GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing.

Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Uvod

Strana 1
Oktobar, 1999

II 1.

MATERIJALNI (FIZIKI) NELINEARITET TAPNIH STRUKTURA UVOD

Linearna teorija ograniena je na opis stanja ponaanja u podruju linearnog dijela zakonitosti napondeformacija, tj. vrijedi Hook-ov zakon. Za najvee optereenje uzima se ono kod kojeg najjae napregnuto vlakno sistema dostigne definisani elastini napon materijala kao npr. kod elika napon teenja FT. Limitiranje na ovaj granini teret Fel,u u elastinom stadiju u pravilu je neekonomino, poto se ne koriste sve rezerve nosivosti. Kod poveanja optereenja iznad elastinog graninog stanja do stvarnog otkazivanja sistema mora se obuhvatiti to realnije nelinearno ponaanje materijala. Takoe predpostavljeni geometrijski nelinearitet vodi svaki nelinearni zakon materijala ka nelinarnoj vezi izmeu optereenja i statikih veliina. Nasuprot ovoga bolje iskoritavanje materijala ima za posljedicu znatno poveanog raunskog napora. Tanije raunsko opisivanje ponaanja pojedinih materijala je praktino nemogue zbog uticaja velikog broja faktora sluajnog karaktera, tako da je eksperimentalno odreivanje osnovnih karakteristika materijala povezano sa znatnim rasipanjem rezultata, zbog razliitih uticaja kao to su veliina i oblik probnih tijela, nain optereavanja, temperatura, nain proizvodnje itd. Stoga su u praksi uobiajena znatnija pojednostavljavanja kako bi se koliko toliko pribliilo fizikom realitetu. U slijedeim razmatranjima idealiziranje se odnosi na teoriju tapnih struktura. Naroito je potrebno naglasiti da vrijede Bernoulli-eva i Navier-ove hipoteza takoe i kod prekoraenja granice teenja. Predpostavlja se i zakon materijala kao veza izmeu napona i deformacije u formi F=F(,). Optereenje se jednoznano poveeva tako da se uticaj rastereenja i ciklinog optereenja nee obraivati. Predpostavka ravnih presjeka (Bernouli-eva hipoteza) znai da i pored fiziki nelinearne teorije raspodjela deformacija preko poprenog presjeka ostaje linearna. Zbog nelinernog zakona ponaanja materijala proizilazi da naponi u poprenom presjeku nisu linearno rasporeeni. Zbog toga, u optem sluaju i kod naprezanja istim savijanjem teina osa i neutralna linija se ne poklapaju, to je sluaj kod fiziki linerane teorije. U pojedinom poprenom presjeku u raunskom stanju loma (krti materijali) ili u stanju graninog optereenja (materijali sa izraenim teenjem), presjene sile koje moe preuzeti presjek oznaavaju se kao unutarnje sile (Mi, Ni i Qi). One ne samo da ovise od vrste materijala nego i od njihove meusobne kombinacije. Ovo zajedniko djelovanje unutarnjih sila oznaava se kao interakcija a uobiajeno je predstavljanje preko interakcionih dijagrama. Za proraun veliina pomjeranja potrebno je poznavanje konstituivnih jednadbi. Potrebno je napomenuti da ove veze u okvirima teorije tapnih sistema egzistiraju samo za podunu silu i momenat savijanja. Postupak dokaza nosivosti cijelog sistema sastoji se u meusobnom uporeenju vanjskih presjenih sila Ma, Na i Qa izazvanih spoljnjim dejstvima na konstrukciju, sa u prvom koraku proraunatim unutarnjim silama koje moe preuzeti presjek. Kod statiki odreenih struktura mogue je same vanjske sile odrediti na osnovu uslova ravnotee, dakle neovisno od vrste materijala. Kod statiki neodreenih struktura, poto je potrebno ispuniti i uslove deformacija, presjene sile od vanjskih uticaja su ovisne od vrste materijala. Kod fizikog nelineariteta ovo ima za posljedicu znatno poveanje raunskog truda poto se nesmiju primjeniti stavovi rada i princip superpozicije i poto je tanija integracija konstituivnih veza mogua samo u posebnim sluajevima. Tako i kod jednostavne bilinearne zakonitosti veze napon-deformacija, odreivanje veliina pomjeranja je komplicirano zato to nije poznato podruje sistema u kojem se provodi nelinearni proraun. Za poetak potrebno je uraditi procjenu, tako da se rjeenje moe dobiti iterativnim putem. Predpostavka geometrijskog lineariteta i kod jednostavnog linearno elastinog - idealno plastinog zakona materijala vodi, uz daljnje idealiziranje, ka tzv. teoriji plastinih zglobova I reda. Ukoliko se, pored fizikog

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Nelinearno ponaanje materijala

Strana 2
Oktobar, 1999

nelineariteta, vodi rauna i o geometrijskom nelinearitetu, tada se radi o teoriji plastinih zglobova II reda.

2. 2.1

NELINERNO PONAANJE MATERIJALA Openito

Od velikog broja razliitih ponaanja materijala u ovom kursu dati e se ukratko opis onih materijala koji se u graevinskoj statici smatraju najvanijim. Kod elastinog materijala linija napon-deformacija (F-, linija), kod nanoenja optereenja, u potpunosti se poklapa sa linijom kod rastereenja, tj. kod opita na zatezanje postoji jednoznana veza izmeu sile i promjene duine opitnog tijela. U ovom sluaju razlikuje se samo linearno i nelinearno elastino ponaanje materijala. Kod neelastinog materijala ne egzistira pomenuta jednoznana veza izmeu sile i pomjeranja. Ukupna deformacija sastoji se od elastinog i plastinog dijela. Kod rastereenja samo elastini dio se vraa tako da linije kod optereenja i rastereenja se vie ne poklapaju (sl.1).

Slika 2.1
2.2

Linije F-, za razliite vrste materijala

Nelinearno elastian materijal

Razmatranje nelinearno elastinog ponaanja materijala pokazat e se na primjeru zategnutog tapa (sl.2.1). Kod jednoosnog opita na zatezanje mogue je npr. nelinearno elastino ponaanje materijala izraziti kroz vezu sila-pomjeranje u obliku:

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Nelinearno ponaanje materijala

Strana 3
Oktobar, 1999

(2.1)
Uvoenjem elastinih konstanti E0 i E1, koje se dobijaju na osnovu karakteristika materijala c0 i c1 odreenih putem opita i ako se dalje uvede tzv. inenjerska deformacija (uobiajena kod geometrijske linearnosti) , tada se dijeljenjem jednadbe (2.1) dobija:

(2.2)
gdje je, , odnosno A0 : povrina poprenog presjeka.

Slika 2.2 Ponaanje nelinearno elastinog materijala.

Poto je sila F konstantna po duini tapa, to kao i kod linearne teorije postoji linearna veza izmeu pomjeranja u i koordinate x, tako da je uN(x)=konst. Ovisnost izmeu pomjeranja u i sile F dobiva se rijeavanjem jednadbe (2.2) po uN, tako da je,

(2.3)
odakle je,

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Nelinearno ponaanje materijala

Strana 4
Oktobar, 1999

(2.4)
Nakon integracije gornje jednadbe dobija se, da je,

(2.5)

Oito je, da je integraciona konstanta u0=0, poto je u(x=0)=0. Razvojem korijena u gornjoj jednadbi u red je:

(2.6)
i ukoliko se zadri samo linearni lan, tada se dobija poznati izraz iz linearne teorije elastinosti:

(2.7)

2.3

Idealiziranje zakonitosti kod materijalne nelinearnosti

U najveem broju sluajeva raunsko obuhvatanje problema sa nelinearnim ponaanjem materijala znatno je tee nego to je to pokazano na prethodnom primjeru. Identifikacija karakteristika materijala na osnovu opita povezana je sa nizom potekoa tako da smo u pravilu prisiljeni na odreena pojednostavljenja. Ovo se naroito odnosi na materijale kod kojih, pored ostalog, bitnu ulogu igra i vremenski faktor, kao to je npr. beton, tako da bez idealiziranja zakona materijala svaki praktini proraun struktura bio bi nemogu. Realniji proraun graninog optereenja struktura predpostavlja to preciznije poznavanje stvarnog prirodnog ponaanja materijala. Pored toga potrebno je kako kod materijala tako i kod nosivih struktura i njihovih elemenata uzimati u obzir tipine uticaje, kao to su npr. sopstveni naponi kod metalnih konstrukcija ili uticaji puzanja kod betonskih konstrukcija. Danas se smatra da dimenzioniranje na osnovama elasto-statike ne daje mogunosti optimalnog iskoritavanja materijala, i da pravi odgovor daje primjena tzv. plasto-statike koja je orjentisana na granino optereenje. Uz to zadatak sigurnosti je da obuhvati mogua rasipanja mehanikih karakteristika materijala tako da su u svakom sluaju znaajna raunska idealiziranja neophodna. elik i aluminijum posjeduju duktilitet, tj. deformabilnost vie ili srednje veliine, drvo samo ogranieno, beton i opeka su krti materijali. Tek sa armaturom beton postaje pogodan za nosive strukture. Armirani beton kao spregnuti materijal ujedinjuje osobine elika i betona. U graevinskoj mehanici openito se predpostavlja homogeno vrsto tijelo. Homogenitet egzistira samo u makroskopskom smislu kod osrednjavanja preko veeg podruja tijela. To se takoe obuhvata putem statistikog osrednjavanja, kod metala u irem podruju zrna, kod betona ukljuujui sve dodatne materijale, kod drveta kroz presjek veeg broja vlakana ukljuujui i razgranjavanja. Osrednjavanja ukljuuju i slaba i loa mjesta, iji se obim moe tolerisati unutar pojedine kvalitetne klase.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Nelinearno ponaanje materijala

Strana 5
Oktobar, 1999

Dimenzije poprenih presjeka u elementima graevine openito su toliko velike da su navedeni uslovi homogeniteta ispunjeni. Rezultati za mehanika svojstva materijala, dobivena na opitnim tijelima normiranih veliina, mogu se prenijeti u realne konstrkcije ali uz odreena ogranienja: Kod metalnih konstrukcija potrebno je uzeti i uticaje od sopstvenih napona izazvanih zavarivanjem ili npr. uticaje od oputanja (aluminij). Kod betona forma probnih tijela (kocka, prizma) ima uticaje na rezultate opita. Takoe kod armiranobetonskih elemenata, vrstoe preko probnih tijela i one u realnim konstrukcijama slabije koreliraju nego to je to sluaj kod elinih ili drvenih struktura. O osobinama izotropnosti govori se kada je mehaniko ponaanje materijala isto u svim pravcima. U suprotnom ponaanje se naziva anizotropnim. Sa pozicije dokaza vrstoe materijala ovo je vrlo znaajno, jer to odreuje i lokalna rasipanja. Tako npr. elik i aluminij imaju razliite vrstoe u smjeru valjanja i presovanja. Za beton kao spregnuti materijal, drvo, kao i kod vlaknastih vjetakih materijala sve ovo je izraeno u znatnoj mjeri. U okvirima raunskih postupaka graevinske mehanike mora i moe se, zbog globalnog osrednjavanja predpostaviti izotropnost.

