Konstantinopolj

Poloaj i znaaj Osim to je bio smjeten na ulazu u Bosforski moreuz, koji povezuje Crno i Mramorno more sa Sredozemnim, Konstantinopolj je bio i na spojnici dvaju kontinenata Europe i Azije. Ovakav poloaj je bio od velikog znaaja za nastanak i razvoj ove metropole Srednjeg Vijeka. U razvitku ovog historiski znaajnog grada veliki uticaj je imala injenica da bio jedna on najveih trgovakih raskrsnica, kao u to vrijeme, tako i danas.Konstantinopolj je smjeten na tri glavna podruja: poluotok na kojem se nalazi stari Carigrad sastoji se od dva okruga: Eminn i Fatih. Ovo podruje koje se naziva Stambul u kasnijem osmanskom razdoblju nalazi se na junim obalama Zlatnog roga, koji odvaja stari grad od sjevernog dijela na europskoj strani koje se nazivalo Pera (to znai druga strana) u srednjovjekovnom razdoblju poluotok zavrava s Teodezijevim zidinama na zapadu, gdje se nalaze Zlatna vrata, zajedno s tvravom Yedikule. Poluotok opasuje Mramorno more na jugu i Bosfor na istoku.

Nastanak

Istambul,( nekada poznat kao i Carigrad i Konstantinopolj), grad koji je smjeten na Bosforskom moreuzu prestonica triju velikih carstava - rimskog (330.-395.), vizantijskog (395.-1453.) i otomanskog (1453.-1923.) Najstarije ime za ovaj grad, ono koje su mu dodelili grki kolonisti iz jeste Vizantion.Jedno kratko vreme u 3. veku, grad je nosio ime Augusta Antonina koje mu je dao car Septimije Sever u ast svoga sina. Kad je Konstantin Veliki grad uinio istonom prestonicom carstva, grad se nazivao Drugi Rim.Od 5. veka koristi se i naziv Novi Rim. Umesto naziva Novi Rim uskoro se ee poeo koristiti naziv Konstantinopol ili Konstantinopolis, to znai "Konstantinov grad". Osim ovog naziva, u Vizantiji se esto grad oslovljavao kao "Kraljica gradova", a u kolokvijalnom govoru obino se koristio samo naziv "Grad" Naziv Istanbul se prvi put pominje u 10. veku u jermenskim i arapskim pa onda turskim izvorima. Nakon stvaranja Turske Republike 1923. godine, ovaj je naziv proglaen jedinim slubenim nazivom grada, te su turske vlasti od stranaca zahteva korienje ovog naziva umesto neturskih naziva kao Konstantinopolj ili Carigrad. Takoe se ponekad koristio i naziv Stambul, to je ukinuto proglaenjem novog slubenog naziva. Razvoj grada Poloaj Bizantiona motivirao je Konstantina Velikog na utemeljenje Novog Rima tj. Konstantinopola . Zbog sama naziva Novi Rim, grad je po dosta stvari podsjeao na sam Rim, stoga i necudi zbog ceg ovakav naziv. Po legendi, proroanski san pokazao mu je poloaj grada. Konstantinopol je postao i ostao prijestolnica Istonog Rimskog Carstva ili Bizantskog Carstva, sve do njegova pada 1453. godine. Povoljan poloaj grada izmeu Europe i Azije bio je vrlo vaan za razvoj trgovine i kulture. Zbog vanog stratekog poloaja, Carigrad je kontrolirao putove izmeu Azije i Europe, kao i prolaz iz Sredozemnog mora u Crno more.

