Professional Documents
Culture Documents
Yaymlanacak Metin:
DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDA YNETMELK Ama ve kapsam MADDE 1- Bu Ynetmeliin amac; 15/5/1959 tarihli ve 7269 sayl Umumi Hayata Messir Afetler Dolaysyla Alnacak Tedbirlerle Yaplacak Yardmlara Dair Kanunun 2 nci maddesine gre tesbit ve ilan olunan deprem blgelerinde yeniden yaplacak, deitirilecek, bytlecek resmi ve zel tm binalarn ve bina tr yaplarn tamamnn veya blmlerinin depreme dayankl tasarm ve yapm ile mevcut binalarn deprem ncesi veya sonrasnda performanslarnn deerlendirilmesi ve glendirilmesi iin gerekli kurallar ve minimum koullar belirlemektir. Dayanak MADDE 2- Bu Ynetmelik, 15/5/1959 tarihli ve 7269 sayl Umumi Hayata Messir Afetler Dolaysyla Alnacak Tedbirlerle Yaplacak Yardmlara Dair Kanunun 3 nc maddesinin birinci fkrasna dayanlarak hazrlanmtr. Uygulanacak esaslar MADDE 3- Deprem blgelerinde yaplacak binalar hakknda Ekte yer alan esaslar uygulanr. Yrrlkten kaldrlan ynetmelik MADDE 4- Bu Ynetmeliin yrrle girdii tarihte, 2/9/1997 tarihli ve 23098 mkerrer sayl Resmi Gazetede yaymlanan Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik yrrlkten kaldrlmtr. Yrrlk MADDE 5- Bu Ynetmelik yaym tarihinden bir yl sonra yrrle girer. Yrtme MADDE 6- Bu Ynetmelik hkmlerini Bayndrlk ve skan Bakan yrtr.
EK DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDA ESASLAR BLM 1 GENEL HKMLER 1.1. KAPSAM 1.1.1 Bu Ynetmelik hkmleri, deprem blgelerinde yeni yaplacak binalar ile daha nce yaplm mevcut binalara uygulanr. 1.1.2 Kullanm amac ve/veya tayc sistemi deitirilecek, deprem ncesi veya sonrasnda performans deerlendirilecek ve glendirilecek olan mevcut binalar iin uygulanacak hkmler Blm 7de verilmitir. 1.1.3 Bu Ynetmelik hkmleri, betonarme (yerinde dklm ve ngerilmeli veya ngerilmesiz prefabrike), elik ve yma binalar ile bina tr yaplar iin geerlidir. 1.1.4 Ahap bina ve bina tr yaplara uygulanacak minimum koul ve kurallar, ilgili ynetmelik hkmleri yrrle konuluncaya dek, Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan saptanacak ve projeleri bu esaslara gre dzenlenecektir. 1.1.5 Binalar ve bina tr yaplar dnda, tasarmnn bu ynetmelik hkmlerine gre yaplmasna izin verilen bina tr olmayan dier yaplar, Blm 2de, 2.12 ile tanmlanan yaplarla snrldr. Bu balamda; kprler, barajlar, ky ve liman yaplar, tneller, boru hatlar, enerji nakil hatlar, nkleer santrallar, doal gaz depolama tesisleri gibi yaplar, tamam yer altnda bulunan yaplar ve binalardan farkl hesap ve gvenlik esaslarna gre projelendirilen dier yaplar bu Ynetmeliin kapsam dndadr. 1.1.6 Bina tayc sistemini deprem hareketinden yaltmak amac ile, temelleri ile zemin arasnda zel sistem ve gerelerle donatlan veya dier aktif ve pasif kontrol sistemlerini ieren binalar, bu Ynetmeliin kapsam dndadr. 1.1.7 Bu Ynetmeliin kapsam dndaki yaplara uygulanacak koul ve kurallar, kendi zel ynetmelikleri yaplncaya dek, ilgili Bakanlklar tarafndan ada uluslararas standartlar gznnde tutularak saptanacak ve projeleri bu esaslara gre dzenlenecektir. 1.2. GENEL LKELER 1.2.1 Bu Ynetmelie gre yeni yaplacak binalarn depreme dayankl tasarmnn ana ilkesi; hafif iddetteki depremlerde binalardaki yapsal ve yapsal olmayan sistem elemanlarnn herhangi bir hasar grmemesi, orta iddetteki depremlerde yapsal ve yapsal olmayan elemanlarda oluabilecek hasarn snrl ve onarlabilir dzeyde kalmas, iddetli depremlerde ise can gvenliinin salanmas amac ile kalc yapsal hasar oluumunun snrlanmasdr. Mevcut binalarn deerlendirmesi ve glendirilmesinde esas alnan performans kriterleri Blm 7de tanmlanmtr. 1.2.2 Bu Ynetmelie gre yeni binalarn tasarmnda esas alnacak tasarm depremi, 1.2.1de tanmlanan iddetli depreme kar gelmektedir. Blm 2, Tablo 2.3te 2
tanmlanan Bina nem Katsays I = 1 olan binalar iin, tasarm depreminin 50 yllk bir sre iinde alma olasl %10dur. Farkl alma olaslkl depremler, mevcut binalarn deerlendirmesi ve glendirilmesinde gznne alnmak zere Blm 7de tanmlanmtr. 1.2.3 Bu Ynetmelikte belirtilen deprem blgeleri, Bayndrlk ve skan Bakanlnca hazrlanan ve 18/04/1996 tarihli ve 96/8109 sayl Bakanlar Kurulu karar ile yrrle konulan Trkiye Deprem Blgeleri Haritasndaki birinci, ikinci, nc ve drdnc derece deprem blgeleridir. 1.2.4 Bu Ynetmelie gre deprem blgelerinde yaplacak binalar, malzeme ve iilik koullar bakmndan Trk Standartlarna ve Bayndrlk ve skan Bakanl Genel Teknik artnamesi kurallarna uygun olacaktr.
BLM 2 - DEPREME DAYANIKLI BNALAR N HESAP KURALLARI 2.0. SMGELER A(T) Ao Ba Bax Bay Bb Bbx Bby BB BD Di dfi di Ffi Fi fe g gi Hi HN hi I Mn Mxn Myn mi mi N n = Spektral vme Katsays = Etkin Yer vmesi Katsays = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda tasarma esas i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda, x dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda, xe dik y dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn b asal ekseni dorultusunda tasarma esas i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn b asal ekseni dorultusunda, x dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn b asal ekseni dorultusunda, xe dik y dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl = Mod Birletirme Ynteminde mod katklarnn birletirilmesi ile bulunan herhangi bir byklk = BB byklne ait bytlm deer = Edeer Deprem Yk Ynteminde burulma dzensizlii olan binalar iin iinci katta %5 ek dmerkezlie uygulanan bytme katsays = Binann iinci katnda Ffi fiktif yklerine gre hesaplanan yerdeitirme = Binann iinci katnda azaltlm deprem yklerine gre hesaplanan yerdeitirme = Birinci doal titreim periyodunun hesabnda iinci kata etkiyen fiktif yk = Edeer Deprem Yk Ynteminde iinci kata etkiyen edeer deprem yk = Yapsal kntnn, mimari elemann, mekanik ve elektrik donanmn arlk merkezine etkiyen edeer deprem yk = Yerekimi ivmesi (9.81 m/s2) = Binann iinci katndaki toplam sabit yk = Binann iinci katnn temel stnden itibaren llen ykseklii (Bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunduu binalarda iinci katn zemin kat demesi stnden itibaren llen ykseklii) = Binann temel stnden itibaren llen toplam ykseklii (Bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunduu binalarda zemin kat demesi stnden itibaren llen toplam ykseklik) = Binann iinci katnn kat ykseklii = Bina nem Katsays = ninci doal titreim moduna ait modal ktle = Gznne alnan x deprem dorultusunda binann ninci doal titreim modundaki etkin ktle = Gznne alnan y deprem dorultusunda binann ninci doal titreim modundaki etkin ktle = Binann iinci katnn ktlesi (mi = wi / g) = Kat demelerinin rijit diyafram olarak almas durumunda, binann iinci katnn kaydrlmam ktle merkezinden geen dey eksene gre ktle eylemsizlik momenti = Binann temel stnden itibaren toplam kat says (Bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunduu binalarda zemin kat demesi stnden itibaren toplam kat says) = Hareketli Yk Katlm Katsays
= Binann iinci katndaki toplam hareketli yk qi R = Tayc Sistem Davran Katsays Ralt,Rst= Kolonlar stten mafsall tek katl erevelerin, yerinde dkme betonarme, prefabrike veya elik binalarn en st (at) kat olarak kullanlmas durumunda, sras ile, alttaki katlar ve en st kat iin tanmlanan R katsaylar RN = Tablo 2.5te deprem yklerinin tamamnn sneklik dzeyi normal ereveler tarafndan tand durum iin tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays RYP = Tablo 2.5te deprem yklerinin tamamnn sneklik dzeyi yksek perdeler tarafndan tand durum iin tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays Ra(T) = Deprem Yk Azaltma Katsays S(T) = Spektrum Katsays Sae(T) = Elastik spektral ivme [m /s2] SaR(Tr) = rinci doal titreim modu iin azaltlm spektral ivme [m /s2] T = Bina doal titreim periyodu [s] T1 = Binann birinci doal titreim periyodu [s] TA ,TB = Spektrum Karakteristik Periyotlar [s] Tm , Tn = Binann minci ve ninci doal titreim periyotlar [s] Vi = Gznne alnan deprem dorultusunda binann iinci katna etki eden kat kesme kuvveti Vt = Edeer Deprem Yk Ynteminde gznne alnan deprem dorultusunda binaya etkiyen toplam edeer deprem yk (taban kesme kuvveti) VtB = Mod Birletirme Ynteminde, gznne alnan deprem dorultusunda modlara ait katklarn birletirilmesi ile bulunan bina toplam deprem yk (taban kesme kuvveti) W = Binann, hareketli yk katlm katsays kullanlarak bulunan toplam arl we = Yapsal kntnn, mimari elemann, mekanik veya elektrik donanmn arl wi = Binann iinci katnn, hareketli yk katlm katsays kullanlarak hesaplanan arl Y = Mod Birletirme Ynteminde hesaba katlan yeterli doal titreim modu says = Deprem derzi boluklarnn hesabnda kullanlan katsay S = Sneklik dzeyi yksek perdelerin tabannda elde edilen kesme kuvvetleri toplamnn, binann tm iin tabanda meydana gelen toplam kesme kuvvetine oran = Mod Birletirme Yntemi ile hesaplanan byklklerin alt snrlarnn belirlenmesi iin kullanlan katsay = Binann iinci katndaki azaltlm greli kat telemesi i (i)ort = Binann iinci katndaki ortalama azaltlm greli kat telemesi FN = Binann Ninci katna (tepesine) etkiyen ek edeer deprem yk i = Binann iinci katndaki etkin greli kat telemesi (i)max = Binann iinci katndaki maksimum etkin greli kat telemesi bi = iinci katta tanmlanan Burulma Dzensizlii Katsays = iinci katta tanmlanan Dayanm Dzensizlii Katsays ci ki = iinci katta tanmlanan Rijitlik Dzensizlii Katsays xin = Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, ninci mod eklinin iinci katta x ekseni dorultusundaki yatay bileeni yin = Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, ninci mod eklinin iinci katta y ekseni dorultusundaki yatay bileeni in = Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, ninci mod eklinin iinci katta dey eksen etrafndaki dnme bileeni i = iinci katta tanmlanan kinci Mertebe Gsterge Deeri
2.1. KAPSAM 2.1.1 1.2.3de tanmlanan deprem blgelerinde yeni yaplacak tm yerinde dkme ve prefabrike betonarme binalar ile elik binalar ve bina tr yaplarn depreme dayankl olarak hesaplanmasnda esas alnacak deprem ykleri ve uygulanacak hesap kurallar bu blmde tanmlanmtr. Yma binalara ilikin kurallar ise Blm 5de verilmitir. 2.1.2 Bina temellerinin ve zemin dayanma (istinat) yaplarnn hesabna ilikin kurallar Blm 6da verilmitir. 2.1.3 Bina trnde olmayan, ancak bu blmde verilen kurallara gre hesaplanmasna izin verilen yaplar, 2.12de belirtilenlerle snrldr. 2.1.4 Mevcut binalarn deprem performanslarnn deerlendirilmesi ve glendirilmesi iin uygulanacak hesap kurallar Blm 7de verilmitir. 2.2. GENEL LKE VE KURALLAR 2.2.1. Bina Tayc Sistemlerine likin Genel lkeler 2.2.1.1 Bir btn olarak deprem yklerini tayan bina tayc sisteminde ve ayn zamanda tayc sistemi oluturan elemanlarn her birinde, deprem yklerinin temel zeminine kadar srekli bir ekilde ve gvenli olarak aktarlmasn salayacak yeterlikte rijitlik, kararllk ve dayanm bulunmaldr. 2.2.1.2 Deme sistemleri, deprem kuvvetlerinin tayc sistem elemanlar arasnda gvenle aktarlmasn salayacak dzeyde rijitlik ve dayanma sahip olmaldr. Yeterli olmayan durumlarda, demelerde uygun aktarma elemanlar dzenlenmelidir. 2.2.1.3 Binaya aktarlan deprem enerjisinin nemli bir blmnn tayc sistemin snek davran ile tketilmesi iin, bu Ynetmelikte Blm 3 ve Blm 4de belirtilen snek tasarm ilkelerine titizlikle uyulmaldr. 2.2.1.4 2.3.1de tanmlanan dzensiz binalarn tasarmndan ve yapmndan kanlmaldr. Tayc sistem planda simetrik veya simetrie yakn dzenlenmeli ve Tablo 2.1de A1 bal ile tanmlanan burulma dzensizliine olabildiince yer verilmemelidir. Bu balamda, perde vb rijit tayc sistem elemanlarnn binann burulma rijitliini arttracak biimde yerletirilmesine zen gsterilmelidir. Dey dorultuda ise zellikle Tablo 2.1de B1 ve B2 balklar ile tanmlanan ve herhangi bir katta zayf kat veya yumuak kat durumu oluturan dzensizliklerden kanlmaldr. 2.2.1.5 Blm 2, Tablo 2.1de tanmlanan (C) ve (D) gruplarna giren zeminlere oturan kolon ve zellikle perde temellerindeki dnmelerin tayc sistem hesabna etkileri, uygun idealletirme yntemleri ile gznne alnmaldr. 2.2.2. Deprem Yklerine likin Genel Kurallar 2.2.2.1 Binalara etkiyen deprem yklerinin belirlenmesi iin, bu blmde aksi belirtilmedike, 2.4te tanmlanan Spektral vme Katsays ve 2.5te tanmlanan Deprem Yk Azaltma Katsays esas alnacaktr.
2.2.2.2 Bu Ynetmelikte aksi belirtilmedike, deprem yklerinin sadece yatay dzlemde ve birbirine dik iki eksen dorultusunda etkidikleri varsaylacaktr. Gznne alnan dorultulardaki depremlerin ortak etkisine ilikin hkmler 2.7.5te verilmitir. 2.2.2.3 Deprem ykleri ile dier yklerin ortak etkisi altnda binann tayc sistem elemanlarnda oluacak tasarm i kuvvetlerinin tama gc ilkesine gre hesabnda kullanlacak yk katsaylar, bu Ynetmelikte aksi belirtilmedike, ilgili yap ynetmeliklerinden alnacaktr. 2.2.2.4 Deprem ykleri ile rzgar yklerinin binaya ayn zamanda etkimedii varsaylacak ve her bir yap elemannn boyutlandrlmasnda, deprem ya da rzgar etkisi iin hesaplanan byklklerin elverisiz olan gznne alnacaktr. Ancak, rzgardan oluan byklklerin daha elverisiz olmas durumunda bile; elemanlarn boyutlandrlmas, detaylandrlmas ve birleim noktalarnn dzenlenmesinde, bu Ynetmelikte belirtilen koullara uyulmas zorunludur. 2.3. DZENSZ BNALAR 2.3.1. Dzensiz Binalarn Tanm Depreme kar davranlarndaki olumsuzluklar nedeni ile tasarmndan ve yapmndan kanlmas gereken dzensiz binalarn tanmlanmas ile ilgili olarak, planda ve dey dorultuda dzensizlik meydana getiren durumlar Tablo 2.1de, bunlarla ilgili koullar ise 2.3.2de verilmitir. 2.3.2. Dzensiz Binalara likin Koullar Tablo 2.1de tanmlanan dzensizlik durumlarna ilikin koullar aada belirtilmitir: 2.3.2.1 A1 ve B2 tr dzensizlikler, 2.6da belirtildii zere, deprem hesap ynteminin seiminde etken olan dzensizliklerdir. 2.3.2.2 A2 ve A3 tr dzensizliklerin bulunduu binalarda, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, kat demelerinin kendi dzlemleri iinde deprem kuvvetlerini dey tayc sistem elemanlar arasnda gvenle aktarabildii hesapla dorulanacaktr. 2.3.2.3 B1 tr dzensizliinin bulunduu binalarda, gznne alnan iinci kattaki dolgu duvar alanlarnn toplam bir st kattakine gre fazla ise, cinin hesabnda dolgu duvarlar gznne alnmayacaktr. 0.60 (ci)min < 0.80 aralnda Tablo 2.5te verilen tayc sistem davran katsays, 1.25 (ci)min deeri ile arplarak her iki deprem dorultusunda da binann tmne uygulanacaktr. Ancak hibir zaman ci < 0.60 olmayacaktr. Aksi durumda, zayf katn dayanm ve rijitlii arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. 2.3.2.4 B3 tr dzensizliin bulunduu binalara ilikin koullar, btn deprem blgelerinde uygulanmak zere, aada belirtilmitir: (a) Kolonlarn binann herhangi bir katnda konsol kirilerin veya alttaki kolonlarda oluturulan guselerin stne veya ucuna oturtulmasna hibir zaman izin verilmez.
