1) Gasne smjee

Gasne smjee su idealne smjee zanemarljive meumolekulske mase. Tako je npr. atmosferski zrak jedna gasna smjea meu kojima preovladava kisik i azot, a zatim plemeniti plinovi. U tehnici se susredemo i sa drugim gasnim smjeama: gorivi plinovi, smjee gorivih plinova sa zrakom, dimni plinovi nastali sagorijevanjem goriva itd. Ako u posudi imammo dva gasa iste temperature i pritiska odvojenih pregradom. Jedan zauzima zapreminu V1 a drugi V2. Ako uklonimo pregradu plinovi de se izmijeati bez promjene temperature i pritiska. Meutim svaki od plinova de se proiriti po cijeloj zapremini uspostavljajudi svoj vlastiti pritisak, neovisno o drugom plinu. Ovaj vlastiti pritisak pojedinog gasa u smjesi naziva se parcijalni pritisak. Prema Daltonovoj predlobi o sastavu gasnih smjesa slijedi da se svaki plin nakon uklanjanja pregrade iri po itavom prostoru i proizvodi svoj pritisak kao da drugi plinovi nisu prisutni. Pa slijedi da je: ( ) za plin 1: ( ) za plin 2:

**Kada se dva realna gasa pomijeaju u istoj zapremini, novi pritisak ne mora biti jednak zbiru prvobitinih zbog novih medjuestinih interakcija. 2) Komponente vlanog vazduha Vlaan vazduh je dvo-komponentna mjeavina, suvog vazduha (azot, kisik, ugljen dioksid i drugi gasovi u manjim koliinama), i vodene pare (koja se moe nadi u sva tri agregatna stanja) . Za suv vazduh kao komponentu vlanog vazduha vae zakonitosti idealnog gasa. Za vodenu paru kao komponentu vlanog vazduha vae zakonitosti realnog gasa. 3) Apsolutna vlanost vazduha Sastav vlanog vazduha definie se najede apsolutnom vlanodu (x), koja predstavlja odnos koliine vlage (mw) i koliine suvog vazduha (msv) u posmatranom vlanom vazduhu: [ ]

Suv vazduh (mw = 0) moe se smatrati vlanim vazduhom sa x = 0, a ista vlaga (msv = 0) vlanim vazduhom sa x = . Poto se vlaga u vlanom vazduhu moe nadi u tri agregatna stanja, ukupna apsolutna vlanost, u najoptijem sluaju, iznosi: xp (kg/kg)- vlaga u parnom stanju u odnosu na 1 kg suvog vazduha xt (kg/kg)- vlaga u tenom stanju (voda) u odnosu na 1 kg suvog vazduha x (kg/kg)- vlaga u vrstom stanju (led) u odnosu na 1kg suvog vazduha

4) Relativna vlanost vazduha Relativna vlanost posmatranog vlanog vazduha () defiinisana je izrazom:
pp- parcijalni pritisak vodene pare u posmatranom vlanom vazduhu ps- parcijalni pritisak vodene pare u zasidenom vlanom vazduhu Relativna vlanost vazduha esto se izraava i u procentima. Sem toga, oigledno je da se relativna vlanost moe sraunati i preko gustine vodene pare u posmatranom nezasidenom vlanom vazduhu i gustine u zasidenom vlanom vazduhu iste temperature:

5) Entalpija vlanog vazduha i i-x dijagram Za sraunavanje specifine entalpije vlanog vazduha moraju se prethodno poznavati metode za sraunavanje entalpija pojedinih komponenata (suvi vazduh, vodena para, voda, led). Suvi vazduh moe se smatrati idealnim gasom i poto se usvoji da je za t = 0C vrednost isv=0, dobija se za entalpiju suvog vazduha izraz:
| | [ [ ]

]- srednja vrijednost specifine toplote suvog vazduha pri konstantnom pritisku od 1

bar u interval temperature 0-t, C Entalpija pregrejane vodene pare: | [ ]

[ ]-toplota isparavanja vodene pate na temp 0C, (p=0) u interval 0-t, C | [ ]- srednja vrijednost specifine toplote vodene pate pri konstantnom pritisku (p=0) u

interval temperature 0-t, C Entalpija vode: | | [ [ ]

]- srednja vrijednost specifine toplote u interval temperature 0-t,C.