Slika 2.3 Razliiti F-, dijagrami uobiajeni u graevinskoj mehanici.

Na sl. 2.3 pokazana su tri razliita F-, dijagrama od kojih je c) idealizirajui raunski dijagram linearno elastian-idealno plastian. Razlike izmeu a) i b) su u tehnikom smislu, realno se radi o znatnijim suptilnijim razlikama. Ponaanje prema dijagramu (a) pokazuju normalni i laki betoni, kao i neki vjetaki materijali ali sa tzv. negativnim ojaanjem. Dijagram (b) je tipian za sve metale, takoe i za drvo napregnuto na pritisak. Kod nelegiranih (graevinskih) elika granica proporcionalnosti FP lei relativno visoko i imaju izraenu zonu teenja, tako da je idealizacija sa dijagramom c) mogua i opravdana. Legirani i hladno obraeni elici kao i laki metali nemaju izraeno podruje teenja. Postoji veliki broj faktora koji utiu na tok dijagrama napon-deformacija, npr. kod metala: nain obrade, temperatura itd., kod stjenskih materijala: stepen ovravanja, brzina nanoenja optereenja itd. Za praktine proraune neophodna su znatnija pojednostavljavanja i normiranja, kako bi se mogli primjeniti uobiajeni raunski postupci kao i propisi koji se odnose na sigurnost. Za materijale sa tzv. pozitivnim ojaanjem (sl. 2.3a) predloen je veliki broj zakonitosti isto fenomenoloog tipa, kao npr. Logaritamska forma:

(2.8)
Ludwik-ova forma:

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Nelinearno ponaanje materijala

Strana 6
Oktobar, 1999

(2.9)
Ramberg-Osgood-ova forma:

(2.10)
gdje su: m, n, F0 parametri koji se odreuju na osnovu rezultata opita. Za aluminij moe se primjeniti i tzv. modificirana Ramberg-Osgood-ova forma:

(2.11)

gdje se, T naziva tangetnim modulom. Ovaj zakon takoe je primjenljiv i u suajevima oplemenjenih elika kod kojih nije izraena zona teenja. Napon F0,2 je onaj napon kod kojeg nakon potpunog rastereenja preostaje deformacija 0,2%, i naziva se tehnikom granicom teenja i kao takav ekvivalentan je sa naponom na granici teenja FT. Interesantna je i veza za modelsko opisivanje materijala koji ima linearno-elastino ponaanje do FP, ojaanje i teenje do napona FT:

(2.12)
Modul M moe se razliito usaglaavati. Znatne prednosti daje (Chwalla) tzv. tanh-zakon, koji zadovoljava i prelazne uslove T(FP)=E i T(FT)=0, u obliku:

(2.13)

2.3.1

Napon-deformacija u formi polinoma

Dijagram napon-deformacija materijala bez izraenog teenja u mnogim sluajevima moe se aproksimirati sa polinomom viega reda u obliku:

(2.14)
gdje se kakteristike materijala E i ci odreuju na osnovu opita. Kod razmatranja konkretnog poprenog presjeka je koordinata x=konst. tako da naponi i deformacije ne

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Nelinearno ponaanje materijala

Strana 7
Oktobar, 1999

zavise od koordinate x. Stoga u daljnjem razmatranju umjesto F(x,z), odnosno ,(x,z) primjenjuju se oznake F(z) i F, odnosno ,(z) i ,. Na osnovu stava ekvivalentnosti koji vrijedi i kod nelinearnog ponaanja materijala je:

(2.15)
Uvrtavanjem (2.14) dobija se konstitutivna jednadba u obliku:

(2.16)
Uz predpostavku male deformacije veza izmeu deformacije ,(z) i pomjeranja je:

(2.17)
Sa ovom vezom, iz (2.16) slijedi:

(2.18)

Prva dva lana odgovaraju poznatoj jednadbi koja se dobije po linearnoj teoriji. U daljnjim lanovima zakrivljenost w1 je sadrana sa kvadratnim i viim eksponentom. Eksplicitno rjeenje po w1 je jedino mogue ako su u zakonu materijala sadrani lanovi do ,3 (z). Zakon materijala koji sadri i kvadratni lan ,2 je uobiajen kod betona napregnutog na pritisak. Za deformacije betona ,c u podruju 0$,c$-0,002 tok linije napon-deformacija je parabola u obliku: , gdje je fcd raunska vrstoa betona na pritisak. Meutim u podruju deformacija betona -0,002$,c$-0,0035 daje se konstantan tok (Fc=0,85@fcd) tako da se sve zajedno ne dobiva jedinstven polinom, pa da se i ovaj problem nemoe jednoznano rijeiti. 2.3.2 Bilinearna aproksimacija

Daljnja mogua aproksimacija nelinearnog ponaanja materijala uz relativno za praksu manji raunski napor predstavlja aproksimacija sa bilinearnim zakonom elastinosti. Na osnovu jednoaksialnog opita dobiveno je stvarno ponaanje materijala koje je jednako kako za pritisak tako i za zatezanje (sl.2.4). Aproksimacijom stvarne zavisnosti F-, sa dva pravca dobivaju se dva podruja sa graninim vrijednostima deformacija ,1 i ,2 i njima pripadajuim naponima F1 i F2. Nagibi pravaca kojima se eli aproksimirati kriva F-,, odgovaraju u oba podruja sekantnim modulima materijala E1 odnosno E2. Zakon elastinosti po pojedinim podrujima moe se napisati u slijedeem obliku: Podruje I (FI#F1):

FI = E1 @ ,

Slika 2.4 Bilinearna aproksimacija

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Nelinearno ponaanje materijala

Strana 8
Oktobar, 1999

F Ir = E 1 @ , r # F 1 F1 = E1 @ ,1
Podruje II (F1#FII#F2): FII = F1 + E2 (, - ,1) = (E1 - E2) ,1 + E2 @ , FIIr = F1 + E2 (,r - ,1) # F2 (Indeks r oznaava razliitu vrijednost deformacije ili napona rubnog vlakna poprenog presjeka). Na osnovu sl.2.5 lako je prepoznati da u podruju I vrijede rezultati na osnovama fiziki linearne teorije, tako da npr. za ,r=,r1=,r2 i sa otpornim momentom WI iz teorije I reda je:

(2.19)

Popreni presjek:

Poduni presjek:

Deformacije: Naponi: (Podruje I)

Naponi: Deformacije: (Podruje II)

2 h 2 h h 2 1

Podruje II 2

gr2
( )

I r2 < 1

gr2 g(z) g1
( )

I Fr2 )Fr2 FII r2

( )

)F(z)

Podruje I

F(z) F1

II

M y z

( )

z1

g1
1 Podruje II (+) (+)
I Fr1 < F1

F1
(+)
II Fr1 )Fr1 I Fr1

(+)

gr1

gr1

Slika 2.5 materijala.

Raspodjela deformacija i napona za bilinearni zakon elastinosti

U podruju II, na osnovu Bernoulli-eve hipoteze, deformacije su rasporeene linearno po visini presjeka, meutim naponi imaju prelom poto je E2<E1. Integracija napona u ovom podruju moe se uraditi iz dva koraka i to tako to e se prvo izraunati integral po cijelom presjeku, kao da se radi o podruju I, a kasnije u drugom koraku oduzeti razliku u naponima )F. Prema sl.2.5 moe se pisati:

(2.20)
Na osnovu geometrijskih veza sa sl.1.5 je,

(2.21)

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Nelinearno ponaanje materijala

Strana 9
Oktobar, 1999

pa jednaba (2.20) ima oblik:

(2.22)

Za dvostruko simetrian presjek sa sl.2.5 je ,r=,r1=,r2 pa na osnovu uslova ravnotee je:

(2.23)
Uvrtavanjem jednabi za FI(z) i )F(z) dobija se:

(2.24)

gdje je:

(2.25)

Ako se uvede uobiajeni pojam za momenat otpora (teorije I reda) WI=I/(h/2) i nakon daljnjeg sreivanja jednabe (2.24) dobija se:

(2.26)
Prvi lan u gornjoj jednabi predstavlja poznati izraz linearne teorije (F=M/W) dok drugi lan predstavlja korekciju zbog promjenjenog modula elastinosti E1 u E2. Ovaj izraz sada nije linearan jer )I, pored ovisnosti od forme poprenog presjeka, nelinearno je ovisan i od rubne deformacije ,r. U sluaju pravokutnog presjeka je:

(2.27)

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Nelinearno ponaanje materijala

Strana 10
Oktobar, 1999

pa je,

(2.28)

Poto je za pravokutni presjek I=b@h3/12 to jednadba (2.26) ima oblik:

(2.29)

odnosno,

(2.30)

Explicitno rjeenje po ,r, odnosno wO= -,r / (h/2) nije ni mogue nego se rjeenje trai iterativnim putem, npr. da se predpostavi rubna dilatacija i da se za nju proraunava pripadajui momenat. Jednaba (2.30) moe se napisati i u bezdimenzionalnoj formi, to je pogodno za pravljenje tabeli ili dijagrama kao pomagala za praktino dimenzioniranje. U ovom sluaju relativna (bezdimenzionalna) vrijednost momenta m je:

(2.31)

