Vodic Kroz Krivicni I Gradjanski Postupak

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE
VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK
FROM THE AMERICAN PEOPLE
IMPRESSUM NAZIV PUBLIKACIJE Vodi kroz krivini i graanski postupak IZDAVA Udruenje sudija Crne Gore Njegoeva 10 81 000 Podgorica, Crna Gora Email: udruzenjesudijacg@gmail.com www.udruzenjesudja.me ZA IZDAVAA Hasnija Simonovi EKSPERT Radojka Nikoli, sudija Vrhovnog suda u Podgorici Muika Dujovi, Predsjednik Vieg suda u Podgorici PREPRESS I GRAFIKI DIZAJN Jovica Tadi TAMPA 3M Makarije Podgorica TIRA 1000 primjerala
FROM THE AMERICAN PEOPLE
Izrada Vodia kroz sudove Crne Gore je omoguena zahvaljujui podrci amerikog naroda putem Agencije Sjedinjenih Drava za meunarodni razvoj (USAID), kroz njen Program efikasnog upravljanja u Crnoj Gori. Miljenje izraena u Vodiu kroz sudove Crne Gore su miljenja autora i ne odraavaju nuno stavove USAID-a ili Vlade Sjedinjenih Amerikih Drava.
SADRAJ
KRIVINI POSTUPAK ........................................................................................................................ 9 Pojam krivinog djela ....................................................................................................................... 9 Krivino procesni subjekti .............................................................................................................. 9 Krivini sud ........................................................................................................................................... 9 Nadlenost krivinog suda ............................................................................................................. 9 Krivino vanraspravno vijee ............................................................................................ 10 Stranke u postupku ........................................................................................................................ 11 Tuilac ......................................................................................................................................... 11 Okrivljeni .................................................................................................................................... 12 Pretpostavka nevinosti .................................................................................................................. 12 Pravo na odbranu ............................................................................................................................. 13 Branilac okrivljenog ....................................................................................................................... 14 Tok krivinog postupka ................................................................................................................. 14 Izviaj .......................................................................................................................................... 14 Pozivanje graana ................................................................................................................... 15 Zadravanje ............................................................................................................................... 15 Mjere tajnog nadzora ............................................................................................................. 15 Ostale radnje ............................................................................................................................. 16 Ovlaenja i radnje policije u izviaju ............................................................................ 16 Krivina prijava ................................................................................................................................. 17 Oportunitet krivinog gonjenja ......................................................................................... 18 Istraga ................................................................................................................................................... 19 Cilj istrage .................................................................................................................................. 19 Pokretanje istrage ................................................................................................................... 19 Istrane radnje (dokazne radnje u istrazi) .................................................................. 19 Dravni tuilac (u fazi izviaja) ........................................................................................ 19 Dravni tuilac (u fazi istrage) .......................................................................................... 20 Ovlaenja sudije za istragu i dokazne radnje za ije je nareivanje iskljuivo nadlean ....................................................................................... 21
UVOD ...................................................................................................................................................... 7
Mjere za obezbjeenje prisustva okrivljenog ...................................................................... 23 Optuenje ............................................................................................................................................ 24 Sporazum o priznanju krivice ..................................................................................................... 24 Glavni pretres .................................................................................................................................... 26 Pretpostavke za odravanje ................................................................................................ 27 Faze glavnog pretresa ........................................................................................................... 27 Presuda ....................................................................................................................................... 27 Objavljivanje i pismena izrada .......................................................................................... 28 Vrste krivinih sankcija ................................................................................................................. 28 Kazne ........................................................................................................................................... 29 Mjere upozorenja .................................................................................................................... 30 Mjere bezbjednosti ................................................................................................................. 30 Vaspitne mjere ......................................................................................................................... 31 Postupak po pravnim lijekovima ............................................................................................... 31 Redovni pravni lijekovi .................................................................................................................. 31 alba na presudu prvostepenog suda ............................................................................. 31 Kada se moe izjaviti alba? ................................................................................................ 31 Ko moe izjaviti albu? .......................................................................................................... 32 Da li je mogue odricanje od prava na albu ili odustanak od ve izjavljenje albe? ....................................................................................................... 32 Kakvo je dejstvo albe? ......................................................................................................... 32 Razlozi za izjavljivanje albe? ............................................................................................. 32 Kako tee postupak po albi? ............................................................................................. 32 alba na presudu drugostepenog suda ......................................................................... 33 Vanredni pravni lijekovi ................................................................................................................ 33 Ponavljanje krivinog postupka ........................................................................................ 34 Vanredno ublaavanje kazne ............................................................................................. 34 Zahtjev za zatitu zakonitosti ............................................................................................. 34 Skraeni postupak ........................................................................................................................... 35 Za koja krivina djela se sprovodi skraeni postupak? .......................................... 35 Kako se pokree skraeni postupak? .............................................................................. 36 Pritvor u skraenom postupku? ....................................................................................... 36 Uslovi za odravanje glavnog pretresa? ........................................................................ 36 Presuda u skraenom postupku i rok za izjavljivanje albe? ............................... 36 ta je roite radi mirenja? ............................................................................................... 36 Kada se skraeni postupak ne moe voditi? ................................................................. 36 Postupak za izricanje krivine sankcije bez glavnog pretresa ...................................... 37 Posebni postupci .............................................................................................................................. 37 Postupak prema maloljetnicima ....................................................................................... 38 Postupak za krivina djela organizovanog kriminala .............................................. 38
GRAANSKI POSTUPAK ................................................................................................................ 39 Naela parninog postupka ........................................................................................................ 39 Nadlenost ......................................................................................................................................... 40 Iskljuiva mjesna nadlenost ............................................................................................. 40 Nadlenost po izboru tuioca ............................................................................................. 40 Izuzee .................................................................................................................................................. 41 Stranke u postupku ........................................................................................................................ 42 Zastupnici stranaka ........................................................................................................................ 43 Punomonici ...................................................................................................................................... 43 Trea lica u parnici .......................................................................................................................... 43 Jezik u postupku ............................................................................................................................... 44 Podnesci ............................................................................................................................................... 44 Povraaj u preanje stanje ......................................................................................................... 44 Zapisnici .............................................................................................................................................. 44 Donoenje odluka ............................................................................................................................ 45 Dostavljanje pismena ..................................................................................................................... 45 Promjena adrese .............................................................................................................................. 45 Razmatranje i prepisivanje spisa ............................................................................................... 45 Parnini trokovi .............................................................................................................................. 46 Tok postupka ..................................................................................................................................... 46 Tuba ........................................................................................................................................... 46 Vrste tubi .................................................................................................................................. 46 Protivtuba ................................................................................................................................ 47 Prekid i obustava postupka ................................................................................................ 47 Dokazi i izvoenje dokaza ................................................................................................... 48 Pipremanje glavne rasprave ............................................................................................... 48 Glavna rasprava ....................................................................................................................... 49 Mirno rjeavanje sporova ............................................................................................................. 49 Sudsko poravnanje ................................................................................................................. 49 Okonanje parnice .................................................................................................................. 49 Pravni ljekovi u parninom postupku ..................................................................................... 51 Redovni pravni lijek ............................................................................................................... 51 Vanredni pravni lijekovi ................................................................................................................ 52 Revizija ........................................................................................................................................ 52 Zahtjev za zatitu zakonitosti ...................................................................................................... 53 Ponavljanje postupka ..................................................................................................................... 53 Posebni postupci .............................................................................................................................. 54 Vanparnini postupak .................................................................................................................... 55 Uesnici u vanparninom postupku ................................................................................ 55 Pokretanje postupka ............................................................................................................. 55
Odluke ......................................................................................................................................... 56 alba ............................................................................................................................................. 56 Ostali posebni postupci ................................................................................................................. 57 Ureenje linih stanja ........................................................................................................... 57 Ureenje porodinih odnosa ............................................................................................. 57 Ureenje imovinskih odnosa ............................................................................................. 57 Postupak izvrenja i obezbjeenja .......................................................................................... 57 Lica u postupku ........................................................................................................................ 58 Lica u postupku obebjeenja ............................................................................................. 58 Postupak izvrenja ................................................................................................................. 58 Izvrne isprave ....................................................................................................................... 58 Vjerodostojne isprave ........................................................................................................... 58 Sredstva i predmeti izvrenja .................................................................................................... 59 Odluke - rjeenje i zakljuak .............................................................................................. 60 Odlaganje izvrenja ................................................................................................................ 60 Protivizvrenje ........................................................................................................................ 60 Postupak obezbjeenja ........................................................................................................ 61 Sredstva obezbjeenja ......................................................................................................... 61 Privremene mjere za obezbjeenje novanog potraivanja ................................. 61
UVOD
Predstavljamo vam Vodi kroz krivini i graanski postupak, sa ciljem da na sveobuhvatan i razumljiv nain predstavimo pravila i naine sprovoenja postupaka pomou kojih se tite prava graana pred sudovima. Imajui u vidu injenicu da je znanje o krivinom i graanskom postpuku kod graana na niskom nivou, ovaj Vodi smo zamislili tako da pravnim laicima predstavimo sve faze postupaka, kretanje stranaka u postupcima, nain donoenja odluka, redovne i vanredne pravne ljekove i sve ostale relevantne pojmove koji su od znaaja za kvalitetnu zatitu prava. Takoe, Vodi e biti od koristi i strunoj javnosti i institucijama, jer e na jednom mjestu biti dostupne sve informacije o postupcima. Oba postupka su obraena tako da se kree od pojma postupka, kako bi se to bolje razumjela sutina. Dalje, razrauju se pojam stranaka u postupku, pokretanje postupaka, voenje postupaka, pravni ljekovi, posebni postupci, itd.
Potovani,
Treba rei da je ovaj Vodi objavljen u okviru projekta Udruenja sudija Crne Gore, podranom od strane USAID-a. Ovim Vodiem Udruenje sudija Crne Gore jo jednom potvruje posveenost u preduzimanju aktivnosti koje se odnose na transparentnost sudstva, njihovu promociju i pribiliavanje graanima. Kroz ovaj Vodi Udruenje sudija Crne Gore eli pokazati da je od velike vanosti da ukupna javnost, opta i struna, budu dobro informisane o sudskim postupcima i time unaprijede zatitu svojih prava i sprovoenje postupaka pred sudovima. Kroz pripemu ovog Vodia, Udruenje sudija Crne Gore eli dati svoj doprinos u procesu podizanja svijesti graana o nainu zatite njihovih prava. Putem ovog Vodia graani e dobiti temeljne i tane informacije o pomenutim postupcima, ime e se znaajno smanjiti zloupotrebe u ovoj oblasti i obezbijediti sigurnost uesnika u postupcima. Pored toga, smatramo da e ovaj Vodi biti od koristi i onima koji su profesionalno vezani za pravosue, jer e im na praktian i detaljan nain pruiti sve korisne informacije. Srdano,
Hasnija Simonovi Predsjednik Udruenja sudija Crne Gore
KRIVINI POSTUPAK
Pojam krivinog djela

Krivino djelo je djelo koje zakonom odreeno kao krivino djelo, koje je protivpravno i koje je skrivljeno.
Krivino procesni subjekti

Voenje svakog krivinog postupka podrazumijeva prisustvo veeg broja lica, kao to su sudija, tuilac, okrivljeni, svjedoci, sudski vjetaci i sl. Sva ova lica nazivaju se jednim imenom krivno procesnim subjektima, a njihova osnovna karakteristika je ta da je rije o licima (fizikim ili pravnim) koja u krivinom postupku imaju odreena prava I obaveze.
Krivini sud
U domaem pravosudnom sistemu ne postoje posebni sudovi koji se bave samo suenjem u krivinim postupcima. U sudovima opte nadlenosti vode se postupci u razliitim materijama, pa je tako pojmom krivini sud obuhvaen onaj organizacioni dio svakog suda, u koje spadaju krivino, istrano odjeljenje i maloljetniko odjeljenje, koja za razliku od parninog ili ostavinskog odjeljenja, na primjer, postupaju u krivinim predmetima. Osnovna karakteristika krivinog suda je iskljuivo pravo na izricanje krivinih sankcija uiniocu krivinog djela. Ove sankcije, krivini sud izrie nakon zakonom ureenog postupka, u kojem se kao jedno od prvih pitanja postavlja pitanje njegove nadlenosti.
Nadlenost krivinog suda