Entalpija leda: | [ ]- toplota topljenja leda na 0C, | [ ]- srednja vrijednost specifine toplote leda u interval temperature 0-t, C [ ]

Specifina entalpija vlanog vazduha moe se odrediti kao zbir proizvoda koliina komponenata i specifinih entalpija pojedinih komponenata.

tv- temperatura vlanog termometra, tr- temperatura take rose Da bi se jednaina stanja vlanog vazduha mogla predstaviti u ravanskom dijagramu, mora se jedna veliina stanja usvijiti konstantnom. Za konstantan pritisak p=1 bar, najede je u upotrebi Molijerov i-x dijagram. temperatura take rose predstavlja temperaturu do koje bi trebalo hladiti vlaan vazduh da bi dolo do kondezacije pregrijane vodene pare koja se nalazi u njemu. Slui da se pomodu nje sakrije apsolutna vlanost vlanog vazduha (x). Temperatura adijabatskog zasidenja predstavlja temperaturu do koje bi trebalo adijabatski vlaiti vlaan vazduh dok on ne postane zasiden. U zadacima slui da se preko nje sakrije entalpija vlanog vazduha (i) 6) Promjena stanja vlanog vazduha Za analizu promjene stanja vlanog vazduha koristimo i-x dijagram. Dijagram i-x za vlaan vazduh konstruie se za neki konstantan pritisak (obino p = 1 bar = const.) i predstavlja jednu izobarsku povrinu. Procesi razmjene toplote sa okolinom Prilikom izobarskog zagrijavanja ili hlaenja vlanog vazduha njegova se apsolutna vlanost ne mijenja (x = const.), pa su ovi procesi predstavljeni vertikalama u i-x dijagramu za vlaan vazduh, sa smjerom navie u sluaju zagrijavanja, odnosno sa smjerom nanie u sluaiu hlaenja. Koliina toplote koju vlaan vazduh razmijeni sa okolinom, bilo da je rije o zagrijavanju ili hlaenju, odreuje se iz izraza: ( )

Zagrijavanje vazduha obino se obavlja ureajima koji se zovu zagrijai (toplota koja se treba predati vlanom vazduhu obino se dobija odvoenjem toplote od nekog drugog fluida). Ureaji za hlaenje vlanog vazduha se zovu hladnjaci (toplota se obino predaje okolini ili nekom drugom fluidu). Ako se nezasiden vlaan vazduh ohladi do temperature koja je nia od take rose, dolazi do pojave izdvajanja kondenzata iz vlanog vazduha. Proces mijeanja dva vlana vazduha Procesi meanja dva vlana vazduha obavljaju se u komorama za mijeanje. Mijeanje vlanih vazduha vri se po sistemu mijeanja gasnih struja. Ako pomijeamo vlaan vazduh stanja 1 (msv1, x1, i1) sa vlanim vazduhom stanja 2 (msv2, x2, i2) dobidemo mjeavinu stanja M (msv, xm, im). Odreivanje veliina stanja mjeavine (msv, xm, im) vrimo postavljanjem bilansnih jednaina: materijalni bilans suvog vazduha: materijalni bilans vlage: toplotni bilans:

Procesi vlaenja vlanog vazduha Procesi vlaenja vlanog vazduha vre se u cilju povedanja apsolutne vlanosti vlanog vazduha (x). Vlaenje vlanog vazduha vri se dovoenjem vodene pare, pa se vlaenje moe u teorijskoj analizi tretirati i kao meanje vlanog vazduha i vodene pare. Ureaji se obino konstruiu kao komore u koje se u fino rasprenom stanju uvodi vodena para.

