DE MHENDSLK FAKLTES MHENDSLK BLMLER DERGS Cilt: 12 Say: 2 sh.

75-87 Mays 2010 GELENEKSEL TRK KONUTUNDA KULLANILAN VE KGR SSTEM DESTEKLEYEN AHAP YAPISAL ELEMANLARIN NEM VE BOZULMA NEDENLER (IMPORTANCE AND DETERIORATION PROBLEMS OF WOODEN SUPPORTING ELEMENTS WITHIN THE MASONRY SYSTEM OF TRADITIONAL TURKISH HOUSES)
zgl Ylmaz Karaman*, Mine Tana Zeren* ZET/ABSTRACT
Geleneksel Trk konutu, zemin katn evreleyen ta duvarlar, bir anlamda i meka n darya tayan ahap kmalar ve kiremit rtl krma atsyla neredeyse tm dnyaca tannan bir ikon haline gelmi ve pek ok aratrmann da konusu olmutur. Ahap ise bu konutlarda kullanlan temel yap malzemelerinden birisidir. Ahap bulmann zorlat blgeler dndaki hemen her blgede, genellikle ta olan giri kat duvarlarnn zerinde ykselen ahap iskelet sistem geleneksel Trk konutunun birinci katn ve ounlukla da ana yaama mekanlarn oluturmaktadr. Ancak, bu alma kapsamnda odaklanmak istenilen nokta ise kargir yaplarda ya da yaplarn kargir sistemi ierisinde kullanlan ve zellikle de depreme kar ok nemli grevler stlenen ahap yap elemanlarnn nemine vurgu yapmak ve zarar grme nedenlerini tariflemek olarak belirlenmitir. Sz konusu alma Bat Anadoluda konumlanan geleneksel dokularda TBTAK tarafndan desteklenen Geleneksel Trk Evlerinde Kullanlan Ahap Yapsal Ve Mimari Elemanlarnn Konservasyon Yntemleri balkl aratrma projesi kapsamnda yaplan alan almalarndan retilmitir. Traditional Turkish House has become an icon with its masonry walls that surrounds the ground floor, projections and tiled roof In addition to timber framed buildings, strengthening the structural system of masonry buildings by using timber elements is very common in Traditional Turkish Houses, since the earthquake is one of the most important design criteria. The use of the horizontal timber joists (beams) which are embedded within the masonry load bearing walls give the building the ability of resist the horizontal forces that occur during the earthquakes. This beams called as hatil in traditional houses. With this idea, in addition to timber floor and roof constructions, it is aimed to look at the conservation issues of timber supporting elements in masonry structures, by examining some examples from Western Anatolia, and to emphasize the importance of them to make the building standing still. The study is produced from the field researches that have been carried out for the research project, which is titled as Conservation Methods of Wooden Architectural Elements of the Traditional Turkish Houses and supported by TUBTAK.

ANAHTAR KELMELER/KEYWORDS
Ahap destek elemanlar, Geleneksel Trk Evi Wooden supporting elements, Traditional Turkish House

