Professional Documents
Culture Documents
xaraiSvili
i. gagniZe
m. CavleiSvili
i. nacvliSvili m. nacvalaZe
mikroekonomika
saxelmZRvanelo
gamomcemloba `universali~
Tbilisi 2008
mikroekonomikis
kursis
(Intermediate
Microeconomics)
gankuTvnilia
ekonomikisa
da
biznesis
fakultetis
bakalavriatis studentebisaTvis.
redaqtori
profesori e. meqvabiSvili
recenzentebi:
P
profesori r. Ggvelesiani
profesori i. ananiaSvili
da
biznesis
fakultetis
saredaqcio-sagamomcemlo
sabWos
gadawyvetilebiT.
e.
xaraiSvili i. gagniZe
ISBN 978-9941-12-244-6
: 22 36 09, 8(99) 17 22 30
Sinaarsi
winasityvaoba ..........................................................................................................................................
nawili I _ Sesavali mikroekonomikaSi
73
78
81
84
85
87
88
89
93
93
3
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
94
96
98
99
103
106
114
114
121
126
132
........ 185
10.2
10.3
10.4
10.5
10.6
214
216
218
222
225
232
242
249
252
256
261
264
264
266
269
273
278
283
343
345
350
352
354
356
5
winasityvaoba
ekonomikisa
da
biznesis
administrirebis
mimarTulebiT
specialistebis
nawilia.
aRniSnuli
Sedegis
miiRebaSi
gansakuTrebuli
roli
da
kursis
SeswavliT
gadawyvetilebebis
studenti
miRebis
daeufleba
instrumentebs,
ekonomikuri
Camouyalibdeba
codnas
sazogadoebrivi
studenti
seqtoris
warmatebiT
ekonomikis,
gamoiyenebs
finansuri
makroekonomikis,
blokis
disciplinebis,
gansakuTrebulad
fokusirebulia
mikroekonomikis
gamoyenebaze
SeiZleba
mikroekonomikis
realurad
gamoyeneba
saswavlo
auditoriis
gansakuTrebuli
mniSvneloba
mieniWeba
winaswar
dagegmil
da
swavleba
ganxorcieldeba
keisebis,
jgufuri
muSaobisa
da
Seswavlisadmi
biznesis
programas
codnis
amgvari
mimarTulebis
saleqcio
Semowmebis
midgoma
studentebisaTvis.
masalebis,
meTodebisa
da
gansakuTrebiT
maT
seminaruli
damxmare
vTavazobT
mecadineobebis,
literaturis
farTo
gansakuTrebuli
adgili
daeTmoba
seminarul,
praqtikul
amoxsnis,
saleqcio
masalis
situaciuri
analizis,
jgufuri
da
mosmenisa
saseminaro
da
ukeT
aTvisebisaTvis
prezentaciebs
Microsoft
studentebs
SevTavazebT
PowerPointis
formatSi.
donisa
kursSi
da
SesaZleblad
maTi
Semdgomi
migvaCnia
studentis
maTematikuri
specializaciidan
gamomdinare
moculobis
masalebis
ufro
diferencirebuli
individualuri
dro
da
studentebis
Rrma
analitikuri
midgoma
moxdeba
saSinao
davalebebis
maTematikuri
Seswavlis
seminarul
Sesrulebis
momzadeba
iZleva
SesaZleblobas,
maSin
mecadineobebze,
dros,
Sesabamisad,
kerZod
gamocdis
daexmareba
standartis
SemuSavebasac
sxvadasxva
specialobis
saSinao
davalebebis,
amocanebsa
da
proeqtebis
monitoringis
ganxorcieleba.
studentebs
gverdiT
kursis
testebi,
saSualeba
eqnebaT
isargeblon
www.economics.tsu..ge/micro,
swavlebis
koncefcia,
eleqtronuli
sadac
silabusi,
biblioTeka
mikroekonomikis
ganTavsebulia:
sagamocdo
qarTul,
kaTedris
mikroekonomikis
sakiTxebi,
rusul
da
veb-
TviTSefasebis
inglisur
enebze,
gansakuTrebul
madlierebas
gamoxataven
studentebis
mimarT,
da
mogvawodes
saqmiani
SeniSvnebi
da
winadadebebi.
gaweuli
pasuxismgeblobas
iReben
daSvebul
Secdomebze
da
winaswar
bodiSs ixdian maT gamo. aseve avtorebi miesalmebian yvela saqmian winadadebas da
SeniSvnas, romelic gamoTqmuli iqneba kolegebisa da studentebis mxridan. imeds
momzadda
Tsu
ekonomikisa
da
biznesis
fakultetis
sazogadoebrivi
mecnierebaa
resursebis
SezRudulobisa
da
saojaxo
meurneobebi,
muSakebi,
faqtiurad
nebismieri
adamiani,
sawarmos
danaxarjebs,
aRniSnuli
Semosavlebs,
ekonomikuri
mogebas
erTeulebi
da
rogor
da
a.S.)
mikroekonomika
ratom
Rebuloben
gvixasiaTebs
rogor
saqmianoben,
viTardebian
dargebi
da
miReba aris
mikroekonomikis,
sagani.
ekonomikaSi
arsebobs
meore
donec,
romelic
makroekonomikad
iwodeba.
10
da
zrdis
tempi,
saprocento
ganakveTi,
umuSevroba,
inflacia,
saxelmwifo
arCevanis
produqtisa
erTobliobas,
da
momsaxurebis
romelic
Tavis
fasTan.
mxriv
maSasadame,
kavSirSia
makroekonomika
Tu
makroekonomikis
sakiTxebis
Seswavlisas
ekonomikuri
analizi
cxovroben
SezRuduli
SesaZleblobebis
samyaroSi.
SezRudulia
dro.
resursebis
SezRuduloba
(Scarcity
Resources)
ganawilebas
sxvadasxva
produqtsa
da
momsaxurebas
Soris;
rogor
axali
mowyobilobebi
da
gamoiyenos
isini
erTi
romelime
saxis
produqtis warmoebaze.
Tanamedrove
sabazro
ekonomikaSi
momxmareblebi,
muSakebi
da
firmebi,
arCevans
da
maTi
miRwevis
optimalur
gzebs.
imisaTvis,
rom
gaakeTos
aramed
gamouyenebeli
sawarmoo
SesaZleblobebic.
optimaluri
yvela
subieqtis
mier
ekonomikur
gadawyvetilebis
miRebisas
Tanamedrove
sazogadoebaSi
adamianebi
sakuTari
survilebis
romlebic
yiduloben
Sromas,
kapitals,
nedleulsa
da
masalebs
wyaroebzec
navTobproduqtebis
(gazi,
Semcvlels.
SeSa
da
amasTan,
sxva),
radgan
moTxovna
momxmarebeli
aiwevs
SeSis
eZebs
Rumelzec.
nedleulze
fasis
aweviT
fasebis
cvlilebiT
miRebul
mosalodnel
Sedegebs
aanalizebs
adgenen,
Tu
ramdeni
unda
gadavixadoT
erTeul
produqtSi
an
gaCerebuli.
ekonomikaSi
moqmedebs
sxvadasxva
fasi,
amitom
unda
kalaTis
SemadgenlobaSi
Semavali
produqtebis
raodenoba
12
Rirebulaba
2000w.100.
am
gaangariSebiT
gairkveva
droSi
realuri
Semosavlebis cvlileba.
ganvixiloT nominaluri da realuri Semosavlebi; nominaluri da realuri
fasebi; maTi damokidebulebebi.
nominaluri Semosavali
vTqvaT
uari,
rom
miviRoT
sasurveli
produqti
da
momsaxureba.
fasi
SeiZleba
Seicvalos.
magaliTad,
rodesac
dovlaTis
SeviZinoT
yovel
larze,
Semcirdeba.
es
niSnavs,
rom
laris
msyidvelobiTunarianoba daeca.
fasebis
analizisas
mniSvnelovania
SefardebiTi
fasebis
dadgena.
saqonlis an momsaxurebis
mTliani
dovlaTis
saSualo
fasTan
mimarTebaSi.
magaliTad,
Tu
13
maSin misi SefardebiTi fasi Semcirdeba. es imitom moxda, rom wlis ganmavlobaSi
televizoris fasi gaizarda naklebad, vidre mTliani dovlaTis saSualo fasi.
fasi xels
uwyobs
alternatiul variantebs
Soris
produqtis,
momsaxurebis,
2008
wels benzinis realuri fasi 1990 wlis fasebSi iqneba: realuri fasi (RP)=
(38,8/120)2lari = 0,64 lari
maSasadame, benzinis realuri fasi 2008 wels 1990 welis fasebiT dabalia,
vidre 1990 wels. kerZod, benzinis realuri fasi Semcirda 8%-iT ((0,64-0,70)/0,70=0,08), xolo nominalurma fasma aiwia 185%-iT (2/0,70100=285%); CPI gaizarda 209%-iT
((120-38,8)/38,8=2,09).
ZiriTadad
samomxmareblo
gamoviyenebT
arCevanis
realur
variantebi
da
ara
TavisTavSi
nominalur
moicaven
fasebs,
fasebis
radgan
SefardebiT
erTiani
gadawyvets.
baza.
yvela
amdenad,
fasis
rodesac
erTiani
vzomavT
mniSvnelobis
fasebs
dadgena
larebSi
an
am
sxva
magaliTi 1
nominaluri da realuri Semosavlebis analizi
Tu pirvel wels Cveni nominaluri Semosavali iyo 300 lari, romliTac
SegveZlo SegveZina 50 kg xorci (1 kg-is fasi 6 lari), xolo meore wels isev 300
lari Semosavlis pirobebSi SeviZineT mxolod 30 kg (xorcis fasi 6 laridan 10
laramde gaizarda), maSin SegviZlia davaskvnaT: nominaluri Semosavali meore
wels pirvel welTan SedarebiT igive darCa, xolo realuri Semosavali Semcirda.
imisaTvis, rom gvqondes igive msyidvelobiTunariani Semosavali (SegveZlos 50 kg
xorcis SeZena), igi unda Seadgendes 5010=500 lars. SeiZleba moxdes ise, rom
14
pirvel wels Cveni Semosavali iyos 300, xolo meore wels _ 500 lari. xorcis
fasi ki Sesabamisad _ 6 da 10 lari. am SemTxvevaSi SeiZleba davaskvnaT, rom
moimata nominalurma Semosavalma (300 laridan 500 laramde), xolo realuri
Semosavali igive darCa (300/6=50kg; 500/10=50kg.). amrigad, Cveni cxovrebis done ar
Secvlila. pirvelad aRweril SemTxvevaSi ki cxovrebis donis gauaresebas hqonda
adgili.
SeiZleba ganvixiloT mesame variantic, romelic albaT yvelasaTvis ufro
metad sasurvelia. vTqvaT, orive wels nominaluri Semosavali 300 lari iyo,
xolo xorcis fasi 6 laridan Semcirda 5 laramde. maSin vityviT, rom cxovrebis
pirobebi gagviumjobesda, vinaidan moimata realurma Semosavalma. Tu adre 300
lariT viZendiT 50 kg xorcs, axla SegviZlia 60 kg-is SeZena (300/5=60).
meoTxe
nominaluri
SesaZlo
SemTxvevaSi
Semosavlebis
zrda.
SeiZleba
Tu
moxdes,
nominaluri
rogorc
Semosavali
realuri,
300
ise
laridan
SemTxvevaSi
realuri
Semosavali
gaizrdeba
(50kg-dan
60kg-mde).
SeiZleba
iyo
formaluri
logikis
deduqciis,
saSualebiT
Sedarebis,
SemuSavebul
analogiis,
iqna
hipoTezis,
analizis,
mtkicebisa
sinTezis,
da
a.
S.
meTodebi.
analizi _
konkretuli
faqtebis
ganzogadebaze
dafuZnebuli
daskvnis
meTodi
avlens
movlenebisa
da
procesebis
msgavsebasa
da
15
formalur
logikaSi
mtkicebulebis
qveS
igulisxmeba
erTi
azris
maTematikur
meTods.
mikroekonomikuri
analizisaTvis
mniSvnelovania
movlenebs
Soris
mizez-
aaSenos
gayidvebidan
iseTi
im
miiRos
kerZod,
rom
gansazRvruli
maqsimaluri mogeba.
mniSvnelovani
gavlenas,
varaudiT,
faqtorebi,
gayidvebis
aRniSnul
romlebic
periodis
ganmavlobaSi
SemTxvevaSi
gamosakvlevia
gayidvebis
moculoba,
momgebianobaze
produqtis
fasi
da
axdenen
pirobebi,
mogebaze
moqmedi
faqtorebi,
rogor
aisaxeba
igi
gamyidvelTa
SedegSi,
debulebaze,
mtkicebulebaze,
miRebis surviliT.
romelsac
rom
faqtebi
ganamtkiceben.
mewarmeebi
moqmedeben
igi
dafuZnebulia
maqsimaluri
mogebis
vinaidan
16
igi
grafikuli
modeli
gamoiyeneba
agebebisa
ganisazRvros
gamoyenebul
emsaxureba
da
imis
Teoriebisagan
maTematikis
konkretuli
iqnes
ekonomikur
movlenis
winaswar
cvladebs
daskvnebis
daxmarebiT)
winapiroba.
gamosavlenad,
Soris
kavSirebis
gamosatanad
(logikis,
da
saSualebas
amrigad,
rom
modeli
ekonomikuri
iZleva
SeiZleba
pirobebis
an
kaxeTis
mosaxleobis
adaT-wesebis
codna.
aseTi
detalebi
ekonomikuri cvladebi
(Economic
raodenobaze,
cvladebs,
akeTebs
romlebic
zemoqmedeben
ra garkveul varauds
cvladebze.
igi
adamianTa qcevaze
akavSirebs
da
am
SezRudvebze.
Tu
SeZena
dakavSirebulia
rogor
gavlenas
sesxis
moaxdens
procentis
normasTan
sagadasaxado
dabegvra
an
imis
ojaxis
Semosavlebze da a.S.
modelebi orientirebulia ramdenime ekonomikur cvladebs Soris kavSirebze.
magaliTad,
mogebis
miwodebis
(saqonlis
maqsimizaciaze
an
damyarebuli
momsaxurebis)
miwodebis
moculobaze
modeli
moqmedi
saWiroa
faqtorebis
17
sesxis
saprocento
ganakveTic.
saprocento
moculobis
ganakveTi
cvlileba
asaxavs
mcirdeba,
aseT
SemTxvevaSi
gadawyvetilebaze
am
mSeneblobis
faqtorebis
erTobliv
yvela
mikroekonomikuri
modeli,
es
iqneba
,,saferavis
fasis
pirobiTi optimizacia
pirobiTi
optimizacia
(Constrained
Optimization),
rogorc
mikroekonomikuri analizis
instrumenti,
gamoiyeneba
gadawyvetilebis
mimRebi
subieqtis
mier optimaluri
aris
is
damokidebuleba,
romlis
maqsimizacias
an
minimizacias
momxmarebels
surs
Tavisi
moTxovnilebebis
maqsimalurad
funqcia
aris
damokidebuleba,
romelic
aRwers
Tu
ramdenad
mwarmoebels
surs
ise
dagegmos
gamoSvebuli
produqtis
damoukidebeli
cvladis
(Indipendent
Variable)
erTi
erTeuliT
18
warmoebuli produqtis
raodenobas
anu
gamoSvebis
moculobasa
(Output)
da
produqtis
warmoebaze
gaweul mTlian danaxarjs (Total Cost _ TC) Soris. vvaraudobT, rom rac ufro
met produqts awarmoebs firma, miT ufro izrdeba misi mTliani danaxarji. am
SemTxvevaSi mTliani danaxarji aris damokidebuli cvladi. misi mniSvneloba
damokidebulia
gamoSvebis
moculobaze,
romelic
mocemul
SemTxvevaSi
amoxsna,
aramed
miznis
funqciisa
da
SezRuduli
pirobebis
identificireba.
magaliTi 2
pirobiTi optimizacia: sajiriTo moednis Robe
davuSvaT,
fermers
surs
cxenebisaTvis
sajiriTo
moednis
SemoRobva
oTxkuTxedi formis RobiT. mas aqvs F metri sigrZis Robis masala da ufro metis
yidva
ar
SeuZlia.
samagierod
mis
winaSea
Robis
sigrZisa
da
siganis
19
amoxsna
a)
miznis
funqcia
aris
damokidebuleba,
romlis
maqsimizaciasac
fermeri
LW miznis funqciis
maqsimizacias.
b)
SezRudva
SemTxvevaSi
asaxavs
fermeris
im
viTarebebs,
romlebic
dgas
fermeris
winaSe.
am
F sigrZis Robis
fermers
egzogenuri
ukve
cvladi,
gaaCnia
radganac
sigrZis
is
Robis
masala.
am
modelSi
ganixileba
rogorc
mocemuli.
aris
endogenuri
qveS
meore
xazze
gamosaxulia
endogenuri
cvladebi,
romelTa
SerCeva-
mianiSnebs, rom
magaliTi 3
sareklamo kampania ludis gasayidad
dauSvaT,
ludis
qarxnas
sareklamo
kampaniis
Casatareblad
momavali
20
auditoria
hyavs.
momxmareblisaTvis
reklamis
vizualuri
mxare
ufro
21
mTlianad daxarjuli
(litri weliwadSi)
Tanxa (lari)
tele reklama
radio reklama
100000
4750
950
200000
9000
1800
300000
12750
2550
400000
16000
3200
500000
18750
3750
600000
21000
4200
700000
22750
4550
800000
24000
4800
900000
24750
4950
1000000
25000
5000
vTqvaT,
sareklamo
kampaniis
Catarebis
Semdeg
gaviangariSeT
ludis
raodenoba
ar
unda
aRematebodes
sareklamo
kampaniis
biujets.
22
cxrili
1.1-is
swrafi
gadaxedviT
SesaZloa
gavakeToT
mcdari
daskvna,
dasmul
SekiTxvaze
swori
pasuxis
gacema
SesaZlebelia
SezRuduli
varianti:
1000000
lari
mTlianad
ixarjeba
tele
reklamaze,
ludis
800000
reklamaze,
laris
damatebiTi
nacvlad
100000
900000
laris
laris
zRvruli
daxarjvas
gadawyvetT
efeqtianoba
iqneba
tele
(24750-
wonasworobis analizi
mikroekonomikuri
(Equilibrium
Analysis).
analizis
sistemis
meore
instrumentia
wonasworoba
aris
wonasworobis
analizi
mdgomareoba,
romelic
23
sityvebiT,
sanam
gareSe
faqtorebSi
mimdinare
cvlilebebi
ar
daarRveven
wonasworobas.
mikroekonomikaSi konkurentul bazarze wonasworoba miiRweva maSin, roca
bazari gawonasworebulia (Market Clears) _ bazarze mwarmoeblebis mier mocemul
fasad miwodebuli produqtis raodenoba emTxveva momxmareblebis mier amave fasad
moTxovnil produqtis raodenobas. naxazze 1. 1 mandarinis bazris wonasworul
mdgomareobas gviCvenebs moTxovnisa da miwodebis mrudebis gadakveTis wertili.
siWarbe
miwodeba (S)
2.50
2.00
1.50
deficiti
moTxovna (D)
0
Q1
Q3
Q2
Q5
mandarinis raodenoba
Q4
bazari
ar
imyofeba
wonasworul
mdgomareobaSi,
radgan
miwodebuli
am
dros
moTxovna aWarbebs
miwodebas.
bazarze
SedarebiTi statika
24
SedarebiTi
statika
(Comparative
Statics),
rogorc
mikroekonomikuri
rogorc
wonasworobis,
aseve
pirobiTi
optimizaciis
analizis
dros.
Tu
rogor
gamoiyeneba
SedarebiTi
statika
wonasworobis
dros
garTulebulia
sazRvargareTidan
misi
importi.
momxmareblebis
S2
S1
3.00
1.00
D1
Q
0
Q2
Q1
mandarinis raodenoba
miwodebis
mrudi
iyo
S1,
moTxovnis
mrudi
ki
D1 .
sawyis
gadaadgileba S2
mrudis saxiT.
darwmunebiT
faqtoris
cvlilebis
Semdeg
Seicvala
endogenuri
cvladebis
25
26
ekonomikur-maTematikuri modelireba
daxriloba miiswrafis
-ken
aRmavali
daxriloba
nulovani
daRmavali
0
,,a
,,b
`b~
`a~
klebadi
zrdadi
klebadi
zrdadi
`g~
`d~
ekonomikur-maTematikuri
modelireba
modelirebis
organzomilebian
sivrceSi
umartives
grafikebis
saxes
warmoadgens
daxmarebiT.
aq
SeiZleba
mniSvneloba
matulobs,
maSin
grafiki
aRmavalia;
2)
argumentis
1.3
(a,
b)
gamosaxulia
umartivesi
wrfivi
damokidebulebebi.
27
magaliTi 4
wrfivi damokidebulebis grafikebis ageba
vTqvaT,
qimiuri
gvainteresebs
saSualebebis
damokidebulebis
gamoyenebasa
da
dadgena,
romeliRac
marcvleulis
farTobze
mosavals
Soris.
simartivisaTvis X-iT aRvniSnoT qimiuri saSualebebis raodenoba (tona), xolo YiT _ warmoebuli marcvleulis raodenoba (aTasi tona).
ori cvladi gamoxatavs Semdeg Teoriul Tanafardobas:
Y=f(x)=100X+100
(1.1)
Y=f(x)
niSnavs,
akonkretebs
rom
damokidebulia
damokidebulebas.
Nnaxazze
X-ze.
1.5
tolobis
naCvenebia
am
meore
nawili
damokidebulebis
wyvils,
(1.1)
rac
tolobis
Tanafardobas
akmayofilebs.
RerZTa
gadakveTis wertils (0) grafikis sawyiss uwodeben, igi ori cvladis nulovan
mniSvnelobas Seesabameba.
(1.1) tolobaSi mocemuli Teoriuli Tanafardoba gviCvenebs, rom Tu X=1,
maSin Y unda udrides 200-s (Y=1001+100). analogiurad, Tu X=2, maSin grafiki
gviCvenebs, rom Y=300
naxazze
1.5
(300= 1002+100 ).
gamosaxulia
wrfivi
damokidebuleba
(Linear
Relations).
mis
X=0-is
pirobebSi.
grafikulad
Tavisufali
magaliTSi
damokidebulebis
am
wertils
grafikis
vertikalur
Tavisufali
Seesabameba
wevri aris
wevri
misi
100-is
warmoebis
tolia.
marcvleulis
moculoba
qimikatebis
gamouyeneblad.
wrfis
kuTxuri
koeficienti
(Slopes
Of
Graphs)
ganisazRvreba
Y-is
marcvleuli).
amrigad,
wrfisaTvis
kuTxuri
koeficientis
mniSvneloba
28
imas,
rom
qimiuri
saSualebebis
yoveli
damatebiTi
tona
gazrdis
marcvleulis warmoebas 200 aTasi toniT, warmoeba 2-jer ufro mgZnobiare iqneba
qimiuri saSualebebis gamoyenebisadmi.
Y
400
Y=(X)
300
200
Tavisufali
wevri
wrfivi
damokidebulebis
kuTxuri
koeficienti
SeiZleba
gaangariSebul
Y=100,
(300-100), xolo X-is gadideba udris 2-s (2-0). amrigad, Y-is cvlileba X-is erTi
erTeuliT gadidebisas udris 100-s (200/2). wertilis yoveli wyvili, romlebic
wrfivi
damokidebulebis
kuTxuri
koeficientis
gasaangariSeblad
gamoiyeneba,
magaliTSi
wrfe
SeiZleba
gamosaxavdes
damokidebulebas
qimiur saSualebebsa da mosavals Soris mwiri miwis nakveTisaTvis. ase, rom 1 tona
qimiuri saSualeba mTlianad sakmarisi ar aris Tundac garkveuli raodenobis
marcvleulis mosayvanad (magaliTad, drenaJis daxmarebiT qimiuri saSualebebis
gamoyeneba gansakuTrebiT efeqtiani xdeba).
kuTxuri koeficienti da daxriloba urTierTdakavSirebulia mxolod RerZTa
mudmivi masStabebis pirobebSi. Tu vertikaluri RerZi naxazze 1.6 gadakeTebuli
29
iqneba
iseTnairad,
rom
100
gadaiqceva
200-ad,
200
400-ad
da
a.S.,
maSin
wina
SemTxvevaSi
X-is
erTi
erTeuliT
gadidebisas
mxolod
100-iT
400
300
200
100
nax. 1.6 ufro daxrili wrfe kuTxuri koeficientis didi mniSvnelobiT xasiaTdeba
zeda wrfe mocemul naxazze asaxavs Y=f(X) damokidebulebis grafiks, (rac naCvenebia naxazze 1.5); misi kuTxuri
koeficienti 100-is tolia. ufro daxrili wrfis kuTxuri koeficientia 200.
Seesabameba dadebiTi
amrigad,
funqcia
30
uaryofiTia.
RerZTa
fiqsirebuli
masStabis
pirobebSi,
rac
ufro
daxrilia
400
300
200
100
Y=g(X)
0
magaliTi 5
arawrfivi damokidebulebis grafikebis ageba
naxazi 1.8 gviCvenebs
qimiuri saSualebebis (X)
arawrfiv damokidebulebas
(Nonlinear Relations)
gamoyenebasa da marcvleulis
qimikats,
SesaZleblobas
miviRebT
iZleva
200
tona
marcvals,
marcvleulis
xolo
gamoSveba
ori
tonis
gaizardos
280
gamoyeneba
tonamde.
Y-is
gamoyenebis dros.
Semcirebas.
Aam
marcvleulis
wertilis
gamoSveba
Semdeg
ecema
X-is gadideba
nulamde,
Tu
31
iyos (SeadareT X=4 da X=7). Ees niSnavs, rom Cven SegviZlia visaubroT kuTxuri
koeficientis mniSvnelobaze arawrfivi mrudisaTvis.
400
300
280
Y=(X)
200
100
0
1
10 11
12
5,5
32
nulovani kuTxuri
koeficienti
400
dadebiTi
kuTxuri
koeficienti
uaryofiTi kuTxuri
koeficienti
A
C
350
300
280
Y=(X)
A
C
200
100
0
1
10 11
12
5,5
Y=350, X=3
da maSasadame,
AA
wrfeze
CC-s uaryofiTi
iqneba.
rogorc
moyvanili
magaliTebidan
Cans,
mrudis
kuTxuri
koeficienti dadebiTia maSin, roca mrudi aRmavalia (e.i. X-is gadideba iwvevs Y-is
zrdas) da uaryofiTi, roca mrudi daRmavalia Y(X-is mniSvnelobis gadidebisas Y
mcirdeba).
