Professional Documents
Culture Documents
trng lc) [19], [69] v chng c pht trin cho ti nay [80]. Tuy nhin, php bin i Fourier c nhng im hn ch ca n (s trnh by trong mc tip theo) nn ngi ta tm nhng php bin i khc c nhiu u im hn. Ngy nay, ngi ta s dng php bin i wavelet v n khc phc c cc khuyt im ca php bin i Fourier. C hai php bin i wavelet l php bin i wavelet ri rc v php bin i wavelet lin tc; chng c s dng trong vic phn tch nh tnh [5], [64] v phn tch nh lng ti liu t [18], [32], [66]. Trong lun n ny, chng ti s dng php bin i wavelet lin tc; tuy nhin, c ci nhn y v php bin i wavelet, trong chng ny chng ti trnh by cc phn c bn ca php bin i wavelet lin tc v php bin i wavelet ri rc.
f(t)
(s)
F()
(Hz)
Hnh 1.1b: Bin i Fourier ca tn hiu f(t). Nm 1975, Morlet, J., pht trin phng php a phn gii (multiresolution); trong , ng ta s dng mt xung dao ng, c hiu l mt wavelet (dch theo t gc ca n l mt sng nh) cho thay i kch thc v so snh vi tn hiu tng on ring bit. K thut ny bt u vi sng nh (wavelet) cha cc dao ng tn s kh thp, sng nh ny c so snh vi tn hiu phn tch c mt bc tranh ton cc ca tn hiu phn gii th. Sau sng nh c nn li nng cao dn tn s dao ng. Qu trnh ny gi l lm thay i t l (scale) phn tch; khi thc hin tip bc so snh, tn hiu s c nghin cu chi tit cc phn gii cao hn, gip pht hin cc thnh phn bin thin nhanh cn n bn trong tn hiu. Sau y, chng ti trnh by v php bin i wavelet lin tc thun v nghch ng thi trnh by mt s cc thuc tnh c bn ca cc hm wavelet c th vn dng trong cc bi ton c th. Cc cng trnh nghin cu ca php bin i
wavelet lin tc p dng trong vic phn tch nh lng ti liu t c trnh by trong chng hai.
f ( x ).
* 0
xb )dx s
(1.1)
trong : W(s, b) l h s bin i wavelet lin tc ca f(x), vi s l t l (nghch o ca tn s) v b l dch chuyn t trng v tr. * 0 ( x ) l hm lin hip phc ca wavelet 0 ( x ) c gi l hm wavelet
phn tch. Phng trnh (1.1) cho thy, php bin i wavelet l mt nh x chuyn t hm mt bin f(x) thnh hm W(s, b) ph thuc hai bin s l bin t l s v bin dch chuyn b. H s chun ha 1 /( s ) trong (1.1) m bo cho s chun ha sng wavelet vi cc t l phn tch s khc nhau 0(s, b) = 0 . Php bin i wavelet c tnh linh ng cao so vi php bin i Fourier (s dng duy nht hm m) v khng nht thit phi s dng mt hm wavelet c nh, m c th la chn cc hm wavelet khc nhau trong h hm wavelet sao cho thch hp vi bi ton (hnh dng ca hm wavelet ph hp vi tn hiu cn phn tch) kt qu phn tch l tt nht. Hin nay, ngi ta xy dng c khong vi chc cc h hm wavelet khc nhau nhm p dng cho nhiu mc ch phn tch a dng. Hnh 1.2 th ca ba hm wavelet l hm wavelet Harr, hm wavelet Daubechies 5 v hm wavelet Morlet. Biu thc (1.1) c th vit li di dng tch trong (inner product) nh sau:
W (s, b) = f ( x ), 0 (s ,b ) ( x )
(1.2)
trong :
0(s , b ) ( x ) =
xb 0 s s
b) c)
(1.3)
a)
Hnh 1.2: Ba dng hm wavelet a) Wavelet Harr, b) Wavelet Daubechies 5, c) Wavelet Morlet
0 ( y ) dy = 0
(1.4)
Nh vy, wavelet l dng sng nh c khng gian tn ti hu hn v c gi tr trung bnh bng khng. H qu t tnh cht sng ca hm wavelet dn n s c lp ca php bin i wavelet i vi tt c cc hm c phn tch. Lu rng khi s dng php bin i wavelet lin tc, phi chun ha phin bn ca hm wavelet l 0 (
xb ) trong mt vng khng gian gii hn c qui s
nh bi kch thc ca s; bn ngoi vng gii hn hm wavelet trit tiu. Vy php bin i wavelet lin tc cung cp nhng thng tin v s thay i cc b vng ang kho st m chng ta khng cn quan tm n bin i ton cc ca hm wavelet.
