TEMA: Fiskalna i monetarna politika i politika ponude i tranje

SADRAJ :

UVOD ....................................................................................................................................... 3 1. FISKALNA POLITIKA ................................................................................................... 4 2. MONETARNA POLITIKA ............................................................................................. 5 3. CENTRALNA BANKA I MONETARNA POLITIKA ............................................... 6 4. MONETARNA I FISKALNA POLITIKA .................................................................... 8 5. POLITIKA PONUDE I TRANJE................................................................................. 9 5.1.Tranja.............................................................................................................. 9 5.1.1. Pojam tranje.......................................................................................................... 9 5.1.2. Vrste tranje..........................................................................................................10 5.1.3. Elastinost tranje.................................................................................................. 10 6. PONUDA ........................................................................................................................ 11 6.1. 6.2. Pojam ponude...................................................................................................... 11 Vrste ponude.......................................................................................................... 12

ZAKLJUAK ........................................................................................................................ 13 LITERATURA ...................................................................................................................... 14

1

UVOD
Posmatrajui razvoj privrede i kretanja ureenja ove oblasti ljudskog djelovanja, moramo naglasiti da se od tridesetih godina prolog vijeka korjenito mijenja ranije uspostavljeni odnos izmeu privatnog i javnog sektora, u korist javnog sektora. Dolazi do naglog skoka javnih rashoda, koji se umjesto ranijih 10-15% nacionalnog dohotka penju ina preko 30%. Prvobitni zadaci javnih finansija se znatno proiruju, obuhvatajui ekonomsko-politike i socijalnopolitike aspekte. Tako fiskalna politika postaje znaajna komponenta ekonomske politike zemlje. Fiskalna politika predstavlja i naunu disciplinu, koja se bavi izuavanjem doktrinarnih aspekata ovog segmenta ekonomske politike. Fiskalni sistem predstavlja institucionalni okvir za djelovanje fiskalne politike, znai dafiskalni sistem obuhvata pojedine oblike javnih prihoda i rashoda. Takoe, opredjeljenje za odreeni fiskalni sistem predstavlja odluku fiskalne politike. Za fiskalnu politiku industrijskih zemalja Zapada u 70-im godinama kakteristino je da je bila ekspanzivna i preteno orijentisana na postizanje anticiklinih dejstava. Meutim,kako nepovoljne tendencije u privrednim tokovima nisu bile kratkotrajne i privremenog karaktera, dolo je do irenja proraunskog deficita tako da je u drugoj polovini 70-tih ipoetkom 80-tih fiskalna politika u najveoj mjeri bila orjentisana na redukovanje fiskalnih deficita. Postignuti rezultati nisu bili zadovoljavajui, i to kako zbog rigidnosti fiskalnih sistema pojedinih zemalja tako i injenice da su efekti fiskalnih mjera bili neutralisani mjerama drugih segmenata ekonomske politike. Ove mjere su prvenstveno bile usmjerene na intenzivnije zapoljavanje, intenziviranje privrednih kretanja, i sociopolitike mjere. Teoretiar javnih finansija R. A. Musgrave fiskalnu politiku tretira kao stabilizacionu funkciju fiskalnog sistema, mada u irem smislu rijei pod fiskalnom politikom podrazumijeva i uticaj javnih prihoda i rashoda na strani ponude. Pojedini autori pritretiranju fiskalne politike obuhvataju daleko iri spektar efekata na makroekonomskom i mikroekonomskom planu. Prvenstveno je rije o tzv. efektima stimulacije, putem kojih se moe bitno utjecati na obim i strukturu ponude. Ovo se naroito odnosi na zemlje u razvoju. to se tie granice izmeu fiskalne i monetarne politike, kao i sinhronizovanosti fiskalnihi monetarnih akcija, neophodno je istai da su ova pitanja u uskoj vezi sa inkorporiranjem fiskalnih akcija u mjere ope ekonomske politike zemlje.