TABLO 2.1 DZENSZ BNALAR A PLANDA DZENSZLK DURUMLARI A1 Burulma Dzensizlii : Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, herhangi bir katta en byk greli kat telemesinin o katta ayn dorultudaki ortalama greli telemeye orann ifade eden Burulma Dzensizlii Katsays bi nin 1.2den byk olmas durumu (ekil 2.1). [bi = (i)max / (i)ort > 1.2] Greli kat telemelerinin hesab, %5 ek dmerkezlik etkileri de gznne alnarak, 2.7ye gre yaplacaktr. A2 Deme Sreksizlikleri : Herhangi bir kattaki demede (ekil 2.2); I Merdiven ve asansr boluklar dahil, boluk alanlar toplamnn kat brt alannn 1/3nden fazla olmas durumu, II Deprem yklerinin dey tayc sistem elemanlarna gvenle aktarlabilmesini gletiren yerel deme boluklarnn bulunmas durumu, III Demenin dzlem ii rijitlik ve dayanmnda ani azalmalarn olmas durumu A3 Planda kntlar Bulunmas : Bina kat planlarnda knt yapan ksmlarn birbirine dik iki dorultudaki boyutlarnn her ikisinin de, binann o katnn ayn dorultulardaki toplam plan boyutlarnn %20'sinden daha byk olmas durumu (ekil 2.3). B DEY DORULTUDA DZENSZLK DURUMLARI B1 Komu Katlar Aras Dayanm Dzensizlii (Zayf Kat) : Betonarme binalarda, birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi birinde, herhangi bir kattaki etkili kesme alannn, bir st kattaki etkili kesme alanna oran olarak tanmlanan Dayanm Dzensizlii Katsays cinin 0.80den kk olmas durumu. [ci = (Ae)i / (Ae)i+1 < 0.80] Herhangi bir katta etkili kesme alannn tanm: Ae = Aw + Ag + 0.15 Ak (Simgeler iin Bkz. 3.0) B2 Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii (Yumuak Kat) : Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, herhangi bir iinci kattaki ortalama greli kat telemesi orannn bir st veya bir alt kattaki ortalama greli kat telemesi oranna blnmesi ile tanmlanan Rijitlik Dzensizlii Katsays ki nin 2.0den fazla olmas durumu. [ki = (i /hi)ort / (i+1 /hi+1)ort > 2.0 veya ki = (i /hi)ort / (i1/hi1)ort > 2.0] Greli kat telemelerinin hesab, %5 ek dmerkezlik etkileri de gznne alnarak 2.7ye gre yaplacaktr. B3 Tayc Sistemin Dey Elemanlarnn Sreksizlii : Tayc sistemin dey elemanlarnn (kolon veya perdelerin) baz katlarda kaldrlarak kirilerin veya guseli kolonlarn stne veya ucuna oturtulmas, ya da st kattaki perdelerin altta kolonlara oturtulmas durumu (ekil 2.4). lgili Maddeler
2.3.2.1
2.3.2.2
2.3.2.3
2.3.2.1
2.3.2.4
(i)min
(i)max
Deprem dorultusu
Demelerin kendi dzlemleri iinde rijit diyafram olarak almalar durumunda (i)ort = 1/2 [(i)max + (i)min] Burulma dzensizlii katsays : bi = (i)max / (i)ort Burulma dzensizlii durumu : bi > 1.2
ekil 2.1
Ab
Ab1
Ab2
A2 tr dzensizlik durumu I Ab / A > 1/3 Ab : Boluk alanlar toplam A : Brt kat alan
Ab = Ab1 + Ab2
ekil 2.2
ekil 2.3
ekil 2.4 (b) Kolonun iki ucundan mesnetli bir kirie oturmas durumunda, kiriin btn kesitlerinde ve ayrca gznne alnan deprem dorultusunda bu kiriin baland dm noktalarna birleen dier kiri ve kolonlarn btn kesitlerinde, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan tm i kuvvet deerleri %50 orannda arttrlacaktr. (c) st katlardaki perdenin altta kolonlara oturtulmasna hibir zaman izin verilmez. (d) Perdelerin binann herhangi bir katnda, kendi dzlemleri iinde kirilerin stne aklk ortasnda oturtulmasna hibir zaman izin verilmez. 10
2.4. ELASTK DEPREM YKLERNN TANIMLANMASI : SPEKTRAL VME KATSAYISI Deprem yklerinin belirlenmesi iin esas alnacak olan Spektral vme Katsays, A(T), Denk.(1.1) ile verilmitir. %5 snm oran iin tanmlanan Elastik vme Spektrumunun ordinat olan Elastik Spektral vme, Sae(T), Spektral vme Katsays ile yerekimi ivmesi gnin arpmna kar gelmektedir. A(T ) = Ao I S (T ) Sae (T ) = A(T ) g 2.4.1. Etkin Yer vmesi Katsays Denk.(1.1)de yer alan Etkin Yer vmesi Katsays, Ao , Tablo 1.2de tanmlanmtr. TABLO 1.2 ETKN YER VMES KATSAYISI (Ao) Deprem Blgesi 1 2 3 4 2.4.2. Bina nem Katsays Denk.(2.1)de yer alan Bina nem Katsays, I , Tablo 2.3te tanmlanmtr. TABLO 2.3 BNA NEM KATSAYISI (I) Binann Kullanm Amac veya Tr 1. Deprem sonras kullanm gereken binalar ve tehlikeli madde ieren binalar a) Deprem sonrasnda hemen kullanlmas gerekli binalar (Hastaneler, dispanserler, salk ocaklar, itfaiye bina ve tesisleri, PTT ve dier haberleme tesisleri, ulam istasyonlar ve terminalleri, enerji retim ve datm tesisleri; vilayet, kaymakamlk ve belediye ynetim binalar, ilk yardm ve afet planlama istasyonlar) b) Toksik, patlayc, parlayc, vb zellikleri olan maddelerin bulunduu veya depoland binalar 2. nsanlarn uzun sreli ve youn olarak bulunduu ve deerli eyann sakland binalar a) Okullar, dier eitim bina ve tesisleri, yurt ve yatakhaneler, askeri klalar, cezaevleri, vb. b) Mzeler 3. nsanlarn ksa sreli ve youn olarak bulunduu binalar Spor tesisleri, sinema, tiyatro ve konser salonlar, vb. 4. Dier binalar Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar (Konutlar, iyerleri, oteller, bina tr endstri yaplar, vb) Bina nem Katsays (I) Ao 0.40 0.30 0.20 0.10 (1.1)
1.5
1.4
1.2 1.0
11
2.4.3. Spektrum Katsays 2.4.3.1 Denk.(2.1)de yer alan Spektrum Katsays, S(T), yerel zemin koullarna ve bina doal periyodu Tye bal olarak Denk.(2.2) ile hesaplanacaktr (ekil 2.5).
S (T ) = 1 + 1.5 S (T ) = 2.5 T TA
0.8
(2.2)
T S (T ) = 2.5 B T
Denk.(2.2)deki Spektrum Karakteristik Periyotlar, TA ve TB , Blm 6da Tablo 6.2 ile tanmlanan Yerel Zemin Snflarna bal olarak Tablo 2.4te verilmitir. TABLO 2.4 SPEKTRUM KARAKTERSTK PERIYOTLARI (TA , TB) Tablo 6.2'ye gre Yerel Zemin Snf Z1 Z2 Z3 Z4 TA (saniye) 0.10 0.15 0.15 0.20 TB (saniye) 0.30 0.40 0.60 0.90
2.4.3.2 Blm 6da 6.2.1.2 ve 6.2.1.3te belirtilen koullarn yerine getirilmemesi durumunda, Tablo 2.4te Z4 yerel zemin snf iin tanmlanan spektrum karakteristik periyotlar kullanlacaktr. 2.4.4. zel Tasarm vme Spektrumlar Gerekli durumlarda elastik tasarm ivme spektrumu, yerel deprem ve zemin koullar gznne alnarak yaplacak zel aratrmalarla da belirlenebilir. Ancak, bu ekilde belirlenecek ivme spektrumu ordinatlarna kar gelen spektral ivme katsaylar, tm periyotlar iin, Tablo 2.4teki ilgili karakteristik periyotlar gznne alnarak Denk. (2.1)den bulunacak deerlerden hibir zaman daha kk olmayacaktr.
S (T ) 2.5
0.8
TA
TB
ekil 2.5
12
2.5. ELASTK DEPREM YKLERNN AZALTILMASI: DEPREM YK AZALTMA KATSAYISI Depremde tayc sistemin kendine zg dorusal elastik olmayan davrann gznne almak zere, 2.4te verilen spektral ivme katsaysna gre bulunacak elastik deprem ykleri, aada tanmlanan Deprem Yk Azaltma Katsaysna blnecektir. Deprem Yk Azaltma Katasays, eitli tayc sistemler iin Tablo 2.5te tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays, Rye ve doal titreim periyodu, Tye bal olarak Denk.(2.3) ile belirlenecektir. T Ra (T ) = 1.5 + (R 1.5) (0 T TA ) (2.3) TA Ra (T ) = R (TA < T ) 2.5.1. Tayc Sistemlerin Sneklik Dzeylerine likin Genel Koullar 2.5.1.1 Tayc Sistem Davran Katsaylar Tablo 2.5te verilen sneklik dzeyi yksek tayc sistemler ve sneklik dzeyi normal tayc sistemlere ilikin tanmlar ve uyulmas gerekli koullar, betonarme binalar iin Blm 3te, elik binalar iin ise Blm 4te verilmitir. 2.5.1.2 Tablo 2.5te sneklik dzeyi yksek olarak gznne alnacak tayc sistemlerde, sneklik dzeyinin her iki yatay deprem dorultusunda da yksek olmas zorunludur. Sneklik dzeyi bir deprem dorultusunda yksek veya karma, buna dik dier deprem dorultusunda ise normal olan sistemler, her iki dorultuda da sneklik dzeyi normal sistemler olarak saylacaktr. 2.5.1.3 Sneklik dzeyleri her iki dorultuda ayn olan veya bir dorultuda yksek, dier dorultuda karma olan sistemlerde, farkl dorultularda birbirinden farkl R katsaylar kullanlabilir. 2.5.1.4 Perde iermeyen kirisiz demeli betonarme sistemler ile, kolon ve kirileri 3.3, 3.4 ve 3.5te verilen koullardan herhangi birini salamayan dolgulu veya dolgusuz dili ve kaset demeli betonarme sistemler, sneklik dzeyi normal sistemler olarak gznne alnacaktr. 2.5.1.5 Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde; (a) Tayc sistemi sadece erevelerden oluan binalarda sneklik dzeyi yksek tayc sistemlerin kullanlmas zorunludur. (b) Tablo 2.3e gre Bina nem Katsays I = 1.5 ve I = 1.4 olan tm binalarda sneklik dzeyi yksek tayc sistemler veya 2.5.4.1de tanmlanan sneklik dzeyi bakmndan karma tayc sistemler kullanlacaktr. 2.5.1.6 Perde iermeyen sneklik dzeyi normal tayc sistemlere, sadece nc ve drdnc derece deprem blgelerinde, aadaki koullarla izin verilebilir: (a) 2.5.1.4te tanmlanan betonarme binalar, HN 13 m olmak koulu ile yaplabilir. (b) 2.5.1.4te tanmlananlarn dnda, tayc sistemi sadece sneklik dzeyi normal erevelerden oluan betonarme ve elik binalar, HN 25 m olmak koulu ile yaplabilir.
13
TABLO 2.5 TAIYICI SSTEM DAVRANI KATSAYISI (R) BNA TAIYICI SSTEM (1) YERNDE DKME BETONARME BNALAR (1.1) Deprem yklerinin tamamnn erevelerle tand binalar ................................................................................... (1.2) Deprem yklerinin tamamnn ba kirili (boluklu) perdelerle tand binalar.................................................... (1.3) Deprem yklerinin tamamnn boluksuz perdelerle tand binalar..................................................................... (1.4) Deprem yklerinin ereveler ile boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) perdeler tarafndan birlikte tand binalar.. (2) PREFABRKE BETONARME BNALAR (2.1) Deprem yklerinin tamamnn balantlar tersinir momentleri aktarabilen erevelerle tand binalar ......... (2.2) Deprem yklerinin tamamnn, stteki balantlar mafsall olan kolonlar tarafndan tand tek katl binalar..... (2.3) Deprem yklerinin tamamnn prefabrike veya yerinde dkme boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) perdelerle tand, ereve balantlar mafsall olan prefabrike binalar.. (2.4) Deprem yklerinin, balantlar tersinir momentleri aktarabilen prefabrike ereveler ile yerinde dkme boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) perdeler tarafndan birlikte tand binalar (3) ELK BNALAR (3.1) Deprem yklerinin tamamnn erevelerle tand binalar................................................................................... (3.2) Deprem yklerinin tamamnn, stteki balantlar mafsall olan kolonlar tarafndan tand tek katl binalar..... (3.3) Deprem yklerinin tamamnn aprazl perdeler veya yerinde dkme betonarme perdeler tarafndan tand binalar (a) aprazlarn merkezi olmas durumu............................... (b) aprazlarn dmerkez olmas durumu........................... (c) Betonarme perdelerin kullanlmas durumu........................ (3.4) Deprem yklerinin ereveler ile birlikte aprazl elik perdeler veya yerinde dkme betonarme perdeler tarafndan birlikte tand binalar (a) aprazlarn merkezi olmas durumu............................... (b) aprazlarn dmerkez olmas durumu........................... (c) Betonarme perdelerin kullanlmas durumu........................ 5 4 4 8 4 5 7 6 3 7 3 5 4 4 4 4 8 7 6 7
Sneklik Dzeyi Normal Sistemler Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler
5 4
6 8 7
14
2.5.2. Sneklik Dzeyi Yksek Betonarme Boluksuz Perdeli-ereveli Sistemlere likin Koullar Deprem yklerinin sneklik dzeyi yksek boluksuz (ba kirisiz) betonarme perdeler ile sneklik dzeyi yksek betonarme veya elik ereveler tarafndan birlikte tand binalara ilikin koullar aada verilmitir: 2.5.2.1 Bu tr sistemlerde, Tablo 2.5te yerinde dkme betonarme ve elik ereve durumu iin verilen R = 7nin veya prefabrike betonarme ereve durumu iin verilen R = 6nn kullanlabilmesi iin, boluksuz perdelerin tabannda deprem yklerinden meydana gelen kesme kuvvetlerinin toplam, binann tm iin tabanda meydana gelen toplam kesme kuvvetinin %75inden daha fazla olmayacaktr (S 0.75). 2.5.2.2 2.5.2.1deki koulun salanamamas durumunda, 0.75 < S 1.0 aralnda kullanlacak R katsays, yerinde dkme betonarme ve elik ereve durumu iin R = 10 4 S bants ile, prefabrike betonarme ereve durumu iin ise R = 9 4 S bants ile belirlenecektir. 2.5.3. Sneklik Dzeyi Normal Baz Sistemlerde Perde Kullanm Zorunluluuna likin Koullar 2.5.1.6nn (a) ve (b) paragraflarnda tanmlanan sneklik dzeyi normal sistemler, btn deprem blgelerinde ve ayn paragraflarda tanmlanan ykseklik snrlarnn zerinde de yaplabilir. Ancak bu durumda, betonarme binalarda tm ykseklik boyunca devam eden ve aadaki koullar salayan sneklik dzeyi normal veya yksek betonarme boluksuz ya da ba kirili (boluklu) perdelerin, elik binalarda ise sneklik dzeyi normal veya yksek merkezi veya dmerkez aprazl perdelerin kullanlmas zorunludur. 2.5.3.1 Tayc sistemde sneklik dzeyi normal perdelerin kullanlmas durumunda, her bir deprem dorultusunda, deprem yklerine gre perdelerin tabannda elde edilen kesme kuvvetlerinin toplam, binann tm iin tabanda meydana gelen toplam kesme kuvvetinin %75inden daha fazla olacaktr. 2.5.3.2 Tayc sistemde sneklik dzeyi yksek perdelerin kullanlmas durumunda, aada karma tayc sistemler iin verilen 2.5.4.1 uygulanacaktr. 2.5.4. Sneklik Dzeyi Bakmndan Karma Tayc Sistemlere likin Koullar 2.5.4.1 2.5.1.6nn (a) ve (b) paragraflarnda tanmlanan sneklik dzeyi normal sistemlerin, sneklik dzeyi yksek perdelerle birarada kullanlmas mmkndr. Bu ekilde oluturulan sneklik dzeyi bakmndan karma sistemlerde, aada belirtilen koullara uyulmak kayd ile, sneklik dzeyi yksek boluksuz, ba kirili (boluklu) betonarme perdeler veya elik binalar iin merkezi veya dmerkez aprazl elik perdeler kullanlabilir. (a) Bu tr karma sistemlerin deprem hesabnda ereveler ve perdeler birarada gznne alnacak, ancak her bir deprem dorultusunda mutlaka S 0.40 olacaktr. (b) Her iki deprem dorultusunda da S 2/3 olmas durumunda, Tablo 2.5de deprem yklerinin tamamnn sneklik dzeyi yksek perde tarafndan tand durum iin verilen R katsays (R = RYP), tayc sistemin tm iin kullanlabilir. 15
(c) 0.40 < S < 2/3 aralnda ise, her iki deprem dorultusunda da tayc sistemin tm iin R = RN + 1.5 S (RYP RN) bants uygulanacaktr. 2.5.4.2 Binalarn bodrum katlarnn evresinde kullanlan rijit betonarme perde duvarlar, Tablo 2.5te yer alan perdeli veya perdeli-ereveli sistemlerin bir paras olarak gznne alnmayacaktr. Bu tr binalarn hesabnda izlenecek kurallar 2.7.2.4 ve 2.8.3.2de verilmitir. 2.5.5. Kolonlar stten Mafsall Binalara likin Koullar Kolonlar stten mafsall tek katl erevelerden oluan ve R katsaylar Tablo 2.5te (2.2) ve (3.2)de verilen betonarme prefabrike ve elik binalara ilikin koullar 2.5.5.1de verilmitir. Bu tr erevelerin, yerinde dkme betonarme, prefabrike veya elik binalarda en st kat (at kat) olarak kullanlmas durumuna ilikin koullar ise 2.5.5.2de tanmlanmtr. 2.5.5.1 Bu tr tek katl binalarn iinde planda, binann oturma alannn %25inden fazla olmamak kayd ile, ksmi tek bir ara kat yaplabilir. Ancak deprem hesabnda ara katn tayc sistemi, ana tayc erevelerle birlikte gznne alnacak ve bu ortak sistem, betonarme prefabrike binalarda sneklik dzeyi yksek sistem olarak dzenlenecektir. Ortak sistemde, Tablo 2.1de tanmlanan burulma dzensizliinin bulunup bulunmad mutlaka kontrol edilecek ve varsa hesapta gznne alnacaktr. Ara katn ana tayc erevelere balantlar mafsall veya monolitik olabilir. 2.5.5.2 Kolonlar stten mafsall tek katl erevelerin, yerinde dkme betonarme, prefabrike veya elik binalarda en st kat (at kat) olarak kullanlmas durumunda, en st kat iin Tablo 2.5te (2.2) veya (3.2)de tanmlanan R katsays (Rst) ile alttaki katlar iin farkl olarak tanmlanabilen R katsays (Ralt), aadaki koullara uyulmak kayd ile, birarada kullanlabilir. (a) Balangta deprem hesab, binann tm iin R = Ralt alnarak 2.7 veya 2.8e gre yaplacaktr. 2.10.1de tanmlanan azaltlm ve etkin greli kat telemeleri, binann tm iin bu hesaptan elde edilecektir. (b) En st katn i kuvvetleri, (a)da hesaplanan i kuvvetlerin (Ralt / Rst) oran ile arpmndan elde edilecektir. (c) Alttaki katlarn i kuvvetleri ise iki ksmn toplamndan oluacaktr. Birinci ksm, (a)da hesaplanan i kuvvetlerdir. kinci ksm ise, (b)de en st kat kolonlarnn mesnet reaksiyonlar olarak hesaplanan kuvvetlerin (1 Rst / Ralt) ile arplarak alttaki katlarn tayc sistemine etki ettirilmesi ile ayrca hesaplanacaktr. 2.6. HESAP YNTEMNN SELMES 2.6.1. Hesap Yntemleri Binalarn ve bina tr yaplarn deprem hesabnda kullanlacak yntemler; 2.7de verilen Edeer Deprem Yk Yntemi, 2.8de verilen Mod Birletirme Yntemi ve 2.9da verilen Zaman Tanm Alannda Hesap Yntemleridir. 2.8 ve 2.9da verilen yntemler, tm binalarn ve bina tr yaplarn deprem hesabnda kullanlabilir.