10
1.2.3.2- c trng v nng lng Nng lng tng ca tn hiu f(x) c nh ngha bi biu thc sau:
+
E=
f (x) 2 dx = f (x)
(1.5)
Tn hiu c nng lng xc nh khi biu thc (1.5) nhn gi tr xc nh. Hm sng wavelet c c trng v nng lng c chun ha bng n v cho mi t l s. Vy, tnh cht th hai ca hm wavelet l:
+
0 ( y ) dy = 1
(1.6)
11
f (x) = trong :
1 cg
xb 1 )ds db W(s, b) 0 ( s s 0
(1.7)
- cg l hng s ph thuc vo hm wavelet c s dng. Cng thc (1.7) cho php khi phc li tn hiu nguyn thy t cc h s bin i wavelet bng php tnh tch phn theo ton b cc tham s t l s v dch
12
chuyn b. Trong (1.7), hm wavelet 0 c s dng thay cho hm lin hip phc ca n trong biu thc (1.1). Trong thc t, vic khi phc chnh xc tn hiu gc t php bin i wavelet gp kh khn (khng ging nh vic khi phc tn hiu t php bin i Fourier). Theo Vecsey, L., (2002) [78] vic khi phc tn hiu gc t php bin i wavelet s cho kt qu chnh xc khi phng trnh sau y c tha:
2 + () c g = 2 d 1/ 2
<
(1.8)
trong :
() l bin i Fourier ca hm ( x ) -
(1.9)
H s (1/s) chun ha nng lng ca sng wavelet 2-D, c suy ra t trng hp 1-D. Tn hiu f(R) l hm theo hai bin khng gian l x1 v x2. Php bin i wavelet nghch 2-D c vit di dng:
1 f (R ) = cg
+
dB s
0
1
3
W(s, B) 0 (
RB )ds s
(1.10)
So vi biu thc bin i wavelet nghch 1-D cho bi (1.7), biu thc (1.10) xut hin s hng (1/s3) thay cho s hng (1/s) do nguyn nhn co gin v dch chuyn ca hm wavelet trong php bin i 2-D:
13
1 RB 0 ( s ,B) ( R ) = 0 ( ) s s
(1.11)
Php bin i wavelet n chiu (n > 2) c th xy dng n gin bng cch m rng s phn t trong cc vct R v B n n gi tr theo cch biu din: R(x1, x2, xn) v B(b1, b2, bn). (1.12)
m bo s bo ton nng lng ca sng wavelet, trong php bin i wavelet n-D, cn hiu chnh li s hng trc tch phn di dng 1/s(n/2). Do , hm wavelet 0(s,B) (R) trong khng gian n-D c vit dng:
0 ( s ,B) (R ) =
1 s
( n / 2)
0 (
R B ) s
(1.13)
f (R). (
* 0
R B )dR s
(1.14)
dB
0
W(s, B). 0 ( n +1
RB )ds s
(1.15)
14
Cc hm wavelet trc giao, gi l c s wavelet trc giao, thng c s dng cho php bin i wavelet ri rc (s trnh by sau) v n rt tin dng cho vic ti to li tn hiu ban u sau qu trnh nn d liu [26]. Hnh 1.4 biu din cc hm wavelet trc giao Coiflets (vit tt l Coif), l cc wavelet trc giao v chun ha, cho php thc hin cc bin i wavelet lin tc cng nh ri rc. Ngc li, cc hm wavelet khng trc giao thng c s dng cho php bin i wavelet lin tc v n thch hp pht hin cc tnh cht c trng ca tn hiu.
