14 X .

)P1K 2

P2#D1D1K0# K)K3'1K3-3M D0# P2'3#D0#40#

-aporan 5a6atankuasa Kabinet Mengkaji Pelaksanaan Dasar Pelajaran 1$,$; 7arta Kerajaan; dan

To pik X Pendidikan

Pekeliling Perkhidmatan.

8etiap pentadbir sama ada di peringkat kementerian, jabatan, pejabat daerah dan sekolah seharusnya perlu memahami setiap kandungan peruntukan undang undang yang berkaitan dengan pendidikan kokurikulum. 8etiap perkara yang melibatkan undang undang akan memberikan impak kepada pengurusan dan pelaksanaan akti!iti kokurikulum di sekolah 9sila rujuk 'ajah 2.1:. Perundangan yang disediakan juga menjamin hak setiap murid, guru dan pentadbir untuk melaksanakan akti!iti kokurikulum dengan lebih baik dan berkesan.

Kokurikulum dan Perundangan

HASIL PEMBELAJARAN
Di akhir kursus ini, anda seharusnya dapat: 1. Mengenal pasti sumber perundangan yang menjadi landasan kepada pengurusan pendidikan kokurikulum di sekolah; 2. Mengenal pasti tindakan undang undang yang boleh dikenakan kepada setiap indi!idu yang bersangkutan dengan pendidikan kokurikulum di sekolah; dan 'ajah ;ontohpasti akti!iti kokurikulum di sekolah berkaitan pakaian dengan beruni<orm ". 2.1: Mengenal strategi dan pelan tindakan undang undang dan pelaksanaan akti!iti kokurikulum di sekolah. 0ntara undang undang dan pekeliling perkhidmatan yang diguna pakai dalam pengurusan pendidikan kokurikulum ialah seperti berikut: 9a: K egiatan Kokurikulum adalah 6ajib 9i: Kokurikulum juga adalah sebahagian daripada Kurikulum Kebangsaan, makajuga pelaksanaan kokurikulum di sekolah adalah 6ajib Pendidikan kokurikulum melibatkan perlembagaan dan perundangan. ='ujukyang 8eksyen 1>, 0kta Pendidikan 1$$& 90kta %%/:?. Perundangan berkaitan dengan pendidikan kokurikulum boleh diambil daripada beberapa sumber seperti berikut: 9ii: Kegagalan atau keengganan melaksanakan kegiatan kokurikulum di sekolah adalah suatu kesalahan dan apabila disabitkan boleh Dasar Pelajaran #egara 1$%&; didenda tidak melebihi 'M%/// 9lima ribu ringgit: atau dipenjarakan Penyata 'a(ak 1$%&; selama tempoh tidak melebihi tiga bulan atau kedua duanya ='ujuk )rdinan*e 8ubseksyen Pelajaran 1"%91: 1$%2+1$%,; 0kta Pendidikan 1$$& 90kta %%/:? dan jika kesalahan itu dilakukan se*ara berterusan, maka apabila disabitkan -aporan 'ahman .alib 1$&/; sedemikian, seseorang itu dikenakan hukuman denda harian yang 0kta tidak Pelajaran 1$&1; melebihi 'M%// 9lima ratus ringgit: sebagai tambahan kepada