33
ekonomikuri
movlena
Camoayalibos
iseTi
axsnas
mecnierulad,
debulebebi,
romlebic
obieqturad
da
aravisaTvis
dasaxos
sadao
ar
gzebi,
iqneba.
fasebze.
aRniSnuli
analizi
SeiZleba
gamoyenebul
iqnes
Semdegi
es
TavisTavad
warmoadgens
prognozs,
romelic
SeiZleba
debulebas
magaliTia
`ekuTvnis
`politika,
gaakeTosL
romelic
es
an
aferxebs
is~.
normatiuli
Tavisufal
debulebis
vaWrobas,
unda
yovelTvis
gaaCniaT
sakuTari
Sexedulebebi
da
damamtkicebeli
mogebis
maRal
SevuqmnaT
normebze
ukiduresad
da
SevecadoT
SeWirvebulebs
elementaruli
bazris
funqcionirebaSi
ZiriTadi terminebi
34
sasicocxlo
endogenuri cvladi
pirobiTi optimizacia
wonasworuli analizi
SedarebiTi statika
pozitiuri analizi
normatiuli analizi
ZiriTadi daskvnebi
1.
2.
inflaciis
gamoricxvis
mizniT
iangariSeba
realuri
fasebi.
realur
Teorias,
romelsac
SeuZlia
martivad
axsnas
ekonomikuri
nebismieri
modeli
ganzomilebadi
modelis
cvladebiT.
aRiwereba
naturaluri
farglebSi
Semodis
an
fuladi
mza
saxiT
ekonomikuri
sididea.
da
cvladebi
cvladebi,
ucvlelia
romlebic
_ egzogenuri
yvela
mikroekonomikuri
pirobiTi
optimizacia,
modeli
iyenebs
wonasworuli
analizis
analizi
da
sam
instruments:
SedarebiTi
statika.
magram
garkveuli
pirobebiT
SezRuduli
arCevanis
usazRvrod
SedarebiTi
manamde,
statika
sanam
ganixilavs
egzogenuri
egzogenuri
faqtorebi
cvladebis
ucvlelia.
cvlilebebis
normatiuli
analizi
ekonomikur
movlenebs
xsnis
mecnierulad,
kiTxvebi ganxilvisTvis
1.
ganmarteT
mikroekonomikis
kursis
Seswavlis
sagani.
ra
gansxvavebaa
sidideebia
saWiro
wrfivi
damokidebulebis
grafikulad
warmosadgenad?
9. romel wrfes gaaCnia dadebiTi kuTxuri koeficienti? uaryofiTi?
10. rogor gaiangariSeba wrfis daxrilobebi da kuTxuri koeficientebi?
11. daasaxeleT pozitiuri da normatiuli analizis magaliTebi.
36
moTxovnis,
miwodebisa
da
sabazro
wonasworobis
analizi
ganvixiloT
myidvelTa
da
aradiferencirebuloba;
gamyidvelTa
bazarze
didi
Tavisufali
raodenoba;
Sesvla
saqonlis
da
gasvla;
identuroba,
myidvelebis
Ffasi
(lari erT tonaze)
400
300
0
75,7
76,1
76,6
wertili.
naxazze
modeli.
raodenoba
horizontalur
RerZze
mocemulia
konkretuli
bazris
ZiriTadi
saqonlis
mTliani
37
yidva-gayidva
(magaliTad,
naxazze
2.1
saqarTvelo);
3.
dro,
romlis
SeiZleba
Seisyidon
gadamuSavebis
firmebma
mizniT
(magaliTad,
nawils
e.w.
meoradi
misi
saboloo
xorblis
an
Sualedur
spirti,
sirofi,
(warmoebuli)
moTxovna
Seadgens.
magaliTad,
nawils
produqtze.
warmoadgens
naxazze
2.1
pirdapiri
moTxovna
moTxovnis
mrudi
moTxovna
aCvenebs
uSualod
saqarTvelos
am
bazarze
xazs
usvams
moTxovnis
mrudis
kidev
erT
mniSvnelovan
am
faqtorebs
Soris
aRsaniSnavia:
fasebi
urTierTdakavSirebul
moTxovnaze.
miuxedavad
amisa,
moTxovnis
mrudi
gviCvenebs
38
magaliTi 1
moTxovnis mrudis ageba
amocana
davuSvaT, rom
Semdegi formuliT:
Q d 5,3 0,1P ,
sadac Q d
(2.1)
amoxsna
a)
Tu
erT
avtomobilze
fasi
aris
15 000
lari,
avtomobilebze
( P 25 ), moTxovna avtomobilebze
iqneba:
wertilebs,
romlebic
romlebic
(a)
Seesabamebian
kiTxvaSi
fasisa
ganvsazRvreT
da
da
raodenobis
vaerTebT
maT.
im
mrudi
raodenobiT
avtomobilebs.
gantolebaSi
(2.1)
fasis
koeficienti
39
P
55
45
35
5,3
25
15
avtomobilebze
moTxovnis mrudi
saqarTveloSi
0
1,8
2,8
3,8
4,8
5,8
2.1
mocemuli
warmoadgens
miwodebis
(Supply)
mruds
saqarTveloSi
moqmedi
mrudi SeiZleba
ganvixiloT
mrudebis jami.
miwodebis mrudi aRmavalia. igi gviCvenebs, rom maRali fasis pirobebSi
mimwodeblebi ufro met xorbals sTavazoben momxmareblebs, xolo dabali fasis
dros
romlebic
raodenobaze.
nedleuli
da
gavlenas
magaliTad,
sxv.).
aseve,
axdenen
warmoebis
miwodebis
bazarze
miwodebuli
saqonlis
faqtorebze
arsebuli
fasebi
raodenobaze
moqmedebs
sxva
(Sroma,
saqonelze
40
fasi
aiwevs.
es
imiT
aixsneba,
rom
navTobi
da
bunebrivi
Tu
gazi
urTierTSemcvleli
produqtebia.
naxazze
2.1
mocemuli
mrudis
SemTxvevaSi
magaliTi 2
miwodebis mrudis ageba
amocana
vTqvaT, xorblis miwodeba aSS_Si gamoisaxeba Semdegi gantolebiT:
Q Q S 0,15 P
(2.2)
amoxsna
a) 2.2 gantolebis daxmarebiT miwodebuli xorblis raodenoba sxvadasxva fasis
pirobebSi iqneba:
Q S 0,15 2 2,15
Q S 0,15 3 3,15
Q S 0,15 4 4,15
wertilSi ikveTeba. am
wertilSi fasi Seadgens 400 lars, xolo raodenoba 76,1 aTasi tonaa. am wertilSi
bazari wonasworul mdgomareobaSia. wonasworoba (Equilibrium) stabilurobis
wertilia, rodesac sabazro fasis cvlilebis tendencia ar arsebobs, Tu sxva
gareSe faqtorebi
sxv.).
wonasworuli
gansxvavebuli
fasis
dros
moqmedeben
Zalebi,
romlebic cdiloben Secvalon arsebuli fasi. magaliTad, naxazze 2.4 Cans, rom
Tu erTi tona xorblis fasi 500 laria, adgili aqvs Warb miwodebas. am fasis
dros miwodebuli xorblis raodenoba (76,6 aTasi tona) Warbobs moTxovnil (75,7
aTasi
tona)
raodenobas.
is
faqti,
rom
xorblis
mimwodeblebi
ver
yidian
41
miwodebis mrudi
xorblisaTvis aSS_Si
0,15
2,15
3,15
4,15
42
fasi
(lari erT tonaze)
Warbi miwodeba,
roca fasi aris 500 lari
500
400
300
Warbi moTxovna,
roca fasi aris 300 lari
0
75,7
76,1
76,6
gadaaWarbos
moTxovnis
fass
(naxazi
2.5),
xolo
miwodebis
PS
PD
D
O
Q
43
O
QD
QS
mdgomareobis
formirebis
Sesaxeb
ori
ZiriTadi
midgoma
ganixileba:
1. l. valrasis azriT mTavari mniSvneloba eniWeba moTxovnisa
moculobebs Soris arsebul gansxvavebas. Tu P1
moTxovna
(Q2 Q1,
da miwodebis
Soris
miwodebis
sxvaobaze.
gazrdis
rac
stimuli.
ufro
didia
miwodebis
es
gansxvaveba,
moculobis
miT
gazrda
ufro
didia
amcirebs
am
44
Warbi
miwodeb
a
P2
D
P2
A
E
PE
PE
P1
Warbi
moTxovna
O
Q1
QE
P1
D
Q2
Q1
QE Q2
P2
P2
PE
PE
P1
P1
`a~
`b~
Tu
gadaxra
wonasworuli
fasidan
(naxazi
2.8
`a~
da
`b~)
TandaTan
myari wonasworoba
mcire
45
P1
P1
P2
P2
PE
PE
P3
P3
P4
P4
`a~
`b~
PE
PE
O
`a~
TE
`b~
PE
`g~
46
Qst S ( Pt 1 ) ,
sadac Qst
(2.3)
obobaqselisebur
modelSi
damokidebulia
moTxovnisa
da
SedarebiT
moZraoba ganicdis
(naxazi
ramdenime
2.11
cikls.
`a~).
wonasworuli
Warbi miwodeba
(AB)
mdgomareobisaken
amcirebs
fass (BC),
warmoiqmneba Warbi moTxovna (CF), romelic Tavis mxriv, iwvevs fasis momatebas
(FG),
P
S
D
S
D
A
B
G
H
E
`a~
`b~
P
S
`g~
nax. 2.11 myari (a) da aramyari (g) wonasworobebi obobaqselisebur modelSi da regularuli
meryeoba (b)
47
magaliTi 3
wonasworuli fasisa da raodenobis gamoTvla
amocana
vTqvaT, moTxovnis mrudi xorbalze saqarTveloSi aRiwereba formuliT:
Q d 500 4P ,
Q S 100 2P ,
sadac
aris fasi
amoxsna
wonasworuli
fasis
misaRebad
moTxovnisa
da
miwodebis
raodenobebs
vutolebT erTmaneTs:
Qd QS
500 4P 100 2P
6P 600
P 100
wonasworuli
raodenoba
Seadgens
100
aTas
tona
48
xorbals
erT
120
E
100
80
60
40
20
D
100
100
200
300
400
500
paragrafebSi
ganxiluli
moTxovnisa
da
miwodebis
mrudebi
mdgomareobis
(raodenoba,
cvlilebebi.
fasi
da
sxv.)
cvlilebebi
da
SeiZleba
egzogenurma
gamoiwvios
(momxmarebelTa
mrudis
erTdrouli
gadaadgilebiT.
magaliTad,
vTqvaT
momxmarebelTa
2.13 ,,a.
fasebis
49
wertilSi
moTxovnis
gadaadgildeba.
mrudis
wonasworuli
amrigad,
gadaadgileba
raodenobis
Semosavlebis
iwvevs
zrdas.
Dda
rogorc
gadidebiT
wonasworuli
piriqiT,
Semosavlebis
gamowveuli
fasis,
aseve
SemcirebiT
fasi
D1
D2
D1
D2
B
A
A
,,a
,,b
raodenoba
raodenoba
ganvixiloT
kidev
erTi
magaliTi.
davuSvaT,
warmoebis
erT-erT
sferoSi
fasis
momateba
zrdis
wonasworul
fass
da
amcirebs
wonasworul
50
S2
S1
S1
S2
A
D2
D
O
,,a
,,b
raodenoba
raodenoba
nax. 2.14 samuSao Zalaze fasis cvlilebiT gamowveuli miwodebis mrudis gadaadgileba
samuSao Zalaze fasis Semcireba miwodebis mruds gadaadgilebs marjvniv S1-dan S2 mdgomareobaSi. wonasworuli
mdgomareoba A-dan B wertilSi gadava. wonasworuli fasi mcirdeba, xolo wonasworuli raodenoba izrdeba (nax. ,,a).
samuSao Zalaze fasis gazrda gamoiwvevs wonasworuli fasis gazrdas da wonasworuli raodenobis Semcirebas (nax. ,,b).
SedarebiTi
statikuri
analizis
CatarebiT
SegviZlia
CamovayaliboT
2.
moTxovnis
Semcirebisa
da
ucvleli
miwodebis
SemTxvevaSi
mcirdeba
miwodebis
Semcirebisa
da
ucvleli
moTxovnis
SemTxvevaSi
izrdeba
da
miwodebis
SemTxvevebic arsebobdes.
1. moTxovna
da
SeiZleba
ufro
rTuli
SemTxvevis
mimarTulebiT icvlebian.
dros
ori
dros
cvlilebis
Sedegad
savaraudo
Sedegi
ganixileba:
a)
miwodeba
fasis Semcirebis
ori
da
miwodebis
parametrebi.
Mmocemul
SemTxvevaSi
moTxovnisa
da
51
miwodebis
cvlilebis
Sedegi
TanabarmimarTulia:
moTxovnis
gadideba
iwvevs
produqtis
wonasworuli
da
moTxovnis
gazrdiT
gamowveuli
Sedegi
iqneboda.
rogoria
da
miwodebis
cvlilebis
SedarebiT
gadidebaze,
parametrebze.
Tu
maSin produqtis
miwodebis
wonasworuli
Tu miwodebis
da
miwodebis
erTi
da
imave
mimarTulebiT
cvlilebis
raodenoba? moTxovnisa
produqtis wonasworuli
Semcirebis
Tu miwodebis
masStabze,
maSin
miwodebis
erTdrouli
axdens.
Semcirebis
masStabi
wonasworuli
fasi
ufro
izrdeba,
metia moTxovnis
Tu
sapirispiro
aRniSnuli
zemoqmedebas
fasis zrdas,
produqtis
wonasworul
Semcireba
SesaZlebelia
raodenobaze?
produqtis
darwmunebiT
moTxovnisa
raodenobaze
vifiqroT,
Semamcirebel
rom
produqtis
magaliTi 4
bazris wonasworobis SedarebiTi statikuri analizi
amocana
vTqvaT moTxovna aluminze aSS-s bazarze aRiwereba gantolebiT:
Q d 500 50P 10I ,
52
da
sadac P
_ erTi adamianis
sadac
fasia
(dolari
erTi
tonisaTvis).
amitom
aluminis
warmoebis
daxarjebis
rom
boqsitis
fasi
Tavidanve
gansazRvrulia
aluminis
mwarmoeblebisaTvis.
a) ra egzogenuri da endogenuri cvladebis gamoyofa SegiZliaT am SemTxvevaSi?
b) ra
aris
aluminis
wonasworuli
fasi,
rodesac
I 10
(anu
10 000$
erT
(anu
aageT
moTxovnis
mrudis
gadaadgileba.
gamoTvaleT
am
mrudis
amoxsna
a) am magaliTSi egzogenuri cvladebia saSualo Semosavlebi I da boqsitis fasi
B.
moTxovnisa da miwodebis
mrudebis
aRmwer gantolebebs
aluminis bazrisaTvis:
Q d 600 50 P
Q S 400 50 P
wonasworuli
fasis
gansazRvrisaTvis
aRniSnul
sidideebs
vutolebT
erTmaneTs:
600 50 P 400 50 P
1000 100 P
10 P
e.i. wonasworuli fasi aris 10$ erT tona aluminize, xolo wonasworuli
raodenoba tolia:
53
Q 600 50 10 100
amrigad,
wonasworuli
raodenoba
aris
100
milioni
tona
alumini
weliwadSi.
g)
moTxovnas,
romelsac
formulaSi.
naxazze
vpoulobT
2.15
naCvenebia
I 5
mniSvnelobis
aRniSnuli
CasmiT
moTxovnis
moTxovnis
mrudi
da
aseve
e.i.
wonasworuli
fasi
10$-dan
Semcirda
9,5$-mde
erTi
tonisaTvis.
naxazze
2.16
naCvenebia
axali
S
miwodebis
d
54
mrudi.
wonasworuli
fasis
S (B=2)
10.00
9.50
D1 (I=10)
D2 (I=5)
0
75 100
S1 (B=2)
S2 (B=1,5)
10
D (I=10)
100
150
55
Q 600 50 9,00
Q 150
amrigad, wonasworuli raodenoba izrdeba 100 mln tonidan 150 mln tonamde
weliwadSi (naxazi 2.16). es mdgomareoba Seesabameba moTxovna-miwodebis mesame
kanons _ miwodebis zrda Uucvleli moTxovnis SemTxvevaSi iwvevs wonasworuli
fasis Semcirebas da wonasworuli raodenobis gazrdas.
magaliTi 5
axladmokrefili vardebis bazari da 8 martis efeqti
Tu Tqven giyidiaT axladmokrefili vardebi, maSin SeamCnevdiT, rom maTi
fasi mniSvnelovnad icvleba wlis ganmavlobaSi. fasi, rogorc wesi, 8 marts
daaxloebiT sam-xuTjer ufro metia, vidre sxva dros. naxazze 2.17 naCvenebia
vardebis fasebi da raodenobebi martsa da agvistoSi sami wlis ganmavlobaSi
(2006 w., 2007 w. da 2008 w.) safaso politikis asaxsnelad gamoviyenoT SedarebiTi
statikuri analizi.
P
marti 2006-2008
4
agvisto 2006-2008
1
0
2
10
marjvniv
gadaadgileba
gamowveulia
imiT,
rom
D1 -dan
D2
momxmareblebi,
56
fasebze
ufro
stabiluria,
radgan TeTri da
P
S
6
40
1
D2
D1
0
2
10
S 1 -dan
S 2 -Si
da 1999 wlis
dasawyisSi dafiqsirda yvelaze maRali fasi. naxazze naTlad Cans, rom vardebis
57
fasi 8 martis kviraSi 1999 wels gaizarda 6 laramde erTi calze, rac 5 larTan
SedarebiT maRali fasia.
wina
paragrafebSi
Cven
vixilavdiT
situaciebs,
rodesac
adgili
hqonda
orive
mrudis
gadaadgilebiT
Seqmnilma
kombinirebulma
efeqtma
S2
S1
1
D1
D2
0
2
10
58
S2000
fasi (lari erT tonaze)
S2008
400
180
D2000
D2008
76,1 76,6
magaliTi 6
moTxovnisa
da
miwodebis
mrudebis
gamoyeneba
broileris
bazris
analizisaTvis
broileri
gankuTvnili,
qaTmis
vidre
industriisaTvis
jiSia,
kvercxis
es
romelic
ufro
warmoebisaTvis.
SedarebiT
axali
xorcis
moxmarebisTvis
saqarTvelos
dargia.
Aarc
sxva
aris
agrosamrewvelo
qveynebSi
aqvs
adreul wlebSi
`fufunebis~
produqti
da
moixmareboda
mxolod
ardadegebis
an
mniSvnelovnad
gazarda
qaTmis
xorcis,
rogorc
misi
Semcvleli
59
Semcireba
1950-1990
wlebSi
da
Semdeg
fasebis
ufro
naklebad
2.40
1990
1.00
2000
0.70
0
10
30
70
naxazze 2.22 Cans, rom 1950-2000 wlebSi broileris moTxovnis mrudi marjvniv
gadaadgilda.
es
sxvadasxva
faqtoris
moqmedebam
gamoiwvia;
1950-iani
wlebis
Semosavlebis
momxmareblebi arCevans
nawilze.
momxmarebelTa
zrdam
gamoiwvia
akeTebdnen qaTmis
gemovnebis
xSiri
masze
moTxovnis
pirveli xarisxis
cvla
iwvevda
gazrda.
xorcze, mkerdis
moTxovnis
mrudis
60
P
S1950
2.40
S1990
S2000
1950
1990
1.00
D2000
0.70
D1990
D1950
0
10
30
70
moTxovnisa
da
miwodebis
mrudebis
erTdroulad
marjvniv
marjvniv
teqnologiebis
gadaadgileba
danergvam,
ramac
gamoiwvia
maT
Tanamedrove
saSualeba
misca
fermebSi
ewarmoebinaT
axali
maRali
gaTvlili
fasisa
da
raodenobis
cvlilebeba,
rac
naxazze
2.22
ZiriTadi terminebi
moTxovna
moTxovnis kanoni
moTxovnis moculoba
moTxovnis mrudi
Warbi moTxovna
miwodeba
miwodebis kanoni
miwodebis moculoba
miwodebis mrudi
Warbi miwodeba
sabazro wonasworoba
wonasworuli fasi
wonasworuli raodenoba
myari wonasworoba
absoluturad myari wonasworoba
SefardebiTi myari wonasworiba
lokaluri wonasworob
61
ZiriTadi daskvnebi
1.
moTxovna-miwodebis
analizi
mikroekonomikis
ZiriTadi
instrumentia.
rogorc
iqneba warmoebuli
gansazRvruli bazrisTvis,
da
miwodebis
mrudebi,
moTxovnisa
da
miwodebis
moTxovnisa
da
miwodebis
SesaZlebelia
am
wonasworuli
gatolebiT.
damokidebuleba
cvladebis
sxva
fasis
amasTan,
ekonomikur
zemoqmedebiT
gamoTvla
Tu
viciT
cvladebze,
gamowveuli
sabazro
bazarze
kiTxvebi ganxilvisaTvis
1.
62
63
kanonzomierebebisa da specifikurobis
SemTxvevebSi.
ganvixilavT,
Tu
rogor
moqmedebs
ekonomikis
bazrebi,
sadac
moTxovnis
moculoba
naklebmgrZnobiarea,
S1
`a~
`b~
S1
E1
P1
E1
P1
E0
P0
P0
Q1
Q0
S
E0
D
Q1
Q0
64
sadac
moTxovnis
elastikuria
fasis
elastikuroba
moculoba
Zalze
cvlilebis
mimarT
saqonlis
fasis
aris
maRalmgrZnobiarea,
(naxazi
3.1
`b~).
cvlilebaze
damokidebulia,
amrigad,
moTxovnis
moTxovnis
moculobis
elastikurobis,
roca
moTxovnis
safaso
elastikurobis
elastikurobis
kerZod
zRvrul
SemTxvevebs,
absoluturad
araelastikur
absoluturad
elastikur
moTxovnas,
sadac
elastikurobis
koeficientis
araelastikuri
moTxovnis
SemTxvevaSi
moTxovna
avlens
saqonlis
koeficienti
SemTxvevaSi
moTxovnis
neitraluri
saqonlebis
pirobebSi
dadebiTia,
jvaredini
SemTxvevaSi
xolo
moTxovnis
urTierTSemavsebeli
elastikurobis
jvaredini
jvaredini
koeficienti
elastikuroba
saqonlis
uaryofiTia.
0-is
tolia.
aucilebelia gvaxsovdes, rom sazogadod E AB E BA . moTxovnis elastikuroba Semosavlis mixedviT aris moTxovnis moculobis procentuli cvlileba gamowveuli
Semosavlis 1%-iT Secvlis pirobebSi.
2
aucilebelia gvaxsovdes, rom elastikurobis koeficientis mniSvnelobis Sesaxeb evropul da amerikul saxelmZRvaneloebSi SeiZleba
gansxvavebuli Sexedulebebi Segvxvdes. magaliTad: amerikeli mecnieri g. menqiu wers `vinaidan saqonelze moTxovnis raodenoba
saqonlis fasis ukuproporciulia, raodenobis procentul cvlilebas yovelTvis fasis procentuli cvlilebis sawinaaRmdego niSani aqvs.... am
wignSi mivyvebiT `minus~ niSnis ugulebelyofis farTod gavrcelebul tradicias da elastikurobas dadebiT ricxvad warmovadgenT
(maTematikosebi mas absolutur mniSvnelobas uwodeben)~ (g. menqiu, `ekonomikis principebi~, Tb., 2008 w, gv. 89).
aRniSnulis sapirispirod, evropul saxelmZRvaneloSi vkiTxulobT: `Cven vambobT, rom moTxovnis elastiuroba maRalia,
rodesac igi didi uaryofiTi ricxviT gamoixateba.... moTxovna elastiuria, Tu elastiuroba fasis mimarT `-1-ze~ dabalia, moTxovna
araelastiuria Tu elastiuroba fasis mimarT minus erTsa da nuls Sorisaa~. (d. begi, s. fiSeri, r. dornbuSi, `ekonomika~, Tb., 1999 w.,
gv. 50-51). zogjer elastikurobis maCvenebels dadebiTi ricxvis miRebis mizniT win `-~ niSans uweren, zogjer ki absoluturi
mniSvnelobis gamosaxatad modulSi svamen. miRebulia aseve minus niSnis ugulebelyofac.
65
Semosavlis
mixedviT
gansxvavebulia
moTxovnis
elastikuroba
pirveli
Semosavlis
aucileblobis
sagnebze
mixedviT
moTxovnis
1-ze
( E IP 1 ).
metia
elastikuroba
pirveli
Semosavlis
rigis
mixedviT
1-ze
naklebia ( 0 E 1 ).
P
I
moculoba
damokidebulia,
mgrZnobiarea,
zogjer ki,
ar aris
elastikuria
damokidebuli,
fasis
naklebad
P
S
E1
S
P1
P0
P1
E1
E0
P0
D1
D
O
Q0
D1
E0
D
Q
Q1
Q
Q0
Q1
`a~
`b~
Amiwodebis
cvlileba,
safaso
elastikuroba
ganpirobebuli
misi
fasis
aris
1%-iT
saqonlis
miwodebis
cvlilebis
moculobis
Sedegad,
miwodebis
gansxvavebulia
sruliad
elastikuri
miwodebis
zRvruli
garkveuli
raodenobis
sazRvrebSi
saqoneli
iwarmoeba
erTgvari
66
mudmivi
moTxovnis
mrudis
or
wertils
Soris
elastikurobis
gamosaTvlelad
E DP
Q1 Q2 P1 P2
:
,
Q1 Q2 P1 P2
(3.1)
K wertilis ki - Q =40;
:
2,2 .
10 40 2,10 1,2
50 3,3
(3.2)
saqonlis
sxva
moTxovnaze
moqmedi
yvela
efeqtebi
(rogoricaa:
yvela
klebad
mruds
aqvs
Tavisi
Sesabamisi
Sebrunebuli
moTxovnis
67
a 1
Q
b b
(3.2)
b
P
P
Q
Q
100%
P
(3.3)
P
D
tolia,
e.i.
erTeulovani
elastikurobisaa.
wertilidan
CrdiloeTiT
Q a bP
EDP
elastikuri nawili
EDP 1
a
2b
a 1
Q
b b
G
araelastikuri nawili
EDP 0
a
2
moTxovnis
elastikurobis
formula
moTxovnis
wrfivi
mrudis
Q a b(a / b) a a 0
68
a/b
pirobas:
da
SevudaroT
erTmaneTs
Zalze
gansxvavebuli
bazrebis
pirobebSi,
mrudis
elastikurobiT.
elastikuroba
erTis
gansakuTrebuli
aseT
moTxovnis
tolia.