2.3.3 Linearno elastian - idealno plastian zakon materijala Kao specijalni sluaj aproksimacije sa bilinearnom zavinou moe se smatrati i linearno elastian - idelano plastian zakon materijala. Ovakav tok linije napon-deformacija primjenjuje se za eline elemente i smatra se da u velikom broju sluajeva inenjerske prakse daje dovoljno tane rezultate (sl.2.6). Do granice teenja (FT, ,T) proraun se provodi po Hooke-ovom pravcu. Za deformacije ,>,T naponi F=FT ostaju konstantni, na koji nain ojaanje materijala, kao to je sluaj kod elika, ostaje ne obuhvaeno. Takoe deformacije u ovom podruju su ireverzibilne i karakteriziraju stanje plastinosti. Prema teoriji elastinosti, kada jedno vlakno poprenog presjeka dostigne napon na granici teenja FT, tada je iscrpljena nosivost ne samo tog poprenog presjeka nego i cijelog sistema. Kod linearno elastinog - idealno plastinog zakona materijala mogue je i dalje poveavati optereenje. Na sl.2.7 predstavljeni su dijagrami napona za razliite nivoe naprezanja na isto savijanje. Zbog simetrije presjeka oba rubna vlakna istovremeno dostiu

Slika 2.6 Aproksimacija sa linearno elastinim - idealno plastinim zakonom materijala

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Nelinearno ponaanje materijala

Strana 11
Oktobar, 1999

napon teenja FT pa pripadajui momenat savijanja MT predstavlja granini momenat do kojeg se presjek ponaa elastino. Daljnjim poveanjem optereenja, zona plastinosti se poveava prema osi presjeka, da bi u graninom sluaju dolo do potpune plastifikacije cijelog presjeka to se smatra i krajnjim stanjem, odnosno maksimalnom nosivou presjeka. Prema tome, elastini granini momenat, kao rezultanta unutarnjih napona je:

(2.32)
a plastini granini momenat:

(2.33)

Slika 2.7 Dijagrami napona za razliite nivoe optereenja kod linearno elastinog-idealno plastinog toka linije F-, materijala.
Poreenjem jednabi za MT i Mpl moe se uoiti odreena rezerva nosivosti pravokutnog presjeka kada se pree granica elastinosti, odnosno kada se koristi mogunost plastifikacije presjeka. Odnos granine vrijednosti momenta plastinosti Mpl i momenta elastinosti MT, zbog svoje ovisnosti od forme presjeka, naziva se plastini koeficijent forme, i za pravokutni presjek ima vrijednost:

(2.34)

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 12
Oktobar, 1999

Za ostale uobiajene oblike presjeka koeficijent forme " kree se izmeu 1,1 i 2,4 (sl.2.8) Za sluajeve kombinovanog naprezanja sa M, N i Q ponaanje presjeka biti e pokazano u slijedeem poglavlju. Pored jednadbe ekvivalentnosti (2.32) potrebno je postaviti i konstituivne jednadbe za presjene sile. Inae konstituivne jednaine predstavljaju vezu izmeu presjenih sila i veliina pomjeranja, a u linearnoj teoriji nazivaju se i zakonom elastinosti za presjene sile. U okviru tehnike teorije ove jednadbe mogu se uspostaviti za normalnu silu i za momenat savijanja, dok se poprena sila moe odrediti iz uslova ravnotee, poto se kod zanemarivanja deformacija od smicanja nemoe uspostaviti konstituivna veza. Kao to je poznato, kod linearne teorije tapnih struktura konstituivne jednadbe imaju oblik:

(2.35) Slika 2.8 Koeficijent forme razliitih presjeka napregnutih na savijanje.

(2.36)

Slika 2.9 Dijagrami normalna sila-deformacija i momenat-zakrivljenost kod materijala sa elastoplastinim Za podunu zakonom.
silu, pri deformacijama osovine tapa ,,T vrijedi veza (2.35) linearne teorije, dok u podruju ,,T normalna sila Npl nema jasnu vrijednost deformacije u' (sl.2.9). Konstituivna veza (2.36) za momenat savijanja (ovisnost momenat-zakrivljenost) vrijedi samo u elastinom podruju. Kod prekoraenja graninog elastinog momenta maxMel, vlakna u zoni plastificiranja a time i zakrivljenost i, poinju se neproporcionalno poveavati (sl.2.9). (U ovom sluaju nesmije se, kao kod linearne teorije, zamjenjivati i sa wO.)

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 13
Oktobar, 1999

Radi pojednostavljavanja prorauna mogue je umjesto tane veze M-i primjeniti bilinearnu vezu oznaenu crtkano na sl.2.9. Ovo znai da za momenat savijanja ija se vrijednost kree u granicama maxMel<*M*<Mpl vrijedi linearna teorija, odnosno, iznad elastinog dijela zakrivljenost plastificirane zone se u jednoj taki ose tapa skokovito mjenja. Ova predpostavka vodi ka teoriji plastinih zglobova, o emu e biti kasnije govora.

3. 3.1

INTERAKCIJA PRESJENIH SILA Osnovna ideja

Zajedniko djelovanje vie presjenih sila kod plastificiranja poprenog presjeka naziva se interakcijom presjenih sila. Kod jednososnog stanja napona (npr. M i N) nastupa teenje nekog vlakna kad napon dostigne granicu teenja FT. U sluaju vieosnog stanja napona (npr. M i Q) teenje nastupa kada naponi dostignu tzv. uporedni napon Fup (FT=Fup). Sa ovom predpostavkom u odnosu na teenje (uslov teenja) odreuju se unutarnje presjene sile analogno predhodnom objanjenju u 2.3.3. Uobiajeno i svrsishodno je da se rezultati predstavljaju putem interakcionih dijagrama. Uporedni napon Fup odreuje se na osnovu teoretskih razmatranja i na bazi opita (uslovi teenja; u zavisnosti od vrste materijala). Za duktilne metale uslovi teenja odabiru se prema Huber, von Mises, Hencky-u, koji za dvoosno naponsko stanje daju poznatu vezu u obliku:

(3.1)
U sluaju armiranog betona ovaj uslov se nemoe primjeniti, poto se radi o sloenom materijalu od krtog betona i duktilnom armaturnom eliku, tako da praktino interakcioni dijagrami egzistiraju samo za jednoosno naponsko stanje (M i N). NAPOMENA: U daljnjem tekstu oznake za Npl, Mpl i Qpl odnose se na pojedinane presjene sile za potpuno plastificirani popreni presjek. Kod kombinovanog naprezanja presjene sile se oznaavaju sa dodatnim indeksom; poetnim slovom pripadajue interakcione veliine, tj. Mpl,N, Npl,M, Mpl,NQ i td. (U armiranom betonu uobiajene su drugaije oznake.)

3.2

Momenat savijanja sa podunom silom

3.2.1 Pravokutni presjek, bilinearni zakon materijala Prema sl.2.4 za bilinearni zakon materijala (2.3.2) vrijedi za podruje I i II:

(3.2) (3.3)

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 14
Oktobar, 1999

Slika 3.1 Deformacija i naponi za pravokutni presjek za naprezanje u podruju I bilinearnog F-,dijagrama.
Prema sl.3.1, za naprezanje u podruju I, srednji napon FIr,N je:

(3.4)
pa su rezultante razloenog dijagrama napona:

(3.5)

(3.6)

Normalna sila NI i momenat savijanja MI su:

(3.7)

(3.8)

Jednadbe (3.7) i (3.8) su linearne i mogu se eksplicitno rijeiti po rubnim deformacijama ,r1 i ,r2. Ovdje je mogue izraziti u eksplicitnoj formi kako dimenzije poprenog presjeka tako i napone. Gornje jednadbe napisane u bezdimenzionalnoj formi su:

(3.9)

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 15
Oktobar, 1999

gdje je ,1 ekstremna vrijednost deformacije za I podruje.

(3.10)

Slika 3.2 Mogui dijagrami deformacija i napona u poprenom presjeku za bilinearni F-,dijagram.

Za naprezanje koje ukljuuje i podruje II bilinearnog dijagrama napon-deformacija (*F*<F2; *,*<,2), dakle fiziki nelinearna teorija, mogui dijagrami deformacija i napona za simetrian popreni presjek i simetrian bilinearni dijagram materijala, dati su na sl.3.2. Za dobivanje interakcionog dijagrama postupak je potpuno analogan onome pokazanom u dijelu 2.3.2.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 16
Oktobar, 1999

Slika 3.3 Deformacije i naponi za pravokutni presjek za sluaj naprezanja u podruju II bilinearnog F-, dijagrama materijala.
S a oznakama na sl.3.3 je: Podruje (A) (,IIr1 = ,2, -,2 # ,IIr2 # -,1) Normalna sila se moe odrediti iz razlike RN i ()R1+)R2):

(3.11)

Momenat savijanja je:

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 17
Oktobar, 1999

(3.12)

Gornje jednadbe napisane u bezdimenzionalnoj formi su:

(3.13)

(3.14)

Podruje (B) (-,1 # ,IIr2 # ,1) U bezdimenzionalnoj formi je:

(3.15)

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 18
Oktobar, 1999

(3.16)

Podruje (C) (,1 # ,IIr2 # ,2)

(3.17)

(3.18)

Slika 3.4 Interakcioni dijagram za pravokutni popreni presjek napregnut sa momentom savijanja i normalnom silom za bilinearni F, zakon materijala.
N a osnovu jednabi (3.13) do (3.18) mogue je konstruisati interakcioni dijagram za pravokutni popreni presjek napregnut sa momentom savijanja i normalnom silom za bilinerni zakon materijala, to je i pokazano na sl.3.4. U ovom sluaju uzet je odnos modula elastinosti E2 /E1=0,5 a odnos graninih

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 19
Oktobar, 1999

deformacija ,2 /,1=3,0 (dijagram ne ovisi od apsolutnih vrijednosti karakteristika materijala). Da bi se dobila granina linija interakcionog dijagrama uzeta je rubna deformacija ,IIr1=,2 dok je druga rubna deformacija ,IIr2 varirana u zavisnosti od rubnih uslova podruja moguih deformacija A, B i C. Na sl.3.4 nije prikazan dijagram u dijelu n<0, odnosno m<0, to se jednostavno dobija preslikavanjem oko m-n osa. Ovakav tip dijagrama uobiajeno se koristi kod armiranobetonskih presjeka ali je potrebno napomenuti, da zbog predpostavke raunskog iskljuivanja vrstoe betona na zatezanje, ne dobija se vie simetrian interakcioni dijagram nego je on po formi nesimetrian u odnosu na m-n ose. 3.2.2 Pravokutni presjek, linearno elastian - idealno plastian zakon materijala

Slika 3.5 Raspodjela napona u potpuno plastificiranom pravokutnom poprenom presjeku napregnutom sa momentom savijanja i normalnom silom.
U ovom sluaju zadatak se sastoji u tome, da se za svaku vrijednost momenta savijanja M=Mpl iznae odgovarajua normalna sila N=Npl (ili obratno), tako da sva vlakna poprenog presjeka budu plastificirana. Dakle za potpuno plastificiran presjek. Prema sl.3.5 mogu se napisati slijedee jednakosti: Za momenat savijanja:

(3.19)
odnosno,

(3.20)

gdje je, Za uzdunu silu:

: plastini granini momenat.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 20
Oktobar, 1999

(3.21)
odnosno,

(3.22)

gdje je,

: plastina uzduna sila.