* Dokuz Eyll niversitesi, Mimarlk Fakltesi, Mimarlk Blm

Sayfa No: 76 1. GR

. YILMAZ KARAMAN, M. TANA ZEREN

Geleneksel Trk konutunda mahremiyet olgusundan tr hayatta gelien yaant nn ie dnk olmas gereklilii, zemin katlarn ve avluyu snrlandran duvarlarn masif kargir duvarlarla retilmesini gerekli klmt r. Bu masif ta dokusunu bozan tek eleman yine dolu olarak retilen ahap avlu kaplar olmutur. Konutlar gneye ve manzaraya ynlenirler ve bu anlamda gney, gney bat cepheleri zemin katlarnda devam eden bu masiflie kartlk oluturacak biimde hafif, narin ve geirgen olarak sokaa ve avluya alm salarlar. Trk konutunu farkl ve zgn klan mekanlarn bu biimde sokaa akmalarnn yannda kargir malzeme ve ahabn biraradaldr. Bu effafln zt l kuzey ve gneydou cephelerinde kendini gsterir ve yapnn rzgar, yamur, so uk gibi faktrlerden uzak tutulabilmesi iin, bu yzeylerde kargir duvarlar at hizasna kadar devam ettirilir. ki veya kat yksekliinde kargir duvarlarn zerinde ahap lento elemanlar yardm ile alan kk aklklar servis mekanlarn aydnlat r. Bu yzeylerde mekanlar stan ocaklara ait bacalarn duvarlar da kargir duvar tamamlayan elerdendir. 2. KARGR YAPILARDA KULLANILAN AHAP YAPI ELEMANLARI VE KULLANIM BMLERNN TANIMLANMASI Kargir yaplarda ana yap malzemesi ounlukla t a, bazen de yresel farkllklardan tr kerpi olabilmektedir. Bat Anadoluda yer almalarna ramen Kula ve Birgi gibi yerleimlerde kargir duvar rgs yresel ta malzeme iken, Sack yresinde zeminden 60 cm ykseklie kadar ta rg ile oluturulan kargir duvarn devam kerpi rg ile tamamland grlmektedir. Kargir duvarlar beden duvarlarn olutururken yaplarn demeleri, demenin bir uzant s olarak dnlebilecek olan ahap kmalar ve at konstrksiyonu ahap malzeme ile ina edilmektedir (ekil 1). Kargir duvarlar; Ahap hat llar Ahap demeler ve at sistemi tarafndan desteklenmektedir. Kargir duvarlar destekleyen en nemli eleman ahap hatllardr denilebilir. Duvar rgsnn iinde ve bitiminde ya da pencere/kap gibi aklklarn zerinde kullanlan biimiyle (lento) bu yatay elemanlar sistemin nemli bir parasdr. Ahap demeler ve at sistemi ise; yma duvarlar yatay dzlemde balayarak tayc ereveyi tamamlarlar.

Mhendislik Bilimleri Dergisi

Cilt : 12 Say : 2

Sayfa No: 77

ekil 1. Kargir duvarlar ta malzeme ile ina edilmi Geleneksel Trk Konutu, rneiAhap Hatllar, ahap kma ve at rahatlkla gzlemlenmektedir (Kula).

2.1. Ahap Hatllar ve Lentolar Genellikle duvar rlrken ierisine yerletirilen ve en kesit ykseklii olduka kk olan ahap hat llar geleneksel rneklerde yaklak 1 metre aralklarla grlrler ve ke noktalarda birbirlerinin zerine bini yapacak ekilde birletirilirler (ekil 2 ve 3). zelikle ta rgnn dzgn olmad durumlarda (kaba yonu talar ya da moloz ta kullanm gibi), ahap hatllar duvarn belirli aralklarla ayn seviyede birletirilmesi/ bir arada tutulmas grevini stlenirler. Kargir duvarlarn geniliinin kullanlan ahap elemann geniliine grece daha kaln olmas; destek amac ile belirli aralklarla yerletirilen ahap elemanlarn hem duvarn i yzeyinde hem de d yzeyinde ift ynl kullanlmasna neden olmaktadr. Duvarn i ve d yzlerine yerletirilen ve duvar boyunca devam eden bu ahap hat llarn, baz rneklerde yer yer duvara dik dorultuda ahap elemanlarla birletirildikleri de grlmektedir. Ekonomik ya da corafi koullarn ta kullanmna olanak vermedi i durumlarda/blgelerde tula ve zellikle de kerpi malzemeli kargir yaplarn duvar rgs iinde de benzer ekilde ahap hat llarn kullanld grlmektedir. Sz konusu destek elemanlar kare ya da dikdrtgen en kesitli olup geni kenarlar zerine oturtulmaktadrlar. Kargir duvarlar ierisinde destek eleman olarak ahap hat l kullanmnn 2500 yldr uygulanan bir yntem olduu bilinmektedir. Kaln kargir duvarlarn dey ykler alt nda iip almasn nlemek amacyla belli seviyelerde dzenlenen hat llar, duvar yzlerini birbirine balayp salamlat rmann yannda duvarn ykseklik/kalnlk orann azaltmakta ve ilk atlan oluaca yeri belirleyerek atlaklarn yapya tehlike oluturacak ekilde bir baka yerde ortaya kmasn nleyici rol stlenmektedirler. Ahap hatl kullanlmas durumunda