SemTxvevaa
mrudze,
ganvixiloT
moTxovnis
mis
yovel
pirobiTi
mrudi
wertilSi,
magaliTi.
boris
#
1.
2.
3.
safexburTo
bileTebis
bileTebis
mayurebelTa
organizatorTa
matCis rangi
fasi
raodenoba
danaxarjebi
Semosavlebi
msoflio Cemp.
SesarCevi
9 lari
600
9X600=54000l
9X600=54000l
matCebi
evropis Cemp.
SesarCevi
6 lari
900
6X900=54000l
6X900=54000l
matCebi
erovnuli
Cempionatis
3 lari
1800
3X1800=54000l
3X1800=54000l
matCebi
am SemTxvevebSi moTxovnis safaso elastikurobis koeficientis mniSvneloba
yovelTvis erTis tolia (erTeulovania)
cxrilis
monacemebze
dayrdnobiT
naxazze
3.4
( E DP 1)
gamosaxulia
izoelastikuri
moTxovnis mrudi.
69
B
G
900
600
1800
da
grZelvadiani
ganisazRvros
ramdenad
icvleba
periodebis
moTxovna
interpretacia.
da
miwodeba
zustad
fasebis
unda
cvlilebis
mwarmoeblebi
cvlilebasTan
da
cvlian
da
Tavis
momxmareblebi
samomxmareblo
axdenen
Seguebas
Cvevebsa
da
fasebis
samewarmeo
prioritetebs.
sazogadod,
moTxovna
da
miwodeba
da
maTi
amsaxveli
mrudebi
Zalze
70
fasebTan
adaptacias.
saqonelTa
umravlesobisTvis
grZelvadian
periodSi
moTxovnis
elastikuroba
moklevadian
da
grZelvadian
grZelvadian
periodSi
adaptaciis
etapis
aRweris
mizniT
da
miwodebis
mrudebi
da
wonasworobis
Eo
wertili,
romelsac
airze
fasis
gazrda
iwvevs
mrudis
mrudis
gaswvriv
mrudi
ar
Seicvlis
daxrilobis
kuTxes).
am
dros
miiReba
E1
Run ) moklevadiani
periodis mrudad.
P
DSR
II
S1
DLR
P1
E2
E1
P2
E0
P0
Q2
Q1
Q0
71
Tu
sawyisi
mrudis
Sesabamisi
safaso
elastikurobis
koeficienti
DLR
mrudis
gaqra.
Sedegad
qveyanaSi
mravali
damwyebi
firma,
romelic
panika
SSR
II
E1
SLR
P1
P2
E2
D1
E0
P0
D
Q0
Q1
Q2
damakmayofilebeli
ar
aRmoCnda.
deficitis
gamo
mkveTrad
72
(I etapi).
garkveuli
periodis
Semdeg
bazari
gajerda
am
saqonliT,
ramac
D1 mr-
E 2 (Q2 P2 ) wertili.
axali
suraTs,
da
Tavdapirveli
romelic
gviCvenebs
wonasworobis
Tu
rogor
wertilebis
Seicvala
SeerTebiT
mdgomareoba
miviRebT
grZelvadian
SegviZlia
CamovayaliboT
zogadi
daskvna
saqonelTa
P P P P ),
Q0Q2 Q0Q1 ).
yvelaze
metad
gavrcelebuli
Secdoma
moTxovnis
safaso
gamyidvelisTvisac
(samarko
firmisTvis
an
brendisTvis)
aseve
araelastikuri iqneba.
ganvixiloT
ludis
magaliTi.
cnobilia,
rom
ludze
moTxovna
73
moTxovna
gadaerTvebian
am
im
markis
produqtze
droisaTvis
moqmedi
SesamCnevad
sxva
Semcirdeba.
dabalfasiani
momxmareblebi
brendis
saqonelze,
sidides,
SemTxvevaSi
Tu
tipiur
romeli
myidvelia
momxmarebels
ar
mgrZnobiare
aqvs
ludis
fasis
sxva,
mimarT.
kargi
ludis
Semcvlelis
konkurentebi:
`lomisi,~
`nataxtari~,
`hercogi~
da
sxva,
swrafad
ludze
moTxovnis
elastikuroba
Seicvleba
fasTan
erTad.
firma
flobs
iseT
wils
bazarze,
rom
SeuZlia
sabazro
fasze
moTxovna
grZelvadianSi.
moklevadian
periodSi
ufro
elastikuria,
vidre
74
mniSvnelovnadaa
damokidebuli
warmoebis
wliur
moculobebze.
sakuTrebaSi
arsebuli
macivrebi
moralurad
da
fizikurad
periodSi
sakuTrebaSi
macivrebis
aRmoCndeba
saerTo
iqneba
5%-iT
raodenoba,
naklebi,
romelic
vidre
fasebis
grZelvadian
periodSi
iqneba
0,05/0,10=[-0,5],
e.i.
dabali,
xolo
DSR
saqonlebis
magaliTebi.
roca
izrdeba
avtomobilze
fasi,
xarjze
da
moTxovna
matulobs.
Sesabamisad
moTxovna
ufro
eqsploataciis
saqoneli),
roca
miwodeba
ufro
elastikuria
75
SLR
SSR
mixedviT
moTxovnis
elastikuroba
grZelvadian
da
moklevadian
periodebSi.
moklevadiani (erTjeradi) gamoyenebis saqonlebisTvis, rogoricaa kvebis
produqtebi,
sasmelebi,
sawvavi,
garToba
da
a.S.
moTxovnis
elastikuroba
ganvixiloT
Zlieri
ekonomikuri
aRmavlobis
pirobebSi
benzinze
moklevadiani
moxmarebis
saqonelze
Semosavlis
mixedviT
76
xangrZlivi
situacia.
eqsploataciis
magaliTad,
saqonlisaTvis
avtomobilebi.
Zlieri
damaxasiaTebelia
ekonomikuri
sapirispiro
zrdis
pirobebSi
moTxovnis
elastikuroba
Semosavlis
xangrZlivi moxmarebis
mixedviT
moklevadian
saqonelze
periodSi
ufro
aRvniSneT,
rom
xangrZlivi
eqsploataciis
saqonelze
moTxovna
romlebic
awarmoeben
aseT
saqonlebs,
Zalze
mgrZnobiare
arian
qveynebSi
aTeuli
wlebis
manZilze
dakvirvebaTa
Sedegad
mTliani
erovnuli
produqtis
cvlilebebs,
rogorc
zrdas,
ise
Semcirebas.
SedarebiT
gansxvavebulia
damokidebuleba
grZelvadiani
moxmarebis
da
aRniSnul
Semosavlis
gasaTvaliswinebelia
monacemebi
situacias
gviCveneben
ganapirobebs
faqtorebis
individTa
adamianebi
sinergiuli
ganwyobac.
kerZod,
ukeTesi
momavlis
moTxovnaze
moqmedi
moqmedebac.
amasTan,
rogorc
statistikuri
molodinSi
gacilebiT
77
sapirispirod,
maCveneblebis
(fasi
Tu
da
firmis
moculoba)
mier
warmoebuli
saSualebiT
produqtis
moTxovnis
safaso
3.9).
aucilebelia
gvaxsovdes,
rom
erToblivi
amonagebi
maqsimaluria
TR P Q
( E D ) absoluturi
mniSvneloba
fasi ( P ) izrdeba
fasi ( P ) mcirdeba
E DP 1
TR
mcirdeba
TR
E DP 1
TR
izrdeba
TR mcirdeba
izrdeba
P, TR
TR
EDP 1
EDP 1
K
EDP 1
EDP 1
E DP 1
B
0
A
Q
EDP 1
Q
`b~ moTxovnis safaso elastikuroba da erToblivi
amonagebi
nax. 3.9 `a~ da `b~ moTxovnis safaso elastikurobis, fasisa da erToblivi amonagebis
damokidebuleba. saqonelze elastikuri moTxovnis pirobebSi fasis zrda amcirebs erTobliv amonagebs,
xolo araelastikuri moTxovnis pirobebSi fasis zrda iwvevs erToblivi amonagebis gazrdas.
78
sagadasaxado
politika.
davuSvaT,
rom
saxelmwifos
Semoaqvs
S1
S1
ixdian momxmareblebi
S
gadasaxadis
sidide
ixdian
momxmareblebi
gadasaxadis
sidide
ixdian
mwarmoeblebi
D
ixdian mwarmoeblebi
D
0
Q
`a~ elastikuri moTxovna da
SedarebiT araelastikuri
miwodeba
Q
`b~ araelastikuri moTxovna da
SedarebiT elastikuri miwodeba
agreTve
Warb
sagadasaxado
tvirTs,
romelic
aris
sazogadoebrivi
79
amgvarad,
moTxovnisa
da
miwodebis
elastikurobis
cnebis
Seswavla
ZiriTadi terminebi
ZiriTadi daskvnebi
1.
moTxovnis
elastikurobis
pirobebisTvis
gviCvenebs
formula
gansxvavebas
moTxovnis
moTxovnis
wrfivi
mrudis
mrudis
daxrilobis
dakavSirebulia
drois
periodTan.
moklevadian
periodSi
moTxovnasa da miwodebaze umetes zegavlenas axdens fasi, xolo grZelvadian periodSi _ moculoba.
3.
saqonelTa
umravlesobisTvis
moTxovna
ufro
elastikuria
grZelvadian
Teoria
mniSvnelovania
mTavrobaTaTvis
ekonomikuri
kiTxvebi ganxilvisTvis
1.
elastikurobis
3.
4.
daaxasiaTed
moTxovnis
moklevadiani
da
grZelvadiani
adaptacia
da
gamosaxeT grafikulad.
5.
6.
80
7.
8.
9.
praqtikuli mniSvneloba,
rogorc
warmoadgens
dovlaTis
unars,
daakmayofilos
myidvelis
moTxovna);
2. ra Rirs? (kiTxva ukavSirdeba dovlaTis fass);
3.
racionaluroba
survili,
Semosavlebi
gamoyenebul
iqnes
maqsimaluri
sargeblianobiT;
-
upiratesobebisa
da
faseulobebis
sakuTari
sistema
yoveli
myidvelis
81
mocema
SeuZlia,
aramed
SesaZlebelia
agreTve
TviT
am
da
momsaxurebis
nakrebs
imgvarad,
rom
mis
xelT
arsebuli
aseTi
saxiT
dasmis
pirobebSi
Znelad
dasajerebelia
Tavdapirvelad.
vgrZnobT
imasac,
rom
meore
saqoneli
pirvelTan
es
ganpirobebulia
sferoSi,
ganuwyvetliv
imiT,
miiReba
rom
iseTi
rogorc
kerZo,
ise
gadawyvetilebebi,
sazogadoebriv
romelTac
Tundac
pirobiTi
magaliTi.
grigoli
onis
raionidan
Camosuli
Sesaqmnelad.
12 lars
imisaTvis,
rom
miirTvas gemrieli loris buterbrodi an wavides auzze sacuraod, anu miiRos is,
rac yvelaze metad moswons.
loris buterbrodi Rirs 1 lari, xolo auzze saSvis Rirebulebaa 3 lari.
grigols orive maTgani Zalian did kmayofilebas aniWebs, magram Semosavlis
SezRudulobis
gamo,
iZulebulia
maT
raodenobas
Soris
arCevani
gaakeTos.
82
cxrili 4.1
loris buterbrodi
sacurao auzi
danaxarjebi
raodenoba Q
danaxarjebi
raodenoba
1 l Q
danaxarjebi
sul
3 l Q
12
12
12
12
12
12
12
12
aRniSnaven
im
ori
SesaZeni
saqonlis
kombinacias,
romlebic
sacurao
auzi
A
B
E
O
10
11
12
loris buterbrodi
83
raoden.
erToblivi
zRvruli
MU
sargebliano
sargeblia
ba (sargebl.
raoden.
erToblivi
zRvrul
MU
sargebliano
n. ( MU
larz
ba (sargebl.
sargebl.
larz
l)
erT.)
( MU a)
erT.)
0
8
13
16
18
3
2
19,5
1,5
20,5
1,
5
1
davuSvaT,
kmayofileba
rom
pirveli loris
Seadgens
27
45
54
60
63
65,4
buterbrodis
sargeblianobis
erTeuls,
27
77
18
7
8
9
6
6
3
2,4
miRebis
xolo
9
6
3
2
1
0,8
Semdeg grigolis
pirveli
stumroba
buterbrodis
ganisazRvreba
da
mirTmevis
naklebia
pirveli
maTganis
miRebis
Semdgom
erTeuliT
arsebul
sargeblianobaze.
es ganwyoba SegviZlia Tavadac vigrZnoT, Tu ramdenime nayins mivirTmevT
erTdroulad. yoveli momdevno nayini sul ufro naklebad mogvwoneba da male
uarsac ki vityviT romelime maTganze, radgan dadgeba survilis dakmayofilebis,
gajerebis momenti.
zRvruli
sargeblianoba
esaa
damatebiTi
sargeblianoba,
romelsac
(zRvruli
sargeblianobis
klebadobis
gamo)
manam,
vidre
ar
Sewyvets zrdas.
grafikulad
gamovsaxoT
sacurao
84
auzis
erToblivi
da
zRvruli
sargeblianoba (erTeuli)
sargeblianoba (erTeuli)
65
63
60
54
45
27
1 2 3 4 5 6
8
5
3
1 2 3 4 5 6
Q (auzi)
Q (auzi)
moaxdinos
vimsjelebT,
sargeblianobis
maqsimaluri
maqsimizacia.
erToblivi
cxrilis
sargeblianoba
4.2
orive
monacemebiT
dovlaTidan
Tu
aris
(13+54=67).
gamouyenebeli
rCeba
lari,
romliTac
kidev
SeiZleba
SezRudulobasac
daakmayofilebs
(3 3 3 12)
da
moaxdens
kidec
sargeblianobis maqsimizacias.
ganvixiloT Tu rogor miviRoT es maCvenebeli. cxrili 4.3 monacemebidan Cans,
rom me-3 erTeuli loris buterbrodisTvis ( MU l / P l) zRvruli sargeblianobis
sidide 1 larze gaangariSebiT aris 3-is toli. igive sidide miiReba ( MU a / P a),
roca
grigoli
kviraSi
3-jer
midis
auzze.
e.i.
grigolisTvis
maqsimaluri
3
Pl
Pa
momxmareblis
optimaluri
arCevani
miiReba
(4.1)
Semdegnairad:
Tu
damatebiTi
xarjze.
85
laris
(samomxmareblo
sargeblianobis
xarjvis
kalaTaSi
es
zRvruli
arsebuli
principi
sargeblianoba
yvela)
Tanabari
saqonlisTvis.
maqsimizaciis
iqneba
Tanabari
mniSvnelovani
orive
zRvruli
principia
mikro-
romelSic
Semavali
yvela
dovlaTis
mixedviT
zRvruli
...
P1
P2
P3
Pn
(4.2)
tolobas
uwodeben
gosenis
meore
kanonsac
(4.2.)
da
igi
SeiZleba
asec
gadavweroT:
MU1
P
1
MU 2
P2
(4.3)
momxmarebeli
SeZlebs
SeiZinos
igive
raodenobisa
da
Semadgenlobis
gaxda.
am
dros
mcirdeba
momxmareblis
realuri
Semosavali,
vinaidan
SemTxvevaSi
moimatebs
grigolis
siaruli
auzze.
AE mdgomareobidan
am
dros
saxes
AF mdgomareobaSi
86
sacurao
auzi
A1
5
4
3
2
1
F
O
E
12
E1
loris buterbrodi
15
(naxazi
4.3).
grigoli
ki
SeZlebs
SeiZinos
meti
raodenobis
saqoneli.
amgvarad, Semosavlis gazrdisa da fasebis ucvlelobis pirobebSi, sabiujeto
wrfe gadaadgildeba paralelurad marjvniv da zeviT. analogiurad, Semosavlis
Semcirebisa da fasebis ucvlelobis SemTxvevaSi sabiujeto wrfe gadaadgildeba
paralelurad marcxniv da qveviT.
Semosavlis ucvlelobis SemTxvevaSi, Tu icvleba romelime saqonlis fasi,
maSin sabiujeto wrfe icvlis abscisaTa RerZisadmi daxrilobis kuTxes (kuTxe
izrdeba OX RerZze aRniSnuli saqonlis fasis gazrdis SemTxvevaSi. analogiurad,
sabiujeto wrfis daxrilobis kuTxe mcirdebaO OX
gamoyenebiT
mJRavndeba
sargeblianobis
ordinaluri
Teoriis
CavataroT
zusti
da
konkretuli
gazomvebi,
magram
ayalibebs
87
warmodgenas
gansaxilveli
nakrebis
mimarT
misi
ukeTesobis,
uaresobis
an
TeoriaSi,
kardinalurisagan
gansxvavebiT
ar
ganixileba
momxmarebeli
mxolod
sxvadasxva nakrebTa
nakrebis
erTmaneTs
SerCevis SemTxvevaSi.
Tanmimdevrul
upiratesobebis,
udarebs
dalagebas
Tavis
ganwyobas
imavdroulad is
piradi
faseulobaTa kriteriumebis
Sexedulebis
Sesabamisad.
dovlaTis
axdens
TiToeuli
mixedviT
arsebuli
mocemul SemTxvevaSi
qarTul TargmanSi
saxelwodebiT
Segvxvdes,
ase
ganurCevlobis
magaliTad:
mrudebi SeiZleba
igiveobis,
gulgrilobis,
mrudi
srul
simravles,
sargeblianobis
wyvils airCevs ` 3Y
(naxazi
4.4)
romelTac
miniWebis
warmoadgens
aqvT
unari. amgvarad,
saqonelTa
SesaZlo
momxmareblisaTvis
Tanabari
R1
3
2
R2
da
maRla
mdebareobs
ganurCevlobis
mrudi,
miT
ufro
didi
88
Tanamedrove mkvlevarebma TiToeul mruds ruqaze simbolurad mianiWes sargeblianobis sidideebi, rasac sargeblianobis funqcia ewodeba.
Y
U4
U3
U2
U1
O
zemoaRniSnuli
Teoriebis
miRwevaTa
gaerTianebis
Sedegad
Tanamedrove
da
sasaqonlo nakrebisaTvis
nakrebi
(wyvili)
A -s.
dasaSvebia
isic rom
igi orive
maTgans
Tanabrad,
eqvivalenturad ( A B ) ganixilavdes.
2.
umjobesia
bevri,
vidre
cota.
miviRoT
pirobad
is,
rom
gansaxilveli
tyeebi
da
Sedegad
Rvarcofebi
da
mewyerebi
da
a.S.
Tumca
aseT
Senacvlebis
zRvruli
normis
klebadoba.
ganurCevlobis
mrudebi
aris
89
OE
warmoadgens
dovlaTi. analogiurad O D
aris Y
dovlaTis
Senacvlebis
zonas
ganurCevlobis
mrudze
ganvixilavT
saqonelTa
sadac:
MRS
aris
90
(4.4.)
MRS
saqonelze da
mniSvneloba
uaryofiTia.
saqonlis
M MRS
erTi
gviCvenebs
saqonlis
im
erT
Rirebulebas,
damatebiT
romelic
erTeuls,
aqvs
erTi
gamosaxuls
meore
mzadaa
momxmarebeli
uari
Tqvas
imisaTvis,
rom
miiRos
OX
Y
X
B
Y- Y
X
O
X+ X
saqoneli. analogiurad,
91
A
17
-7
10
B
-5
D
5
-2
3
-1
AB
monakveTze
MRS =7
es
aris
imis
mizezi,
rom
saqoneli da a.S.
ganurCevlobis
mrudebi
aris
amozneqili
koordinatTa saTavis mimarT. garda amisa MRS klebadoba gulisxmobs imasac, rom
rogorc
zRvruli
ise Y
sargeblianoba.
amis
gamo,
momxmarebeli
yoveli
damatebiTi
da
momxmareblisTvis
mrudis
Senacvlebis
gaswvriv
moZraobis
dros
rCeba.
X -is
raodenobis
zonis
momateba
iwvevs
Y -is
saqonlis sargeblianoba ( U X )
U x
U y
(4.5)
da
dovlaTTa
92
M R SmniSvneloba
maSin
horizontalur
RerZTan
Seqmnili
unda
kuTxis
tangensiT,
romelic
iqnes
OX
gamoiTvleba
Semdegnairad:
MRS Y / X
PX
PY
(4.6)
Uy
da U x
MRS
sadac:
U x Px MU x
U y Py MU y
(4.7)
Px X saqonlis fasi;
MU y Y saqonlis zRvruli sargeblianoba kardinalur TeoriaSi;
mrudebi
saSualebas
gvaZleven
gamovlenil
iqnes
da
momxmarebelTa
Semosavlebi.
mrudebi
mxolod
gviCveneben
erTi
Tanxis saSualebiT. grafikulad mas wrfis forma aqvs (naxazi 4.9. gaixseneT da
SeadareT kardinalur TeoriaSi ganxilul sabiujeto wrfes).
93
dovlaTis
(4.8)
an
P
I
x X,
Py Py
(4.9)
I
Py
Px
Py
I
Px
X 0; Y I / Py
roca
Y dovlaTis
Semosavals
dovlaTis
SesaZenad.
am
misi
dovlaTis
raodenobas,
anu
momxmareblis
raodenobis
fasTan.
romelsac
mTeli
daTvla
advilia,
Y 0; X I / Px
Tu
momxmarebeli
Semosavali
ixarjeba
SevafardebT
yidulobs
fasSi
Px
ra
mTeli
Px
Py
RerZTan
Seqmnili
kuTxis
tangensis
mniSvnelobis.
amis
gamo
SegviZlia
I
P
CavweroT, rom igi aris Y / X Y PX
I
PY
PX
SezRudulobis
racionalurad
e.i.
gaTvaliswinebiT.
irCeven
vgulisxmobT,
saqonels
ise,
rom
rom
miiRon
momxmareblebi
maqsimaluri
94
2. man
unda
uzrunvelyos
momxmareblisTvis
saqonlisa
da
momsaxurebis
masze
sami
upiratesobebs
ganurCevlobis
da Y
mrudia,
romlebic
aRweren
momxmareblis
saqonelze da
SevniSnavT,
rom
kalaTebs,
romlebic
ganlagebuli
arian
kmayofilebas.
am analizidan Cans, rom kalaTa, romelsac moaqvs maqsimaluri kmayofileba
geometriulad unda mdebareobdes ganurCevlobis mrudisa da sabiujeto wrfis
Sexebis
wertilSi.
am
wertilSi
sabiujeto
wrfis
daxriloba
utoldeba
da Y
MRS
PX
PY
(4.10)
Px X saqonlis fasi;
Py Y saqonlis fasi.
95
M
U3
D
U2
L
U1
Px / Py
O
wertili,
U2
wertili. aq sabiujeto wrfe exeba ufro maRali sargeblianobis amsaxvel ganurCevlobis mruds.
miRweva SeuZlebelia saWiro Tanxebis uqonlobis gamo.
wertilis
xSirad
gamoiyeneba
ekonomikur
TeoriaSi.
mocemul
SemTxvevaSi
utoldeba
zRvrul
(X
saqonlis
wertilSi
danaxarjebs
( Marginal Cost )
danaxarjebi
ganisazRvreba
sabiujeto
tolia). imave
wrfis
wertilSi zRvruli
daxrilobiT,
da Y
romelic
daxris
saqonelTa fasebis
Tanafardobis tolia.
Tu MRS metia an naklebi vidre fasebis Tanafardoba, maSin momxmareblis
kmayofileba
ar
aRwevs
maqsimalur
mniSvnelobas.
sabiujeto
wrfis
gaswvriv
SeZenili
yoveli
saqonlis
mixedviT
daxarjul
TiToeul
larze,
96
magaliTad,
ganurCevlobis
saerTod ar
mrudTa
xarjaven Tanxas
analiziT
SesaZlebelia
ukidures
mogzaurobasa
gamovsaxoT
da
aseTi
gadawyvetilebebi.
naxazi 4.11 gviCvenebs im individis qcevas, romelsac aqvs saSualeba iyidos
deserti AB sabiujeto wrfis Sesabamisad da irCevs SeiZinos mxolod xili da
saerTod ar miirTvas nayini. grafikulad esaa e.w. kuTxuri gadawyvetilebis
SemTxveva situacia, roca erTi saqonlis meoreTi Senacvlebis zRvruli norma
ar
utoldeba
sabiujeto
wrfis
daxrilobas.
aseT
SemTxvevaSi
optimaluri
U3
xili
U1
nayini
B
nax. 4.11 kuTxuri gadawyvetileba
grafikze gamosaxulia im individis qceva, romelic irCevs SeiZinos mxolod xili da saerTod ar miirTvas
nayini. esaa e.w. kuTxuri gadawyvetileba - situacia, roca erTi saqonlis meoreTi Senacvlebis zRvruli
norma ar utoldeba sabiujeto wrfis daxrilobas.
nayiniT
Senacvlebis
zRvruli
norma
MRS
metia,
vidre
arsebuli
gadacvlida
uaryofiTi
raodenobis
nayins
xilze.
gamoyeneba
amasTan
unda
SeuZlebelia.
gvaxsovdes,
kuTxuri
rom
nayinis
gadawyvetilebis
zRvruli
normis
sazogadod
miRebuli
tolobisgan
gadawyvetilebis
SemTxvevaSi
moxdes
kmayofilebis
maqsimizacia,
MRS PX / PY
(4.11)
mxolod
im
dros,
roca
yvela
moxmarebuli
saqonlis
raodenoba
dadebiTi sididea.
97
amgvarad,
cvalebad
ekonomikur
garemoSi
prognozi
SesaZeni
saqonlis
4.7
`a~
`b~
`g~
`d~
Y
Y
`e~
`v~
`z~
`T~
sruli
98
mrudi iRebs naxazze 4.12 `v~ gamosaxul formas. mxolod X saqonelis msurvelis
ganwyoba naCvenebia naxazis 4.12 `z~ SemTxvevaSi. SevniSnavT, rom aseTi SemTxveva
kuTxuri gadawyvetilebis absoluturad ukiduresi formaa. Tu saqonelTa erTad
gamoyeneba sasurveli da misaRebi ar aris, maSin aseTi wyvilis ganurCevlobis
mrudebs naxazis 4.12 `T~ SemTxveva asaxavs.
4.8
momxmarebelTa
upiratesobebis
SesaZlebelia
cnobilia
gamoxatuli upiratesobani
qcevis
TeoriaSi
(preferenciebis)
Tu
misi
ara
sakiTxis
gansazRvrul
arCevanis
didi
variantebi.
ganxilvas.
iqnes
es
adgili
eTmoba
aq
saWiroa
momxmareblis
SesaZlebelia,
gamoxatuli
dadgindes,
upiratesobani,
Tuki
aris
Tuki
sakmarisi
informacia im sxvadasxva alternativebis garkveuli raodenobis Sesaxeb, romlebic airCies momxmareblebma Semosavlebisa da fasebis ama Tu im donis pirobebSi.