Carigrad je, kao glavni grad Bizanta, bio najvei grad u Europi, te su ga Grci zvali i Poli (Grad), budui da je bio sredite helenskog svijeta. 1204. godine grad su osvojili i opljakali kriari u etvrtom kriarskom ratu, a ponovno su ga osvojili Nicejanci 1261. godine, pod vodstvom Mihajla VIII. Paleologa. Padom Rima i Zapadnog Rimskog Carstva, grad je postao jedini glavni grad onoga to danas povjesniari zovu Bizant ili Bizantsko Carstvo (ovaj termin uveden je tek u 18. stoljeu). Ovo je carstvo imalo grku kulturu te je postalo sredite pravoslavlja, nakon odjeljenja od rimske Crkve. U ovom se carstvu nalazilo mnotvo crkvi, ukljuujui Aju Sofiju, najveu svjetsku katedralu. Grad je jo uvijek sjedite carigradskog patrijarha, duhovnog voe pravoslavne Crkve. Crkva Svetih Apostola Crkva Svetih Apostola je kranska bazilika sagraena u Konstantinopolju, tadanjoj prijestolnici Bizantskog Carstva, u 550. godini ove ere. To je bila jedna od dvije velike bazilike u Istonom Carstvu zajedno sa Aja Sofijom. Kada je 1453. godine Konstantinopolj pao pod napadima Otomanskog Carstva, crkva Svetih Aposotola je postala sjedite ekumenskog partijarhata Grke pravoslavne crkve. Ipak, 1461. godine crkvu su sruili Otomani da bi na tom mjestu izgradili damiju. Izgradnja crkve Svetih Apostola je poela 330. godine. Za to je zasluan Konstantin Veliki koji je imenovao Konstantinopolj glavnim gradom Rimskog Carstva. Crkva je jo bila nedovrena kada je, 337. godine, Konstantin umro, ali je izgradnju dovrio njegov sin i nasljednik Konstantin II. U crkvi je ukopan Konstantin Veliki. Crkva je posveena 12 apostola Isusovih, dok je vladareva elja bila da se u crkvi skupe ostaci svih apostola. Jedino to se zna o izgledu crkve je da je bila krstastog oblika. Bila je visoka graevina sa portalima du etiri strane, ukraenim zidovima i pozlaenim krovom. Za vrijeme vladavine Justinijana I, crkva vie nije smatrana dovoljno grandioznom, pa je nova crkva Svetih Apostola izgraena na istom mjestu. Historiar Prokopije iz Cezareje u svom djelu ponovnu izgradnju crkve pripisuje Justinijanu, iako zna da je za to zasluna njegova ena Teodora. Nova crkva je projektovana i izgraena od strane Antemiusa iz Tralesa i Izidora iz Mileta. Ima formu grkog kria sa pet brodova: po jedan iznad svakog kraka kria i jedan iznad centra gdje su se krakovi presjecali. Zapadni krak kria se protezao prema zapadu formirajui atrij. Relikti Justinijana i tri sveca su ponovno postavljeni u novoj crkvi. Mauzolej Justinijana i njegove porodice je izgraen na zavretku sjevernog kraka. Vie od 700. godina, crkva Svetih Apostola je bila druga najvanija crkva u Konstantinopolju, poslije Aja Sofije. Aja Sofija je bila pozicionirana u starom dijelu grada, dok je crkva Svetih Apostola bila u centru novijeg dijela mnogo proirenjeg imperijalnog centra, na velikom raskriju zvanom Messe ili Centralna ulica. To je bila najposjeenija crkva. Ostaci veine vladara, te mnogo patrijarha i biskupa su bili ukopani u crkvi i potovani od strane pobonih stoljeima.Kroz godine, crkva je skupila velike koliine zlata, srebra i dragulja doniranih od strane vjernika.

Crkva je renovirana i vjerovatno proirena u 9. st. od strane vladara Basila I. Za vrijeme 4. Krstakog rata, 1204. godine, crkva je opljakana. Krstai su opustoili vladarske grobove i opljakali zlato i dragulje; ak ni Justiijanova grobnica nije bila poteena. Dio blaga je otpremljeno za Veneciju gdje se jo uvijek nalazi u bazilici Sv. Marka. Kada je Mihael VIII preoteo grad od Krstaa, podigao je statuu Arhanela Mihaela da uvelia taj dogaaj kao i samog sebe. Crkva je preureena poetkom 14. st., ali poslije toga nije obnavljana jer je Bizantsko Carstvo propadalo i populacija Konstantinopolja opadala. 1453. godine Konstantinopolj je pao pod Otomansku vlast. Aja Sofija je preuzeta i prevorena u damiju. Sultan Mehmed II je naredio da se sjedite grkog patrijarhata izmjesti u crkvu Svetih Apostola, koja je tada postala centar Grke pravoslavne crkve. Podruje oko crkve je ubrzo naseljeno od strane Turaka, pa je raslo neprijateljstvo prema tako velikoj graevini koja je smjetena u centru grada, a jo uvijek pripada kranima. Tada je odluenu da se patrijarhija premjesti u crkvu Sv. Marije u glavni kranski dio grada. Umjesto da crkvu Svetih Apostola samo pretvori u damiju, Mehmed je odluio da je uniti i na istom mjestu izgradi jednako velianstvenu damiju. To je Damija Cara Fatiha koja se i dalje nalazi na istom mjestu i sadri Mehmedovu grobnicu. Nema puno podataka o izgledu crkve Sv. Apostola, ali je bazilika Sv. Marka djelimino projetkovana po uzoru na nju.