Sayfa No: 78

. YILMAZ KARAMAN, M. TANA ZEREN

karlalan en byk sorunlardan biri; ahabn zaman iinde rmesi, kargir malzemenin bnyesindeki su etkisiyle iip sonra kurumas sonucu duvarda oturmalara yol amasdr (Arun, 2005). Yma kargir yaplarn gnmzdeki inas as ndan bakldnda, 2007 ylnda yrrle konan Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmeliin 5. Blmnde yma binalar iin depreme dayankl tasarm kurallarnn anlat ld grlmektedir. Ancak bu ynetmelikte ina edilecek yma kargir yaplar iin ahap hat l ya da deme kullanm sz konusu deildir. Yalnzca kerpi malzemenin kullanld yma kargir yaplar iin ahap hat l kullanm tariflenmektedir. Ynetmelie gre, kerpi yma duvarlarda ahap hat l yapld durumlarda, 100 mmx100 mm kesitindeki iki adet kadron, d yzleri duvar i ve d yzeyleri ile akacak aralkta konulacakt r. Bu kadronlar boylamasna do rultuda 500 mmde bir 50 mmx100 mm kesitinde dikine kadronlarla ivili olarak birletirilecek ve aralar ta krnt lar ile doldurulacakt r. Kerpi duvarl binalarda kap st ve pencere st ve altlarna ahap lento yaplabilir. Ahap lentolar ikier adet 100 mmx100 mm kesitinde ahap kadronla yaplacaktr. Ahap lentolarn duvarlara oturan ksmlarnn her birinin uzunluu 200 mmden az olmayacakt r (Bayndrlk ve skan Bakanl, 2006). Ynetmelikle tariflenen kerpi yaplardaki yatay hat llarn dzenlenmesi ile ilgili ilkeler, gerekte geleneksel konutlardaki sistemle benzerlik gstermektedir (ekil 2 ve 3). Geleneksel konutlarda zarar grm ya da glendirilmesi gereken rneklerde bu ilkeler dorultusunda nlemler almak doru olacakt r.

ekil 2. Kargir duvar indeki Ahap hatllar

Mhendislik Bilimleri Dergisi

Cilt : 12 Say : 2

Sayfa No: 79

ekil 3. Kuladan kk bir kargir yap rnei. Tm d duvarlar moloz ta rgs ve yaklak 50 cm. yapnn bir bodrum kat mevcut. Svann dkld yerlerde ise ahap hatllar grmek mmkn. Kedeki birleim detay hatllarn st ste bindirilmesiyle oluturulmu.

2.1.1. Ahap Hatllarn Deprem Dayanmna Katks Kargir duvarlar desteklemek amacyla kullanlan ahap hat llarn yapnn deprem dayanmna olduka nemli lde etkisi olduu bu konuda yaplan aratrmalarda gsterilmitir (Hughes, 2000). Hughes tarafndan yrtlen al mada, farkl model deprem sehpas zerinde test edilmitir. rnek de ta malzeme ile oluturulmu yma yaplardr. lk rnekte aklklar zerinde ahap lentolar kullanlm ancak duvarlarda baka bir destek eleman kullanlmamt r. kinci rnekte ise yap farkl ykseklikte betonarme hat llarla desteklenmi ve ke talar kullanlmt r. Lentolar da betonarmedir. nc rnekte ise duvarlar farkl kotta ahap hat llarla desteklenmi, yine ke talar kullanlm ve aklklarn zerinde ahap lentolar yerletirilmitir (ekil 4).

ekil 4. Test edilen model ve deprem sehpasndan grnm (Hughes, 2000)