1. FISKALNA POLITIKA
Fiskalna politika predstavlja skup dravnih aktivnosti usmjerenih na primjenu javnih prihodai javnih rashoda sa ciljem postizanja zadovoljavajue stope privrednog rasta i stabilnosti cijena. Osnovne funkcije fiskalne politike su: stabilizaciona, alokativna i redistributivna. Stabilizaciona funkcija podrazumijeva upotrebu mjera, instrumenata i mehanizama finansijske politike radi ostvarenja stabilnog nivoa cijena i zaposlenosti i uravnoteenja platnog bilansa. Alokativna funkcija podrazumijeva razmjetaj proizvodnih snaga, dok redistributivna funkcija se odnosi na preraspodjelu nacionalnog dohotka radi zadovoljavanjadrutvenih potreba. Drava realizuje fiskalnu politiku na dva osnovna naina: putem automatskih stabilizatora i putem diskrecionih mjera. Automatski stabilizatori slue za odravanje ekonomske stabilnosti (progresivno oporezivanje zarada i profita, naknade u sluaju nezaposlenosti), dok su diskrecione mjere potrebna promjena zakonske procedure (programi javnih radova i javnog zapoljavanja, transferna plaanja i promjena poreskih stopa). Kombinovana primjena ovih dvaju politika predstavlja formulu fleksibilne politike. Instrumenti fiskalne politike su: javni prihodi (porezi, doprinosi, carine, takse), javni rashodi (dravni sektor, investicije, transferi, javna potronja), javni dug (unutranji i spoljanji) i emisija novca u funkciji fiskalne politike.

Fiskalnoj politici treba dati primat u odnosu na monetarnu u sljedeim sluajevima:1 1. fiskalna politika pokazuje efikasnije dejstvo na nivou potronje nego na regulisanje investicija, dok je kod monetarne politike efekat potpuno obrnut; 2. fiskalna politika djeluje efikasnije na regulisanje fiskalne potronje na domaem tritu; 3. u prevladavanju depresije fiskalna politika je efikasnija od monetarne koja pokazuje veu efikasnost u savlaivanju inflatornog buma.

2. MONETARNA POLITIKA

Monetarna politika je skup pravila, propisa, mjera i instrumenata kojima se u monetarnoj sferi drutvene reprodukcije regulie nivo, struktura i dinamika novane mase, kao i cirkulacija novca u prometnim kanalima reprodukcije. Monetarna politika predstavlja primijenjenu naunu oblast koja se sastoji iz emisione, kreditne i devizne politike, a usko je povezana sa fiskalnom politikom u sklopu finansijske, odnosno makroekonomske politike. Onaje dio opte ekonomske politike koja se sastoji od skupa mijera koje utiu na tok privrednog ivota stvaranjem, ponitavanjem, raspodjelom i preraspodjelom kupovne snage novca i kredita u nacionalnoj ekonomiji. Monetarnu politiku utvruje i sprovodi centralna banka. U BiH je to Centralna banka BiH. Osnovni cilj monetarne politike je da da obezbijedi potrebnu koliinu novca za obnavljanje resursa u proizvodnji i za kontinuitet reprodukcije. Kreditna politika je dio ekonomske politike kojom se utvruje nain

kreiranjanovanih sredstava u kome preovlauje kreditni odnos i nain usmjeravanja novanih sredstava u kome preovlauje kreditni odnos i nain usmjeravanja novanih sredstava prema potrebama pojedinih grana subjekata u procesu reprodukcije. Kreditna politika slui i kao sredstvo za ostvarivanje ciljne funkcije monetarne politike, poto se davanjem kredita stvara novac i vri prerasporeivanje kupovnih snaga. Kreditna politika moe znatno doprineti mobilizaciji nedovoljno korienih faktora proizvodnje, kao i da utie na obim i regionalno usmjeravanje izvoza i uvoza i da, u odreenoj mjeri, doprinese smanjenju potronje na odreenim podrujima: opta potronja, lina potronja i investicije. Poto su monetarna i kreditna politika meusobno ispreplitane i uslovljavaju jedna drugu najee u praksi koristimo izraz monetarno-kreditna politika.