Apsolutna vlanost vlanog vazduha i entalpija vlanog vazduha nakon vlaenja odreuju se postavljanjem materijalnog bilanasa vlage i toplotnog bilansa za ureaj u kojem se vri vlaenje. materijalni bilans vlage : W- protok dovedene vlage , mv-protok suvog vazduha, x1- apsolutna vlanost vazduha prije vlaenja, x2- apsolutna vlanost vazduha posle vlaenja [ ] toplotni bilans: ( ) iw- entalpija dovedene vodene pare, i1- entalpija vazduha prije vlaenja, i2- posle vlaenja.

7) Sagorijevanje i dobijena toplota

Sagorijevanje je sloen fiziko-hemijski proces, pri kome se iz gorive materije oslobaa hemijski vezana toplota i to kao rezultat vezanja kisika sa gorivom materijom. Oslobaanjem topline moe se pojaviti svjetlost, u obliku arenja ili plamena .Da bi dolo do gorenja istovremeno na istom mjestu moraju da se nau materijal koji moe da gori, izvor paljenja i kisik. Kod potpunog izgaranja, gorivi sastojci reagiraju sa oksidansima, kao to su kisik ili fluor, i proizvodi su spojevi svih kemijskih elemenata u gorivu sa oksidansima. Na primjer: CH4 + 2 O2 CO2 + 2 H2O + energija Potpuno izgaranje je gotovo nemogude postidi. Nepotpuno izgaranje de se pojaviti samo onda kada nema dovoljno kisika, da omogudi gorivu potpunu reakciju pri stvaranju ugljikovog dioksida i vode. Ako se komad vrstog gorivog materijala zagrijava, najprije se sui, a zatim poinje proces termikog razlaganja uz izdvajanje isparljivih komponenti. Isparljive komponente sa vazduhom ine gorivu smjesu oko estice vrtog materijala i ona se pali kada se dostigne temperatura paljenja smjese. Poslije zavretka procesa gorenja ostaje pepeo, koji je smjesa negorivih anorganskih materija. Proces gorenja je praden izdvajanjem dima. Toplina gorenja je ona toplina koju goriva tvar tijekom gorenja oslobaa. Ako se tijelu koje gori dovodi veda koliina kisika, ono de sagorijevati bre uz vedu koliinu osloboene toplote, u usprotnom sagorijevat de sporije i uz manju toplotu. Sagorijevanje gorivih tenosti mogue je samo u gasnoj fazi. Da bi se neko teno gorivo upalilo potrebno je da se obrazuje smjea para zapaljive tenosti i vazduha u granicama zapaljivosti. Dimljenje ili tinjanje- sporiji oblik gorenja sa niim tempereaturama i bez plamena. Brzo gorenje- oslobaaju se velike koliine toplinske i svjetlosne energije.

8) Toplotna mo goriva
Toplotna mod goriva se definie kao odnos osloboene koliine toplote pri potpunom sagorijevanju goriva i koliine goriva iz koje je toplota osloboena.

Q- koliina osloboene toplote (kJ/kg) , mg- masa goriva (kg) Vlaga umanjuje toplotnu mod goriva jer se za njeno isparavanje troi dio toplote nastao sagorijevanjem goriva. Shodno tome, razlikujemo gornju i donju toplotnu mod goriva. Gornja toplotna mo goriva je teorijska vrijednost i odgovara onoj koliini toplote koja bi se oslobodila pri potpunom sagorijevanju jedinice mase u idealnim uslovima i bez prisustva vlage u gorivu. Donja toplotna mo goriva odgovara vrijednosti toplotne modi umanjene za onu koliinu toplote koja je potrebna da se vlaga prisutna u gorivu i vlaga koja nastaje u procesu sagorijevanja prevede u parno stanje.