16
2.6.2. Edeer Deprem Yk Ynteminin Uygulama Snrlar 2.7de verilen Edeer Deprem Yk Ynteminin uygulanabilecei binalar Tablo 2.6da zetlenmitir. Tablo 2.6nn kapsamna girmeyen binalarn deprem hesabnda, 2.8 veya 2.9da verilen yntemler kullanlacaktr. TABLO 2.6 EDEER DEPREM YK YNTEMNN UYGULANABLECE BNALAR Deprem Blgesi 1, 2 1, 2 3, 4 Bina Tr Her bir katta burulma dzensizlii katsaysnn bi 2.0 koulunu salad binalar Her bir katta burulma dzensizlii katsaysnn bi 2.0 koulunu salad ve ayrca B2 tr dzensizliinin olmad binalar Tm binalar Toplam Ykseklik Snr HN 25 m HN 40 m HN 40 m
2.7. EDEER DEPREM YK YNTEM 2.7.1. Toplam Edeer Deprem Yknn Belirlenmesi 2.7.1.1 Gznne alnan deprem dorultusunda, binann tmne etkiyen Toplam Edeer Deprem Yk (taban kesme kuvveti), Vt , Denk.(2.4) ile belirlenecektir.
Vt = WA(T1 ) 0.10 Ao I W Ra (T1 )
(2.4)
Binann birinci doal titreim periyodu T1 , 2.7.4e gre hesaplanacaktr. 2.7.1.2 Denk.(2.4)te yer alan ve binann deprem yklerinin hesaplanmasnda kullanlacak toplam arl, W, Denk.(2.5) ile belirlenecektir.
W = wi
i=1
(2.5)
wi = gi + n qi
(2.6)
Denk.(2.6)da yer alan Hareketli Yk Katlm Katsays, n , Tablo 2.7de verilmitir. Endstri binalarnda sabit ekipman arlklar iin n = 1 alnacak, ancak vin kaldrma ykleri kat arlklarnn hesabnda gznne alnmayacaktr. Deprem yklerinin belirlenmesinde kullanlacak at kat arlnn hesabnda kar yklerinin %30u gznne alnacaktr. TABLO 2.7 HAREKETL YK KATILIM KATSAYISI (n) Binann Kullanm Amac
Depo, antrepo, vb. Okul, renci yurdu, spor tesisi, sinema, tiyatro, konser salonu, garaj, lokanta, maaza, vb. Konut, iyeri, otel, hastane, vb.
17
2.7.2. Katlara Etkiyen Edeer Deprem Yklerinin Belirlenmesi 2.7.2.1 Denk.(2.4) ile hesaplanan toplam edeer deprem yk, bina katlarna etkiyen edeer deprem yklerinin toplam olarak Denk.(2.7) ile ifade edilir (ekil 2.6a):
Vt = FN + Fi
i=1
(2.7)
2.7.2.2 Binann Ninci katna (tepesine) etkiyen ek edeer deprem yk FNin deeri Denk.(2.8) ile belirlenecektir.
FN = 0.0075 N Vt
(2.8)
2.7.2.3 Toplam edeer deprem yknn FN dnda geri kalan ksm, Ninci kat dahil olmak zere, bina katlarna Denk.(2.9) ile datlacaktr.
Fi = (Vt FN )
wi H i
j=1
wj H j
(2.9)
2.7.2.4 Bodrum katlarnda rijitlii st katlara oranla ok byk olan betonarme evre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, bodrum katlarna ve stteki katlara etkiyen edeer deprem ykleri, aada belirtildii zere, ayr ayr hesaplanacaktr. Bu ykler, st ve alt katlarn birleiminden oluan tayc sisteme birlikte uygulanacaktr. (a) stteki katlara etkiyen toplam edeer deprem yknn ve edeer kat deprem yklerinin 2.7.1.1, 2.7.2.2 ve 2.7.2.3e gre belirlenmesinde, bodrumdaki rijit evre perdeleri gznne alnmakszn Tablo 2.5ten seilen R katsays kullanlacak ve sadece stteki katlarn arlklar hesaba katlacaktr. Bu durumda ilgili btn tanm ve bantlarda temel st kotu yerine zemin katn kotu gznne alnacaktr. 2.7.4.1e gre birinci doal titreim periyodunun hesabnda da, fiktif yklerin belirlenmesi iin sadece stteki katlarn arlklar kullanlacaktr (ekil 2.6b). (b) Rijit bodrum katlarna etkiyen edeer deprem yklerinin hesabnda, sadece bodrum kat arlklar gznne alnacak ve Spektrum Katsays olarak S(T) = 1 alnacaktr. Her bir bodrum katna etkiyen edeer deprem yknn hesabnda, Denk.(2.1)den bulunan spektral ivme deeri ile bu katn arl dorudan arplacak ve elde edilen elastik ykler, Ra(T) = 1.5 katsaysna blnerek azaltlacaktr (ekil 2.6c). (c) stteki katlardan bodrum katlarna geite yer alan ve ok rijit bodrum perdeleri ile evrelenen zemin kat deme sisteminin kendi dzlemi iindeki dayanm, bu hesapta elde edilen i kuvvetlere gre kontrol edilecektir.
18
FN + FN
wN
FN + FN
wN
Fi
wi HN
Fi
wi HN Vt
w2 w1
Hi
w2 w1
Hi
wbk
ekil 2.6 2.7.3. Gznne Alnacak Yerdeitirme Bileenleri ve Deprem Yklerinin Etkime Noktalar 2.7.3.1 Demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, her katta iki yatay yerdeitirme bileeni ile dey eksen etrafndaki dnme, bamsz yerdeitirme bileenleri olarak gznne alnacaktr. Her katta 2.7.2ye gre belirlenen edeer deprem ykleri, ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi amac ile, gznne alnan deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlmas ile belirlenen noktalara ve ayrca kat ktle merkezine uygulanacaktr (ekil 2.7). 2.7.3.2 Tablo 2.1de tanmlanan A2 tr dzensizliin bulunduu ve demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak almad binalarda, demelerin yatay dzlemdeki ekildeitirmelerinin gznne alnmasn salayacak yeterlikte bamsz statik yerdeitirme bileeni hesapta gznne alnacaktr. Ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi iin, her katta eitli noktalarda dal bulunan tekil ktlelere etkiyen edeer deprem yklerinin her biri, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlacaktr (ekil 2.8). 2.7.3.3 Binann herhangi bir iinci katnda Tablo 2.1de tanmlanan A1 tr dzensizliin bulunmas durumunda, 1.2 < bi 2.0 olmak koulu ile, 2.7.3.1 ve/veya 2.7.3.2ye gre bu katta uygulanan %5 ek dmerkezlik, her iki deprem dorultusu iin Denk.(2.10)da verilen Di katsays ile arplarak bytlecektir.
Di = bi 1.2
(2.10)
19
ey = 0.05By
ekil 2.7
Bx
ekil 2.8 2.7.4. Binann Birinci Doal Titreim Periyodunun Belirlenmesi 2.7.4.1 Edeer Deprem Yk Ynteminin uygulanmas durumunda, binann deprem dorultusundaki hakim doal periyodu, Denk.(2.11) ile hesaplanan deerden daha byk alnmayacaktr.
N 2 mi dfi i=1 T1 = 2 N Ffi d fi i=1
1/ 2
(2.11)
iinci kata etkiyen fiktif yk gsteren Ffi , Denk.(2.9)da (Vt FN) yerine herhangi bir deer (rnein birim deer) konularak elde edilecektir (ekil 2.9).
2.7.4.2 Denk.(2.11) ile hesaplanan deerden bamsz olarak, bodrum kat(lar) hari kat says N > 13 olan binalarda doal periyod, 0.1Nden daha byk alnmayacaktr.
20
wN
Ffi =
wi H i
j=1
wj H j
Ffi
wi dfi Hi
Tayc sisteme ayr ayr etki ettirilen x ve y dorultularndaki depremlerin ortak etkisi altnda, tayc sistem elemanlarnn a ve b asal eksen dorultularndaki i kuvvetler, en elverisiz sonucu verecek ekilde Denk.(2.12) ile elde edilecektir (ekil 2.10).
(2.12)
b
b a b
x deprem dorultusu
a
y
b a a b
b b
b
x
y deprem dorultusu
Bu yntemde maksimum i kuvvetler ve yerdeitirmeler, binada yeterli sayda doal titreim modunun her biri iin hesaplanan maksimum katklarn istatistiksel olarak birletirilmesi ile elde edilir.
2.8.1. vme Spektrumu
Herhangi bir ninci titreim modunda gznne alnacak azaltlm ivme spektrumu ordinat Denk.(2.13) ile belirlenecektir.
21
SaR (Tn ) =
(2.13)
Elastik tasarm ivme spektrumunun 2.4.4e gre zel olarak belirlenmesi durumunda, Denk.(2.13)te Sae(Tn) yerine, ilgili zel spektrum ordinat gznne alnacaktr.
2.8.2. Gznne Alnacak Dinamik Serbestlik Dereceleri 2.8.2.1 Demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, her bir katta, birbirine dik dorultularda iki yatay serbestlik derecesi ile ktle merkezinden geen dey eksen etrafndaki dnme serbestlik derecesi gznne alnacaktr. Her katta modal deprem ykleri bu serbestlik dereceleri iin hesaplanacak, ancak ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi amac ile, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlmas ile belirlenen noktalara ve ek bir ykleme olarak kat ktle merkezine uygulanacaktr (ekil 2.7). 2.8.2.2 Tablo 2.1de A2 bal altnda tanmlanan deme sreksizliinin bulunduu ve demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak almad binalarda, demelerin kendi dzlemleri iindeki ekildeitirmelerinin gznne alnmasn salayacak yeterlikte dinamik serbestlik derecesi gznne alnacaktr. Ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi iin, her katta eitli noktalarda dal bulunan tekil ktlelere etkiyen modal deprem yklerinin her biri, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlacaktr (ekil 2.8). Bu tr binalarda, sadece ek dmerkezlik etkilerinden oluan i kuvvet ve yerdeitirme byklkleri 2.7ye gre de hesaplanabilir. Bu byklkler, ek dmerkezlik etkisi gznne alnmakszn her bir titreim modu iin hesaplanarak 2.8.4e gre birletirilen byklklere dorudan eklenecektir. 2.8.3. Hesaba Katlacak Yeterli Titreim Modu Says 2.8.3.1 Hesaba katlmas gereken yeterli titreim modu says, Y, gznne alnan birbirine dik x ve y yatay deprem dorultularnn her birinde, her bir mod iin hesaplanan etkin ktlelerin toplamnn hibir zaman bina toplam ktlesinin %90ndan daha az olmamas kuralna gre belirlenecektir:
n=1 Y
M xn = M yn =
Y
n=1
(2.14)
n=1
n=1
Mn
0.90 mi
i=1
Denk.(2.14)te yer alan Lxn ve Lyn ile modal ktle Mnnin ifadeleri, kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalar iin aada verilmitir:
Lxn = mi xin
i=1
Lyn = mi yin
i=1
Mn =
(2.15)
mi 2 yin +
2 mi in )
22
2.8.3.2 Bodrum katlarnda rijitlii st katlara oranla ok byk olan betonarme evre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarn hesabnda, sadece bodrum katlarn stndeki katlarda etkin olan titreim modlarnn gznne alnmas ile yetinilebilir. Bu durumda, Edeer Deprem Yk Yntemi iin verilen 2.7.2.4n (a) paragrafnn karl olarak Mod Birletirme Yntemi ile yaplacak hesapta, bodrumdaki rijit evre perdeleri gznne alnmakszn Tablo 2.5ten seilen R katsays kullanlacak ve sadece stteki katlarn ktleleri gznne alnacaktr. 2.7.2.4n (b) ve (c) paragraflar ise aynen uygulanacaktr. 2.8.4. Mod Katklarnn Birletirilmesi
Binaya etkiyen toplam deprem yk, kat kesme kuvveti, i kuvvet bileenleri, yerdeitirme ve greli kat telemesi gibi byklklerin her biri iin ayr ayr uygulanmak zere, her titreim modu iin hesaplanan ve ezamanl olmayan maksimum katklarn istatistiksel olarak birletirilmesi iin uygulanacak kurallar aada verilmitir:
2.8.4.1 Tm < Tn olmak zere, gznne alnan herhangi iki titreim moduna ait doal periyotlarn daima Tm / Tn < 0.80 koulunu salamas durumunda, maksimum mod katklarnn birletirilmesi iin Karelerin Toplamnn Kare Kk Kural uygulanabilir. 2.8.4.2 Yukarda belirtilen koulun salanamamas durumunda, maksimum mod katklarnn birletirilmesi iin Tam Karesel Birletirme (CQC) Kural uygulanacaktr. Bu kuraln uygulanmasnda kullanlacak apraz korelasyon katsaylarnn hesabnda, modal snm oranlar btn titreim modlar iin %5 olarak alnacaktr. 2.8.5. Hesaplanan Byklklere likin Altsnr Deerleri
Gznne alnan deprem dorultusunda, 2.8.4e gre birletirilerek elde edilen bina toplam deprem yk VtBnin, Edeer Deprem Yk Ynteminde Denk.2.4ten hesaplanan bina toplam deprem yk Vtye orannn aada tanmlanan deerinden kk olmas durumunda (VtB < Vt), Mod Birletirme Yntemine gre bulunan tm i kuvvet ve yerdeitirme byklkleri, Denk.(2.16)ya gre bytlecektir.
BD = Vt BB VtB
(2.16)
Tablo 2.1de tanmlanan A1, B2 veya B3 tr dzensizliklerden en az birinin binada bulunmas durumunda Denk.(2.16)da =0.90, bu dzensizliklerden hibirinin bulunmamas durumunda ise =0.80 alnacaktr. 2.8.6. Eleman Asal Eksen Dorultularndaki Kuvvetler
Tayc sisteme ayr ayr etki ettirilen x ve y dorultularndaki depremlerin ortak etkisi altnda, tayc sistem elemanlarnn a ve b asal eksen dorultularnda 2.8.4e gre birletirilerek elde edilen i kuvvetler iin 2.7.5te verilen birletirme kural ayrca uygulanacaktr (ekil 2.10).
23
Bina ve bina tr yaplarn zaman tanm alannda dorusal elastik ya da dorusal elastik olmayan deprem hesab iin, yapay yollarla retilen, daha nce kaydedilmi veya benzetirilmi deprem yer hareketleri kullanlabilir.
2.9.1. Yapay Deprem Yer Hareketleri
Yapay yer hareketlerinin kullanlmas durumunda, aadaki zellikleri tayan en az deprem yer hareketi retilecektir.
(a) Kuvvetli yer hareketi ksmnn sresi, binann birinci doal titreim periyodunun 5 katndan ve 15 saniyeden daha ksa olmayacaktr. (b) retilen deprem yer hareketinin sfr periyoda kar gelen spektral ivme deerlerinin ortalamas Aogden daha kk olmayacaktr. (c) Yapay olarak retilen her bir ivme kaydna gre %5 snm oran iin yeniden bulunacak spektral ivme deerlerinin ortalamas, gznne alnan deprem dorultusundaki birinci (hakim) periyod T1e gre 0.2T1 ile 2T1 arasndaki periyodlar iin, 2.4te tanmlanan Sae(T) elastik spektral ivmelerinin %90ndan daha az olmayacaktr. Zaman tanm alannda dorusal elastik analiz yaplmas durumunda, azaltlm deprem yer hareketinin elde edilmesi iin esas alnacak spektral ivme deerleri Denk.(2.13) ile hesaplanacaktr. 2.9.2. Kaydedilmi veya Benzetirilmi Deprem Yer Hareketleri
Zaman tanm alannda yaplacak deprem hesab iin kaydedilmi depremler veya kaynak ve dalga yaylm zellikleri fiziksel olarak benzetirilmi yer hareketleri kullanlabilir. Bu tr yer hareketleri retilirken yerel zemin koullar da uygun biimde gznne alnmaldr. Kaydedilmi veya benzetirilmi yer hareketlerinin kullanlmas durumunda en az deprem yer hareketi retilecek ve bunlar 2.9.1de verilen tm koullar salayacaktr.
2.9.3. Zaman Tanm Alannda Hesap
Zaman tanm alannda dorusal elastik olmayan hesap yaplmas durumunda, tayc sistem elemanlarnn tekrarl ykler altndaki dinamik davrann temsil eden i kuvvetekildeitirme bantlar, teorik ve deneysel geerlilikleri kantlanm olmak kayd ile, ilgili literatrden yararlanlarak tanmlanacaktr. Dorusal veya dorusal olmayan hesapta, yer hareketi kullanlmas durumunda sonularn maksimumu, en az yedi yer hareketi kullanlmas durumunda ise sonularn ortalamas tasarm iin esas alnacaktr.