Sayfa No: 80

. YILMAZ KARAMAN, M. TANA ZEREN

Deprem testi sonucunda, ilk rnek ciddi hasar grmtr. Hatllarla desteklenen rneklerde ise ksmi hasarlar grlm, ahap hatllarn kullanlmas durumunda ta duvarn bileenlerinde bozulmalar grlrken, betonarme hatllarn kullanld rnekte bozulmalar daha ok betonarme elemanlarn kendisinde olumutur. Bu sonu da ahabn betonarmeye oranla esnek davrannn bir kez daha kantlanmas olarak yorumlanabilir (Hughes, 2000). 2.2. Geleneksel Konutlarda Ahap Deme ve at Konstrksiyonu Geleneksel konutlarda, kat demeleri ve at daha nce de belirtildii gibi ahap malzeme kullanlarak ina edilen nemli yap elemanlard r. D eme ve at, yma kargir yaplarda, yatayda bala yc olarak grev stlenmektedirler. Kargir duvarlar zerine bazen dorudan, baz rneklerde ise ahap yast klar araclyla oturtulan ahap kirili demeler tek dorultuda al maktadrlar (ekil 5).

ekil 5. Kargir yapda ahap deme kirileri, ahap at ve ahap lentolar

Geni aklklarn geilmesi durumunda, ahap d emede dey yklerin etkisiyle titreim zellikleri grlebilmektedir. Geni aklklarn geilecei durumlarda; deme kirileri dendikleri ynn ters istikametinde genellikle mekann ortasna yerletirilmi bir ana kiriin zerine denerek boylarnn ksalt lmas salanr. Bu ana kiriin kesiti; 18/18-20/20cm ebatlarnda olabilir. Bu durum byle iken, d eme kiri leri ortalama 50-60cm aralklarla yerletirilen daha kk en kesitli (getii akla ve elemann i lenip ilenmemesine gre 6/12-8/12-8/10cm kesitinde) ahap elemanlardr. Deme kirileri genellikle, ahap yast k kiri elemann zerine oturtularak iki kat arasnda yerlerini alrlar. Kiri lerin yerletirilmesinin ardndan kirilerin zerine konulan ikinci bir yast k kirii, ikinci kat n duvar konstrksiyonunun oluturulmasnda kolaylk salayacandan baz rneklerde kullanm grmtr. Baz durumlarda da ki bu genellikle rastlanlan bir uygulamadr, yast k kiri elemannn hi kullanlmad tespit edilmitir. Geleneksel Trk konutlarnda kullanlan ahap elemanlar genellikle basite ilenmektedir. Hatta baz rneklerde zellikle de deme kirilerini destekleyen ana kirilerin dairesel kesitli olarak kullanld da grlmektedir. zellikle kylerde aacn ilenmeden, sadece kabuu soyularak kullanld gzlenebilmektedir (ekil 6).

Mhendislik Bilimleri Dergisi

Cilt : 12 Say : 2

Sayfa No: 81

ekil 6. Resimlerde grld gibi ou zaman kullanlan ahap elemanlar basite ilenmekte ve bazen de yuvarlak kesitli olarak kullanlmaktadr.

