& & & & &

Bagi menghasilkan bunyi vokal hadapan sempit [i], proses yang akan berlaku adalah seperti di bawah. Bibir dihamparkan Depaan lidah dinaikkan tinggi (setinggi mungkin) ke arah gusi. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung ita suara dirapatkan supaya udara dari paru!paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi [i] "ontoh perkataan dalam bentuk transkripsi# $ntuk menghasilkan bunyi vokal depan separuh luas, proses yang berikut turut berlaku% Bibir dihampar separuh luas. Depan lidah dinaikkan separuh rendah ke arah gusi. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung. ita suara dirapatkan supaya udara dari paru!paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut. Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal [ ] ( berdasarkan ra'ah di atas). Berikut diberikan (ontoh perkataan yang dihadiri oleh bunyi vokal ini dalam dialek )elantan# *okal depan luas [a] boleh dihasilkan melalui proses seperti yang berikut# Bibir dalam keadaan hambar. Depan lidah di turunkan serendah mungkin. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan menutup rongga hidung supaya udara dari paru!paru tidak dapat keluar melalui rangga hidung. ita suara dirapatkan supaya udara dari paru!paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke rongga mulut. Bunyi yang dihasilkan ialah bunyi vokal depan luas hambar seperti yang terdapat dalam perkataan yang berikut# )+,-. /+,.01)

/onetik ialah (abang ilmu linguistik yang meneliti selok!belok bunyi bahasa yang hanya dihasilkan oleh manusia dalam pertuturan. Bunyi!bunyi yang seakan!akan bunyi bahasa atau bunyi!bunyi lain ataupun bunyi!bunyi yang selain bunyi bahasa yang dihasilkan oleh bukan manusia tetapi menyerupai bunyi bahasa manusia, hatta bunyi!bunyi yang dihasilkan oleh manusia yang bukan daripada organ!organ sebutan manusia ataupun bunyi!bunyi lain yang (ara penghasilannya bukan yang diu(apkan oleh alat!alat pertuturan manusia ataupun bunyi yang mungkin dihasilkan oleh alat artikulasi tetapi tidak digunakan dalam pertuturan, misalnya bunyi batuk, bunyi siulan, bunyi sendawa, bunyi dehem, bunyi berdengkur dan yang seakan!akannya bukanlah dalam penelitian ilmu 2onetik. .rtinya bunyi!bunyi yang tidak digunakan dalam pertuturan manusia bukanlah dalam penelitian ilmu 2onetik dan bunyi!bunyi bahasa yang men'adi 2okus ilmu