9) Prenos (transfer) toplote u prirodi

U prirodi se stalno dolazi do prenosa toplote sa jednog mesta na drugo. Dvije osnovne fizike veliine koje odreuju razmjenu toplote izmeu dva tijela su: koliina toplote i temperatura. Dok koliina toplote koju tijelo poseduje predstavlja prost zbir kinetike energije svih molekula tijela, temperatura je odraz intenzivnosti njihovog kretanja. U prirodi i opdenito dva tijela u fizikom kontaktu razmjenjuju energiju (toplotu) sve dok se intenzivnost kretanja njihovih molekula (temperatura) ne izjednai. Toplota spontano prirodnim putem, uvijek prelazi s tijela vie na tijelo nie temperature. Kao i kod drugih vidova energije, pri razmjeni toplote izmeu nekog tijela i okoline vai poznati toplotni bilans: Qdovedeno Qodvedeno = Qakumulirano Ukoliko je dovedena koliina toplote veda od odvedene, akumulacija je pozitivna tijelo se zagrijava, a ako je situacija obrnuta, akumulacija je negativna tijelo se hladi. 10) Vrste transfera toplote Postoje tri naina transfera toplote a to su: provoenje (kondukcija)- sa estica na esticu direktnim dodirom i to sa mjesta vie na mjesto nie temperature. prelaz (konvekcija) estice gasa ili tenosti svojim kretanjem prenose energiju. zraenje (radijacija)- toplota se prenosi bez posrednika elektromagnetnim talasima, svaka materija emituje ovu vrstu talasa ali ih i apsorbuje 11) Kondukcija Kondukcija topline ili termalna kondukcija je spontani prijenos toplinske energije kroz tvar, iz podruja vie temperature u podruje nie temperature, i stoga djeluje u svrhu izjednaavanja temperaturnih razlika. Toplinska energija, u obliku kontinuiranih sluajnih kretanja tvarnih estica, se prenosi istim silama koje djeluju na odravanje strukture same tvari, te se stoga moe redi da se krede 'fizikim' kontaktom estica.

12) Konvekcija
Konvekcija je proces u kojem se toplina prenosi s jednog dijela fluida u drugi samim kretanjem fluida. Konvekcija moe biti prirodna i prisilna. Kod prirodne konvekcija kretanje je posljedica gravitacije. Toplina se prenosi kroz medij podizanjem zagrijanog fluida manje gustode i tonjenjem hladnijeg i gudeg fluida. Prisilna konvekcija je kad se topli fluid prenosi iz jednog dijela u drugi mehanikim sredstvima (pumpama, ventilatorima, mijealicama). 13) Radijacija Toplotna radijacija predstavlja transfer toplote elektromegnetnim zraenjem. Sunce, ili elektrini radijator, su perfektni primeri radijacije toplote. Sunce zrai elektromagnetne talase preko kojih se prenosi toplota i koji se mogu prostirati kroz vaakum (za razliku od prethodna dva, dakle nema provoenja i konvekcije kroz vaakum). Svijetli, sjajni materijali, kao barijere radijacije, reflektuju zraenje dok tmurni, tamni materijali ga apsorbiju. Sva tijela koja imaju temperaturu viu od temperature apsolutne nule zrae toplotu gdje povrina ima znaajnu ulogu, ali istovremeno i apsorbuju energiju u obliku elektromagnetnih talasa. Na niim temperaturama zagrijano tijelo predaje toplotu najvedim dijelom putem konvekcije i provoenja, mada svakako postoji i zraenje samo je ono manje izraeno, jer su temperature bliske pa je mala razlika etvrtih stepena apsolutnih termodinamikih temperatura, dok de na viim temperaturama preovladati odavanje toplote putem zraenja. 14) Prenos toplote kroz ravan zid Sluaj provoenja toplote kroz ravan i beskonaan zid je jedan od elementarnih primjera provoenja toplote sa kojim se susredemo u praksi. Neka je provoenje toplote stacionarno i normalno na zid. Ovaj sluaj provoenje topline prikazan je na sl. Zid je jednostruki, debljine u m sa konstantnom termikom provodnodu (k). Izotermske povrine T1 i T2, se podudaraju sa spoljanjim povrinama pa je koliina toplote odreena sa:

Jednaina pokazuje da je Q direktno proporcionaino termikoj provodnosti zida (k), razlici temperature T1-T2, povrini zida A, vremenu prostiranja toplote , i obrnuto proporcionaino . Pri tome temperatura u zidu priblino linearno opada od vrednosti T1 do T2. Koliina toplote koja se provodi u jedinici vremena naziva se toplotni fluks

15) Prenos toplote kroz cilindrian zid

Sluaj provoenja toplote kroz jednostruki cilindrini zid prikazan je na slici. Koliina razmenjene toplote se u tom sluaju rauna iz izraza: ( )

Jednaina pokazuje da je Q direktno proporcionaino k, T1-T2, L, , i obrnuto proporcionaino ln(r2/r1). Odavde je: ( )

Jednaina pokazuje da se temperatura u zidu cijevi du radijusa r menja po logaritamskom zakonu .

16) Toplotna provodljivost

Toplotna provodljivost ili toplotna kondukcija, je fizikalna konstanta koja oznaava sposobnost odreenog materijala da provodi toplotu. Prijenos toplote preko materijala visoke toplotne provodljivosti je puno bri od prijenosa preko materijala sa niskom provodljivosti. U tom smislu materijali sa visokom termalnom provodljivosti se koriste u ureajima za hlaenje, dok se materijali sa niskom provodljivosti koriste kao toplotni izolatori. Toplotna provodljivost materijala zavisi od njegovog hemijskog sastava, grae, agregatnog stanja, kao i okolne temperature te pritiska. Opdenito uzevi, materijali bolje provode toplotu kada se prosjena okolna temperatura poveda. Toplotna provodljivost je koliina toplote, Q, koja se za vrijeme t sprovede kroz supstancu na rastojanju L, u pravcu normalnom na popreni presjek povrine S, usljed temperaturne razlike T, u stacionarnim uvjetima i kada je prijenos toplote uzrokovan iskljuivo temperaturnom razlikom.

17) Realni gasovi

Realni gasovi znatno se razlikuju od idealnih gasova. Znai, realni plin, za razliku od idealnog plina, ima svojstva koja se ne mogu objasniti s jednadbom stanja idealnog plina. Odstupanje od idealnog ponaanja je veliko na visokim pritiscima i zavisi od prirode gasa. Odstupanje raste kako se temperature smanjuje i znaajno je na temperaturama na kojima gas prelazi u teno stanje. U realnom gasu molekuli zauzimaju neku zapreminu i izmeu njih djeluju privlane sile. Na relativno niskim pritiscima zapremina gasa je zanemariva u odnosu na zapreminu posude. Kako pritisak reste sve je manje prostora izmeu molekula gasa. Sile ponu jae da djeluju kada su molekuli na malom rastojanju i tada oni manje djeluju na zid posude i zato je pritisak manji PV/RT>1, kada je pritisak dovoljno velik sve vie efekta ima zapremina molekula gasa PV/RT>1. Van der Valsova jednaina stanja: Ako budemo uraunavali dimenzije estica i meumolekulske sile, lako demo jednainu stanja idealnog gasa pretvoriti u Van der Valsovu jednainu realnog gasa: Zapremina koje estice koriste za kretanje (tj. zapremina okolo estica) je manja od zapremine suda, jer i same estice zauzimaju neku zapreminu: Faktor za zapreminu (nb) korigovao je Van der Vals. Gde je n- broj molova gasa, b- zapremina koja zauzimaju molekuli jednog mola gasa. Pritisak koji odreujemo zapravo je manji od stvarnog pritiska zbog meumolekulskih privlanih sila. Pa vai:

Gde je

- odnos kvadratne vrednosti broja molova gasa i kvadrata zapremine, a- konstanta koja

govori o tome koliko su jake meumolekulske sile. Odavde se zamjenom u: dobija Van der Valsova jednaina stanja: ( )( )

18) Promjene stanja realnih gasova (promjena stanja vodene pare)

Izobarna promjena stanja (p = konst.) Koliina topline i rad mogu se izraunati prema poznatim jednadbama q u2 u1 p v2 v1 , odnosno q h2 h1 i w p v2 v1 . Veliine stanja v1, v2 , u1, u2 , h1 i h2 za svaki od tri promatrana sluaja izraunavaju se iz poznatih jednadbi za vlanu paru i pregrijanu paru. Zasjenjene povrine u p, v dijagramu predstavljat de rad, a u T, s dijagramu koliine topline za svaki pojedini sluaj.