ZiriTadi idea martivia. Tu momxmarebeli irCevs erT sabazro kalaTas,
meoris
sanacvlod
da
Tu
SerCeuli
kalaTa
Rirs
ufro
Zviri,
vidre
misi
magram
ar
(ise rogorc
moiqca
ase,
SegviZlia
vTqvaT,
rom
kalaTa
misTvis
upiratesia, vidre B .
erTi SexedviT
Cans,
rom
da
kalaTebis
pirdapiri Sedareba
upiratesia vidre
D (da
upiratesia
B -ze da
upiratesia
kalaTa upiratesia
naxazze 4.12 Cans, rom A kalaTa umjobesia yvela danarCen kalaTebze, romlebic
moTavsebuli arian Ria ferad daStrixul zonaSi. vinaidan sakvebi da tansacmeli
ufro metad dovlaTia, vidre antidovlaTi, amitom yvela kalaTebi, romlebic
mdebareoben muqi zonis daStrixul marTkuTxedSi
99
da
upiratesobebis
Semosavlebis
ufro
maRali
cvalebadobis
sizustiT
pirobebSi,
gamovlenis
mizniT,
individis
SegviZlia
naxazi
4.13.
davuSvaT
luka,
romelic
SemosazRvrulia
L3
sabiujeto wrfiT (romelic ise iqna SerCeuli, rom gaevlo A wertilze), axla
irCevs
sabazro
kalaTas
E.
vinaidan
arCeulia
imis
miuxedavad,
rom
A
L2
B
D
x
nax. 4.12 gamoxatuli upiratesobebi: ori sabiujeto wrfe
100
y
L3
E
L1
L4
A
L2
G
B
x
nax. 4.13 gamoxatuli upiratesobebi: 4 sabiujeto wrfe
naxazze ganxilulia 4 sabiujeto wrfe im daSvebiT, rom upiratesobebi aris amozneqili. aseT
SemTxvevaSi, vinaidan E upiratesia A -ze, yvela sabazro kalaTa AE monakveTis zemoT da
marjvniv upiratesi unda iyos A kalaTasTan SedarebiT.
L4 sabiujeto wrfiT
A , amitom G
da ara
upiratesia
ganurCevlobis
mrudi
unda
mdebareobdes
zeda,
muq
ferad
daStrixul farTobSi.
gamoxatuli upiratesobebi gamoiyeneba imis Sesamowmeblad, Tu ramdenad
emTxveva
arCevanis
daSvebebs.
individualuri
varianti
momxmarebelTa
qcevis
Teoriis
momxmarebeli arCevans
konkretul situaciaSi.
ZiriTadi terminebi
zRvruli sargeblianoba
erToblivi sargeblianoba
101
sargeblianobis funqcia
Senacvlebis zRvruli norma
sabiujeto SezRuduloba
kuTxuri gadawyvetilebebi
gamoxatuli upiratesobebi
ZiriTadi daskvnebi
1.
raTa
miiRon
maqsimaluri
sargeblianoba
saqonlisa
da
arCevans
samomxmareblo
aqvs
upiratesobis
ori
urTierTdakavSirebuli
(preferenciebis)
Seswavla
da
nawili:
sabiujeto
momxmareblebi
arCevans
akeTeben
sabazro
kalaTebis
anu
saqonelTa
maqsimizacia
Senacvlebis
miiRweva
zRvruli
`kuTxuri
norma
araa
gadawyvetilebiT~.
aucilebeli
am
fasebis
upiratesobis
Seswavlili iqnes
Teoria
gviCvenebs,
Tu
rogor
SeiZleba
kiTxvebi ganxilvisTvis
1.
ganurCevlobis
mrudis
da
sabiujeto
SezRudulobis
wrfis
Sesaxeb.
7. ras niSnavs MRS ?
8. grafikulad
gamosaxeT
da
axseniT
momxmareblis
102
optimaluri
arCevanis
103
5.1
ganvlil
TemaSi
Cven
CamovayalibeT
momxmarebelTa
qcevis
Teoriis
maqsimizacias
SeviswavloT
sabiujeto
momxmarebelTa
SezRudulobis
moTxovnis
pirobebSi.
Taviseburebani,
es
rogorc
rac
ufro
meti
myidveli
hyavs
bazars,
miT
metia
moTxovna
saqonelze da piriqiT.
aqamde
vixilavdiT
moTxovnis
individualur
mrudebs.
ekonomikuri
magaliTi:
naxazze
5.1 `a~
da `b~
SemTxvevebi warmoadgenen
104
moTxovnis
sabazro
mrudi
iqneba
gacilebiT
elastikuri,
vidre
P
12
12
10
10
10
7
7
8+5=13
16
`a~
20
20+16
13
`b~
36
`g~
nax. 5.1 `a~ da `b~ daviTisa da qeTevanis moTxovnaTa individualuri mrudebia, `g~ moTxovnis sabazro mrudi
`a~ naxazze gamosaxulia daviTis individualuri moTxovnis mrudi. `b~ naxazi asaxavs qeTevanis
moTxovnis individualur mruds. sabazro moTxovna gamosaxulia `g~ naxazze, romelic miiReba daviTisa da
qeTevanis moTxovnaTa individualuri mrudebis horizontalurad SekrebiT.
5.2
mrudi `Semosavali-moxmareba~
naxazze
5.2.
MB
momxmareblisTvis
sabiujeto
SezRudulobis
da 3 Y
da 6 Y )
koordinatTa saTavesa
romelsac
literaturaSi
igi
j.
hiqsma
da
K ; K1 ; K 2
uwoda
cxovrebis
donis
mrudi
wertilebs
SevaerTebT
`Semosavali-moxmareba~.
mrudis
saxeliTac
SeiZleba
miviRebT
ekonomikur
Segvxvdes.
105
naxazebis 5.2 `a~ da `b~ erT sibrtyeze dalagebiT es naTlad Cans. mrudze
`Semosavali-moxmareba~
wertils
arsebuli
D moTxovnis
mrudze
wertili
(naxazi
5.2
(naxazi
`b~).
5.2.
`a~)
analogiurad
Seesabameba
K1
wertils
aisaxeba E wertilSi
K2
da
dovlaTTa
moxmarebas.
Tu
SenaZeni
saqonlis
raodenoba
mrudi `Semosavalimoxmareba~
M1
U3
9
M
U2
K2
U1
`aA~
K1
6
3
K
2
B 6
B1
B2
Px
E
`bA~
D
2
D1
D2
Qx
K ; K1 ; K 2
K2
aisaxeba
wertilSi
D2
K1
wertils Seesabameba
wertili
A
D1
wertils
moTxovnis
moTxovnis mrudze.
106
(mdare)
saqoneli.
masze
Semosavlis
mixedviT
elastikuroba
beqas
yovelkvireulad
3,60
lari
aqvs
gaTvaliswinebuli
Sesvenebaze
C
U3
mrudi `Semosavali-moxmareba~
B
U2
A
U1
6 10
24
12
48
saukuneSi
ekonomist
mecnierTa
mier
SemCneul
iqna,
rom
realuri
107
pirveli
mkvlevari,
romelic
akvirdeboda
Semosavlebis
gavlenas
araelastikuri
moTxovnis
mqone
yoveli
( 0 E IP 1 ),
saqonlisTvis
mrudi
`Semosavali
moxmareba~
aRwers
damokidebulebas
naxazze
erTad
izrdeba
5.4
aRwerili
SeZenili
magaliTi.
saqonlis
aq
Cans,
raodenoba.
rom
Semosavlis
magaliTad,
Tu
saqoneli iqneboda sakvebi, maSin engelis mrudi miiRebda iseT saxes, rogoric
mocemulia naxazze 5.4.`a~. esaa zogadi damokidebuleba Semosavlis zrdasa da
sakvebze danaxarjebs Soris (izrdeba Semosavali da izrdeba danaxarjebi).
aRsaniSnavia, rom engelis mrudis forma icvleba dabalxarisxiani saqonlis
SemTxvevaSi. amis safuZvelia aseT saqonelze Semosavlis mixedviT moTxovnis
elastikurobis
SedarebiT
uaryofiTi
mniSvneloba.
dabalxarisxiania,
ix.
(kartofiliani
naxazi 5.3.).
Rvezeli
Sedegad viRebT
xorcianTan
engelis mruds,
engelis mrudi
Semosavali
10,8
10,8
7,2
7,2
3,6
3,6
`a~
engelis mrudi
dabalxarisxiani
saqonlisTvis
Semosavali
sakvebi
kartofiliani
Rvezeli
`b~
zrdis
sasursaTo
Sesabamisad,
saqonliT,
upirveles
Semdeg
yovlisa,
standartuli
xdeba
xarisxis
moTxovnis
samrewvelo
108
SemCneulia
saintereso
kanonzomiereba.
maSinac
ki,
roca
mimdinareobs
xarisxis
yoveldRiuri
moxmarebis
samrewvelo
saqonelze
sasursaTo saqoneli
`Semosavali-moxmareba~
ganxilvis
dros
miRebuli
piroba
iyo
magaliTi:
dimitris
aqvs
kviraSi
40
lari
saimisod,
rom
orive saxis bileTis fasia 4 - 4 lari. sawyisi sabiujeto wrfea BL1 (naxazi 5.6
`a~). am wrfis daxriloba tolia:
PX /PY = 4/4 = 1
davuSvaT, rom Semcirda latariis bileTis fasi da gaxda 2 lari. am dros
miiReba axali BL2 sabiujeto wrfe, romlis daxrilobaa Px / Py =2/4=1/2. optimaluri
kalaTaa
K ( BL2
sabiujeto
wrfisa
da
U2
ganurCevlobis
mrudis
Sexebis
BL
109
A, K
da
wertilebs, miviRebT
mruds `fasi-moxmareba.~
naxazidan 5.6 `a~ gamomdinare Cven SegviZlia avagoT naxazi 5.6 `b~. aq
latariis
bileTebis
fasisa
da
maTze
dimitris
moTxovnis
moculobis
urTierTdamokidebulebis gamosaxviT
Y kinoTeatris bileTebi
B
8
mrudi `fasimoxmareba~
A
K
`a~
6
5
U1
U2
U3
L3
L2
L1
10
16
20
40
X latariis bileTebi
Px
A1
`b~
4
K1
2
C1
1
0
D
2
10
16
QX
vnaxavT, rom naxazze 5.6 `a~ arsebuli A wertili Tavisi maCveneblebiT (latariis
bileTebis SemTxvevaSi) Seesabameba A1 wertils naxazze 5.6 `b~. analogiurad
Seesabameba
K1 , xolo C
Seesabameba C1 . amgvarad,
A1
K1 da C1 wertilebis
110
SemTxvevebSi
fasebisa
da
Semosavlebis
cvlileba
da
zemoqmedeba
moculobis
moTxovnis
zrdiT
an
moculobaze
SemcirebiT.
gamoixateba
ufro
martivad
saqonelze
moTxovnis
Semosavlis
efeqti
aRmocendeba maSin, roca fasis Semcirebis dros imave Semosavlis donis pirobebSi
momxmarebels SeuZlia meti SeiZinos.
Senacvlebis efeqti fasebis cvlilebis Sedegad mdgomareobs moTxovnis
moculobis adaptaciaSi SefardebiT fasebTan. roca erTi saqonlis fasi mcirdeba,
xolo meoresi ar icvleba, momxmarebeli ufro meti raodenobiT iZens gaiafebul
saqonels. samomxmareblo kalaTaSi izrdeba gaiafebuli saqonlis xvedriTi wili
meore saqonlis raodenobis Semcirebis xarjze.
ganvixiloT magaliTi: davuSvaT, rom X dovlaTze fasi mcirdeba, xolo Y
dovlaTze
fasi
ucvleli
rCeba.
Semosavlis
done
sawyisi
mdgomareobisTvis
individis
realuri
Semosavali,
saqonlis
SeZenaa
SesaZlebeli.
anu
2.
biujetis
saSualebiT
xorcieldeba
ufro
meti
raodenobis
ZviradRirebuli
sabiujeto
wrfesTan
U1
ganurCevlobis
mrudis
Sexebis
wertili
E1
AB1
U1
111
Sexebis
piroba
gulisxmobs
imas,
rom
ganurCevlobis
momxmareblisTvis
sawyisi
OX
RerZze
E 0 E1
da
E2
efeqtma,
xolo
darCenili
112
KK 3
cvlileba gamowveulia
Y
`a~
A
E0
U1
K
B
A
E1
U2
`b~
E0
U1
K
K2
B
X
Y
A
E1
U2
E0
A1
`g~
U1
E2
K3
B
Senacvlebise
feqti
K2
B2
B1 X
Semosavlis
efeqti
saerTo efeqti
nax 5.7. `a~, `b~ da `Gg~ - Semosavlis da Senacvlebis efeqtebi normaluri saqonlisaTvis
erT saqonelze fasis Semcirebis Sedegad miiReba ori saxis efeqti, I (Semosavlis) roca igive SemosavliT met
saqonels vyidulobT da II (Senacvlebis), roca samomxmareblo kalaTaSi erT saqonels meoreTi SevcvliT.
`a~ naxazze gamosaxulia momxmareblis sawyisi optimaluri arCevani.
`b~ naxazze gamosaxulia momxmareblis optimaluri arCevani X saqonelze fasis Semcirebis Sedegad. am dros
sabiujeto wrfe AB gadadis AB1 mdgomareobaSi da miiReba axali wonasworuli arCevani E1 wertilSi
ganurCevlobis mrudze - U2 .
`g~ naxazze mocemulia A1 B2 sabiujeto wrfe, igi aris AB1 sabiujeto wrfis paraleluri. 0X RerZze X saqonelze
Semosavlis efeqtis mniSvnelobaa K 3 K 2 , xolo KK 3 aris Senacvlebis efeqtis sidide. saerTo efeqtis sididea KK 2 .
113
( X da
saqonelTa
raodenoba
nakrebSi)
Secvla
gamowveuli
efeqtis
ganurCevlobis
gaTvaliswinebis
mrudis
wrfeebTan Sexebis
gaswvriv,
wertilebze
gareSe.
gansxvavebuli
grafikulad
igi
erTidaimave
daxrilobis
mqone
sabiujeto
SerCevaSi
gamoixateba.
Semosavlis efeqti (Income Effect) esaa zemoqmedeba, romelic mimdinareobs
samomxmareblo
gamowveulia
moTxovnaze
dovlaTze
realuri
fasis
Semosavlis
cvlilebis
cvlilebis
Sedegad,
xarjze,
Senacvlebis
rac
efeqtis
Semosavlisa
da
Senacvlebis
efeqtebi
Tavisi
sididiT
Semosavlis efeqti
Senacvlebis efeqti
1. normaluri
(standartuli)
saqoneli
saerTo efeqti
Senacvlebis efeqti
2. dabalxarisxiani
(mdare)
saqoneli
Semosavlis efeqti
saerTo efeqti
Senacvlebis efeqti
3. gifenis saqoneli
saerTo efeqti
Semosavlis efeqti
kerZod,
normaluri
(standartuli)
dovlaTisTvis
saerTo
efeqti
114
5.6
momxmareblis
racionaluri
qcevis
qcevis
TeoriaSi
zogadi
miRebulia,
principebis
rom
Sesabamisad.
individebi
Tumca
iqcevian
realurad
es
momxmarebelTa moTxovna
arafunqcionaluri
funqcionaluri
socialuri
umravlesobasTan
mierTebis
efeqti
spekulaciuri
araracionaluri
I veblenis
snobis efeqti
efeqti
funqcionaluria
Tvisebebis
mixedviT,
moTxovna,
romlebic
romelic
ganpirobebulia
damaxasiaTebelia
dovlaTisaTvis.
magaliTad,
funqcionaluria
magidas
imis
rom
viZenT
gamo,
is
zogadad
moTxovna,
gvWirdeba
im
samomxmareblo
TviT
ekonomikuri
rodesac
kompiuteris
kompiuteruli
teqnikis
ufro
uSualod
damaxasiaTebel
ar
ZiriTad
aris
dakavSirebuli
TvisebebTan.
ekonomikuri
magaliTad,
dovlaTisTvis
prestiJuli,
moduri,
funqcionalur
daniSnulebas
emateba
da
gansazRvravs
individis
moTxovnaSi
gamoiyofa
socialuri,
spekulaciuri
da
115
umravlesobasTan
cdilobs
ra
ar
mierTebis
CamorCes
sxvebs,
efeqti
(Bandwagon
yidulobs
imas,
Effect).
rasac
momxmarebeli
sxvebi.
mis
qcevas
umravlesobasTan
mierTebis
efeqtis
qveS
igulisxmeba
momxmarebelTa
moTxovnis zrdis efeqti. aseT SemTxvevaSi amboben, rom efeqti dadebiTia. naxazze
5.8 gamosaxulia moTxovnis sawyisi D
D
P
P1
P2
D1
Q1
Q3
Q2
Q
umravlesobasTan mierTebis
efeqti
Q3Q1 ,
116
P1
P2
D
D1
Q1
Q2
Q3
snobis efeqti
snobis efeqtia
Q2Q3
prestiJul
an
sademonstracio
moxmarebas.
veblenis
h.
leibenstaini
efeqtis
qveS
117
P
D1
P2
P1
Q1
Q3
Q2
fasis cvlilebis
efeqti
veblenis efeqti
P1 kritikuli
fasis dros, moqmedebas iwyebs veblenis efeqti. moTxovnis sidide izrdeba Q 2 -mde. Sedegad miRebuli mrudi D1
veblenis efeqtis moqmedebis Sedegad momxmarebeli saqonels masze fasis gazrdis Sedegad yidulobs.
- warmoadgens moTxovnis `zrdad~ mruds veblenis efeqtis gamo.
- moTxovnis Tavdapirveli
fasis
zrdasTan
erTad,
rac
ewinaaRmdegeba
moTxovnis
kanons.
amis
fasebis
gazrdis
saSiSroebac
aseve
awmyoSi
axdens
saqonelze
moTxovna
warmoiqmneba
myisieri
survilis,
ganwyobis
momxmareblis
racionaluri
qcevis
pirobebs.
am
ganwyobis
gavleniT
118
qveyanaSi
diskusiebis
socialuri
asparezi.
uzrunvelyofis
aq
mudmivad
sistema
ganixileba
xSiradaa
socialuri
koreqtirebis
sakiTxebi.
momxmarebelTa
qcevis
Teoria
ganixilavs
cxovrebis Rirebulebis ganmsazRvrel indeqsebs da maTi gamoyenebis SesaZleblobas socialuri mimarTulebis saxelmwifo programebis ganxorcielebis dros.
sabazro ekonomikis mqone qveynebSi arsebuli sistemis CarCoebSi pensioneri
iRebs
Semweobas,
istoriis
romlis
safuZvelze.
sididec
ganisazRvreba
gasacemi Tanxebis
misi
koreqtireba
SromiTi
cxovrebis
saqmianobis
Rirebulebis
indeqsebi,
romlebic
gamoiyeneba
cxovrebis
Rirebulebis
Sefasebis mizniT, esenia: samomxmareblo fasebis indeqsi (Consumer Price Index CPI), cxovrebis Rirebulebis indeqsi (Cost of Living Index - COL), laspeiresis
indeqsi (Index Laspeires), paaSes indeqsi (Index Paashe) da jaWvuri Sewonili
indeqsebi (Chain-Weighted Price Index). TiToeuli maTgani ganvixiloT calcalke.
idealuri
indeqsi
(Ideal
Cost-of-Living
Index)
gansazRvravs
Sedegad
momxmareblis
mier
Sesyidvebis
struqturaSi
gamowveul
Senacvlebis efeqts.
cxovrebis
statistikis
Rirebulebis
biuro
gaTvaliswinebulia
indeqsis
monacemebs
xarjebi
gansazRvris
agrovebs
ramdenime
dakavSirebuli
mizniT
wyaros
aSS-is
Sromis
saSualebiT.
adgilmdebareobasTan,
aq
sakvebTan,
gamoyenebul
sawvavze,
momsaxurebasa
da
remontze,
transportirebaze da a.S;
sxvadasxva: sxva danaxarjebi,
wels
universitetis
ivane
ekonomikis
javaxiSvilis
fakultetis
saxelobis
I
kursis
Tbilisis
studenti
iyo.
saxelmwifo
I
semestris
119
ruseTSi
dawyebuli
didi
safinanso
krizisis
Sedegad
mqone
biujets,
Tumca
fasebis
cvlilebis
gamo,
sargeblianobis
SesaZeni
kalaTa
10lari
1.
wignebi
2.
sakvebi
30 pir. kg
sul xarjebi
40 lari
(8X10=80)
4 lari
(4X40=160)
5 lari
48 pir. kg
(30X4=120)
200 lari
(48X5=240)
400 lari
sabiujeto
SezRuduloba,
romelic
aqvs
ninos
kursze,
U1
ganurCevlobis
mrudze.
Cven
A wertilSi, romelic
SegviZlia
davrwmundeT,
rom
kg produqts da 4 wigns. nino ase imitom moiqca, rom zogad kursebTan SedarebiT
speckursebis
saxelmZRvaneloebis
fasi
sazogadod
gacilebiT
maRalia,
maTi
120
20
wignebi, cali
L1
10
A
L2
B
L3
U1
48
80
sakvebi, kg
L2
sabiujeto wrfeze B wertili (48 kg produqti da 4 wigni). L2 sabiujeto wrfis paralelurad, A wertilamde
gadataniT, sawyisi sargeblianoba SenarCunebuli iqneba da SesaZlebelia Semosavlis donis gansazRvra
cxovrebis idealuri indeqsis Sesabamisad.
ase
rom
cxovrebis
Rirebulebis
indeqsis
mniSvnelobaa
200
da
es
Rirebulebis
idealuri
indeqsi
warmoadgens
sargeblianobis
zemoaRniSnulidan
gamomdinare
SeiZleba
davaskvnaT,
rom
araa
da
isini
erTdroulad
ar
SeiZleba
iqnen
gamoyenebuli
121
moiTxovs
individualuri
informaciis
upiratesobebis
did
gamovlena,
nakads,
rac
vinaidan
aucilebelia
gansxvavebulia
mosaxleobis
laspeiresis indeqsi
realurad indeqsebis gamoTvla efuZneba ara momxmarebelTa upiratesobebs,
aramed momxmarebelTa Sesyidvebis raodenobas. fasebis indeqsi, romelic CPI-s
analogiurad, gamoiyenebs sabaziso periodis fiqsirebul samomxmareblo kalaTas,
cnobilia laspeiresis fasebis indeqsis saxelwodebiT (Index Laspeires).
laspeiresis
indeqsi pasuxobs
kiTxvaze:
ras
udris
sabaziso
periodSi
rom
L3
wrfe
aris
sabiujeto
wrfe,
romelic
miscemda
ninos
saSualebas mimdinare fasebiT 1998 wels SeeZina 1996 wlis Sesabamisi kalaTa. am
dros sargeblianoba rCeba igive, rac iyo 1996 wels. Tu miviRebT, rom sabaziso
1996 weli 100-is tolia, maSin laspeiresis indeqsi Seadgens:
100 X 470 / 200 = 235
Cvens magaliTSi da sazogadodac, laspeiresis indeqsi gacilebiT maRalia,
vidre cxovrebis Rirebulebis indeqsi.
davuSvaT, rom 1996 wels ninos hqonda biujeti, romelic ukavSirdeboda L3
wrfes. mas SeeZlo aerCia kalaTa A , magram naTelia, rom sargeblianobis ufro
maRal dones is maSin miaRwevda, roca iyidda met produqts da nakleb wignebs
(imoZravebda, ra marjvniv L3 wrfeze, ixile Tavi 4; $4.7).
indeqsi
cxovrebis
Rirebulebis
koreqtirebas,
122
cxovrebis
mocemuli
daskvna
WeSmaritia
samomxmareblo
fasebis
indeqsTan
Tavis
samomxmareblo
Cvevebs
fasebis
cvlilebasTan
erTad.
amasTan
aWarbebs
im
Tanxas,
romelic
saWiroa
momxmareblis
fasebis
zrdis
kompensirebisTvis.
socialuri uzrunvelyofis sistemaSi da sxva saxelmwifo programebSi CPI is
paaSes indeqsi
laspeiresis
indeqsisgan
gansxvavebiT
paaSes
indeqsi
(Index
Paashe)
im
Tanxis
jamis
Sefardeba,
rac
individs
sWirdeba
imisaTvis,
rom
laspeiresis
indeqsi:
sabaziso
wels
SerCeuli
kalaTis
Rirebuleba
Weight
Indexes),
rac
niSnavs,
rom
sxvadasxva
saqonlis
da
momsaxurebis
indeqsSi
samomxmareblo
kalaTaSi
saqonlis
raodenoba
da PC B
123
formulebis
daxmarebiT
gamovTvaloT
indeqsebi
ninosTvis:
sabaziso wlis kalaTis Sesyidva mimdinare wels aris 470 lari, xolo imave
kalaTis Rirebuleba sabaziso wels Seadgenda 200 lars e.i.
mosalodneli
iyo
paaSes
indeqsis
mniSvneloba
naklebia
iyeneben
swored
paaSes
indeqss.
sazogadod
romelime
indeqsis
indeqsebs,
romlebsac
gamoiyeneben
saxelmwifo
programebSi.
praqtikuli
realuri
SeTavazeba ganapiroba im
mTliani
Sida
produqtis
problemebma,
maCveneblebis
romlebic
Sedarebis
dros
gamoricxulia.
es
aRiniSna
XX
saukunis
70-ian
wlebSi,
roca
ZiriTadi terminebi
124
Semosavlis efeqti
Senacvlebis efeqti
funqcionaluri moTxovna
arafunqcionaluri moTxovna
socialuri, spekulaciuri da araracionaluri moTxovna
umravlesobasTan mierTebis efeqti
snobis efeqti
veblenis efeqti
ZiriTadi daskvnebi
1.
bazarze
mrudebi
gamosaxaven
urTierTobas
moxmarebuli
saqonlis
gansxvavdeba
momxmarebelTa
danaxarjebi
sxvadasxva
donis
Semosavlis pirobebSi.
3.
4. qselur efeqtebs
pirdapir
gavlenas
adgili aqvs
axdens
miRebuli gadawyvetileba.
sxva
mier
moTxovnaze
saqonlis
SeZenaze
qveynis
mTavrobebi
cxovrebis
Rirebulebis
gamosaTvlelad
periodebisTvis
sargeblianobis
donis
SenarCunebaze
akeTebs
125
kiTxvebi ganxilvisTvis
1.