2onetik hanyalah bunyi!bunyi bahasa yang dihasilkan oleh organ!organ sebutan manusia dalam pertuturan. 3adi, hal ini 'ikalau dihalusi bererti 2onetik meneliti bunyi! bunyi bahasa yang dihasilkan oleh organ!organ sebutan manusia dalam pertuturan daripada segi (ara pengeluarannya, daerah pengeluarannya dan alat!alat pengu(apan yang terlibat dalam menghasilkan bunyi!bunyi bahasa. oDi samping bunyi!bunyi bahasa yang dihasilkan oleh organ!organ sebutan manusia itu, bidang 2onetik 'uga meneliti penyampaian dan penerimaan bunyi bahasa. 4aknanya aspek penelitian 2onetik ada tiga. enelitian yang pertama, iaitu penelitian penghasilan bunyi bahasa yang diu(apkan oleh alat!alat pertuturan manusia dalam berkomunikasi itu dikenali sebagai pengka'ian 2onetik artikulasi. enelitian yang kedua ialah penelitian penyampaian bunyi bahasa, iaitu bagaimana arus udara bergetar antara mulut penutur ke telinga si pendegar itu dikenali sebagai pengka'ian 2onetik akustik. 4anakala yang terakhir ialah penelitian penerimaan bunyi bahasa dalam proses pendengaran, iaitu bagaimana nada, kelantangan, kepan'angan dan kualiti bunyi serta tindak balas pendengar untuk mengetahui rangsangan 2i5ikal yang didengarinya itu dikenali sebagai pengka'ian 2onetik auditori. B1D6,7 /+,.01) Berbi(ara tentang bidang 2onetik ini, beberapa orang linguis mempunyai pendapat yang sama tentang aspek ka'ian yang boleh dilakukan oleh ahli 2onetik. 6da tiga aspek ka'ian, iaitu# 2onetik artikulasi ((abang 2onetik yang meneliti bunyi berasaskan alat!alat pertuturan dalam artikulasi) 2onetik akustik ((abang 2onetik yang meneliti (iri!(iri 2i5ikal atau si2at bunyi bahasa) 2onetik auditori ((abang 2onetik yang meneliti bunyi berasaskan pendengaran sebagai persepsi bahasa) /+,.01) 6801)$L6-1 o/onetik artikulasi ialah (abang 2onetik yang meneliti (ara dan pendeskripsian sesuatu bunyi bahasa yang dihasilkan oleh manusia berasaskan alat!alat pertuturan dalam artikulasi. endeskripsian ini melibatkan alat artikulasi atau artikulator. 6rtikulator yang terlibat dalam proses penghasilan bunyi bahasa dapat dibahagikan kepada tiga 'enis, iaitu artikulator bahagian dada, tekak dan kepala. o6rtikulator bahagian dada seperti paru!paru (lungs) dan batang tenggorak ( trachea). 6rtikulator bahagian tekak seperti pangkal tenggorok ( larynx), pita suara (vocal cords), krikoid (cricoid), tiroid (thyroid) atau halkum, aritenoid (arythenoids), 2arinks (pharynx) atau dinding rongga kerongkong, dan epiglotis ( epiglottis). 6rtikulator bahagian kepala pula boleh bersi2at statik dan sebaliknya kerana boleh bergerak dan sebaliknya. 4alahan, artikulator ini 'uga dianggap sebagai alat artikulasi akti2 dan pasi2. 6rtikulator yang terlibat dalam proses penghasilan bunyi bahasa bahagian kepala ini dapat dibahagikan kepada dua 'enis, iaitu artikulator akti2 dan artikulator pasi2 9 daerah artikulasi pasi2.

& & &

6801)$L60+8 6)01/ o 6rtikulator akti2 ialah artikulator yang digunakan bagi menghasilkan bunyi bahasa. 6rtikulator akti2 tidak bersi2at statik kerana boleh bergerak. 4alahan, artikulator ini disi2atkan sebagai alat artikulasi akti2. 6ntaranya adalah seperti anak tekak ( uvula), akar lidah (root of the tongue - hump), belakang lidah (back of the tongue - dorsum), tengah lidah (middle of the tongue - medium ), daun lidah (blade of the tongue - laminal), hu'ung lidah (tip of the tongue - apex ), gigi bawah (lower teeth - denta), dan bibir bawah (lower lip - labia). 4anakala artikulator pasi2 ialah bahagian yang men'adi tempat sentuhan artikulator akti2 yang digunakan tatkala menghasilkan sesuatu bunyi bahasa. 6801)$L60+8 6-1/ o 6rtikulator pasi2 atau daerah artikulasi pasi2 ini bersi2at statik kerana tidak boleh bergerak. 4alahan, artikulator pasi2 disi2atkan sebagai alat artikulasi pasi2. 6ntaranya adalah seperti gelungan (retroflex), lelangit keras (hard palate - palatum ), lelangit lembut (soft palate - velum), gusi lelangit keras (alveolar ridge), gigi atas (upper teeth denia), bibir atas (upper lip - labia), mulut (mouth), rongga mulut (mouth cavity / oral cavity), dan rongga hidung (nose cavity / nasal cavity). o endeknya, 2onetik artikulasi ialah bidang yang meneliti penghasilan bunyi pertuturan oleh alat pertuturan manusia, iaitu bagaimana seseorang penutur itu menghasilkan bunyi dengan menggunakan alat pertuturan dan (ara bunyi itu diklasi2ikasikan dan dideskripsikan. 6lat u'aran yang bergerak untuk menghasilkan bunyi bahasa disebut artikulator atau artikulator akti2. 6ntara (ontoh artikulator adalah seperti lidah, gigi bawah dan bibir bawah. 4anakala daerah yang disentuh atau didekati oleh artikulator disebut daerah artikulasi. 6ntara (ontoh daerah artikulasi adalah seperti gigi atas, gusi atas, bibir atas, anak tekak, lelangit keras dan lelangit lembut. +leh sebab adanya artikulator akti2 dan pasi2 inilah yang men'adikan timbulnya penamaan bunyi!bunyi bahasa seperti bunyi letupan dua bibir bersuara, letupan dua bibir tidak bersuara, geseran lelangit keras bersuara, geseran lelangit keras tidak bersuara dan sebagainya. -ebagai (ontoh, apabila dua bibir terkatup, daerah artikulasinya ialah bibir atas, sedangkan bibir bawah bertindak sebagai artikulator. Dengan itu bunyi yang terhasil dinamakan sebagai bunyi bilabial (:bi; bermakna :dua; dan :labial; bermakna :bibir;). Bunyi [b], [p], [m] ialah bunyi bilabial. Fonem /onem ialah unit bahasa yang terke(il yang ber2ungsi. /onem 'uga merupakan unit yangbermakna atau perkataan yang terdiri daripada beberapa unit bunyi. "ontoh kata yang men'elaskan 2onem ini ialah perkataan palu. )ata ini terdiri daripada empat unit yang berbunyi iaitu p, a, l, u. $nit!unit bunyi ini dipanggil 2onem iaitu unit terke(il yang ber2ungsi. -ebagai (ontoh sekiranya p diganti dengan m, maka palu akan bertukar men'adi malu. +leh itu , p dan m adalah unit terke(il yang ber2ungsi kerana unit itu membe5akan maksud u'aran. -elain daripada itu 2onem 'uga boleh di2ahamai sebagai unit yang terke(il yang membe5akan makna. erbe5aan makna ini dapat dilihat pada pasangan minimal atau pasangan terke(il perkataan.