Ciljevi monetarne politike U globalne ciljeve i zadatke spadaju: Podravanje rasta proizvodnje i plasmana robe Usklaivanje robnonovanih odnosa putem regulisanja novane mase Podrzavanje ciljeva u oblasti ekonomskih odnosa sa inostranstvom

Specifinost ciljeva: Rast novane mase u skladu sa stopom rasta nominalnog drutvenog proizvoda, s tim da se primarna emisija ogranii toliko da odgovara takvom porastu novane mase, kako bi se mogli postii stabilizacioni ciljevi ekonomske politike Kvantitativno i kvalitativno usmjerenje tokova emisije novca na osnovu operacija na otvorenom tritu, monetizacije, selektivnih podravanja prioritetnih namjena, usmjeravanje kreditnog potencijala banaka za odreene namjere i dr. Uvoenje racionalnih kriterijuma u radu banaka i, na osnovu toga, uvoenje bonitetne kontrole banaka, afirmacija principa bankarskog poslovanja, likvidnosti, sigurnosti plasmana i efikasnosti poslovanja, a sve radi jaanja potencijala banaka. Centralna banka je definisana kao samostalna i jedinstvena emisiona ustanovamonetarnog sistema, odgovorna za monetarnu politiku, za stabilnost valute i finansijsku disciplinu i za obavljanje drugih poslova odreenih zakonom. Centralna banka moe da obezbijedi ostvarivanje svojih funkcija uz pomo instrumenata monetarno-kreditnog regulisanja, u koje spadaju: eskontna stopa, obavezna rezerva, utvrivanje minimalne rezerve likvidnosti, kupovina i prodaja hartija od vrijednosti, uee u deviznim transakcijama, ogranienje plasmana, i slino.

3.

CENTRALNA BANKA I MONETARNA POLITIKA

Centralna banka je posebna monetarna institucija po svom poloaju ubankarskom, kreditnom i monetarnom sistemu posebno privilegovanih banaka. esto se zbog tog specifinog poloaja naziva i banka banaka. Centralna banka moe biti dravna, dioniarskog tipa, odnosno mjeovitog tipa vlasnitva i upravljanja. To je banka ija je osnovna funkcija da se brine za: stabilnost novca, kontrolu i regulisanje mase novca u opticaju (likvidnost bankarskog sistemai privrede), likvidnost plaanja sa inostranstvom,

Jedina je banka koja ima ovlaenje od drave da tampa i izdaje novanice i kovani novac, kao zakonsko sredstvo plaanja u zemlji. Centralna banka kontrolie monetarna kretanja,upravlja dravnim dugom i rukuje dravnim rezervama, dri obavezne
6

rezerve banaka, stara se o likvidnosti bankarskog sistema i odgovorna je za funkcionisanje ukupnog finansijskog trita, posebno novanog trita. U savremenim uslovima centralna banka obavlja poslove iz sljedeih osnovnih funkcija: 1. Emisija novanica i kovanog novca, 2. Dranje i rukovanje deviznim rezervama, 3. Regulisanje potrebne koliine novca u skladu sa osnovnim odredbama ekonomske politike, 4. Regulisanje likvidnosti bankarskog sistema i likvidnosti u privredi, 5. Kontrola kreditnihn operacija u zemlji, 6. Regulisanje plaanja i kreditiranje poslova sa inostranstvom, 7. Kreditni i drugi poslovi za raun drave, 8. Organizacija platnog prometa, 9. Centralna banka vri kontrolu boniteta i zakonitosti poslovanja banaka i drugih finansijskih organizacija. Radi regulisanja koliine deviza u privredi i njegove strukture (po oblicima novca i po pojedinim sektorima), kao i regulisanja optih uslova kreditnog trita, centr alna banka sprovodi: 1. operacije na otvorenom tritu, 2. Kupuje i prodaje bankama domae i inostrane kratkorone hartije od vrijednosti, 3. Daje bankama kratkorone kredite na osnovu odreenih kratkoronih hartija od vrijednosti, 4. Izdaje i povlai blagajnike zapise centralne banke, 5. Kupuje i prodaje inostrana sredstva plaanja (ukljuujui i mjenice, ekove, hartije od vrijednosti i potraivanja), 6. Utvruje stopu obaveze rezerve beanka,

7. Utvruje optu eskontnu stopu (primarnu kamatu), 8. Utvruje prema potrebi i druge instrumente regulacije novca, 9. Utvruje minimalne uslove kreditne sposobnosti poslovnih banaka. Centralna banka moe, u cilju regulisanja odnosa na novanom tritu, odnosno regulisanja ponude i tranje novca, na tom tritu vriti sljedee operacije: 1. prodavati blagajnike zapise centralne banke, 2. Prodavati ili kupovati mjenice, 3. Prodavati ili kupovati i jedne i druge kratkorone hartije od vrijednosti do jedne godine.