126
2. riskisadmi
sxvadasxvagvari
damokidebulebis
mqone
adamianTa
arCevanis
Sefasebas
3.
risks
aqciebiT
vaWrobisas,
radganac
ar
ician
bazarze movaWreni
SeZenili
aqciebis
gadawyvetilebis
davTanxmdeT,
miRebas.
kompaniebis
magaliTad,
mier
SeTavazebuli
gamoSvebuli
aqciebi
samuSaoebidan
viyidoT
Tu
Tqven
erTi
wels
aqcia
100
SeiZineT
larad.
satelevizio
radganac
kompania
Tqven
ar
`imedis
iciT
am
mier
aqciis
mosalodneli fasi erTi wlis Semdeg (misi fasi safondo birJaze SeiZleba
gaizardos an Semcirdes telekompaniis biznesis funqcionirebisa da sxva uamravi
faqtoris zemoqmedebis Sedegad), Tqvens mier SeZenili aqcia riskis Semcvelia.
Mmagram ramdenad didia es riski? rogoria am aqciis riskis sidide im sxva
SesaZlo SenaZenTan SedarebiT, romelic Tqven imave 100 lariT SegeZloT geyidaT?
Aam da msgavs SekiTxvebze pasuxis gacema moiTxovs riskiani Sedegebis aRweras.5 Aam
mizniT ganvixiloT sami cneba: albaTobis ganawileba (Probability Distribution),
mosalodneli mniSvneloba (Expected Value) da variacia (Variance).
albaToba
ganasxvaveben gaurkvevlobisa da riskis cnebebs. Ggaurkvevlobis (Uncertainty) cneba aRniSnavs situacias, roca cnobilia Sedegebi, xolo TiToeuli
Sedegis moxdenis albaToba ki -ara. riskis (Risk) cneba gulisxmobs situacias, roca cnobilia yvela SesaZlo Sedegic da TiToeuli maTganis moxdenis
albaTobac. simartivisaTvis Cven ganvixilavT mxolod risks.
127
wels,
Tqven
mainc
SegiZliaT
aRweroT
misi
SesaZlo
Rirebuleba.
misi Rirebuleba gaizardos 20%-iT da miaRwios 120 lars. (SesaZlo Sedegi A);
latariis
TamaSia.
TamaSis
mikroekonomikaSic
am
termins
igive
mniSvneloba
aqvs.
Cven
viyenebT
es
fasian
qaRaldebSi
investireba,
safexburTo
matCis
angariSi
Tu
Sedegebis
albaTobis
ganawileba
asaxavs
yvela
SesaZlo
Segrovili
monacemebis
analizze.
magaliTad,
maRla
agdebuli
20
128
(ramdenjerac
aisroleT
moneta)
daaxloebiT
50%
iyo
monetis
borjRalos
albaToba.
albaTobis
obieqturi
gageba efuZneba
im
sixSires,
ra
avtomanqanebis
gatacebaTa
CvenTvis
cnobili
100
SemTxvevidan
75
momxdari
situaciis
policiis
mier
aRmwereli,
warmatebiT
radganac
dafuZnebulia
ganxorcielebul
qmedebaTa
uSualod
sixSireze
albaToba
0.80
0.70
0.60
0.50
0.40
0.30
0.20
0.10
0
80 l
100 l
120 l
Semosavali
nax. 6.1 albaTobis ganawileba TiToeuli sveti gviCvenebs SesaZlo Semosavals, xolo svetis simaRle ki
TiToeuli SesaZlo Semosavlis albaTobas. 80 laris miRebis albaToba aris 0,30.
xSirad
SeuZlebelia
mosalodneli
Sedegis
albaTobis
dadgena.
magaliTad,
telekompania `imedis aqciis SemTxvevaSi gana SesaZlebelia zustad vicodeT 20%iT fasis zrdis albaToba marTla 0,30-ia Tu ara? Cveni varaudi am SemTxvevaSi
dafuZnebulia ara bunebis kanonebis an obieqturi viTarebis Sinagani logikis
codnaze, aramed movlenebis ganviTarebis scenaris Cvens subieqtur rwmenaze.
iseT
albaTobas,
romelic
asaxavs
sarisko
movlenebis
moxdenis
zemoT
aRweril
individs
albaTobisadmi
or
SesaZloa
sxvadasxvanairi
pirobas.
riskiani
rwmena
Tumca,
gadawyvetilebis
situaciis
hqondes.
SesaZlo
subieqturi
mimReb
Sedegebis
albaToba
esaa
es
albaToba
sxvadasxvanairad
ganisazRvreba
SeuZlia
igi
subieqturad,
gansazRvros
da
maSin
sxvadasxva
Sesabamisad
adamians
gansxvavebuli
mosalodneli
mniSvneloba
aris
SesaZlo
Sedegebis
dakavSirebuli
situaciis
mosalodneli
mniSvneloba
mosalodneli
mniSvneloba
gamoxatavs
im
Semosavals,
romelsac
100
lariani
investiciis
Cvens
magaliTSi
mosalodneli
mniSvneloba iqneba
m os a l odne l
i m niSv ne l ob
a A - s a l ba T oba A - s Se m os a v a lez, T u A m ox de ba
B - s a l ba T oba B - s Se m os a v a lez, T u B m ox de ba
C - s a l ba T oba C - s Se m os a v a lez, T u C m ox de ba
latariis
Mmosalodneli
mniSvneloba
zomavs
latariis
im
saSualo
130
aris
da
X1
X 2 .........X n,
TiToeuli
maTganis
moxdenis
variacia (dispersia)
variacia
(Variance)
aris
gaurkveveli
situaciis
SesaZlo
Sedegebis
mosalodneli
mniSvnelobidan
saSualo
gadaxras.
cvalebadoba
0.90
0.90
0.80
0.80
albaToba
albaToba
albaTobebis ganawilebas.
0.70
0.60
0.50
0.70
0.60
0.50
0.40
0.40
0.30
0.30
0.20
0.20
0.10
0.10
0
80 l
100 l
120 l
80 l
Semosavali
100 l
120 l
Semosavali
nax. 6.2 ori kompaniis aqciaTa fasebis albaTobebis ganawileba. orive aqciis fasis mosalodneli mniSvneloba aris
Tanabari _ 100 lari. Tumca tele-aqcia ufro riskiania, vidre komunaluri momsaxurebis kompaniis aqcia. am ori aqciis SesaZlo
Semosavlebis cvalebadoba gansxvavebulia. Mmeriis dasufTavebis samsaxuris aqciis Rirebuleba droTa ganmavlobaSi
daaxloebiT igive rCeba. telekompania `imedis aqciis fasi mniSvnelovnad meryeobs.
aRsaniSnavia,
rom
orive
aqciis
fasis
mosalodneli
mniSvneloba
aris
komunaluri
131
am
ori
aqciis
SesaZlo
Semosavlebis
cvalebadoba
(romlis
sazomsac
Cvens
mier
ganxilul
magaliTs
da
naxazs
6.2
komunaluri
maRali
variacia.
gansxvavdeba/gadaxrilia
10
Sansidan
mosalodneli
SemTxvevaSi
Semosavlidan
namdvili
100
Semosavali
laridan.
maRali
variaciis mqone aqcia ufro metad sariskoa, vidre dabali variaciis mqone aqcia.
zogadad variaciis gamosaTvlelad saWiroa sami safexuris gavla:
1.
2. yoveli
SesaZlo
mosalodneli
kvadratSi.
SedegisaTvis
mniSvneloba,
AmiRebul
miRebul
xolo
maCvenebels
Semdeg
ewodeba
namdvil
Semosavlebs
miRebuli
sidide
kvadratul
gadaxra
akldeba
ayvaniliaY
(Squared
Deviation);
3.
kompaniis
aqciis
fasis
saSualo
gadaxra
misive
mosalodneli
albaToba
kvadratuli gadaxra
kvadratuli
gadaxris namravli
albaTobaze
80
132
0.3
(80-100)2=400
0.3X400=120
100
0.4
(100-100)2=0
0.4X0=0
120
0.3
(120-100)2=400
0.3X400=120
variacia
120+0+120=240
albaToba
kvadratuli gadaxra
kvadratuli
gadaxris namravli
albaTobaze
80
0.1
(80-100)2=400
0.1X400=40
100
0.8
(100-100)2=0
0.8X0=0
120
0.1
(120-100)2=400
0.1X400=40
variacia
40+0+40=80
L
sarisko
gadawyvetilebebis
standartuli
gadaxra
riskianobis
(Standard
alternatiul
Deviation).
igi
sazomad
ariTmetikuli
gamoiyeneba
(kvadratuli)
fesvi 240-dan
anu 15,5;
standartuli
gadaxra
komunaluri
momsaxurebis
kompaniidan
aris
gadasaWrelad
TiToeuli
gadaxris
maCvenebeli
unda
aviyvanoT
(Squared
Deviations).
Aamis
Semdeg
cvalebadobas
vangariSobT
133
aRniSnul
moqmedebaTa
Tanmimdevroba
ori
alternativisa
da
variacia
standartuli gadaxra
saSualo mniSvneloba)
(gadaxris kvadratTa
saSualo Semosavali
namdvili II Sedegis)
M(mosalodnelidan
gadaxris kvadrati
II Sedegi
namdvili I Sedegis)
(mosalodnelidan
I Sedegi
M gadaxris kvadrati
cxrili 6.2
alternativa 1
alternativa 2
rac
ufro
naklebia
standartuli
gadaxra/variacia,
miT
ufro
standartuli gadaxra
E (X )
Pr [( X1 E ( X ))2 ] Pr [( X 2 E ( X ))2 ]
1
Pr1 X 1 E ( X ) 2 Pr2 X 2 E ( X ) 2
6.2
wina
paragrafSi
sarisko
Sedegebi
albaTobis
cnebebis meSveobiT.
ganawilebis,
am paragrafSi
134
rom
Tqven
xarT
magistraturis
damamTavrebeli
kursis
internet-qselis
`axdenili
ocnebebi,
meSveobiT
romelic
samrewvelo
Tqveni
mSoblebisa
saqonliT
da
movaWre
naTesavebis
firma
mieraa
permanentulad
dakavSirebul
arafulad
zrdis
aspeqtebs,
SesaZleblobebsac.
magaliTad:
samuSao
aseve
samuSaosTan
pirobebs,
samuSaos
ocnebebSi
muSaobis
dawyebisas
ki
Tqveni
xelfasi
azartuli
TamaSiviTaa: Sansebis naxevari modis 4 000 larian xelfasze, xolo meore naxevari
_ 104 000 larze (4 000 stabiluri xelfasi + 100 000 lari premia). Tu SeadarebT
SemoTavazebebs
erTmaneTTan
maTi
Sesabamisi
mosalodneli
mniSvnelobebis
135
vidre
maRali
Semosavlis
pirobebSi
(104
000
lari)
Semosavlis
imave
sargeblianoba
T
S
R
Q
04
104
nax. 6.3 damokidebuleba sargeblianobasa da Semosavals Soris klebadi zRvruli sargeblianobis dros.
sargeblianobis funqcia zrdadia: adamianebs meti Semosavali urCevniaT (radganac met sargeblianobas iReben).
zRvruli sargeblianoba klebadia Semosavlis umniSvnelo sididiT zrdisas yovel damatebiT erTeuls sul ufro da ufro
klebadi sargeblianoba moaqvs. dabali Semosavlis pirobebSi (4000 lari) Semosavlis umniSvnelo zrdas moaqvs ufro
meti sargeblianoba (QR monakveTi), vidre maRali Semosavlis pirobebSi (104000 lari) Semosavlis imave sididiT
zrdas (ST monakveTi).
136
sargeblianoba
320
sargeblianobis
funqcia
230
190
60
0 4
104
54
`axdenili
ocnebebis
Semosavlis
sargeblianoba,
roca
garantirebul
104
000
lar
Semosavals,
romelsac
moaqvs
320
erTeuli
misi
mniSvneloba.
SesaZlo
kerZod,
Semosavlebis
Tu
Sesabamisi
A, BB, .......Z iT
sargeblianobebis
aRvniSnavT
mosalodneli
gaurkveveli
situaciis
137
SesaZlo
Semosavlebs,
maSin
misi
mosalodneli
sargeblianoba
gamoiTvleba
Semdegnairad:
mosalodneli sargeblianoba =
sargeblianoba
naklebia
im
mosalodnel
sargeblianobasTan
(190<230).
sargeblianobis
Tu
funqciis
orive
mixedviT
SemoTavazebas
SeafasebT,
naxazze
maSin
6.4
gamosaxuli
gadawyvetilebas
udaod
Semosavals.
sargeblianobis
funqcia
Semosavlis
naxazze
gviCvenebs,
sargeblianoba
sargeblianobas,
miuxedavaT
6.4
rom
aWarbebs
imisa,
gamosaxuli
garkveuli
sarisko
rom
sarisko
klebadi
movlenis
zRvruli
garantirebuli
Semosavlis
mosalodnel
Semosavlis
mosalodneli
Semosavals
amjobinebdiT.
meore
SemTxvevaSi,
Tu
premias
ver
sargeblianoba
klebadia,
qveda
nawilSi
(B
wertilis
qvemoT)
subieqtis
sargeblianobis
sargeblianoba
ufro
kanonis
metad
gamo
mcirdeba
zemoT).
swored
amitom
gadawyvetilebis
mimRebi
subieqti
riskis
zogierTi
adamiani
riskisadmi
neitralurad
aris
ganwyobili.
riskisadmi
da
mxolod
mosalodnel
mniSvnelobebs
(magaliTad,
mosalodnel
mosalodneli
Semosavali
erTnairia.
U a bI ,
sadac
risk-neitraluri
a
da
adamianis
dadebiTi ucvleli
romelTa
Sesabamisi
albaTobebia
Pr da
(1 Pr ).
am
gaurkveveli situaciis
naxazi
6.5
gviCvenebs
riskisadmi
neitralurad
ganwyobili
adamianis
(dabali
Tu
maRali),
Semosavlis
nebismieri
umniSvnelo
cvlilebisas
ST monakveTi
tolia QR monakveTisa).
139
T
S
sargeblianoba
sargeblianobis
funqcia
R
Q
0 4
104
riskis
moyvaruli
adamiani
gaurkvevel
situacias
amjobinebs
`axdenil
gadaaWarbebs
ocnebebSi
`wyali
muSaobis
margebelSi
mosalodneli
miRebuli
sargeblianoba
garantirebuli
Semosavlis
sargeblianobas.
naxazi 6.6 gviCvenebs riskis moyvaruli adamianis sargeblianobis funqcias.
am
SemTxvevaSi
gamoxatavs.
sargeblianobis
Semosavalis
sargeblianoba
izrdeba
funqcia
yoveli
zrdad
umniSvnelo
Semosavlis
zrdasTan
zRvrul
zrdisas
erTad.
sargeblianobas
miRebuli
(ST
zRvruli
monakveTis
sigrZe
140
srul
likvidacias
an
mis
Semcirebas
cdilobs.
avtomZRolisagan
gansxvavebiT,
adamiani,
garkveul nawils
fasian
sargeblianobis
funqcia
sargeblianoba
R
Q
104
141
riskis premia
riskis premia (Risk Premium) es aris im Tanxis maqsimaluri odenoba,
romlis gadasaxdeladac mzad aris riskisadmi uaryofiTad ganwyobili adamiani,
raTa
Tavidan
aicilos
riski.
zogadad
premia
damokidebulia
im
sarisko
arCevani
ganxorcielda
garkveuli
situaciisa
da
garantirebuli
subieqtis,
mniSvnelovnad
didi,
mosalodneli
vidre
xelfasi
`axdenil
garantirebuli
ocnebebSi
Semosavali
`wyali
mosalodneli
sargeblianoba
(naxazi
6.7,
wertili
D)
aWarbebs
sargeblianoba
320
190
60
0 4
29
54
104
142
ramdenad
damokidebulia
aucilebeli
ueWveli
didi
an
gaurkveveli
sxvaoba
Sedegis
mcire
unda
situaciis
gaurkveveli
Semosavals
iyos
riskis
situaciis
Soris.
am
es
damatebiTi
premiaze.
riskis
mosalodnel
situaciaSi
`jildo,
premia
mniSvnelobasa
gadawyvetilebis
aris
da
mimRebi
rom
gadawyvetilebis
mimRebi
subieqtis
winaSe
dgas
ori
romlis
Semosavali
tolia
gaurkveveli
situaciis
mosalodneli
garantirebuli
Semosavali
umniSvnelod
Semcirda,
maSin
SesaZloa
mosalodnel
Semosavals.
magram
Tuki
garantirebul
Semosavals
zogadad,
Tu
Cven
gvaqvs
gaurkveveli
situacia
ori
SesaZlo
143
`wyali
margebeli
marTlac
gTavazobT
37
000
larian
garantirebul
Semosavals (E wertili), maSin `axdenilma ocnebebma sul mcire 17 000 lariT meti
mosalodneli saSualo Semosavali unda SemogTavazoT, rom miiRoT SemoTavazeba.
es 17 000 lari aris is minimaluri Tanxa _ `jildo, romlisTvis gulisTvisac
garantirebuli Semosavlis miRebis ueWveloba unda gacvaloT saTuo, magram ufro
maRali Semosavalis miRebis SesaZleblobaze. riskisadmi uaryofiTad ganwyobili
adamiani
amjobinebs
mosalodneli
gaurkvevelobasa
saSualo
Semosavali
da
risks,
riskis
Tu
premiaze
gaurkveveli
situaciis
ufro
odenobiT
meti
(variacia).
Tu
erTmaneTs
SevadarebT
toli
mosalodneli
sargeblianoba
320
sargeblianobis
funqcia
190
riskis
60
premia
37
0 4
54
104
17 000 lari (54 000-37 000). naxazze ED monakveTis sigrZe gamoxatavs riskis premias.
144
premiis
Cvens
uaryofiTad
mier
ganxorcielebuli
ganwyobili
adamiani
mzadaa
analizi
riskis
gviCvenebs,
sakuTar
rom
Tavze
ganmavlobaSi
yoveldRiuri
cxovrebis
sxvadasxva
xarjebis
dasafarad
danaxarji
sxva
saqonlisa
da
momsaxurebis
SesaZenad
samomxmareblo
xarjebiT
darCenis
Sansi
5%-ia,
xolo
50
000
laris
tolia.
fasi (anu
magaliTis
SemTxvevaSi
kompaniis
mier
dapirebuli
10
000
laris
aRvweroT:
erT
larze
sadazRvevo
premiis
odenoba
(500/10
000)
145
rom,
sadazRvevo
polisi
mTlianad
auqmebs
risks,
amasTanave,
samomxmareblo
xarjebis
saxiT.
sadazRvevo
polisis
gareSe
polisis
SeuZenlobis
mniSvneloba
aris
SemTxvevaSi
samomxmareblo
0,95 50000+0,05 40
000=49500.
xarjebis
ase
rom,
urCevnia
SeiZinos
samarTlianad
Sefasebuli
sadazRevvo
polisi,
ratom
surT
sadazRvevo
kompaniebs
sadazRvevo
polisebis
permanentulad
SeegrovebinaT
organizaciis
wevrebis
ojaxebis
Bernstein, P.L., Against the Gods: The Remarkable Story of Risk, Chapter 5., New York, 1996
146
adamianTa
jgufi
SeTanxmda,
gaeRoT
piradi
simdidre
jgufis
wevrebisa
da
damoukideblobis
principebi
Tanamedrove
sadazRvevo
biznesis
maSinac
ki,
roca
dazRvevis
mimwodebeli
jgufis
wevrebi
riskis
mier
sakuTar
Tavze
aRebuli
riskebi
garkveuli
doziT
erTi
adamiani
zaralobs,
arseboben
sxva
dauzaralebeli
adamianebi,
qonebis,
janmrTelobis
dazRveva
Tu
sxva).
arsebobs
iSviaTi
SemTxvevaSi
sadazRvevo bazrebi
warmatebiT
funqcionireben:
riskis
polisebi,
zaralis
rogorc
odenobis
wesi,
Seicaven
dauzRvevel
mosalodneli
minimums
zaralis
(Deductible).
wina
xarjebis
is
mflobelma
mier
dauzRveveli
aris
minimumi
nawili
unda
(magaliTad
gadaixados,
dazRveuli
riskebs
da
sruli
1000
lari),
xolo
danarCeni
kompania
uxdis
dazRvevidan
romelic
sadazRvevo
nawili
sadazRvevo
polisis
mflobels.
nawilobriv
dazRvevad
147
ratom
aweseben
sadazRevvo
kompaniebi
dauzRvevel
minimums?
ratom
moqmedebiT
gavlena
moaxdinos
dazRveuli
SemTxvevis
moxdenis
148
Tqven
SeiZineT
sadazRvevo
polisi,
romelic
mTlianad
faravs
SesaZloa
Tqven
marTlac
naklebi
yuradRebiT
marToT
manqana,
radganac
sadazRvevo
kompaniebs
ar
SeuZliaT
monitoringi
dafarulia
sadazRvevo
kompaniisaTvis.
sadazRevvo
polisis
miyidvis
gavlenas
sadazRvevo
kompaniis
kompania
mogebaze.
muSaobs
Tu
nulovani
Cvens
mogebis
mier
ganxilul
pirobebSi
da
magaliTSi
avtomobilis
avtomobilis
dazianebis
albaTobis
gazrda
20%-mde
kompanias
kompaniebisaTvis
saSualeba
SemdegSi
moraluri
mdgomareobs:
safrTxis
problemis
mogvarebis
sadazRvevo
kompaniebi
dazRveuls
magram
mouxerxebelia.
igi
sadazRvevo
moiTxovs
kompaniebisaTvis
bevr
dros
da
aseTi
kompaniis
praqtika
mxridan
zogjer
TiToeuli
maRaziis
win
gaCerebuli
avtomanqanis
qurdobis
an
dazianebis
datova
saval
nawilze
gaCerebuli
manqana
Tu
Zalian
149
safrTxis
problemis
mogvarebis
ukeTesi
gzaa
sadazRvevo
ratom
axdevineben
sadazRevvo Senatanebs.
dauzRveveli
minimumis
erTi
da
igive
kategoriis
klientebs
gansxvavebul
cdiloben
zemoqmedebas
klientebis
qcevis
magaliTSi
avtomZRolTa
saerTo
raodenoba
bazarze
sxvadasxva
150
sadazRvevo
kompanias
SeuZlia
am
viTarebis
gaTvaliswineba
da
moagvaron
Semdegnairad:
30-wlamde
axalgazrda
mZRolebs
dauweson
potenciur
diferencirebulia,
farTo
klientTa
speqtrs
jgufis
moicavs
riskebis
da
sidideebi
informacia
imdenad
miuwvdomelia
premiis
dadgena.
sadazRvevo
kompaniis
uunaroba,
ganasxvavos
srulad
faravs
mkurnalobis
xarjebs,
ufro
metad
mimzidveli
wesis
moyvarulebisaTvis
an
memkvidreobiTi
avadmyofobis
ar
gamoiwvevda
dadebiT
Sedegebs.
yvela
potenciuri
klientisaTvis
polisis
xarjebis
dasafarad
dazRvevis
premiis
odenobis
Tu
ara
sadazRvevo
kompaniebs
warmatebiT
funqcionireba
151
aqvT,
SearCeven
sadazRvevo
poliss,
romelic
iTvaliswinebs
didi
odenobis
magaliTad,
zogjer
sxvadasxva
firmebi
TavianTi
TanamSromlebisagan
warmatebiT
gadaWras
araxelsayreli
SerCevis
problema.
TiToeuli
mqone TanamSromlebisaTvis
es
ZiriTadi terminebi
gaurkvevloba
riski
mosalodneli mniSvneloba (maTematikuri lodini)
variacia
riskis moyvaruli, riskis uarmyofeli da riskisadmi neitraluri adamianis
sargeblianobis funqcia
riskis premia
samarTlianad Sefasebuli sadazRvevo polisi
riskebis ganawileba
riskebis gaerTianeba
moraluri ziani
araxelsayreli SerCeva
ZiriTadi daskvnebi
1.
3.
sarisko
situaciis
variacia
asaxavs
152
SesaZlo
Sedegebis
variacia aris
mosalodneli
gaurkveveli situaciis
SesaZlo
Sedegebis
cvalebadobis
sazomi.
igi
axasiaTebs
im
sazRvrebs,
riskis
mowinaaRmdege
adamiani
amjobinebs
garkveulobas
gaurkvevel
riskis
upiratesobebi
romelic
mowinaaRmdege
SesaZloa
klebadi
mowinaaRmdege
situaciis
gadawyvetilebis
aRiweros
zRvruli
individi
sargeblianobis
sargeblianobis
gadawyvetilebis
mimRebi
individis
funqciis
meSveobiT,
kanons
miRebisas
asaxavs.
afasebs
mixedviT.
riskis
gaurkveveli
riskisadmi
afasebs gaurkveveli
Sesabamisi
sargeblianobebis
mixedviT,
oRond
aseTi
adamianis
Semosavlis
mowinaaRmdege
odenobas
individi
Soris.
gadawyvetilebis
indiferentulia
risksa
da
mimRebi
riskis
garkveulobas
Soris
arCevanis mimarT.
7.
obieqturad
(samarTlianad)
dazRveuli
riskis
zianis
Sefasebuli
dasafari
mowinaaRmdege
Tanxis
individi
sadazRvevo
mosalodneli
risksa
da
polisis
mniSvnelobis
gaurkvvelobas
fasi
tolia.
yovelTvis
9.
riskis
ganawilebisa
principebi
da
Tanamedrove
gaerTianebis,
sadazRvevo
aseve
biznesis
riskebis
damoukideblobis
fuZemdebluri
principebia.
uxdis
kompensacias
imaT,
visac
danakargebi
gauCndaT
sarisko
situaciebSi.
10.
kiTxvebi ganxilvisaTvis
1.
153
2.
3.
ra
gansxvavebaa
latariis
mosalodnel
mniSvnelobasa
da
latariis
axseniT,
rom
klebadi
zRvruli
sargeblianobis
kanoni
aucileblad
ra
gansxvavebaa
riskis
moyvarul,
riskis
uarmyofel
da
riskisadmi
7.
8.