Aja Sofija Aja Sofija ili Crkva Svete mudrosti graevina je u Konstantinopolju, koja je bila izgraena kao crkva, zatim prenamijenjena u damiju, a potom u muzej. Predstavlja remek-djelo bizantske arhitekture i umjetnosti uope. Bila je najvea crkva u Istonom Rimskom odnosno Bizantskom carstvu. Aja Sofija je izgraena u doba vladavine cara Justinijana. Jedno od najveih graditeljskih dostignua u povijesti ovjeanstva izgraeno je za samo pet godina: od 532. do 537. Crkva je bila posveena Kristu kao personifikaciji Svete Mudrosti. Izgraena je od kamena i opeke, visoka 55 metara, a promjer kupole iznosi joj 31 metar.

U 6. stoljeu ispred ulaza na zapadu bio je etvrtasti atrij kojega vie nema. Dvostruki narteks na ulazu prekriven je redom od devet krinih svodova. Prolazom kroz glavni trodjelni ulaz sa carskim vratima moe se vidjeti apsida na suprotnom, istonom, kraju crkve kao kod ranokranskih bazilika. No, za razliku od longitudinalnog simetrinog broda, Aja Sofija ima centralni plan. Vanjski pravougaonik, gotovo kvadrat, odreuje tlocrt cjeline. Iznad sredinjeg kvadrata nalazi se ogromna kupola koja je s istone i zapadne strane podrana s dvije polukupole, tvorei tako centralizirani longitudinalni prostor. Polukupole su sa suprotnih strana podrane s po dvije polukrune apside, koje su opet podrane s arkadama i jo manjim polukupolama. Ritam postupnog silaenja, ralanjivanja volumena u niz sve brojnijih i manjih tijela jest ritam postupnog konstruktivnog rastereivanja i prenoenja tereta kupole na sve, i najudaljenije dijelove graevine. Na ovaj nain arhitekti su postigli ogroman jedinstven unutranji prostor koji veliinom nije postignut sve do gradnje Bazilike sv. Petra u Rimu (1564.). Na uglovima centralnog prostora die se osam stubova, koji tvore konstruktivni kostur. Izmeu njih arkade sa stupovima u dvije etae (galerije) razgraniuju sredinji prostor od bonih prostora i nadsvoeni su krinim svodovima. Velikim dimenzijama na posmatraa ostavlja jak uticaj, te tom eksplozijom i veliinom ve od samog ulaza je mogue primjetiti svu dinamiku te pogledom obuhvatiti svu tu eksploziju veliine Kupo la stoji na pandantivima kojima se vee na etiri golema luka. Zahvaljujui njima omoguen je glatki prijelaz s etvrtaste osnove na kruni oblik kupole i arhitekti su mogli graditi vee i lake kupole.Kupola je izgraena jednim slojem opeke ime je stvorena tanka stjenka koja je minimalizirala teinu pandantiva. Lunete (polukruni zidovi ispod lukova) sjevernog i junog zida imaju dva reda prozora, pet iznad sedam. Svaka polukupola takoer ima po pet prozora. Bogata uporaba prozora i arkada na Aja Sofiji stvara dojam lakoe i otvorenosti prostora. Aja Sofija, za razliku od Justinijanove San Vitale u Ravenni, je bila carska graevina. Izgraena za Cara i njegov dvor, a ne kao crkva za molitvu cijele zajednice. Sveenstvo je zauzimalo polovicu centralnog prostora, a car sa svojom pratnjom drugu polovicu.

Sveta Irena Hagia Irena to znai Boanski mir, na grkom, tako da je crkva Svete Irene posveena Svetom miru, a ne Svetoj Ireni, kao to mnogi to danas pogreno tumae. Vjeruje se da je crkva prvi put izgraena u 4. stoljeu od strane Konstantina I, nad ruevinama paganskog hrama. Drvena konstrukcija je izgorila tijekom Nika ustanka 532. godine, ali ju je renovirao Justinian I, tako to je koristio tipine karakteristike ranobizantske arhitekture. Crkva je obnovljena jo nekoliko puta zbog raznih potresa i poara. Nakon osvajanja carigrada, za razliku od mnogobrojnih crkava, Sveta Irena nije pretvorena u damiju, ve je posluila kao ostava oruarnicu, stubite unutar crkve.Danas Hagia Irena se nalazi u prvom dvoritu palae Topkapi, iza Hagia Sophie.Unutar nje odravani su razni koncerti klasine muzike zbog izvanredne akustinosti, te razne izlobe za vrijeme nekih festivala. Crkva je dimenzija 100x32 m, to je tipian oblik rimskih bazilika, koja se sastoji od lae i dva bona prolaza, podjelenja stubovima.Sastoji se iz glavnog dijela, narteksa, galerije i atrija.Kupola je 15 metara iroka, te 35 metara visoka i ima dvadeset prozora.