"ontohnya, pasangan minimal, pedang dengan petang. Dalam pasangan minimal pedang dengan petang itu terdapat bunyi yang berbe5a iaitu bunyi d dan bunyi t. erkataan pedangdikatakan hampir sama dengan perkataan petang namun hanya dibe5akan dengan bunyi d dan t. Dalam konteks ini, bunyi d dan t merupakan bunyi yang distingti2 yang membe5akan makna. +leh itu bunyi d dan t adalah bertara2 2onem yang berbe5a dan bunyi 2onem itu diletakkan dalam kurungan 2onem iaitu 9d 9 dan 9t9. -elain daripada pasangan minimal pedang dengan petang, terdapat lagi beberapa (ontoh yang akan diper'elaskan untuk lebih memberi ke2ahaman yang mendalam. "ontohnya perkataan kaya dan paya. )edua perkataan ini mempunyai makna yang berbe5a, hal ini disebabkan oleh 2onem k dan p. /onem seperti apa yang kita harus 2ahami ialah unit yang terke(il yang dapat membe5akan makna. 4aka bunyi k dan p merupakan unit!unit terke(il itu yang dapat membe5akan makna perkataan kaya dan paya. 4aka bunyi k dan p boleh dikategorikan sebagai 2onem yang membe5akan makna. +leh itu bunyi k dan p diletakkan dalam kurungan 2onem iaitu 9k9 dan 9p9. "ontoh yang seterusnya ialah pasangan minimal perkataan sayang dan wayang. asangan minimal sayang dan wayang ini dibe5akan oleh 2onem s dan w. - dan w merupakan unit <ng terke(il yang membe5akan makna pasangan minimal sayang dan wayang. 4aka s dan w merupakan unit!unit terke(il yang membe5akan makna. +leh itu, s dan w dikategorikan sebagai unit!unit terke(il yang membe5akan makna pasangan minimal sayang dan wayang. +leh yang demikian s dan w ini diletakkan dalam kurungan 2onem iaitu 9k9 dan 9p9. -elain daripada (ontoh pasangan minimal yang telah diper'elaskan diatas terdapat 'uga beberapa (ontoh pasangan minimal yang boleh menun'ukkan unit!unit terke(il yang membe5akan makna ataupun dalam istilah bahasa melayu iaitu 2onem. "ontoh adalah seperti berikut # 1. Barat )arat 9b9 dan 9k9 merupakan 2onem yang berbe5a. 11. Dalam 0alam 9d9 dan 9t9 merupakan 2onem yang berbe5a 111. "ari 3ari 9(9 dan 9'9 merupakan 2onem yang berbe5a 1*. akar Bakar 9p9 dan 9b9 merupakan 2onem yang berbe5a *. 0ulang Dulang 9t9 dan 9d9 merupakan 2onem yang berbe5a Alofon 6lo2on merupakan anggota!anggota kepada satu 2onem. 6lo2on 'uga merupakan kelainan bunyi antara satu sama lain tetapi masih tergolong ke dalam satu 2onem. )elainan bunyi yang tergolong ke dalam satu 2onem ini berlaku akibat terpengaruh oleh