U svakoj zemlji postoji vei broj razliitih sudova - viih i niih, kao i sudova vezanih za odreeno podruje - grad ili region. Jedno od prvih pitanja koje se u ovakvoj
situaciji postavlja je koji e od svih ovih sudova biti nadlean za suenje izvriocu odreenog krivinog djela. Ovo pitanje reguliu pravila o nadlenosti krivnog suda koja odreuju pravo i obavezu odeenog suda da vodi i okona odreeni krivini postupak. Ova nadlenost moe biti stvarna, mjesna i funkcionalna. Stvarna nadlenost predstavlja prvi korak u utvrivanju nadlenosti odreenog suda za postupanje i ona daje odgovor na pitanje da li e u odreenom postupku suditi osnovni, vii ili vrhovni sud. Osnovni kriterijum po kojem se odreuje ova nadlenost je teina krivinog djela za koje se sudi, koja se cijeni prema maksimalnoj kazni koja je u zakonu za to djelo predviena. Tako je najvei broj krivinih djela za koja je predviena kazna zatvora do deset godina u nadlenosti osnovnih sudova (npr. krae, lake saobraajne nezgode, tjelesne povrede), dok su tea krivina djela (ubistva, silovanja) u nadlenosti viih sudova. Vii sud je nadlean za postupanje u sluajevima kad je za krivino djelo zaprijeena kazna zatvora preko 10 godina. Vrhovni sud ne sudi u prvom stepenu, ve odlucuje o pravnim lijekovima, nadlenosti niih sudova, stara se o jedinstvenoj primjeni zakona itd. Stvarna nadlenost se odreuje i po vrsti krivinih djela, a na jedinstven nain, za sve sudove, ureen je Zakonom o sudova. Mjesna nadlenost znai odreivanje koji e od stvarno nadlenih sudova suditi u konkretnom sluaju. Tako je u sluaju da je rije o krivinom djelu iz nadlenosti osnovnog suda, potrebno odrediti da li e u konkretnom sluaju suditi na primjer Osnovni sud u Podgorici ili u Osnovni sud u Danilovgradu. Osnovni kriterijum po kojem se odreuje ova vrsta nadlenosti je mjesto na kojem je konkretno krivino djelo izvreno pa e tako u sluaju izvrenja djela na teritoriji Podgorice, biti nadlezan podgoriki osonovni sud. Mjesna nadlenost se ureuje Zakonikom o krivinom postupku. Funkcionalna nadlenost oznaava podjelu poslova unutar stvarno i mjesno nadlenog suda, i pravila o njoj daju odgovor na pitanje da li je za obavljanje odreene radnje u postupku nadleno sudsko vijee, predsjednik vijea ili sudija za istragu. Tako na primjer, u toku istrage o pritvoru optuenog odluuje sudija za istragu, dok je tokom glavnog pretresa nadleno sudsko vijee.
Krivino vanraspravno vijee
Krivino vanraspravno vijee je posebno vijee prvostepenog suda sastavljeno od trojice sudija, koje odluuje o: albama protiv rijeenja sudije za istragu i drugih rjeenja kad je to zakonom odreeno donosi odluke u prvom stepenu van glavnog pretresa, sprovodi postupak i donosi presudu po odredbama zakona koji se odonose na uzvrenje pravosnane presude koju je izrekao inostrani sud; odluuje o objavljivanju podataka koji se odnose na poslovanje dravnih organa, privrednih drutava ili drugih pravnih lica, a koji podaci slue kao dokaz u krivinom postupku;
10
odluuje o albi protiv rjeenja kojim je izreena novana kazna; odluuje o albi protiv rjeenja kojim se odreuju, produavaju ili ukidaju mjera zabrane naputanja mjesta boravita, mjera zabrane posjeivanja odreenih mjesta i dr.; odluuje o albi protiv rjeenja sudije za istragu o pritvoru; odluuje o produenju pritvora po isteku mjesec dana od dana lienja slobode okrivljenog po rjeenju sudije za istragu o odreivanju pritvora; odluuje van glavnog pretresa o pritvoru posle predaje optunice sudu a do zavretka glavnog pretresa; odluuje o albi na rjeenje sudije za istragu kojim se pritvoreniku privremeno uskrauju ili ograniavaju odreena prava; odluuje o albi na posebno rjeenje o trokovima krivinog postupka; odluuje o neslaganju sudije za istragu sa zahtjevom dravnog tuioca za sprovoenje istrage i predlogom oteenog kao tuioca za sprovoenjem odreenih dokaznih radnji; vri kontrolu optunice i odluuje o zahtjevu predsjednika vijea pred kojim treba da se odri glavni pretres; odluuje o odreivanju ili ukidanju pritvora posle objavljivanja presude do njene pravosnanosti; oduuje o preinaenju pravosnane pesude bez ponavljanja krivng postupka (o nepravom ponavljanju krivinog postupka-spajanju kazne); odluuje o zahtjevu za ponavljanje krivinog postupka; odluuje o obustavi ili zamjeni mjere bezbjednosti obaveznog psihijatrijskog lijeenja i uvanja u zdravstvenoj ustanovi, odnosno mjere bezbjednosti obaveznog psihijatrijskog lijeenja na slobodi; sprovodi postupak i donosi odluku o opozivanju uslovne osude u putanju na uslovni otpust; izdaje naredbu za raspisivanje potjernice prema okrivljenom.
Stranke u postupku
U svakom krivinom postupku postoje dvije strane koje su suprotstavljne pred sudom - tuilac i okrivljeni. One se u krivinom - procesnom pravu nazivaju strankama.
Tuilac
Tuilac je stranka koja preduzima krivino gonjenje izvrioca krivinog djela pred sudom. U domaem procesnom pravu, pored dravnog tuioca optubu mogu zastupati i oteeni kao tuilac i privatni tuilac. Dravni tuilac se najee pojavljuje kao tuilac u krivinom postupku. On preduzima krivino gonjenje svih onih izvrilaca krivinog djela za ije je kanjavanje zain-
11
tersovano itavo drutvo i gdje se gonjenje preduzima bez obzira na stav lica koje je ovim djelima oteeno. Rije je o tzv. krivinim djelima za koja se gonjenje preduzima po slubenoj dunosti. Oteeni kao tuilac je lice ije je lino i imovinsko pravo povrijeeno izvrenjem krivinog djela, koje preduzima ili nastavlja krivino gonjenje lica za koje postoji osnovana sumnja da je izvrilo krivino djelo za koje se goni po slubenoj dunosti, u sluaju da dravni tuilac koji je prvenstveno nadlean, odbaci krivinu prijavu ili odustane od daljeg krivinog gonjenja. Na taj nain data je mogunost licu koje je oteeno krivinim djelom za koje se gonjenje preduzima po slubenoj dunosti, da u sluaju da dravni tuilac iz bilo kojeg razloga nae da vie gonjenju nema mjesta, gonjenje samostalno nastavlja. Privatni tuilac preduzima krivino gonjenje za odreeni broj krivinih djela, koja prvenstveno pogaaju privatne a ne opte interese, i za koja nije previeno gonjenje od strane javnog tuioca, ve je preduzimanje krivinog gonjenja ostavnjeno licima koja su ovim krivinim djelima oteena. U takvim sluajevima, lica koja se odlue na pokretanje krivinog postupka pred sudom, nazivaju se privatnim tuiocima. Rije je o lakim krivinim djelima, koja su izriito u zakonu predviena kao krivina djela za koja se gonjenje preduzima po privatnoj tubi.
Okrivljeni
Okrivljeni je lice prema kome se vodi krivini postupak ( lice u odnosu na koje je donijeta naredba o sporvoenju istrage ili podnijeta optunica, optuni predlog ili privatna tuba), zbog osnovane sumnje da je izvrilo krivino djelo. Prije donoenja nardebe o sprovoenju istrage, odnosno podnoenja neposredne optunice, lice prema kome je nadleni dravni organ preduzeo neku radnju zbog postojanja osnova sumnje da je uinilo krivino djelo ima status osumnjienog. Okrivljeni je lice protiv koga je donesena naredba o sprovoenju istrage ili protiv koga je podignuta optunica, optuni predlog ili privatna tuba ili lice protiv kog je pokrenut posebni postupak za primjenu mjera bezbjednosti obavezno psihijatrijsko lijeenje i uvanje u zdravstvenoj ustanovi i obavezno psihijatrijsko lijeenje na slobodi. Status optuenog lice, u toku krivinog postupka dobija kada optunica stupi na pravnu snagu. Kada se krivini postupak okona pravosnano presudom ili pravosnanim rjeenjem o kanjavanju kojim je utvreno da je lice krivo, isto dobija status osuenog. Izraz okrivljeni moe se koristiti u krivinom postupku kao opti naziv za okrivljenog, optuenog i osuenog.
Pretpostavka nevinosti
Prema Zakoniku o krivinom postupku niko se ne moe smatrati krivim zbog izvrenja krivinog djela dok to ne bude utvreno pravosnanom odlukom suda. To dru-
12
gim rijeima znai da je obaveza svih uesnika u postupku i onih koji postupak prate i o njemu izvjetavaju da se, ak i u sluaju kad je krivica nekog lica oigledna, sve do pravosnane sudske odluke kojom je krivica ustanovljena, prema okrivljenom odnose kao prema nevinom licu.
Pravo na odbranu
Pravo na odbranu je osnovno pravo okrivljenog. To pravo podrazumijeva niz drugih prava koja pripadaju tom licu meu kojima su najvanija:
1. Pravo na obavjetavanje o djelu za koje se tereti i osnovima sumnje protiv njega o emu mora biti obavijeten ve prilikom prvog sasluanja. 2. Pravo da bude sasluan i da se izjasni o svim injenicama i dokazima koji ga terete i iznese sve injenice i dokaze koji mu idu u korist. 3. Pravo na upotrebu svog jezika koje podrazumijeva da lice ima pravo da upotrebljava svoj jezik u koliko se postupak ne vodi na jeziku tog lica. Ovo pravo podrazumijeva da e se omoguiti prevoenje, kako usmeno, tako i pismeno svih pismenih dokaza, da e lice lieno slobode odmah na svom jeziku ili jeziku koji razumije biti obavijeteno o razlozima lienja slobode, upoznato sa svojim pravima, a posebno pravo na branioca-advokata. 4. Pravo na branioca podrazimijeva da okrivljeni ima pravo da izabere da li e se braniti sam ili e uzeti branioca odnosno advokata. Okrivljeni ima pravo da sam izabere ko e biti njegov advokat. Ako okrivljeni sam ne uzme branioca a radi se o situaciji kada lice mora imati branioca (npr. kada je okrivljeni u pritvoru), tada mu branioca postavlja sud. Okrivljeni prije prvog sasluanja mora biti upoznat da ima pravo na branioca i da branilac moe prisustvovati njegovom sasluanju, dok tokom prvog sasluanja mora biti upoznat da ne mora da daje nikakve izjave niti da odgovara na postavljena pitanja, a da sve to izjavi moe biti upotrijebljeno kao dokaz. 5. Okrivljeni ima pravo da u najkraem roku bude izveden pred sud i da mu se sudi bez odlaganja to podrazumijeva obavezu suda da sudi u razumnom roku, bez odugovlaenja i da sprijei svaki pokuaj zloupotrebe prava koji bi doveo odugovlaenja postupka. 6. Zabrana upotrebe sile prema okrivljenom podrazumijeva zabranu da se od okrivljenog upotrebom sile, prijetnje ili na drugi nalin zahtijeva da neto prizna, zatim zabranu nasilja nad licima lienim slobode. 7. Okrivljeni prilikom prvog sasluanja ima pravo da se koristi svojim biljekama, pravo da bude sasluan uz puno potovanje njegove linosti.
13
Branilac okrivljenog
Branilac je advokat koji tokom krivinog postupka prua pravnu pomo okrivljenom. Za branioca se moe uzeti samo advokat, a isti je duan da podnese punomoje organu pred kojim se vodi postupak. Okrivljeni sam odluuje da li e tokom postupka imati branioca ili ne. Obavezna odbrana je izuzetak od predhodnog pravila, kada okrivljeni mora imati branioca, bez obzira da li on to eli ili ne. Tako okrivljeni mora imati branioca u sledeim sluajevima:
1. Ako je okrivljeni lice sa posebnim potrebama, zbog kojih nije sposobno da se samo uspjeno brani ili ako se postupak vodi zbog krivinog djela za koje se moe izrei najdua kazna zatvora, ve prilikom prvog sasluanja. 2. Poslije podignute optunice zbog krivinog djela za koje se po zakonu moe izrei kazna zatvora u trajanju od 10 godina, okrivljeni mora imati branioca u vrijeme dostavljanja optunice. 3. Okrivljeni kome je odreen pritvor mora imati branioca dok je u pritvoru. 4. Okrivljeni kome se sudi u odsustvu, mora imati branioca im sud donese rjeenje o suenju u odsustvu. I u sluaju obavezne odbrane okrivljeni moe sam da izabere advokata, a tek ukoliko to sam ne uini, sud mu sam postavlja branioca. Takav branilac naziva se branilac po slubenoj dunosti.
Tok krivinog postupka

Svaki krivini postupak prolazi kroz odreene faze. Osnovne meu njima su faza izviaja, istrage, optuenja, glavnog pretresa i postupka po albi i vanrednim pravnim lijekovima.
Izviaj
Izviaj predstavlja dio postupka u kome organi uprave nadlene za policijske poslove (policije) obavljaju poslove na otkrivanju krivinih dijela i uinilaca, odnosno postupak u kome policija kada postoji sumnja da je uinjeno krivino djelo radi na pronalaenju uinioca krivinog djela, da se uinilac ili sauesnik ne sakrije ili ne pobjegne, da se otkriju ili obezbijede tragovi krivinog djela i predmeti koji mogu posluiti kao dokaz, kao i prikuplja sva obavjetenja koja bi mogla biti od koristi za uspjeno voenje krivinog postupka.
14
Pozivanje graana
Tokom ovog dijela postupka policija ima po zakonu pravo da poziva graane radi prikupljanja obavjetenja o krivinom djelu i uiniocu a koja se ne smiju prikupljati prinudno niti uz obmanu ili iscrpljivanje, a policija mora da potuje linost i dostojanstvo graana. Ako policija u toku prikupljanja obavjetenja ocijeni da pozvani graanin moe biti osumljieni, duna je da o tome odmah obavijesti dravnog tuioca koji e zatraiti od policije da mu dovede osumljienog ukoliko ocijeni da je njegovo sasluanje prije donoenja naredbe o sprovoenju istrage neophodno.
Zadravanje
Ovlaeni policijski slubenici mogu neko lice liiti slobode, ako postoji neki od razloga za odreivanje pritvora predvienih zakonom, ali su duni da o tome odmah obavijeste dravnog tuioca, saine slubenu zabiljeku koja obavezno sadri vrijeme i mjesto lienja slobode i da to lice, bez odlaganja sprovedu dravnom tuiocu. U sluaju da lice lieno slobode ne bude sprovedeno dravnom tuiocu u roku od 12 asova od asa lienja slobode, policija je duna da to lice pusti na slobodu. Osumljienog lienog slobode dravni tuilac moe izuzetno a najdue 48 asova od asa lienja slobode zadrati, i o tome mora da donese posebno rjeenje. Izuzetno, po odobrenju dravnog tuioca, a uz pristanak osumljienog i prisustvo branioca, policija moe da saslua osumljienog.
Mjere tajnog nadzora
Ako postoje osnovi sumnje da je neko lice samo ili u sauesnitvu sa drugim izvrilo, vri ili se priprema za vrenje krivinih djela za koja se moe izrei kazna zatvora u trajanju 10 godina ili tea kazna, sa elementima organizovanog kriminala, protiv bezbjednosti raunarskih podataka, sa elementima korupcije, i protiv ovjenosti, a na drugi nain se ne mogu prikupiti dokazi ili bi njohovo prikupljanje zahtijevalo nesrazmjerni rizik ili ugroavanje ivota ljudi, prema tim licima mogu se odrediti mjere tajnog nadzora: 1. tajni nadzor i tehniko snimanje telefonskih razgovora, odnosno druge komunikacije koja se vri putem sredstava za tehniku komunikaciju na daljinu, kao i privatnih razgovora koji se obavljaju u privatnim ili javnim prostorijama ili na otvorenom; 2. tajno fotografisanje i vizuelno snimanje u privatnim prostorijama 3. tajno praenje i tehniko snimanje lica i predmeta, a ako okolnosti sluaja ukazuju da e se sa najmanje povreda prava na privatnost prikupiti dokazi, prema tim licima mogu se odrediti mjere tajnog nadzora:
15
4. simulirana kupovina predmeta ili lica i simulirano davanje i primanje mita 5. praenje prevoza i isporuke predmeta krivinog djela 6. snimanje razgovora uz predhodno informisanje i saglasnost jednog od uesnika razgovora 7. angaovanje prikrivenog isljednika i saradnika.
Mjere navedene pod 1, 2 i 3 na obrazloeni predlog dravnog tuioca, pisanom naredbom odreuje sudija za istragu, dok mjere navedene pod 4, 5, 6 i 7 na obrazloeni predlog policije pisanom naredbom odreuje dravni tuilac.
Ostale radnje
Ovlaeni slubenici policije imaju pravo da tokom izviaja oduzmu privremeno predmete koji mogu posluiti kao dokaz i mogu pretresati stanove i druge prostorije ukoliko je to potrebno da bi se uhvatio uinilac krivinog djela da bi se sprijeilo vrenje krivinog djela ili radi spaavanja ljudi i imovine. Privremeno oduzeti predmeti moraju biti vraeni vlasniku ako, krivini postupak ne bude pokrenut, odnosno istraga ne zapone u roku od 6 mjeseci od dana donoenja rjeenja o privremenom oduzimanju.
Ovlaenja i radnje policije u izviaju
Ako postoje osnovi sumnje da je izvreno krivino djelo za koje se goni po slubenoj dunosti, policija je duna da obavijesti dravnog tuioca i samoinicijativno ili po zahtjevu dravnog tuioca preduzme potrebne mjere da se pronae uinilac krivinog djela, da se uinilac ili sauesnik ne sakrije ili ne pobjegne, da se otkriju ili obezbijede tragovi krivinog djela i predmeti koji mogu posluiti kao dokaz, kao i da prikuplja sva obavjetenja koja bi mogla biti od koristi za uspjeno voenje krivinog postupka. U cilju ispunjenja navedenih dunosti ovlaeni slubenici policije mogu da: trae obavjeetnje od graana; primijene poligrafsko testiranje; izvre analiziranje glasa; izvre anti-teroristiki pregled; ogranie kretanje odreenih lica na odreenom prostoru za potrebno vrijeme; javno raspiu nagradu u cilju prikupljanja obavjetenja; zatrae od pruaoca usluga elektronskih komunikacija provjeru identinosti telekomunikacijskih adreha koje su u odreenom vremenu uspostavile vezu; izvre potreban pregled prevoznih sredstava, putnika i prtljaga;
16
preduzmu potrebne mjere u vezi sa utvrivanjem identiteta lica i istovjetnosti predmeta; uzmu uzorak za DNK analizu; raspie potragu za licima i stvarima za kojima se traga; pregleda odreene objekte i prostorije dravnih organa, privrednih drutava, drugih pravnih lica i preduzetnika u prisustvu odgovornog lica, ostvari uvid u njihovu dokumentaciju i po potrebi je oduzme; kao i da preduzmu druge potrebne radnje i mjere u skladu sa zakonom.
O injenicama i okolnostima koje su utvrene prilikom preduzimanja pojedinih radnji, a mogu biti od interesa za krivini postupak, kao i o predmetima koji su pronaeni ili oduzeti sastavlja se zapisnik ili slubena zabiljeka, dok izvrenje pojedinih radnji policija moe da zabiljei i ureajem za audio ili audiovizuelno snimanje, koji snimci se takoe prilau zapisniku, odnosno slubenoj zabiljeci. Postoje radnje koje preduzima policija u fazi izviaja, a imaju dokaznu snagu i mogu se, kao dokazno sredstvo, koristiti u toku krivinog postupka. Tako, izuzetno, a po odobrenju dravnog tuioca, te uz pristanak osumnjienog i uz prisustvo branioca (ako osumnjieni sam ne uzme branioca, dravni tuilac e mu po slubenoj dunosti, po njegovom izboru, postaviti branioca sa spiska Advokatske komore), policija moe da salua osumnjienog, u skladu sa relevantnim odredbama koje se tiu naina sasluanja okrivljenog. O sasluanju osumnjienog sastavlja se zapisnik, koji se osumnjienom ita i koji on potpisuje i u zapisnik se unose sve primjedbe koje je osumnjieni dao. Osim toga, policija moe, i prije pokretanja istrage, privremeno oduzeti predmete koji mogu posluiti kao dokaz u krivinom postupku, ako postoji opasnost od odlaganja, te pretresti stan i druge prostorije bez naredbe suda, ako dralac stana to trai, ili ako je to neophodno radi sprjeavanja vrenja krivinog djela ili neposrednog hvatanja uinioca krivinog djela ili radi spaavanja ljudi i imovine.. Takoe, ukoliko dravni tuilac nije u mogunosti da odmah izae na lice mjesta, policija moe sama izvriti uviaj i odrediti potrebna vjetaenja koja ne trpe odlaganje, osim obdukcije i ekshumacije lea (ako dravni tuilac stigne na lice mjesta u toku vrenja uviaja, on moe preduzeti vrenje ovih radnji).
Krivina prijava
Za podnoenje krivine prijave dovoljni su osnovi sumnje (indicije) da je neko lice uinilo krivino djelo. Prijava se podnosi nadlenom dravnom tuiocu, pisano ili usmeno. Svako treba da prijavi krivino djelo za koje se goni po slubenoj dunosti, a duan je da prijavi krivino djelo ijim izvrenjem je oteeno maloljetno lice. Slubena i odgovorna lica u dravnim organima, organima lokalne samouprave, javnim preduzeima i ustanovama duni su da prijave krivina djela za koja se goni
17
po slubenoj dunosti, a o kojima su obavijetena ili za koja saznaju u vrenju svoje dunosti. Pomenuti podnosioci krivine prijave navee dokaze koji su im poznati i preduzee mjere da bi se sauvali tragovi krivinog djela, predmeti na kojima je ili pomou kojih je uinjeno krivino djelo, predmeti nastali izvrenjem krivinog djelai drugi dokazi. U praksi, krivinu prijavu najee podnosi policija, i to nakon radnji sprovedenih u stadijumu izviaja, kao obavjetenje o tome da postoje osnovi sumnje (dokazi koji ukazuju) da je odreeno lice izvrilo odreeno krivino djelo. Krivinu prijavu, nakon razmatranja, dravni tuilac moe obrazloenim rjeenjem odbaciti, zatim, ukoliko iz same prijave ne moe ocijeniti da li su vjerovatni njeni navodi ili ne pruaju dovoljnu osnovu za odbacivanje ili donoenje naredbe o sprovoenju istrage (a naroito ako je izvrilac nepoznat), dravni tuilac e prikupiti potrebna obavjetenja (pozvae podnosioca prijave, prijavljeno lice ili druga lica za koja ocijeni da mogu pruiti relevantne podatke od znaaja za donoenje odluke po prijavi), ili e, konano, krivinu prijavu procesuirati pokrenue pred nadlenim sudom krivini postupak naredbom o sprovoenju istrage ili podnoenjem neposredne optunice ili optunog predloga. Krivina prijava podnijeta za krivino djelo koje se ne goni po slubenoj dunosti tretirae se kao privatna (krivina) tuba.
Oportunitet krivinog gonjenja