Iz predhodne jednadbe odnos a/h je,

(3.23)
pa uvrtavanjem u (3.20) i djeljenjem sa Mpl dobija se,

(3.24)
to predstavlja interakcionu vezu u bezdimenzionalnoj formi za pravokutni presjek u stanju potpune plastifikacije. Ovdje su presjene sile Mpl i Npl veliine koje odgovaraju stanju pune plastifikacije, ovisne su samo od forme poprenog presjeka i napona teenja FT, pa stoga kod ovog zadatka i poznate veliine. Iz jednadbe (3.24) proizilazi i tvrdnja,

(3.25)
Jednadba ( 3 . 2 4 ) grafiki, k a o interakcioni dijagram, predstavlje na je na sl.3.6.

Slika 3.6 Interakcioni dijagram za pravokutni popreni presjek napregnut sa momentom savijanja i normalnom silom za idealno elastian - idealno plastian F-, zakon materijala.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 21
Oktobar, 1999

Pojednostavljen M-N dijagram moe se dobiti ako se veza za ekstremni napon u graninom elastinom stadiju primjeni na granini stadij plastinosti. Maksimalni granini napon u elastinom stadiju je,

(3.26)
pa nakon uvrtavanja da je,

(3.27)
i dijeljenja jednadbe (3.26) sa FT, se dobija:

(3.28)
Ako se u ovom sluaju uvede veza da je N=Npl,M i "AM=Mpl,N, tada se dobija linearna veza u obliku:

(3.29)
U poreenju sa jednadbom (3.24) moe se prepoznati formalna analogija sa priblinim rjeenjem problema stabilnosti savijanja sa torzijom pomou tzv. Dunkerley-ove formule. U sluaju poprenog presjeka I- oblika na isti nain moe se dobiti interakciona kriva, s time to kod izvoenja jednadbi treba razlikovati dva sluaja: da li neutralna linija prolazi kroz rebro (mala normalna sila) ili neutralna linija prolazi kroz flanu (velika normalna sila) (sl.3.7).

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 22
Oktobar, 1999

Slika 3.7 Raspodjela napona u stanju plastinosti kod poprenog presjeka I-oblika koji je napregnut momentom savijanja i normalnom silom
Sa oznakama na sl.3.7 je:

(3.30)

(3.31)

gdje je, A : povrina poprenog presjeka (A=Areb+2 Afl), Areb : povrina rebra, Afl : povrina flane, Mpl : Npl : . ,

Na osnovu gornjih jednadbi lahko je mogue konstruisati familiju interakcionih krivih za razliite odnose Areb/A. Uobiajena, u irokoj inenjerskoj praksi, je primjena M-N interakcionih dijagrama za armiranobetonske presjeke. Tu se kombinuju dva zakona materijala: za elik idealno elastian - idealno plastian Fs-,s zakon i za beton Fc-,c zakon u formi parabola-pravac kao raspodjela napona u pritisnutoj zoni betona u graninom stanju loma. Zbog predpostavke da beton ne nosi zatezanje (fct=0) to interakcioni dijagrami i

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 23
Oktobar, 1999

za simetrine presjeke nemaju simetrinu formu. 3.3 Momenat savijanja sa poprenom silom

Ako se u jednadbu (3.1) (uslov teenja kod dvoosnog naponskog stanja) uvrsti da je F=FT,Q i J=JT,M dobija se da je,

(3.32)
a nakon rjeenja po FT,Q:

(3.33)

Problem kod teoretskog istraivanja M-Q interakcije sastoji se u predpostavci raspodjele smiuih napona. Sa mehanikog i raunski-tehnikog stanovita opravdana je predpostavka ravnomjerne raspodjele smiuih napona u takvom poprenom presjeku, koji posjeduje veliku krutost na naprezanje sa poprenom silom kao to su rebra I-presjeka ili sanduastih presjeka. Za ostale djelove presjeka (flane) smije se uvesti predpostavka da u njima nema smiuih napona. Dakle, poprena sila se iskljuivo preuzima sa rebrima a momenat savijanja uglavnom putem flani. Rjeenja za presjene sile na osnovu ovih predpostavki relatvno malo odstupaju od tanih rjeenja koja se dobijaju izuzetno kompliciranim proraunom. Sa navedenom predpostavkom je poprenoj sili (rebro), i , gdje je AQ - povrina dijela presjeka koji prua otpor pa iz (3.33) slijedi:

(3.34)

Slika 3.8 Raspodjela napona u stanju plastinosti u poprenom presjeku I- oblika napregnutog sa momentom savijanja i poprenom silom.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 24
Oktobar, 1999

Raspodjela napona u presjeku I-oblika u stanju plastinosti za sluaj naprezanja momentom savijanja i poprenom silom pokazan je na sl.3.8. Prema toj slici za AQ=Areb je,

(3.35)
odnosno sa (3.34),

(3.36)

Sa

i AQ = Areb = ( h - 2A t)A s dobija se:

(3.37)

NAPOMENA: Za povrine flani i rebra mogu se uzeti vrijednosti koje se odnose na pripadajue srednje linije u sluajevima kada je debljina flani, odnosno, rebra, znatno manja u odnosu na ukupnu visinu presjeka. Kod valjanih profila, zaobljenje u uglovima izmeu falane i rebra mogu se uzeti kao dvostruka povrina 2A sA t / 2. U graninom sluaju za pravokutni presjek je AQ=A pa se iz (3.37) dobija:

(3.38)

Poreenjem gornje jednadbe sa (3.24) mogu se uoiti razlike izmeu interakcionih veza za sluaj jednoosnog i dvoosnog naponskog stanja. Zbog izraza pod korjenom u (3.38) interakciona kriva je punija, to znai da je zajedniki uticaj plastinih presjenih sila manji od onog u sluaju jednoosnog naponskog stanja.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 25
Oktobar, 1999

Slika 3.9 M-Q interakcioni dijagram za pravokutni, I-presjek i sanduasti presjek.

Na sl.3.9 dati su interakcioni dijagrami za pravokutni presjek, za valjane I-profile gdje se u pravilu AQ /A kree u granicama od 0,2 do 0,4 (tako da je mogua jedna dobra aproksimacija za sve profile), kao i za sanduasti kvadratni presjek gdje je AQ / A = 0,5. Mogue je uoiti, da je za ovakve presjeke u stanju plastinosti, tek nakon odnosa priblino Qpl,M / Qpl = 1/3, signifikantniji uticaj poprene sile na momenat savijanja. 3.4 Uzduna sila sa poprenom silom

Prema sl.3.10

Slika 3.10 Raspodjela napona u stanju plastinosti u poprenom presjeku I- oblika napregnutog sa uzdunom i poprenom silom.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Interakcija presjenih sila

Strana 26
Oktobar, 1999

je,

(3.39)
odnosno sa (3.34),

(3.40)

Sa

i AQ = Areb = ( h - 2A t)A s dobija se:

(3.41)

U graninom sluaju za pravokutni presjek je AQ=A, pa iz (3.37) se dobija:

(3.42)

Na sl.3.11 dati su interakcioni dijagrami za pravokutni presjek, za valjane I-profile, kao i za sanduasti kvadratni presjek za koji je AQ / A = 0,5. Takoe i ovdje je mogue uoiti, da je za ovakve presjeke u stanju plastinosti, tek nakon odnosa priblino Q p l , M / Q p l = 1/3, signifikantniji uticaj poprene sile na uzdunu silu.

Slika 3.11 N-Q interakcioni dijagram za pravokutni, I-presjek i sanduasti presjek.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Odrepivanje graninog tereta na ukupnoj nosivoj strukturi

Strana 27
Oktobar, 1999

3.5

Momenat savijanja sa uzdunom i sa poprenom silom

Kod kombinovanog M-N-Q naprezanja odgovarajue jdnadbe mogu se dobiti na osnovu predpostavki raspodjele napon pokazanog na sl.3.12. Odgovarajue interakcione veze, zbog obimnosti, nee se ovdje izvoditi.

Slika 3.12 Raspodjela napona u I-presjeku u stanju plastifikacije, napregnutog sa momentom savijanja, uzdunom i poprenom silom.
Interakcioni dijagrami, za ovaj sluaj naprezanja, mogu se predstaviti u trodimenzionalnom prostoru M-NQ, meutim iz praktinih razloga (sl.3.13) mogue je interakcione dijagrame predstaviti i u ravni M-N varirajui parametar Q/Qpl. Na sl.3.13 dati su takvi dijagrami za razliite presjeke I-oblika kao i za pravokutni presjek (preuzeto iz: Roik; Vorlesungen ber Stahlbau, Ernst & Sohn, 1978).

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Odrepivanje graninog tereta na ukupnoj nosivoj strukturi

Strana 28
Oktobar, 1999

Slika 3.13

M-N-Q interakcioni dijagrami za presjeke I-oblika.

Mogue pojednostavljeno uzimanja u obzir uticaja poprene sile, u ukupnoj interakciji, sastoji se u uvoenju reducirane debljine rebra:

(3.43)

Dokaz takvog zamjenjujueg presjeka provodi se dalje kako je to opisano za M-N interakciju.

4.