at konstrksiyonu ise basite demede kullanlan sistemin eimli olarak tekrarlanmas olarak tanmlanabilir. Genellikle, at krma at dr ve drt yne eimlidir. at kaplamas olarak kullanlan kiremit rtsne uygun eimi salamak iin genellikle oturtma at konstrksiyonu kullanlr. o u zaman ahap at konstrksiyonunda kullanlan elemanlarn doada bulunduu biimi ile yapda kullanld gzlemlenmitir. Ahap dikmeler yaklak 1,5-2,5 m aralklarla, tayc duvar olmadnda, ahap kiriler zerine yerletirilirler. Ahap mertekler, ayn ahap demede olduu gibi, ortalama 50-60cm aralklarla kiremit rtnn alt nda yerlerini alr. ou rnekte tavan kaplamas da ahapt r ve bu kaplama deme kirilerine benzer biimde tavan kirileri tarafndan tanr. Geleneksel Trk konutunun simgesel eleman olan ahap kmalar, kargir rneklerde de sklkla grlmektedirler ve konstrksiyon ahap elemanlar kullanlarak oluturulmaktadr. Genellikle kmalarn oluturulmasnda, deme kirileri 45-50 cm uzat lmakta, cephede dikmeler uzat lan deme kiri lerine tat lan taban zerine oturmaktadr. S klkla kmalarn ana ve/veya ara dikmeler hizasndaki payandalarla (elibrnde) desteklendii grlmektedir. Baz rneklerde kmalar tayan elemanlarn basit kurgusu gzlemlenirken (ekil 7) baz rneklerde kmalar destekleyen diyagonal elemanlar farkl profillere sahip olabilmekte ya da kmann alt blm badadi teknikle kapatlarak svanabilmektedir (ekil 8). 2.2.1. Ahap Demelerin Deprem Dayanmna Katks zellikle deprem etkisi dnldnde, binalarda oluan yapsal hasarn en nemli nedenlerinden bir de mevcut ahap kiri li deme sisteminin deprem annda binann dey tayc elemanlarna yk gerei gibi aktaramamasndr. Mevcut ahap deme sistemi diyafram etkisi gsterememektedir. Deme sisteminde diyafram zelliinin yetersiz olmas durumunda duvarlar kat yksekliklerinin daha stnde bir boya sahipmi gibi davranacaklarndan yatay ykler alt nda yer deitirmeler snr deerlerin olduka stne kabilmektedir (Sesigr vd., 2005). Ayrca, birinci kat demesini oluturan kirilerin zemin kat duvarnn zerinden darya doru uzatlmasyla oluturulan ahap kma, zemin kat duvarnn zerine binen arlnn getirdii basn kuvveti ile yapya yanal yklere kar ilave bir dayanm kazandrmaktadr (Langenbach, 2002).

Sayfa No: 82

. YILMAZ KARAMAN, M. TANA ZEREN

ekil 7. Ahap kma rnei

ekil 8. kmay destekleyen diyagonal elemanlar

3. AHAP ELEMANLARDA MEYDANA GELEN BOZULMALAR VE NEDENLER lk bakta ok dikkat ekmese de, yma kargir konutlarn bnyesindeki ahap destek elemanlarnda oluan deformasyonlar/bozulmalar sonuta tm tayc sistemi, dolaysyla da yapnn btnln etkilemektedir. Yapnn btnlnn korunmas asndan ahap elemanlarla desteklenen yma kargir yaplarda, sistem elemanlarnn birleim detaylar, yapnn yanal yklere kar dayanm, st rtnn (at konstrksiyonunun) yapsal sistemi ile olan balant snn salanmas nem tamaktadr. Bu balamda; ahap hatllarn ve ahap ara kat demelerinin ahap elemanlarnn do ru kurgulanmas, detaylarnn doru retilmesi ve zarar grmemesi, ahap yap elemanlarnn hem birbirleri ile hem de kargir yap elemanlar ile balant detaylarnn salamlnn salanmas, ve ahap atnn yapy fiziksel etkenlerden korumann tesinde, demelere benzer ekilde yatay balayc olarak grev yapabilmesi iin monolitik olarak ina edilmesi, nem kazanmaktadr. Yukarda tariflendii biimi ile ahap elemanlar ve kargir yap elemanlar bir btn olarak doru bir biimde alt klarnda ve periyodik olarak tm sistemin bakmnn devamll salandnda, gemi yaam biimimizin mekansal kurgusu, geleneksel yapm teknikleri, sanat anlaynn ender kalan rneklerinin gelecee aktarlmas hususunda yaanan sorunlar minimuma indirgenecektir. Sz konusu elemanlarn bozulma nedenleri ok eitlidir, fakat bu sorunlar yumana ok genel olarak st lekte bakldnda karmza temel sorunlar olarak; Fiziksel Etkenler Biyolojik Etkenler Kimyasal Etkenler ve nsan Kaynakl Bozulmalar kmaktadr. alma kapsamnda yaplan deerlendirmelerde ahap yap elemanlarnn bozulmasna neden olan etkenler bu balklar alt nda irdelenmitir.

