OD FIGURE DO KULTURE KALAMBUR I APROSDOKETON Mogu li se sresti umjetni i im!

!e"il Kre#imir B$gi% Figur$ti&no i'ne&jer$&$nje (ori'ont$ o)e i&$nj$ u *r$&ilu (umorno ili ironijs i *reo'n$)$&$ +is ur', *ri+$ju%i mu nerijet o i s$s&im su*rot$n smis$o u o+nosu n$ n$j$&ljeni *$ i'igr$niTo se i'ne&jer$&$nje n$j)e#%e ost&$ruje u rije)i, sint$gmi ili re)eni"i- I$ o je retori $ i'ne&jer$&$nj$ i'nimno !og$t$ i r$'&e+en$, o&om %u *rigo+om u*o'oriti n$ s&eg$ +&ije nje'ine .igure $l$m!ur i $*ros+o eton-

ANTUN GUSTAV MATO, AUTOR BROJNIH KALAMBURA Ka-ka-pi-pi-talizam Ne *ostoji *ot*uno sugl$sje u o+re/enju $l$m!ur$- G+je $+ g$ se s(&$%$ $o lo $lni o!li je'i)nog$ lu+i'm$, $ g+je $+ $o sinonim )it$&ome *o+ru)ju igr$nj$ rije)im$ te se nerijet o go&ori o .onets im i smis$onim $l$m!urim$, o $l$m!urim$ '$sno&$nim n$ *olisemiji i slPrem$ mojemu s(&$%$nju, $l$m!ur je *o+&rst$ igre rije)im$, to)nije '&u o&no *o&e'i&$nje 'n$)enjs i r$'li)iti( je'i)ni( je+ini"$- Temelji se n$ (omonimiji i (omo.oniji '+ru0eni( je+ini"$- U&ije sugerir$ *ostoj$nje +&ostru og$ smisl$ is $'$- N$st$je *on$&lj$njem gl$so&$ ili slogo&$ 1 $o u gr$.itu ka-ka pi-pi talizam2, +o+$&$njem, i'ost$&lj$njem, *remje#t$njem ili *romjenom gl$so&$ ili slogo&$, r$st$&lj$njem rije)i i sl- Tje+ni Feral Tribune !rojne je n$slo&e i'gr$+io u*r$&o n$ $l$m!urs im mo+i.i $"ij$m$ rije)i oje su, *$ , !ile u*ori#t$ r$'no&rsnim $lu'ij$m$ i lu+i) im *$r$.r$'$m$- N*r3 Pi*i +rug$ )$r$*$ Slu'$&$" u S*litu Umor n$ mo'gu Sun)$ni li(&$r Pon"ije *ir$t Mr$ i' interes$ Strujni u+$v Igre n$ sme%u Trg o&"i