2.10. GREL KAT TELEMELERNN SINIRLANDIRILMASI, KNC MERTEBE ETKLER VE DEPREM DERZLER 2.10.1. Etkin Greli Kat telemelerinin Hesaplanmas ve Snrlandrlmas 2.10.1.1 Herhangi bir kolon veya perde iin, ardk iki kat arasndaki yerdeitirme farkn ifade eden azaltlm greli kat telemesi, i , Denk.(2.17) ile elde edilecektir.
i = di di 1
(2.17)
24
Denk.(2.17)de di ve di1 , her bir deprem dorultusu iin binann iinci ve (i1)inci katlarnda herhangi bir kolon veya perdenin ularnda azaltlm deprem yklerine gre hesaplanan yatay yerdeitirmeleri gstermektedir. Ancak 2.7.4.2deki koul ve ayrca Denk.(2.4)te tanmlanan minimum edeer deprem yk koulu dinin ve inin hesabnda gznne alnmayabilir. 2.10.1.2 Her bir deprem dorultusu iin, binann iinci katndaki kolon veya perdeler iin etkin greli kat telemesi, i , Denk.(2.18) ile elde edilecektir.
i = R i
(2.18)
2.10.1.3 Her bir deprem dorultusu iin, binann herhangi bir iinci katndaki kolon veya perdelerde, Denk.(2.18) ile hesaplanan i etkin greli kat telemelerinin kat iindeki en byk deeri (i)max, Denk.(2.19)da verilen koulu salayacaktr:
(i ) max 0.02 hi
(2.19)
2.10.1.4 Denk.(2.19)de verilen koulun binann herhangi bir katnda salanamamas durumunda, tayc sistemin rijitlii arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. Ancak verilen koul salansa bile, yapsal olmayan gevrek elemanlarn (cephe elemanlar vb) etkin greli kat telemeleri altnda kullanlabilirlii hesapla dorulanacaktr. 2.10.2. kinci Mertebe Etkileri
Tayc sistem elemanlarnn dorusal elastik olmayan davrann esas alan daha kesin bir hesap yaplmadka, ikinci mertebe etkileri yaklak olarak aadaki ekilde gznne alnabilir:
2.10.2.1 Gznne alnan deprem dorultusunda her bir katta, kinci Mertebe Gsterge Deeri, inin Denk.(2.20) ile verilen koulu salamas durumunda, ikinci mertebe etkileri yrrlkteki betonarme ve elik yap ynetmeliklerine gre deerlendirilecektir.
i = ( i )ort wj
j=i N
Vi hi
0.12
(2.20)
Burada (i)ort , iinci kattaki kolon ve perdelerde hesaplanan azaltlm greli kat telemelerinin kat iindeki ortalama deeri olarak 2.10.1.1e gre bulunacaktr.
2.10.2.2 - Denk.(2.20)deki koulun herhangi bir katta salanamamas durumunda, tayc sistemin rijitlii yeterli lde arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. 2.10.3. Deprem Derzleri
Farkl zemin oturmalarna bal temel teleme ve dnmeleri ile scaklk deimelerinin etkisi dnda, bina bloklar veya mevcut eski binalarla yeni yaplacak binalar arasnda, sadece deprem etkisi iin braklacak derz boluklarna ilikin koullar aada belirtilmitir:
2.10.3.1 2.10.3.2ye gre daha elverisiz bir sonu elde edilmedike derz boluklar, her bir kat iin komu blok veya binalarda elde edilen yerdeitirmelerin karelerinin
25
toplamnn karekk ile aada tanmlanan katsaysnn arpm sonucunda bulunan deerden az olmayacaktr. Gznne alnacak kat yerdeitirmeleri, kolon veya perdelerin baland dm noktalarnda hesaplanan azaltlm di yerdeitirmelerinin kat iindeki ortalamalar olacaktr. Mevcut eski bina iin hesap yaplmasnn mmkn olmamas durumunda eski binann yerdeitirmeleri, yeni bina iin ayn katlarda hesaplanan deerlerden daha kk alnmayacaktr.
(a) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin btn katlarda ayn seviyede olmalar durumunda = R / 4 alnacaktr. (b) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin, baz katlarda olsa bile, farkl seviyelerde olmalar durumunda, tm bina iin = R / 2 alnacaktr. 2.10.3.2 Braklacak minimum derz boluu, 6 m ykseklie kadar en az 30 mm olacak ve bu deere 6 mden sonraki her 3 mlik ykseklik iin en az 10 mm eklenecektir. 2.10.3.3 Bina bloklar arasndaki derzler, depremde bloklarn btn dorultularda birbirlerinden bamsz olarak almasna olanak verecek ekilde dzenlenecektir. 2.11. YAPISAL IKINTILARA, MMAR ELEMANLARA, MEKANK VE ELEKTRK DONANIMA ETKYEN DEPREM YKLER 2.11.1 Binalarda balkon, parapet, baca, vb konsol olarak binann tayc sistemine bal, ancak bamsz alan yapsal kntlar ile cephe, ara blme panolar, vb yapsal olmayan tm mimari elemanlara uygulanacak; mekanik ve elektrik donanmlar ile bunlarn bina tayc sistem elemanlarna balantlarnn hesabnda kullanlacak edeer deprem ykleri Denk.(2.21) ile verilmitir.
H f e = 0.5 Ao I we 1 + 2 i HN
(2.21)
Hesaplanan deprem yk, yatay dorultuda en elverisiz i kuvvetleri verecek ynde ilgili elemann arlk merkezine etki ettirilecektir. Dey konumda olmayan elemanlara, Denk.(2.21) ile hesaplanan edeer deprem yknn yars dey dorultuda etki ettirilecektir.
2.11.2 Denk.(2.21)de we ile gsterilen mekanik veya elektrik donanm arlklarnn binann herhangi bir iinci katndaki toplamnn 0.2widen byk olmas durumunda, donanmlarn arlklarnn ve binaya balantlarnn rijitlik zellikleri, bina tayc sisteminin deprem hesabnda gznne alnacaktr. 2.11.3 Mekanik veya elektrik donanmn bulunduu kattaki en byk ivmeyi tanmlayan kat ivme spektrumunun uygun yntemlerle belirlenmesi durumunda, Denk.(2.21) uygulanmayabilir. 2.11.4 Yangn sndrme sistemleri ve acil yedek elektrik sistemleri ile dolgu duvarlarna balanan donanmlar ve bunlarn balantlarnda Denk.(2.21) ile hesaplanan veya 2.11.3e gre elde edilen deprem yknn iki kat alnacaktr.
26
Bina tr olmad halde, deprem hesabnn bu blmde verilen kurallara gre yaplmasna izin verilen yaplar ve bu yaplara uygulanacak Tayc Sistem Davran Katsaylar (R), Tablo 2.8de tanmlanmtr. Deprem yk azaltma katsaylar ise Denk.(2.3)e gre belirlenecektir. Gerekli durumlarda, Tablo 2.3de verilen Bina nem Katsaylar bu yaplar iin de kullanlacaktr. Ancak Tablo 2.7de verilen Hareketli Yk Katlm Katsaylar geerli deildir. Kar ykleri ve vin kaldrma ykleri dnda, depolanan her trl kat ve sv maddeler ile mekanik gerelerin arlklarnn azaltlmam deerleri kullanlacaktr.
TABLO 2.8 BNA TR OLMAYAN YAPILAR N TAIYICI SSTEM DAVRANI KATSAYILARI YAPI TR
R 4 2 3 3 4 2 2 4
Sneklik dzeyi yksek ereveler veya dmerkez aprazl elik perdeler tarafndan tanan ykseltilmi sv tanklar, basnl tanklar, bunkerler, hazneler Sneklik dzeyi normal ereveler veya merkezi aprazl elik perdeler tarafndan tanan ykseltilmi sv tanklar, basnl tanklar, bunkerler, hazneler Ktlesi ykseklii boyunca yayl, yerinde dklm betonarme silo, endstri bacalar ve benzeri tayc sistemler (*) Betonarme soutma kuleleri (*) Ktlesi ykseklii boyunca yayl uzay kafes kirili elik kuleler, elik silo ve endstri bacalar (*) Gergili yksek elik direk ve gergili elik bacalar Ktlesi tepede yl, bamsz tek bir dey tayc eleman tarafndan tanan ters sarka tr yaplar Endstri tipi elik depolama ve istif raflar
(*)
Bu tr yaplarn deprem hesab, tayc sistemi yeterince tanmlayan ayrk dinamik serbestlik dereceleri gznne alnarak, 2.8 veya 2.9a gre yaplacaktr.
2.13. DEPREM HESAP RAPORLARINA LKN KURALLAR
Binalarn deprem hesaplarn ieren hesap raporlarnn hazrlanmasnda aada belirtilen kurallara uyulacaktr:
2.13.1 Tasarm yaplan bina iin, Tablo 2.1de tanmlanan dzensizlik trleri ayrntl olarak irdelenecek, eer varsa, binada hangi tr dzensizliklerin bulunduu ak olarak belirtilecektir. 2.13.2 Seilen sneklik dzeyi yksek veya normal tayc sistemin Blm 3 veya Blm 4teki koullara gre tanm ak olarak yaplacak ve Tablo 2.5ten R katsaysnn seim nedeni belirtilecektir.
27
2.13.3 Binann bulunduu deprem blgesi, bina ykseklii ve tayc sistem dzensizlikleri gznne alnarak, 2.6ya gre uygulanacak hesap ynteminin seim nedeni ak olarak belirtilecektir. 2.13.4 Bilgisayarla hesap yaplmas durumunda, aadaki kurallar uygulanacaktr: (a) Dm noktalarnn ve elemanlarn numaralarn gsteren boyutlu tayc sistem emas hesap raporunda yer alacaktr. (b) Tm giri bilgileri ile i kuvvetleri ve yerdeitirmeleri de ieren k bilgileri, kolayca anlalr biimde mutlaka hesap raporunda yer alacaktr. Proje kontrol makamnn talep etmesi durumunda, tm bilgisayar dosyalar elektronik ortamda teslim edilecektir. (c) Hesapta kullanlan bilgisayar yazlmnn ad, mellifi ve versiyonu hesap raporunda ak olarak belirtilecektir. (d) Proje kontrol makamnn talep etmesi durumunda, bilgisayar yazlmnn teorik aklama klavuzu ve kullanma klavuzu hesap raporuna eklenecektir. 2.14. BNALARA VME KAYITILARININ YERLETRLMES
Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan uygun grlmesi durumunda, bakanlk veya niversite kurulularnca kuvvetli deprem hareketinin llmesi amac ile kamuya veya zel ve tzel kiilere ait binalara ve dier yaplara ivme kaytlarnn yerletirilmesine izin verilecek, bina veya yap sahipleri ya da iletmecileri bunlarn korunmasndan sorumlu olacaktr.
28
Bu blmde aadaki simgelerin kullanld boyutlu ifadelerde, kuvvetler Newton [N], uzunluklar milimetre [mm] ve gerilmeler MegaPascal [MPa] = [N/mm2] birimindedir. Ac Ach Ack Ae Ag Ak Aos Ap As1 As2 Asd Ash Aw Aw a bj bk bw D d fcd fck fctd fyd fyk fywd fywk Hcr Hw h hk b = Kolonun veya perde u blgesinin brt enkesit alan = Boluksuz perdenin, ba kirili perdede her bir perde parasnn, demenin veya boluklu demede her bir deme parasnn brt enkesit alan = Sarg donatsnn dndan dna alnan l iinde kalan ekirdek beton alan = Herhangi bir katta, gznne alnan deprem dorultusunda etkili kesme alan = Herhangi bir katta, gznne alnan deprem dorultusuna paralel dorultuda perde olarak alan tayc sistem elemanlarnn enkesit alanlarnn toplam = Herhangi bir katta, gznne alnan deprem dorultusuna paralel kargir dolgu duvar alanlarnn (kap ve pencere boluklar hari) toplam = Spiral donatnn enkesit alan = Binann tm katlarnn plan alanlarnn toplam = Kolon-kiri dm noktasnn bir tarafnda, kiriin negatif momentini karlamak iin ste konulan ekme donatsnn toplam alan = Kolon-kiri dm noktasnn As1e gre br tarafnda, kiriin pozitif momentini karlamak iin alta konulan ekme donatsnn toplam alan = Ba kiriinde apraz donat demetinin her birinin toplam alan = s enine donat aralna kar gelen ykseklik boyunca, kolonda veya perde u blgesindeki tm etriye kollarnn ve irozlarn enkesit alan deerlerinin gznne alnan bkya dik dorultudaki izdmlerinin toplam = Kolon enkesiti etkin gvde alan (depreme dik dorultudaki kolon kntlarnn alan hari) = Herhangi bir katta, kolon enkesiti etkin gvde alanlar Awlarn toplam = Kolonda veya perde u blgesinde etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk = Gznne alnan deprem dorultusunda, birleim blgesine saplanan kiriin dey orta ekseninden itibaren kolon kenarlarna olan uzaklklardan kk olannn iki kat (Kiri genilii ile birleimin derinliinin toplamn aamaz) = Birbirine dik yatay dorultularn her biri iin, kolon veya perde u blgesi ekirdeinin enkesit boyutu (en dtaki enine donat eksenleri arasndaki uzaklk) = Kiriin gvde genilii, perdenin gvde kalnl = Dairesel kolonun gbek ap (spiral donat eksenleri arasndaki uzaklk) = Kiriin faydal ykseklii = Betonun tasarm basn dayanm = Betonun karakteristik silindir basn dayanm = Betonun tasarm ekme dayanm = Boyuna donatnn tasarm akma dayanm = Boyuna donatnn karakteristik akma dayanm = Enine donatnn tasarm akma dayanm = Enine donatnn karakteristik akma dayanm = Kritik perde ykseklii = Temel stnden veya zemin kat demesinden itibaren llen toplam perde ykseklii = Kolonun gznne alnan deprem dorultusundaki enkesit boyutu = Kiri ykseklii = TS-500de ekme donats iin verilen kenetlenme boyu
29
n w Ma Mpa Mpi Mpj Mp Mp Mra Mri Mrj Mr M Nd Ndm s Vc Vd Vdy Ve Vik Vis Vkol Vr Vt i s sh
= Kolonun kiriler arasnda arasnda kalan serbest ykseklii, kiriin kolon veya perde yzleri arasnda kalan serbest akl = Perdenin veya ba kirili perde parasnn plandaki uzunluu = Kolonun serbest yksekliinin alt ucunda, kolon kesme kuvvetinin hesabnda esas alnan moment = Kolonun serbest yksekliinin alt ucunda fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan moment kapasitesi = Kiriin sol ucu ideki kolon yznde fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan pozitif veya negatif moment kapasitesi = Kiriin sa ucu jdeki kolon yznde fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan negatif veya pozitif moment kapasitesi = Dm noktasna birleen kirilerin moment kapasitelerinin toplam = Kolonun serbest yksekliinin st ucunda fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan moment kapasitesi = Kolonun veya perdenin serbest yksekliinin alt ucunda fcd ve fydye gre hesaplanan tama gc momenti = Kiriin sol ucu ideki kolon veya perde yznde fcd ve fydye gre hesaplanan pozitif veya negatif tama gc momenti = Kiriin sa ucu jdeki kolon veya perde yznde fcd ve fydye gre hesaplanan negatif veya pozitif tama gc momenti = Kolonun veya perdenin serbest yksekliinin st ucunda fcd ve fydye gre hesaplanan tama gc momenti = Kolonun serbest yksekliinin st ucunda, kolon kesme kuvvetinin hesabnda esas alnan moment = Yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel kuvvet = Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by = Enine donat aral, spiral donat adm = Betonun kesme dayanmna katks = Yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan kesme kuvveti = Kiriin kolon yznde dey yklerden meydana gelen basit kiri kesme kuvveti = Kolon ve kirite enine donat hesabna esas alnan kesme kuvveti = Binann iinci katndaki tm kolonlarda gznne alnan deprem dorultusunda Blm 2ye gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = Binann iinci katnda, Denk.3.3n hem alttaki hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlarda, gznne alnan deprem dorultusunda Blm 2ye gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = Dm noktasnn stnde ve altnda Blm 2ye gre hesaplanan kolon kesme kuvvetlerinin kk olan = Kolon, kiri veya perde kesitinin kesme dayanm = Blm 2ye gre binaya etkiyen toplam deprem yk (taban kesme kuvveti) = Herhangi bir iinci katta hesaplanan Vis / Vik oran = Donat ap = Ba kiriinde kullanlan apraz donat demetinin yatayla yapt a = Kiri mesnedinde stteki veya alttaki ekme donats oran = Kolonda spiral donatnn hacmsal oran [ s = 4Aos (D s ) ] = Perdede yatay gvde donatlarnn hacmsal oran [(sh)min = 0.0025]
30
3.1. KAPSAM 3.1.1 Deprem blgelerinde yaplacak tm betonarme binalarn tayc sistem elemanlarnn boyutlandrlmas ve donatlmas, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr. Betonarme bina temelleri ile ilgili kurallar Blm 6da verilmitir. 3.1.2 Bu blmde belirtilen kural ve koullar, yerinde dkme monolitik betonarme binalar ile, aksi belirtilmedike, tayc sistemi betonarme ve/veya ngerilmeli beton elemanlardan oluan prefabrike binalar iin geerlidir. 3.1.3 Bu blmn kapsam iindeki betonarme binalarn yatay yk tayc sistemleri; sadece erevelerden, sadece perdelerden veya ereve ve perdelerin birleiminden oluabilir. 3.1.4 Beton dayanmnn C50den daha yksek olduu betonarme binalar ile tayc sistem elemanlarnda donat olarak elik profillerin kullanld binalar bu blmn kapsam dndadr. 3.2. GENEL KURALLAR 3.2.1. Betonarme Tayc Sistemlerin Snflandrlmas
Depreme kar davranlar bakmndan, betonarme binalarn yatay yk tayc sistemleri, aada tanmlanan iki snfa ayrlmtr. Bu iki snfa giren sistemlerin karma olarak kullanlmasna ilikin zel durum ve koullar, Blm 2deki 2.5.4te verilmitir.