Izohorna promjena stanja (v = konst.) Analizirat demo tri analogna sluaja kao i pri p = konst. Bududi da je kod v = konst, rad jednak nuli traena koliina topline moe se izraunati iz sljededeg izraza q u2 u1 pod uvjetom da se u1 i u2 izraunaju za svaki pojedini sluaj iz odgovarajudih jednadbi kao i za p = konst.

Izotermna promjena stanja (T = konst.) Razmotrit demo izotermnu promjenu stanja ije se poetno stanje 1 nalazi u podruju vlane pare, a krajnje stanje 2 u podruju pregrijane pare. U ovom sluaju, koliina topline moe se izraunati iz izraza q T s2 s1 . Prema oznakama na slici (p, v dijagram) rad e predstavljati zbroj w w1 w2 . Ovdje je: w1 p vv1 ,

Adijabatska (izentropska) promjena stanja (s = konst.) Bududi da je u ovom sluaju q1,2 = 0 , rad se moe izraunati iz sljededeg izraza w1,2 u1 u2 na taj nain to se u1 i u2 nalaze pomodu prethodno navedenih izraza, ovisno o tome da li se promatrana adijabatska promjena stanja zbiva samo u podruju vlane ili samo pregrijane pare ili pak djelomino u podruju pregrijane, a djelomino u podruju vlane pare.

19) Mjerni instrumenti za mjerenje pritiska i temperature, izvedbe, principi mjerenja i podjele.
Osnovni instrumenti za mjerenje pritiska su barometar (za mjerenje atmosferskog) i manometar (koji prikazuje razliku pritiska izmeu nekog medija i referentnog pritiska, obino atmosferskog). Jednice za merenje pritiska su: Bar 1 bar = 100 000 Pa, Atmosfera 1 atm = 101 325 Pa, mm Hg 760 mm Hg = 101 325 Pa , torr 1 torr = 1 mm Hg Barometar: iva se sputa u posudi i staje na visini stuba od 760 mm. Izjednaavanje pritiska koji iva vri na osnovu stuba (zbog mase ive u stubu) i atmosferskog pritiska. Ako atmosferski pritisak raste i visina stuba ive de rasti ako opada i nivo ive de opadati.

Manometar: Uobiajene konstrukcije su staklena cijev oblika slova U ispunjena ivom ili vodom (U-manometar). Na kraju cijevi se prikljuuju pritisci, a statika ravnotea je odreena ravnoteom sila na kapljevinu.

Mjerni instrumenti za mjerenje temperature nazivaju se termometri. Kod termometra ulazna veliina je temperatura, sa ijom promjenom nastaju promjene na termometrima,koje se koriste pri odredivanju temperature. Termometar punjen tekudinom se zasniva na pojavi promjene volumena tekudine s promjenom temperature. Kao medij se obino upotrebljava iva ili alkohol, koji se oboji radi lakeg oitavanja. Temperaturu mjerimo u Celzijevim stupnjevima (C), Fahrenheitovi stupnjevi (F). Jedinica SI za termodinamiku temperaturu je kelvin (K). Termometar ima dva vana dijela: Senzor i Konverzor Termometri se dijele na dvije skupine : Primarni termometri i Sekundarni termometri Prema konstruktivnoj izvedbi termometre moemo podjeliti na: Stakleni termometar, tapni termometar, bimetalni termometar, opruni termometar, otporniki termometar, elektrini termonaponski termometar, radijaciski pirometar. Prema nainu rada razlikujemo: kontaktne, bezkontaktne, i sa posebnim radnim postupcima. Prema signalu mjerenja termometre dijelimo na : elektrine i mehanike.