Oso!n$ imen$ i *re'imen$, *ogl$&ito u *olemi) im onte stim$, omiljen$ su tem$ $l$m!ur$- Anonimni je no&in$r Rijekih novina +$&ne 4546- ironi)no o!'n$nio +$ se $utor +r$me Legenda 'o&e Krle0$ '$to #to mu je +u#$ 7 r0lj$&$8- Koju go+inu *rije, A- G- M$to# u *olemi) ome 0$ru T- Uje&i%$ n$'i&$ Huljevi i Pfujevi, M- Ogri'o&i%$ grizina, Arsen$ 9en'eli+es$ !r"in #ripelide$, $ *jesni $ S- P$rm$)e&i%$ ustr$jno u &i#e te sto&$ gos*o/i"om 1ili *rim$ljom2 %permaevi- U .r$n"us ome je'i u, *$ , e.e tno je $l$m!urs i obra&eno *re'ime Rousse$u3 un jeune (omme rou' et $ot, m$is non *$s un Rou$$eau 1ri/o os i glu* ml$+i%, $ nije Rousse$u2 Osje aj!"st i s"!"#!"st K$l$m!urom je mogu%e '&$ti i slu)$je&e in'istir$nj$ n$ *oje+inim '&u o&nim om*le sim$T$ o, *rimjeri"e, s&i sti(o&i *jesme mogu !iti *o&e'$ni istom rimom- U*r$&o je to u)inio AG- M$to# u sonetu Lakrdija" oji je u *o+n$slo&u o'n$)io $o karneval$ki (alembour 3 Te# o je $+ im$# mnogo duha, :o# je te0e $+$ nem$# kruha; Te# o slu(u $+$ je !e' uha, Te# o u(u $+$ je !e' slu($Te# o onom og$ mu)i muha, Te0e onom og$ gri'e buha3 Te# o !i%u ojemu se kuha <je)$n ru)$ s$mo *osn$ juhaTe# o onom oji *o*ut puha <onj$ *ore+ +$me .in$ njuha= Te# o i onom #to n$ rimu 7ruha> Mor$ sri"$t 7uha>, 7$tuha>, 7gluha>, S&r#i&#i sonet u *o)$st potepuha, Prin"$ K$rne&$l$, Petr$ #erempuhaI $o *oj$&$ i $o *oj$m, $l$m!ur je .r$n"us og$ *o+rijetl$ 1(alembour2- Njego&$ *o&ijest *o)inje 4- listo*$+$ 4?@A- go+ine $+$ Denis Di+erot u *ismu So*(ie <oll$n+ *r&i *ut u*otre!lj$&$ tu rije)- O etimologiji *ojm$ *ostoje )$ tri *ret*ost$& e- Prem$ je+noj, i'&e+en je i' *re'imen$ #ahlenberg oje je *ri*$+$lo njem$) ome $m!$s$+oru u P$ri'u oji je lo#e go&orio .r$n"us i i t$ o im*li"itno *oti"$o +&orj$ne n$ r$'no&rsne igre rije)im$- Prem$ +rugoj, u rije)i $l$m!ur s*ojeni su ni'o'ems i gl$gol kallen 1go&oriti2 i st$ro.r$n"us $ imeni"$ bourde 1gre# $, i'mi#ljotin$2- Prem$ tre%oj, orijeni $l$m!ur$ riju se u imeni"i (alembredaine 1*r$'no !r!lj$nje2- Me/u intele tu$l"im$, o&$ .igur$ ne u0i&$ ne*o+ijeljene sim*$tije- Nje'ini su &eli i *roti&ni"i, me/u ost$lim, <olt$ire i Bugo- Knji0e&ni *o&jesni)$r i teoreti)$r Gust$&e L$nson o*isuje $l$m!ur $o element$rni o!li is $'i&$nj$ osje%$j$ *omo%u je'i)ne sonornosti, o!li oji mo0e *ri!li0iti istins e umjetni e i im!e"ile- I*$ , s*orn$ element$rnost, u+ru0en$ s lu+i) om s&ije#%u, nerijet o je i'&or +u(o&iti(, neo)e i&$ni( i r$.inir$ni( +osjet i- :e+nu o+ nji( reir$o je C&es Au+ou$r+ $+$ je rije) (omplimenteur 1on$j oji +ijeli om*limente2 su*ost$&io i'r$'u (omplet menteur 1*ot*uni l$0$"2Rima k"l" $"%i Drug$ .igur$ oju n$ *o)et u s*omenu( $*ros+o eton 1gr)- /DEFGHIJEK, neo)e i&$no, i'nen$/uju%e2 '$sni&$ se n$ i'ne&jer$&$nju smisl$ is $'$ u*otre!om *os&e neo)e i&$nog$ *ojm$, u*r$&o su*rotnog onome oji je *ri*remljen onte stom- Primjere $*ros+o eton$ n$j)e#%e n$l$'imo u *os&e r$t oj *oets oj +osjet"i erots og$ s$+r0$j$- St$n+$r+ni o!li"i t$ &$ is $'$ im$ju u*ori#te u usmenoj nji0e&nosti- To su os$most$lji&i +istisi !e%$r$"$, g$ngi, rer$ ili oj $li"$- N*rLto s$m sino% je+nu u' t$r$!u