ODREIVANJE GRANINOG OPTEREENJA NA UKUPNOJ NOSIVOJ STRUKTURI

Ovdje e se pokazati postupak odreivanja graninog optereenja na relativno jednostavnom primjeru sa bilinearnom aproksimacijom F-, linije materijala (sl. 4.1). Na sl. 4.1 prikazan je krut elemenat (EI4) koji je simetrino objeen na tri tapa jednake krutosti, od kojih je jedan dvostruko manje duine.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Odrepivanje graninog tereta na ukupnoj nosivoj strukturi

Strana 29
Oktobar, 1999

Slika 4.1 Raspodjela napona u I-presjeku u stanju plastifikacije, napregnutog sa momentom savijanja, uzdunom i poprenom silom.
Kruti elemenat pod optreenjem F izaziva istu deformaciju (izduenje) )l u sva tri elastina tapa, tako da vrijedi:

(4.1)
Iz uslova ravnotee slijedi,

(4.2)
Prema linearnoj teoriji I reda, ako se uzme da je nosivost iscrpljena dostizanjem granice teenja ,=,T, tada bi u tapu a kod dostizanja te granice ,a = ,T bilo dostignuto i granino elastino optereenje itavog sistema, tj. u ovom sluaju je:

(4.3)
Nosivost tapa a je iscrpljena premda tap b posjeduje rezervu u nosivosti. U okvirima fiziki nelinearne teorije poveanje optereenja iznad Fel,gr je mogue. Za bilinearni tok F-, linije (sl. 4.1) stavovi elastinosti su:

(4.4)

Za odreivanje P-) veze potrebno je odvojeno posmatrati tri podruja:

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Odrepivanje graninog tereta na ukupnoj nosivoj strukturi

Strana 30
Oktobar, 1999

Podruje (A) (0 < ,a # ,1 i ,b = ,a / 2) U ovom podruju vrijedi rjeenje linearne teorije I reda. Iz jednadbe (4.3) zamjenom ,T sa ,1 i E sa E1, dobija se granino optereenje FA za (A) podruje:

(4.5)

Podruje (B) (,1 # ,a # ,2 i ,b = ,a / 2 # ,1) Ovdje za tap b vrijedi prva jednadba (4.4) a za tap a se mora primjeniti druga jednadba (4.4). Iz (4.2) se dobija:

(4.6)
odnosno u bezdimenzionalnoj formi,

(4.7)
Kod primjene jednadbi (4.6) i (4.7) potrebno je obratiti panju da podruje primjene prestaje ukoliko je ,a=,2 ili ,b=,1; mjerodavna je manja vrijednost. Sa ,b=,a/2 slijedi, ,a#min ,2, odnosno ,a#min 2A,1. Ako je mjerodavno ,a#min ,2 tada se u tapu a dostie granina deformacija ,2 prije nego je u tapu b dostignuta deformacija ,1. Rezerva nosivosti je iscrpljena. U drugom sluaju ako vrijedi ,a#min 2A,1, tada se dobija i tree podruje (C). Podruje (C) (,1 # ,a # ,2 i ,1 # ,b = ,a / 2 # ,2) U svim tapovima naponi se sada odreuju sa drugom jednadbom (4.4). Iz (4.2) se dobija:

(4.8)
i sa ,a=,2 u ovom podruju, granino optereenje u bezdimenzionalnoj formi je,

(4.9)

Polazei od ovog jednostavnog problema sa podunim naprezanjem i bilinaernom formom zakona materijala ka optem problemu savijanja, to je za proraun statikih veliina odnosno za ispunjavanje uslova ravnotee na deformisanom sistemu, potrebno odrediti i veliine pomjeranja. Poto se princip superpozicije i stavovi rada zbog nelineariteta nemogu primjeniti, to je potrebno uraditi integraciju zavisnosti momenat-zakrivljenost. Takav postupak zbog svoje obimnosti je kod praktine primjene jedva

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 31
Oktobar, 1999

pogodan tako da se primjenjuje uz pomo razliitih pomagala u vidu gotovih kompjuterskih programa, nomograma ili tabela (kao to je to sluaj sa nomogramima za dimenzioniranje po DIN 1045 vitkih pritisnutih armiranobetonskih elemenata). 5. TEORIJA PLASTINIH ZGLOBOVA I REDA 5.1 Openito

U okviru teorije plastinih zglobova I reda, za veliine pomjeranja vrijedi geometrijski linearitet, tako da se uslovi ravnotee, bez obzira da li je dio nosaa ve u plastificiranom stanju, formuliu na ne deformisanom sistemu. Ponaanje materijala opisuje se idealno elastinom - idealno plastinom F-, vezom. Kod prekoraenja graninog elastinog optereenja, forma plastificirajueg podruja zavisi od tipa vanjskog optereenja i oblika poprenog presjeka tapa. Postepenim poveanjem optereenja dolazi do daljnjeg teenja vlakana u presjeku dok nije dostignuta njegova potpuna plastifikacija. Za slijedea razmatranja u ovom dijelu poglavlja prvo e se predpostaviti, da u plastificiranom presjeku djeluje samo momenat savijanja (Mpl), tako da interakciju presjenih sila nije potrebno uzimati u obzir. Dalje, kod definicije plastinog zgloba predpostavlja se, da se u njemu zanemaruju deformacije u smjeru podune ose tapa. Izvan te take (*M*< Mpl) tap ostaje linearno elastian tako da je samo u plastinom zglobu mogue plastino zaokretanje. Ove predpostavke su opravdane, naroito kod izraenih piceva momentne linije i kod presjeka sa malim plastinim koeficijentom forme ". Kod lineje momenata kod koje je tok takav, da je preko veeg podruja momenat priblino konstantne veliine i kod presjeka sa koeficijentom forme "$1,3, potreban je oprez kod primjene teorije plastinih zglobova. Radi preglednosti u slijedeem e se pokazati u tipinim koracima nastajanje plastinog zgloba kod nosaa proste grede optereenog koncetrinom silom u sredini raspona (sl.5.1).

Nivo optereenja: F # Fel,gr / (el

tap je u potpuno elastinom stanju, tako da vrijedi: F = M / W # dopF. Kada na jednom mjestu sistema napon u rubnom vlaknu dostigne vrijednost dopF, tada je prema linearnoj teoriji elastinosti dostignuta granica upotrebljivosti: F = M / W = dopF, koeficijent sigurnosti je (el, a optereenje je F = dopF = Fel.gr / (el. Veza momenat-zakrivljenost je linearna.

Nivo optereenja: F = Fel,gr

Rubno vlakno na jednom mjestu je dostiglo granicu teenja: F = FT. Prema linearnoj teoriji elastinosti dostignuto je stanje iscrpljenosti: F = Fel,gr. I u ovom podruju veza momenat-zakrivljenost je linearna.

Nivo optereenja: Fel,gr < F < Fpl

Svako poveanje optereenja izaziva daljnje plastificiranje presjeka. U ovom podruju dolazi do postepenog opadanja nagiba linije momenat-zakrivljenost.

Nivo optereenja: F = Fpl

Najnapregnutiji presjek je potpuno plastificiran tj.: M = Mpl = FTA Wpl. Kod statiki odreenih sistema sa

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 32
Oktobar, 1999

ovim stanjem je dostignuta granina nosivost tj.: F = Fpl = FT. Rezerva nosivosti u odnosu na elastino stanje kod takvih sistema je: Fpl / Fel,gr = Mpl / Mel,gr = " (" - plastini koeficijent forme presjeka). Zavisnost momenat-zakrivljenost u ovom podruju je praktino horizontalnog toka. Kod prirodno tvrdih elika rijetko se dostie granica plastinosti. Kod manje duktilnih materijala preporuuje se ogranienje deformacija u plastinom stadiju.

Slika 5.1 Tok nastajanja plastinog zgloba za prostu gredu optereenu sa konscentrinom silom.
Radi uprotavanja prorauna u teoriji plastinih zglobova polazi se od bilinearnog toka linije M-i. Ova predpostavka i koncentracija svih efekata plastinosti u jednom presjeku definiu plastini zglob.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 33
Oktobar, 1999

Plastini zglob moe se zamisliti kao zglob sa trnom u kojem vlada trenje i gdje je otpor trenja kod dostignutog Mpl konstantan sl.5.2. U odnosu na klasini zglob ovaj zglob kod naprezanja istim savijanjem prenosi momenat savijanja *M*=Mpl. U sluaju kombinovanih presjenih sila u plastinom zglobu vlada momenat interakcije Mpl,Q, ili Mpl,N ili Mpl,Q,N.

Slika 5.2 Model plastinog zgloba.

Kod formiranja lomnog mehanizma potrebno je obratiti panju, da Mpl koji je naznaen kao akcija na plastini zglob i njemu pripadajui kut zaokreta tapa u plastinom zglobu 1pl imaju isti smjer obrtanja i da momenat kao reakcija u plastinom zglobu ima suprotan smjer kao vanjsko optereenje koje djeluje u tom zglobu. Ova injenica mora se uzeti u obzir kod formulisanja jednadbi ravnotee (npr. kod primjene principa virtuelnog rada). Pravilo predznaka za disipacioni rad D=1plAMpl je taj, da pozitivni momenat savijanja prouzrokuje u donjoj polovini poprenog presjeka zateue napone.

Slika 5.3 Potreban broj plastinih zglobova za formiranje kinematskog lanca.