Dravni tuilac moe odloiti krivino gonjenje za krivina djela za koja je propisana novana kazna ili kazna zatvora do pet godina, kada nae da ne bi bilo cjelishodno da se void krivini postupak, s obzirom na prirodu krivinog djela i okolnosti pod kojima je uinjeno, raniji ivot uinioca i njegova lina svojstva, ako osumnjieni prihvati ispunjenje jedne ili vie od sljedeih obaveza: da otkloni tetnu posljedicu nastalu izvrenjem krivinog djela ili da naknadi priinjrnu tetu; da ispuni dospjele obaveze izdravanja, odnosno druge obaveze utvrene pravosnanom sudskom odlukom; da plati odreeni novani iznos u korist humanitarne organizacije, fonda ili javne ustanove; da obavi odreeni drutveno korisni ili humanitarni rad. Osumnjieni je duan da prihvaenu obavezu izvri u roku ne duem od est mjeseci. Dravni tuilac moe odbaciti krivinu prijavu za krivina djela za koja je propisana novana kazna ili kazna zatvora do tri godine, ukoliko je osumnjieni zbog stvarnog kajanja sprijeio nastupanje tete ili je tetu u potpunosti ve naknadio, a dravni tuilac, prema okolnostima sluaja, ocijeni da izricanje krivine sankcije ne bi bilo pravino.
18
Istraga
Cilj istrage
Istraga je dio krivinog postupka, do kojeg dolazi kad postoji osnovana sumnja da je odreeno lice uinilac krivinog djela. Istragu sprovodi dravni tuilac. U istrazi e se prikupiti dokazi i podaci koji su potrebni dravnom tuiocu za donoenje odluke o podizanju optunice ili o obustavi istrage i dokazi za koje postoji opasnost da se nee moi ponoviti na glavnom pretresu ili bi njihovo izvoenje bilo oteano, kao i drugi dokazi koji mogu biti od koristi za postupak, a ije se izvoenje, s obzirom na okolnosti sluaja, pokazuje cjelishodnim.
Pokretanje istrage
Istraga se sprovodi na osnovu naredbe o sprovoenju istrage nadlenog dravnog tuioca, a protiv odreenog lica, kada dravni tuilac ocijeni da navodi u krivinoj prijavi i prilozi uz krivinu prijavu ukazuju da postoji osnovana sumnja da je osumnjieni uinio krivino djelo koje mu se stavlja na teret. Osnovana sumnja pretpostavlja vei stepen vjerovatnoe od osnova sumnje iz krivine prijave.
Istrane radnje (dokazne radnje u istrazi)
Tokom istrage dravni tuilac preduzima istrane radnje sasluava okrivljenog, svjedoke, odreuje vjetaenje, vri uviaj i preduzima sve radnje koje su neophodne da bi se prikupili dokazi i injenice o tome da li krivini postupak treba nastaviti, odnosno podii optunicu, ili obustaviti krivini postupak, odnosno istragu.
Dravni tuilac (u fazi izviaja)
izdavanjem obavezujuih naloga ili neposrednim rukovoenjem usmjerava radnje organa uprave nadlenog za policijske poslove odreuje sprovoenje uviaja ili rekonstrukcije pisanom naredbom odreuje sprovoenje vjetaenja od strane lica koje raspolae potrebnim strunim znanjem osumnjieno lice koje je lieno slobode moe zadrati najdue 48 asova od asa linja slobode, ako ocijeni da postoje neki od razloga za odreivanje pritvora, o emu u roku od 2 asa donosi rjeenje i uruuje isto zadranom licu i braniocu duan je da licu lienom slobode (u sluaju da po obavjetenju od strane policije ocijeni da je sasluanje osumnjienog lica neophodno prije donoenja naredbe o sprovoenju istrage) koje mu je dovedeno omogui i pomogne da nae branioca, a ako branilac ne doe u roku od 4 asa nakon uspostavljanja kontakta ili izjavi da ne eli da uzme branioca (ako je odbrana obavezna, postavie mu se branilac po
19
Dravni tuilac (u fazi istrage)
slubenoj dunosti) sasluae ga u roku trajanja vremena zadravanja (48 asova od asa lienja slobode) kad donese rjeenje o zadravanju, a ocijeni da i dalje postoje razlozi za odreivanje pritvora, predlae sudiji za istragu da se osumnjienom odredi pritvor ukoliko ocijeni da je pozvanog graanina potrebno sasluati u svojstvu svjedoka, obavie sasluanje i prije donoenja naredbe o sprovoenju istrage na obrazloeni predlog policije pisanom naredbom odreuje simuliranu kupovinu predmeta ili lica i simulirano davanje i primanje mita, potom praenje prevoza i isporuke predmeta krivinog djela, snimanje razgovora uz prethodno informisanje i saglasnost jednog od uesnika razgovora, kao i angaovanje prikrivenog isljednika i saradnika (mjere tajnog nadzora) ukoliko postoji opasnost da se lice usljed starosti, bolesti ili drugih vanih razloga nee moi sasluati na glavnom pretresu, predloie sudiji za istragu da to lice saslua u svojstvu svjedoka obrazloenim rjeenjem odbacuje prijavu ako iz same prijave proistie da prijavljeno djelo nije krivino djelo, ili nije krivino djelo za koje se gonjenje preduzima po slubenoj dunosti, ako je nastupila zastarjelost ili je djelo obuhvaeno amnestijom ili pomilovanjem ili ako postoje druge okolnosti koje iskljuuju gonjenje (taj akt u roku od 8 dana dostavlja podnosiocu prijave i oteenom) ako iz same prijave ne moe ocijeniti vjerovatnost njenih navoda ili ako ti podaci ne pruaju dovoljno osnova za donoenje odluke, a naroito ako je izvrilac nepoznat, sam e ili posredstvom drugih organa prikupiti sva potrebna obavjetenja radi razjanjenja odreenih strunih pitanja koja se postavljaju kod odluivanja o krivinoj prijavi, moe zatraiti potrebna obavjetenja od lica odgovarajue struke moe uvijek traiti da ga policija obavijesti o preduzetim mjerama odlae krivino gonjenje i odbacuje krivinu prijavu iz razloga pravinosti
donosi naredbu za sprovoenje istrage sprovodi istragu (prikuplja dokaze i podatke potrebne za donoenje odluke o podizanju optunice ili o obustavi istrage) u naredbi za sprovoenje istrage predlae sudiji za istragu da se okrivljenom izrekne jedna ili vie mjera nadzora u naredbi za sprovoenje istrage predlae sudiji za istragu da se okrivljenom koji je zadran, odnosno lien slobode, odredi pritvor povjerava izvrenje pojedinih dokaznih radnji dravnom tuiocu na ijem podruju treba preduzeti te radnje na njegov zahtjev ili po njegovom odobrenju policija e fotografisati okrivljenog, uzeti mu otiske prstiju ili uzorak pljuvake radi obavljanja DNK analize po potrebi preduzima i dokazne radnje koje sa ve mu povjerenim radnjama stoje u vezi ili iz njih proistiu
20
zahtijeva od sudije za istragu donoenje naredbe o ekshumaciji lea donosi naredbu o proirenju istrage na drugo krivino djelo ili protiv drugog lica obavjetava na pogodan nain branioca, oteenog, punomonika oteenog i okrivljenog o vremenu i mjestu sprovoenja dokaznih radnji kojima oni mogu prisustvovati (osim kad postoji opasnost od odlaganja); takoe, odluuje o predlozima navedenih lica da se radi razjanjenja stvari postave odreena pitanja svjedoku ili vjetaku, te im dozvoljava neposredno postavljanje pitanja radi razjanjenja pojedinih tehnikih ili drugih strunih pitanja koja se postavljaju u vezi s pribavljenim dokazima ili prilikom sasluanja okrivljenog ili preduzimanja drugih dokaznih radnji, od lica odgovarajue struke (ili odgovarajue strune ustanove) trai potrebna objanjenja nareuje licima koja sasluava ili koja prisustvuju dokaznim radnjama ili razgledaju spise istrage da uvaju kao tajnu odreene injenice ili podatke koje su tom prilikom saznala odrava red za vrijeme preduzimanja dokaznih radnji, a uesnike u postupku titi od uvrede, prijetnje i svakog drugog napada u zakonom predvienim sluajevima naredbom prekida istragu (a nastavlja je po prestanku izvjesnih smetnji koje su prekid prouzrokovale) podie neposrednu optunicu (ukoliko prikupljeni podaci koji se odnose na krivino djelo i okrivljenog, koji je prethodno sasluan, pruaju dovoljno osnova za takvu odluku) prije zavrene istrage pribavlja podatke o okrivljenom, ako nedostaju ili ih treba provjeriti, te odreuje zdravstvene preglede ili psiholoka ispitivanja okrivljenog kad je potrebno da se dopune podaci o linosti okrivljenog okonava istragu kad nae da je stanje stvari u istrazi dovoljno razjanjeno i o tome sainjava slubenu zabiljeku nakon zavrene istrage, u roku od 15 dana podie optunicu ili obustavlja istragu
Ovlaenja sudije za istragu i dokazne radnje za ije je nareivanje iskljuivo nadlean
Naredbu za pretresanje stana, drugih prostorija i lica, kao i naredbu za privremeno oduzimanje predmeta, na predlog dravnog tuioca donosi sudija za istragu. Na zahtjev dravnog tuioca, sudija za istragu donosi naredbu za sprovoenje ekshumacije lea. U sluaju neslaganja sudije za istragu sa navedenim predlogom, odnosno zahtjevom, odluku o tome donosi krivino vanraspravno vijee postupajueg suda. Sudija za istragu e u toku roka zadravanja okrivljenog od strane dravnog tuioca sasluati okrivljenog i odluiti da li e odrediti pritvor ili odbiti predlog za odreivanje pritvora. Kada su u pitanju mjere tajnog nadzora, kao to je ve navedeno, sudija za istragu e (uz ispunjenje odgovarajuih uslova, odnosno u odreenim sluajevima) pisanom naredbom, a na obrazloeni predlog dravnog tuioca, odrediti tajni nadzor i tehniko snimanje telefonskih razgovora, odnosno druge komunikacije koja se vri putem
21
sredstava za tehniku komunikaciju na daljinu, kao i privatnih razgovora koji se obavljaju u privatnim ili javnim prostorijama ili na otvorenom, zatim tajno fotografisanje i vizuelno snimanje u privatnim prostorijama, kao i tajno praenje i tehniko snimanje lica i predmeta. Sudija za istragu moe u svako doba da obilazi pritvorena lica, da sa njima razgovara i od njih prima pritube. Sudija za istragu moe, po slubenoj dunosti ili na predlog dravnog tuioca, pritvorenom licu rjeenjem (protiv kojeg je dozvoljena alba) privremeno uskratiti ili ograniiti nabavku i korienje tampe, ako bi usljed toga mogla da nastane teta za voenje postupka. Po odobrenju sudije za istragu, a po potrebi i pod njegovim nadzorom ili nadzorom lica koje on odredi, u granicama kunog reda, pritvoreno lice mogu posjeivati suprunik ili lice sa kojim ivi u trajnoj vanbranoj zajednici i njegovi bliski srodnici, a po njegovom zahtjevu i doktor medicine i druga lica. Pojedine posjete mogu se i zabraniti, ukoliko bi usljed toga mogla nastati teta za voenje postupka. Takoe, sudija za istragu mora biti obavijeten o obilasku pritvorenog lica (na njegov zahtjev) od strane diplomatskog i konzularnog predstavnika strane drave. Pritvoreno lice moe se dopisivati sa licima van zatvora samo sa znanjem i pod nadzorom sudije za istragu. Sudija za istragu moe zabraniti slanje i primanje pisama i drugih poiljki tetnih za voenje postupka. Sudija za istragu odluuje o albi na rjeenje donijeto od strane lica koje rukovodi zatvorom (ili lica koje on za to ovlasti) o disciplinskom kanjavanju pritvorenog lica. Po odobrenju sudije za istragu, dravni tuilac (a izuzetno i policija kad joj to povjeri dravni tuilac) moe prikupljati obavjetenja od lica koja se nalaze u pritvoru, ako je to potrebno radi otkrivanja ili razjanjavanja drugih krivinih djela i uinilaca. Vrijeme prikupljanja obavjetenja odreuje sudija za istragu, u ijem prisustvu (ili drugog sudije kojeg on odredi) e se i sprovesti ova radnja. Sudija za istragu odluuje o albi protiv rjeenja o zadravanju osumnjienog od strane dravnog tuioca. Sudija za istragu odluuje o predlogu dravnog tuioca za odreivanjem pritvora, a nakon to saslua zadrano lice o svim okolnostima koje mogu biti od znaaja za donoenje odluke. Ako dravni tuilac u toku zadravanja (48 asova od asa lienja slobode) nije donio i sudu predao naredbu o sprovoenju istrage, niti to uini u roku od 48 asova od asa odreivanja pritvora, sudija za istragu e pritoreno lice pustiti na slobodu. Na predlog dravnog tuioca, sudija za istragu e sasluati kao svjedoka lice za koje postoji opasnost da se usljed starosti, bolesti ili drugih vanih razloga nee moi sasluati na glavnom pretresu. U sluaju neslaganja, odluku donosi krivino vanraspravno vijee. Na obrazloeni predlog svjedoka, okrivljenog, branioca ili dravnog tuioca, sudija za istragu donosi rjeenje o posebnom nainu uestvovanja i sasluanja zatienog svjedoka. Sudija za istragu e sam ili na predlog dravnog tuioca novanom kaznom u iznosu do 1 000 kazniti uesnika postupka ili drugo lice koje za vrijeme preduzimanja
22
dokaznih radnji i nakon opomene naruava red, vrijea uesnike postupka, prijeti im ili im ugroava bezbjednost. U fazi istrage, na zahtjev stranaka odreene dokazne radnje moe sprovesti sudija za istragu, ako posebne okolnosti oigledno ukazuju da takve radnje nee moi da se ponove na glavnom pretresu ili bi izvoenje dokaza na glavnom pretresu bilo nemogue, odnosno znatno oteano. Oteeni kao tuilac ovlaen je da prije podizanja neposredne optunice, ukoliko ocijeni neophodnim, podnese predlog za sprovoenje odreenih dokaznih radnji sudiji za istragu. U sluaju neslaganja sudije za istragu sa predlogom, odluku donosi krivino vanraspravno vijee. Kad se u toku postupka (istrage) utvrdi da je okrivljeni umro, sudija za istragu e rjeenjem obustaviti krivini postupak.
Mjere za obezbjeenje prisustva okrivljenog
Mjere za obezbjeenje prisustva okrivljenog su mjere koje organ koji vodi postupak ima na raspolaganju u svrhu obezbjeenja njegovog prisustva i za nesmetano voenje krivinog postupka. To su poziv, dovoenje, mjere nadzora, jemstvo i pritvor. Pozivanje je redovna i najblaa mjera obezbjeenja prisustva okrivljenog, koja se sastoji u dostavljanju zatvorenog pisanog poziva, koji okrivljenom upuuje organ koji vodi krivini postupak. Poziv sadri: naziv i adresu organa koji poziva, ime i prezime okrivljenog, zakonski naziv krivinog djela koje mu se stavlja na teret, mjesto gdje okrivljeni ima da doe, dan i as kad treba da doe, naznaenje da se poziva u svojstvu okrivljenog i upozorenje da e u sluaju nedolaska biti prinudno doveden, slubeni peat i ime i prezime dravnog tuioca, odnosno sudije, koji poziva. Dovoenje okrivljenog primjenjuje se ako uredno pozvani okrivljeni ne doe, a svoj izostanak ne opravda, ili ako se nije moglo izvriti uredno dostavljanje poziva, a iz okolnosti oigledno proizilazi da okrivljeni izbjegava prijem poziva, ili ako je donijeto rjeenje o pritvoru. Naredbu za dovoenje okrivljenog izdaje sud ili dravni tuilac, a izvrava je policija. Ako postoje okolnosti koje ukazuju da bi okrivljeni mogao pobjei, sakriti se, otii u nepoznato mjesto ili u drugu dravu, ili ometati voenje krivinog postupka, sud moe po slubenoj dunosti, a po predlogu tuioca ili oteenog, obrazloenim rjeenjem okrivljenom izrei jednu ili vie mjera nadzora. U pitanju su: zabrana naputanja stana; zabrana naputanja boravita; zabrana posjeivanja odreenog mjesta ili podruja; obaveza povremenog javljanja odreenom dravnom organu; zabrana pristupa ili sastajanja sa odreenim licima; privremeno oduzimanje putne isprave; i privremeno oduzimanje vozake dozvole. Jemstvo je mjera koja se moe primijeniti u situaciji kada su ispunjeni uslovi za odreivanje pritvora zbog postojanja okolnosti koje ukazuju da e okrivljeni pobjei ili ukoliko uredno pozvani okrivljeni izbjegava da doe na glavni pretres, a podrazumijeva da okrivljeni ostaje na slobodi (ili se puta na slobodu), kada on lino ili neko drugi za njega (npr. lanovi
23
porodice) prui jemstvo da do kraja krivinog postupka nee pobjei, a sam okrivljeni obea da se nee kriti i da bez odobrenja nee napustiti svoje boravite. Jemstvo uvijek glasi na odreeni novani iznos, a sastoji se u polaganju gotovog novca, hartija o vrijednosti, dragocjenosti ili drugih pokretnih stvari vee vrijednosti (koje se mogu lako unoviti i uvati) ili u stavljanju hipoteke za iznos jemstva na nepokretna dobra lica koje daje jemstvo. Pritvor je najstroija mjera obezbjeenja prisustva okrivljenog, jer podrazumijeva ogranienje slobode kretanja. Pritvor se moe odrediti samo u zakonom propisanom sluajevima, meu kojima su najvaniji postojanje opasnosti od bjekstva, uticaja na ostale uesnike u postupku i ponovnog izvrenja krivinog djela (razlozi za odreivanje pritvora) i to samo kada postoji osnovana sumnja da je odreeno lice uinilo krivino djelo. Trajanje i potreba za daljim zadravanjem u pritvoru podlijeu strogoj sudskoj kontroli. Imajui u vidu da nije rije o kazni, ve o mjeri koja se primjenjuje prema licu koje jo uvijek nije pravosnano oglaeno krivim, u sluaju kada se okrivljeni nalazi u pritvoru, postupa se sa naroitom hitnou.
Optuenje
Optunica je pismeni akt ovlaenog tuioca (dravnog tuioca ili oteenog kao tuioca) kojim se okrivljenom licu, nakon sprovedene istrage (izuzetno i bez sprovoenja istrage - neposredna optunica) stavlja na teret jedno ili vie krivinih djela i kojim se trai zakazivanje glavnog pretresa radi presuenja. Pored optunice, postupak protiv uinioca krivinog djela moe se voditi po optunom predlogu (za uinioca krivinog djela za koje po zakonu propisana novana kazna ili kazna zatvora do 5 godina) i po privatnoj krivinoj tubi za krivina djela, koja se gone od strane privatnog tuioca.
Sporazum o priznanju krivice