!osom nogom n$g$'io )abuPMje&$" o u jurio *o )i) u3 7St$ni o o +$ ti &i+im oko=> U o!$ +isti($ '$&r#ni le sem +rugog$ sti($ i'ne&jer$&$ s$s&im e s*li"itnu erots u logi u is $'i&$nj$ i *ret&$r$ l$s"i&$n n$*je& u +os o)i"u- O&$ se +&$ *rimjer$ r$'li uju *o tome #to je u *r&om '$+r0$no rimo&$nje r$je&$ sti(o&$ 1#to o+go&$r$ uo!i)$jenoj stru turi !e%$r"$2, +o se u +rugom *rimjeru smis$onome i'ne&jer$&$nju *ri+ru0ilo i stru turno umjesto rimo&$nj$ +&$ju sti(o&$ n$l$'imo leonins u rimu 1gl$so&no *o+u+$r$nje +&$ju )l$n$ $ +rugog$ sti($2- Bu+u%i +$ je u +rugom n$*je&u *rim$telje&o o)e i&$nje i'igr$no i smis$ono i sint$ ti) i, on je stilem$ti)nijiN$ r$'li u o+ *$r$+o s$ oji nu+i *ri&i+no *roturje)je 1n*r- *apad je najbolja obrana2 oje se inter*ret$"ijom +o i+$ i *rome%e u *rigo+nu *oslo&i"u, $*ros+o eton i'igr$&$ o+$!r$ni sint$ ti) i i metri) i o!r$'$", te t$ o *o+"rt$&$ dvo$truku igru- I$ o se u *oenti ne *ot&r/uje, l$s"i&nost is $'$ ne nest$je- D$*$)e, on$ ost$je u *rim$telje&oj s&ijesti i $o nijemi odjek u+&$j$ re$li'ir$nu +osjet u- N$gre!$) $ l$*$ Tro ul, s$st$&ljen$ o+ stu+en$t$ i' r$'li)iti( r$je&$ *ro)ul$ se, u' ost$lo, *jesmom +reben )iji je te st '$sno&$n n$ $*ros+o etonu3 Do/i n$ mors i gre!en t$mo %u +$ te jeeednom t$mo %u +$ te jeeednom +r$g$n$ *olju!im j$ A o mi +o#l$ ne !i on+$ se s$m$ jeeednom on+$ se s$m$ jeeednom u moru o u*$j ti Do/i n$ mors u '&i'+u +$ ti *o"i*$m piii$ma +$ ti *o"i*$m piii$ma oj$ s$m *is$o j$ Do/i n$ mors i #tul$" +$ ti *o $0em kuuuu +$ ti *o $0em kuuuu +i s$m se ro+io j$ I'$#l$ mors $ '&i'+$ str$+$t %e t&oj$ piii$ma str$+$t %e t&oj$ piii$ma oj$ s$m *is$o j$Pjesmu '$*r$&o )ini *et $tren$ oji su o!li o&$ni n$&l$s isto, te !i se mogli *je&$ti 1i )it$ti2 $o s$most$lne *oets e +osjet e- S&$ i o+ $tren$ u *r&ome sti(u ot&$r$ *rostor o*s"enoj $so"ij$ti&nosti oj$ se, *$ , i'ne&jer$&$ n$ r$ju +rugog$ sti($- N$ r$'li u o+ !e%$r"$, g$nge, rere i oj $li"e, o&+je se o*s"en$ $so"ij$"ij$ gr$+i i gl$so&nim *o+u+$r$njem 1o)e i&$nog$=2 *r&og slog$ rije)i oj$ !i se tre!$l$ rimo&$ti s$ '$&r#nom rije)ju *r&og$ sti($- D$*$)e, u i'&e+!i je t$ igr$ +o+$tno *oj$)$n$ in'istir$njem n$ tom slogu 1greben,jeeednomzvizdu,piii$ma- "tula(,kuuuu2- D$ le, s$mo je+$n slog mijenj$ s&e i smis$o i sugerir$ni *oets i o!r$'$"- N$gl$siti je +$ se u o&oj *jesmi $*ros+o etons o i'igr$&$nje rime i smisl$ ne +og$/$ n$ r$ju nego usre+ ritmi) e i smis$one "jeline, #to +o+$tno (umori'ir$ te st- D$*$)e, $ o se ist$ stru tur$ *et *ut$ *on$&lj$, $*ros+o eton &e% o+ +ruge stro.e .un "ionir$ $o m$niristi) $ .igur$ *rim$telj 'n$ +$ %e !iti 7*re&$ren>, s$mo )e $ +$ &i+i $ o %e se to +ogo+iti&#"tska iz!e$je#i'a

A*ros+o eton je u l$si)noj retori"i !io je+$n o+ n$'i&$ '$ *$r$+o s- K$snije je m$njeO&i#e i#)e'nuo i' u*otre!e- Simeon g$ $r$ teri'ir$ $o 7n$*$+no u*otre!lj$&$nje rije)i i *ojmo&$, sli)no o simoronu>- U ju0nosl$&ens oj .ilologiji $*ros+o eton je $o '$se!nu .iguru temeljito o*is$o i 7o0i&io> Milo# Ko&$)e&i%- U*r$&o g$ je on *rogl$sio s*e"i.i)nim ti*om i'ne&jerenog$ o)e i&$nj$ oji se *oj$&ljuje u 7erots im i'ne&jeri"$m$>- Ko&$)e&i% ust&r/uje +$ se 7stru tur$ "ijele *jesme --- is"r*ljuje u .o usir$nju .in$lnog element$, *o *r$&ilu t$!ui'ir$nog, o*s"enog, oji --- ne !i&$ e s*li"ir$n nego se umjesto njeg$ neo)e i&$no ost&$ruje ni)im ne*re+o+re/eni element>; *ritom t$ 7e s*li"ir$n$ nel$s"i&n$ le sem$ *o *r$&ilu stoji u ne oj sem$nti) oj &e'i s i'ne&jerenom o*s"enom le semom>- I$ o Ko&$)e&i%e&o o+re/enje &rije+i '$ &e%inu slu)$je&$, "itir$n$ *jesm$ +reben u*u%uje n$ to +$ $*ros+o etons i element ne mor$ u&ije '$u'im$ti .in$lnu *o'i"iju-