PENGENALAN

.)P1K 2 P2#D1D1K0# K)K3'1K3-3M D0# P2'3#D0#40# 7

15

apa apa penalti lain yang boleh dikenakan kepadanya di ba6ah akta ini berkenaan dengan kesalahan itu, bagi setiap hari kesalahan itu terus dilakukan ='ujuk 8ubseksyen 1"%92: 0kta %%/?. 9b: P enyertaan 0kti!iti Kokurikulum oleh 4uru dan Murid 9i: Matlamat gerak kerja kokurikulum yang dikehendaki ialah penyertaan oleh setiap orang pelajar yang belajar di sekolah kerajaan atau bantuan kerajaan. Pelajar hendaklah mengambil bahagian sekurang kurangnya dalam salah satu gerak kerja pakaian seragam 9badan beruni<orm:, satu kegiatan persatuan atau kelab dan satu kegiatan sukan atau permainan. 8eberapa yang boleh, peningkatan penyertaan pelajar pelajar dalam kegiatan pakaian seragam hendaklah diusahakan ='ujuk 8ubperkara %.1 dalam 8urat Pekeliling 1khtisas? =@il. 1+1$>% KP9@8:>%$1+5ld. 1192$: bertarikh 2hb. 5anuari 1$>%?. 9ii: Penyertaan semua guru adalah dikehendaki bagi mempastikan keberkesanan pelaksanaan gerak kerja kokurikulum di sekolah ='ujuk 8ubperkara %.2 dalam 8urat Pekeliling 1khtisas @il. 1+1$>% KP9@8:>%$1+5ld. 1192$: bertarikh 2hb. 5anuari 1$>%?. 9iii: Pelaksanaan kegiatan kokurikulum di sekolah hendaklah berasaskan prinsip penyertaan beramai ramai tanpa ada unsur unsur diskriminasi atau paksaan dan yang ber*anggah dengan Dasar Pendidikan Kebangsaan dan Perlembagaan #egara ='ujuk 8urat Pekeliling 1khtisas @il. 1&+2///, KP9@8:>%$1+5ld. XA191&: bertarikh 1" #o!. 2///?. 9i!: Penyertaan pelajar dalam akti!iti kokurikulum adalah 6ajib. 8ehubungan itu kehadiran pelajar dalam akti!iti kokurikulum mestilah direkodkan ='ujuk 8urat Pekeliling 1khtisas @ilangan 2+1$>&, rKP9@8:>%$1+5ld. 11+9B1: bertarikh 1% 5anuari 1$>&?. 9*: P rasarana 3ntuk 0kti!iti Kokurikulum di 8ekolah 9i: 8ekolah sekolah, khususnya yang kurang kemudahan untuk menjalankan gerak kerja kokurikulum ini hendaklah menggalakkan pelajar pelajarnya mengambil bahagian dalam membuat kerja kerja amal untuk masyarakat setempat; bergotong royong memperbaiki ka6asan sekolah; dan dalam pelbagai gerak kerja yang menekankan perpaduan kaum, ketatanegaraan, moral dan sebagainya yang sesuai bagi pendidikan menyeluruh dan pembentukan keperibadian ='ujuk 8ubperkara %." dalam 8urat Pekeliling 1khtisas @il. 1+1$>% KP9@8:>%$1+5ld. 1192$: bertarikh 2hb. 5anuari 1$>%?.

16 X .)P1K 2

P2#D1D1K0# K)K3'1K3-3M D0# P2'3#D0#40#

9d: P englibatan Komuniti dalam 0kti!iti Kokurikulum 9i: Kegiatan kokurikulum di sekolah boleh dilaksanakan dengan menggunakan penglibatan dan kepakaran anggota anggota masyarakat setempat ='ujuk 8ubperkara %.2." dalam 8urat Pekeliling 1khtisas @ilangan B+1$>%, KP. >%$1 119"2: bertarikh 2hb Cebruari 1$>%?.

2.1

SURAT PEKELILING IKHTISAS BERKAITAN KOKURIKULUM

5adual 2.1 menyatakan kandungan surat pekeliling ikhtisas yang berkaitan kokurikulum. 5adual 2.1: 8urat Pekeliling 1khtisas Kokurikulum #o. 8urat Pekeliling Penerangan 8P 0m @il 2"+1$&& -agu Kebangsaan 8P1 @il 1+1$,1 Perkhidmatan masyarakat dan muhibah di sekolah sekolah 8P1 @il 2+1$ ,1 'ukunegara 8P1 @il > +1$,1 Permainan *atur di sekolah sekolah menengah 8P1 @il B+1$ ,% #yanyian lagu kebangsaan #egarakuDE 8P1 @il >+1$,% #yanyian lagu kebangsaan+lagu negeri dan mengibar bendera persekutuan+negeri di sekolah sekolah+ maktab perguruan 8P1 @il 1/+1 $, & 'an*angan kegiatan sekolah selepas peperiksaan 8'P+-;2 8P1 @il B+1$,, Fari kelepasan peristi6a P.3. "2&+&2 8P1 @il ,+1$ ,, Pengelolaan 7alkathon di sekolah sekolah 8P1 @il >+1$,> Ka6ad ke*emasan+kebakaran di sekolah 8P1 @il 11+1 $, > Fari kelepasan peristi6a P.3."2&+&2 8P1 @il 2 +1$ >1 Ketetapan masa di sekolah sekolah 8P1 @il "+1$ >1 Penggunaan 6aktu tidak mengajar+6aktu luang 8P1 @il "+1$>2 'an*angan kegiatan sekolah selepas peperiksaan 8'P+-;2 8P1 @il B+1$ >2 Permainan pin-table , video game dan game watch 8P1 @il B+1$ >" 1klan+tajaan dala m majalah sekolah 8P1 @il ,+1$ >" 4aris panduan mengenai pungutan derma melibatkan murid murid sekolah 8P1 @il "+1$>B 4aris panduan mengenai akti!iti kebudayaan di sekolah 8P1 @il B+1$ >B Perhimpunan sekolah 8P1 @il B +1$ >B Perhimpunan sekolah 9tambaha n:

.)P1K 2 P2#D1D1K0# K)K3'1K3-3M D0# P2'3#D0#40# 7

17

#o. 8urat Pekeliling Penerangan 8P1 @il 1+1$>% Penubuhan 5a6atankuasa @imbingan Pelajar 8ekolah 8P1 @il B+1$>% Penubuhan ja6atankuasa sekolah sebagai institusi masyaraka t 8P1 @il %+1$>% 'an*angan men*antikkan dan mengindahkan sekolah dan ka6asannya 9lands*aping: 8P1 @il 1+1$>& -arangan ke atas pemberian *enderamata 8P1 @il 2+1$>& 'ekod kedatangan dan laporan gerak kerja kokurikulum pelajar 8P1 @il "+1$>& Penyelarasan pelaksanaan kurikulum pengenalan kepada komputer dan kegiatan kelab komputer sekolah 8P1 @il %+1$>& Panduan penubuhan dan pengurusan kelab komputer sekolah 8P1 @il 1+1$>> Panduan penubuhan dan pengurusan kelab pereka*ipta sekolah 8P1 @il "+1$>> Program 8kim -en*ana 0nti Dadah Pasukan @erpasukan 8eragam sekolah 8P1 @il &+1$>> Panduan tajaan syarikat+badan perniagaan di sekolah 8P1 @il ,+1$>> Penyertaan pelajar dalam pertandingan atau kejohanan sukan anjuran persatuan atau badan induk sukan 8P1 @il >+1$>> Keselamatan diri pelajar di sekolah 8P1 @il 1/ +1$>> 8enaman beramai ramai 8P1 @il 1B+1$>> Keberangkatan DGMM 8ultan+'aja+.G.+Gang Di Pertua #egeri menghadiri majlis rasmi sekolah 8P1 @il 1+1$>$ Penyertaan pelajar dalam kegiatan sukan di sekolah 8P1 @il 1/+1$>$ 0tur*ara majlis rasmi sekolah 8P1 @il 1+1$$1 Pen*eramah jemputan untuk majlis dan akti!iti agama 1slam di sekolah 8P1 @il "+1$$1 Mengundang orang orang kenamaan ke upa*ara sekolah atau institusi pendidikan 8P1 @il B+1$$1 Pelaporan kejadian tidak diingini di sekolah 8P1 @il ,+1$$1 Penggunaan kemudahan sekolah oleh pertubuhan dan persatuan belia 8P1 @il $+1$$1 Permohonan mengundang orang orang kenamaan ke upa*ara sekolah atau institusi pendidikan 8P1 @il B+1$$2 Panduan penubuhan dan pengurusan silat di sekolah 8P1 @il &+1$$B 3saha menanam semangat patriotisme di kalangan pelajar dan senaman ringkas da lam bilik darja h 8P1 @il 1+1$$% Keselamatan diri pelajar semasa pengajaran Pendidikan 5asmani dan kesihatan serta kegiatan kokurikulum dan sukan di dalam dan di luar ka6asan sekolah 8P1 @il "+1$$% Pelaksanaan 8kim .aka<ul kemalangan diri berkelompok bagi semua pelajar sekolah kerajaan dan bukan kerajaan