Prema teoriji plastinih zglobova, plastino granino optereenje n-puta statiki neodreene nosive strukture je dostignuto kada se formira dovoljan broj plastinih zglobova da sistem pree u kinematski lanac (lomni mehanizam). U pravilu za kinematski lanac je potreban broj plastinih zglobova g=(n+1) (sl.5.3a). Ukoliko je potrebno da samo dijelovi strukture postanu kinematski pomjerljivi, tada je za granino optereenje potreban manji broj zglobova (sl.5.3b). Konano, postoje sluajevi u kojima je, npr. iz osnova simetrije, potreban vei broj od (n+1) plastinih zglobova (sl.5.3c). Kod statiki odreenih sistema, poto nosivi sistem ve kod formiranja jednog plastinog zgloba prelazi u mehanizam, granino optereenje dobija se jednostavnim mnoenjem elastinog graninog optereenja sa plastinim koeficijentom forme presjeka ", kod naprezanja sa istim savijanjem, odnosno sa odnosom Mpl,Q,N/Mpl kod interakcije presjenih sila. Stoga se moe zakljuiti, da je u optem sluaju rezerva nosivosti

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 34
Oktobar, 1999

u odnosu na elastino granino stanje vea kod statiki neodreenih struktura, jer statiki odreene strukture ne posjeduju rezervu ovisnu o sistemu nego samo o poprenom presjeku. Potrebno je napomenuti i to, da pored prorauna graninog stanja nosivosti, potrebno je istraiti sluajeve stabilnosti i ponaanja sistema u stanju upotrebe. Teorija plastinih zglobova, zbog predpostavljenog F-, zakona, je naroito pogodna za praktinu primjenu kod elinih nosivih struktura, to je u novije vrijeme zastupljeno u pojedinim propisima za elilne konstrukcije (DIN 18800, EC3 i sl.). Takoe, sve vie u primjeni je i kod armiranobetonskih i prednapregnutih struktura (MC90, EC2 i sl.). U slijedeoj tabeli ukratko su naznaeni sluajevi kada je primjena ove teorije pogodna a kada nije. Tabela 5.1
Prednosti Sistem: Materijal: statiki neodreeni; sa rezervom u poprenim presjecima, sa izraenim osobinama plastinosti (metali); armirani i prednapregnuti beton sa slabijom armaturom, preteno mirnog karaktera, mogua preraspodjela presjenih sila; smanjenje uticaja od prinudnih naprezanja (npr. temperaturni uticaji, slijeganje oslonaca), smanjenje mogunosti ruenja u katastrofalnim situacijama (zemljotres, poar, udar aviona i sl.), proraun koji je blii stvarnom ponaanju; ekonomino dimenzioniranje i bolje iskoritavanje materijala. Nedostaci statiki odreeni; bez vee rezerve u poprenim presjecima, krti materijali (gus, staklo,...); armirani beton sa jakom armaturom; opasnost od krtog lom usljed starenja ili drugih uticaja, dinamikog karaktera, kada je mjerodavno ogranienje pomjeranja u stanju upotrebe; dostizanje graninog optereenja je tek pri veim plastinim pomjeranjima, naroito veliki zahtjevi u pogledu stalnosti mjera (npr. paraboline antene), znatno povean raunski trud.

Optereenje: Pomjeranje:

Posebni sluajevi: Openito:

5.2

Naprezanje uzdunim silama

Poto kod naprezanja sa uzdunim silama popreni presjek ne posjeduje rezervu nosivosti, to se kod idealno pravog tapa plastini zglob formira, kada se u jednom presjeku dostigne granino elastino optereenje. Pojedinaan tap, sam po sebi, nemoe preuzeti dodatno optereenje. Za ovakve sluajeve naprezanja poveavanje optereenja jedino je mogue kod statiki neodreenih sistema. Primjena teorije plastinih zglobova na statiki neodreen sistem sa uzdunim silama ovdje e se pokazati na primjeru koji je za bilinearni zakon materijala uraen u poglavlju 4. (sl.5.4).

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 35
Oktobar, 1999

Slika 5.4 Teorija plastinih zglobova kod sistema sa uzdunim silama.

Sa postepenim porastom optereenja, sistem sa sl.5.4 postepeno prolazi tri karakteristina stanja napona i deformacija predstavljena na sl.5.5. Lako je uoljivo i bez posebnog prorauna, da je nosivost sistema iscrpljena, ako se u sva tri tapa formira plastini zglob. Poto za tako formiran kinematski lanac poveanje optereenja nije mogue, to je maksimalno raunsko optreenje:

(5.1)
Ovo je 1,5 puta u odnosu na granino elastino optereenje (vidi jednadbu (4.3)). Poveanje optereenja je uslijedilo sistemski uvjetovanom rezervom.

Slika 5.5 Karakteristina stanja naprezanja i deformacija.

Ukupno pomjeranje wT dobija se iz elastinog pomjeranja posljednjeg plastificirajueg tapa (ovdje b) sa wael,gr=,TAl, tj.,

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 36
Oktobar, 1999

(5.2)

Slika 5.6 Dijagram sila-pomjeranje za sistem sa razliitom i istom duinom zategnutih tapova.
Za sluaj da su sva tri tapa iste duine, granino optereenje sistema i pripadajue pomjeranje je:

(5.3)

(5.4)
U ovom sluaju sistem ne posjeduje nikakvu rezervu nosivosti, jer dostizanjem graninog elastinog optereenja istovremeno se formiraju plastini zglobovi u sva tri tapa. Primjena teorije plastinih zglobova u ovom sluaju i nema smisla, pa je proraun po teoriji elastinosti sasvim dovoljan.

5.3

Nosa sa M-Q interakcijom

Na primjeru jedanput statiki neodreene grede sa ravnomjerno podjeljenim otereenjem, biti e pokazan uticaj poprene sile na stanje plastinosti. Uzimanje u obzir tog uticaja, ve kod ovakve grede sa jednim poljem, vodi nelinearnoj jednadbi za odreivanje graninog optereenja qpl, tako da je rjeenje mogue dobiti jedino iterativnim putem. Da bi se dobile polazne vrijednosti za postupak iteracije, polazi se od predpostavke zanemarenja uticaja M-Q interakcije tj. Mpl,Q=Mpl. Dakle, uz zanemarenje uticaja poprenih sila, za q#qel,gr tok momenata se odreuje na osnovu linearne teorije elastinosti za jedanput statiki neodreen nosa, to je predstavljeno na sl.5.7. Granine vrijednosti elastinog rjeenja su:

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 37
Oktobar, 1999

(5.5)
Na mjestu ukljetenja momenat savijanja ima ekstremnu vrijednost pa e se prvo plastini zglob formirati na tom mjestu. Poloaj drugog zgloba nee se poklopiti sa mjestom najveeg momenta u polju odreenog na bazi teorije elastinosti (na rastojanju od ukljetenja x=5l/8), zbog toga to je formiranjem prvog plastinog zgloba dolo do promjene nosivog sistema. Odreivanje, za kinematski lanac potrebnog plastinog zgloba, u ovom sluaju drugog zgloba, je mogue samo iz uslova ravnotee. Iz uslova ravnotee momenata savijanja na lijevom dijelu nosaa (sl.5.7), dobija se,

(5.6)

i na desnom dijelu,

(5.7)

Slika 5.7 Primjena teorije plastinih zglobova na jednostrano ukljetenoj gredi optereenoj sa ravnomjerno podjeljenjim optereenjem.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 38
Oktobar, 1999

Iz geometrijskih uslova je,

(5.8)

pa se za granino stanje nosivosti dobija,

(5.9)
odnosno, poloaj (n+1)-tog plastinog zgloba,

(5.10)

Ukoliko je unaprijed poznat poloaj plastinih zglobova tada su za odreivanje graninog optereenja dovoljni uslovi ravnotee. Kasnije e biti pokazano da redosljed stvaranja plastinih zglobova nije od znaaja. Poto uticaj poprenih sila na momenat plastinosti ovisi od forme poprenog presjeka, odnosa poprene sile i momenta savijanja i duine nosaa l, to je potrebno te veliine unaprijed znati. Nadalje razmatrat e se elini nosa sa sl.5.7, raspona l=3,0 m, poprenog presjeka IPE 200 (N 24), sa Mpl=52,6 kNm i Q=142 kN. M-Q interakcija za ovakve profile data je na sl.3.9, sa koje se moe i vidjeti da poprena sila manje veliine (Q.Qpl /3) praktino nema uticaja na plastini momenat, tj. sa dovoljnom tanou se moe uzeti da je Mpl,Q=Mpl. Iz toga slijedi, da plastini zglob u polju je u podruju blizine nulte take poprenih sila. Kod pravokutnog poprenog presjeka ova predpostavka nije doputena. Neovisno od ovdje odabranih uslova interakcije, poloaj maksimalnog momenata u polju aq se mjenja u odnosu na predhodni proraun, poto se mjenja i veliina plastinog momenta na mjestu ukljetenja, jer se taj momenat smanjuje zbog uticaja poprene sile u tom presjeku. Iz uslova ravnotee sila na lijevom dijelu nosaa (sl.5.7) je,

(5.11)
Umjesto jednadbe (3.37) ovdje e se, za potpuno plastificiran presjek na mjestu ukljetenja, uzeti priblina linearizirana jednadba M-Q interakcije koja daje zadovoljavajue rezultate za 1/3#Qpl,M/Qpl#0,9 tako da je,

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 39
Oktobar, 1999

(5.12)
Iz te jednadbe je,

(5.13)
to treba rijeiti iteracijom. Jednadbe ravnotee (5.6) i (5.7) i geometrijski uslovi (5.8) se mogu preuzeti, tako to se na mjestu ukljetenja plastini momenat Mpl mjenja sa Mpl,Q, pa je:

(5.14)

(5.15)

(5.16)

Jednadba (5.16) rjeava se po qpl, tj.,

(5.17)
Sa uslovom ravnotee sila (5.11), interakcionom vezom (5.13) i jednadbama (5.15) i (5.17) na raspolaganju su etiri jednadbe za etiri nepoznate veliine aQ, qpl, Qpl,M i Mpl,Q. Reduciranje broja jednadbi je mogue, ali u ovom sluaju to ne predstavlja prednost poto se sistem nelinearnih jednadbi moe rijeiti jedino iterativnim putem. U ovom konkretnom sluaju poet e se sa ovdje prvim proraunatim veliinama a = 0,59Al =1,77 m i qpl = 11,7AMpl / l2 = 68,4 kN/m. U prvom koraku dobija se: Qpl,M = 121 kN, aQ = 1,65 m, MplQ = 40,3 kNm qpl = 63,4 kN/m

Sa ovako poboljanim vrijednostima u drugom koraku je, Qpl,M = 105 kN, MplQ = 43,0 kNm

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 40
Oktobar, 1999

aQ

= 1,74 m,

qpl

= 64,5 kN/m

i konano nakon daljnje iteracije dobija se: Qpl,M = 112 kN, aQ = 1,71 m, MplQ = 41,8 kNm qpl = 64,0 kN/m

Kako se u obje posljednje iteracije granino optereenje samo neznatno mjenja to se iteracija moe prekinuti. Dalje je potrebno provjeriti vrijednost granica 1/3#Qpl,M/Qpl#0,9 radi predpostavke interakcione veze. Ovdje je, Qpl,M / Qpl = 112 / 142 = 0,79 to je >1/3 a < 0,9. Smanjenje vrijednosti granine nosivosti usljed M-Q interakcije u odnosu na sluaj sa zanemarenjem uticaja poprenih sila je 6%. Ako se uzme da se ova mala promjena odnosi na nosa sa vitkou 8=l/iy=300/8,26=36, to se moe zakljuiti, da se u praksi kod uobiajenih vitkijih nosaa, uticaj poprene sile na puni momenat plastinosti a time i na granino optereenje moe zanemariti. Ova predpostavka esto se koristi u teoriji plastinih zglobova. Izuzetak je kada je nosa optereen koncetrisanom silom u blizini oslonaca ili vorova kao i kod presjeka sa veim plastinim koeficijentom oblika poprenog presjeka. Intrakcija mora se u pravilu uzeti u obzir kod sistema sa veim stepenom uzdunog naprezanja.