4. MONETARNA I FISKALNA POLITIKA

Utvrivanje realnog dometa fiskalne politike u okvirima ekonomske politikezahtijeva i prvom redu razmatranje odnosa fiskalne i monetarne politike kao mjerajedinstvene finansijske politike zemlje. Za razliku od ranijeg shvatanja, iskustva iz novijeg perioda, a naroito perioda krize 30-tih godina su pokazala da mjere iz sfere monetarne politike nemaju punu efikasnost usavlaivanju tekoa, koje su pratile ova zbivanja. Iskustva iz velike svjetske ekonomskekrize su ukazala na nekompletnost mjera iz sfere monetarne politike u savladavanjuposljedica krize. I u postkriznom periodu nesavrenost monetarnih akcija dolazila jetakoe do izraaja, tako da je sve ovo upuivalo na potrebu koordinirane i sinhronizovaneakcije mjera monetarne i fiskalne politike, a esto i u kombinaciji sa mjeramaadministrativne prirode. Krajem 50-tih godina monetarna politika ponovo nije pokazala adekvatne rezultate usuzbijanju dosta umjerenih stopa inflacije, koje su u tom periodu dolazile do izraaja urazvijenim zemljama Zapada. U takvoj situaciji se vei znaaj poinje pridavatidiskrecionim fiskalnim mjerama. Nasuprot tome, u 70-tim godinama XX vijeka teite sepoinje ponovo stavljati na monetarne akcije, dok se fiskalne mjere koriste u nedovoljnomobimu. Oigledno je neprihvatljiva apsolutizacija monetarne politike, tako isto i prenaglaavanjeznaaja fiskalnih akcija. Kombinovanjem instrumenata iz jedne i druge sfere postiu sedaleko prihvatljiviji efekti. Mada su mjere monetarne i fiskalne politike meusobnokomplementarne po svom karakteru i dejstvu, njihovo meusobno usklaivanje nijelagano niti jednostavno. Ne negirajui znaenje politikih momenata pri reguliranju kombinacije mjeramonetarne i fiskalne politike, fiskalnoj politici treba dati primat u sljedeim sluajevima:

1. fiskalna politika pokazuje efikasnije djelovanje na nivo potronje nego na reguliranjeinvesticija, dok je kod monetarne politike efekat obrnut; 2. fiskalna politika djeluje efikasnije na regulisanje fiskalne potronje na domaem tritu; 3. u prevladavanju depresije fiskalna politika je efikasnija od monetarne koja pokazujeveu efikasnost u savlaivanju inflatornog buma. U suvremenim uslovima koordiniranim koritenjem mjera monetarne i fiskalne politike sepostiu znatno povoljniji efekti i stoga ovom kompromisnom rjeenju treba ipak datiprimat. Efikasnost primjene ovih mjera uzetih u cjelini i odvojeno, zavisi ne samo od mjerafinansijske politike koje se provode, ve od karakteristika trenutka kao i specifinostirazvoja svake zemlje.