bunyi tertentu sama ada yang terdahulu atau terkemudian daripadanya. 4isalnya 2onem 9k9 dalam bahasa 4elayu mempunyai beberapa kelainan bunyi (alo2on) kerana terpengaruh oleh bunyi di sekitarnya, misalnya alo2on k, k dan . Bunyi alo2on k ter'adi akibat kehadiran dalam perkataan kiri (atau k yang diikuti oleh vokal depan i). Bunyi k ter'adi kerana kehadirannya dalam perkataan kuda (iaitu k yang diikuti oleh vokal belakang u). Bunyi ter'adi kerana kehadirannya diakhiri kata dalam suku kata tertutup seperti dalam perkataan kaka . Dalam hal ini, alo2on k, k dan adalah alo2on! alo2on daripada keluarga bunyi yang sama, iaitu 2onem 9k9. )etiga!tiga bunyi k, k , iaitu adalah bunyi yang mempunyai kesamaan 2onetik. 4aksudnya bunyi!bunyi alo2on tersebut hampir!hampir sama dari segi (ara pengu(apannya dan 'uga (ara penghasilannya. )etiga!tiga bunyi itu adalah saling melengkapi dimaksudkan masing! masing bunyi tersebut menduduki posisi tertentu tempat masing!masing dalam bahasa 4elayu. -elain daripada itu alo2on 'uga boleh di2ahami ataupun dide2inisikan sebagai 2onem yang terdiri daripada anggota 2onem. 4isalnya 2onem p dalam perkataan palu, lupa dan luap. Bunyi 2onem p dalam perkataan palu dan sebagai letupan bibir yang sempurna, manakala perkataan luap, bunyi p diu'arkan sebagai letupan bibir yang tidak sempurna yakni tidak diletupkan. 4aka dengan itu, daripada ketiga!tiga (ontoh yang diberikan 2onem p mempunyai dua alo2on. 6lo2on 'uga boleh ter'adi daripada bunyi yang bervariasi bebas. Dengan bervariasi bebas dimaksudkan walaupun bunyi!bunyi itu berbe5a dalam perkataan tertentu misalnya 2aham dengan paham tetapi perbe5aan bunyi tidak membawa makna yang berbe5a maknanya yang sama. Dalam bahasa 4elayu terdapat pula beberapa perkataan yang hampir sama dari segi sebutan tetapi maknanya sama (tidak berbe5a), misalnya perkataan agama, ugama dan igama. =alaupun perkataan agama, ugama dan igama itu dari segi makna tidak berbe5a, tetapi vokal a, u, i adalah asalnya 2onem yang membe5akan makna kerana terdapat pasangan minimal masing!masing yang membe5akan makna iaitu baru, buru, biru. +leh sebab itu vokal a, u dan i adalah distingti2 (membe5akan makna), maka bunyi a, u, dan i adalah bertara2 2onem, maka bunyi a, u dan i adalah bertara2 alternasi bebas.
Cara-cara Penghasilan Konsonan konsonan c

konsonan h

konsonan j

konsonan k

konsonan l

konsonan m

konsonan n

konsonan r

konsonan t

konsonan y

konsonan z