3.2.1.1 Aada belirtilen betonarme tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler olarak tanmlanmtr: (a) 3.3, 3.4 ve 3.5te belirtilen kurallara gre boyutlandrlarak donatlan kolon ve kirilerin oluturduu ereve tr tayc sistemler, (b) 3.6ya gre boyutlandrlarak donatlm boluksuz veya boluklu (ba kirili) perdelerden oluan tayc sistemler, (c) Yukardaki iki tr sistemin birleiminden oluturulan perdeli-ereveli tayc sistemler. 3.2.1.2 Aada belirtilen betonarme tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Normal Sistemler olarak tanmlanmtr: (a) 3.7, 3.8 ve 3.9da belirtilen kurallara gre boyutlandrlarak donatlan kolon ve kirilerin oluturduu ereve tr tayc sistemler, (b) 3.10a gre boyutlandrlarak donatlm boluksuz veya boluklu (ba kirili) perdelerden oluan tayc sistemler, (c) Yukardaki iki tr sistemin birleiminden oluturulan perdeli-ereveli tayc sistemler. 3.2.2. lgili Standartlar
Yerinde dkme ve prefabrike betonarme tayc sistemler, bu blmde belirtilen kurallar ile birlikte, Blm 2de verilen deprem ykleri ve hesap kurallar, TS-498 ve 31
TS-9967de ngrlen dier ykler, TS-500, TS-708, TS-3233 ve TS-9967deki kurallar ile malzeme ve yk katsaylar kullanlarak projelendirileceklerdir. lgili standartlarda verilen kurallarn farkl olduu zel durumlarda, bu blmdeki kurallar esas alnacaktr.
3.2.3. Tayc Sistem Hesabnda Kullanlacak Kesit Rijitlikleri Blm 2de verilen yntemlerle yaplacak tayc sistem hesabnda atlamam kesite ait kesit rijitlikleri kullanlacaktr. Ancak, kendi dzlemleri iindeki perdelere saplanan kirilerde ve ba kirili (boluklu) perdelerin ba kirilerinde atlam kesite ait deerler kullanlabilir. 3.2.4. Kesit Hesaplarnda Kullanlacak Yntem
Btn deprem blgelerinde, betonarme elemanlarn depreme dayankl olarak boyutlandrlmasnda ve donat hesaplarnda TS-500de verilen Tama Gc Ynteminin kullanlmas zorunludur.
3.2.5. Malzeme 3.2.5.1 Deprem blgelerinde yaplacak tm betonarme binalarda C20den daha dk dayanml beton kullanlamaz. 3.2.5.2 Tm deprem blgelerinde, TS-500deki tanma gre kalite denetimli, bakm yaplm ve vibratrle yerletirilmi beton kullanlmas zorunludur. Ancak, kendinden yerleen beton kullanld durumlarda, vibratrle beton yerletirilmesine gerek yoktur. 3.2.5.3 Etriye ve iroz donats ile deme donats dnda, nervrsz donat elii kullanlamaz. Ayrca, 3.2.5.4te belirtilen elemanlar hari olmak zere, betonarme tayc sistem elemanlarnda S420den daha yksek dayanml donat elii kullanlmayacaktr. Kullanlan donatnn kopma birim uzamas %10dan az olmayacaktr. Donat eliinin deneysel olarak bulunan ortalama akma dayanm, ilgili elik standardnda ngrlen karakteristik akma dayanmnn 1.3 katndan daha fazla olmayacaktr. Ayrca, deneysel olarak bulunan ortalama kopma dayanm, yine deneysel olarak bulunan ortalama akma dayanmnn 1.15 katndan daha az olmayacaktr. 3.2.5.4 Kirili sistemlerin demelerinde, kirisiz demelerde, dili deme tablalarnda, etriyelerde, bodrum katlarn evresindeki d perde duvarlarnn gvdelerinde, deprem yklerinin tmnn bina ykseklii boyunca perdeler tarafndan tand ve 3.6.1.2de Denk.(3.14) ile verilen koullarn her ikisinin de saland binalarn perde gvdelerinde S420den daha yksek dayanml donat elii kullanlabilir. 3.2.6. ekme Donatlarnn Kenetlenme Boyu
Bu blmde aksi belirtilmedike, kancal ve kancasz ekme donats ubuklar iin gerekli kenetlenme boylar TS-500de verilen kurallara gre saptanacaktr.
32
3.2.7. Kaynakl ve Manonlu Ek ve Balantlar 3.2.7.1 Boyuna donatlarn bindirmeli kaynakl eklerinin sertifikal kaynaklar tarafndan yaplmas zorunludur. Kt kaynak ekleri yaplmayacaktr. Kaynak yaplacak donat eliinin karbon edeeri TS-500de verilen snr deeri amayacaktr. 3.2.7.2 Kaynakl ve manonlu boyuna donat eklerinin en az %2si iin, 5 adetten az olmamak zere, ekme deneyi yaplacaktr. Ekin deneyle bulunan kopma dayanm, eklenen donat ubuklarnn TS-500de verilen kopma dayanmndan daha az olmayacaktr. 3.2.7.3 Enine donatlarn boyuna donatlara kaynakla balanmasna izin verilmez. 3.2.7.4 elik pencere ve kap kasalarnn, dbellerin, balant plakalarnn, tesisat elemanlarnn, makina ve tehizatn boyuna ve enine donatlara kaynakla balanmasna izin verilmez. 3.2.8. zel Deprem Etriyeleri ve irozlar
Btn deprem blgelerinde, sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi normal olan tm betonarme sistemlerin kolonlarnda, kolon-kiri birleim blgelerinde, perde u blgelerinde ve kiri sarlma blgelerinde kullanlan etriyeler zel deprem etriyesi, irozlar ise zel deprem irozu olarak dzenlenecektir. zel deprem etriye ve irozlarnn salamas gerekli koullar aada verilmitir (ekil 3.1):
ekil 3.1 3.2.8.1 zel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135 derece kvrml kancalar bulunacaktr. zel deprem irozlarnda ise bir uta 90 derece kvrml kanca yaplabilir. Bu durumda kolonun veya perdenin bir yznde, kanca kvrmlar 135 derece ve 90 derece olan irozlar hem yatay hem de dey dorultuda artmal olarak dzenlenecektir. 135 derece kvrml kancalar, enine donat apn gstermek zere,
33
en az 5 apl daire etrafnda bklecektir. Kancalarn boyu kvrmdaki en son teet noktasndan itibaren, dz yzeyli ubuklarda 10 ve 100 mmden, nervrl ubuklarda ise 6 ve 80 mmden az olmayacaktr.
3.2.8.2 zel deprem etriyeleri boyuna donaty dtan kavrayacak ve kancalar ayn boyuna donat etrafnda kapanacaktr. zel deprem irozlarnn ap ve aral, etriyelerin ap ve aral ile ayn olacaktr. irozlar, her iki ularnda mutlaka boyuna donatlar saracaktr. Etriyeler ve irozlar beton dklrken oynamayacak biimde skca balanacaktr. 3.3. SNEKLK DZEY YKSEK KOLONLAR 3.3.1. Enkesit Koullar 3.3.1.1 Dikdrtgen kesitli kolonlarn en kk boyutu 250 mmden ve enkesit alan 75000 mm2 den daha az olmayacaktr. Dairesel kolonlarn ap en az 300 mm olacaktr. 3.3.1.2 Kolonun brt enkesit alan, Ndm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by olmak zere, Ac Ndm / (0.50 fck) koulunu salayacaktr. 3.3.2. Boyuna Donat Koullar 3.3.2.1 Kolonlarda boyuna donat brt alan kesitin %1inden az, %4nden fazla olmayacaktr. En az donat, dikdrtgen kesitli kolonlarda 416 veya 614, dairesel kolonlarda ise 614 olacaktr. 3.3.2.2 Bindirmeli ek yaplan kesitlerde boyuna donat oran %6y gemeyecektir. 3.3.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi 3.3.3.1 Kolon boyuna donatlarnn bindirmeli ekleri, mmkn olabildiince 3.3.4.2de tanmlanan kolon orta blgesinde yaplmaldr. Bu durumda bindirmeli ek boyu, TS-500de ekme donats iin verilen kenetlenme boyu bye eit olacaktr. 3.3.3.2 Boyuna donatlarn bindirmeli eklerinin kolon alt ucunda yaplmas durumunda ise, aadaki koullara uyulacaktr: (a) Boyuna donatlarn %50sinin veya daha aznn kolon alt ucunda eklenmesi durumunda bindirmeli ek boyu, bnin en az 1.25 kat olacaktr. (b) Boyuna donatlarn %50den fazlasnn kolon alt ucunda eklenmesi durumunda bindirmeli ek boyu, bnin en az 1.5 kat olacaktr. Temelden kan kolon filizlerinde de bu koula uyulacaktr. (c) Yukardaki her iki durumda da, bindirmeli ek boyunca 3.3.4.1de tanmlanan minimum enine donat kullanlacaktr. 3.3.3.3 Katlar arasnda kolon kesitinin deimesi durumunda, boyuna donatnn kolon-kiri birleim blgesi iinde deye gre eimi 1/6dan daha fazla olmayacaktr. Kesit deiiminin daha fazla olmas durumunda veya en st kat kolonlarnda; alttaki kolonun boyuna donatsnn kar taraftaki kiriin iindeki kenetlenme boyu, TS-500de ekme donats iin verilen kenetlenme boyu bnin 1.5 katndan ve 40den daha az
34
olmayacaktr. Kar tarafta kiri bulunmad durumlarda kenetlenme, gerekirse kolonun kar yznde aaya doru kvrm yaplarak salanacaktr. 90 derecelik yatay kancann veya aaya kvrlan dey kancann boyu en az 12 olacaktr (ekil 3.2).
3.3.3.4 Yanyana boyuna donatlarda yaplan manonlu veya kaynakl eklerin arasndaki boyuna uzaklk 600 mmden az olmayacaktr.
c a e
b a e
6
1
e 1.5 b e 40
ekil 3.2 3.3.4. Enine Donat Koullar 3.3.7.6ya gre daha elverisiz bir durum elde edilmedike, kolonlarda kullanlacak minimum enine donatya ilikin koullar, kolon sarlma blgeleri iin 3.3.4.1de ve kolon orta blgesi iin 3.3.4.2de verilmitir (ekil 3.3). Tm kolon boyunca, 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri ve zel deprem irozlar kullanlacaktr. 3.3.4.1 Her bir kolonun alt ve st ularnda zel sarlma blgeleri oluturulacaktr. Sarlma blgelerinin her birinin uzunluu, deme st kotundan yukarya doru veya kolona balanan en derin kiriin alt yznden balayarak aaya doru llmek zere, kolon kesitinin byk boyutundan (dairesel kesitlerde kolon apndan), kolon serbest yksekliinin 1/6sndan ve 500 mmden az olmayacaktr. Konsol kolonlarda sarlma blgesi kolon alt ucunda oluturulacak ve uzunluu kolon byk boyutunun 2 katndan az olmayacaktr. Sarlma blgelerinde kullanlacak enine donatya ilikin koullar aada verilmitir. Bu donatlar temelin iinde de, 300 mm den ve en byk boyuna donat apnn 20 katndan az olmayan bir ykseklik boyunca devam ettirilecektir. Ancak, anak temellere mesnetlenen kolonlarda, sarlma blgesindeki enine donat anak ykseklii boyunca devam ettirilecektir. (a) Sarlma blgelerinde 8den kk apl enine donat kullanlmayacaktr. Bu blgede, boyuna dorultudaki etriye ve iroz aral en kk enkesit boyutunun 1/3nden ve 100 mmden daha fazla, 50 mmden daha az olmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk, a, etriye apnn 20 katndan
35
fazla olmayacaktr. Srekli dairesel spirallerin adm, gbek apnn 1/5inden ve 80 mmden fazla olmayacaktr.
(b) Etriyeli kolonlarda Nd > 0.20 Ac fck olmas durumunda sarlma blgelerindeki minimum toplam enine donat alan, Denk.(3.1)de verilen koullarn elverisiz olann salayacak ekilde hesaplanacaktr. Bu hesapta kolonun ekirdek boyutu bk , her iki dorultu iin ayr ayr gznne alnacaktr (ekil 3.3).
(3.1)
(c) Spiral donatl kolonlarda Nd > 0.20 Ac fck olmas durumunda sarlma blgelerindeki enine donatnn minimum hacmsal oran, Denk.(3.2)deki koullarn elverisiz olann salayacak ekilde hesaplanacaktr.
(3.2)
(d) Nd 0.20 Ac fck olmas durumunda, kolon sarlma blgelerinde Denk.(3.1) ve Denk.(3.2) ile verilen enine donatlarn en az 2/3, minimum enine donat olarak kullanlacaktr. 3.3.4.2 Kolon orta blgesi, kolonun alt ve st ularnda tanmlanan sarlma blgeleri arasnda kalan blgedir (ekil 3.3).
Kolon orta blgesinde 8den kk apl enine donat kullanlmayacaktr. Kolon boyunca etriye, iroz veya spiral aral, en kk enkesit boyutunun yarsndan ve 200 mmden daha fazla olmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk, a, etriye apnn 20 katndan daha fazla olmayacaktr.
3.3.5. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu 3.3.5.1 Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerde, her bir kolon - kiri dm noktasna birleen kolonlarn tama gc momentlerinin toplam, o dm noktasna birleen kirilerin kolon yzndeki kesitlerindeki tama gc momentleri toplamndan en az %20 daha byk olacaktr (ekil 3.4):
(M ra + M r ) 1.2 (M ri + M rj )
(3.3)
3.3.5.2 Denk.(3.3)n uygulanabilmesi iin, dm noktasna birleen kirilerin 3.4.1.1de verilen boyut koullarn salamas zorunludur. 3.3.5.3 Denk.(3.3), her bir deprem dorultusunda ve depremin her iki yn iin elverisiz sonu verecek ekilde ayr ayr uygulanacaktr (ekil 3.4). Kolon tama gc momentlerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri en kk yapan Nd eksenel kuvvetleri gznne alnacaktr.
36
ekil 3.3
37
3.3.5.4 Denk.(3.3)n uygulanmasna ilikin zel durumlar aada belirtilmitir: (a) Dm noktasna birleen kolonlarn her ikisinde de Nd 0.10 Ac fck olmas durumunda, Denk.(3.3)n salanmas zorunlu deildir. (b) Tek katl binalarda ve ok katl binalarn kolonlar st kata devam etmeyen dm noktalarnda Denk.(3.3)n salanp salanmadna baklmayacaktr. (c) Kirilerin sapland perdenin zayf dorultuda kolon gibi almas durumunda, Denk.(3.3)n salanp salanmadna baklmayacaktr.
Mra Mra
Deprem yn
Deprem yn
Mrj
Mri
Mrj
Mri
Mr
Mr
ekil 3.4 3.3.6. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulunun Baz Kolonlarda Salanamamas Durumu 3.3.6.1 Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerde, gznne alnan deprem dorultusunda binann herhangi bir iinci katnda, Denk.(3.4)n salanmas koulu ile, ilgili katn alt ve/veya stndeki baz dm noktalarnda Denk.(3.3)n salanamam olmasna izin verilebilir. i = Vis /Vik 0.70 (3.4) Nd 0.10 Ac fck koulunu salayan kolonlar, Denk. (3.3) salamasalar bile, Visnin hesabnda gznne alnabilir. 3.3.6.2 Denk.(3.4)n salanmas durumunda, 0.70 i 1.00 aralnda, Denk. (3.3)n hem alttaki, hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlara etkiyen eilme momentleri ve kesme kuvvetleri (1/i) oran ile arplarak arttrlacaktr. Denk. (3.3) salamayan kolonlar, kesitlerinde oluan dey yk ve deprem etkileri altnda donatlacaktr. 3.3.6.3 Herhangi bir katta Denk.(3.4)n salanamamas durumunda, sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerdeki tm ereveler sneklik dzeyi normal ereve olarak gznne alnacak ve Tablo 2.5e gre tayc sistem davran katsays deitirilerek hesap tekrarlanacaktr. Blm 2 deki 2.5.4.1de belirtildii zere sneklik dzeyi normal erevelerin, sneklik dzeyi yksek perdelerle birarada kullanlmas da mmkndr.
38
3.3.7. Kolonlarn Kesme Gvenlii 3.3.7.1 Kolonlarda enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti, Ve , Denk. (3.5) ile hesaplanacaktr. Ve = (M a + M ) / n (3.5) Denk.(3.5)teki Ma ve Mnn hesaplanmas iin, kolonun alt ve/veya st ularnda Denk.(3.3)n salanmas durumunda 3.3.7.2, salanamamas durumunda ise 3.3.7.3 uygulanacaktr (ekil 3.5). 3.3.7.2 Denk.(3.3)n saland dm noktasna birleen kirilerin ularndaki moment kapasitelerinin toplam olan Mp momenti hesaplanacaktr: M p = M pi + M pj
(3.6)
Daha kesin hesap yaplmad durumlarda, Mpi 1.4 Mri ve Mpj 1.4 Mrj olarak alnabilir. Mp momenti, kolonlarn dm noktasna birleen ularnda Blm 2ye gre elde edilmi bulunan momentler orannda kolonlara datlacak ve datm sonucunda ilgili kolonun alt veya st ucunda elde edilen moment, Denk.(3.5)te Ma veya M olarak gznne alnacaktr.Depremin her iki yn iin Denk.(3.6) ayr ayr uygulanacak ve elde edilen en byk Mp deeri datmda esas alnacaktr.
Denk.(3.3)n salanm olmasna karn Denk.(3.5)teki Ma veya Mnn hesab, gvenli tarafta kalmak zere, 3.3.7.3e gre de yaplabilir. 3.3.7.3 Denk.(3.3)n salanamad dm noktasna birleen kolonlarn ularndaki momentler, kolonlarn moment kapasiteleri olarak hesaplanacak ve Denk. (3.5)te Ma ve/veya M olarak kullanlacaktr. Moment kapasiteleri, daha kesin hesap yaplmad durumlarda, Mpa 1.4 Mra ve Mp 1.4 Mr olarak alnabilir. Mpa ve Mp momentlerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri en byk yapan Nd eksenel kuvvetleri gznne alnacaktr. 3.3.7.4 Temele balanan kolonlarn alt ucundaki Ma momenti de, 3.3.7.3e gre moment kapasiteleri olarak hesaplanacaktr. 3.3.7.5 Denk.(3.5) ile hesaplanan kesme kuvveti, Ve, yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan kesme kuvveti Vdden daha kk olmayacak ve ayrca Denk.(3.7) ile verilen koullar salayacaktr. Denk.(3.7)deki ikinci koulun salanamamas durumunda, kesit boyutlar gerei kadar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr.