5.4 5.4.1

Proraun graninog optereenja na osnovu teorema teorije plastinosti Osnovne teoreme teorije plastinosti (granine teoreme)

Postoje tri osnovne teoreme granine analize, ije definisanje e se ovdje navesti bez detaljnijeg matematskog dokaza. Za matematsku interpretaciju uveden je pojam faktora optereenja 8, kojim se bilo koji skup (generalisanog) optereenja moe proporcionalno poveavati i definisati kao 8- skup optereenja tj. (8F1, 8F2,...,8Fn). Osnovne teoreme granine analize su: Statika (donja granina) teorema: definie se na slijedei nain, Ukoliko 8- skupu optereenja odgovara statiki dopustiva i sigurna raspodjela momenata savijanja, vrijednost faktora optereenja 8 mora biti manja ili jednaka graninoj vrijednosti 8gr, tj.,

(5.18)
U optem sluaju postoji veliki broj raspodjela momenata savijanja na nosivoj strukturi pri kojima je mogua ravnotea. Optereenja se u tim sluajevima nazivaju statiki dopustiva. Ukoliko je raspodjela momenata i takva da vrijednost momenata niti u jednom presjeku ne prelazi vrijednost odgovarajueg plastinog momenta Mpl tada se ta raspodjela naziva i sigurna. Obzirom na ovo proizilazi da konstrukcija moe preuzimati samo optereenje kome odgovara statiki dopustiva i sigurna raspodjela momenata savijanja. Iz ove teoreme proizilazi da ne postoji statiki dopustiva i sigurna raspodjela momenata savijanja kod koje je 8>8gr. Primjenom statike teoreme odreuje se donja granica 8gr, pa se ona naziva i donja granina teorema. Kinematska (gornja granina) teorema: definie se na slijedei nain,

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 41
Oktobar, 1999

Vrijednost faktora optereenja 8 kojim se definie skup optereenja, a koji odgovara predpostavljenom kinematskom mehanizmu, mora biti vea ili jednaka graninoj vrijednosti 8gr, tj.,

(5.19)
Pri nastajanju sloma konstrukcije, koji odgovara graninom optereenju, odnosno 8- skupu optereenja, stvarni kinematski mehanizam se moe smatrati uravnoteenim, a vrijednost graninog faktora optereenja 8gr se moe odrediti primjenom principa virtualnog rada. Za bilo koji drugi kinematski mehanizam kojeg doputaju veze moe se takoe odrediti faktor optereenja koji zadovoljava nejednadbu (5.19). Primjenom ove teoreme odreuje se gornja granica faktora optereenja 8gr, pa se ona naziva i gornja granina teorema. Teorema o jednoznanosti: definie se na slijedei nain, Ako se za posmatranu nosivu strukturu pod djelovanjem optereenja, moe utvrditi bar jedna statiki dopustiva i sigurna raspodjela momenata savijanja pri kojoj se formira dovoljan broj plastinih zglobova da strutura prelazi u kinematski mehanizam tada je to optereenje granino optereenje a faktor optereenja 8 je granini faktor 8gr, tj.,

(5.20)
5.4.2 Proraun graninog optereenja predpostavljanjem kinematskih mehanizama

Iz predhodnog je jasno, da nosiva struktura pri slomu prelazi u kinematski lanac, odnosno kinematski mehanizam sa jednim stepenom slobode, tako to je potrebno da se formira dovoljan broj plastinih zglobova. Uz pomo graninih teorema mogue je direktno proraunati granino optereenje. Osnovna potekoa je u tome, to je potrebno kombinacijama kinematskih mehanizama pronai onaj koji je mjerodavan za granino optereenje. U nosivoj strukturi formiraju se plastini zglobovi na mjestima gdje je relativno naprezanje maksimalno ili otpornost minimalna. Kod djelovanja koncentrinih tereta maksimalno naprezanje se nalazi ili na mjestu djelovanja sile ili u vornim takama. Kod linijskog optereenja ili u sluajevima promjenljive krutosti tapa na savijanje, poloaj plastinog zgloba u pravilu se odreuje samo iterativnim putem. Proraun graninog optereenja pomou teorije plastinih zglobova zadovoljava teoremu o jednoznanoti ako su ispunjena etiri slijedea zahtjeva:

T T T T

Zadovoljeni su uslovi ravnotee, Na svakom mjestu sistema je *M*#Mpl, Da je dostignut kinematski mehanizam strukture ili njenog dijela, Disipacioni rad je pozitivan (MplA1pl$0).

Raspodjela presjenih sila, koja istovremeno zadovoljava statiku i kinematsku teoremu, takoe zadovoljava i teoremu o jednoznanosti i daje stvarno granino optereenje sistema. Potrebno je napomenuti da je nakon odreivanja graninog optereenja potrebno provjeriti mogunost rotacije plastinog zgloba. Ovo se naroito odnosi na armiranobetonske i prednapregnute nosive strukture.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 42
Oktobar, 1999

Slika 5.8 Trostruko statiki neodreena okvirna konstrukcija i mogui (dopustivi) kinematski mehanizmi za odreivanje graninig optereenja.
Postupak primjene osnovnih graninih teorema, za proraun graninog optereenja, ovdje e se pokazati na jednostavnom primjeru okvirne konstrukcije optereene koncentrinim silama (sl.5.8). Uticaj podune i poprene sile na formiranje plastinih zglobova u ovom sluaju e se zanemariti, kako je to pokazano u dijelu 5.3. Za tri puta statiki neodreenu okvirnu konstrukciju na sl.5.8, zbog EI=konst. i EA=konst. ne postoji posebno mjesto gdje je otpornost smanjena, tako da se plastini zglobovi, zavisno od dopustivog kinematskog mehanizma, formiraju na mjestima maksimallnih naprezanja tj. u takama a do e (sl.5.8). Pored glavne forme mehanizma (oznaenog sa mehanizam ) i specijalne forme (oznaenog sa mehanizam ) gdje se formira mehanizam na dijelu okvira (preka), takoe su kombinovana i dva mogua (dopustiva) mehanizma (oznaeni kao mehanizam i ). Uslovi ravnotee jednostavno se formuliu pomou principa virtualnog rada (princip virtualnih pomjeranja; koji glasi: Zbir mehanikih radova svih vanjskih sila i sila veze na svakom virtualnom pomjeranju sistema u ravnotei mora biti jednak nuli). Za predznak obratanja plastinog momenta u plastinom zglobu vrijedi to je reeno u dijelu 5.1 (sl.5.2). Za mehanizam (sl.5.9), na osnovu principa virtualnih pomjeranja (Wv+Wu=0) je:

(5.21)
odakle je faktor optereenja 8(1):

(5.22)

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 43
Oktobar, 1999

Slika 5.9 Kinematski mehanizam , dijagram momenata i statiki sigurna raspodjela momenata.
Momenat u sredini preke okvira je:

(5.23)
pa je odgovarajui dijagram momenata predstavljen na sl.5.9. Poto je max*M*>Mpl to znai, da predpostavljeni mehanizam po kinematskoj teoremi daje gornju granicu za granino optereenje tj,

(5.24)
Kao rezultat istraivanja mehanizma dobija se gornje ogranienje za optereenje na podruje:

(5.25)

Za kinematski mehanizam (sl.5.10), na isti nain je:

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 44
Oktobar, 1999

(5.26)
pa je faktor optereenja 8(2):

(5.27)

Slika 5.10 momenata.

Kinematski mehanizam i odgovarajui dijagram

Pot o za mehanizam pripadaju samo tri plastina zgloba to je i raspodjela horizontalnih sila na stubove statiki nepoznata. Kod predpostavke zanemarenja podune deformacije preke to se dobija raspodjela momenata savijanja kakva je data na sl.5.10. Oito i u ovom sluaju raspodjela momenata savijanja nije sigurna, poto se na lijevom osloncu dobija da je Ma=3AMpl, pa 8(2) daje gornje ogranienje, tj.,

(5.28)
Analiza kinematskog mehanizma (sl.5.11) daje:

(5.29)
pa se za 8(3) dobija neodreen izraz:

(5.30)

Ovo znai da za Mpl0, faktor optereenja 8(3) se mjenja preko svih granica tj. 8(3)AF=F(3)kin64, pa formiranje ovog mehanizma i nije mogue.

Slika 5.11 mehanizam .

Kinematski

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 45
Oktobar, 1999

Za mehanizam (sl.5.12) je:

(5.31)
odakle je za ovaj mehanizam faktor optereenja 8(4):

(5.32)

Slika 5.12 momenata.

Kinematski mehanizam i pripadajui dijagram

Momenat u sredini preke okvira je:

(5.33)
pa je raspodjela momenata savijanja na sl.5.12 statiki dopustiva, poto su ispunjeni uslovi ravnotee, a i sigurna, jer je zadovoljen uvjet max*M*>Mpl. Dakle, zadovoljeni su uslovi statike teoreme i uslovi kinematske teoreme, pa je mehanizam mjerodavan lomni mehanizam a raspodjela momenata savijanja odgovara graninom optereenju (8(4)=8gr), tj.,

(5.34)

I iz ovog primjera mogue je uoiti da prednost primjene ove metode je u direktnoj formulaciji uslova ravnotee na osnovu principa virtualnog rada. Praktina primjena ograniena je na relativno jednostavne nosive sisteme. Kod sloenijih struktura potrebno je istraiti veliki broj kinematskih mehanizama a kod linijskog optereenja, kako je to ve naglaeno, nije poznat ni poloaj plastinih zglobova.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 46
Oktobar, 1999

Pored ovdje pokazane metode predpostavljenih mehanizama loma, postoji vei broj i drugih metoda na osnovama graninih teorema, kao to su metoda slaganja mehanizama, metoda nejednaina, metoda raspodjele plastinog momenta i dr. One su pogodne za kompjutersku primjenu na principima tzv. linearnog programiranja.