5. POLITIKA PONUDE I TRANJE 5.1.

Tranja

5.1.1. Pojam tranje

Tranja predstavlja koliinu dobara koju su potroai sposobni i spremni da kupe u odreenom trenutku po odreenoj cijeni. Da bi tranja postojala, potrebno je da kupci mogu da kupe dobra, odnosno da postoji njihova efektivna tranja i da postoji odreena cijena.Prema zakonu tranje postoji obrnuta proporcija izmeu cijena i traene koliine. Pojedinanu tranju ini koliina robe ili usluge koju je neki kupac spreman da kupi, po odreenoj cijeni.Ukupna trina tranja neke robe jeste zbir pojedinanih tranji svih kupaca te robe. Faktori koji utiu na trnju su: 1. Cijena robe - zakon tranje 2. Dohodak - normalna i inferiorna roba 3. Cijene povezanih roba - supstituti i komplementarne robe 4. Ukusi 5. Oekivanja Tranja je funkcija cijene. Uticaj cijene na tranju za proizvodima i uslugama mjeri se koeficijentom elastinosti tranje u odnosu na cijene:tranja je elastina kada snienje cijena ima za posledicu vedi ukupni prihod preduzeda; tranja je neelastina kada snienje cena ima za posljedicu manji ukupni prihod preduzeda. Ukoliko je rast ili pad izdataka za kupovinu proporcionalno manji u odnosu na rast ili pad dohotka znai da su promjene u izdacima proporcionalno manje u odnosu na promjene u dohotku. To je logika egzistencijalnih proizvoda ma koliko rastao dohodak, rade i izdaci za egzistencilane potrebe, ali ne u tolikom procentu koliko raste dohodak. Ukoliko je rast ili pad izdataka za kupovinu proporcionalno vedi u odnosu na rast ili pad dohotka znai da su promjene u izdacima proporcionalno vede u odnosu na promjene u dohotku. To je logika
9

luksuznih proizvoda ma koliko raste dohodak, jos vie de rasti izdaci za luksuzne proizvode od rasta dohotka. Ukoliko su proizvodi supstituti, proizvodi koji mogu da zadovolje istu potrebu na isti na in, rast tranje za jednim proizvodom uslovljen je rastom cijene i smanjivanjem tranje za drugim proizvodom. Ukoliko su proizvodi komplementi, proizvodi povezani u potronji koji ne mogu da se troe odvojeno, rast tranje za jednim proizvodom uticat de na rast tranje za drugim proizvodom. Proizvodi mogu biti i nezavisni, proizvodi koji se troe samostalno, i tada tranja raste ili pada od drugih faktora na tritu.

5.1.2. Vrste tranje

Prema veliini trita, tranja moe biti: lokalna nacionalna svjetska Prema vremenskom kriterijumu, tranju delimo na: dnevnu nedjeljnu mjesenu godinju Prema subjektima, postoje: pojedinana tranja tranja privredne grane ukupna tranja cijelog drutva Prema namjeni, tranju dijelimo na: tranju za proizvodnim dobrima (sredstva za rad i predmeti rada) tranju za potronim dobrima (nuna dobra, luksuzna i trajna dobra) Prema prostoru gdje se odvija razlikujemo: domadu tranju inostranu tranju

5.1.3.Elastinost tranje
Elastinost tranje je reakcija tranje na promjenu trinih cijena. U osnovi postoji: a) cjenovna i b) dohodovna elastinost

10

Mjeri se promjena tranje u odnosu na promjenu cijene ili dohotka, pod uslovom da svi ostali faktori ostanu nepromijenjeni. Cjenovna elastinost tranje je svojstvo tranje da se mijenja pod uticajem promjene cijena. Cjenovna elastinost tranje, ili elastinost tranje, predstavlja jainu reakcije traene koliine nekog dobra na promjenu cijene tog dobra, a izraunava se tako to se procentualna promjena traene koliine podijeli procentualnom promjenom cijene.

6. PONUDA

6.1.Pojam ponude
Ponuda predstavlja koliinu nekog dobra koju su preduzeda voljna da proizvedu i ponude u odreeno vrijeme, na odreenom mjestu, po odreenim cijenama. Prema zakonu ponude, ponudapokazuje odnos izmeu trine cijene dobra i koliine tog dobra koju su proizvoai voljni proizvesti i prodati, uz pretpostavku da ostale stvari ostanu nepromijenjene, posebno trokovi proizvodnje. Pojedinana ponuda predstavlja koliinu neke robe ili usluge koju je neki proizvoa spreman da proda, po odreenoj cijeni. Ukupna trina ponuda neke robe predstavlja zbir pojedinanih ponuda svih proizvoaa, odnosno prodavaca te robe na tritu. Determinante trine ponude su: 1. Cijena robe - zakon ponude 2. Cijena faktora proizvodnje 3. Raspoloiva tehnologija 4. Oekivanja 5. Cijene supstituta 6. Mjere makroekonomske politike 7. Mjere fiskalne i monetarne politike 8. Organizacija trita Ponuda se moe definisati i kao odnos koliine ponuene robe na tritu i njene cijene. Ona izraava i prodajnu spremnost proizvoaa pri razliitim nivoima cijena i ostalim uslovima na tritu. Koju de masu proizvoda proizvoa ili drugi subjekt koji njom raspolae ponuditi na tritu zavisi od cijene koju de za nju ostvariti. Na taj nain uspostavlja se funkcionalna veza izmeu ponude i cijena. Za najvedi broj proizvoda postoji pozitivan odnos cijena i ponude. Kada se cijena nekog proizvoda poveda dolazi do povedane ponude roba i usluga, i obrnuto. Promjene u nivou trinih cijena robe prouzrokuju promjene u obimu ponuene koliine robe na tritu.