Ve Vr Ve 0.22 Aw f cd
(3.7)
3.3.7.6 Kolon enine donatsnn Ve kesme kuvvetine gre hesabnda, betonun kesme dayanmna katks, Vc , TS-500e gre belirlenecektir. Ancak, 3.3.4.1de tanmlanan kolon sarlma blgelerindeki enine donatnn hesabnda, sadece deprem yklerinden oluan kesme kuvvetinin depremli durumdaki toplam kesme kuvvetinin yarsndan daha byk olmas ve ayn zamanda Nd 0.05Ac fck koulunun salanmas halinde, betonun kesme dayanmna katks Vc = 0 alnacaktr.
39
Ksa kolonlar, tayc sistem nedeni ile veya dolgu duvarlarnda kolonlar arasnda braklan boluklar nedeni ile oluabilirler (ekil 3.6). Ksa kolon oluumunun engellenemedii durumlarda, enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti Denk.(3.5) ile hesaplanacaktr. Denk.(3.5)teki momentler, ksa kolonun alt ve st ularnda Ma 1.4 Mra ve M 1.4 Mr olarak hesaplanacak, n ise ksa kolonun boyu olarak alnacaktr. Ancak hesaplanan kesme kuvveti Denk.(3.7)de verilen koullar salayacaktr. Ksa kolon boyunca, 3.3.4.1de kolonlarn sarlma blgeleri iin tanmlanan minimum enine donat ve yerletirme koullar uygulanacaktr. Dolgu duvarlar arasnda kalarak ksa kolon durumuna dnen kolonlarda, enine donatlar tm kat yksekliince devam ettirilecektir (ekil 3.6).
40
Ve 1.4 Mr
n
1.4 Mra Ve Yksek kiri veya dolgu duvar
ekil 3.6 3.4. SNEKLK DZEY YKSEK KRLER 3.4.1. Enkesit Koullar 3.4.1.1 Kolonlarla birlikte ereve oluturan veya perdelere kendi dzlemleri iinde balanan kirilerin enkesit boyutlarna ilikin koullar aada verilmitir: (a) Kiri gvde genilii en az 250 mm olacaktr. Gvde genilii, kiri ykseklii ile kiriin birletii kolonun kirie dik geniliinin toplamn gemeyecektir. (b) Kiri ykseklii, deme kalnlnn 3 katndan ve 300 mmden daha az, kiri gvde geniliinin 3.5 katndan daha fazla olmayacaktr. (c) Kiri ykseklii, serbest akln 1/4nden daha fazla olmamaldr. Aksi durumda 3.4.2.5 uygulanacaktr. (d) Kiri genilii ve ykseklii ile ilgili olarak yukarda belirtilen snrlamalar, kolonlara mafsall olarak balanan betonarme ya da ngerilmeli prefabrike kiriler, ba kirili (boluklu) perdelerin ba kirileri ve ereve kirilerine kolon-kiri dm noktalar dnda saplanan ikincil kiriler iin geerli deildir. 3.4.1.2 Kiri olarak boyutlandrlp donatlacak tayc sistem elemanlarnda, tasarm eksenel basn kuvvetinin Nd 0.1Ac fck koulunu salamas zorunludur. Aksi durumda, bu elemanlar 3.3e gre kolon olarak boyutlandrlp donatlacaktr. 3.4.2. Boyuna Donat Koullar 3.4.2.1 Kiri mesnetlerinde ekme donatlarnn minimum oran iin Denk.(3.8) ile verilen koula uyulacaktr.
0.8 f ctd / f yd
(3.8)
41
3.4.2.2 Boyuna donatlarn ap 12 mmden az olmayacaktr. Kiriin alt ve stnde en az iki donat ubuu, kiri akl boyunca srekli olarak bulunacaktr. 3.4.2.3 Birinci ve ikinci derece deprem blgelerindeki tayc sistemlerde, kiri mesnedindeki alt donat, ayn mesnetteki st donatnn %50sinden daha az olamaz. Ancak, nc ve drdnc derece deprem blgelerinde bu oran %30a indirilebilir. 3.4.2.4 Aklk ve mesnetlerdeki ekme donats oran TS-500de verilen maksimum deerden ve %2den fazla olmayacaktr. 3.4.2.5 3.4.1.1in (c) paragrafnda tanmlanan koulun salanamad zel durumlarda, kiri gvdesinin her iki yzne, kiri ykseklii boyunca gvde donats konulacaktr. Toplam gvde donats alan, sa veya sol mesnet kesitlerinde st ve alt boyuna donat alanlar toplamnn en bynn %30undan daha az olmayacaktr. Gvde donats ap 12 mmden az, aral ise 300 mmden fazla olmayacaktr. Boyuna donatlarn kenetlenmesine benzer biimde, gvde donatlarnn kenetlenmesi iin de 3.4.3.1in (b) ve (c) paragraflar uygulanacaktr. 3.4.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi 3.4.3.1 Boyuna donatlarn yerletirilmesi ve kenetlenmesine ilikin koullar aada verilmitir (ekil 3.7): (a) Kiriin iki ucundaki mesnet st donatlarnn byk olannn en az 1/4 tm kiri boyunca srekli olarak devam ettirilecektir. Mesnet st donatsnn geri kalan ksm, TS-500e gre dzenlenecektir. (b) Kolona birleen kirilerin kolonun br yznde devam etmedii durumlarda kirilerdeki alt ve st donat, kolonun etriyelerle sarlm ekirdeinin kar taraftaki yzeyine kadar uzatlp etriyelerin i tarafndan 90 derece bklecektir. Bu durumda boyuna donatnn kolon iinde kalan yatay ksm ile 90 derece kvrlan dey ksmnn toplam uzunluu, TS-500de ngrlen dz kenetlenme boyu bden az olmayacaktr. 90 derecelik kancann yatay ksm 0.4bden, dey ksm ise 12den az olmayacaktr. Perdelerde ve a lsnn dz kenetlenme boyu bden ve 50den daha fazla olduu kolonlarda, boyuna donatnn kenetlenmesi, 90 derecelik kanca yaplmakszn dz olarak salanabilir. (c) Her iki taraftan kirilerin kolonlara birlemesi durumunda kiri alt donatlar, akla komu olan kolon yznden itibaren, 50 den az olmamak zere, en az TS-500'de verilen kenetlenme boyu b kadar uzatlacaktr. Kirilerdeki derinlik fark gibi nedenlerle bu olanan bulunmad durumlarda kenetlenme, yukardaki (b) paragrafna gre kiriin kolonun br yznde devam etmedii durumlar iin tanmlanan biimde yaplacaktr.
42
ekil 3.7 3.4.3.2 Boyuna donatlarn eklenmesine ilikin koullar aada verilmitir: (a) 3.4.4.te tanmlanan kiri sarlma blgeleri, kolon-kiri birleim blgeleri ve aklk ortasnda alt donat blgeleri gibi, donatnn akma durumuna ulama olasl bulunan kritik blgelerde bindirmeli ek yaplmayacaktr. Bu blgeler dnda bindirmeli eklerin yaplabilecei yerlerde, ek boyunca 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri kullanlacaktr. Bu etriyelerin aralklar kiri derinliinin 1/4n ve 100 mmyi amayacaktr. st montaj donatsnn aklk ortasndaki eklerinde zel deprem etriyeleri kullanlmasna gerek yoktur. (b) Manonlu ekler veya bindirmeli kaynak ekleri, bir kesitte ancak birer donat atlayarak uygulanacak ve birbirine komu iki ekin merkezleri arasndaki boyuna uzaklk 600 mmden daha az olmayacaktr. 3.4.4. Enine Donat Koullar
Kiri mesnetlerinde kolon yznden itibaren kiri derinliinin iki kat kadar uzunluktaki blge, Sarlma Blgesi olarak tanmlanacak ve bu blge boyunca 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri kullanlacaktr. Sarlma blgesinde, ilk etriyenin kolon yzne uzakl en ok 50 mm olacaktr. 3.4.5.3e gre daha elverisiz bir deer elde edilmedike, etriye aralklar kiri yksekliinin 1/4n, en kk boyuna donat apnn 8 katn ve 150 mmyi amayacaktr (ekil 3.8). Sarlma blgesi dnda, TS-500de verilen minimum enine donat koullarna uyulacaktr.
43
50 mm
sk
hk Kiri sarlma blgesi = 2 hk Kiri orta blgesi (minimum enine donat TS-500 e gre) Kiri sarlma blgesi = 2 hk
ekil 3.8 3.4.5. Kirilerin Kesme Gvenlii 3.4.5.1 Kirilerde enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti, Ve , depremin soldan saa veya sadan sola etkimesi durumlar iin ayr ayr ve elverisiz sonu verecek ekilde, Denk.(3.9) ile bulunacaktr (ekil 3.9).
Ve = Vdy (M pi + M pj ) / n
(3.9)
Kiri ularndaki moment kapasiteleri, daha kesin hesap yaplmad durumlarda, Mpi 1.4 Mri ve Mpj 1.4 Mrj olarak alnabilir.
3.4.5.2 Denk.(3.9) ile hesaplanan kesme kuvveti, Ve, Denk.(3.10) ile verilen koullar salayacaktr. Denk.(3.10)daki ikinci koulun salanamamas durumunda, kesit boyutlar gerei kadar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr.
Ve Vr Ve 0.22 bw d f cd
(3.10)
n
Vdyi Vdyj (Mpi + Mpj) / n
ekil 3.9
44
3.4.5.3 Kiri enine donatsnn Ve kesme kuvvetine gre hesabnda, betonun kesme dayanmna katks, Vc, TS-500e gre belirlenecektir. Ancak, 3.4.4te tanmlanan kiri sarlma blgelerindeki enine donatnn hesabnda, sadece deprem yklerinden oluan kesme kuvvetinin depremli durumdaki toplam kesme kuvvetinin yarsndan daha byk olmas halinde, betonun kesme dayanmna katks Vc = 0 alnacaktr. Hibir durumda pliyelerin kesme dayanmna katklar gznne alnmayacaktr. 3.5. SNEKLK DZEY YKSEK EREVE SSTEMLERNDE KOLON - KR BRLEM BLGELER 3.5.1. Kuatlm ve Kuatlmam Birleimler
Sneklik dzeyi yksek kolon ve kirilerin oluturduu ereve sistemlerinde kolonkiri birleimleri, aada tanmland zere, iki snfa ayrlacaktr.
(a) Kirilerin kolona drt taraftan birlemesi ve her bir kiriin geniliinin birletii kolon geniliinin 3/4nden daha az olmamas durumunda, kolon-kiri birleimi kuatlm birleim olarak tanmlanacaktr. (b) Yukardaki koullar salamayan tm birleimler, kuatlmam birleim olarak tanmlanacaktr. 3.5.2. Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii 3.5.2.1 Gznne alnan deprem dorultusunda kolon-kiri birleim blgelerindeki kesme kuvveti, Denk.(3.11) ile hesaplanacaktr (ekil 3.10).
(3.11)
Kiriin kolona sadece bir taraftan sapland ve br tarafta devam etmedii durumlar iin As2 = 0 alnacaktr.
3.5.2.2 Herhangi bir birleim blgesinde Denk.(3.11) ile hesaplanan kesme kuvveti, gznne alnan deprem dorultusunda hibir zaman aada verilen snrlar amayacaktr (ekil 3.10). Bu snrlarn almas durumunda, kolon ve/veya kiri kesit boyutlar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr. (a) Kuatlm birleimlerde: (b) Kuatlmam birleimlerde:
(3.12) (3.13)
3.5.2.3 Kolon-kiri birleim blgesindeki minimum enine donat koullar aada verilmitir (ekil 3.3): (a) Kuatlm birleimlerde, alttaki kolonun sarlma blgesi iin bulunan enine donat miktarnn en az %40, birleim blgesi boyunca kullanlacaktr. Ancak, enine donatnn ap 8 mmden az olmayacak ve aral 150 mmyi amayacaktr. (b) Kuatlmam birleimlerde, alttaki kolonun sarlma blgesi iin bulunan enine donat miktarnn en az %60, birleim blgesi boyunca kullanlacaktr. Ancak bu durumda, enine donatnn ap 8 mmden az olmayacak ve aral 100 mmyi amayacaktr.
45
Kuatlm birleim koullar bw1 ve bw2 3/4 b bw3 ve bw4 3/4 h (Bkz. 7.5.1) Va As1 1.25As1fyk C1 C2 1.25As2fyk As2 V Vkol = min (Va , V) (Bkz. 7.5.2.1)
bw2 bw3
bw1
b1
b2 b h
bw4
Deprem dorultusu
bw1 < bw2 olmas durumu iin bj = 2 min (b1, b2) bj (bw1 + h)
ekil 3.10 3.6. SNEKLK DZEY YKSEK PERDELER 3.6.1. Enkesit Koullar 3.6.1.1 Perdeler, planda uzun kenarnn kalnlna oran en az yedi olan dey tayc sistem elemanlardr. 3.6.1.2 ve 3.6.1.3te belirtilen zel durumlar dnda, gvde blgesindeki perde kalnl kat yksekliinin 1/20sinden ve 200 mmden az olmayacaktr. Bu perdelerde, u blgesindeki perde kalnl snrlar 3.6.2.1de verilmitir. 3.6.1.2 Tayc sistemi sadece perdelerden oluan binalarda, Denk.(3.14) ile verilen koullarn her ikisinin de salanmas durumunda perde kalnl, binadaki en yksek katn yksekliinin 1/20sinden ve 150 mmden az olmayacaktr.
Ag / Ap 0.002 Vt / Ag 0.5 f ctd
(3.14)
Denk.(3.14), bodrum katlarnn evresinde ok rijit betonarme perdelerin bulunduu binalarda zemin kat dzeyinde, dier binalarda ise temel st kotu dzeyinde uygulanacaktr. 3.6.1.3 Kat ykseklii 6 mden daha byk olan ve kat yksekliinin en az 1/5ine eit uzunluktaki elemanlarla yanal dorultuda tutulan perdelerde, gvde blgesindeki
46
perde kalnl, yanal dorultuda tutulduu noktalar arasndaki yatay uzunluun en az 1/20sine eit olabilir. Ancak bu kalnlk 300 mmden az olamaz.
3.6.2. Perde U Blgeleri ve Kritik Perde Ykseklii 3.6.2.1 Hw / w > 2.0 olan perdelerin planda her iki ucunda perde u blgeleri oluturulacaktr (ekil 3.11). 3.6.1.2de tanmlanan binalar dnda, perde u blgelerindeki perde kalnl kat yksekliinin 1/15inden ve 200 mmden az olmayacaktr. Perde u blgelerinin, kat yksekliinin en az 1/5ine eit uzunluktaki elemanlarla yanal dorultuda tutulduu durumlarda, u blgesindeki perde kalnl, yanal dorultuda tutulan noktalar arasndaki yatay uzunluun en az 1/20sine eit olabilir. Ancak, bu kalnlk kat yksekliinin 1/20sinden veya 300 mmden az olamaz. Perde u blgeleri, perde u blgesinin kendi kalnl iinde oluturulabilecei gibi, perdeye birleen dier bir perdenin iinde de dzenlenebilir. 3.6.2.2 Temel stnden veya perdenin plandaki uzunluunun %20 den daha fazla kld seviyeden itibaren kritik perde ykseklii, 2w deerini amamak zere, Denk.(3.15)de verilen koullarn elverisiz olann salayacak biimde belirlenecektir.
Hcr w H cr H w / 6
(3.15)
Burada Hw , temel stnden veya perdenin plandaki uzunluunun %20den daha fazla kld seviyeden itibaren llen perde yksekliidir. Bodrum katlarnda rijitlii st katlara oranla ok byk olan betonarme evre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, Hw ve Hcr byklkleri zemin kat demesinden itibaren yukarya doru gznne alnacaktr. Bu tr binalarda kritik perde ykseklii, en az zemin katn altndaki ilk bodrum katnn ykseklii boyunca aaya doru ayrca uzatlacaktr.
3.6.2.3 Dikdrtgen kesitli perdelerde, yukarda tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca u blgelerinin her birinin plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam uzunluunun %20sinden ve perde kalnlnn iki katndan daha az olmayacaktr. Kritik perde yksekliinin stnde kalan perde kesimi boyunca ise, perde u blgelerinin her birinin plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam uzunluunun %10undan ve perde kalnlndan az olmayacaktr (ekil 3.11). 3.6.2.4 Perde u blgelerinin, perdeye birleen dier bir perdenin veya perdenin ucunda geniletilmi bir kesitin iinde dzenlenmesi durumunda; her bir perde u blgesinin enkesit alan, en az dikdrtgen kesitli perdeler iin 3.6.2.3te tanmlanan alana eit olacaktr. 3.6.3. Gvde Donats Koullar 3.6.3.1 Perdenin her iki yzndeki gvde donatlarnn toplam enkesit alan, dey ve yatay donatlarn her biri iin, perde u blgelerinin arasnda kalan perde gvdesi brt enkesit alannn 0.0025inden az olmayacaktr. Hw / w 2.0 olmas durumunda perde gvdesi, perdenin tm kesiti olarak gznne alnacaktr. Perde gvdesinde boyuna ve enine donat aral 250 mmden fazla olmayacaktr (ekil 3.11).
47
3.6.3.2 3.6.1.2de Denk.(3.14) ile verilen koullarn her ikisinin de saland binalarda, dey ve yatay toplam gvde donats oranlarnn herbiri 0.0015e indirilebilir. Ancak bu durumda donat aral 300 mmyi gemeyecektir. 3.6.3.3 U blgeleri dnda, perde gvdelerinin her iki yzndeki donat alar, beher metrekare perde yznde en az 4 adet zel deprem irozu ile karlkl olarak balanacaktr. Ancak 3.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca, u blgeleri dndaki beher metrekare perde yznde en az 10 adet zel deprem irozu kullanlacaktr. irozlarn ap, en az yatay donatnn ap kadar olacaktr. 3.6.4. Gvde Donatlarnn Dzenlenmesi
Perdelerin yatay gvde donatlar, 3.6.4.1de veya 3.6.4.2de belirtildii ekilde dzenlenebilir (ekil 3.11). Bu ekilde dzenlenen yatay gvde donatlar, kritik perde ykseklii boyunca 3.6.5.2ye gre perde u blgelerine konulacak sarg donatsnn belirlenmesinde hesaba katlabilir.