154
7.1
mwarmoebluroba
funqcia
(Production
Function)
gansazRvravs
danaxarjebis
procesSi
mravali
faqtori
gamoiyeneba.
aqedan
gamomdinare,
Q ( F1 , F2 ,..., Fn ),
(7.1)
sadac
Q = F (K, L)
(7.2)
155
igi
gviCvenebs
gamoSvebis
maqsimalur
moculobas
(Q),
romelic
firmas
F2,Fn)
(7.3)
const
rodesac
warmoebas
warmoebis
cvalebad
faqtoris
gavlenis
erTi
cvalebadi
faqtorad
asaxvis
Sromas
mizniT
faqtoris
mixedviT
ganvixilavT.
vaanalizebT,
warmoebaSi
Tavdapirvelad
ganvsazRvroT
cvalebadi
mTliani,
erTobliv
produqts
gavyofT
cvalebadi
faqtoris
an
daxarjul
AP):
AP = Q / F1
da Q=Q(K,L)
AP = Q / L
(7.4)
zRvruli produqti
nazrdi,
romelic
miiReba
erTi
erTeulis
rodesac
sxva
MP TP / F1 an MP Q / F1
an MP = Q / L
(7.5)
mTliani produqti (TP) warmoebaSi cvalebadi faqtoris (F1) gamoyenebis
zrdasTan erTad gaizrdeba. Tumca mocemuli teqnologiis CarCoebSi am zrdas
sazRvari aqvs. ganvixiloT naxazi 7.1.
I stadiaze (OA) zRvruli produqtis sidide izrdeba, xolo II stadiaze (AB)
zRvruli
produqtis
utoldeba: MP=AP
sidide
mcirdeba
da
wertilSi
saSualo
produqts
156
mTliani produqti
Q3
Q2
I
stadia
II
stadia
III
stadia
IV
stadia
C
Q1
B
(a)
TP
A
X0
X2
X4
X3
A1
saSualo zRvruli
mwarmoebluroba
MP
X1
B1
(b)
C1
AP
X1
X2
X3
X4
cvalebadi faqtori F1
157
cvalebadi
cvalebadi
yoveli
axali
faqtoris
erTeulis
yvela
F1
pirobiT,
TandaTanobiTi
mateba
ar
iwvevs
teqnologiis
faqtorebi
ucvlelia),
dgeba
faqtoris
gamoyeneba
iwvevs
cvalebadi
Tavdapirvelad
SedarebiT,
Semdgom
ki
iseTi
momenti,
produqtis
absolutur
rodesac
gamoSvebis
Semcirebas.
damatebiT
moculobis
ramdenime
zRvruli
igi
soflis meurneobaSi,
aramed
SefardebiTi
ukugebis
kanoni
eqsperimentuli
wesiT
Teoriulad
ufroa
mkacrad
dadgenili
ar
aris
(Tavdapirvelad
pirvel
rigSi,
igi
gamoiyeneba
mxolod
drois
C2
mTliani produqti Q
III
C1
II
I
X1
X2
X3
cvalebadi faqtori F1
158
nax. 7.2 mTliani produqtis zrda da cvalebadi faqtoris gamoyeneba axal teqnologiaze gadasvlis
pirobebSi
X1 gviCvenebs I teqnologiiT cvalebadi faqtoris maqsimalurad SesaZlo gamoyenebas. II teqnologiaze gadasvla cvalebadi
faqtoris raodenobas zrdis X2-mde (X2 > X1), III teqnologiaze gadasvla X3-mde da a.S.
aSkaraa,
rom
II
teqnologiaze
gadasvla
saSualebas
iZleva
mrudis
mocemul
wertilSi
misi
mxebis
daxrilobis
kuTxis
A wertilisaTvis:
AX 1
X 0 X1
(7.6)
warmoebis
7.2
teqnikuri da
ekonomikuri efeqtianoba
produqtis garkveuli raodenobis gamoSvebisaTvis warmoebis faqtorebis
SeerTebis mravali kombinacia arsebobs. magaliTad, avtomobilebis warmoebisas
SeiZleba gamoyenebul iqnas didi raodenobis Sroma martiv amwyob xazebze, an
piriqiT, mcire raodenobis Sroma ZviradRirebuli, maRali sirTulis robotul
teqnikasTan
erTad.
sawarmom
mogebis
maqsimizaciisa
da
TviTRirebulebis
romelic
iwyebs
raime
saqonlis
warmoebas
da
cdilobs
iyos
misaRwevad
ki
unda
gamoiyenos
teqnologiuri
da
ekonomikuri
sxva
wesi,
romlis
drosac
mocemuli
raodenobis
produqtis
159
mainc
araracionalurad
ixarjeba.
am
resurss
aqvs
alternatiuli
awarmoebs
produqtis
damatebiT
raodenobas,
am
SemTxvevaSi
resursebs
araracionalurad xarjavs.
ganvixiloT cxrili 7.1, sadac mocemulia xorblis warmoebis 4 sxvadasxva
wesi.
Sroma (dRe)
traqtori (cali)
miwa (ha)
10
15
II
18
19
III
10
25
IV
10
25
(cali)
upiratesobas
ar
IV wesi aerCia,
mogvcemda.
firma
ar
magram
am
pirobebSic ki es
gamoiyenebs
teqnologiurad
wesic.
man
maqsimizaciis misaRwevad.
160
unda
moaxdinos
danaxarjebis
minimizacia
mogebis
produqtis
sawarmoeblad
gamoyenebuli
danaxarjebis
saxeebis
saxis
danaxarji,
romelic
SeiZleba
gamoyenebul
iqnas
garkveuli
da
ekonomikuri
efeqtianobis
gansxvavebaTa
Sesabamisad
eqsperti
teqnologiur
ambobs
procesebs,
teqnologiurad
romlebic
araefeqtian
xasiaTdebian
wesebze,
resursebze
irCevs
minimaluri
im
sawarmoo
daSvebiT,
funqcia.
rodesac
warmoebis
icvleboda
moculobis
mxolod
erTi
cvlileba
resursi
Cven
_
F1,
161
SemoviRoT meore daSveba: sawarmoo funqcia Sedgeba ara erTi, aramed ori
cvalebadi faqtorisagan, xolo warmoebis moculoba mudmivi sididea.
amrigad,
sawarmoo funqcia (I)
Q = f (F1, F2)
cons
cons
cvalebadi
sidideebi
mudmivi
sidideebi
mudmivi
sidide
cvalebadi
sidideebi
erTobliobas,
romelTaganac
TiToeuli
gviCvenebs
produqtis
teqnologiiT
F1 - Sromas da F2 - kapitals.
produqtis
erTi
da
igive
raodenoba,
Cvens
SesaZlebelia
am
Sualeduri
resursebis
yvela
variantebic
kombinacias,
(B
da
romelTa
wertilebi).
Sedegad
Tu
miiReba
5
K=2
4
L=1
K=1
L=1
3
2
K=1
I3=50
L=2
I2=40
I1=30
nax. 7.4
162
izokvantebi
SeiZleba
sawarmoeblad.
gamoyenebul
igi
mravalricxovan
gviCvenebs
kombinacias,
iqnan
gansazRvruli
warmoebis
rac
faqtorebis
ganapirobebs
moculobis
(resursebis)
produqtis
produqtis
usasrulod
erTi
da
igive
moculobis gamoSvebas.
izokvanta warmoebis procesSi niSnavs igives, rasac ganurCevlobis mrudi
moxmarebis procesSi. isini erTnairi TvisebebiT xasiaTdebian: aqvT daRmavali
forma,
Cazneqilni
arian
koordinatTa
saTavis
mimarTulebiT
da
ar
kveTen
sadac
momxmareblis
mTliani
kmayofilebis
zusti
gazomva
7.4,
sadac
TiToeuli
izokvanta
gviCvenebs
warmoebis
sxvadasxva
mxolod
teqnikuri
Senacvlebis
(substituciis)
zonaSi
da D wertilebSi. es
produqtis
warmoebisTvis
magaliTad
40
cali
saqonlis
warmoebisTvis.
163
Y1
Y2
I1
I2
X1
X2
faqtori
F1, Sroma
aSkaraa,
rom
mwarmoeblisaTvis
aseTi
sawarmoo
resursebis
kombinacia
optimaluri
araefeqtiania.
kombinaciebis
racionaluri
arCevanis
problema
naxazi
kapitalis
7.5.
Sromis
danaxarjebis
danaxarjebis
zrda
(F2
SemcirebiT.
faqtori)
(F1
faqtori)
izokvantis
Senacvleba
meoreTi
(Sroma).
amitom
am
koeficientis
absoluturi
7.4
164
Y
X
an
MRTS LK
K
L
mwarmoeblis wonasworoba
(7.7)
mwarmoeblisaTvis
izokvantebis
daxmarebiT
Catarebul
analizis
dros
mocemuli
danaxarjebiT
gamoSvebis
maqsimizacia
SesaZlebelia
biujetiT
iyidis
X erTeul F1 da Y erTeul
F2
warmoebis faqtorebs:
C P1 X P2Y
Y
anda
(7.8)
P1
C
X .
P2
P2
(7.9)
Sromisa da kapitalisTvis
C wL rK anda K
C w
L.
r r
(7.10)
c
r
w
r
c
w
gantoleba
gviCvenebs
resursebis
kombinacias,
romelTa
warmoebaSi
gadaaadgilebs
MN
izokostas
izokostasTan
(naxazi 7.7). T
marcxniv,
SexebiT
M N mdebareobaSi
ganisazRvreba
mwarmoeblis
gadaadgilebs.
izokvantis
wonasworuli
mdgomareoba
165
aRniSnulis
gaTvaliswinebiT
SeiZleba
wonasworobis
piroba
Semdegnairad
CavweroT:
MRTS LK
izokvantis
izokostasTan
K
w
L
r
Sexebis
wertilSi
(7.11)
produqtis
gamoSvebis
am
...
.
P1
P2
Pn
(7.12)
T
I3
I2
- wr
O
nax. 7.7
I1
L
mwarmoeblis wonasworoba
7.5
166
produqtis
gamoSveba
gaizrdeba
warmoebis
faqtorebis
proporciuli
warmoebis ufro
zrdadi
politikis
ukugebis
SesaZlebloba
TvalsazrisiT.
Tu
mniSvnelovani
adgili
aqvs
danaxarjebiT)
da
ara
mravalricxovani
problemaa
masStabidan
zrdad
wvrili
firmebis
arseboba
masStabidanF
mudmivi
ukugebis
arsebobaze
(Constant
Return
to
faqtorebis
romelic
iyenebs
mwarmoeblurobaze
garkveul
sawarmoo
gavlenas
process,
ar
axdens:
SeiZleba
erTi
qarxana,
martivad
iqnas
dakavSirebul
sirTuleebs
da
msxvilmasStabiani
sawarmoo
167
mwarmoeblurobis
Semcireba.
TanamSromlebsa
da
xelmZRvanelobas
Soris
iqneba
dasmuli
amocanis
koordinaciis
problemasTan
da
komunikaciebis sirTulesTan.
ukugebis
arseboba
Tu
ararseboba
grafikulad
mocemulia
warmoebuli
unda
iqnas
produqciis
sxvadasxva
gamoSvebis
done
kapitalze danaxarji
manqana-sT
S
S
6
30
4
20
30
20
2
10
10
O
O0
10
15
SromiTi danaxarji, sT
10
SromiTi danaxarji, sT
10-
dan 30 erTeulamde.
naxazze 7.9 firmis sawarmoo funqcia gviCvenebs masStabidan zrdad ukugebas.
axla izokvantebi ufro axlosaa erTmaneTTan ganlagebuli. gamoSvebis 10-dan 20
erTeulamde gasazrdelad, warmoebis faqtorebis danaxarjebi saWiroa 2-jer ufro
168
masStabidan
klebad
ukugebas.
produqtis
gamoSvebis
proporciuli
izokvantis
mocemuli
saSualebiT
warmoebis
dargSi sawarmos
SesaZlebelia
moculobisaTvis
minimaluri
efeqtiani
ekonomiurad
arsebuli
zoma.
zrdadi
iqnas
resursebi,
ukugebis
30
20
10
10
15
SromiTi danaxarji, sT
uazrobaa. masStabidan
ZiriTadi terminebi
sawarmoo funqcia
mTliani produqti
saSualo produqti
zRvruli produqti
169
izokosta
teqnikuri
norma
izokvanta
Senacvlebis
zRvruli
ZiriTadi daskvnebi
1.
warmoebis
procesSi
mravali
faqtori
gamoiyeneba.
firmis
ekonomikuri
mocemuli
raodenobidan
saqonlis
gamoSvebis
faqtoris
mixedviT
maqsimalur
raodenobas.
2. rodesac
warmoebas
erTi
cvalebadi
vaanalizebT,
mcirdeba.
zRvruli
produqti
utoldeba
saSualo
produqts
sxva
sawarmoeblad
wesi,
romlis
ixarjeba
drosac
Tundac
erTi
mocemuli
raodenobis
resursiT
naklebi
produqtis
raodenoba
im
sawarmoeblad
gamoyenebuli
danaxarjebis
saxeebis
rodesac
sawarmoo
funqcia
Sedgeba
ara
erTi,
aramed
ori
cvalebadi
moculobis
produqtis
sawarmoeblad.
igi
gviCvenebs
romliTac
mewarme
erT
resurss
(kapitali)
Caanacvlebs
meoreTi (Sroma).
7.
danaxarjebis
donis
Sesaxeb
izokvantis
izokostasTan
moculobis
dros
firma
informaciis
Sexebis
axdens
safuZvelze
wertilSi
danaxarjebis
aigeba
produqtis
izokosta.
gamoSvebis
minimizacias
da
am
miiRweva
mwarmoeblis wonasworoba.
8.
masStabidan
ukugeba
iseTi
proporciaa,
romlis
drosac
produqtis
zrdadi,
klebadi
da
mudmivi
ukugeba.
masStabidan
170
ukugeba
kiTxvebi ganxilvisaTvis
1.
4. SeadareT
erTmaneTs
izokosta
da
sabiujeto
wrfe.
ra
msgavseba
da
masStabidan
ukugebis
SemTxvevebi,
daaxasiaTeT
TiToeuli
171
da
grZelvadiani
periodebis
danaxarjTa
mrudebis
agebas da daxasiaTebas
3. danaxarjebis minimizaciis mizniT warmoebis faqtorebis optimaluri
Tanafardobis SerCevas
4. warmoebis moculobis donis gansazRvras minimaluri danaxarjebiT
gaiTvaliswineba
firmis
mTlian
danaxarjebSi.
aSkaraa,
rom
dros
buRaltrisTvis
gansxvavebulia
mniSvnelovania
warmoebis
ekonomistis
saangariSo
da
periodSi
danaxarjebis
buRaltris
firmis
xedva.
finansebis
sabuRaltro
danaxarjebi
moicavs
faqtiur
xarjebs
damatebuli
uwevT
Sesabamisad,
deficituri
maTi
resursebis
interesis
sagania
ganawilebis
samomavalo
racionaluri
danaxarjebi,
gzebis
Zieba.
danaxarjebis
172
saqme
aqvT
ekonomikur
danaxarjebTan
(Economic
Cost)),
e.i.
danaxarjebTan,
da
danaxarjebi.
`alternatiuli
ekonomistebi
danaxarjebi
terminebs
iyeneben
`ekonomikuri
rogorc
sinonimebs.
im
SesaZleblobebTan,
resursebis
gamoyenebis
romelic
gamo
yvelaze
firmam
maRali
xelidan
mogebis
gauSva
misaRebad.
magaliTad, zogierTi firma flobs Senobas, amitom igi ar ixdis ofisis farTobis
saarendo
gadasaxads.
niSnavs
Tu
ara
es
imas,
rom
danaxarjebi
saofise
unda
iqnes,
rogorc
biznesis
gaZRolis
ekonomikuri
da
ekonomistebi
gaangariSebebis
dros
iyeneben
faqtobriv
masalebisa da saarendo
Flows).
gadasaxdelebis
Rirebulebas.
ganvixiloT, Tu rogor gansxvavdeba ekonomikuri danaxarjebi sabuRaltro
danaxarjebisagan. davuSvaT, maRaziis mflobeli muSaobs Tavis maRaziaSi, magram
xelfass TviTon ar iRebs. am dros fuladi transaqcia xorcieldeba (miuxedavad
imisa, rom sabuRaltro danaxarjebi ar Cans), firma mainc gaiRebs alternatiul
danaxarjebs
mesakuTres
sxvagan
muSaobisas
SeeZlo
mieRo
konkurentuli
da
ekonomistebi
xelfasi.
aseve
sxvadasxvagvarad
ganixilaven
buRaltrebi
danaxarjebs.
es
fizikur
da
moralur
cveTasTan.
buRaltrebi
firmis
saqmianobis
alternatiuli
danaxarjebi
xSirad
miRebis
dros.
gansxvavebuli
mdgomareobaa
aradabrunebadi
173
firmis
damzadebuli
gamoyeneba
danaxarjebi
gadawyvetilebebze.
specialuri
da
anazRaurdeba,
magaliTad,
mowyobilobis
SesaZlebelia
gankuTvnili
ar
mxolod
misi
im
rekonstruqcia
isini
ganvixiloT
yidva.
mizniT,
amdenad
qarxnis
davuSvaT,
risTvisac
alternatiuli
gavlenas
am
igi
ar
SekveTiT
mowyobilobis
Tavidanve
gamoyenebis
iyo
mizniT
alternatiuli
Rirebuleba
nulis
tolia.
aseTi
mowyobilobis
yidvis
moxdeba
mowyobilobis
maSin,
Tu
gadakeTeba
SesaZloa
gasayidad
misi
anda
gamoyeneba
sxva
sxva
firmebze
SemTxvevaSi
arendisTvis?
_
am
ganvixiloT
perspeqtiuli
aradabrunebadi
danaxarjebi.
davuSvaT,
anu moitans
Tu ara igi
sakmaris Semosavals
imisaTvis,
rom
gamoisyidos Tavi. SemdgomSi Cven detalurad aRvwerT, rogor unda iqnes miRebuli
aseTi saxis sainvesticio gadawyvetileba.
8. 2
dakavSirebulia
gamoyenebasTan,
arendasTan,
Senobebis,
kapitalur
nagebobebisa
remontTan,
da
manqana-mowyobilobebis
agreTve
administraciuli
174
warmoebis
danaxarjebi
mudmivi
(mudmivi
danaxarjebi
danaxarjebi
(Average
produqtis
Fixed
Costs
erTeulze)
-
AFC)
mcirdeba.
Semdegnairad
gaiangariSeba:
AFC FC / Q
(8.1)
eleqtroenergiaze,
gansxvavebiT
mudmivi
izrdeba
an
damxmare
danaxarjebisagan,
mcirdeba
produqtis
masalebze,
cvalebadi
gamoSvebis
Sromis
danaxarjebi,
anazRaurebaze.
rogorc
proporciulad.
wesi,
warmoebis
cvalebadi
danaxarjebi
(Average
Variable
Costs
AVC)
AVC VC / Q.
(8.2)
wonasworuli
perspeqtivebis
gansazRvrisTvis
mdgomareobisa
(gafarToeba,
da
misi
warmoebis
ganviTarebis
Semcireba,
axlo
dargidan
gasvla).
mTliani danaxarjebi (Total Costs - TC an C) aris warmoebis procesSi
firmis mudmivi da cvalebadi danaxarjebis erToblioba:
TC FC VC
(8.3)
175
TC
danaxarjebi
VC
FC
Q1
warmoebuli raodenoba
danaxarjebi
gaiangariSeba
mTliani
danaxarjebis
( TC )
SefardebiT
ATC TC / Q ( FC VC ) / Q
(8.4)
AFC da
(8.5)
C
ATC
danaxarjebi
AVC
AFC
O
Q1
A1
1A
warmoebuli raodenoba
nax. 8.2 saSualo mudmivi, saSualo cvalebadi da saSualo mTliani danaxarjebis mrudebi
saSualo cvalebadi ( AVC ) da saSualo mTliani danaxarjebi (ATC) minimaluria, roca miiRweva sawarmos
teqnologiurad optimaluri zoma (Q1).
176
saSualo
mTliani
danaxarjebis
Sedareba
produqtis
fasTan
mogebis
romelic
danaxarjebSi
gamoiwvia
igulisxmeba
warmoebis
danaxarjebi,
erTi
erTeuliT
romlebic
gadidebam.
dakavSirebulia
zRvrul
produqtis
MC
TC ( FC VC ) FC VC
(Q)
Q
Q
Q
Q
(8.6)
MC VC / Q,
rodesac
MC ATC,
saSualo
(8.7)
mTliani
danaxarjebis
mrudi
( ATC )
rodesac
ATC
da
AVC
MC
danaxarjebi
(produqtis
izrdeba,
damatebiTi
maTi
erTeulis
mrudebi
aRmavalia
warmoebaze
da
gaRebuli
MC
maT
danaxarjebi
zeviTaa
metia
MC
177
C
MC
danaxarjebi
ATC
AVC
Q warmoebuli raodenoba
am
ramdenime
msjelobis
sailustraciod
testirebis
safuZvelze
ganvixiloT
miiReT
magaliTi.
saSualo
qula
davuSvaT,
(A=100).
Tqven
morig
saSualo aris 180/2=90, ese igi A Semcirda). Tu morigi testirebis Sedegad 120
qulas miiRebdiT, maSin saSualo mniSvneloba gaizrdeboda, radgan zRvruli
qulebi saSualoze metia (M>A=120>100 anu maTi saSualo aris 220/2=110, ese igi A
gaizarda).
wina
TavSi
grafikulad
ganvixileT
gamovsaxoT
zRvruli
da
saSualo
urTierTdamokidebuleba
mwarmoeblurobasa da zRvrul
mwarmoebluroba.
zRvrul
da
axla
saSualo
zogadad, isini
SesaZlebelia
garkveuli saxeebisaTvis.
178
sawarmoo
funqciisa
da
danaxarjebis
funqciis
zRvruli
saSualo da
mwarmoebluroba
AP
MP
MC
danaxarjebi
AVC
produqciis raodenoba
nax. 8.4
saSualo da zRvruli danaxarjebisa da saSualo da zRvruli mwarmoeblurobis
urTierTdamokidebuleba
zRvruli danaxarjebis mrudi (MC) saSualo cvalebadi danaxarjebis mruds (AVC) minimumis wertilSi kveTs. zRvruli
produqtis mrudi (MP) saSualo produqtis mruds (AP) maqsimumis wertilSi kveTs. rodesac MC<AVC, saSualo
cvalebadi danaxarjebi mcirdeba da piriqiT. rodesac MP>AP, saSualo produqti izrdeba da piriqiT.
saqmianobis
ganvmartoT
Semdegi
cnebebi:
mTliani
produqtis
amonagebi
(Semosavali)
realizaciidan
miRebuli
(Total
Revenue
Semosavlis
TR)
Tanxa
da
aris
firmis
Semdegnairad
gaiangariSeba
TR =PxQ
(8.8)
sadac
im SemTxvevaSi, roca
179
AR TR / Q.
(8.9)
TR
mTliani amonagebi
TR
TR
raodenoba Q
Q
TR ( P Q)
P
P.
Q
Q
Q
(8.10)
AR TR / Q MN / ON tga MR P
zRvruli
amonagebis
mrudi
(MR)
daRmavalia
(naxazi
zRvruli amonagebi
MR
O
raodenoba Q
180
(8.11)
8.6).
is
SeiZleba
Tu
firmis
moTxovnis
mrudi
daRmavalia,
maSin
SegviZlia
aRvniSnoT
amonagebis
mrudis
forma
damokidebulia
mxolod
firmis
danaxarjebi
da
zRvruli
amonagebi
gansazRvraven
gamoSvebis
(8.12)
firmam
produqtis
unda
gazardos
gamoSveba
ufro
gamoSveba,
didia,
rogorc
vidre
es
naCvenebia
isrebiT.
Tu
zRvruli danaxarjebi,
zRvruli amonagebi
MC
MR
O
Q1
gamoSveba
gadaadgildeba
E wertilSi
181
ufro maRali zRvruli danaxarjebi amcirebs mogebis gazrdis SesaZleblobas ( Q1 dan Q2 -mde).
MC
MR
zRvruli danaxarjebi,
zRvruli amonagebi
MC1
MC
E1
E
MR
O
Q2
Q1
gamoSveba
gadawyvetileba
gamoSvebis zrda
gamoSvebis
Semcireba
optimaluri
gamoSveba
Semowmeba
182
MC
MR
zRvruli danaxarjebi,
zRvruli amonagebi
MC
E1
E
O
MR1
MR
Q1
Q2
gamoSveba
8.4
danaxarjebi
grZelvadian
gamoyenebuli
periodSi
moculoba.
firmam
am
grZelvadian
SeiZleba
TavSi
Secvalos
ganvixilavT,
periodSi
warmoebis
rogor
faqtorebis
SeirCes
warmoebis
Soris
kavSirs.
dasawyisSi
ufro
detalurad
SevCerdebiT
firmis
es
danaxarjebi SromiT
gadawyvetilebebis miRebaSi.
xSirad
qiraoben,
lizingiT
iReben
aRWurvilobas
an
ubralod
da
danaxarjebi
yovelwliuri
fuladi
nakadis
mixedviT.
183
of
Capital)
warmoadgens
TviTmfrinavis
flobisa
da
eqspolataciis
damatebuli
procenti
(anu
finansuri
Semosavali),
aris
romelic
formalurad
es ase gamoiyureba:
kapitalis gamoyenebis Rirebuleba = ekonomikuri cveTa (amortizacia) +
(saprocento
ganakveTi)
(kapitalis
Rirebuleba)
(8.12)
Cvens magaliTSi, avialaineris ekonomikuri cveTa weliwadSi 5 mln dolaris
tolia
da
Seadgens
gamoemuSavebina
1/30=3,33
wliuri
10%,
procents
SegviZlia
weliwadSi.
gamovTvaloT
Tu
Delta-s
kapitalis
SeeZlo
gamoyenebis
saqonlis
gamoiSvebisas.
Semdeg
ki
ganvixiloT
Tanafardoba
rom
arsebobs
mxolod
ori
cvalebadi
warmoebis
faqtori:
Sroma
am
warmoebis
faqtorTa
fasebze.
vvaraudobT,
rom
orive
faqtors
kapitalis
raodenobas
(Tu
kapitali
moicavs
specializirebul
184
firma
magram
gadawyvets,
Sromaze
Tu
ramdeni
danaxarjebisagan
kapitali
unda
gansxvavebiT,
gamoiyenos
kapitalze
amisaTvis
eqspulataciis
xarjebi
periodze.
unda
gadanawildes
gasaTvaliswinebelia
da
xelidan
gaiweros
gaSvebuli
mTeli
procentic,
normas
procentuli
r =
ganakveTi
(8.13)
kapitalis saarendo ganakveTi. zogjer kapitalis yidvis nacvlad xdeba misi
arenda. magaliTisTvis SegviZlia moviSvelioT maRalsarTulian SenobaSi ofisis
arendiT aReba. am SemTxvevaSi
arendiT
aRebuli
da
SeZenili
kapitali?
ara.