Hipodrom (At Meydan ) Hipodrom At Meydan je bio sredite javnog ivota kroz vijekove. Njegovu izgradnju zapoeo je Septimije Sever 203. godine. On je bogato ukraen te proiren od strane Konstantina Velikog, ali i nakon njega mnogi vladari su At Meydan bogato ukraavali i dekorirali. Hipodrom je bio priblizno 400/436 metara dugaak, te 120/131 metar irok. Na sjevernom dijelu hipodroma smjeteni je carceres, tale za konje, bigae tj. dva konja i kola, te quadrigae etri konja plus kola. Na vrhu sredinjeg luka, postojala je pozlaeni kip sa etiri konja. Tu su takodjer postojale i male kasarne sa bojnim kolima. Sama staza je bila okruena visokim zidinama sa mnogo vrate, te galerijama za gledaoce. Smatra se da je hipodrom imao kapacitet od 100 000 mjesta za gledaoce to je zaista fascinantno za ovaj period u historiji. Hipodromi su bili mjesto centralnih zabava, sportskih aktivnosti, utrka kolima, i sl., stoga niu At Meydan nije bio izuzetak, i on je bio sredite raznih sportskih aktivnosti, utrka kolicima i sl., ali zbog politike podjele, te zbog same podjele na izmeu politiog i religiskog pogleda (orginalno su postojale etiri boje tj. pogleda, ali su crvena i plava boja unitene od strane ove

dvije), gdje Plava boja predstavlja visoke klase i pravoslavne doktorine, dok Zelena boja predstavlja nie klase. Carevi su pokazivali zatitu prema jednoj frakciji, ali i sam narod je mogao pokazati negodovanje ili potovanje prema caru, tjekom ovih igara. Zbog tog deavalo se da bi se javile politike demonstracije ili ustanak nekoe od frakcija.Ali 532. godine, ove dvije frakcije, zelena i plave se udruuju zajedno u Nika ustanku protiv cara Justinaina i carice Theodore, kada je i jedan dio Konstantinopolja bio spaljen. 1204 godine tokom etvrtog kriarskog rata, hipodrom biva opljakan i sruen. Danas od hipodroma su ostali samo tri spomenika i to: Stub Konstantina Porfirogenta koji je uraen od kamenih blokova na bazi mramora, Teodozijev obelisk, koji je ustavi egipatski obelisk, koje je nakom nmogo dogina ekanja, prenjet u konstantinopolj iz aleksandrije Serpentim(zmijski) stub, iz naziva se moze zakljuciti da je za izradu uzet motiv zmije, odnosno tri zmije koje su su isprepletene, te na njihovim glavama je postavljena zlatna zdjela, koja danas nedostaje

Valensov akvadukt Kako se grad irio tako je doslo i do potrebe da se vodovodni sistem poboljsa. Ovaj poduhvat je zapocet za vrijeme cara Hadriana. U tom period izgradjena je mreza akvadukta.Najvazniji je Valensov akvaduk poznat i kao Bozdoan Kemeri sto u prevodu znaci Akvadukt velkog sivog sokola. Ova gradjevina je sluzila kao centar Konstantinopoljskog vodo sistema. Vrijeme pocetka gradnje ovog akvadukta je nepoznato, a zavrsen je 368. godine u vrijeme vladavine cara Valensa po kome je i dobio ime. Sluzio je da dovede vodu do trga Beyazit. Akvadukt se nalazi u dolini brda znanim kao kvartret Vjere, tacnije izmedju treceg i cetvrtog brda. Prvobitna duzina akvadukta iznosi 971 metar, a visina 29. Orginalna konstrukcija je bila savrseno ravna ali za vrijeme gradnje Fatihove dzamije se iskrivljuje iz nepoznatog razloga. Prvi red je izgradjen od savrseno ravnih kmenih blokova, dok su ostali od kamena povezanih manjim materialima. Teodozije I nadogradjuje akvadukt s jos jednim redom. Vise puta jebio obnavljan zbog ostecenja koja je zadobio. Zemljotres koji ga je zadesio nanio mu je stetu, ciju stetu popravlja car Justinian I. Sljedeci udarac mu zadaju Arvasi za vrijeme Konstantina V. Pa se morao citav vodovodni sistem obnoviti. Ostatak radova na akvaduktu se vrsilo za vrijeme Careva Bazila II i Romanosa II.