3.6.4.1 Yatay gvde donatlar etriyelerle sarl perde u blgesinin sonunda 90 derece kvrlarak kar yzde kedeki dey donatya 135 derecelik kanca ile balanacaktr. 3.6.4.2 Yatay gvde donatlarnn perde ucunda 90 derece kvrm yaplmakszn bitirilmesi durumunda, perdenin her iki ucuna gvde donats ile ayn apta olan biiminde yatay donatlar yerletirilecektir. Bu donatlar, perde u blgesinin i snrndan itibaren perde gvdesine doru en az kenetlenme boyu kadar uzatlacaklardr. 3.6.5. Perde U Blgelerinde Donat Koullar 3.6.5.1 Perde u blgelerinin her birinde, dey donat toplam alannn perde brt enkesit alanna oran 0.001den az olmayacaktr. Ancak, 3.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca bu oran 0.002ye karlacaktr. Perde u blgelerinin her birinde dey donat miktar 414ten az olmayacaktr (ekil 3.11). 3.6.5.2 Perde u blgelerindeki dey donatlar, aadaki kurallara uyularak, kolonlarda olduu gibi etriyeler ve/veya irozlardan oluan enine donatlarla sarlacaktr. (a) U blgelerinde kullanlacak enine donatnn ap 8 mmden az olmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk, a, etriye ve iroz apnn 20 katndan fazla olmayacaktr. (b) 3.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca perde u blgelerine, kolonlarn sarlma blgeleri iin 3.3.4.1de Denk.(3.1)in ikinci koulu ile belirlenen enine donatnn en az 2/3 konulacaktr. Dey dorultuda etriye ve/veya iroz aral perde kalnlnn yarsndan ve 100 mmden daha fazla, 50 mmden daha az olmayacaktr (ekil 3.11). Bu donatlar, temelin iinde de en az perde kalnlnn iki kat kadar bir ykseklik boyunca devam ettirilecektir. (c) Kritik perde yksekliinin dnda kalan perde u blgelerinde dey dorultudaki etriye ve/veya iroz aral, perde duvar kalnlndan ve 200 mmden daha fazla olmayacaktr (ekil 3.11). Ancak, perde u blgelerindeki enine donatnn ap ve aral, hibir zaman perde gvdesindeki yatay donatdan az olmayacaktr.
48
ekil 3.11 3.6.6. Tasarm Eilme Momentleri 3.6.6.1 Hw / w > 2.0 koulunu salayan perdelerde tasarma esas eilme momentleri, 3.6.2.2ye gre belirlenen kritik perde ykseklii boyunca sabit bir deer olarak, perde tabannda Blm 2ye gre hesaplanan eilme momentine eit alnacaktr. Kritik perde yksekliinin sona erdii kesidin stnde ise, Blm 2ye gre perdenin tabannda ve tepesinde hesaplanan momentleri birletiren doruya paralel olan dorusal moment diyagram uygulanacaktr (ekil 3.12). evresinde rijit perdeler bulunan bodrumlu binalarda sabit perde momenti, 3.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca gznne alnacaktr.
49
Tasarm eilme momenti Hw Hesap eilme momenti Hcr Perdeli sistem Hcr
ekil 3.12 3.6.6.2 Hw / w > 2.0 olmas durumunda, her bir katta perde kesitlerinin tama gc momentlerinin, perdenin gl dorultusunda kolonlar iin Denk.(3.3) ile verilen koulu salamas zorunludur. Aksi durumda perde boyutlar ve/veya donatlar arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. 3.6.7. Perdelerin Kesme Gvenlii 3.6.7.1 Perde veya perde paralarndaki enine donatnn hesabnda Vd kesme kuvvetinin 1.5 kat esas alnacaktr. 3.6.7.2 Perde kesitlerinin kesme dayanm Vr , Denk.(3.16) ile hesaplanacaktr.
Vr = Ach (0.65 f ctd + sh f ywd ) Vd kesme kuvveti aada tanmlanan koullar salayacaktr: Vd Vr Vd 0.22 Ach f cd
(3.16)
(3.17)
Aksi durumda, perde enine donats ve/veya perde kesit boyutlar bu koullar salanmak zere arttrlacaktr.
3.6.7.3 Temele balant dzeyinde ve st katlarda yaplacak yatay inaat derzlerindeki dey donat, o kesitte aktarlan kesme kuvveti gznne alnarak, TS-500de tanmlanan kesme srtnmesi yntemi ile kontrol edilecektir. 3.6.8. Ba Kirili (Boluklu) Perdelere likin Kural ve Koullar 3.6.8.1 Perdeler iin yukarda verilen tm kural ve koullar, ba kirili perdeleri oluturan perde paralarnn her biri iin de geerlidir.
50
3.6.8.2 Gznne alnan deprem dorultusunda, herhangi bir ba kirili perde sistemini oluturan perde paralarnda deprem yklerinden oluan taban momentlerinin toplam, ba kirili perde sisteminde deprem yklerinden oluan toplam devrilme momentinin 2/3nden fazla olmayacaktr (ekil 3.13). Bu koulun salanamamas durumunda, ba kirili perdeyi oluturan perde paralarnn her biri boluksuz perde olarak saylacak ve Blm 2, Tablo 2.5ten alnan R katsays deitirilecektir.
Fwi
Hi
Ma T
Mb T
ekil 3.13 3.6.8.3 Ba kirili perdeyi oluturan perde paralarnn dey donat hesabnda, dey ykler ve depremin ortak etkisinde ekmeye alan perde parasndaki eilme momentinin en fazla %30unun, basnca alan perde parasna aktarlmasna (yeniden dalm) izin verilebilir. 3.6.8.4 Ba kirilerinin kesme donatsna ilikin kurallar aada verilmitir: (a) Aadaki koullarn herhangi birinin salanmas durumunda, ba kirilerinin kesme donats hesab 3.4.5e gre yaplacaktr. n > 3 hk (3.18) Vd 1.5 bw d f ctd (b) Denk.(3.18) ile verilen koullarn her ikisinin de salanamamas durumunda, ba kiriine konulacak zel kesme donats, geerlilii deneylerle kantlanm yntemlerle
51
belirlenecek veya ba kiriindeki kesme kuvvetini ve onun oluturduu eilme momentini karlamak zere apraz donatlar kullanlacaktr (ekil 3.14). Her bir apraz donat demetindeki toplam donat alan Denk.(3.19) ile belirlenecektir. Asd = Vd / (2 f yd sin )
(3.19)
apraz donat demetlerinde en az drt adet donat bulunacak ve bu donatlar perde paralarnn iine doru en az 1.5b kadar uzatlacaktr. Donat demetleri zel deprem etriyeleri ile sarlacak ve kullanlacak etriyelerin ap 8 mmden, aral ise apraz donat apnn 8 katndan ve 100 mmden daha fazla olmayacaktr. apraz donatlara ek olarak, ba kiriine TS-500de ngrlen minimum miktarda etriye ve yatay donat konulacaktr (ekil 3.14).
ekil 3.14 3.7. SNEKLK DZEY NORMAL KOLONLAR 3.7.1. Enkesit Koullar
Enkesit boyutlarna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 3.3.1de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir.
3.7.2. Boyuna Donat Koullar
Boyuna donatya ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 3.3.2de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir.
3.7.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi
Boyuna donatnn dzenlenmesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 3.3.3te belirtilen koullar sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. Boyuna donat bindirmeli eklerinin kolon alt ucunda yaplmas durumunda, ek boyunca 3.7.4.1de tanmlanan minimum enine donat kullanlacaktr.
52
Kolonlarda kullanlacak minimum enine donatya ilikin koullar, kolon sarlma blgeleri iin 3.7.4.1de ve kolon orta blgesi iin 3.7.4.2de verilmitir. Tm kolon blgelerinde, 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri ve zel deprem irozlar kullanlacaktr.
3.7.4.1 Kolon sarlma blgelerinin her birinin uzunluu iin 3.3.4.1de verilen tanm, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir.
Sneklik dzeyi normal olan kolonlarda sarlma blgesindeki enine donat aral, en kk enkesit boyutunun 1/3 nden, en kk boyuna donat apnn 8 katndan ve 150 mmden daha fazla olmayacaktr.
3.7.4.2 Kolon orta blgesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 3.3.4.2de verilen tanm ve minimum enine donat koullar ile 3.3.4.3te verilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. Kolon orta blgesindeki enine donat, 3.7.5.3e gre belirlenecektir. 3.7.5. Kolonlarn Kesme Gvenlii 3.7.5.1 Sneklik dzeyi normal kolonlarda, dey ykler ve Blm 2de belirlenen deprem yklerinin ortak etkisi altnda elde edilen kesme kuvveti, Vd, enine donat hesabnda esas alnacaktr. 3.7.5.2 Kesme kuvvetinin st snrna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin Denk.(3.7)de verilen koul, Ve yerine Vd alnmak zere, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. 3.7.5.3 Kolon enine donatsnn 3.7.5.1de tanmlanan kesme kuvvetine gre hesabnda betonun kesme dayanmna katks, Vc , dey ykler ile birlikte deprem yklerine gre hesaplanan en kk Nd eksenel kuvveti gznne alnarak TS-500e gre belirlenecektir. 3.7.6. Ksa Kolonlara likin Koullar
Ksa kolonlara ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 3.3.8de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir.
3.8. SNEKLK DZEY NORMAL KRLER 3.8.1. Enkesit Koullar
Enkesit boyutlarna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 3.4.1.1de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir.
3.8.2. Boyuna Donat Koullar
Boyuna donatya ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 3.4.2de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir.
53
Boyuna donatnn dzenlenmesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 3.4.3te belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir.
3.8.4. Enine Donat Koullar
Kiri mesnetlerinde kolon yznden itibaren kiri derinliinin iki kat kadar uzunluktaki blge, sarlma blgesi olarak tanmlanacak ve bu blge boyunca 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri kullanlacaktr. Sarlma blgesinde, ilk etriyenin kolon yzne uzakl en ok 50 mm olacaktr. 3.8.5e gre daha elverisiz bir deer elde edilmedike, etriye aralklar kiri yksekliinin 1/3n, en kk boyuna donat apnn 10 katn ve 200 mmyi amayacaktr. Sarlma blgesi dnda, TS-500de verilen enine donat koullarna uyulacaktr.
3.8.5. Kirilerin Kesme Gvenlii 3.8.5.1 Sneklik dzeyi normal kirilerde, dey ykler ve Blm 2de belirlenen deprem yklerinin ortak etkisi altnda elde edilen kesme kuvveti, Vd, enine donat hesabnda esas alnacaktr. 3.8.5.2 Kesme kuvvetinin st snrna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin Denk.(3.10)da verilen koul, Ve yerine Vd alnmak zere, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir. 3.8.5.3 Kiri enine donatsnn 3.8.5.1de tanmlanan kesme kuvvetine gre hesabnda betonun kesme dayanmna katks, Vc , TS-500e gre belirlenecektir. Hibir durumda pliyelerin kesme dayanmna katklar gznne alnmayacaktr. 3.9. SNEKLK DZEY NORMAL EREVE SSTEMLERINDE KOLON - KR BRLEM BLGELER
Sneklik dzeyi yksek kolon ve kirilerin oluturduu ereve sistemlerinin kolonkiri birleimleri ilgili olarak 3.5de verilen kural ve koullar, 3.5.2.1 ve 3.5.2.2 hari olmak zere, sneklik dzeyi normal olan sistemlerin kolon-kiri birleimleri iin de geerlidir.
3.10. SNEKLK DZEY NORMAL PERDELER
Sneklik dzeyi normal perdeler, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i kuvvetlere gre boyutlandrlarak donatlacaktr. Sneklik dzeyi yksek perdeler iin 3.6.6, 3.6.8.2 ve 3.6.8.3de verilen kural ve koullar ile kritik perde yksekliine ilikin olarak verilen tanm ve koullar hari olmak zere, 3.6da verilen dier tm kural ve koullar, sneklik dzeyi normal olan perdeler iin de geerlidir.
3.11. DEMELER 3.11.1 Demeler, katlardaki ktlelere etkiyen deprem yklerinin dey tayc sistem elemanlarna gvenle datlmasn salayacak rijitlik ve dayanma sahip olacaklardr.
54
3.11.2 Btn deprem blgelerinde, dolgulu ya da dolgusuz yerinde dkme veya prefabrike dili demeli sistemlerde plak kalnl 50 mmden az olmayacaktr. Ancak, dey yklerden oluan kesme kuvvetleri ile birlikte plak dzlemindeki deprem kuvvetlerinin gvenle aktarlmasn salamak zere, dilerle plak arasnda kesme kuvveti balantlarnn yaplmas ve bu balantlarn yeterli olduunun hesapla gsterilmesi zorunludur. Dier deme plaklarnn kalnlklar iin TS-500de verilen koullar geerlidir. 3.11.3 Btn deme sistemlerinin kesme dayanmlarna ilikin olarak, 3.6.7de sneklik dzeyi yksek perdelerin kesme dayanmlar iin verilen koullara, 3.6.7.1 hari olmak zere, aynen uyulacaktr. 3.12. PREFABRKE BNALARA LKN ZEL KOULLAR
Fabrika koullarnda retilen tayc sistem elemanlarnn antiyede birletirilmesi ile oluturulan prefabrike binalarda, bu Ynetmelikte verilen dier koullar ile birlikte aadaki zel koullara da uyulacaktr.
3.12.1. Mafsall Balantlar
Kaynakl olarak yaplan mafsall balantlar, Blm 2ye gre depremden oluacak balant kuvvetlerinin en az 2 katn, dier mafsall balantlar ise en az 1.5 katn tayacak yeterli dayanma sahip olacaklardr.
3.12.2. Moment Aktarabilen ereveler 3.12.2.1 Prefabrike bina erevelerinde moment aktarabilen tm balantlarn deprem etkisi ile oluan tersinir ve yinelenir ykler altnda monolitik davrana benzer dayanm ve sneklie sahip olduklar, literatrden kaynak verilerek analitik yntemlerle veya deneylerle kantlanm olacaktr. 3.12.2.2 Balantlar, balanan elemanlarn tama gleri dzeyinde oluacak momentleri, kesme kuvvetlerini ve eksenel kuvvetleri, dayanm ve sneklikte herhangi bir azalma olmakszn aktarabilecek dayanma sahip olacaktr. Kaynakl balantlarda Blm 2ye gre depremden tr balantya etkiyen i kuvvetlerin en az 2 kat, dier tr balantlarda ise en az 1.5 kat gznne alnacaktr. 3.12.2.3 Balantlar, balanan elemanlarda plastik mafsal oluma olasl yksek olan yerlerden olabildiince uzakta dzenlenmelidir. 3.12.3. ngerilmeli Elemanlar le lgili Koullar
Deme elemanlar ve kolonlara mafsall olarak balanan kiri tr elemanlar dnda, deprem blgelerinde kullanlacak prefabrike yap elemanlarnda tam ngerilme uygulanmasna izin verilmez. Snrl ngerilme uygulamas, ngerme eliine ek olarak, elemanlarda yeterli sneklii salayabilecek dzeyde ngerilmesiz donat kullanlmas veya ngerme eliinin dk bir ekme kuvvetiyle gerilmesi suretiyle salanabilir. Deprem etkileri altnda ngerme eliinin gerilmesi, elastik snrn malzeme gvenlik katsaysna blnmesi ile hesaplanan deeri amayacaktr.
55
3.13. BETONARME UYGULAMA PROJES ZMLERNE LKN KURALLAR 3.13.1. Genel Kurallar 3.13.1.1 Binada uygulanacak beton kalitesi ile donat elii kalitesi, btn izim paftalarnda belirtilecektir. 3.13.1.2 Tasarmda gznne alnan Etkin Yer vmesi Katsays, Bina nem Katsays, Tablo 6.2ye gre seilen Yerel Zemin Snf ve Tablo 2.5e gre belirlenen Tayc Sistem Davran Katsays, btn kalp plan paftalarnda belirtilecektir. 3.13.1.3 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyelerine ve zel deprem irozlarna ait kanca kvrm detaylar (ekil 3.1) kolon, perde ve kiri detay paftalarnn her birinde gsterilecektir. 3.13.2. Kolon ve Perde Detaylar 3.13.2.1 Kolon yerleim planlarnda, dey donatlarn enkesit iindeki konum, ap ve saylar ayrntl olarak gsterilecektir. Ayrca her bir kolon-kiri dm noktasnda, alttaki kolondan yukarya uzatlan donatlar ve kolona balanan tm kirilerin boyuna donatlarn planda gsteren yatay kesitler alnacak, bylece kolon ve kiri donatlarnn birleim blgesinde betonun uygun olarak yerletirmesine engel olmayacak biimde dzenlendii gsterilecektir. Temelden kan kolon ve perde filiz donatlar, bunlarla ilikili enine donatnn say, ap ve aralklar ile almlar izim zerinde gsterilecektir. 3.13.2.2 Boyuna ve enine donatlar tm ile ayn olan her bir kolon tipi iin boyuna kesitler alnarak donatlarn dey almlar yaplacaktr. Kolonlarda boyuna kesit; donat ek blgelerini, bindirme boylarn, kolonun st ucundaki kolon-kiri birleim blgesini de ierecektir. Bu balamda, binadaki tm kolon-kiri birleim blgeleri iin geerli standart detaylarla yetinilmesi kabul edilmeyecektir. 3.13.2.3 Her bir kolon tipi iin ayr ayr olmak zere, sarlma blgelerinin uzunluklar, bu blgelere, kolon orta blgesine ve stteki kolon-kiri birleim blgesine konulan enine donatlarn ap, say ve aralklar ile en kesitteki almlar izim zerinde gsterilecektir. 3.13.2.4 Perde yerleim planlarnda dey donatlarn perde gvdesindeki ve perde u blgelerindeki konum, ap ve saylarnn gsterilmesine ek olarak, her bir perde tipi iin boyuna kesitler alnarak donatlarn dey almlar yaplacaktr. Perde boyuna kesidinde kritik perde ykseklii ak olarak belirtilecektir. Bu ykseklik boyunca ve dier perde kesimlerinde kullanlan enine donatlarn ap, say ve aralklar ile almlar izim zerinde gsterilecektir. 3.13.3. Kiri Detaylar
Kiri detay izimlerinde, her bir kiri iin ayr ayr olmak zere, kiri mesnetlerindeki sarlma blgelerinin uzunluklar, bu blgelere ve kiri orta blgesine konulan enine donatlarn ap, say ve aralklar ile almlar izim zerinde gsterilecektir.