Wavelet function psi
Wavelet function psi 1.5 2 1.2 Wavelet function psi
1.2
1
1
1
1.5
0.8
1 0.8
0.6
0.6 1
0.5
0.5 0.5 0.4
0.4
0.2
0.2
0
0 0
-0.2
-0.2
-0.4
-0.5 -0.5 -0.4
-0.5
-0.6
-0.6
-0.8 0 5 10 15 20 25
10
12
14
16
10
15
20
a) Coif-1
b) Coif-2
c) Coif-3
d) Coif-4
e) Coif-5
Hnh 1.4: Nm hm wavelet c s trc giao trong h Coiflets 1.2.7.2- Phc hay thc
Hm wavelet phc cho bn thng tin v phn thc, phn o, ln v pha ca tn hiu. N thch hp khi phn tch cc tn hiu dao ng mnh. Hm wavelet thc, ch cung cp thng tin v ln ca tn hiu nn thch hp cho vic pht hin cc im gin on hay cc nh cc i ca tn hiu. Hnh 1.5a v hnh 1.5b l phn thc v phn o ca hm wavelet phc, to ra t o hm bc nm ca hm Gauss thc v phc c vit dng:
d5 d5 (x ) = 5 f (x ) + 5 g(x ) dx dx
(1.16)
15
f (x) =
(1.17)
Quan h gia rng ca hm wavelet trong min khng gian v rng trong min tn s cho bi nguyn l bt nh Heisenberg Gabor (Vecsey, L., 2002) [78]. Nu hm wavelet b hp v rng trong min khng gian th ngc li, rng ca ph tn s s tng ln. Vy phn gii ti u trong min tn s s tng ng vi phn gii rt hn ch trong min khng gian v ngc li. Hnh 1.6a m t ba xung wavelet Mexican ng vi ba t l s khc nhau v hnh 1.6b l ph Fourier tng ng ca ba xung wavelet nu trn. So snh cc th c cng t l s ta thy, khi xung wavelet c dng n rng ( th th 3 trn hnh 1.6a) th ph tn s tng ng ca n li c dng rt hp ( th th 3 trn hnh 1.6b)
16
2 (a)
1 3
3 (b)
Ta x
Tn s
Khi s dng cc hm wavelet thc, cn phn bit hm wavelet chn hay hm wavelet l. S dng hm wavelet l, chng ta c th xc nh chnh xc ni xut hin v kt thc ca tn hiu c dng ging hm wavelet. Hm wavelet chn s dng xc nh cc nh cc i trn tn hiu.
Tn hiu f(x) Tn hiu f(x)
(m)
(m)
a)
b)
(m)
(m)
Hnh 1.7a: Hnh trn l tn hiu f(x), hnh di l bin i wavelet ca tn hiu s dng hm wavelet l o hm bc nht ca hm Gauss Hnh 1.7b: Hnh trn l tn hiu f(x), hnh di l bin i wavelet ca tn hiu s dng hm wavelet l o hm bc hai ca hm Gauss
17
Hnh 1.7a l php bin i wavelet ca tn hiu c dng hnh hp s dng hm to ra t o hm bc nht ca hm Gauss; lc ny, hm wavelet l l v da vo th c th ch ra trc tip v tr ca cc b bin. Hnh 1.7b l php bin i wavelet ca tn hiu s dng hm to ra t o hm bc hai ca hm Gauss; lc ny, hm wavelet l chn nn thch hp cho vic xc nh v tr cc nh.
1.2.7.6- Cc momen trit tiu
f ( x )dx = 0
(1.18)
Php bin i wavelet s dng hm wavelet c mt hoc hai momen trit tiu th khng b nh hng bi khuynh hng bin i ca hm c phn tch. S dng hm wavelet c nhiu momen trit tiu s lm gim gi tr cc h s wavelet khi phn tch tn hiu tn s thp; ngc li, vi tn s cao, gi tr ca cc h s wavelet c tng ln kh ln nn vic xc nh cc thng tin n trong tn hiu c thc hin d dng. Tuy nhin, khi s dng hm wavelet c qu nhiu momen trit tiu phn tch tn hiu, cc cc i ca bin i wavelet c th lm sai lch kt qu vic phc hi thng tin n trong tn hiu.
1.2.7.7- ng hng hay khng ng hng
S dng wavelet ng hng thun tin khi phn tch cc cu trc c kch thc gn bng nhau theo hai hng nh vt th hnh trn, hnh vung Hm wavelet bt ng hng thng s dng phn tch nhng cu trc bt i xng v khi cc tham s t l s gp phn thit lp mi tng quan v kch thc trung bnh gia ln theo phng x v ln theo phng y.