Kad se krivini postupak vodi za jedno krivino djelo ili za krivina djela u sticaju za koja je propisana kazna zatvora u trajanju do deset godina, okrivljenom i njegovom braniocu moe se predloiti zakljuenje sporazuma o priznanju krivice, odnosno okrivljeni i njegov branilac mogu dravnom tuiocu predloiti zakljuenje takvog sporazuma. Kad se uputi ovakav predlog, stranke i branilac mogu pregovarati o uslovima priznanja krivice za krivino djelo, odnosno krivina djela koja se okrivljenom stavljaju na teret. Sporazum o priznanju krivice mora biti zakljuen u pisanom obliku i potpisan od stranaka i branioca, a moe se podnijeti najkasnije na prvom roitu za odravanje glavnog pretresa pred prvostepenim sudom. Sporazum o priznanju krivice podnosi se, ako optunica jo nije podignuta, pred-
24
sjedniku vijea iz lana 24 stav 7 ovog zakonika, a nakon podizanja optunice, predsjedniku vijea. Sporazumom o priznanju krivice okrivljeni u potpunosti priznaje krivino djelo za koje se tereti, odnosno priznaje jedno ili vie krivinih djela uinjenih u sticaju koja su predmet optube, a okrivljeni i dravni tuilac se saglaavaju o: visini kazne i drugim krivinim sankcijama koje e okrivljenom biti izreene u skladu sa odredbama Krivinog zakonika; trokovima krivinog postupka i imovinskopravnom zahtjevu; odricanju stranaka i branioca od prava na albu protiv odluke suda donesene na osnovu sporazuma o priznanju krivice kad je sud u potpunosti prihvatio sporazum.
Sporazum o priznanju krivice sadri i obavezu okrivljenog da u odreenom roku vrati imovinsku korist steenu izvrenjem krivinog djela, kao i predmete koji se po Krivinom zakoniku imaju oduzeti. Okrivljeni se sporazumom o priznanju krivice moe obavezati na ispunjenje sljedeih obaveza:
da otkloni tetnu posljedicu nastalu izvrenjem krivinog djela ili naknadi priinjenu tetu; da ispuni dospjele obaveze izdravanja, odnosno druge obaveze utvrene pravosnanom sudskom odlukom; da plati odreeni novani iznos u korist humanitarne organizacije, fonda ili javne ustanove; da obavi odreeni drutveno korisni ili humanitarni rad.
Okrivljeni se moe obavezati na ispunjenje navedenih obaveza jedino pod uslovom da je, s obzirom na prirodu obaveza, mogue da ih okrivljeni do podnoenja sporazuma o priznanju krivice sudu ispuni, odnosno zapone sa ispunjavanjem obaveza. O sporazumu o priznanju krivice odluuje sud koji sporazum rjeenjem moe odbaciti, odbiti ili usvojiti. Kad je sporazum o priznanju krivice podnesen prije podizanja optunice o njemu odluuje predsjednik vanraspravnog krivinog vijea. U tom sluaju posebna taka sporazuma mora da sadri sve elemente optunice. Kad je sporazum o priznanju krivice podnesen nakon podizanja optunice, o njemu odluuje predsjednik vijea. Predsjednik vijea e sporazum o priznanju krivice odbaciti ako je podnesen po isteku roka za podnoenje, (najkasnije na prvom roitu za odravanje glavnog pretresa pred prvostepenim sudom). Protiv rjeenja o odbacivanju sporazuma o priznanju krivice alba nije dozvoljena. Sud o sporazumu o priznanju krivice odluuje, bez odlaganja, na roitu kojem prisustvuju dravni tuilac, okrivljeni i branilac, a o roitu se obavjetavaju oteeni i njegov punomonik. Roite se sprovodi po proceduri predvienoj za glavni pretres.
25
Sud e rjeenjem odbaciti sporazum o priznanju krivice ako na roite nije doao uredno pozvani okrivljeni. Protiv rjeenja o odbacivanju sporazuma o priznanju krivice alba nije dozvoljena. Sud e rjeenjem usvojiti sporazum o priznanju krivice i donijeti odluku koja odgovara sadrini sporazuma, ako utvrdi: da je okrivljeni svjesno i dobrovoljno priznao krivino djelo, odnosno krivina djela koja su predmet optube, da je priznanje u skladu sa dokazima sadranim u spisima predmeta i da je iskljuena mogunost priznanja okrivljenog u zabludi; da je sporazum zakljuen u skladu sa odredbama Krivinog zakonika koje se odnose na predmet sporazuma o ppriznanju krivice; da okrivljeni potpuno razumije posljedice zakljuenog sporazuma, a naroito da se odrie prava na suenje i prava na albu protiv odluke suda donesene na osnovu sporazuma; da sporazumom nijesu povrijeena prava oteenog i da je sporazum u skladu sa interesima pravinosti, a sankcija odgovara svrsi izricanja krivinih sankcija.
Kad nije ispunjen jedan ili vie od ovih uslova, sud e donijeti rjeenje kojim se sporazum o priznanju krivice odbija, a priznanje okrivljenog dato u sporazumu ne moe se koristiti kao dokaz u krivinom postupku. Sporazum i sve spise koji su sa njim povezani unitava predsjednik vijea, o emu sainjava zapisnik. Rjeenje kojim se sporazum o priznanju krivice usvaja, odbacuje ili odbija sud unosi u zapisnik. Protiv rjeenja kojim se sporazum o priznanju krivice usvaja albu moe izjaviti oteeni, a protiv rjeenja kojim se sporazum odbija dravni tuilac i okrivljeni. O albi lana odluuje vanraspravno krivino vijee, u ijem sastavu ne moe biti sudija koji je donio rjeenje o sporazumu o priznanju krivice. Kad rjeenje o usvajanju sporazuma o priznanju krivice postane pravosnano predsjednik vijea, bez odlaganja, a najkasnije u roku od tri dana, donosi presudu kojom se optueni oglaava krivim u skladu sa usvojenim sporazumom. Protiv ove presude dozvoljena je alba samo u sluaju kad presuda nije u skladu sa zakljuenim sporazumom.
Glavni pretres
Glavni pretres predstavlja centralnu fazu krivinog postupka (suenje), tokom koje se raspravlja o optunom aktu ovlaenog tuioca. Zakazuje se naredbom predsjednika vijea, odnosno sudije pojednica. Glavni pretres je javan, to znai da mu mogu prisustvovati sva zainteresovana punoljetna lica. Javnost izuzetno moe biti iskljuena,
26
ukoliko su ispunjeni zakonski razlozi, odnosno ako je to potrebno radi uvanja tajne, uvanja javnog reda, zatite morala, zatite interesa maloljetnog lica ili zatite linog ili porodinog ivota okrivljenog ili oteenog.
Pretpostavke za odravanje
Da bi zakazani glavni pretres bio odran, potrebno je da budu ispunjene odreene pretpostavke, koje se tiu prisustva odreenih lica. Tako je npr. uvijek neophodno prisustvo sudija i zapisniara ili obaveznog branioca, a u najveem broju sluajeva tuioca i okrivljenog. U sluaju nedolaska ovih lica, glavni pretres se ne moe odrati. Nasuprot tome, odsustvo drugih uesnika kao to su pojedini svjedoci ili vjetaci, ne mora dovesti do neodravanja glavnog pretresa.
Faze glavnog pretresa
Glavnim pretresom rukovodi predsjednik vijea i on se odvija kroz nekoliko faza. Nakon itanja optunog akta, okrivljeni iznosi svoju odbranu. Poto je okrivljeni sasluan, pristupa se fazi izvoenja dokaza tokom koje se sasluavaju svjedoci i vjetaci, vri se uvid u materijalne dokaze (isprave, knjige, spisi, potvrde ili se itaju zapisnici o ranije obavljenim sasluanjima). Glavni pretres moe biti i odloen, ukoliko je na primjer potrebno sasluati jo nekog svjedoka ili pribaviti jo neki dokaz. Nakon izvoenja svih predloenih dokaza i dokaza koje je sud sam odredio, dokazni postupak se zavrava i pristupa se davanju zavrne rijei stranaka, nakon koje se sud povlai radi donoenja odluke (presude ili rjeenja).
Presuda
Presuda je odluka suda o krivinom djelu i krivinopravnoj odgovornosti uinioca koje je prezentirala optuba i donosi se nakon zavrenog glavnog pretresa, a moe se zasnivati samo na dokazima izvedenim na glavnom pretresu. Postoje tri vrste presude: osuujua, odbijajua i oslobaujua. Osuujua presuda (presuda kojom se okrivljeni oglaava krivim) Osuujua presuda se donosi kada sud utvrdi da je okrivljeni kriv zbog izvrenja krivinog djela koje mu je optunicom stavljeno na teret. Odbijajua presuda (presuda kojom se optuba odbija) Odbijajua presuda se donosi kada postoje odreene pravne smetnje za krivino gonjenje okrivljenog. Njome se, za razliku od osuujue i oslobaajue presude, ne odluuje o pitanjima postojanja krivinog djela, krivine odgovornosti i dokaza.
27
Tako se ova presuda donosi: kada tuilac od zapoinjanja do zavretka glavnog pretresa odustane od optube; kada je optueni za isto krivino djelo ve pravosnano osuen, osloboen optube ili je optuba protiv njega pravosnano odbijena, odnosno postupak protiv njega rjeenjem pravosnano obustavljen; kada je okrivljeni aktom amnestije ili pomilovanja osloboen od gonjenja, kada je nastupila zastarjelost krivinog gonjenja ili kada postoje druge okolnosti koje trajno iskljuuju krivino gonjenje. Oslobaajua presuda (presuda kojom se okrivljeni oslobaa od optube) Oslobaajua presuda se donosi onda kada je lice optueno za djelo koje po zakonu nije krivino djelo ( npr. okrivljeni je optuen da je izvrio branu preljubu koja nije kanjiva) ili kada tokom postupka nije dokazano da je izvrio krivino djelo za koje je optuen.
Objavljivanje i pismena izrada
Kada sud izrekne presudu, predjednik vijea je odmah objavljuje, odnosno javno ita izreku i daje kratko obrazloenje o presudi. Presuda se javno objavljuje u prisustvu stranaka, punomonika, branilaca. Presuda mora biti pismeno izraena u roku od mjesec dana po objavljivanju, a izuzetno, u sloenim stvarima, u roku od dva mjeseca. Presuda se u skraenom postupku mora pisano izraditi u roku od osam dana od dana njenog objavljivanja. Ukoliko presuda nije izraena u navedenom roku, predsjednik vijea je duan da pisano obavijesti predsjednika suda zbog ega to nije uinjeno. Predsjednik suda preduzee mjere da se presuda to prije itradi. Pismeni otpravak presude mora u potpunosti odgovarati presudi koja je objavljena.
Vrste krivinih sankcija

Postoje etiri vrste krivinih sankcija: kazne (zatvor od etrdeset godina, kazna zatvora, novana kazna, rad u javnom interesu), mjere upozorenja (uslovna osuda i sudska opomena), mjere bezbjednosti (obavezno psihijatrijsko lijeenje i uvanje u zdravstvenoj ustanovi, obavezno psihijatrijsko lijeenje na slobodi, obavezno lijeenje narkomana, obavezno lijeenje alkoholiara, zabrana vrenja poziva, djelatnosti i dunosti, zabrana upravljanja motornim vozilom, oduzimanje predmeta, protjerivanje stranca iz zemlje, javno objavljivanje presude) i vaspitne mjere (disciplinske mjere, mjere pojaanog nadzora i zavodske mjere).
28
Krivine sankcije su drutvene mjere koje se preko nadlenih organa primjenjuju prema uiniocima krivinih djela, a opta svrha njihovog propisivanja i izricanja je suzbijanje djela kojima se povreuju ili ugroavaju vrijednosti zatiene krivinim zakonodavstvom.
Kazne
Krivine sankcije koje se izriu krivino odgovornim uiniocima krivinih djela, a sastoje se u liavanju ili ograniavanju sloboda i prava lica prema kojima se primjenjuju. Njihova svrha je sprjeavanje uinioca da ini krivina djela i uticanje na njega da ubudue ne ini krivina djela, uticanje na druge da ne ine krivina djela, izraavanje drutvene osude za krivino djelo i obaveze potovanja zakona, te jaanje morala i uticaj na razvijanje drutvene odgovornosti. Smrtna kazna je ukinuta iz sistema krivinih sankcija (1993. godine za krivina djela propisana saveznim krivinim zakonodavstvom, a 2002. godine je definitivno ukinuta Krivinim zakonom CG). zatvor od etrdeset godina (predstavlja svojevrsnu zamjenu za smrtnu kaznu, propisuje se za najtea krivina djela, s tim da se ne moe propisati kao jedina kazna; ova kazna ne moe se izrei licu koje u vrijeme izvrenja krivinog djela nije navrilo dvadeset jednu godinu ivota, licu kojem je u vrijeme izvrenja krivinog djela uraunljivost bila bitno smanjena, kao ni za pokuaj krivinog djela); kazna zatvora (vremenska kazna lienja slobode koja je propisana za sva krivina djela i moe se izrei samo kao glavna kazna; kazna zatvora ne moe biti kraa od 30 dana, niti dua od 20 godina, a izrie se na pune godine i mjesece, a do est mjeseci i na dane; ako je za krivina djela u sticaju sud utvrdio pojedinane kazne zatvora, jedinstvena kazna zatvora odmjerie se na nain to e se povisiti najtea utvrena kazna, s tim da jedinstvena kazna ne smije dostii zbir utvrenih kazni, niti prei dvadeset godina zatvora; kaznom maloljetnikog zatvora kaznie se stariji maloljetnik koji je uinio krivino djelo za koje je zakonom propisana kazna zatvora u trajanju od preko 5 godina, ako zbog visokog stepena krivice uinioca i teine krivinog djela ne bi bilo opravdano izrei vaspitnu mjeru; maloljetniki zatvor ne moe biti krai od est mjeseci niti dui od osam godina, a samo izuzetno se izrie u trajanju do deset godina, i to za krivina djela za koja je kao najmanja mjera kazne propisana kazna zatvora od deset godina); novana kazna (imovinska kazna koja se moe irei i kao glavna i kao sporedna kazna; ne moe biti manja od 200 , niti vea od 20 000 , a za krivina djela uinjena iz koristoljublja vea od 100 000 ; rok plaanja ne moe biti krai od 15 dana, niti dui od 3 mjeseca, ali se u opravdanim sluajevima moe dozvoliti plaanje u ratama, s tim da rok konane isplate ne moe biti dui od jedne godine; ako osueni ne plati novanu kaznu u odreenom roku, sud e je zamijeniti kaznom zatvora, tako Dakle, nakon ukidanja smrtne kazne, propisane su etiri vrste kazni:
29
to e za svakih zapoetih 25 novane kazne odrediti jedan dan kazne zatvora, s tim da kazna zatvora ne moe biti dua od 6 mjeseci, a ako je izreena novana kazna u iznosu veem od 9 000 kazna zatvora ne moe biti dua od jedne godine; poseban nain odmjeravanja visine novane kazne je i novana kazna u dnevnim iznosima, i to u sluajevima kada je mogue utvrditi prihode i rashode uinioca); rad u javnom interesu (to je svaki onaj drutveno koristan rad kojim se ne vrijea ljudsko dostojanstvo i ne vri se u cilju sticanja dobiti; rije je o kazni koja se moe izrei za krivina djela za koja je propisana novana kazna ili kazna zatvora do 5 godina; rad u javnom interesu ne moe biti krai od 60 asova, niti dui od 360 asova, i to u periodu od 30 dana do 6 mjeseci; izrie se uz pristanak uinioca krivinog djela i ne moe biti dua od 60 asova u toku jednog mjeseca;).
Mjere upozorenja
uslovna osuda izrie se samostalno, kada nije nuno primijeniti kaznu prema uiniocu krivinog djela, na nain to se utvruje kazna zatvora ili novana kazna, te istovremeno za odreeno vrijeme (vrijeme provjeravanja, koje ne moe biti krae od jedne, niti due od pet godina) odlae njihovo izvrenje, pod uslovom da osueni za to vrijeme ne izvri novo krivino djelo ili ako osueni u odreenom roku vrati imovinsku korist pribavljenu izvrenjem krivinog djela, ako naknadi tetu koju je prouzrokovao krivinim djelom ili ispuni druge obaveze predviene u krivinopravnim odredbama; moe se izrei kad je uiniocu utvrena kazna zatvora u trajanju do 2 godine; za krivina djela za koja se moe izrei kazna zatvora u trajanju od 10 godina ili tea kazna, ne moe se izrei uslovna osuda; osim toga, ova mjera upozorenja ne moe se izrei ako nije proteklo vie od pet godina od pravosnanosti osude kojom je uiniocu izreena kazna za umiljajno krivino djelo, niti uiniocu kome su ranije ve izreene dvije uslovne osude; sudska opomena rije je o najblaoj krivnoj sankciji, koja se sastoji u prijekoru uinioca zbog izvrenog krivinog djela i upozorenju da e mu u sluaju izvrenja novog biti izreena stroija krivina sankcija; moe se izrei za krivina djela za koja je propisan zatvor do jedne godine ili novana kazna, a uinjena su pod takvim olakavajuim okolnostima koje ih ine naroito lakim; za odreena krivina djela i pod uslovima predvienim zakonom, sudska opomena moe se izrei i za krivina djela ije je izvrenje zaprijeeno kaznom zatvora do 3 godine; izvrava se samim izricanjem;
Mjere bezbjednosti
Posebna vrsta krivinih sankcija, ija je svrha otklanjanje stanja i uslova koji mogu biti od uticaja da uinilac ubudue vri krivina djela; vrste mjera bezbjednosti su: obavezno psihijatrijsko lijeenje i uvanje u zdravstvenoj ustanovi, obavezno psihijatrijsko lijeenje na slobodi, obavezno lijeenje narkomana, obavezno lijeenje alkoholiara, zabrana vrenja poziva, djelatnosti i dunosti, zabrana upravljanja motornim vozilom, oduzimanje predmeta, protjerivanje stranca iz zemlje, javno objavljivanje presude;
30
Vaspitne mjere
Posebna vrsta krivinih sankcija koje se, po pravilu, izriu prema maloljetnim uiniocima krivinih djela; izuzetno, mjera pojaanog nadzora organa starateljstva ili mjera upuivanja u vaspitno-popravni dom se pod odreenim uslovima mogu izrei i punoljetnim uiniocima krivinih djela, koja su izvrili kao punoljetnici, a u vrijeme presuenja nijesu navrili 21 godinu ivota; vaspitne mjere su disciplinske mjere (ukor i upuivanje u vaspitni centar za maloljetnike), mjere pojaanog nadzora (pojaan nadzor od strane roditelja, usvojioca ili staraoca, pojaan nadzor od strane organa starateljstva i pojaan nadzor uz dnevni boravak u odgovarajuoj ustanovi za vaspitavanje maloljetnika) ili zavodske mjere (upuivanje u vaspitnu ustanovu, upuivanje u vaspitno-popravni dom, upuivanje u posebnu ustanovu za lijeenje i osposobljavanje);
Postupak po pravnim lijekovima

redovne pravne lijekove i vanredne pravne lijekove. Pravni lijekovi se dijele na:
Redovni pravni lijekovi