11

6.2.

Vrste ponude

Sa aspekta trita, ponuda moe biti: o lokalna o nacionalna o svjetska Sa aspekta vremena, ponuda se dijeli na: o dnevnu o nedjeljnu o mjesenu o godinju Prema subjektima, ponuda moe biti: o ponuda jednog preduzeda o ponuda privredne grane o ukupna agregatna ponuda Po broju prodavaca, ponudu dijelimo na: o konkurentnu ponudu o oligopolsku ponuda o monopolsku ponudu Prema namjeni, razlikujemo o ponudu sredstava za proizvodnju o ponudu finalnih potronih dobara Ponuda moe biti i o fiksna ponuda o varijabilna ponuda

12

ZAKLJUAK :

Fiskalna politika ima jak uticaj na potronju, cijene i ivotni standard. Taj uticaj se ogleda kako na mikro tako i na makro nivou i moe biti kako kratkoroan tako i dugoroan. Mikroekonomski uticaj ide u pravcu stimulacije obima strukture ponude, dok sa makroekonomskog aspekta fiskalna politika ima tri cilja kojima treba pristupiti sinhronizovano. Takoer, uticaj fidkalne politike se moe odraziti kao stimulirajui ili destimulirajui efekat na potronju, tednju, produktivnost, ivotni standard i ekonomski rast. Kad vladaju depresija i nezaposlenost, jedan od instrumenata fiskalne politike koji se moe primjeniti je smanjenje poreza, koji treba da dovede do smanjenja nezaposlenosti i same depresije. Djelovanje multiplikatora utie na poveanje zaposlenosti i poveanje nacionalnog dohotka daleko vie nego to je bio iznos inicijalne potronje, tj. poreskog smanjenja. Monetarnom politikom obezbjeuje se optimalan odnos koliine novca u opticaju i kvantitativnog karaktera drutvenog proizvoda u okviru jedne nacionalne privrede. Ona sesvodi na aktivnosti centralne banke koje se odnose na emisiju i povlaenje novca iz opticaja u cilju obezbjeenja adekvatne koliine novca u nekoj nacionalnoj privredi. Osnovni cilj monetarne politike je da da obezbijedi potrebnu koliinu novca za obnavljanje resursa u proizvodnji i za kontinuitet reprodukcije, stoga je ona veoma bitna za normalno funkcionisanje jedne zemlje. Savremene privredne sisteme karakterie izrazita neperfektnost finansijskih trita, kada pad tranje potroakih dobara gotovo automatski recesivno djeluje, porast tednje, koji je stalno prisutan, ne prenosi se automatski na trite kapitala poto nepostoji dovoljna tranja i elja za investiranjem zbog pada mogunosti realizacije proizvoda. Pad potroake tranje u savremenim privredama je prvi indicator vladama i organima ekonomske politike da je nuan zaokret u pravcu podsticanja privredne aktivnosti i potronje, to je drugim rijeima, postalo alarmno zvono u kretanju privrede.

13

LITERATURA :
Komazec S., Risti .: Monetarne i javne finansije2, Via poslovna kola, Beograd, 2000.god. Ristid, arko: Fiskalna strategija, Ekonomski fakultet u Beogradu, Beograd, 2001. godina Veselinovi P., Ekonomija, Beograd 2009.

14