56
Bu blmde aadaki simgelerin kullanld boyutlu ifadelerde, kuvvetler Newton [N], uzunluklar milimetre [mm], alar radyan [rad] ve gerilmeler MegaPascal [MPa] = [N/mm2] birimindedir. A Ak Anet b bcf bbf D Da db dc E Es e G Hort h hi b n Md Mp Mpa Mpi Mpj Mpn Mp Mvi Mvj Nbp Np Nd Q R ry t tbf tcf tmin = Enkesit alan = Kesme alan = Net enkesit alan = Genilik = Kolon kesitinin balk genilii = Kiri kesitinin balk genilii = Dairesel halka kesitlerde d ap = Akma gerilmesi arttrma katsays = Kiri enkesit ykseklii = Kolon enkesit ykseklii = Deprem yk simgesi = Yap elii elastisite modl = Ba kirii boyu = Sabit yk simgesi = Dm noktasnn stndeki ve altndaki kat yksekliklerinin ortalamas = Gvde levhas ykseklii = Binann iinci katnn kat ykseklii = Kiriin yanal dorultuda mesnetlendii noktalar arasndaki uzaklk = Kiri ularndaki olas plastik mafsal noktalar arasndaki uzaklk = Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eilme momenti = Eilme momenti kapasitesi = Kolonun alt ucunda hesaplanan moment kapasitesi = Kiriin sol ucu ide hesaplanan pozitif veya negatif moment kapasitesi = Kiriin sa ucu jde hesaplanan negatif veya pozitif moment kapasitesi = ndirgenmi moment kapasitesi = Kolonun st ucunda hesaplanan moment kapasitesi = Kiriin sol ucu i deki olas plastik mafsaldaki kesme kuvvetinden dolay kolon yznde meydana gelen ek eilme momenti = Kiriin sa ucu j deki olas plastik mafsaldaki kesme kuvvetinden dolay kolon yznde meydana gelen ek eilme momenti = Eksenel basn kapasitesi = Eksenel ekme kapasitesi = Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel kuvvet = Hareketli yk simgesi = Tayc sistem davran katsays = Kiri balnn ve gvdenin 1/5 inin yanal dorultudaki atalet yarap = Kalnlk = Kiri kesitinin balk kalnl = Kolon kesitinin balk kalnl = Kayma blgesindeki en kk levha kalnl 57
Vp Vpn Wp i i p o a bem em p
= Takviye levhalar dahil olmak zere, kayma blgesindeki toplam levha kalnl = Takviye levhas kalnl = Gvde kalnl = Kayma blgesi evresinin uzunluu = Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan kesme kuvveti = Kiriin kolona birleen yznde dey yklerden meydana gelen basit kiri kesme kuvveti = Kolon-kiri birleim blgesinin gerekli kesme dayanm = Kayma blgesinin gerekli kesme dayanm = ereveli veya perdeli-ereveli sistemlerin erevelerinde, binann iinci katndaki tm kolonlarda, gznne alnan deprem dorultusunda Blm 2ye gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = ereveli veya perdeli-ereveli sistemlerin erevelerinde, binann iinci katnda Denk.4.3n hem alttaki hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlarda, gznne alnan deprem dorultusunda Blm 2ye gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = Kesme kuvveti kapasitesi = ndirgenmi kesme kuvveti kapasitesi = Plastik mukavemet momenti = Herhangi bir iinci katta hesaplanan Vis / Vik oran = Binann iinci katndaki greli kat telemesi = Ba kirii dnme as = Bytme katsays = Yap eliinin akma gerilmesi = Elemann narinliine bal olarak, TS-648e gre hesaplanan basn emniyet gerilmesi = Emniyet gerilmesi = Greli kat telemesi as
4.1. KAPSAM 4.1.1 Deprem blgelerinde yaplacak tm elik binalarn tayc sistem elemanlarnn boyutlandrlmas ve birleimlerinin dzenlenmesi, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen zel kurallara uyularak yaplacaktr. 4.1.2 Bu blmn kapsam iindeki elik binalarn yatay yk tayc sistemleri; sadece elik erevelerden, sadece merkezi veya dmerkez elik aprazl perdelerden veya erevelerin, elik aprazl perdeler ya da betonarme perdelerle birleiminden oluabilir. Betonarme demelerin elik kiriler ile kompozit olarak alt elik tayc sistemler de bu blmn kapsam iindedir. 4.1.3 elik bina temelleri ile ilgili kurallar Blm 6da verilmitir.
58
Depreme kar davranlar bakmndan, elik binalarn yatay yk tayc sistemleri, 4.2.1.1 ve 4.2.1.2de tanmlanan iki snfa ayrlmtr. Bu iki snfa giren sistemlerin karma olarak kullanlmasna ilikin zel durum ve koullar, 2.5.4te ve aada 4.2.1.3 ile 4.2.1.4te verilmitir. Tayc sistemde betonarme perdelerin kullanlmas durumunda 3.6 veya 3.10da verilen kurallar uygulanacaktr.
4.2.1.1 Aada belirtilen elik tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler olarak tanmlanmtr: (a) 4.3te belirtilen koullar salayan ereve tr tayc sistemler. (b) 4.6da belirtilen koullar salayan merkezi aprazl elik perdelerden veya 4.8de belirtilen koullar salayan dmerkez aprazl elik perdelerden meydana gelen yatay yk tayc sistemler. (c) (a) ve (b) paragraflarnda belirtilen iki tr sistemin birleiminden oluan aprazl elik perdeli-ereveli sistemler. 4.2.1.2 Aada belirtilen elik tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Normal Sistemler olarak tanmlanmtr: (a) 4.4de belirtilen koullar salayan ereve tr tayc sistemler. (b) 4.7de belirtilen koullar salayan merkezi aprazl elik perdelerden meydana gelen yatay yk tayc sistemler. (c) (a) ve (b) paragraflarnda belirtilen iki tr sistemin birleiminden oluan aprazl elik perdeli-ereveli sistemler. 4.2.1.3 Yukarda belirtilen yatay yk tayc sistemlerin her iki yatay deprem dorultusunda birbirinden farkl olmas durumunda uygulanacak R katsaylarna ilikin koullar 2.5.1.2 ve 2.5.1.3de, herhangi bir dorultuda karma olarak kullanlmas durumunda uygulanacak R katsaylarna ilikin koullar ise 2.5.4te verilmitir. 4.2.1.4 Dey dorultuda en ok iki farkl yatay yk tayc sistem ieren elik veya betonarme-elik karma binalara ve bunlara uygulanacak R katsaylarna ilikin koullar 2.5.5.2de verilmitir. 4.2.2. lgili Standartlar
Bu blmn kapsam iinde bulunan elik tayc sistemlerin tasarm; bu Ynetmelikte Blm 2de verilen deprem ykleri ve hesap kurallar, TS-498de ngrlen dier ykler, emniyet gerilmeleri yntemine ilikin olarak TS-648de verilen kurallara gre yaplacaktr. lgili standartlarda verilen kurallarn farkl olduu zel durumlarda, bu blmdeki kurallar esas alnacaktr. Birleim elemanlar ile ilgili olarak, bu blmde verilen kurallarn dnda kalan dier hususlar iin TS-648 ve TS-3357deki kurallara uyulacaktr.
59
4.2.3. Malzeme Koullar ve Emniyet Gerilmeleri 4.2.3.1 Bu Ynetmelik kapsamnda, TS-648de veya uluslararas dzeyde kabul grm dier standartlarda tanmlanan ve kaynaklanabilme zelliine sahip olan tm yap elikleri kullanlabilir. Balklarnn et kalnl en az 40 mm olan hadde profillerinde, kalnl en az 50 mm olan levhalar ve bu levhalar ile imal edilen yapma profillerde, minimum Charpy-V-Notch (CVN) dayanm (entik Dayanm) deeri 21 Cde 27 Nm (27 J) olacaktr. 4.2.3.2 Deprem ykleri etkisindeki elemanlarn birleim ve eklerinde kullanlacak bulonlar ISO 8.8, 10.9 veya daha yksek kalitede olacaktr. Bu bulonlar, moment aktaran birleimlerde kendilerine uygulanabilecek ngerme kuvvetinin tm ile, dier birleimlerde ise en az yars ile ngerilecektir. Deprem ykleri etkisinde olmayan elemanlarn birleim ve eklerinde ISO 4.6 ve 5.6 kalitesinde bulonlar kullanlabilir. 4.2.3.3 Kaynakl birleimlerde elik malzemesine ve kaynaklama yntemine uygun elektrod kullanlacak ve elektrodun akma dayanm birletirilen malzemelerin akma dayanmndan daha az olmayacaktr. Moment aktaran erevelerin kaynakl kolon-kiri birleimlerinde tam penetrasyonlu kt kaynak veya ke kayna dikileri kullanlacaktr. Bu kaynaklarda kullanlan elektrodun minimum Charpy-V-Notch (CVN) dayanm (entik Dayanm) -29 Cde 27 Nm (27 J) olacaktr. 4.2.3.4 Deprem ykleri etkisindeki elemanlarda, ayn birleim noktasnda, kaynakl ve bulonlu birleimler birarada kullanlamaz. 4.2.3.5 Emniyet Gerilmeleri Yntemine gre yaplan kesit hesaplarnda, birleim ve ekler dnda, emniyet gerilmeleri iin TS-648deki EIY ykleme durumunda izin verilen %15 arttrm, deprem durumunda en fazla %33e karlabilir. Birleim ve eklerin tasarm ise, bu blmn ilgili maddelerinde belirtildii ekilde, emniyet gerilmeleri esasna gre ve/veya eleman kapasitelerine ya da arttrlm deprem etkilerine gre yaplacaktr. 4.2.3.6 Bu blmn 4.3.2.1, 4.3.4.1, 4.8.6 ve 4.9.1 maddelerinde ngrld ekilde, elik yap elemanlarnn ve birleim detaylarnn gerekli kapasitelerinin hesabnda, a akma gerilmesi yerine Daa arttrlm akma gerilmesi deerleri kullanlacaktr. Arttrlm akma gerilmesinin hesabnda uygulanacak Da katsaylar, yap eliinin snfna ve eleman trne bal olarak, Tablo 4.1 de verilmitir. TABLO 4.1 Da ARTTIRMA KATSAYILARI
Yap elii Snf ve Eleman Tr
Fe 37 eliinden imal edilen hadde profilleri Dier yap eliklerinden imal edilen hadde profilleri Tm yap eliklerinden imal edilen levhalar
4.2.4. Arttrlm Deprem Etkileri
Bu blmn 4.3.1.2, 4.3.5.3, 4.4.2.1, 4.4.2.3, 4.6.3.1, 4.6.5.2, 4.7.2.1, 4.8.6.4 ve 4.9.1 maddelerinde gerekli grlen yerlerde, elik yap elemanlarnn ve birleim detaylarnn
60
tasarmnda, aada verilen arttrlm deprem etkileri gznne alnacaktr. Arttrlm deprem etkilerini veren yklemeler 1.0 G + 1.0 Q o E veya daha elverisiz sonu vermesi halinde 0.9 G 0 E
(4.1b) (4.1a)
eklinde tanmlanmtr. Blm 2ye gre hesaplanan deprem yklerinden oluan i kuvvetlere uygulanacak o Bytme Katsaysnn deerleri, elik tayc sistemlerin trlerine bal olarak, Tablo 4.2de verilmitir.
TABLO 4.2 BYTME KATSAYILARI
Tayc Sistem Tr
Sneklik dzeyi yksek ereveler Sneklik dzeyi normal ereveler Merkezi elik aprazl perdeler (sneklik dzeyi yksek veya normal) Dmerkez elik aprazl perdeler
4.2.5. Kuvvet Kapasiteleri ve Gerilme Snr Deerleri
Gerekli durumlarda kullanlmak zere, yap elemanlarnn i kuvvet kapasiteleri ve birleim elemanlarnn gerilme snr deerleri aada tanmlanmtr. Yap elemanlarnn i kuvvet kapasiteleri: Eilme momenti kapasitesi : M p = Wp a Kesme kuvveti kapasitesi Eksenel basn kapasitesi Eksenel ekme kapasitesi : Vp = 0.60 a Ak : N bp = 1.7 bem A : N p = a Anet
(4.2a) (4.2b) (4.2c) (4.2d)
Birleim elemanlarnn gerilme snr deerleri: Tam penetrasyonlu kaynak Ksmi penetrasyonlu kt kaynak veya ke kayna Bulonlu birleimler : a : 1.7 em : 1.7 em
Burada, em ilgili birleim elemanna ait emniyet gerilmelerini (normal gerilme, kayma ve ezilme gerilmeleri) gstermektedir.
4.3. SNEKLK DZEY YKSEK EREVELER
61
4.3.1. Enkesit Koullar 4.3.1.1 Sneklik dzeyi yksek erevelerin kiri ve kolonlarnda, balk genilii/kalnl ve gvde ykseklii/kalnl oranlarna ilikin koullar Tablo 4.3te verilmitir. 4.3.1.2 Kolonlar, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan eksenel kuvvet ve eilme momentleri altnda gerekli gerilme kontrollarn salamalar yannda, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, Denk.(4.1a) ve Denk.(4.1b)ye gre arttrlm ykleme durumlarndan oluan eksenel basn ve ekme kuvvetleri altnda da (eilme momentleri gznne alnmakszn) yeterli dayanm kapasitesine sahip olacaktr. Kolon enkesitlerinin eksenel basn ve ekme kapasiteleri Denk.(4.2c) ve Denk.(4.2d) ile hesaplanacaktr. 4.3.2. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu 4.3.2.1 ereve tr sistemlerde veya perdeli-ereveli sistemlerin erevelerinde, gznne alnan deprem dorultusunda her bir kolon - kiri dm noktasna birleen kolonlarn eilme momenti kapasitelerinin toplam, o dm noktasna birleen kirilerin kolon yzndeki eilme momenti kapasiteleri toplamnn 1.1Da katndan daha byk olacaktr (ekil 4.1).
(M pa + M p ) 1.1Da (M pi + M vi + M pj + M vj )
(4.3)
Bu denklemdeki Mvi ve Mvj terimleri, zayflatlm kiri enkesitleri kullanlmas veya kiri ularnda guseler oluturulmas halinde, kiri ularndaki olas plastik mafsallardaki kesme kuvvetlerinden dolay, kolon yznde meydana gelen ek eilme momentlerini gstermektedir. Plastik momentlerin kirilerin kolon yzndeki kesitlerinde olumas halinde, bu terimler sfr deerini almaktadr.
Mpa Mpa
Deprem yn
Deprem yn
Mp
Mp
ekil 4.1
62
Eilme etkisindeki I Kesitleri U Kesitleri Eilme etkisindeki I Kesitleri U Kesitleri Basn etkisindeki T Kesitleri L Kesitleri
b/t
h/tw h/tw
N 3.2 Es a 1 1.7 d a A
h/tw
Eilme veya eksenel basn etkisindeki dairesel halka kesitler (borular) Eilme veya eksenel basn etkisindeki dikdrtgen kutu kesitler
Tanmlar
0.05
Es
0.07
Es
0.7 Es a
1.1 Es a
b h D t tw
: : : : :
I kesitlerinde yarm balk genilii U kesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde balk genilii I , U , T kesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde gvde ykseklii L kesitlerinde byk kenar uzunluu
63
4.3.2.2 Denk.(4.3), depremin her iki yn iin elverisiz sonu verecek ekilde ayr ayr uygulanacaktr. Kolon eilme momenti kapasitelerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu moment kapasitelerini en kk yapan tasarm eksenel kuvvetleri gznne alnacaktr. 4.3.2.3 Tek katl binalarda ve ok katl binalarn kolonlar st kata devam etmeyen dm noktalarnda Denk.(4.3)n salanp salanmadna baklmayacaktr. 4.3.3. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulunun Baz Kolonlarda Salanamamas Durumu 4.3.3.1 Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerde, gznne alnan deprem dorultusunda binann herhangi bir iinci katnda, Denk.(4.4)n salanmas koulu ile, ilgili katn alt ve/veya stndeki baz dm noktalarnda Denk.(4.3)n salanamam olmasna izin verilebilir.
(4.4)
4.3.3.2 Denk.(4.4)n salanmas durumunda, 0.70 < i < 1.00 aralnda, Denk.(4.3)n hem alttaki, hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlara etkiyen eilme momentleri ve kesme kuvvetleri (1/i) oran ile arplarak arttrlacaktr. Denk.(4.3) salamayan kolonlar, kesitlerinde oluan dey yk ve deprem etkileri altnda hesaplanacaktr. 4.3.3.3 Herhangi bir katta Denk.(4.4)n salanamamas durumunda, sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerdeki tm ereveler Sneklik Dzeyi Normal ereve olarak gznne alnacak ve Tablo 2.5e gre tayc sistem davran katsays deitirilerek hesap tekrarlanacaktr. Ancak 2.5.4.1de belirtildii zere, sneklik dzeyi normal erevelerin, sneklik dzeyi yksek perdelerle birarada kullanlmas da mmkndr. 4.3.4. Kiri - Kolon Birleim Blgeleri 4.3.4.1 Sneklik dzeyi yksek erevelerin moment aktaran kiri-kolon birleimlerinde aadaki koul birarada salanacaktr: (a) Birleim en az 0.04 radyan Greli Kat telemesi Asn (greli kat telemesi/kat ykseklii) salayabilecek kapasitede olacaktr. Bunun iin, deneysel ve/veya analitik yntemlerle geerlilii kantlanm olan detaylar kullanlacaktr. Geerlilii kantlanm olan eitli bulonlu ve kaynakl birleim detay rnekleri ve bunlarn uygulama snrlar Bilgilendirme Eki 4Ada verilmitir. (b) Birleimin kolon yzndeki gerekli eilme dayanm, birleen kiriin kolon yzndeki eilme momenti kapasitesinin 0.801.1Da katndan daha az olmayacaktr. Ancak bu dayanmn st limiti, dm noktasna birleen kolonlar tarafndan sz konusu birleime aktarlan en byk eilme momenti ile uyumlu olacaktr. Zayflatlm kiri enkesitleri kullanlmas veya kiri ularnda guseler oluturulmas halinde, kolon yzndeki eilme momenti kapasitesi, kiri plastik momenti ile kiri ucundaki olas plastik mafsaldaki kesme kuvvetinden dolay kolon yznde meydana gelen ek eilme momenti toplanarak hesaplanacaktr.
64
(c) Birleimin boyutlandrlmasnda esas alnacak Ve kesme kuvveti Denk.(4.5) ile hesaplanacaktr.
Ve = Vdy 1.1Ra
(M pi + M pj )