Redovni pravni lijek koje se moe uloiti protiv sudskih odluka donijetih u prvostepenom krivinom postupku je alba.
alba na presudu prvostepenog suda
Presuda prvostepenog suda se nikada ne ispituje po slubenoj dunosti, ve samo povodom albe, to znai da je alba na presudu prvostepenog suda nuan uslov za preispitivanje prvostepene presude od strane drugostepenog suda.
Kada se moe izjaviti alba?
alba se uvijek moe izjaviti protiv presude donijete u prvom stepenu. Rok za njeno izjavljivanje je petnaest dana od dana dostavljanja prepisa presude, ako je presuda donijeta u redovnom postupku, odnosno osam dana u skraenom postupku. Dok ovi rokovi ne proteknu, presuda se ne moe izvriti.
31
Ko moe izjaviti albu?

albu mogu izjaviti stranke (okrivljeni i tuilac), branilac okrivljenog, zakonski zastupnik okrivljenog i oteeni. Takoe, u korist okrivljenog albu mogu izjaviti njegov brani drug, srodnik po krvi u pravoj liniji, usvojilac, usvojenik, brat, sestra, hranilac i lice sa kojim ivi u vanbranoj zajednici.
Da li je mogue odricanje od prava na albu ili odustanak od ve izjavljenje albe?
Po pravilu, okrivljeni se moe odrei prava na albu ili odustati od ve izjavljene albe samo nakon to mu je presuda dostavljena, i takve njegove izjave su neopozive, to znai da nakon odustanka ili odricanja, ne moe izjaviti albu. Nije dozvoljeno odricanje ili odustanak okrivljenog od albe ako mu je presudom izreena najdua kazna zatvora.
Kakvo je dejstvo albe?
Ako albu izjavi ovlaeno lice u roku koji je predvien zakonom, presuda se ne moe izvriti dok se ne donese odluka po albi i dok se takva odluka ne dostavi stranci. Povodom albe ne odluuje sud koji je donio presudu prtiv koje je izjavljena alba, ve neposredno vii sud (npr. ako je presudu u prvom stepenu donio Osnovni sud, o albi e odluivati Vii sud ili ako je presudu u prvom stepenu donio Vii sud, onda e o albi odluivati Apelacioni sud Crne Gore).
Razlozi za izjavljivanje albe?
Zakonik o krivinom postupku predvia etiri osnova za pobijanje prvostepene presude. To su: 1. 2. 3. 4. bitne povrede odredaba krivinog postupka; povrede Krivinog zakonika; pogreno ili nepotpuno utvreno injenino stanje; odluka o krivinim sankcijama, oduzimanju imovinske koristi, trokovima krivinog postupka, imovinsko-pravnim zahtjevima.
Kako tee postupak po albi?
alba se podnosi sudu koji je izrekao prvostepenu presudu. Sudija pojedinac ili predsjednik vijea koje je donijelo presudu ispitae samo da li je ta alba izjavljena u predvienom roku i da li ju je izjavilo ovlaeno lice. Ako su ova dva uslova ispunjena, protivna strana e imati pravo da podnese odgovor na albu, koji se zajedno sa albom i spisima predmeta dostavlja drugostepenom sudu na odluku.
32
Koje odluke moe donijeti drugostepeni sud po albi?

Odluka drugostepenog suda moe biti:
1. Rjeenje da se alba ODBACI ako je alba podnijeta posle predvienog roka ili ako ju je izjavilo lice koje za to nije ovlaeno ili lice koje se odreklo prava na albu ili ako se utvrdi odustanak od albe ili da je poslije odustanka ponovo izjavljena alba ili ako alba po zakonu nije dozvoljena; 2. Rjeenje da se alba ODBIJE i prvostepena presuda potvrdi ako je alba neosnovana, odnosno ako ne postoje razlozi za pobijanje presude; 3. Rjeenje da se prvostepena presuda UKINE i predmet vrati na ponovno suenjeako postoji bitna povreda odredaba krivinog postupka ili ako je pogreno ili nepotpuno utvreno injenino stanje. Ukidanje moe biti djelimino. 4. Presuda kojom se prvostepena presuda PREINAUJE ako su odlune injenice bile pravilno utvrene, ali se, s obzirom na tako utvreno injenino stanje, po pravilnoj primjeni zakona ima donijeti drukija presuda, kao i u sluaju odreenih bitnih povreda odredaba krivinog postupka (l. 386 st. 1 ta. 3, 5 i 6 ZKP). Ako je alba izjavljena samo u korist okrivljenog, presuda se ne smije izmijeniti na njegovu tetu u pogledu pravne kvalifikacije krivinog djela i krivine sankcije.
alba na presudu drugostepenog suda
Protiv presude drugostepenog suda, alba se moe samo izuzetno izjaviti sudu koji odluuje o treem stepenu (Vrhovnom sudu), i to samo u tri sluaja: 1. Ako je drugostepeni sud izrekao najduu kaznu zatvora ili potvrdio prvostepenu presudu kojom je izreena takva kazna; 2. Ako je drugostepeni sud odrao novi glavni pretres na kojem je utvrdio drugaije injenino stanje nego prvostepeni sud i na osnovu toga donio svoju presudu; 3. Ako je okrivljeni bio osloboen prvostepenom presudom a drugostepeni sud ga je oglasio krivim. Pravila odluivanja su ista kao u drugostepenom postupku.
Vanredni pravni lijekovi

Vanredni pravni lijekovi su pravna sredstva koja se izuzetno koriste protiv pravosnanih sudskih odluka, odnosno onih odluka koje se vie ne mogu napadati redovnim pravnim lijekom.
33
Ponavljanje krivinog postupka
Zakon o krivinom postupku predvia etiri vanredna pravna sredstva:
Mogue je ponoviti, odnosno iznova sprovesti krivini postupak koje je pravosnano okonan ukoliko je, npr. presuda zasnovana na lanoj ispravi ili lanom iskazu svjedoka, vjetaka ili tumaa, ili je do presude dolo usled krivinog djela sudije, sudije porotnika ili lica koje je vrilo istrane radnje, ili ako se iznesu nove injenice ili podnesu novi dokazi koji mogu dovesti do osloboenja okrivljenog ili do njegove blae osude. Pravosnana presuda se moe preinaiti u pogledu odluke o kazni i bez ponavljanja krivinog postupka, ako postoje samo povrede krivinog zakona koje se odnose na izricanje jedinstvene kazne za vie krivinih djela. Zahtjev za ponavljanje postupka podnosi se sudu koji je donio prvostepenu presudu a o njemu odluuje vanpretresno vijee (KV vijee) tog suda.
Vanredno ublaavanje kazne
Poslije pravosnanosti presude kojom je izreena kazna (novana ili zatvorska) koja nije izvrena, odnosno izdrana, mogu se pojaviti okolnosti kojih nije bilo kad se presuda izricala ili sud za njih nije znao iako su postojale, a koje bi oigledno dovele do blae osude. Takva okolnost moe biti , npr. trajna bolest okrivljenog. U takvim sluajevima moe se varednim pravnim sredstvom traiti ublaavanje kazne. Zahtjev se podnosi sudu koji je sudio u prvom stepenu, a o njemu odluuje Vrhovni sud.
Zahtjev za zatitu zakonitosti
Ovo vanredno pravno sredstvo moe izjaviti samo Vrhovno dravno tuilatvo protiv pravosnanih sudskih odluka i protiv sudskog postupka koji je tim odlukama prethodio, ukoliko je povrijeen zakon. Okrivljeni koji je osuen na bezuslovnu kaznu zatvora od jedne godine ili teu kaznu ili kaznu maloljetnikog zatvora i branilac takvog okrivljenog mogu, u roku od mjesec dana od dana kad je okrivljeni primio pravosnanu presudu, pisanim i obrazloenim predlogom traiti od Vrhovnog dravnog tuilatva da podigne zahtjev za zatitu zakonitosti, ako smatraju da je tom presudom povrijeen krivini zakon na tetu okrivljenog ili da je u krivinom postupku koji je prethodio donoenju pravosnane presude povrijeeno pravo na odbranu okrivljenog, koje je uticalo na donoenje zakonite i pravilne presude. Ovlaeni tuilac je duan da se stara o zakonitosti, pa iz tog razloga ovo sredstvo slui za ispravljanje eventualnih greaka u sudskom postupku ili odlukama ukoliko su povrijeeni procesni ili materijalni propisi.
34
Uslovni otpust: podrazumijeva otputanje osuenog lica sa izdravanja kazne zatvora prije isteka vremena na koje je kazna izreena. Uslovno se moe otpustiti osueni koji je izdrao dvije treine, a izuzetno polovinu kazne zatvora ili kazne zatvora od 40 godina, ako se u toku izdravanja kazne tako popravio da se moe osnovano oekivati da e se na slobodi dobro vladati, a naroito da do isteka vremena za koje je izreena kazna ne uini novo krivino djelo. Pri ocjeni da li e se osueni uslovno otpustiti uzima se u obzir njegovo vladanje za vrijeme izdravanja kazne, izvravanje radnih obaveza s obzirom na njegovu radnu sposobnost i druge okolnosti koje pokazuju da je postignuta svrha kanjavanja. Opoziv uslovnog otpusta: ako na uslovnom otpustu osueni uini jedno ili vie krivinih djela za koja mu je izreena kazna zatvora preko 1 godine, opozivanje uslovnog otpusta je obavezno, a u sluaju da se za novo djelo izrekne kazna zatvora do 1 godine, uslovni otpust se moe ali ne mora opozvati. Isto se postupa i kada se osuenom sudi za krivino djelo koje je uinio prije nego je uslovno otputen. Postupak: o uslovnom otpustu osuenih lica odluuje Komisija za uslovni otpust, koju obrazuje ministar pravde. Komisiju, koja ima predsjednika i est lanova, sainjavaju predstavnici Vrhovnog Suda, dravnog tuilatva, Ministarstva unutranjih poslova, ministarstva zdravlja, ministar pravde i starjeina organizacije. Amnestija je akt kojim se poimenino neodreenom broju lica daje osloboenje od krivinog gonjenja, potpuno ili djelimino osloboenje od izvrenja kazne, zamjenjuje izreena kazna blaom kaznom, brie osuda ili ukida pravna posledica osude. Akt amnestije spada u nadlenost zakonodavne vlasti. Pomilovanje je akt koji u formi rjeenja, poimenino odreenom licu daje osloboenje od krivinog gonjenja, potpuno ili djelimino osloboenje od izvrenja kazne, zamjenjuje izreena kazna blaom kaznom ili uslovnom osudom, odreuje brisanje osude ili ukidanje odnosno krae trajanje pravne posledice osude ili mjere bezbjednosti. Odluku o pomilovanju donosi predsjednik Crne Gore za krivina djela predviena Osnovnim krivinim zakonom.
Skraeni postupak
Skraeni postupak je posebna vrsta krivinog postupka koji se sprovodi za krivina djela manjeg drutvenog znaaja ili manje sloenosti, pa je ovaj postupak jednostavniji i bri od redovnog, odnosno potpunog postupka.
Za koja krivina djela se sprovodi skraeni postupak?
Skraeni postupak se sprovodi za laka krivina djela, odnosno djela za koja je kao glavna predviena novana kazna ili kazna zatvora do pet godina.
35
Kako se pokree skraeni postupak?

Skraeni postupak se pokree optunim predlogom dravnog ( javnog) tuioca ili pteenog kao tuioca ili na osnovu privatne tube, a za postupanje u skraenom postupku uvijek je nadlean sudija pojedinac. Okrivljeni ne moe izjaviti prigovor protiv optunog predloga ili privatne tube.
Pritvor u skraenom postupku?
Pritvor se protiv okrivljenog, u cilju nesmetanog voenja krivinog postupka, moe odrediti samo ako se krije ili se ne moe utvrditi njegov identitet ili postoje druge okolnosti koje oigledno ukazuju na opasnost od bjekstva., ili ako posebne okolnosti ukazuju da e okrivljeni dovriti pokuano krivino djelo ili izvriti krivino djelo kojim prijeti. Prije podnoenja optunog predloga pritvor moe trajati samo onoliko koliko je potrebno da se sprovedu dokazne radnje, ali ne due od osam dana.
Uslovi za odravanje glavnog pretresa?
Glavni pretres se moe odrati i u odsustvu uredno pozvanog dravnog tuioca, u kom sluaju oteeni stie pravo da zastupa optuni predlog ( isto vai i za odsustvo oteenog kao tuioca ili privatnog tuioca). Takoe se glavni pretres moe odrati i u odsustvu okrivljenog koji je uredno pozvan ako njegovo prisustvo nije nuno i ako je prethodno bio sasluan.
Presuda u skraenom postupku i rok za izjavljivanje albe?
Presuda se, poslije glavnog pretresa, odmah izrie i objavljuje sa bitnim razlozima, a rok za albu je osam dana.
ta je roite radi mirenja?
Ako je skraeni postupak pokrenut privatnom tubom sudija moe, prije nego to zakae glavni pretres, pozvati samo privatnog tuioca i okrivljenog (bez njihovih punomonika i branilaca) da dou u sud radi prethodnog razjanjenja stvari u cilju breg okonanja postupka. Glavni pretres se zakazuje u sluaju da ne doe do izmirenja stranaka.
Kada se skraeni postupak ne moe voditi?
Ako je okrivljeni maloljetnik, skraeni postupak se ne moe sporvesti bez obzira na teinu krivinog djela koja se okrivljenom stavlja na teret. Za postupak prema ma-
36
loljetnim licima predviena su posebna pravila, koja odstupaju od pravila potpunog i skraenog postupka.
Postupak za izricanje krivine sankcije bez glavnog pretresa

Njegova svrha je uproavanje postupka i njegovo prilagoavanje predmetu postupka, da bi se sudilo efikasnije i uspjenije. Za krivina djela za koja je kao glavna kazna propisana novana kazna ili kazna zatvora do 3 godine, sudija moe, na predlog dravnog tuioca (koji se daje u optunom predlogu) i uz pristanak okrivljenog, donijeti rjeenje o kanjavanju bez odravanja glavnog pretresa. Ukoliko je podnesen imovinskopravni zahtjev, ovlaeno lice bie upueno na parnicu. Rjeenjem o kanjavanju sudija moe izrei novanu kaznu u iznosu do 3 000 , rad u javnom interesu, uslovnu osudu ili sudsku opomenu i uz nju oduzimanje imovinske koristi i jednu ili vie od sljedeih mjera bezbjednosti: oduzimanje predmeta i zabrana upravljanja motornim vozilom (u trajanju do dvije godine). Rjeenje o kanjavanju dostavlja se dravnom tuiocu i okrivljenom. Na rjeenje o kanjavanju dozvoljena je alba u roku od osam dana, a moe se izjaviti samo zbog odluke o kazni i zbog nepostojanja navedenih uslova za primjenu ove vrste postupka.
Posebni postupci
1. Postupak za primjenu mjera bezbjednosti (prema licu koje je krivino djelo izvrilo u stanju neuraunljivosti izriu se mjere bezbjednosti obaveznog lijeenja i uvanja u zdravstvenoj ustanovi, odnosno psihijatrijskog lijeenja na slobodi; osim pomenutih, ZKP sadri posebne odredbe o postupku u sluaju podnoenja predloga za izricanje mjere bezbjednosti obavezno lijeenje alkoholiaraili obavezno lijeenje narkomana, kao i o postupku za izricanje mjere bezbjednosti oduzimanje predmeta); 2. Postupak za oduzimanje imovinske koristi (pribavljene izvrenjem krivinog djela); 3. Postupak za trajno oduzimanje imovine ije zakonito porijeklo nije dokazano; 4. Postupak za opozivanje uslovne osude (do kojeg dolazi u sluajevima kada osueni ne vrati imovinsku korist, ne naknadi tetu ili ne ispuni druge obaveze koje su mu naloene presudom); 5. Postupak za rehabilitaciju, prestanak pravnih posljedica osude i mjera bezbjednosti; Zakonik o krivinom postupku predvia sljedee vrste posebnih postupaka:
37
6. Postupak za naknadu tete, rehabilitaciju i ostvarivanje drugih prava lica neosnovano osuenih, nezakonito ili neosnovano lienih slobode; i 7. Postupak za izdavanje potjernice i objave.
Postupak prema maloljetnicima
Krivini postupak prema maloljetnicima (licima koja su u vrijeme izvrenja krivinog djela imala vie od 14, a manje od 18 godina, a u vrijeme pokretanja postupka nijesu navrila 21 godinu) dosta se razlikuje od postupka prema punoljetnim licima. Odstupanja se sastoje u sljedeem: postupak moe pokrenuti samo dravni tuilac (dakle, nema privatnog, niti supsidijarnog tuioca); javnost je uvijek iskljuena i zabranjeno je bez dozvole suda objavljivati podatke koji se odnose na tok postupka i odluku; u postupku aktivno uestvuje organ starateljstva; postupanje je hitno; zabranjeno je suenje u odsustvu maloljetnika; niko ne moe biti osloboen dunosti svjedoenja; maloljetnik se, po pravilu, poziva preko roditelja ili zakonskog zastupnika; obavezna je odbrana od strane advokata, ako se sudi zbog krivinog djela za koje je propisana kazna zatvora preko tri godine. Karakteristino je i da se u okviru suda posebno odreuju sudije za voenje postupka prema maloljetnicima, a da se mjesna nadlenost suda odreuje prvenstveno prema prebivalitu, odnosno boravitu maloljetnika.
Postupak za krivina djela organizovanog kriminala
Posebne odredbe Zakonika o krivinom postupku primjenjuju se na suenja za izvrenje krivinih djela za koja se po zakonu moe izrei kazna zatvora od etiri godine ili tea kazna, a koja su rezultat organizovanog djelovanja tri ili vie lica udruenih u kriminalnu organizaciju, odnosno kriminalnu grupu, iji je cilj vrenje tekih krivinih djela, radi sticanja nezakonite dobiti ili moi (uz ispunjenje dodatnih uslova propisanih odredbama ZKP). Specifinost ovog postupka je u tome to se kao svjedok u postupku moe sasluati pripadnik (ali ne i organizator ili voa) kriminalne organizacije, odnosno kriminalne grupe, i to po njegovom pristanku, a protiv koga je podnijeta krivina prijava ili se vodi krivini postupak za djelo organizovanog kriminala, ako je izvjesno da e njegov iskaz i dokazi koje prui sudu znatno doprinijeti dokazivanju tog krivinog djela i krivice uinilaca ili pomoi otkrivanju, dokazivanju i sprjeavanju drugih krivinih djela kriminalne organizacije, odnosno kriminalne grupe, te ako je znaaj njegovog iskaza za dokazivanje tih krivinih djela i krivice ostalih uinilaca preteniji od tetnih posljedica krivinog djela koje mu se stavlja na teret. U pitanju je tzv. svjedok saradnik, koji nemoe biti osloboen dunosti svjedoenja, niti moe uskratiti odgovor na pojedina pitanja, ali, u tom sluaju ne moe biti gonjen za djelo za koje se vodi postupak. Prilikom sasluanja svjedoka saradnika javnost je, po pravilu, iskljuena.
38
GRAANSKI POSTUPAK
Zakonom o parninom postupku (objavljen u Slubenom listu RCG br.22/04) odreuju se pravila postupka na osnovu kojih sud raspravlja i odluuje u sporovima iz linih i porodinih odnosa, iz radnih odnosa, kao i iz imovinskih i drugih graanskopravnih odnosa fizikih i pravnih lica, osim ako su neki od navedenih sporova posebni zakonom stavljeni u nadlenost drugog dravnog organa. Pravila parninog postupka primjenjuju se subsidijarno i u drugim postupcima (shodna primjena Zakona o parninom postupku u izvrnom i vanparninom postupku). Pravila parninog postupka primjenjuju sudovi opte nadlenosti kao i privredni sudovi u privrednim sporovima, ukoliko posebnim pravilima koja reguliu postupak u privrednim sprovima (l. 455 - 460 ZPP-a) nije ta drugo odreeno.
Naela parninog postupka