Tu
kapitalis
bazari
konkurentul
Semosavals.
konkurentuli
Semosavali
kapitalis
warmoebis
faqtorebis
daqiravebis
xarjebi,
rogorc
firmis
kombinacias,
romlebic
SeiZleba
SeZenil
iqnes
mocemuli
mTliani
wL
rk
(8.14)
naxazze 8.10
C0
185
K=
C/r
(w/r)
(8.15)
amrigad, izokostas aqvs K/L = -(w/r) daxriloba, romelic tolia saxelfaso
ganakveTis fardobisa kapitalis arendis ganakveTTan. es daxriloba analogiuria
sabiujeto wrfis daxrilobisa. Tu firma uars ambobs erT erTeul Sromaze (da
ukan iRebs w lars) raTa iyidos w/r erTeuli kapitali, romlis fasia r erTi
erTeulisTvis, misi mTliani danaxarjebi igive rCeba. magaliTad, Tu xelfasi
Seadgens 10 lars, xolo kapitalis arendis danaxarjebi 5 lars,
erTeuli
Sroma
ori
erTeuli
kapitaliT
Secvalos
firmas SeuZlia
mTlian
danaxarjebSi
cvlilebis gareSe.
kapitalis wliuri
danaxarji
K2
K1
K3
Q1
C0
L2
C1
L1
C2
L3
uzrunvelsayofad
sakmarisi
iqneboda.
magram
warmoebis
es
done
K2 erTeuli kapitalis
186
gamoyenebiT.
aseTive
moculobis
produqcia
SeiZleba
ufro
iafad
iqnas
romelic
minimizacias
ukeTebs
danaxarjebs.
am
wertilebSi
gaxdeba.
naxazze
8.10
C1
sawyis
izokostaze
firma
danaxarjebis
erTeul
(8.17)
187
unda
davuSvaT,
rom
Seadgens
sruldebodes
es
10
lari
saxelfaso
lars.
aseve
davuSvaT,
piroba
danaxarjebis
ganakveTis
rom
zeviT
kapitalis
minimizaciisaTvis?
kapitalze
gazrda
gadasaxadi
erTi
erTeuliT
larze.
mwarmoebluria,
gamoiyenos
radgan
vidre
meti
kapitalze
Sromaze
kapitali
da
daxarjuli
daxarjuli
naklebi
erTi
lari
erTi
lari,
Tu
firma
Sroma.
5-jer
firma
ufro
moindomebs
Seamcirebs
Sromis
zrdas,
xolo kapitalis
wertili,
sadac
damatebiTi
erTeulis
warmoebis
Rirebuleba
gamoiyeneba
damatebiT.
am
wertilSi
firma
axdens
danaxarjebis
minimizacias.
SemTxveva,
romelic
gviCvenebs
firmis
danaxarjebis
analizis
raodenobebi,
Sesasruleblad
romlebic
davadginoT
konkretuli
warmoebis
raodenobis
faqtorebis
produqtis
is
gamoSvebis
minimizaciis
amocana
mocemulia
naxazze
8.11
`a.
davuSvaT
magaliTad,
wertili
gviCvenebs,
rom
200
erTeuli
produqtis
188
150
izokosta C=3000 lari
100
75
B
50
A
izokvanta
Q=200 erTeuli
25
50
100 150
200
300
`a
wliuri danaxarji
(lari)
3000
grZelvadiani periodis
mTliani danaxarjis mrudi
E
2000
D
1000
100
200
300
189
informacias, rasac
izokvantis
Sexebis
wertils
warmoadgens,
rac
100
erTeulis
gamoSvebis
utoldeba.
es
niSnavs,
rom
100
erTeuli
produqtis
laris
warmoebis
da 1000 laris
danaxarjebis
kombinacias
wertiliT
aRvniSnavT
(naxazi 8.11 `b). analogiurad, SegviZlia E (200 erTeuli 2000 laris minimaluri
danaxarjebi)
da
wertilis
danaxarjebi),
romlebic
da
miReba
C
(300
wertilebs
erTeuli
3000
Seesabamebian.
laris
yoveli
minimaluri
gamoSvebis
magaliTSi
grZelvadiani
periodis
danaxarjebis
mrudi
wrfes
izrdeba
danaxarjebi,
igive
emarTeba
gamoSvebis
moculobas.
8.5
aqvs. grZelvadini saSualo danaxarjebis mruds aseve SeiZleba U-s forma hondes,
magram maTi formebi gansxvavebuli ekonomikuri mizezebiTaa ganpirobebuli. am
TavSi ganvixilavT grZelvadian saSualo da zRvrul danaxarjebs da davadgenT
gansxvavebebs am mrudebsa da maT moklevadian analogebs Soris.
moklevadian
periodSi.
aRniSnuli
movlenis
logikaSi
gasarkvevad
moklevadian
periodSi
dafiqsirebulia
K1
doneze.
Q1
warmoebis
gazrdis
gareSe.
kapitali
fiqsirebuli
rom
ar
Q2 donemde
yofiliyo,
igi
Sromis saSualebiT P
iafi
kapitali
ZviradRirebuli
SromiT
Caanacvlos.
warmoebis
miRwevis
C
A
K2
warmoebis gafarToebis
K1
Q2
moklevadiani traeqtoria
Q1
191
L1
L2
L3
Sromis wliuri
danaxarji
192
periodSi
aZlevs
kapitalis
Seamciros
cvlilebis
danaxarjebi.
SesaZlebloba
gavarkvioT
firmas
rogor
icvleba,
masStabidan
warmoebis
faqtorebis
nebismieri
moculobisaTvis.
am
radgan
faqtorebze
fasebi
igivea
warmoebis
moculobis
zrdis
xdeba
maSin,
Tu
warmoebis
procesi
xasiaTdeba
masStabidan
zrdadi
orjer
metad)?
am
SemTxevevaSi
saSualo
danaxarjebi
warmoebis
grZelvadiani
saerTo
danaxarjebis
mrudi,
romelic
warmoebis
radgan
mudmivi saSualo
grZelvadiani
horizontaluri
danaxarjebi
saSualo
wrfeebiT
aris
da
mocemuli
mudmiv
zRvrul
danaxarjebsac
zRvruli
danaxarjebis
erTeulze
danaxarjebis
mrudebi
10
laris
doneze.
naxazze 8.13 naCvenebia grZelvadiani saSualo danaxarjebis mrudis (Long-run
A
grZelvadiani saSualo danaxarjis mrudi, LAC
gamoSvebis moculoba
nax. 8.13 grZelvadiani saSualo da zRvruli danaxarji
193
Tu grZelvadiani saSualo danaxarjebi LAC mcirdeba, maSin grZelvadiani zRvruli danaxarjebi LMC
mocemuli warmoebis dros ufro mcirea, vidre LAC da piriqiT, rodesac LAC izrdeba, LMC metia vidre
LAC. mrudebi A wertilSi ikveTebian, sadac LAC mrudi minimumia.
periodSi
SeiZleba
Tanafardoba
firmisaTvis
sasargeblo
icvleba,
warmoebis
aRmoCndes.
warmoebis
faqtorebis
rodesac
gafarToebis
Tanafardobis
warmoebis
traeqtoria
faqtorebis
aRar
aris
wrfe;
orjer,
xolo
danaxarjebi
orjer
ufro
naklebad
gazardos.
ekonomia
terminebSi
procentebSi,
xSirad
(Ec).
es
romelic
izomeba
aris
gamoSvebis
warmoebis
warmoiSoba
mixedviT
danaxarjebis
danaxarjebis
produqciis
cvlileba,
gamoSvebis
1%-iT
momatebis SemTxevevaSi:
Ec = (C/C)/(Q/Q)
(8.18)
rogor aris dakavSirebuli Ec
194
aqvs
masStabidan
zarals,
zRvruli
danaxarjebi
metia
saSualo
danxarjebze da Ec >1.
8.14
da
8.15
gviCveneben
kavSirs
grZelvadian
da
moklevadian
momavalSic
iqneba
alternatiul proeqts.
mrudi _ SAC1, SAC2
da
naxazze
ganixilavs
sam
variants
qarxnis
sam
miReba, radgan qarxnis aSenebis Semdeg mas aRar SeeZleba garkveuli periodi mainc
Secvalos misi zomebi.
naxazze
8.15
gamosaxulia
grZelvadian
periodSi
masStabidan
ukugebis
iqneba
firmis
grZelvadiani
danaxarjebis
mrudi?
grZelvadin
SenarCunebiT.
grZelvadini
saSualo
aqedan
gamomdinare,
danaxarjebis
sami
mrudi
SesaZlo
Sedgeba
zomis
qarxnisaTvis
saSualo
moklevadini
SAC1
SAC2
SAC3
SMC1
SMC2
SMC3
10$
195
LAC=LMC
Q1
Q2
Q3
gamoSvebis moculoba
nax. 8.14 grZelvadini danaxarjebi masStabidan mudmivi ukugebisas
LAC grZelvadiani saSualo danaxarjebis mrudi, romelic emTxveva grZelvadiani zRvruli
danaxarjebis LMC mruds, gars uvlis moklevadiani saSualo danaxarjebis mrudebs (SAC1, SAC2, SAC3).
masStabidan mudmivi ukugebisas grZelvadiani saSualo danaxarjebis mrudi Sedgeba moklevadiani
saSualo danaxarjebis mrudebis minimumis wertilebisagan.
saSualebas
miscems
awarmoos
es
moculoba
minimaluri
saSualo
ekonomiis
SemTxvevaSi
igive
mosazrebebi
gamoiyeneba,
magram
saSualo
danaxarjebis
mrudi
Tavidan
masStabidan
ekonomias
isev,
StrixebiT
aRniSnuli
xazebi
gviCveneben
grZelvadian
saSualo
aSenebis
saSualebas,
rom
SesaZlebloba
awarmoos
Q2
an
Tundac
moculobis
erT-erTi
produqcia
maTgani
8
lari
mogvcems
danaxarjebiT
196
imis
nebismieri zomis qarxnis aSeneba rom SesaZlebeli iyos, grafikze gaCndeba LAC
mrudi, romelsac U-s msgavsi forma eqneboda (naxazi 8.15). kidev erTxel aRvniSnoT,
rom LAC mrudi yovelTvis ganlagebulia moklevadiani saSualo danaxarjebis
mrudebis qvemoT. aseve, radgan grZelvadian periodSi adgili aqvs masStabidan
ekonomias
an
zarals,
saSualo
danaxarjebis
minimumebis
wertilebi
yvelaze
danaxarji erTeul
warmoebaze (lari)
SAC1
SAC2
SAC3
SMC1
10
SMC2
SMC3
LAC
8
LMC
Q0
Q1
raodenoba
nax. 8.15 grZelvadiani danaxarjebi warmoebis masStabidan ekonomiisa da zaralis
SemTxvevaSi
grZelvadiani saSualo danaxarjebis LAC mrudi SemosazRvravs moklevadiani saSualo danaxarjebis
SAC1, SAC2, SAC3 mrudebs. warmoebis masStabidan ekonomiisa da zaralis SemTxvevaSi moklevadiani
saSualo danaxarjebis mrudebis minimumebis wertilebi ar Zevs grZelvadiani saSualo danaxarjebis
mrudze. mrudebi ikveTebian A wertilSi, sadac grZelvadiani saSualo danaxarjebis mrudi Tavis
minimums aRwevs. kerZo SemTxevevaSi, roca LAC mrudi mudmivia, LAC da LMC erTmaneTs emTxevevian.
qarxnis
mimarT.
grZelvadiani
zRvruli
danaxarjebis
mrudis
yoveli
197
swored
amitom,
SMC1
kveTs
LMC
mruds
wertilSi,
romelic
8.15).
8.6
firmebis
umetesoba
specializebuli.
isini
mxolod
erTi
awarmoeben
produqtis
produqtebs,
damzadebaze
romlebic
ar
mWidrod
aris
arian
mier
gamoSvebuli
produqtebi
fizikurad
erTmaneTTan
ar
arian
sargebeli
erToblivma
marketinguli
SeiZleba
gamoyenebam
moitanos
(rodesac
programiTaa
ori
faqtorebis
an
sxvadasxva
gaerTianebuli).
xSirad
sawarmoo
produqtis
erTi
simZlavreebis
warmoeba
produqtis
erTi
warmoeba
warmoebis
ekonomikuri
upiratesobebis
ilustraciisaTvis
produqtis
romlebic
transformaciis
asaxaven
ori
mrudi
avtomobilebisa
(Product
da
Trasformation
traqtorebis
sxvadasxva
gamoSvebis
SedarebiT
yvela
naklebia.
198
Tanafardobas,
O2
mrudi
romlis
asaxavs
drosac
warmoebis
kombinaciebs
warmoebis
O2
O1
0
avtomobilebis raodenoba
nax. 8.16. produqtis transformaciis mrudi
produqtis transformaciis mrudi asaxavs fiqsirebuli raodenobis warmoebis faqtorebis sxvadasxva
kombinaciiT ori produqtis gamoSvebas.
transformaciis O1 da O2 mrudebi amozneqilia, radgan
warmoebisas arsebobs ekonomia asortimentidan.
kargad
arTmevs
Tavs
da
warmoebis
organizacias,
aseve
199
arsebobs.
ori
produqtis
mwarmoebel
firmas
SeuZlia
miiRos
ekonomia
calke
magaliTad,
produqtisaTvis,
warmoidgineT
magram
msxvili
ver
iRebdes
konglomerati,
mogebas
romelic
asortimentidan.
ramdenime
firmis
ekonomiis
xarisxi
asortimentidan
ekonomiis
xarisxi
asortimentidan
danaxarjebis
gansazRvris
xarjze.
Tu
SeiZleba
faqtorebis
gamoviTvaloT
erTnairi
firmis
kombinaciisas
eqneba,
vidre
or
damoukidebel
firmas.
asortimentidan
ekonomiis
roca
ramdenime
produqts
erTdroulad
awarmoebs.
gantoleba
8.20
SC
C (Q1 ) C (Q 2 ) C (Q1 ; Q 2 )
C (Q1 ; Q 2 )
(8.20)
200
Cndeba
cduneba,
gavakeToT
daskvna:
firmebi,
romelTa
saSualo
menejerebi
da
momuSaveebi
muSaobis
gamocdilebas
warmoebis
menejerebi
sawarmoo
procesis
dagegmvas
ufro
efeqtianad
swavloben
warmoebis procesSi;
3. inJinrebi, romlebic Tavidan skurpulozurad cdiloben gayvnen proeqts,
sakmao gamocdilebas iZenen, raTa garkveuli gadaxrebi dauSvan. es cvlilebebi
amcireben danaxarjebs saqonlis defeqtebis gazrdis gareSe. ufro xarisxiani da
specializebuli instrumentebi da qarxnis sivrcis gaazrebuli organizeba aseve
amcirebs danaxarjebs;
4. masalis momwodeblebi swavloben masalis ufro efeqtianad damuSavebas da
SeuZliaT
nawilobriv
es
upiratesoba
masalis
da
nedleulis
ufro
dabal
RirebulebaSi warmoadginon.
yvela
zemoT
CamoTvlilis
Sedegad
firma
`swavlobs~
misi
gamoSvebuli
warmoebis
efeqtiani
dagegmvisa
da
momavali
danaxarjebis
201
firmam
awarmoa.
vertikalur
RerZze
naCvenebia
samuSao
saaTebis
produqtze
pirdapir
naklebi
saaTi muSaoba
gavlenas
sWirdeba
axdens
yovel
warmoebis
partias,
miT
danaxarjebze,
naklebia
rac
zRvruli da
saSualo danaxarjebi.
naxazze 8.17 mocemuli swavlebis mrudi Semdeg tolobazea dafuZnebuli:
L = A + BN-
(8.21)
sadac N _ warmoebuli produqciis kumulaciuri raodenobaa, L _ danaxarji
erT erTeul produqciaze. A, B da mudmivebi, amasTan A da B dadebiTi sidideebia,
xolo 0<<1. rodesac N=1, L = A + B. ase, rom A + B Seadgens samuSao Zalaze
danaxarjebs, rac pirveli erTeulis warmoebisTvisaa saWiro, roca =0, Sromis
danaxarjebi
erTeul
produqtze
kumulaciuri
moculobis
zrdasTan
erTad
amrigad,
warmoadgens
Sromis
minimalur
danaxarjebs
erTeul
danaxarjebi
moculobidan
erT
kvadratuli
erTeul
fesvis
produqciaze
proporciulad.
mcirdeba
aseT
=0,5 dros
kumulaciuri
swavlebis
xarisxis
naCvenebia
Carxebis
partiaTa
naxazze
8.17,
kumulaciuri
swavlebis
mrudi
raodenoba
mkveTrad
20-mde
iklebs,
izrdeba.
me-20
rodesac
partiis
kumulacia _ (laT. cumulatio_gadideba, dagroveba) _ raRacis Tavmoyra, dagroveba SezRudul sivrceSi da /an
SezRuduli drois intervalSi.
202
10
20
30
40
50
warmoebis
dabal
moculobasTan
erTad
(da
SedarebiT
dabali
upiratesobiT
masStabTan
dakavSirebuli
mcire
danaxarjebis
iwvevs
danaxarjebis
Semcirebas
swavlebis
xarjze,
rac
saSualo
203
ekonomia masStabidan
B
C
swavleba
AC1
AC2
gamoSvebis moculoba
erToblivi
moTxovna Sromaze
18,0
25,0
31,4
37,4
43,0
48,3
53,4
10,0
(10,0+8,0)
(18,0+7,0)
(25,0+6,4)
(31,4+6,0)
(37,4+5,8)
(43,0+5,6)
(48,3+5,1)
gamoSvebis
moculobis
zrdasTan
erTad.
amis
Sedegad,
erToblivi
mcire
proporciebiT.
amrigad
firma,
romelic
yuradRebas
amaxvilebs
am svetSi mocemuli cifrebi miRebulia Semdegi gantolebiT: log (L)= -0,322log (N/10), sadac L -es aris
Sromaze danaxarjebi, xolo -produqtis kumulaciuri moculoba.
204
magram
roca
swavlebis
efeqti
srulad
gamJRavndeba,
warmoebis
utoldeba
5,1-s,
xolo
danaxarjebi
erTeul
produqtze
gautoldeba
ZiriTadi terminebi
ZiriTadi daskvnebi
1. warmoebis
periodebSi.
aseve
danaxarjebi
gansxvavebulia
gansxvavebulia
danaxarjTa
moklevadian
saxeebi.
da
grZelvadian
ekonomistebi
firmis
aqvT `alternatiul
periodSi,
rodesac
zRvruli
danaxarjebi
saSualo
danaxarjebis
mrudi
saSualo
cvalebadi
da
saSualo
mTliani
205
bolo
erTeuli
gansazRvraven
gaiyida.
gamoSvebis
zRvruli
optimalur
danaxarjebi
moculobas,
da
zRvruli
romlis
amonagebi
drosac
zRvruli
zRvruli
produqtebis
fardobas.
Tu
firma
axdens
warmoebis
da
sawarmos
zomis
cvlilebis
saSualebas
iZleva.
amiT
firmas
igi izrdeba.
7. masStabidan
ukugebas,
rogorc
ekonomiis
kerZo
cneba
Tavis
SemTxevevas.
TavSi
moicavs
masStabidan
masStabidan
ekonomia
xSirad
zrdad
izomeba
cvlileba,
gamoxatuli
procentebSi,
romelic
warmoiSoba
moklevadiani
saSualo
mrudebis
minimumebis
wertilebi
ar
Zevs
da
mowyobilobebis
mocemul
pirobebSi.
erToblivi
206
warmoebis
mTliani
gamoSveba
metia,
vidre
gamoSvebis
is
moculoba,
romelsac
eqvivalenturi
ufro
moculobis
naklebia,
vidre
dros).
danarCeni
Tu
oris
aseTi
erTad
firmis
warmoebis
aRebuli,
sawarmoo
xarisxi
asortimentidan
SeiZleba
gamoviTvaloT
ganisazRvros,
Tu
danaxarjebis
ra
procents
firmis
xarisxis gasazomad
zogavs
firma,
roca
CamoTvaleT
da
gaiangariSeT
firmis
danaxarjebi
moklevadian
periodSi,
grafikulad axseniT
maT
Soris urTierTdamokidebuleba;
3.
daaxasiaTeT
gansazRvreT
moklevadian
da
grZelvadian
periodebs
Soris
gansxvavebani,
xdeba
mocemuli
moculobis
produqciis
warmoebis
faqtorebis
SerCeva
warmoeba
minimaluri
danaxarjebiT?
10. rogor
xdeba
minimaluri
danaxarjebiT
warmoebis pirobebSi?
11. rogor xdeba danaxarjebis minimizacia gamoSvebis moculobis cvlilebisas?
12. ras
gviCvenebs
warmoebis
warmoebis
gafarToebis
gafarToebis
traqtoria?
daaxasiaTeT
firmis
mrudi;
207
periodSi;
14. daaxasiaTeT grZelvadiani saSualo danaxarjebis mrudis Taviseburebani;
15. daaxasiaTeT ekonomia da zarali masStabidan;
16. daaxasiaTeT
grZelvadian
da
moklevadian
danaxarjebs
Soris
urTierTdamokidebuleba;
17. ras gviCvenebs transformaciis mrudi?
18. ras
niSnavs
ekonomia
da
zarali
asortimentidan?
dawereT
da
axseniT
208
2. konkurentuli
firmis
mogebis
maqsimizaciis
pirobebis
gansazRvras
4. konkurentuli
firmis
moTxovnis
da
miwodebis
mrudebis
aRweras
da
grZelvadiani
konkurentuli
wonasworobis
pirobebis
daxasiaTebas
6. konkurentuli
firmis
warmoebis
moculobaze
gadasaxadebis
gavlenis
analizs
konkurenciis
modeli
mniSvnelovania
sasoflo-sameurneo
miReba;
saqonlis
aradiferencirebuloba);
bazarze
Tavisufali
(homogenuroba,
Sesvla
da
identuroba,
gasvla;
bazarze
fasis
miReba.
bazarze
uamravi
firma
uwevs
erTmaneTs
konkurencias.
amitom
maTi
gadawyvetilebebi
gavlenas
ver
axdenen sabazro
fasze.
PQ
P,
Q
MR TR / Q
(9.1)
( P Q)
P
Q
(9.2)
209
amonagebs (TR) , igi izrdeba gayiduli produqtis raodenobis zrdasTan erTad (ix.
Nnax. 9.1).
P, AR,
MR,TR
TR
D AR MR P
raodenoba
varaudi
momxmareblebis,
TiToeuli
fasis
ise
miRebis
firmebis
momxmarebeli
Sesaxeb
mimarT.
yidulobs
Tanabrad
srulyofili
dargis
gamoiyeneba
rogorc
konkurenciis
bazarze
erToblivi
warmoebis
imdenad
firmebi
awarmoeben
erTnair
an
TiTqmis
erTgvarovan
produqtebs.
Tu
nawilobriv
an
mTlianad
dakargvis
gareSe.
sasoflo-sameurneo
fermerul meurneobaSia
210
gaiyidos
ufro
maRal
vinaidan
nayinis
Semadgenloba
gansxvavebulia
sxvebisagan
da
myidvelTa
produqtis
erTgvaroba
umravlesobisTvis
maRali
xarisxis
produqtia.
bazarze
gvisabuTebs,
rom
moTxovnisa
da
mniSvnelovan
miwodebis
rols
analizis
asrulebs.
Sesabamisad
igi
arsebobs
Tavisufali
gansakuTrebuli
Sesvla
danaxarji,
da
romelic
bazridan
SezRudavs
gasvla.
firmis
ar
arsebobs
dargSi
iseTi
Tavisuflad
momxmareblebs
advilad
SeuZliaT
gadaerTon
konkurenti
firmis
SeuZlia
daiqiraos
muSebi
da
iyidos
warmoebisaTvis
aucilebeli
fasebis
analizisTvis
SeiZleba
gamoviyenoT
sabazro
miwodebisa
da
cxadia,
es
ar
niSnavs,
rom
srulyofili
konkurenciis
modeli
usargebloa.
maRalkonkurentuli bazrebi. realurad srulyofili konkurencia bazrebis
mcire nawils gaaCnia. Bbazrebis umravlesoba maRalkonkurentulia, rac imas
niSnavs, rom firmis moTxovnis mrudi maRalelastikuria, bazarze Sesvla da
bazridan gasvla SedarebiT rTulia.
samwuxarod, ar arsebobs ubralo wesi imis dasadgenad, Tu ramdenad axlos
aris bazari srulyofil konkurenciasTan. ratom xdeba es? savsebiT SesaZlebelia,
rom dargi firmebis didi raodenobiT axlos iyos srulyofili konkurenciis
bazarTan. magram firmebs SeuZliaT farulad an cxadad SeTanxmdnen fasebis
donis Sesaxeb. amitom dargSi uamravi firmis arseboba arasakmarisi indikatoria
imisaTvis, rom visaubroT srulyofil konkurenciaze. aseve piriqiT, bazarze
firmebis mcire raodenobis arseboba ar gamoricxavs konkurentul qcevas.
davuSvaT, rom bazarze mxolod sami firmaa, magram sabazro moTxovna
produqtze maRali elastikurobiT xasiaTdeba. am SemTxvevaSi TiToeuli firmis
saqmianobasTan
dakavSirebuli
moTxovnis
mrudi
savsebiT
SesaZlebelia
211
bazris
konkurenciis
done.
xSirad
saWiroa
ara
mxolod
TviT
firmebis
saqmianobis
umniSvnelovanesi mizania
mogebis
miReba.
maqsimizacia
perspeqtivas,
sakmaod
zustad
axasiaTebs
biznesis
ganviTarebis
firmebis
marTvaSi
da
SeuZliaT
gadauxvion
mogebis
maqsimizaciaze
mimarTul qcevas.
menejerebs
maqsimizacia,
xSirad
awuxebT
amonagebis
iseTi
zrda,
sakiTxebi,
rogorebicaa:
dividendebis
gadaxda
amonagebis
aqcionerTa
rom
vTqvaT,
mizania,
firmis
vidre
sabazro
mogebis
Rirebulebis
maqsimizacia.
maqsimizacia
sabazro
ufro
Rirebuleba
qceva
grZelvadiani
mogebis
maqsimizaciaze
SedarebiT
direqtorTa sabWom an
nebismier SemTxvevaSi,
varaudi,
maqsimizaciisaken,
rom
dasabuTebulia.
firmebi
namdvilad
biznesSi
miiswrafian
gamocdili
firmebi
mogebis
seriozulad
zrunaven mogebaze, maSinac ki, roca menejerebis qmedebebi am sakiTxSi eWvs iwveven.
magaliTad,
firma,
romelic
axorcielebs
sazogadoebrivi
televiziis
212
213
zRvrul
(MC ),
danaxarjebs
e.
i.
sruldeba
piroba:
(MR )
MR MC;
zRvruli
danaxarjebisa
da
mimdinare
sabazro
fasis
(P)
tolia:
MR MC P.
yovlisa,
saWiroa
amonagebis
gaanalizeba.
davuSvaT,
rom
firmis
R Pq . warmoebis
q Rq C q
(9.3)
erTeulis
produqciis
warmoebaze
gaweul
damatebiT
danaxarjebs
arasakmarisia
danaxarjebi.
swrafad,
Tu
vidre
imisaTvis,
gamoSvebis
danaxarjebi,
rom
moculoba
sabolood
dafaros
gaizrdeba,
mogeba
mudmivi
amonagebi
gaxdeba
da
cvalebadi
gaizrdeba ufro
nulze
meti.
mogeba
214
amonagebsa da danaxarjebs
maqsimaluria ( AB monakveTi).