Mhendislik Bilimleri Dergisi 3.1. Fiziksel Etkenler

Cilt : 12 Say : 2

Sayfa No: 83

Yamur, kar, scaklk dei imleri, UV nlar, rzgar gibi iklimsel etkilere ak olan bir ahabn grnm dei ir, birleim yerleri alr; yarlma, atlama, burulma gibi bozulmalar meydana gelir. UV nlarnn ilk etkileri malzemenin renginde ortaya kar. Inlarn etkisiyle malzeme, daha ak ya da daha koyu tonlarda renk deiimine urar (BB Koruma Uygulama Denetim Mdrl (KUDEB), 2009). ou zaman yaplarda grlen bozulmalar kullanclarn baka mekanlara tanmalar yapnn terk edilmesi sonucu gerekli basit onarmlarn yaplmamas ve yap elemanlarnn atmosferik koullar ve zararllara dorudan maruz kalmasyla olumakta ya da hz kazanmaktadr. Genellikle kiremit rtnn zarar grmesi sonucu, yamur suyu yapn n ierisindeki elemanlara ulamakta, nem dengesinin bozulmasyla at dan balayarak ahap elemanlarda renk deiimleri, giderek de rme etkisi grlmektedir (ekil 9). Artan nem miktar ahap elemanlarn bnyesinde mantarlanmalara uygun ortam oluturmakta ya da nceden oluan mantarlanmalar hzlandrmaktadr. Genel olarak geleneksel konutlarn ahap elemanlarla desteklenmesi ya da ahap karkas olarak ina edilmesi nedeniyle rzgar ve deprem yklerine dayanmlarnn olduka iyi olduu sylenebilmektedir. Bu zellikleri incelenen yrelerdeki geleneksel konutlarn gnmze kadar ulamasnda en nemli etkenlerden birisidir. Ancak baz ahap elemanlarn, kullanlan malzeme ya da eleman kesitlerinin basit iilii ve ek olarak da bakmszln etkisiyle yatay ykler karsnda bozulmaya uradklar da gzlemlenmektedir (ekil 10).

ekil 9. Ahap yap Elemanlarnda meydana geldii gzlemlenen su ve nem etkisi

ekil 10. at konstrksiyonunda basit iilik ve dzensiz eleman kesitlerinin de etkisiyle oluan deformasyonlar

3.2. Biyolojik Etkenler Ahap malzemenin bozulmasna neden olan biyolojik faktrleri; bakteriler, mantarlar, bcekler, deniz canllar, kular ve memeliler olarak saymak mmkndr. Ayrca yosunlar, algler ve likenler de ahap malzemeye zarar verir (BB Koruma Uygulama Denetim Mdrl (KUDEB), 2009). alma kapsamnda ahap yap elemanlar nda meydana geldii ska gzlemlenen biyolojik bozulmalar ise mantar ve bceklerin etkisidir.

Sayfa No: 84

. YILMAZ KARAMAN, M. TANA ZEREN

Bakteri ve mantar etkisi sonucu olutuu dnlen ve yaygn olarak grlen bozulmalar elemanlardaki renk deiimi ve rmedir (ekil 11 ve ekil 12). te yandan, incelenen baz yaplarda, ahap elemanlarda eitli bceklere ait deliklere ve elemanlarda kesit kaybna rastlanmt r (ekil 13).

ekil 11. Ahap elemanlarda mantar etkisiyle grlen renk deiimleri

ekil 12. ryen ve tayclk zelliini yitiren deme elemanlar

ekil 13. Yakndan bakldnda ahap elemanlardaki bozulmalar olduka net biimde grlmektedir. Sol taraftaki fotoraftaki elemann kesit boyutlarndaki klme de rahatlkla gzlemlenebilmektedir.