Dispozicije (podnoenje tube, povlaenje tube, odricanje od tubenog zahtjeva, priznanje tubenog zahtjeva, zakljuenje sudskog poravnanja, ulaganje pravnog lijeka, povlaenje ili odricanje od pravnog lijeka) - stranke slobodno raspolau zahtjevima koje su stavile u toku postupka. Sud nee uvaiti raspolaganja stranka koja su u suprotnosti sa prinudnim propisima, javnim poretkom i pravilima morala; Sud odluuje u granicama zahtjeva - koji su stavljeni u postupku i ne moe odbiti da odluuje o zahtjevu za koji je nadlean; Usmenost, javnost i neposrednost - sud odluuje o tubenom zahtjevu na osnovu usmenog, neposrednog i javnog raspravljanja; Kontradiktornost ili obostrano sasluanje - svakoj stranci se prua mogunost da se izjasni o navodima i zahtjevima protivne strane (princip ujmo i drugu stranu); Materijalna istina - sud je duan da potpuno i istinito utvrdi sporne injenice od kojih zavisi osnovanost zahtjeva; Raspravno i istrano naelo - dunost stranaka da iznesu injenice i predloe dokaze a ovlaenje suda da izvede dokaze koje stranke nijesu predloile, ako iz rezultata rasprave i dokazivanja proizilazi da stranke idu za tim da raspolau zahtjevima kojima ne mogu raspolagati (raspolaganja koja su u suprotnosti sa prinudnim propisima);
39
Slobodna ocjena dokaza - sud odluuje koje e injenice uzeti kao dokazane po svom uvjerenju, a na osnovu savjesne i briljive ocjene svakog dokaza zasebno, svih dokaza zajedno, kao i na osnovu rezultata cjelokupnog postupka; Procesna ekonomija - da se postupak provede bez odugovlaenja i sa to manje trokova; Savjesno korienje procesnim pravima - podrazumijeva zabranu zloupotrebe procesnih prava koja su strankama, umjeaima, njihovim zakonskim zastupnicima i punomonicima priznata ovim zakonom; Pouavanje neuke stranke - ako stranka koja nema kvalifikovanog punomonika iz neznanja ne koristi prava koja joj pripadaju, sud e je pouiti o parninim radnjama koja moe da preduzme;
Nadlenost
Sud odmah po prijemu tube ocjenjuje da li je nadlean, a u toku itavog postupka po slubenoj dunosti pazi da li rjeavanje konkretnog spora spada u sudsku nadlenost. Opta mjesna nadlenost - odreuje se po optem pravilu prema prebivalitu tuenog, osim ako zakonom nije odreena iskljuiva mjesna nadlenost nekog drugog suda (npr. ako je predmet spora stvarno pravo na nepokretnositma, u kojem sluaju bi uvijek bio mjesno nadlean sud na ijem se podruju nalaze sporne nekrentine) ili posebna nadlenost;
Iskljuiva mjesna nadlenost
U sporovima o nepokretnostima - iskljuivo je nadlean sud na ijem podruju se nalazi nepokretnost; U sporovima iz odnosa sa vojnim jedinicama odnosno ustanovama - iskljuivo je nadlean sud na ijem podruju se nalazi sjedite komande vojne jedinice odnosno ustanove; U sporovima u izvrnom i steajnom postupku iskljuivo je nadlean sud na ijem podruju se nalazi sud koji sprovodi izvrni, odnosno steajni postupak, odnosno sud na ijem podruju se sprovodi administrativno izvrenje.
Nadlenost po izboru tuioca
U branim sporovima - nadlean je pored suda opte mjesne nadlenosti i sud na ijem podruju su brani drugovi imali poslednje zajedniko prebivalite; U sporovima za utvrivanje ili osporavanje oinstva ili materinstva - nadlean je sud opte mjesne nadlenosti i sud na ijem podruju dijete ima prebivalite odnosno boravite;
40
U sporovima za zakonsko izdravanje - nadlean je pored suda opte mjesne nadlenosti i sud na ijem podruju tuilac ima prebivalite odnosno boravite; U sporovima za naknadu tete - pored suda opte mjesne nadlenosti, nadlean je i sud na ijem je podruju tetna radnja izvrena ili sud na ijem je podruju tetna posledica nastupila; U sporovima iz radnih odnosa - pored suda opte mjesne nadlenosti, nadlean je i sud na ijem se podruju rad obavlja ili se obavljao, kao i sud na ijem je podruju zasnovan radni odnos; U sporovima protiv pravnog lica iji se dio nalazi van njegovog sjedita - pored suda opte mjesne nadlenosti nadlean je i sud na ijem se podruju nalazi taj dio pravnog lica; U sporovima iz nasljednopravnih odnosa dok ostavinski postupak nije pravosnano zavren, za suenje u sporovima iz nasljednopravnih odnosa, kao i u sporovima o potraivanjima povjerioca prema ostaviocu, pored suda opte mjesne nadlenosti mjesno je nadlean i sud na ijem se podruju nalazi sud koji sprovodi ostavinski postupak, U sporovima iz ugovornih odnosa u sporovima radi utvrivanja postojanja ili nepostojanja ugovora, radi izvrenja ili raskidanja ugovora, kao i u sporovima radi naknade tete usljed neizvrenja ugovora, pored suda opte mjesne nadlenosti mjesno nadlean je i sud mjesta gdje je po sporazumu stranaka tueni duan da izvri ugovor. Stranke se mogu sporazumjeti da im u prvom stepenu sudi sud koji nije mjesno nadlean, ako zakonom nije odreena iskljuiva mjesna nadlenost suda. Sporazum mora biti pismeno sastavljen a ispravu o sporazumu tuilac mora priloiti uz tubu.
Izuzee
1. ako je sam stranka, zakonski zastupnik ili punomonik stranke, ako je sa strankom u odnosu saovlaenika, saobveznika ili regresnog obveznika, ili ako u istom predmetu treba da se saslua ili ako je sasluan kao svjedok; 2. ako mu je stranka ili zakonski zastupnik ili punomonik stranke srodnik po krvi u pravoj liniji do bilo kog stepena, a u pobonoj liniji do etvrtog stepena, ili mu je brani, odnosno vanbrani drug ili srodnik po tazbini do drugog stepena, bez obzira da li je brak prestao ili nije; 3. ako je staralac, usvojilac ili usvojenik stranke, njenog zakonskog zastupnika ili punomonika; 4. ako je u istom predmetu uestvovao u donoenju odluke nieg suda ili drugog organa ili je uestvovao u postupku posredovanja; Sudija ne moe da sudi:
41
5. ako je postupao u predmetu u kome je zakljueno sudsko poravnanje, a tubom se trai ponitaj tog poravnanja; 6. ako je akcionar ili lan privrednog drutva koje je stranka u postupku; 7. ako postoje druge okolnosti koje dovode u sumnju njegovu nepristrasnost.
im sazna za postojanje kojeg od razloga za izuzee, sudija je duan da prekine rad na tom predmetu i o istom obavijesti predsjednika suda. Ukoliko postoje druge okolnosti koje dovode u sumnju njegovu nepristrasnost (gore pod 7), sudija obavjetava predsjednika suda, a do donoenja odluke o izuzeu moe preduzimati samo radnje za koje postoji opasnost od odlaganja. Izuzee mogu da trae i stranke, i to im saznaju za neki od razloga za izuzee, a najkasnije do zavretka raspravljanja pred prvostepenim sudom, a ako nije bilo raspravljanja, onda do donoenja odluke. Zahtjev za izuzee sudije vieg suda stranka moe staviti u pravnom lijeku ili odgovoru na pravni lijek, a ako se pred viim sudom odrava rasprava, onda do zavretka rasprave. O zahtjevu za izuzee odluuje predsjednik suda.
Stranke u postupku
Stranka u postupku moe biti svako fiziko i pravno lice. U parninom postupku uestuju dvije suprotne stranke: tuilac - fiziko ili pravno lice koje tubom pokree parnini postupak; tueni - fiziko ili pravno lice protiv kojeg je podnijeta tuba; Stranaka sposobnost - sposobnost biti stranka u parninom postupku. Stranka moe biti svako fiziko lice, bez obzira na uzrast ili poslovnu sposobnost, kao i svako pravno lice upisano u Centralni registar Privrednog suda, a izuzetno i pojedini oblici udruivanja, koji nemaju svojstvo pravnog lica, ali raspolau imovinom na kojoj se moe sprovesti izvrenje, pod uslovom da im sud posebnim rjeenjem prizna svojstvo pravnog lica za odredjenu parnicu. Parnina sposobnost - sposobnost za preduzimanje parninih radnji u postupku. Ova sposobnost se izjednaava sa poslovnom sposobnou, koju fizika lica stiu punoljetstvom a gube smru, proglaenjem lica za umrlo i lienjem poslovne sposobnosti a pravna lica stiu upisom u registar (Centralni registar Privrednog suda), a gube brisanjem iz registra. Lice koje nema parninu sposobnost moe biti stranka u postupku, ali parnine radnje ne moe preduzimati samostalno ve jedino preko zastupnika. Postulaciona sposobnost - sposobnost stranke da sama preduzima parnine radnje, bez punomonika, pod uslovom da je parnino sposobna. U naem pravu ne postoji obaveza preduzimanja parninih radnji preko punomonika.
42
Zastupnici stranaka
Zakonski zastupnici - zastupaju stranku koja nema parninu sposobnost (poslovno nesposobna lica) ili pravna lica na osnvou zakona ili akta nadlenog organa, (roditelj kao zastupnik maloljetnog djeteta, zatitnik imovinsko-pravnih interesa kao zastupnik drave, direktor kao zastupnik privrednog subjekta); Privremeni zastupnik - postavlja ga prvostepeni sud ako se u toku postupka pokae da bi redovan postupak oko postavljanja zakonskog zastupnika tuenom trajao dugo, zbog ega bi mogle da nastanu tetne posledice za jednu ili obje stranke, a naroito: 1. 2. 3. 4. 5. ako tueni nije parnino sposoban, a nema zakonskog zastupnika; ako postoje suprotni interesi tuenog i njegovog zakonskog zastupnika; ako obje stranke imaju istog zakonskog zastupnika; ako je boravite tuenog nepoznato, a tueni nema punomonika; ako se tueni ili njegov zakonski zastupnik, koji nemaju punomonika nalaze u inostranstvu, a dostavljanje se nije moglo izvriti.
Privremeni zastupnik se postavlja iz reda advokata ili drugih struno osposobljenih lica.
Punomonici
Punomonik - lice poslovno sposobno koje zastupa stranku na osnovu i u granicama datog punomoja, koje stranka izdaje u pismenoj formi ili usmeno na zapisnik kod suda; Punomonik stranke moe biti svako poslovno sposobno lice izuzev lica koje se bave nadripisarstvom. Smru fizikog lica odnosno prestankom pravnog lica prestaje i punomoje koje je ono izdalo. Punomonik za primanje pismena - se postavlja samo sa ovlaenjem za primanje pismena u sluaju kada sud stranku ili njenog zakonskog zastupnika, koji se nalaze u inostranstvu a nemaju punomonika na teritoriji Crne Gore, pozove da u primjerenom roku postave punomonika za primanje pismena u Crnoj Gori, uz upozorenje da e u suprotnom to uiniti sud ali o njegovom troku.
Trea lica u parnici
Umjea - lice koje ima pravni interes da u parnici koja tee meu drugim licima jedna od stranaka uspije, moe se pridruiti toj stranci i preduzimati parnine radnje na koje bi ta stranka imala pravo;
43
Imenovani prethodnik - lice na koje ukazuje tueni kao dralac neke stvari ili prava tvrdei da stvar ili pravo dri ili koristi u ime tog lica, s ciljem da ono umjesto njega stupi u parnici;
Jezik u postupku
Stranke i drugi uesnici u postupku imaju pravo da prilikom uestvovanja na roitima i prilikom usmenog preduzimanja drugih procesnih radnji pred sudom upotrebljavaju svoj jezik ili jezik koji razumiju, odnosno, na njihov zahtjev e im se posredstvom tumaa obezbijediti usmeno prevoenje na njihov jezik ili jezik koji razumiju svih podnesaka i pismenih dokaza, kao i onoga to se na roitu iznosi.
Podnesci
Tuba, odgovor na tubu, pravni lijekovi i druge izjave, predlozi i saoptenja koji se daju van rasprave podnose se pismeno - podnesci, a pismenu formu ispunjavaju i podnesci upueni telegramom, telefaksom i elektronskom potom. Isprave koje se prilau uz podnesak, podnose se u izvorniku, ovjerenom prepisu ili kao fotokopija koja mora biti ovjerena. Ako je podnesak nerazumljiv ili nepotpun, sud e ga vratiti radi ispravke ili dopune.
Povraaj u preanje stanje

Ako stranka propusti roite ili rok za preduzimanje neke radnje u postupku i usljed toga izgubi pravo na preduzimanje te radnje, sud e toj stranci, na njen predlog, dozvoliti da naknadno izvri tu radnju (povraaj u preanje stanje), ako ocijeni da postoje opravdani razlozi koji se nijesu mogli predvidjeti ili izbjei. Stranka mora podnijeti predlog za povraaj u preanje stanje u roku od 8 dana od prestanka razloga koji je sprijeio da blagovremeno preduzme odreenu radnju, a ako je kasnije saznala za proputanje od dana kada je za to saznala. U svakom sluaju, poslije proteka 60 dana od dana proputanja, ne moe se traiti povraaj u preanje stanje.
Zapisnici
Zapisnik se sastavlja o radnjama preduzetim na roitu, a pie ga zapisniar unosei podatke koje mu diktira sudija. U zapisnik se unosi: naziv i sastav suda, mjesto,
44
dan i as vrenja radnje, naznaenje predmeta spora i imena prisutnih stranaka ili treih lica i njihovih zakonskih zastupnika, odnosno punomonika. Zapisnik treba da sadri bitne podatke o sadrini preuzete radnje, a naroito: da li je rasprava bila javna, sadrina izjava stranaka, njihovi predlozi, dokazi koji su izvedeni, sadrina iskaza svjedoka i vjetaka, odluke suda donijete na roitu, kao i izvornik odluke nakon zakljuenja glavne rasprave.
Donoenje odluka
Sud donosi odluke na roitu ili van roita, u obliku presude ili rjeenja. O tubenom zahtjevu sud odluuje presudom, a u postupku zbog smetanja posjeda rjeenjem. Odluke vijea donose se poslije tajnog vijeanja i glasanja, kojim rukovodi predsjednik vijea i stara se da se sva pitanja svestrano i potpuno razmotre.
Dostavljanje pismena
Pismena se dostavljaju preko pote, a mogu se dostavljati preko ovlaenog slubenog lica suda, ovlaenog pravnog lica registrovanog za obavljanje poslova dostavljanja, neposredno u sudu ili na drugi nain odreen zakonom. Tuba, odgovor na tubu, poziv za roite, presuda i rjeenja protiv kojih je dozvoljena posebna alba, pravni lijek, dostavie se lino stranci, odnosno njenom zakonskom zastupniku ili punomoniku.
Promjena adrese
Ako stranka ili njen zastupnik u toku postupka ili prije isteka roka od 6 mjeseci nakon pravosnanog okonanja postupka promijene adresu na koju se dostava obavlja, duni su o tome odmah obavijestiti sud.
Razmatranje i prepisivanje spisa