18 X .)P1K 2

P2#D1D1K0# K)K3'1K3-3M D0# P2'3#D0#40#

#o. 8urat Pekeliling Penerangan 8P1 @il B+1$$% Pelaksanaan Kadet 'emaja 8ekolah 9K'8: 8P1 @il ,+1$ $% .ata*ara mengenakan tindakan dan hukuman terhadap pelajar pelajar sekolah 8P1 @il >+1$$% Penyertaan pelajar dalam pertandingan kejohanan sukan anjuran Persatuan @adan 1nduk 8ukan 8P1 @il $+1$ $% 'an*angan kegiatan sekolah selepas peperiksaan 3P8' bagi murid .ahun & 8P1 @il 1+1$$& 8ikap mengutamakan ke*eriaan dan kebersihan di kalangan pelajar 8P1 @il 2+1$ $& Penampilan diri pelajar, kekemasan dan kerapian berpakaian 8P1 @il 2+1$ $, Pengiktira<an persatuan seni bela diri sebagai pasukan pakaian seragam sekolah P3P @il 2+1$$, Panduan penubuhan dan pengurusan kelab atau persatuan 9P8. ,,2>/: taek6ando atau seni mempertahankan diri 8P1 @il "+1$$, Program dan akti!iti sekolah yang melibatkan dasar atau pungutan 6ang 8P1 @il &+1$ $, 0malan kebersihan di sekolah 8P1 @il 2+1$ $> Mempergiat dan memperluas program dan akti!iti pertanian di sekolah 8P1 @il "+1$ $> Penggunaan barang permainan elektronik 'obot Kit di sekolah menengah 8P1 @il %+1$ $> 0kta Pendidikan 1$$& dan Peraturan Peraturan di ba6ah 0kta Pendidikan 1$$& 8P1 @il 1>+1 $$ > Penggunaan budi bi*ara ketika mengambil tindakan 8P1 @il 2B+1$$> Penglibatan guru guru dan murid murid dalam akti!iti pasukan pakaian seragam anjuran agensi kerajaan dan pertubuhan bukan kerajaan 8P1 @il 1+1$ $$ 4aris panduan pengendalian akti!iti sokongan @ahasa 1nggeris di sekolah 8P1 @il 2+1$ $$ Penganjuran pr ogram moti!asi di sekolah 8P1 @il ,+1$ $$ Penubuhan kelab pen*egahan jenayah di sekolah menengah 8P1 @il. >+1$$$ Keselamatan diri murid dalam perjalanan pergi dan balik sekolah 8P1 @il. ,+2/// Men*egah kebakaran di sekolah 8P1 @il >+2/// Panduan penubuhan dan pengurusan kelab komputer atau tekologi maklumat sekolah 8P1 @il. $+2/// Panduan keselamatan pelajar semasa pengajaran Pendidikan 5asmani dan Kesihatan serta kegiatan kokurikulum dan sukan di dalam dan luar sekolah

.)P1K 2 P2#D1D1K0# K)K3'1K3-3M D0# P2'3#D0#40# 7

19

#o. 8urat Pekeliling Penerangan 8P1 @il. $+2/// Panduan keselamatan pelajar semasa pengajaran 9tambahan: Pendidikan 5asmani dan Kesihatan serta kegiatan kokurikulum dan sukan di dalam dan luar sekolah 8P1 @il. 12+2/// -a6atan pendidikan murid di hari persekolahan 8P1 @il. 1"+2/// Penda<taran kegiatan seni bela diri di sekolah 8P1 @il. 1B+2/// 8ambutan hari kemerdekaan peringkat sekolah 8P1 @il. 1&+2/// 8alah laku memasukkan unsur politik dalam soalan peperiksaan atau ujian di sekolah dan perbuatan menghasut atau mera*uni <ikiran pelajar memben*i kerajaa n 8P1 @il. 1,+2/// Penubuhan kelab 'ukunegara di sekolah sekolah 8P1 @il. 1>+2/// Penggalakkan akti!iti <otogra<i di kalangan murid sekolah 8P1 @il. 1$+2/// Panduan menggalakkan kerjasama dan sumbangan pihak luar dalam program .eknologi Maklumat dan Komuniasi di sekolah 8P1 @il. 2/+2/// Panduan penubuhan persatuan agama bukan 1slam di sekolah sekolah 8P1 @il %+2//2 -a6atan sekolah pada hari persekolahan 8P1 @il $+2//B Panduan penglibatan murid murid sekolah dalam program atau akti!iti anjuran agensi agensi selain daripada agensi di ba6ah Kementerian Pelajaran Malaysia