Teodosijevi bedemi. 408.godine u vrijeme vladavine cara Teodosija pocela je gradnja novog bedema oko 1,5km zapadno od starog. Nazvani su Teodisijev bedem, zavrsen je 413. Godin. Veliki zemljotres je 7. Novembra 447. Godine unistio veliki dio bedema ukljucujuci i 57 tornjeva. U Januaru 448 godine jos jedan zemljotres povecava ostecenja na zidu. Teodosije II naredjuje da se zid obnovi. Obnova zida se jos vise ubrzava i cini urgentniom zbog prisustva Atile, mongolskog vodje na Balkanu. U Bizantinovim kronikama je zabiljezeno da je zid zavrsen u rekordnom vremenu od 60 dana. U kronikama se takodjer spominje da je na prednoj strani zida postojala jama, ali ta informacija nije potvrdjena. Za vrijeme svog postojanja zidovi su bili ostecivani od strane zemljotresa i popravkesu se vrsile u mnogim prilikama.

Pad Konstantinopolja S XII stoljeem naglo prestaje doba sjaja i moi nekada monog Bizantskog carstva. Bizant postaje drava drugog reda, nemoan da se suprostavi agresivnim naletima Venecije, Makedonije, Bugarske i konano islamskom nadiranju s istoka. Kroz vekove je legendarno bogatstvo i sjaj Bizantije, a naroito Konstantinopolja, bilo predmet mnogih pohlepnih pogleda. Pored ovog, Otomanska imperija je imala jo dva razloga vie da osvoji grad. Padom Konstantinopolja, uklonili bi dugogodinji trn u oku, ime bi znatno olakali sopstvenu komunikaciju izmeu evropskog i azijskog dela imperije. Takoe, kontrola jedinog pomorskog puta iz Crnog mora bila je od izuzetne vanosti, kako u ekonomskom, tako i u vojnom smislu. Iako je kroz historiju Konstantinopolj bio neosvojiv, mnoge mone vojske svoj kraj nale su pod zidinama grada, ali ak ni 1000. godinje zidine nisu bile u stanju da izdre izazov simbola novog naina ratovanja, baruta i topa. Taj je pad zapoeo 1204. godine kada su kriari i Mleani zauzeli grad i nakon palea i pljaki proglasili grad prijestolnicom tzv. Latinskog Carstva. Nakon duge dvostoljetne agonije Carigrad 1453. godine pada u ruke turaka i kao Carigrad(kasnije Istambul) postaje prijestolnicom Osmanskog Carstva. Time nestaje jedna od dviju metropola kranskog svijeta, duhovno i kulturno arite jugo-istone Europe i bliskog Orjenta. Koliki je bio ugled i znaaj Bizantije, vidi se i iz injenice da se sultan Mehmed u Konstantinopolju proglasio za novog Cezara, naslednika rimskih careva. Znaaj pada Konstantinopolja nije u silasku sa istorijske scene jednog starog carstva,

Bizantije, ve u stupanju na scenu nove sile u svoj svojoj snazi: Otomanske imperije. Takoe, preseen je izuzetno vaan kopneni trgovinski pravac izmeu Evrope i Azije. Kao posledica, Evropljani su sve vie poeli da razmiljaju o pronalaenju pomorskog puta do Azije, to je dovelo do otkria Novog Sveta. Toak istorije se ponovo pokrenuo.

Zakljuak:
Naa grupa je za svoju temu izabrala Konstantinopolj najznaajnije graevine, razvoj i pad grada.Za ovu temu smo se odluili jer kroz historiju sam poloaj grada je bio od velikog znaaja, stoga je i sam grad predstavljao epicentar razvoja arhitekture, umjetnosti i sl. Jer zbog samog poloaja izmeu dva kontinenta, svijetu tada poznata, Konstantinopolj je bio sredite trgovakih puteva, vojnih bojita, stog i neudi njegov historiski znaaj.Kao i tada, tako i danas, Istanbul predstavlja kulturno nasljee ljudske inteligencije i umjetnosti, stvarano stoljeima. Zbog same umjetnosti i ljepote grada, nakon njegova osvajanja, Osmanlije su to uocile te za razliku od mnogih tadanjih drava nisu palili i ruili graevine, ve su ih pretvarali u damije, ime je sauvan dio historije.Zbog toga to ovaj grad ne samo sto predstavlja granicu dvaju kontinenata ve zbog obilate historije i arhitekture samog Bizantiskog carstva, mi smo uzeli Konstantinopolj za nau temu, jer smo fascinirani gradom, njegovom kulturom, arhitekturom i znaajem kako za razvoj ostalih graevina pa ak i gradova, koji imaju mali dio Konstantinopolja u sebi