Stranke imaju pravo da razmatraju i prepisuju spise parnice u kojoj uestvuju. Ovo pravo uivaju i ostala lica koja imaju opravdan interes za isto, koji interes moraju dokazati sudu.
45
Parnini trokovi
Parnine trokove sainjavaju izdaci uinjeni u toku ili povodom postupka. Kad stranka predloi izvoenje nekog dokaza, duna je da po nalogu suda unaprijed poloi iznos potreban za podmirenje trokova koji e nastati povodom izvoenja dokaza, a u suprotnom e se odustati od izvoenja istog. Stranka koja u cjelini izgubi parnicu duna je da protivnoj stranci njenom umjeau naknadi trokove. Ako stranka djelimino uspije u parnici, sud moe, s obzirom na postignuti uspjeh, odrediti da svaka stranka snosi svoje trokove ili da jedna stranka naknadi drugoj i umjeau srazmjeran dio trokova. Sud e osloboditi od plaanja trokova postupka (osloboenje od plaanja taksa i osloboenje od polaganja predujma za trokove svjedoka, vjetaka, uviaja i sudskih oglasa) stranku koja prema svom optem imovnom stanju nije u mogunosti da snosi ove trokove bez tete po nuno izdravanje sebe i svoje porodice. Odluku o osloboanju od plaanja trokova postupka sud e donijeti u roku od 8 dana od podnoenja zahtjeva, uz koji stranka treba da priloi uvjerenje nadlenog organa o svom imovnom stanju.
Tok postupka
Tuba
Parnini postupak se pokree tubom.
tuba - podnesak kojim se lice obraa sudu sa zahtjevom da mu prui pravnu zatitu za neko svoje povrijeeno subjektivno pravo. U jednoj tubi tuilac moe istai vie zahtjeva protiv istog tuenog. tuba se moe preinaiti (objektivno i subjektivno preinaenje) objektivno preinaenje tube usled promjene istovjetnosti zahtjeva; poveanje postojeeg zahtjeva; isticanje drugog zahtjeva, uz postojei; subjektivno preinaenje tube kada umjesto prvobitno tuenog, tui drugo lice. povlaenje tube - tuilac tubu moe povui bez pristanka tuenog prije nego to tueni dostavi odgovor na tubu. Moe se povui i kasnije ali uz pristanak tuenog. suparniari - vie lica mogu jednom tubom tuiti, odnosno biti tueni;
Vrste tubi

Prema sadraju tubenog zahtjeva, tube se dijele na:
46
deklaratorne (za utvrenje) - kojom tuilac zahtjeva da sud utvrdi postojanje odnosno nepostojanje nekog prava ili pravnog odnosa izmeu stranaka u parnici ili istinitost ili neistinitost neke isprave (npr. utvrenje prava svojine, utvrenje nitavosti ugovora ...); kondemnatorne (osuujue) - kojom tuilac zahtjeva da sud obavee tuenog da neto uini ili ne uini, odnosno da se od neega uzdri (isplata duga, iseljenje iz stana, isplata naknade tete...); konstitutivne (ustanovljajua, preinaavajua ili preobraajna tuba) - kojom tuilac zahtjeva promjenu - preobraaj nekog pravnog odnosa (npr: tuba za razvod braka, ukidanje slubenosti, izmjena odluke o uvanju, vaspitanju i izdravanju mldb. djece...);
Protivtuba
Protivtuba - tuba koju tueni podnosi protiv tuioca u istoj parnici do zakljuenja rasprave; koneksne - kada se kao uslov za njeno podnoenje trai, da je zahtjev iz protivtube u vezi sa tubenim zahtjevom; kompenzacione - kada se zahtjev istaknut u tubi moe prebiti sa zahtjevom protivtube; prejudicijelne - kada tueni trai utvrenje nekog prava ili pravnog odnosa od ijeg postojanja ili nepostojanja zavisi u cjelini ili djelimino odluka o tubenom zahtjevu; postojanje parnice - parnica poinje tei u momentu kada tuba bude dostavljena tuenom. Za razliku od toga parnini postupak je pokrenut kada tuilac preda tubu sudu; litispendencija - zabrana voenja druge parnice pred istim sudom, o istoj stvari, izmeu istih stranaka. Ukoliko parnica ve tee, tuba kojom je pokrenuta nova parnica e se odbaciti; pravosnano presuena stvar - zabrana voenja nove parnice ukoliko je pred istim sudom, o istoj stvari (zahtjevu), izmeu istih stranaka prethodna parnica pravosnano okonana. U tom sluaju nova tuba e se odbaciti - kao nedozvoljena. Postoje tri vrste protivtube:
Prekid i obustava postupka

Postupak se prekida:
47
kada stranka umre; kada stranka izgubi parninu sposobnost a nema punomonika; kada zakonski zastupnik stranke umre ili prestane njegovo ovlaenje, a stranka nema punomonika u toj parnici; kada stranka koja je pravno lice prestane postojati, odnosno kada nadleni organ pravosnano odlui o zabrani rada; kad se podnese predlog za pokretanje steajnog postupka u sprovima u kojima je tueni steajni dunik; kad usled rata ili drugih uzroka prestane rad u sudu i kad je to drugim zakonom odreeno. Obustava postupka - postupak se obustavlja kad stranka umre ili prestane da postoji ako se u sporu odluuje o pravima koja ne prelaze na njene naslednike odnosno pravne sledbenike.
Dokazi i izvoenje dokaza
Dokazi - svaka stranka je duna da predloi izvoenje dokaza i iznese injenice na kojima zasniva svoj zahtjev ili pobija navode druge strane. Dokazuju se odlune injenice a ne dokazuju se optepoznate injenice i injenice koje meu strankama nijesu bile sporne; Teret dokazivanja - stranka koja tvrdi da ima neko pravo snosi teret dokazivanja injenice koja je bitna za njegov nastanak ili ostvarivanje; Dokazna sredstva - uviaj, isprave, svjedoci, vjetaci i sasluanje parninih stranaka.
Pipremanje glavne rasprave

Ove pripreme obuhvataju:
Prethodno ispitivanje tube - otklanjanje procesnih smetnji za dalje voenje parnice (koje se tiu urednosti tube, sposobnosti tuioca i tuenog da budu stranke, stvarne i mjesne nadlenosti i dr.); Tuba na odgovor tuenom - tuba sa prilozima se tuenom dostavlja u roku od 30 dana od dana prijema uredne tube sudu. Tueni je duan da u roku od 30 dana od dana prijema tube, sudu dostavi odgovor na tubu.;
prethodno ispitivanje tube; dostavljanje tube na odgovor tuenom; odravanje pripremnog roita; zakazivanje glavne rasprave;
48
Pripremno roite - nakon prijema odgovora na tubu, a najkasnije u roku od 30 dana se zakazuje pripremno roite. Svrha pripremnog roita je da se tueni izjasni o navodima iz tube, a zatim da obje stranke predloe izvoenje dokaza i izjasne se o predlozima za izvoenje dokaza druge stranke i da se odvoje sporne od nespornih injenica a sve u cilju ekonominosti i efikasnosti voenja parnice; Zakazivanje glavne rasprave na pripremnom roitu sud e rjeenjem odrediti: dan i as odravanja glavne rasprave, pitanja o kojima e se raspravljati, dokaze koji e se izvesti i lica koja e biti pozvana na glavnu raspravu.
Glavna rasprava
Faza postupka koja se odrava najkasnije u roku od 60 dana od dana odravanja pripremnog roita na kojoj se izvode dokazi. Sud rukovodi glavnom raspravom i usmjerava je. Odlae se ako postoji potreba da se dokazni postupak dopuni sasluanjem svjedoka ili pribavljanjem prismenih dokaza, kao i eventualnim izjanjenjem druge strane vezano za predloge istaknute na samoj glavnoj raspravi. Roite za glavnu raspravu se ne moe odloiti na period dui od 30 dana osim u sluajevima odreenim zakonom. Glavnom raspravom rukovodi sud, a rasprava je u pravilu javna. Izuzetno sud moe iskljuiti javnost za cijelu glavnu raspravu ili jedan njen dio ako to zahtijevaju interesi uvanja dravne, slubene, poslovne ili line tajne, interesi javnog reda ili razlozi morala. U branim i porodinim sporovima javnost je iskljuena. Glavna rasprava se zakljuuje kada je predmet spora dovoljno raspravljen da se moe donijeti odluka.
Mirno rjeavanje sporova

Sudsko poravnanje
Stranke mogu zakljuiti poravnanje o predmetu spora (sudsko poravnanje) u toku cijelog postupka. Poravnanje moe da se odnosi na cio tubeni zahtjev ili na njegov dio. Sud na nain koji ne ugroava njegovu nepristrasnost u toku cijelog postupka nastoji da stranke zakljue poravnanje. Zakljueno sudsko poravnanje moe se pobijati samo tubom (npr. zbog toga to je zakljueno u zabludi ili pod uticajem prinude ili prevare, itd.).
Okonanje parnice

dispozitivnim radnjama stranaka - voljom stranaka: povlaenjem tube; odricanjem od tubenog zahtjveva; priznanjem tubenog zahtejva;
49
sudskim poravnanjem - sporazum stranaka o predmetu spora, koji zakljuuju pred sudom; presudom se odluuje o zahtjevu koji se tie glavne stvari i sporednih traenja U sluaju kada sud usvaja tubeni zahtjev, moe donijeti: obavezujuu presudu; utvrujuu presudu; preobraajnu presudu;
Ova podjela je izvrena prema vrstama podnijetih tubi. Tubeni zahtjev se moe usvojiti u cjelosti ili djelimino. Zakon o parninom postupku poznaje: Djeliminu presuda - koja se moe donijeti kada sud usvoji samo neki od vie postavljenih zahtjeva ili samo dio jednog zahtjeva koji su sazreli za konanu odluku; Meupresuda - koja se donosi kada se odluuje samo o osnovu tubenog zahtjeva ukoliko je u pogledu osnova stvar sazrela za donoenje odluke, ali ne i o njegovoj visini; Presuda na osnovu priznanja - sud donosi kada tueni prizna cijeli ili dio tubenog zahtjeva; Presudu na osnovu odricanja - sud moe donijeti kada se tuilac do zakljuenja glavne rasprave odrekne cijelog ili dijela tubenog zahtjeva; tada sud donosi presudu kojom se tubeni zahtjev odbija, kao neosnovan; za odricanje od tubenog zahtjeva nije potreban pristanak tuenog; Presuda zbog proputanja - sud moe donijeti ukoliko tueni u roku od 30 dana ne dostavi odgovor na tubu pod uslovom: da mu je tuba bila uredno dostavljena, ako se ne radi o zahtjevu kojim stranke ne mogu raspolagati, ako osnovanost zahtjeva proizilazi iz injenica, koje su navedene u tubi, ako injenice na kojima se zasniva tubeni zahtjev nijesu u suprotnosti sa dokazima koje je dostavio tuilac ili sa injenicama koje su optepoznate; ukoliko su ispunjeni svi uslovi sud donosi presudu kojom usvaja tubeni zahtjev. Dopunska presuda - donosi se na predlog stranke, ukoliko je sud propustio da odlui o svim zahtjevima o kojima se mora odluiti presudom ili o dijelu tubenog zahtjeva; ukoliko stranka ne podnese predlog za donoenje dopunske presude u roku od 15 dana, smatrae se da je tuba u tom dijelu povuena. Rjeenjem se odluuje:
50
u parnicama zbog smetanja posjeda rjeenje ima karakter meritorne odluke. rjeenje o povlaenju tube
Rjeenjem se inae odluuje o svim procesnim prigovorima u koje spadaju prigovori nenadlenosti suda, nenadlenosti domaeg suda, stvarne i mjesne nenadlenosti, prigovoru litispendencije, pravosnano presuene stvari, nepostojanju pravnog interesa za podnoenje tube, prigovor koji se tie neurednosti tube i zastupanja, nedozvoljenost tube ili nedostatka stranake sposobnosti. Radi se dakle, o prigovorima koji se odnose na procesne pretpostavke za voenje parnice, koje moraju postojati odnosno ne smiju postojati. U ostalim sluajevima rjeenjem se upravlja parnicom, odluuje o trokovima postupka, o izvoenju dokaza, prekidu i obustavi postupka, spajanju i razdvajanju parnica, ueu umjeaa, subjektivnom i objektivnom preinaenju tube, kao i o predlogu za povraaj u preanje stanje. Rjeenja protiv kojih je dozvoljena alba moraju biti uraena u pismenom otpravku sa obrazloenjem, a rjeenja protiv kojih nije dozvoljena alba (rjeanja kojim se rukovodi glavnom raspravom) ne moraju biti pismeno uraena, niti ista moraju biti obrazloena.
Pravni ljekovi u parninom postupku

Redovni pravni lijek
alba - izjavljuje se protiv presude i rjeenja donijetih u prvostepenom postupku, u roku od 15 dana od dana donoenja odnosno dostavljanja prepisa presude, ako u ovom zakonu nije odreen drugi rok (npr. u mjeninim i ekovnim sporovima u radnim sporovima i sporovima smetanja posjeda rok za albu iznosi 8 dana). alba se podnosi sudu koji je izrekao prvostepenu presudu, u dovoljnom broju primjeraka za sud i protivnu stranku. Primjerak blagovremene, potpune i dozvoljene albe prvostepeni sud dostavlja protivnoj stranci na odgovor. Blagovremeno izjavljena alba spreava da presuda postane pravosnana u dijelu koji se pobija. O albi odluuje drugostepeni sud u sjednici vijea ili na osnovu odrane rasprave. zbog bitne povrede odredaba parninog postupka; zbog pogreno ili nepotpuno utvrdjenog injeninog stanja i zbog pogrene primjene materijalnog prava. Razlozi zbog kojih se presuda moe albom pobijati:
51
odbaciti albu kao neblagovremenu, nepotpunu ili nedozvoljenu; odbiti albu kao neosnovanu i potvrditi prvostepenu presudu; ukinuti presudu i vratiti predmet prvostepenom sudu na ponovno suenje; ukinuti prvostepenu presudu i odbaciti tubu; preinaiti prvostepenu presudu i odluiti na drugi nain. Pravosnana presuda je ona presuda koja se vie ne moe pobijati albom, zbog toga to je o albi ve odluivano (odbijena alba kao neosnovana) od strane drugostepenog suda ili zbog toga to u zakonskom roku protiv iste nije izjavljena alba.
Drugostepeni sud moe u sjednici vijea ili na osnovu odrane rasprave:
Vanredni pravni lijekovi
Revizija
Revizija - izjavljuje se protiv pravosnane presude donesene u drugom stepenu, u roku od 30 dana od dana dostavljanja prepisa presude. Revizija nije dozvoljena u imovinskopravnim sporovima u kojima se tubeni zahtjev odnosi na potraivanje u novcu, na predaju stvari ili izvrenje neke druge inidbe, ako vrijednost predmeta spora pobijanog dijela pravosnane presude ne prelazi iznos od 10.000,00 . Izuzetno, revizija je uvijek dozvoljena u sporovima o izdravanju kada je izdravanje prvi put odreeno ili ukinuto, u sporovima o naknadi tete za izgubljeno izdravanje usled smrti davaoca izdravanja i zbog izgubljene zarade ili drugih prihoda po osnovu rada, kada su te odtete prvi put odreene ili ukinute i u imovinskim sporovima, koji nastanu iz protivustavnih i protivzakonitih pojedinanih akata i radnji kojim se pravna ili fizika lica stavljaju u neravnopravni poloaj na tritu ili na drugi nain naruava trite, ukljuujui i sporove o naknadi tete, koja se tim prouzrokuje. O reviziji odluuje Vrhovni sud Crne Gore, i to bez rasprave. Podnesena revizija ne zadrava izvrenje pravosnane presude protiv koje je izjavljena. Revizija se podnosi sudu koji je izrekao prvostepenu presudu u dovoljnom broju primjeraka za sud i protivnu stranku. Primjerak blagovremene, potpune i dozvoljene revizije prvostepeni sud dostavlja protivnoj stranci na odgovor. O reviziji revizijski sud odluuje bez rasprave. reviziju odbaciti kao neblagovremenu, nepotpunu ili nedozvoljenu; reviziju odbiti kao neosnovanu; Revizijski sud odluujui o reviziji moe:
52
rjeenjem ukinuti u cjelini ili djelimino presudu drugostepenog i prvostepenog suda ili samo presudu drugostepenog suda i predmet vratiti na ponovno sudjenje; rjeenjem ukinuti donesene presude i odbaciti tubu; usvojiti reviziju i preinaiti pobijanu presudu. Revizija se moe izjaviti i protiv rjeenja drugostepenog suda kojim je postupak pravosnano zavren (npr. rjeenje o odbacivanju tube zbog prigovora postojanja parnice, prsudjene stvri, zbog proteka prekluzivnog roka za podnoenje tube...).
Zahtjev za zatitu zakonitosti