2.2 BEBERAPA PERKARA BERKAITAN UN ANG!UN ANG ALAM LAPORAN JA"ATANKUASA KABINET MENGENAI AKTI#ITI KOKURIKULUM
5adual 2.2 menjelaskan beberapa undang undang di dalam laporan ja6atankuasa kabinet yang berkaitan dengan akti!iti kokurikulum. 5adual 2.2: 3ndang undang dalam -aporan 5a6atankuasa Kabinet 0kti!iti Kokurikulum 3ndang undang Penerangan Perkara %/ 8emua murid hendaklah digalakkan supaya mengambil bahagian se*ara lebih akti< dalam kegiatan kokurikulum. Perkara %1 3ntuk meninggikan lagi mutu kegiatan pasukan pakaian seragam sekolah, maka adalah diperakukan supaya guru guru memimpin pasukan tersebut hendaklah terdiri daripada mereka yang telah menerima latihan kepimpinan dan pengendalian dalam pergerakan pergerakan tersebut.

2$ X .)P1K 2

P2#D1D1K0# K)K3'1K3-3M D0# P2'3#D0#40#

3ndang undang Penerangan Perkara %" 3ntuk menjamin supaya persatuan persatuan atau kelab kelab di sekolah sekolah dapat memainkan peranan dalam pembentukan perpaduan di kalangan murid murid, adalah diperakukan baha6a: 8ekolah sekolah digalakkan menubuhkan persatuan atau kelab yang boleh mendatangkan <aedah kepada murid murid. Pemilihan persatuan atau kelab yang hendak ditubuhkan itu hendaklah berasaskan kepada kemudahan yang ada dengan suasana dan persekitaran serta keperluan tempatan. Persatuan seperti Persatuan @ahasa Malaysia, Persatuan @ahasa 1nggeris, Persatuan @ahasa ;ina, Persatuan @ahasa .amil dan sebagainya hendaklah ditubuhkan dengan tujuan untuk menyemai, memupuk dan menanam minat murid murid dan meningkatkan kemajuan mereka dalam penggunaan sesuatu bahasa. Perkara %B 3ntuk memastikan kegiatan sukan dan olahraga dapat men*apai matlamat yang ditentukan adalah diperakukan: 8ekolah sekolah hendaklah mengadakan senaman beramai ramai yang melibatkan penyertaan semua murid. Pertandingan senaman beramai ramai di antara pasukan pasukan di sesebuah sekolah dan di antara sekolah sekolah hendaklah dijalankan. Permainan di sekolah seberapa yang boleh hendaklah melibatkan penyertaan murid yang ramai seperti dalam perlumbaan merentas desa, jalan kaki dan sebagainya. Di samping itu, mereka yang hendak diberikan latihan atau kemahiran peringkat tinggi hendaklah dilayani juga. Kegiatan sukan dan olahraga di peringkat sekolah, daerah, negeri, dan kebangsaan hendaklah terus dipergiatkan supaya matlamat perpaduan di antara murid murid berbilang kaum dan lapisan masyarakat dapat di*apai. Perkara %% 0dalah diperakukan baha6a semua sekolah memperkemaskan lagi program program kokurikulum dan dalam pelaksanaan program program ini keutamaan hendaklah diberikan kepada kegiatan kegiatan yang boleh memupuk disiplin di kalangan murid murid. Di samping itu guru guru yang mengendalikan kegiatan kokurikulum hendaklah diberikan pengiktira<an yang se6ajarnya supaya mereka lebih bergiat lagi terutama dari segi penyeliaan.