3.3. Kimyasal Etkenler Kimyasal maddelerin, ahabn hcre duvarna ulama oran kimyasal bozulmann boyutunu belirler. Genellikle kimyasal maddeler ahabn rengini deitirir. Uzun sre alkali etkisine maruz kalan malzeme zayflar, hemiselloz ve lignin erir, liflerde ayrlma meydana gelir. Yangn da sya bal bir kimyasal bozulmadr ve en sk karlalan sorunlardan birisidir (BB Koruma Uygulama Denetim Mdrl (KUDEB), 2009). Genellikle kan yangnlarda kargir duvarlar ok byk zarar grmese de, lento, hatl gibi duvarn ayakta durmasn salayan ahap elemanlarn zarar grmesi sonucu yapda byk

Mhendislik Bilimleri Dergisi

Cilt : 12 Say : 2

Sayfa No: 85

hasarlar olumakta, kargir duvarlar bir arada tutan ahap elemanlarn taycln kaybetti i durumlarda ise, kargir duvarlarnda ykld gzlemlenmektedir (ekil 14).

ekil 14. Fotorafta yapnn yangn etkisi ile zarar gren ahap lentolar ve dolaysyla da yklmak zere olan kargir duvar grlmektedir.

3.4. nsan Kaynakl Bozulmalar nsan kaynakl nedenlere bal bozulmalar; Tasarm ve Uygulamada Yaplan Hatalarn Etkisi, Hatal Onarm Etkisi, Fonksiyon ve htiya Deiikliklerine Bal Yaplan Hatal Dzenleme Etkisi ile Bakmszlk ve Terk Etkisi gibi balklar olarak sralanabilir. Genellikle yrede bulunan aa trleri, yap elemannn kullanlaca yere ve ilevine uygun olarak seilmi olsa da geleneksel Trk konutunda kullanlan basit yapm teknikleri ve baz yaplardaki iilik eksiklikleri de ahap elemanlarn zarar grmesinin en nemli nedenlerindendir. zellikle de tayc ilevi olan deme kirii gibi elemanlar, kargir duvarlar ile dorudan balant l olduklarnda, kargir malzemenin bnyesindeki sudan da etkilenmektedirler. ou geleneksel yapda, zellikle de kullanclar dk gelir seviyesine sahip olan rneklerde ahap elemanlarn do rudan kargir yap elemanlar zerine oturtulduu, baka bir balant eleman kullanlmad ve buna bal bozulmalar olutuu gzlemlenmektedir. Konutlarda kullanlan bu basit yapm teknikleri, Trklerin gebe toplum geleneinin bir yansmas olarak deerlendirilmektedir. nk kullanlan bu basit yapm teknikleri ile inaat sreci hzlanmaktadr. te yandan, dnyadaki insan yaamnn geici olduu inanc da konutlarn uzun sre ayakta kalmas ngrlerek deil, o gnk ihtiyaca cevap verecek nitelikte ina edilmesi sonucunu dourmutur (Gnay, 2001). ncelemeler sonucunda, geleneksel konutlarda ortaya kan bozulmalar en ok terk edilen rneklerde grlmtr (ekil 15 ve 16). Byk ehirlere gler ya da aile byklerinin vefat gibi etmenlerle terk edilen konutlardaki ahap elemanlar zamanla periyodik bakmlar yaplmadndan atmosferik etkilere dorudan maruz kalmaktadrlar. Atmosferik koullarn etkisiyle zarar gren ahap malzeme biyolojik etmenlerin etkisine de ak hale gelmektedir.