(1.19)
18
th ca E(s, b) c gi l t l (scalogram), tng t nh ph trong php bin i Fourier khng gian (thi gian) ngn. Trong thc hnh, ngi ta v t l ca W(s, b) hoc
2
W (s , b ) cg
W (s , b )
ds db s2
(1.20)
Nu php bin i wavelet thc hin vi hm wavelet phc, ngi ta c th s dng c bn thnh phn ca php bin i wavelet phn tch ring bit. Khi , trn t l , nhng vng nh sng mnh trn lp bin s ch r dch chuyn v t l no th nng lng ca tn hiu l mnh nht. Nng lng tng ca tn hiu mt t l xc nh s c gi l mt nng lng c lp, c tnh bi biu thc:
E (s ) = 1 cg
+
W (s, b )
db
(1.21)
E=
E (s )
ds s2
(1.22)
1 s
* (
nb ) s
(1.23)
19
trong , s v b ln lt l tham s t l v dch chuyn ly gi tr ri rc, * l lin hip phc ca hm wavelet dng cho php bin i lin tc ly ti cc gi tr ri rc. Php tng hp tn hiu t s ri rc ha php bin i wavelet lin tc cho bi biu thc (1.23) c vit l:
f (n ) = c g W (s, b) (
s b
nb ) s
(1.24)
vi cg l hng s ph thuc vo hm wavelet c s dng. V biu thc php bin i wavelet (1.1) l mt tch chp nn theo nh l tch chp, chng ta c th s dng php bin i Fourier nhanh (FFT, Fast Fourier Transform) tnh php bin i wavelet. Tuy nhin, do khng s dng phng php ny nn chng ti khng trnh by chi tit y.
20
quanh tn hiu bng nhng lp bin c gi tr bng khng kt hp vi vic hiu chnh gi tr trung bnh ca tn hiu trn ton vng phn tch.
a)
b)
c)
d)
Hnh 1.8: Bin i wavelet lin tc 2-D dng hm m Mexican cho tn hiu c dng hnh cu tha phng trnh l x2 + y2 + z2 =1 vi z >0 a) Phn tch t l s = 1 b) Phn tch t l s = 6 c) Phn tch t l s = 11 d) Phn tch t l s = 20
Trong thc hnh, hn ch hiu ng bin, c th p dng mt trong nhng phng cch sau y: 1- m thm cc gi tr bng khng vo phn u v cui ca tn hiu (hnh 1.9a). f(x)
Tn hiu cho bng khng Tn hiu cho bng khng
Bt u on tn hiu
Kt thc on tn hiu
21
Bt u tn hiu
Kt thc tn hiu
22
5- Lp li chui tn hiu ti hai v tr bt u v kt thc ca tn hiu nhng theo phng php ghp i xng (hnh 1.9e).
f(x)
Lp li tn hiu i xng Lp li tn hiu i xng
x
Bt u tn hiu Kt thc tn hiu
Ca s lm trn
x
Bt u tn hiu Kt thc tn hiu
23
ha hnh thp (pyramidal coding). Nm 1989, Mallat, S., [49] a ra k thut phn tch a phn gii (multiresolution analysis) trn c s m ha hnh thp v xut cc h hm wavelet trc giao p dng trong x l tn hiu s. Trong phn tch ti liu t (v trng lc), php bin i wavelet ri rc c s dng trong vic lc nhiu ti liu t hng khng (Ridsdill Smith, T.A. v Dentith, M.C., (1999) [64]) v tch trng khu vc v trng a phng t trng quan st (Fedi, M., Quarta, T., (1998), [30], Ucan, O.N., v nnk., (2000) [75]). Vit Nam, ng Vn Lit v nnk., (2002) [5], (2005) [1] s dng php bin i wavelet ri rc lc nhiu v tch trng khu vc v trng a phng. Ngoi ra, cn c nhiu nhm nghin cu khc s dng php bin i wavelet ri rc trong cc lnh vc khc nh vin thng, in t, y hc Do chng ti khng s dng php bin i wavelet ri rc trong lun n nn trong phn tip theo, chng ti ch gii thiu tm lc php bin i wavelet ri rc, c bit l k thut a phn gii, mt k thut thng c s dng trong vic phn tch ti liu t lc nhiu v tch trng.