5.5

Proraun graninog optereenja pomou teorije elastinosti

Poto prema teoriji plastinih zglobova, izvan plastinih zglobova vrijede zakoni teorije elastinosti, to se kod statiki neodreenih sistema, granino optereenje moe odrediti na osnovu primjene teorije elastinosti. Sukcesivnim poveavanjem optereenja postupno se stvaraju i plastini zglobovi koji svaki put smanjuju statiku neodreenost. Postupak odreivanja graninog optereenja pomou teorije elastinosti takoe e biti pokazan na istom primjeru statiki neodreene okvirne konstrukcije iz prethodnog dijela (dio 5.4, sl.5.8). Za optereenje F=FI (sl.5.13) uobiajenim proraunom trostruko statiki neodreeog okvirnog sistema dobija se dijagram momenata predstavljen na sl.5.13.a, oznaen sa MI. Sa tog dijagrama oito je, da najvea vrijednost momenata savijanja je na mjestu desnog ukljetenja (oznaenog kao vor e), pa e se na tom mjestu formirati i prvi plastini zglob. Iz uslova,

(5.35)
dobija se pripadajua vrijednost optereenja pri kojem e se formirati prvi plastini zglob,

(5.36)
Odgovarajui dijagram momenata dat je na sl.5.13.b. Kod daljnjeg poveavanja optereenja za vrijednost )1AF, proraun se provodi na izmjenjenom sistemu, tj. na sistemu II sa jednim zglobom (sl.5.13.c). Sada se ponovo postavlja pitanje, na kojem mjestu e se formirati slijedei plastini zglob? Pri tome je potrebno, na osnovu zbira momenata savijanja MI na prvom sistemu i momenata )1AM na drugom sistemu, istraiti sva mjesta najveeg naprezanja ili najmanje otpornosti. Iz uslova *MI+)1AM*=*Mpl* dobijaju se pripadajue vrijednosti )1AF za porast optereenja do stvaranja drugog plastinog zgloba.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 47
Oktobar, 1999

Slika 5.13 Sukcesivno poveavanje optereenja i postupno formiranje plastinih zglobova.

Prema sl.5.13 zbrajanjem *MI+)1AM*dobija se:

(5.37)

Poto je od svih vrijednosti za ()1AF) mjerodavna najmanja to se moe zakljuiti, da e se drugi plastini zglob formirati u voru d. Sada je ukupno naneeno optereenje pri kojem e se formirati drugi plastini zglob: FII=FI+)1AF=2,567Mpl/l, a njemu pripadajui dijagram momenata savijanja prikazan je na sl.5.14. Na isti nain daljnjim poveavanjem optereenja za ()2AF) na sistemu III (sa dva plasina zgloba) i zbrajanjem sa predhodnim stanjem dobija se mjesto i optereenje gdje se stvara trei plastini zglob. U ovom sluaju to je u voru c a vrijednost )2AF=0,390Mpl/l. Ukupno naneeno optereenje je FIII=FII+)2AF=2,957Mpl/l.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 48
Oktobar, 1999

Slika 5.14 Zbrajanje momenata savijanja za optereenje pri kojem se formira drugi plastini zglob.
Dodatno optereenje ()3AF) na sistemu IV (sa tri plastina zgloba) je )3AF=0,043Mpl/l, pri kojem bi se dalje u voru a formirao etvrti plastini zglob i na taj nain dostigao kinematski mehanizam. Ukupno optereenje pri kojem je dostignut mehanizam je FVI=FIII+)3AF=3,000Mpl/l to odgovara graninom optereenju predmetnog sistema. Na sl.5.15 dati su odgovarajui dijagrami momenata za optereenja ()2AF) i ()3AF) na sistemu III i IV.

Slika 5.15 Dijagrami momenata za dodatno optereenje na sistemima III i IV.

Na sl.5.16 prikazan je kinematski mehanizam mjerodavan za odreivanje graninog optereenja kao i odgovarajui dijagram momenata.

Slika 5.16 Kinematski mehanizam mjerodavan za granino optereenje.

K a o kontrola tanosti rezultata moe posluiti kontrola uslova ravnotee na osnovama principa virtualnih pomjeranja (EW=0), to jednostavno i brzo vodi do cilja i kod kompliciranih sistema. Ovdje bi to bilo

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Teorija plastinih zglobova I reda

Strana 49
Oktobar, 1999

identino sa jednadbama (5.31) i (5.32). NAPOMENA: Ako bi u prethodnom primjeru pojedini tapovi okvirne konstrukcije bili od valjanog I-profila (N 24), sa faktorom forme presjeka "=Mpl/Mel,gr=1,14, uz koeficijent sigurnosti (=1,8, tada se prema teoriji plastinih zglobova dobija doputeno optereenje za oko 40% vee u odnosu na ono koje se dobije po teoriji elastinosti. Prednosti prorauna graninog optereenja uz pomo teorije elastinosti je u tome, to se direktno dobija mjerodavan kinematski mehanizam. Takoe, na jednostavan nain se odreuju i odgovarajue deformacione veliine (pomjeranja). Pored toga, kod velikih sistema, mogue je koristiti gotove kompjuterske programe koji su bazirani na teoriji elastinosti i koji su jako prisutni u irokoj inenjerskoj praksi.

5.6

Odreivanje deformacionih veliina

Kako je to prethodno reeno, proraun odgovarajuih deformacionih veliina, kako za kinematski mehanizam tako i za pojedine meufaze, moe se relativno jednostavno provesti na osnovama teorije elastinosti. Postupak za odreivanje npr. progiba u stanju upotrebe ili veliine rotacije plastinog zgloba je principijelno isti. Tako npr. za prethodno proraunatu okvirnu konstrukciju, za svako stanje sa n plastinih zglobova, deformacione veliine se proraunavaju po teriji elastinosti za odgovarajue optereenja ()3AF), koje odgovara razlici sume pripadajuih optereenja sa n i sa (n-1) plastinih zglobova. Na kraju sve prethodne deformacione veliine se sumiraju kako bi se dobile konane deformacione veliine. Bez prikaza detaljnog prorauna, na sl.5.17 data je ovisnost rotacije prvog plastinog zgloba od optereenja u voru e okvirne konstrukcije sa sl.5.8, za koju je proraunato granino optereenje u predhodnim poglavljima. NAPOMENA: Prilikom prorauna dijelova rotacije plastinog zgloba u voru e za sisteme II do IV (sl.5.13c i sl.5.15), primjenjen je poznati stav o radu: 1A1=IMAM/EI dx.

Slika 5.17 Rotacija prvog plastinog zgloba u voru e.

LITERATURA: [1] [2] [3] [4] [5] [6] Rothert, H., Gensichen, V.: Nichtlineare Stabstatik, Berlin; Springer, 1987. Roik, K.: Vorlesungen ber Stahlbau, Berlin, Mnchen, Dsseldorf, Wilhelm Ernst & Sohn, 1978. Thrliman, B., Ziegler, D.: Plastishe Berechnungsmethoden, Vorlesungen, ETH Zrich, 1963. Muttoni, A.: Die Anwendbarkeit der Plastizittstheorie in der Bemessung von Stahlbeton, Intitut fr Baustatik und Konstruktion ETH Zrich, Bericht Nr. 176, Birkhuser, 1990. Koji, M.: Primjena teorije plastinosti, Mainski fakultet Kragujevac, Graevinski fkultet u Sarajevu, 1979. Hodge, P.: Plastic Analysis of Structures, New York, McGraw-Hill, 1959.

GRAoEVINSKI FAKULTET SARAJEVO POSTDIPLOMSKI STUDIJ Semestar II Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA - Materijalna nelinearnost Sadraj

Strana I
Oktobar, 1999

SADRAJ 1. 2. UVOD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 NELINERNO PONAANJE MATERIJALA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2.1 Openito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2.2 Nelinearno elastian materijal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 2.3 Idealiziranje zakonitosti kod materijalne nelinearnosti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2.3.1 Napon-deformacija u formi polinoma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2.3.2 Bilinearna aproksimacija . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 2.3.3 Linearno elastian - idealno plastian zakon materijala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 INTERAKCIJA PRESJENIH SILA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1 Osnovna ideja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2 Momenat savijanja sa podunom silom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.1 Pravokutni presjek, bilinearni zakon materijala . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2.2 Pravokutni presjek, linearno elastian - idealno plastian zakon materijala . . . . . . . 3.3 Momenat savijanja sa poprenom silom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4 Uzduna sila sa poprenom silom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5 Momenat savijanja sa uzdunom i sa poprenom silom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 12 13 13 18 21 24 25

3.

4. 5.

ODREIVANJE GRANINOG OPTEREENJA NA UKUPNOJ NOSIVOJ STRUKTURI . . . . 26 TEORIJA PLASTINIH ZGLOBOVA I REDA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1 Openito . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2 Naprezanje uzdunim silama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3 Nosa sa M-Q interakcijom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4 Proraun graninog optereenja na osnovu teorema teorije plastinosti . . . . . . . . . 5.4.1 Osnovne teoreme teorije plastinosti (granine teoreme) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4.2 Proraun graninog optereenja predpostavljanjem kinematskih mehanizama . . . 5.5 Proraun graninog optereenja pomou teorije elastinosti . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6 Odreivanje deformacionih veliina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 29 32 34 37 37 39 43 46

GRAEVINSKI FAKULTET U SARAJEVU

Postdiplomski studij (1999/2000) - Semestar II

Prof. Dr.-ing. Muhamed Zlatar

NELINEARNA ANALIZA KONSTRUKCIJA Materijalna nelinearnost

(Predavanja)

Sarajevo, decembar 1999