.)P1K 2 P2#D1D1K0# K)K3'1K3-3M D0# P2'3#D0#40# 7

21

2.% STRATEGI PELAKSANAAN KOKURIKULUM I SEKOLAH

3ntuk men*apai matlamat tersebut, berikut adalah beberapa strategi pelaksanaan yang di<ikirkan mampu untuk membantu dan men*apai hasrat yang diperlukan: 9a: Memberi 6ajaran yang sesuai kepada akti!iti kokurikulum supaya kurikulum dan kokurikulum boleh saling melengkapi dalam proses pendidikan di sekolah; 9b: Menambahkan bilangan pasukan pakaian seragam, persatuan atau kelab, kelab sukan dan permainan serta mempelbagaikan akti!iti tersebut, dengan tujuan memberi peluang kepada semua murid melibatkan diri dengan akti< se*ara indi!idu atau kumpulan; 9*: Melibatkan murid daripada semua kaum dalam semua akti!iti kokurikulum, yang sesuai untuk tujuan pemupukan perpaduan; 9d: Melibatkan murid dan pihak sekolah dalam akti!iti khidmat masyarakat; 9e: Melibatkan 5a6atankuasa @imbingan Pelajar 8ekolah 95@P8:, Persatuan 1bu @apa 4uru 4uru 9P1@4:, guru guru dan murid murid dalam peran*angan dan pelaksanaan akti!iti kokurikulum; 9<: Meran*ang dengan teliti akti!iti kokurikulum bagi men*apai matlamat yang dikehendaki; 9g: Merekod dan menilai kemajuan akti!iti kokurikulum yang dijalankan; 9h: Menganjur dan mengelola pertandingan yang melibatkan semua murid; 9i: Menyelia dan menilai akti!iti se*ara sistematik dan berterusan; dan 9j: Memberi penghargaan dan pengiktira<an kepada semua pihak, dari semasa kesemasa.

2.4 PELAKSANAAN TIN AKAN

@erikut adalah beberapa tindakan pelaksanaan pendidikan kokurikulum. 0ntaranya adalah: 9a: 8trategi tindakan dilaksanakan sebagai langkah jangka pendek dan panjang. 9b: 0genda agenda asas yang disyorkan ialah dengan meningkatkan moti!asi guru guru supaya lebih komited dan bertanggung ja6ab kepada tugas kokurikulumnya.

22 X .)P1K 2

P2#D1D1K0# K)K3'1K3-3M D0# P2'3#D0#40#

9*: Meningkatkan moti!si pelajar pelajar untuk meningkatkan penglibatan dan penyertaan mereka dalam bidang bidang kokurikulum. 9d: Meningkatkan kesedaran di kalangan ibu bapa dan penjaga tentang pentingnya kokurikulum sebagai sumber pembelajaran dan kemahiran. 9e: Membina in<rastruktur baru dan menyediakan kemudahan serta peralatan peralatan latihan yang diperlukan. 9<: Me6ujudkan skim skim latihan <ormal, tidak <ormal setempat, pengiktira<an ke*emerlangan kokurikulum dan insenti< galakan untuk guru guru dan pelajar pelajar. 9g: Mengetahui Dasar Pelaksanaan Kokurikulum serta undang undang dan peraturan yang berkaitan dengannya. 9h: Mengetahui prinsip prisip pelaksanaan pendidikan kokurikulum dengan betul dan skema pelaksanaan yang berkesan. 9i: Menetapkan !isi dan misi bidang kokurikulum berasaskan konsep Pendidikan MenyeluruhHI dan 8ekolah @er6atakHI. 9j: Me6ujudkan struktur dan keperluan asas pelaksanaan. 9k: Membangun dan mengoperasikan kepentadbiaran dan kepengurusan yang berkesan. 9l: Membangunkan kepakaran dan kejurulatihan. 9m: Membina in<rastruktur dan mendapatkan perkakasan serta peralatan yang pelbagai dan men*ukupi. 9n: Me6ujudkan sumber rujukan yang sesuai dan berkaitan. 9o: Membina jaringan kerjasama yang meluaskan dan berkesan. 9p: Menyediakan ran*angan kegiatan sepanjang tahun. 9J: Me6ujud dan melaksanakan program pembangunan ke*emerlangan 9 and excellence development :, tanpa mengabaikan penyertaan massa atau beramai ramai. 9r: Membangun dan menyebarkan kemahiran kemahiran pelaksanaan seperti pengurusan, pengelolaan majlis, protokol dan sebagainya. 9s: Me6ujudkan tabung atau dana ke6angan untuk membantu membiayai pelaksanaan akti!iti kokurikulum. 9t: 8entiasa menjalankan usaha usaha penambahbaikkan dalam semua aspek pelaksanaan.

elit

.)P1K 2 P2#D1D1K0# K)K3'1K3-3M D0# P2'3#D0#40# 7

2%

9u: Me6ujudkan skema peningkatan pen*apaian, pengiktiri<an dan sistem penganugerahan. 9!: Membina pangkalan data dan dokumentasi. 96: Menggembeling kerjasama ibu bapa dan masyarakat sekitar.