24
cao s dng hm wavelet (x) v b lc thng thp s dng hm t l (scaling function) (x). Mi quan h gia hm t l v hm wavelet c cho bi:
( x ) = c K . ( 2x k )
k =0 N 1
(1.25) (1.26)
(x) =
( 1)
k =0
N 1
c K . ( 2 x + k N + 1)
Cc php lc c tin hnh vi nhiu tng (level) khc nhau v khi lng tnh ton khng tng, khi qua mi b lc, tn hiu c ly mu xung 2. ng vi mi tng, tn hiu c phn gii khc nhau. Do , php bin i wavelet ri rc c gi l phn tch a phn gii (MRA, multiresolution analysis).
Php ly mu xung 2
25
(1.27) (1.28)
Trong , S(n) l tn hiu, h(n) l p ng xung ca cc b lc thng thp tng ng vi hm t l (n) v g(n) l p ng xung ca cc b lc thng cao tng ng vi hm wavelet (n). Hai b lc ny lin h nhau theo h thc:
h ( N 1 n ) = (1) n g(n )
(1.29)
trong , N l s mu trong tn hiu. Tn hiu S(n) c th c ti to theo cc bc ngc li gi l php bin i wavelet ri rc nghch (IDWT, inverse discrete wavelet transform) c cho bi:
S( n ) =
(y
k
high
(1.30)
trong , y high (k ) v y low ( k ) ln lt l tn hiu ng ra sau khi i qua cc b lc thng cao v b lc thng thp cp trn. m bo cho vic phc hi tn hiu c chnh xc nh ban u, khi qua mi tng lc ti to, tn hiu c tin hnh ly mu ln 2. Lu l khng phi cc hm wavelet no cng tn ti hm t l tng ng xc nh t biu thc (1.25) v (1.26); nn khi thc hin php bin i wavelet ri rc, phi chn la cc hm wavelet c hm t l tng ng nh h hm wavelet Daubechies trc chun h hm ny u c cc hm t l tng ng.
26
thng cao (tng t trng hp 1-D), php bin i wavelet 2-D c tnh c th nh sau:
(1) ( x , y) = ( x ). ( y) : HH
( 2 ) ( x , y) = ( x ). ( y) : HG
( 3) ( x , y) = ( x ). ( y) : GH ( 4 ) ( x , y) = ( x ). ( y) : GG.
Ti to 2-D
Ti to 2-D
G G H
2
2
s3 s4
27
s xp x tng th k hu nh loi nhiu hon ton. Tuy nhin, trong cc nhiu b loi c c nhng thnh phn tn s cao ng vi cc cu trc a phng c ch. Do nu ly h s xp x th k em phc hi (s dng IDWT) s nhn c cc d liu lc nhiu th nhng khng cn cc thnh phn tn s cao c ch. Vy phi chn v gi li cc thnh phn tn s cao c ch nm trong tt c cc h s chi tit t tng nht n tng th k; qu trnh ny to nn cc h s chi tit ci tin v c th s dng cng vi cc h s xp x th k phc hi d liu. Nh vy, d liu c phc hi vn cn cc thnh phn tn s cao c ch. Trong vic lc nhiu bng php bin i wavelet ri rc, ngi ta thng s dng phng php t ngng (threshold) (Donoho, D.L. v nnk., (1994) [29]). ng vi mi tng trong min bin i, chn mt ngng ct (cutoff threshod) thch hp, nu cc h s chi tit nh hay bng gi tr ngng, th gi tr ny c cho bng khng v ch c cc gi tr ln hn gi tr ngng c gi li c cc h s chi tit ci tin cho tng . Sau khi t ngng ht cho tt c cc tng, dng cc h s ci tin ny phc hi li tn hiu, lc s c tn hiu loi nhiu. Tuy nhin, iu quan trng l phi chn c mt ngng ct thch hp cho mi tng c th lc b nhiu m vn khng lm mt cc thng tin c ch trong tn hiu.
1.4- KT LUN
Hn hai mi nm qua, php bin i wavelet c p dng v pht trin mnh m gp phn quan trng trong vic phn tch ti liu nhiu lnh vc khc nhau trong c vic phn tch ti liu t (v trng lc). Trong chng ny, chng ti trnh by tng qut v l thuyt c bn ca php bin i wavelet lin tc v vic tnh ton hn ch tc ng ca hiu ng bin. Ngoi ra, chng ti cng trnh by tm lc v php bin i wavelet ri rc v cc ng dng ca n tch trng v lc nhiu trong phn tch ti liu t v trng lc.