Zahtjev za zaitu zakonitosti - izjavljuje se protiv pravosnane sudske odluke od strane dravnog tuioca u roku od tri mjeseca, i to ukoliko se izjavljuje protiv odluke donesene u prvom stepenu protiv koje nije izjavljena alba rok se rauna - od dana kada se ta odluka vie nije mogla pobijati albom, a ako se izjavljuje protiv odluke donesene u drugom stepenu - od dana kada je ta odluka dostavljena onoj stranci kojoj je kasnije dostavljena. O zahtjevu za zatitu zakonitosti odluuje Vrhovni sud Crne Gore. Zahtjev za zatitu zakonitosti i revizija su paralelna vanredna pravna sredstva, s tim to revizija slui za zatitu subjektivnog graanskog prava, dok zahtjev za zatitu zakonitosti, kako ide u prilog jedne ili druge stranke, ima iri domaaj u pogledu zatite pravnog poretka odnosno drutvenog interesa. Zbog toga, dravni tuilac u pogledu uslova ima ire mogunosti za podizanje zahtjeva za zatitu zakonitosti od mogunosti, koje su priznate stranakama za izjavljivanje revizije. Ukoliko su protiv iste odluke podnesena i revizija i zahtjev za zatitu zakonitosti, Vrhovni sud Crne Gore odluie o tim pravnim ljekovima jednom odlukom.
Ponavljanje postupka
Predlog za ponavljanje postupka - pravosnano okonani postupak se moe na predlog stranke ponoviti:
ako kojoj stranci nezakonitim postupanjem, a naroito proputanjem dostavljanja, nije pruena mogunost da raspravlja; ako je bilo izvreno lino dostavljanje prvog pismena, a stranka je bila odsutna due od tri mjeseca neprekidno; ako je u postupku kao tuilac ili tueni uestvovalo lice koje ne moe biti stranka u postupku ili ukoliko su postojali nedostaci u pogledu zastupanja; ako se odluka suda zasniva na lanom iskazu svjedoka ili vjetaka;
53
ako se odluka suda zasniva na ispravi koja je falsifikovana ili u kojoj je ovjeren neistinit sadraj; ako je do odluke suda dolo usled krivinog djela sudije, zakonskog zastupnika ili punomonika stranke, protivne strane ili kog treeg lica; ako stranka stekne mogunost da upotrijebi pravosnanu odluku suda, koja je ranije medju istim strankama donijeta o istom sporu; ako se odluka suda zasniva na drugoj odluci suda ili odluci drugog organa, a ta odluka bude pravosnano preinaena, ukinuta odnosno ponitena; ako stranka sazna za nove injenice ili nadje ili stekne mogunost da upotrijebi nove dokaze na osnovu kojih je za stranku mogla biti donijeta povoljnija odluka da su te injenice ili dokazi bili upotrijebljeni u ranijem postupku;
Predlog za ponavljanje postupka se podnosi sudu u roku od 30 dana, s tim to je za svaku pojedinu taku po kojoj se predlog podnosi zakonom predvieno od kada ovaj rok tee. Objektivni rok je 5 godina, koji se rauna od dana pravosnanosti presude. Protekom tog roka, predlog se ne moe podnijeti, osim ako se ponavljanje trai iz razloga navedenih ta. 1, 2 i 3. Predlog za ponavljanje postupka se podnosi uvijek sudu koji je donio odluku u prvom stepenu. O predlogu odluuje prvostepeni sud, osim ako se razlog za ponavljanje odnosi iskljuivo na postupak pred viim sudom. predlog za ponavljanje postupka odbaciti kao neblagovremen, nepotpun ili nedozvoljen; dozvoliti ponavljanje postupka i ukinuti odluka donijeta u ranijem postupku; odbiti predlog za ponavljanje postupka kao neosnovan. Ako u roku za izjavljivanje revizje, stranka podnese predlog za ponavljanje postupka samo iz razloga zbog kojih se moe izjaviti i revizija, smatrae se da je stranka izjavila reviziju. Ako stranka izjavi reviziju, a istovremeno podnese i predlog za ponavljanje postupka, sud e prekinuti postupak povodom predloga za ponavljanje postupka do okonanja postupka po reviziji. O predlogu se odluuje rjeenjem kojim se moe:
Posebni postupci
Zakon o parninom postupku sadri i posebne postupke, koji su izdvojeni iz razloga hitnosti, zbog uproenog naina dokazivanja ili zbog razloga koji su prouzrokovani posebnom vrstom sporova.
54
Posebni postupci su:
Za posebne postupke u Zakonu vae prvenstveno one odredbe, koje reguliu tu vrsu postupka, a opte odredbe Zakona o parninom postupku, samo ako u posebnim nije drugaije uredjen postupak.
postupak u parnicama iz radnih odnosa; postupak u parnicama zbog smetanja posjeda; postupak u sporovima male vrijednosti; postupak u privrednim sporovima; izdavanje platnog naloga; postupak pred arbitraama;
Vanparnini postupak
Vanparnini postupak je regulisan Zakonom o vanparninom postupku (Slubeni list RCG br.27/06) kojim su odreena pravila po kojima sudovi postupaju i odluuju o linim, porodinim, imovinskim i drugim pravnim stvarima, koja se po zakonu rjeavaju u vanparninom postupku. U vanparninom postupku, po pravilu nema spora o pravu izmeu uesnika u postupku, a ako se spor pojavi, vanparnini postupak se prekida i uesnici se upuuju na parnicu.
Uesnici u vanparninom postupku
Uesnik u vanparninom postupku je lice koje je postupak pokrenulo, lice o ijim se pravima ili pravnim interesima odluuje u postupku, kao i organ koji uestvuje u postupku, na osnovu zakonskog ovlaenja da pokrene postupak bez obzira da li je postupak pokrenuo ili je kasnije stupio u postupak. predlaga - lice odnosno organ po ijem zahtjevu je postupak pokrenut; protivnik predlagaa - lice prema kome se pravo ili pravni interes predlagaa ostvaruje;
Pokretanje postupka
Vanparnini postupak se u pravilu pokree predlogom fizikog ili pravnog lica, kao i predlogom organa odredjenog ovim ili drugim zakonom. Izuzetno, vanparnini postupak sud pokree po slubenoj dunosti (npr: postupak raspravljanja zaostavtine, postupak odreivanja pravine naknade za eksproprisane nepokretnosti, postupak prisilnog smjetaja u psihijatrijsku ustanovu).
55
U vanparninim stvarima usmenost i neposrednost nije propisana kao princip postupanja. Po zakonu, o zahtjevima uesnika se odluuje na osnovu rasprave samo kada je to izriito propisano, ili kada sud smatra da je odravanje roita potrebno radi razjanjenja i utvrenja odlunih injenica ili cjelishodno iz drugih razloga. Obavezno je odravanje rasprave na roitu u postupku raspravljanja zaostavtine, postupku fizike diobe, postupku oduzimanja i vraanja roditeljskog prava. U postupku u kome se odluuje o statusnim pravima javnost je iskljuena, osim u postupku proglaenja nestalog lica umrlim i u postupku dokazivanja smrti.
Odluke

rjeenje o povlaenju predloga - ako predlaga povue predlog do donoenja prvostepenog rjeenja, a najkasnije dok postupak nije pravosnano zavren; rjeenje o obustavi postupka - ako je predlog povuen poslije donoenja prvostepenog rjeenja; rjeenje o mjesnoj nadlenosti po slubenoj dunosti i ustupiti predmet mjesno nadlenom sudu; rjeenje o obustavi - ako utvrdi da bi postupak trebalo sprovesti po pravilima parninog postupka; rjeenje kojim odluuje o zahtjevu uesnika u vanparninom postupku. U vanparninom postupku shodno se primjenjuju odredbe Zakona o parninom postupku, ako ovim ili drugim zakonom nije drukije odredjeno.
U vanparninom postupku sud moe donijeti:
alba
Rok za albu iznosi 15 dana od dana dostavljanja rjeenja, ako ovim ili drugim zakonom nije drukije odreeno. alba zadrava izvrenje rjeenja, ako ovim ili drugim zakonom nije drukije odreeno. Sud moe iz vanih razloga odluiti da alba ne zadrava izvrenje rjeenja. Drugo obiljeje albe u vanparninom postupku sastoji se u tome to ono nema strogo devolutivni karakter. To znai, da prvostepeni sud moe povodom albe, sam novim rjeenjem preinaiti ili ukinuti svoje ranije rjeenje, ako se time ne vrijeaju prava drugih uesnika koja se zasnivaju na tom rjeenju. Ako prvostepeni sud ne preinai ili ukine svoje rjeenje, spise sa albom e dostaviti drugostepenom sudu na rjeavanje, bez obzira da li je alba podnesena u zakonskom roku. Drugostepeni sud moe iz vanih razloga odluiti i o neblagovremenoj albi, ako se time ne vrijeaju prava drugih lica koja se zasnivaju na tom rjeenju, to je razlika u odnosu na parnini postupak, u kojem je rok za albu strogo prekluzivan.
56
Pravonanost rjeenja donesenog u vanparninom postupku ne sprjeava uesnike da svoj zahtjev o kome je rjeenjem odlueno ostvaruju u parnici ili u postupku pred drugim nadlenim organom, kad im je to pravo priznato ovim ili drugim zakonom.
Ostali posebni postupci

Ureenje linih stanja
oduzimanje i vraanje poslovne sposobnosti; prisilni smjetaj u psihijatrijsku ustanovu; proglaenje nestalog lica za umrlo i dokazivanje smrti;
Ureenje porodinih odnosa

Ureenje imovinskih odnosa
produenje i prestanak produenog roditeljskog prava; oduzimanje i vraanje roditeljskog prava; dozvola za zakljuenje braka; proglaenje djeteta za rodjeno u braku; raspravljanje zaostavtine; odreivanje naknade za eksproprisanu nepokretnost; ureenje upravljanja i korienja zajednike stvari; dioba zajednikih stvari ili imovine; ureenje mea; sastavljanje sudskog testamenta; ponitenje isprave; sudski depozit;
Postupak izvrenja i obezbjeenja

Zakonom o izvrenju i obezbjeenju (Slubeni list Crne Gore br.36/11) odreena su pravila postupka prinudnog ostvarivanja potraivanja na osnovu domae ili strane izvrne isprave ili vjerodostojne isprave i postupak obezbjeenja potraivanja. Ovaj zakon se primjenjuje i na prinudno izvrenje odluke donijete u upravnom postupku, koja glasi na ispunjavanje novane obaveze, ako se izvrenje sprovodi na nekretnina-
57
ma, akcijama i udjelima lanova u privrednom drutvu, kao i na prinudno izvrenje notarskih akata i drugih isprava propisanih zakonom. Prinudno izvrenje se sprovodi u sluajevima kada obaveza iz pravosnane sudske odluke ili odluke drugog nadlenog organa nije dobrovoljno izvrena u ostavljenom roku. Postupak izvrenja i postupak obezbjeenja su hitni. Postupak izvrenja pokree se predlogom izvrnog povjerioca, a postupak obezbjeenja predlogom predlagaa obezbjeenja.
Lica u postupku
izvrni povjerilac - lice ije se potraivanje ostvaruje; izvrni dunik - lice prema kojem se ostvaruje potraivanje;
Lica u postupku obebjeenja
predlaga obezbjeenja - lice koje je pokrenulo postupak radi obezbjeenja nekog potraivanja; protivnik obezbjeenja - lice prema kome se obezbjeuje potraivanje;
Postupak izvrenja
Izvrni postupak se pokree predlogom za izvrenje, uz koji se podnosi pravosnana i izvrna isprava ili vjerodostojna isprava, kojom je utvreno potraivanje.
Izvrne isprave
izvrna sudska odluka i sudsko poravnanje; ugovor o hipoteci odnosno zalona izjava sainjena saglasno propisima kojima se ureuje hipotetka; notarski akt; druga isprava koja je zakonom odredjena kao izvrna isprava.
Vjerodostojne isprave
mjenica i ek sa protestom; obveznica ili druga hartija od vrijednosti koje imaocu daju pravo na isplatu nominalne vrijednosti; faktura (raun) sa otpremnicom;
58
izvodi iz poslovnih knjiga za izvrene komunalne usluge, usluge elektrine energije, telefonske i druge sline usluge; bankarska garancija; akreditiv; ovjerena izjava izvrnog dunika, kojom ovlauje banku da izvri prenos sredstava; obraun kamata sa dokazima o osnovu dospjelosti i visina potraivanja; ovjerena privremena ili okonana situacija u vezi sa izvrenim gradjevinskim radovima;
Sredstva i predmeti izvrenja

Sredstva izvrenja su izvrne radnje kojima se po zakonu potraivanje prinudno ostvaruje. Sredstva izvrenja radi ostvarivanja novanog potraivanja su: prodaja pokretnih stvari; prodaja nepokretnih stvari; prenos novanog potraivanja; prenos potraivanja za predaju pokretnih stvari ili nepokretnosti; unovenje drugih imovinskih prava; prenos sredstva koja se vode na raunu kod banke; prodaja akcija; prodaja udjela u privrednim drutvima. predaja pokretnih stvari; ispranjenje i predaja nepokretnosti; obaveza na injenje, neinjenje ili trpljenje; fizika dioba stvari; predaja i oduzimanje djeteta; vraanje zaposlenog na rad; upisivanje prava na nepokretnosti u katastar nepokretnosti; Predmeti izvrenja su stvari i prava na kojima se po zakonu moe sprovesti izvrenje radi ostvarivanja potraivanja. Sredstva izvrenja radi ostvarivanja nenovanog potraivanja su:
59
Odluke - rjeenje i zakljuak

O predlogu za izvrenje sud odnosno javni izvritelj je duan da odlui u roku od 5 dana od dana podnoenja predloga. Izvrni povjerilac moe u toku postupka izvrenja, bez saglasnosti izvrnog dunika, u potpunosti ili djelimino povui predlog za izvrenje. U tom sluaju izvrenje e se obustaviti rjeenjem o obustavi, kojim se ukidaju sve sprovedene izvrne radnje, ako se time ne dira u steena prava treih lica. O predlogu za izvrenje sud moe: rjeenjem o izvrenju - da usvoji u cjelini ili djelimino predlog za izvrenje; rjeenjem u cjelini ili djelimino odbiti predlog za izvrenje; rjeenjem odbaciti predlog za izvrenje;
Protiv rjeenja o izvrenju, rjeenja o odbacivanju odnosno odbijanju predloga za izvrenje moe se izjaviti prigovor, u roku od 5 dana od dana dostavljanja rjeenja i to sudu, koji je odluivao o predlogu za izvrenje. O prigovoru, u drugom stepenu odluuje vijee istog suda. Zakljukom se odreuje sprovoenje pojedinih radnji i odluuje o pitanjima upravljanja postupka. Protiv zakljuka nije dozvoljen prigovor.
Odlaganje izvrenja
Na predlog izvrnog povjerioca moe se odloiti izvrenje ako sprovoenje izvrenja nije otpoelo. Na predlog izvrnog dunika izvrenje se moe u potpunosti ili djelimino odloiti, ako izvrni dunik uini vjerovatnim da bi sprovoenjem izvrenja pretrpio nenadoknadivu ili teko nadoknadivu tetu, pod odreenim uslovima, koje odlaganje se uslovljava polaganjem jemstva. Moe se odloiti ako postoje opravdani razlozi - tei oblici zdravstvene i socijalne ugroenosti izvrnog dunika.
Protivizvrenje
Kada je izvrenje sprovedeno, izvrni dunik moe predloiti protivizvrenje - zahtijevati od suda da obavee izvrnog povjerioca da mu vrati ono to je izvrenjem dobio, pod uslovom ako je: izvrna isprava pravosnano ukinuta, preinaena, ponitena ili stavljena van snage; u toku izvrnog postupka dobrovoljno izmirio potraivanje izvrnog povjerioca; rjeenje o izvrenju pravosnano ukinuto ili preinaeno;
60
pravosnanom sudskom odlukom izvrenje proglaeno za nedoputeno.
Postupak obezbjeenja

Sredstva obezbjeenja
Postupak obezbjeenja se pokree predlogom predlagaa obezbjeenja.
zalono pravo na nepokretnostima na osnovu izvrne isprave - zasniva se upisom u katastar nepokretnosti; zalono pravo na nepokretnostima i pokretnim stvarima na osnovu sporazuma stranaka; prethodne mjere - odreuju se na osnovu odluke koja glasi na novano potraivanje, a koja nije postala pravosnana ili nije postala izvrna, ako predlaga obezbjeenja uini vjerovatnim opasnost da bi se bez tog obezbjeenja osujetilo ili znatno otealo ostvarenje potraivanja: privremene mjere - sredstvo obezbjeenja novanog ili nenovanog potraivanja.
Privremene mjere za obezbjeenje novanog potraivanja
Radi obezbjeenja novanog potraivanja moe se odrediti svaka mjera, kojom se postie svrha takvog obezbjeenja a naroito:
zabrana protivniku obezbjeenja da raspolae pokretnim stvarima, kao i uvanje tih stvari; zabrana otuenja i optrereenja akcija ili udjela u privrednom drutvu, uz upis zabrane u odgovarajuu evidenciju. zabrana protivniku obezbjeenja da otui ili optereti svoje nepokretnosti ili stvarna prava koja su na nepokretnosti upisana u katastar nepokretnosti u njegovu korist, uz upis te zabrane u katastar nepokretnosti; zabrana duniku protivnika obezbjeenja da isplati protivniku obezbjeenja potraivanje ili da mu preda stvari, kao i zabrana protivniku obezbjeenja da primi stvari, da naplati potraivanje i da njima raspolae; nalog banci da protivniku obezbjeenja ili treem licu, po nalogu protivnika obezbjeenja, uskrati sa rauna protivnika obezbjeenja isplatu novanog iznosa za koji je odreena privremena mjera. Ove privremene mjere se mogu odrediti pod uslovom da je predlaga obezbjeenja uinio vjerovatnim postojanje potraivanja i opasnost da e bez takve mjere protivnik obezbjeenja osujetiti ili znatno oteati naplatu potraivanja, time to e svoju imovinu, odnosno svoja sredstva otuiti, prikriti ili na drugi nain njima raspolagati.
61

Vodic Kroz Krivicni I Gradjanski Postupak

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Vodic Kroz Krivicni I Gradjanski Postupak

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

FROM THE AMERICAN PEOPLE

FROM THE AMERICAN PEOPLE

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

Hasnija Simonovi Predsjednik Udruenja sudija Crne Gore

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

Pojam krivinog djela

Krivino procesni subjekti

Nadlenost krivinog suda

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

Krivino vanraspravno vijee

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

Tok krivinog postupka

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

Mjere tajnog nadzora

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

Ovlaenja i radnje policije u izviaju

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

Oportunitet krivinog gonjenja

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

Istrane radnje (dokazne radnje u istrazi)

Dravni tuilac (u fazi izviaja)

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

Dravni tuilac (u fazi istrage)

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

Ovlaenja sudije za istragu i dokazne radnje za ije je nareivanje iskljuivo nadlean

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

Mjere za obezbjeenje prisustva okrivljenog

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

Sporazum o priznanju krivice

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

Faze glavnog pretresa

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

Objavljivanje i pismena izrada

Vrste krivinih sankcija

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

Postupak po pravnim lijekovima

Redovni pravni lijekovi

alba na presudu prvostepenog suda

Kada se moe izjaviti alba?

VODI KROZ KRIVINI I GRAANSKI POSTUPAK

Ko moe izjaviti albu?

Da li je mogue odricanje od prava na albu ili odustanak od ve izjavljenje albe?

Kakvo je dejstvo albe?

Razlozi za izjavljivanje albe?

Kako tee postupak po albi?

UDRUENJE SUDIJA CRNE GORE

Koje odluke moe donijeti drugostepeni sud po albi?

alba na presudu drugostepenog suda

Vanredni pravni lijekovi