Sayfa No: 86

. YILMAZ KARAMAN, M. TANA ZEREN

ekil 15. Resimde iki katl ve moloz tatan imal edilmi ve terk edilmi bir rnek grlmektedir. Yapnn demeleri ve ou yklm olan ats da ahaptr.

ekil 16. Deme Kirilerinin Grnm

te yandan bir dier nemli etken ise, bozulan elemanlar yenilemek ya da ihtiya deiikliklerine cevap verebilmek amacyla konutlara yaplan yanl mdahalelerdir. Ahap malzemenin niteliklerinin yeterince bilinmemesi ve yapm sisteminin kendine zg zellikleri olduunun bilinli / bilinsiz gz ard edilmesi sonucunda ortaya kan hatal onarmlar nedeniyle bir yandan yap tarihi ve estetik deerini yitirmekte, hatta zaman zaman yapnn/elemann tayclk ilevi de zarar grmektedir (ekil 17).

ekil 17. Bu rnekte ise basit bir bahe duvar grlmektedir. Yakndan bakldnda ahap hatllardaki bozulmalar ve yer yer duvarda oluan kmeler grlmektedir. Duvarda bozulmalarn olduu yerlerde ise byk ihtimalle ev sahibinin kendisi tarafndan uygulanan zm ise ykk blmn tula ile doldurulmas olmutur.

4. SONU Yaplan bu alma ile ahap destek elemanlarnn geleneksel kargir yaplardaki nemli rol bir kez daha vurgulanmak istenmektedir. lkemizde, yangna, zararl organizmalarn etkisine maruz kalmas ya da yalnzca kullanlan basit birleim detaylar gibi etkenlerin biri ya da birkann bir araya gelmesi sonucu zarar gren ahap elemanlarn bulunduu yap larda kullanlan onarm ya da yenileme yntemi genellikle zarar gren elemanlarn yenileriyle deitirilmesi olmaktadr. Ancak ou zaman bu kolay bir zm deildir. nk ahap

Mhendislik Bilimleri Dergisi

Cilt : 12 Say : 2

Sayfa No: 87

elemanlarn zarar grmesi yap btnn etkilemekte dolaysyla yapnn neredeyse yeniden inas sz konusu olmaktadr. Gnmzde kullanlan malzeme ve yapm tekniklerindeki farkllklar da bu srece ek bir zorluk getirmekte, baz durumlarda sonu baarsz restorasyon uygulamalar olmaktadr. Bu balamda, Yukarda tariflenmeye allan ahap elemanlar ile kargir yap elemanlarnn bir btn olarak doru bir biimde al malar saland nda ve periyodik olarak tm sistemin bakmnn devamll salandnda, gemi yaam biimimizin mekansal kurgusu, geleneksel yapm teknikleri, sanat anla ynn ender kalan rneklerinin gelecee aktarlmas hususunda yaanan sorunlar minimuma indirgenecektir. KAYNAKLAR G. Arun (2005): Yma Kagir Yap Davran, Yma Yaplarn Deprem Gvenliinin Arttrlmas altay. Ankara: ODT. Bayndrlk ve skan Bakanl (2006): Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik, Resmi Gazete (26100). R. Gnay (2001): Osmanl Konut Mimarisinde Ahap Kullanmnn Sreklilii, M. Kiel, N. Landman, H. Theusnissen (D.), EJOS IV, Proceeding of the 11th International Congress of Turkish Art iinde, Utrecht, sf. 1-22. R. Hughes (2000): Hatil Construction in Turkey, Earthquake-Safe:Lessons To Be Learned From Traditional Construction International Conference on the Seismic Performance of Traditional Buildings, ICOMOS. Istanbul. BB Koruma Uygulama Denetim Mdrl (KUDEB) (2009): Geleneksel Ahap Yap Uygulamalar, stanbul Bykehir Belediyesi. R. Langenbach (2002): Survivors in the Midst of Devastation, A Comparative Assessment of Traditional Timber and Masonry Construction in Seismic Areas, Proceedings of the Seventh U.S. National Conference on Earthquake Engineering . Boston. H. Sesigr, O. C. elik, F. l (2005): Esnek Demeli Tarihi Yma Kargir Yaplarn Glendirilmesi zmit Sultan Abdlaziz Av Kk rnei, Deprem Sempozyumu Kocaeli, sf. 768-770.