Soris
q * -ze didi
C,R,
C(q)
wliuri
danaxarji,
amonagebi,
mogeba
R(q)
A
(lari)
q*
q0
firma irCevs q warmoebis moculobas, rodesac mogeba aRwevs maqsimums (sxvaoba amonagebsa da danaxarjebs
Soris). warmoebis am moculobis SemTxvevaSi zRvruli amonagebi (amonagebis mrudis daxriloba) udris zRvrul
danaxarjebs (danaxarjebis mrudis daxriloba).
amonagebisa
da
zRvruli
danaxarjebis
tolobis
piroba.
es
MRq MC q anu
MR MC 0
/ q R / q C / q 0 ,
R / q - aris zRvruli amonagebi
sadac
(9.4)
MR , xolo
C / q - zRvruli
danaxarjebi MC .
moculobis
Zalian
mcire
nawils,
firmis
gadawyvetileba
warmoebis
moTxovnisa
da
miwodebis
dargobrivi
mrudebiT.
maSasadame,
215
aisaxeba
horizontaluri
wrfiT.
naxazze
9.3,
,,a
moTxovnis
mrudi
erTmaneTs
firmisaTvis
(Cven
SemTxvevaSi
fermerisTvis)
TiToeuli
SesaZlo
fasis
SemTxvevaSi.
mas
aqvs
uaryofiTi
gayidvebi
saerTod
ar
moqmedebs
fasze.
davuSvaT,
firmis
gayidvebi
xorblis
warmoebis
moculoba
Seadgens
100
mln
centners.
fasi
calkeuli
produqtis
firmis
moTxovnis
damatebiTi
mrudi
erTeuli
horizontaluria,
fasis
Semcirebis
mas
SeuZlia
gareSe.
Sedegad
216
P
dargi
40
lari
Ffasi, lari
erT centnerze
Ffasi, lari
erT centnerze
firma
40
D
0
100
200
A,,a
100
A,,b raodenoba
mln centneri
raodenoba
centneri
firmisTvis
konkurentul
bazarze
erTdroulad
warmoadgens
misi
aucilebelia
cvalebadi
(Sroma
da
kapitali)
daxarjebis
periodSi.
saSualo
da
zRvruli
amonagebis
mrudebi
naCvenebia
fasi
40
lars
Seadgens.
am
wertilSi
zRvruli
q*=8
amonagebi
zRvrul
217
erTeulis fasi
lari
P
60
MC
mogebis danakargi
q2<q* dros
mogebis danakargi
q1<q* dros
50
AR=MR=P
40
ATC
C
30
AVC
20
10
0
1
q0
q1
q*
q2
10
11
raodenoba
naxazze 9.4 daStrixuli nawili q 1 =7-sa da q*-s Soris aris mogebis danakargi
(zarali)
q1
donis
SemTxvevaSi,
vTqvaT,
warmoebis
q2
pirobebSi.
doneze,
gamoSvebis
zRvruli
ufro
danaxarjebi
maRali
aRemateba
donis
zRvrul
maSasadame,
Camoyalibdes:
zRvruli
mogebis
maqsimizaciis
amonagebi
unda
piroba
udrides
SeiZleba
zRvrul
Semdegnairad
danaxarjebs
im
218
da
saSualo
danaxarjebs
q*
Soris
moculobis
dros.
igi
mocemuli
erTeul
produqtze.
Aanalogiurad,
marTkuTxedi
ABCD
gviCvenebs
agrZelebs
zaralis
mqone
firma
dargSi
muSaobas?
moklevadian
P< AVC.
MC
ATC
B
AVC
P=MR
F
E
Q
q*
raodenoba
219
P<AVC
P=AVC
MC
MC
ATC
ATC
AVC
AVC
P
P=ATC (P>AVC)
P>ATC (P>AVC)
MC
MC
ATC
ATC
AVC
AVC
P
P
naxazis `a~ nawilidan Cans, rom firmas SeuZlia dafaros mxolod saSualo
cvalebadi danaxarjebi ( P AVC ), amitom mas zRvarze myofi firma ewodeba.
zRvars
konkurentunariani,
gareT
imyofeba.
naxazis
`b~
nawilSi
mimdinare
firma
aRar
aris
danaxarjebsac ki da
da aseT firmas zRvars gareT myofi firma ewodeba. `g~ nawilSi myofi
es
niSnavs, rom
P AVC ,
amrigad,
mogebis Sesaxeb
moklevadian
periodSi
Semdegnairia:
konkurentuli
firmis
gadawyvetileba
220
ganvixiloT
naxazi
9.7.
davuSvaT,
produqtis
fasi
aris
da
igi
rom
P4
firma irCevs gamoSvebis dones q 4 -s, romlis drosac fasi zRvruli danaxarjebis
tolia.
firmam
unda
miiRos
gadawyvitileba,
Sewyvitos
Tu
ara
saqmianoba
P4
9.7 fasi
aWarbebs
P4
AVC -s
saqmianobas.
davuSvaT,
firmas
surs
Secvalos
fasi.
es
cvlileba
SeiZleba
iyos
saSualo cvalebad danaxarjebs _ AVC -s. P1 -ze meti fasis dros (magaliTad, P2 )
firma uSvebs produqtis Q 2 moculobas, romlis drosac fasi utoldeba zRvrul
danaxarjebs.
mrudi, romelic gviCvenebs produqtis im raodenobas, romelic firmam unda
awarmoos
TiToeul
fasSi,
aris
konkurentuli
firmis
miwodebis
mrudi
moklevadian periodSi.
naxazze igi aris MC mrudis gamuqebuli nawili, romelic AVC mrudis A
wertilidan
zemoT
miemarTeba.
wertili
aris
yvelaze
dabali
niSnuli,
da
moklevadian periodSi, magram P3 -is qvemoT nebismier fasad igi nawilobriv mainc
axerxebs danaxarjebis anazRaurebas. yvelaze dabal
wertilSi, sadac
MC
MC
D
P4
ekonomikuri
mogeba
AVC
P2
ATC
P3
P1
uzaralobis fasi
(normaluri mogeba)
q1
q2
q3
q4
warmoebis
Sewyvetis fasi
(zarali)
raodenoba
221
P4
monakveTiT,
MC2
MC1
q2
q1
raodenoba
maqsimizacias
axdens
q2
doneze, vinaidan
P=MC2.
NnaTelia,
222
ganxilulia
gansxvavebuli
sami
danaxarjebi
firmis
magaliTze.
gaaCnia.
firmis
TiToeul
zRvruli
firmas
warmoebis
danaxarjebis
mrudi
P
fasi
lari
MC1
MC2
MC3
S
P3
P2
P1
0
2
10
15
21
raodenoba
MC3
nawilSi.
P2
fasis
SemTxvevaSi
dargobrivi
miwodeba
aRmavalia, magram P2
firmebi
21
Tavazoben
erTeuls
Sesabamisad
Seadgens.
4,
miwodebis
7,
da
10
erTeuls.
dargobrivi
mrudi
223
gaxdis
naklebmgZnobiares
produqtis
fasis
cvlilebis
mimarT,
vidre
miwodebis
safaso
elastikuroba
asaxavs
dargis
warmoebis
E s = (Q / Q) /( P / P)
sadac,
Es
_ miwodebis elastikuroba;
(9.5)
dadebiTia.
sawarmoo
simZlavreebi
SezRudulia,
warmoebis
zrda
Zviri
jdeba.
ganvixiloT
SemTxveva,
rodesac
adgili
aqvs
sruliad
rom
warmoebis
ufro maRali
done
miiRweva mxolod
axali
224
periodSi
firmas
SeuZlia
warmoebis
nebismieri
faqtori
gamoSvebis
q 2 warmoebis dros.
LMC
LAC
SMC
fasi
lari
SAC
40
P=MR
C
G
30
q1
q2
q3
raodenoba
firma mogebis maqsimizacias axdens warmoebis moculobis xarjze, romlis drosac fasi grZelvadian LMC zRvrul
danaxarjebs utoldeba. firma grZelvadian periodSi warmoebis moculobis gamo mogebas zrdis ABCD-dan EFGDmde.
sawarmos
zomis
gafarToeba
(q3
moculobis
doneze
grZelvadiani
225
vTqvaT
danaxarjebi.
q3
q2-is
dros,
moculobis
zRvruli
doneze
amonagebi
meti
metia,
warmoebis
vidre
zRvruli
SemTxvevaSi
zRvruli
firmis
mogeba
maqsimums
miaRwevs
aris
wertili,
sadac
maRalia sabazro fasi, miT ufro maRalia mogeba. Sesabamisad, rodesac fasi 40
laridan 30 laramde mcirdeba, aseve mcirdeba mogebac.
firmebs ar aqvT
produqtze
pirobebi sruldeba:
fasi
iseTia,
rom
dargSi
erToblivi
miwodeba
erToblivi
moTxovnis tolia;
maSasadame,
firma,
romelsac
nulovani
ekonomikuri
mogeba
aqvs
226
dargi
firma
fasi
lari
fasi
lari
LMC
S1
P1
40
P1
S2
LAC
P2
30
P2
0
,,a
q2
raodenoba
,,b
Q1
Q2
raodenoba
bazridan,
gaumjobesdeba.
Tu
gasvlis
firma
Semdeg
SeZlebs
misi
finansuri
bazarze
adre
mdgomareoba
Sevides,
raTa
naklebad
moklevadian
is naklebad dazaraldeba.
unda
Sesruldes
grZelvadiani
wonasworobis
yvela
piroba?
227
9.11 ,,b dargis miwodebis mrudi sul ufro da ufro marjvniv gadainacvlebs.
vTqvaT, fasi 30 larze naklebi, kerZod 25 lari gaxda. am fasis dros firmebs
zarali eqnebaT. Sedegad, zogierTi firma dargs datovebs da es gagrZeldeba
manam, sanam miwodebis sabazro mrudi S2 mdgomareobas ar daubrundeba. mxolod
maSin, roca daikargeba dargSi Sesvlis da gasvlis motivi, bazari grZelvadiani
wonasworobis mdgomareobaSi aRmoCndeba.
danaxarjebiT
awarmoos.
am
SemTxvevaSi
grZelvadian
wonasworul
sxvaobis
analizi.
Tu
patenti
momgebiani
aRmoCndeba,
sxva
firmebi
meTodi ar gamodgeba.
bazarze
Sedian da
mrudis
Tu rogor
farTovdeba
an
mcirdeba,
warmoebis
faqtorTa
bazris
ganmsazRvreli
228
9.12
gviCvenebs
grZelvadiani
miwodebis
mruds
dargSi
mudmivi
moculoba.
moTxovnisa da
S1
davuSvaT,
dargi
Tavidanve
moklevadiani miwodebis
wonasworobaSia
mrudebis
gadakveTis
D1
sabazro
wertilSi.AAA
wertilSi gadis miwodebis grZelvadiani mrudi SL. igi gviCvenebs, rom dargi
produqtis Q1 erTeuls awarmoebs grZelvadiani wonasworuli P1 fasis dros.
grZelvadiani miwodebis mrudze sxva wertilebis misaRebad davuSvaT, rom
saqonelze sabazro moTxovna gaizarda (vTqvaT, pirad Semosavalze gadasaxadis
Semcirebis gamo). ganvixiloT tipiuri firmis magaliTi: pirvel etapze warmoebis
moculoba q1s udrida grZelvadiani zRvruli da saSualo danaxarjebisa da P1
fasis tolobis dros. magram misi moklevadian wonasworobaSi yofnis gamo fasi
utoldeboda aseve moklevadian zRvrul danaxarjebs. gadasaxadis Semcirebis gamo
sabazro moTxovnis mrudi D1 mdgomareobidan D2 mdgomareobaSi gadadis. moTxovnis
D2
gaizrdeba.
naxazi 9.12 ,,a gviCvenebs, rom fasis aseTi zrda moqmedebs dargSi tipiur
firmaze. roca fasi izrdeba P2 -mde, firmis warmoebis moculoba gaizrdeba q 2 -mde.
gamoSvebis es moculoba axdens mogebis maqsimizacias, radgan is akmayofilebs
pirobas
P MC .
moklevadian
Tu
yvela
wonasworobis
firma
igivenairad
situaciaSi
dadebiT
reagirebs,
mogebas
yoveli
miiRebs.
maTgani
es
mogeba
bazarze
Sevlen.
mdgomareobaSi
Sedegad,
gadainacvlebs.
moklevadiani
bazari
miwodebis
mrudi
grZelvadian
axal
marjvniv,
S2
wonasworul
229
fasi
lari
fasi
lari
MC
S1
S2
AC
P2
P2
P1
C
B
P1
SL
D2
D1
0
q1
,,a
q2
raodenoba
,,b
Q1
Q2
raodenoba
warmoiqmneboda
dadebiTi
mogeba,
rac
dargSi
bevri
axali
monawilis
farTovdeba,
warmoebis
danaxarjebis
mqone
dargSi,
Tu
dargi
aseTi
situacia
SeiZleba
gaCndes
dargSi
kvalificiuri
Sromis
230
gadaaadgilebs
moklevadiani
da
grZelvadiani
danaxarjebis
mrudebs,
MC 2
MC1 -dan
wonasworobis
pirveladi
AC1 -dan
P3
fasi
moTxovnis
AC 2 -Si.
amave
dros
mdgomareobaSi
utoldeba
zrdiT
zRvruli
gadainacvlebs.
axal
gamowveuli
minimalur
ufro
danaxarjebis
axali
saSualo
maRali
mrudi
grZelvadiani
danaxarjebs.
moklevadiani
mogeba,
MC2
MC1
AC2
P2
S1
fasi
(lari)
fasi (lari)
S2
P2
SL
P3
P3
AC1
P1
P1
D2
D1
q1
q2
0
Q1
Q2
Q2
,,b dargi
,,a firma
grZelvadian
periodSi,
rodesac
firma
warmoebis
moculobas
zrdis,
231
wonasworobis
miwodebis
axali
mrudze
wertili
(naxazi
9.13
,,b).
mdebareobs
zrdadi
fasi
gaizrdeba,
raTa
dargis
danaxarjebis
grZelvadiani
mqone
dargSi
kompensirebul
iqnas
faqtorebze
gazrdili
danaxarji.
gafarToebulia,
warmoebis
faqtorebis
iafad
SesaZenad
mas
SeuZlia
warmoebis
wonasworobis
maSasadame,
saSualo
axal
dargs
danaxarjebi
mdgomareobas
Semcirebuli
gamoiwveven
didi
firmisaTvis
moculobiTa
danaxarjebiT
gaaCnia
da
grZelvadiani
dabali
fasebiT.
grZelvadiani
sabazro
gadasaxadebis Sedegebi
ganvixiloT,
dabegvraze.
Tu
rogori
simartivisaTvis
teqnologiebs
faqtorTa
reaqcia
eqneba
warmovidginoT,
fiqsirebuli
firmas
rom
warmoebis
firma
TanafardobiT.
Tu
moculobis
iyenebs
sawarmoo
firma
garemos
saqonlis
Seamciros
mogebis
rom
mxolod
sabazro
warmoebis
mqone
moculobisa da
firma
fasze.
moculoba.
firmis
P1
es
gamoSvebaze
naxazi
moklevadiani
ibegreba.
9.14
am
gadasaxadi
gviCvenebs
danaxarjebis
SemTxvevaSi
ubiZgebs
dadebiTi
mruds
gadasaxadi
q1
firmas,
ekonomikuri
wonasworuli
xarjze,
romlis
drosac
zRvruli
danaxarjebi
da
gadasaxadebi
mTlianobaSi Seadgens misi saqonlis fass. firmis warmoebis moculoba q1 -dan q 2 mde Semcirdeba da gadasaxadis uxilavi efeqti gamovlindeba miwodebis mrudis
232
zemoT
gadaadgilebaSi
(gadasaxadis
toli
sididiT).
Tu
firma
ver
iRebs
MC2=MC1+t
fasi, lari
MC1
t
P1
AVC1+t
AVC1
q2
q1
raodenoba
P
S2=S1+t
fasi, lari
S1
P2
P1
Q
Q2
Q1
raodenoba
233
axla davuSvaT, rom dargis yvela firma ibegreba. maTi zRvruli danaxarjebi
izrdeba. TiToeuli firma amcirebs warmoebis moculobas mimdinare sabazro fasis
dros. dargis mTliani miwodeba Semcirdeba. es iwvevs saqonlis fasis zrdas (nax.
9.15). miwodebis mrudi zemoT S1 -dan S 2 S1 t mdgomareobaSi gadainacvlebs, rac
gamoiwvevs produqtis sabazro fasis gazrdas P1 -dan P2 -mde. firmebi warmoebas
Seamcireben, magram ara imdenad, rogorc mudmivi fasis dros.
da bolos warmoebis moculobis dabegvra didi danaxarjebis mqone firmas
bazris datovebas aiZulebs. am procesSi grZelvadiani saSualo danaxarjebis
mrudi TiToeuli firmisaTvis gadasaxadis gavleniT gadainacvlebs zemoT.
eqneba,
vidre
dargs,
romelic
warmoebis
deficitur
faqtorebs
iyenebs.
ZiriTadi terminebi
mogebis maqsimizacia
maRalkonkurentuli bazari
konkurentuli firmis mogebis maqsimizacia
konkurentuli firmis miwodebis mrudi
dargobrivi miwodeba moklevadian periodSi
grZelvadiani konkurentuli wonasworoba
firmis miwodebis mrudi grZelvadian periodSi
dargi mudmivi danaxarjebiT
dargi zrdadi danaxarjebiT
dargi klebadi danaxarjebiT
miwodebis grZelvadiani elastikuroba
ZiriTadi daskvnebi
1.
menejerTa
qceva
SezRudulia.
grZelvadiani
firmebisaTvis
mogebis
grZelvadiani
maqsimizaciaze
mogebis
SedarebiT
maqsimizacia
maTi
saqmianobis prioritetia.
2. zogierTi
bazarze
234
mrudiT.
zogadad,
dargSi
firmebis
raodenoba
ar
aris
bazris
gamoSvebis
gadawyvetilebas
Sesaxeb
gavlena
arCevans
ar
eqneba
akeTebs
im
produqtis
varaudiT,
fasze.
am
rom
mis
SemTxvevaSi
safaso
raodenobis
elastikurobiT,
procentul
rac
cvlilebas
niSnavs
miwodebuli
gamowveuls
fasis
produqtis
procentuli
cvlilebiT.
6. grZelvadian periodSi konkurentuli firmebi, romlebic axdenen mogebis
maqsimizacias,
irCeven
gamoSvebis
moculobas,
romlis
drosac
fasi
konkurentuli
wonasworoba
miiRweva
im
SemTxvevaSi,
Tu
danaxarjebis
mqone
dargSi
grZelvadiani
miwodebis
mrudi
kiTxvebi ganxilvisaTvis
1.
2. rogor
CamoayalibeT
konkurentuli
firmis
mogebis
maqsimizaciis
pirobebi
235
gviCvenebs
moklevadiani
sabazro
miwodebis
mrudi?
Ppasuxi
mwarmoeblis
nameti
grZelvadian
periodSi?
Ppasuxi
axseniT
grafikulad.
10. grafikulad
gamosaxeT
miwodebis
grZelvadiani
mrudi.
Aanalizi
gavlenas
gadasaxadebis
axdens
gadasaxadebi
gavleniT
firmisa
warmoebis
da
dargis
gadaadgileba.
12. SeafaseT miwodebis grZelvadiani elastikuroba.
236
moculobaze?
miwodebaTa
ganixileT
mrudebis
Tavi 10
saxelmwifos
Carevis
Sedegebisa
da
ekonomikuri
efeqtianobis
miRwevis
SesaZleblobaTa gansazRvras
3 konkurentuli bazris efeqtianobis analizs
4. saxelmwifo politikis Sefasebas minimaluri fasebis, saimporto qvotebisa da
tarifebis dawesebis SemTxvevaSi
5. gadasaxadebis da subsidiebis gavlenis analizs da saxelmwifo politikis
Sefasebas
10.1
produqtze
momxmareblebi
moTxovnis
cdiloben
meti
sidide
SeiZinon),
gazardos
xolo
(dabali
miwodebis
fasis
pirobebSi
sidide
Seamciros
isini
iReben
konkurentul
bazarze.
xolo
mwarmoeblis
nameti
konkurentul
bazarze
momxmareblebi
da
mwarmoeblebi
237
nameti aris sidide anu saerTo sargebeli, romelsac igi iRebs gadaxdisadmi
mzadyofnisa da produqtis sabazro fass Soris sxvaobis SemTxvevaSi.
davuSvaT, rom produqtis erTeulze sabazro fasi aris 5 lari (naxazi 10.1).
zogi momxmarebeli am produqts gacilebiT ufro metad afasebs da SesaZloa 5
larze metic gadaixados. magaliTad, I momxmarebeli mzadaa 10 lari gadaixados.
magram sabazro fasi mxolod 5 laria, amitom igi iRebs wminda sargebels _ anu
momxmareblis namets 5 laris odenobiT. II momxmarebeli aRniSnul produqts ufro
naklebad
afasebs
da
mzadaa
magaliTad
lari
gadaixados.
maSasadame,
igi aranair
namets ar
miiRebs.
grafikulad, yvela momxmareblisTvis momxmarebelTa nameti aris farTobi,
romelic mdebareobs moTxovnis mrudsa da sabazro fass Soris (naxazi 10.1).
radgan momxmareblis nameti momxmarebelTa erTobliv sargebels warmoadgens,
momxmarebelTa
nametebis
saboloo
cvlilebis
gazomviT
Cven
SegviZlia
10
momxmareblis nameti
S
7
D
mwarmoeblis nameti
Q0
I momxmarebeli
nax. 10.1
raodenoba
produqtSi, romlis sabazro fasi 5 laria, I momxmarebeli mzadaa gadaixados 10 lari. misi
momxmareblis nameti 5 laria. III momxmarebeli ar iRebs aranair sargebels. momxmarebelTa nameti,
romelic gamoxatavs yvela momxmareblis mTlian sargebels, mocemulia daStrixuli farTobiT
moTxovnis mrudsa da sabazro fass Soris. mwarmoeblis nameti aris daStrixuli farTobi miwodebis
mrudsa da sabazro fass Soris. mwarmoebelTa da momxmarebelTa erToblivi nameti gviCvenebs
keTildReobis dones konkurentul bazarze.
238
erTeuli
produqtis
gamoSveba
dakavSirebulia
iseT
danaxarjebi sabazro
fasze
naklebi iyos.
amrigad,
mewarmeebi
produqtis
da
sabazro
fasis
qveviT
mdebare
samkuTxedis
farTobi.
es
aris
is
fasad
mwarmoebelTa
gayidvis
erToblivi
SemTxvevaSi.
wminda
radgan
sargebeli,
mwarmoeblis
misi
nameti
saSualebiT
aris
SesaZlebelia
(Welfare
Effects)
Sefaseba,
romelic
miiReba
sabazro
meqanizmSi
fasze
dabla.
viciT
rom
aseTi
fasebis
zeda
zRvari
iwvevs
10.2
naCvenebia
wamoiqmna
momxmareblis
fasebze
da
saxelmwifo
mwarmoeblis
kontrolis
nametis
cvlilebac,
politikis
Sedegad.
momxmareblis
nametis
cvlileba.
momxmarebelTa
erTi
nawilis
amjerad
SeizRuda
warmoebis
da
gayidvebis
Q0-dan
Q1-mde
rom
aRmoCndnen
saWiro
adgilze,
saWiro
dros).
es
momxmareblebi
nacvlad P0-isa).
Semcirebas
da
mravldeba
produqtis
im
raodenobaze,
romelzec
239
momxmareblebi acxadeben mzadyofnas iyidon igi ufro dabali fasis dros. meore
mxriv, is momxmareblebi, romlebic ukve veRar yiduloben produqts, kargaven
samomxmareblo namets. maTi danakargi warmodgenilia daStrixuli B samkuTxediT.
es samkuTxedi asaxavs momxareblisTvis aRniSnuli produqtis Sefasebas misi
realuri fasis gamoklebiT (Tanxa, romelsac kargaven warmoebis moculobis Q0-dan
Q1-mde SemcirebiT). is momxmareblebi, romlebsac jer kidev SeuZliaT iyidon
produqti, mas yvelaze metad Seafaseben. momxmarebelTa nametis wminda cvlileba
aris A-s minus B; radgan A marTkuTxedi B samkuTxedze didia (naxazi 10.2),
momxmarebelTa nametis cvlileba dadebiTi sididea.
fasi
wminda danakargi
P0
B
C
A
Pmax
D
deficiti
Q1
Q0
Q2
raodenoba
namets.
gamouSveben
romelic
is
mwarmoeblebi,
romlebic
bazarze
darCebian
da
warmodgenili.
amavdroulad
mTliani
warmoebac
10.2
gviCvenebs,
danakargebamde
240
fasebze
(Deadweight
kontrols
Loss).
mivyavarT
gavixsenoT,
rom
mTliani
nametis
momxmarebelTa
wminda
nametis
mwarmoeblebis
mier
miRebuli
nametis
danakargebi
aWarbebs
normirebis
Sedegad)
gacilebiT
didia
vidre
marTkuTxedi
(im
P0
C
A
Pmax
Q1
Q2
raodenoba
10.2
niSnavs,
rom
aseTi
politika
calsaxad
cudia.
SesaZlebelia
igi
241
bazris fiasko
Tu erTaderT mizans efeqtianobis miRweva warmoadgens, maSin ukeTesi xom ar
iqneba konkurentuli bazari Carevis gareSe davtovoT? zogjer asec xdeba, magram
ara yovelTvis. rig SemTxvevaSi adgili aqvs bazris fiaskos (Cavardnas) (Market
Failure). am dros araregulirebadi konkurentuli bazari araefeqtiani xdeba, anu
ar axdens mwarmoeblebisa da momxmareblebis erToblivi nametebis maqsimizacias.
arsebobs bazris uunarobis ori mniSvnelovani magaliTi:
1.
gare
efeqtebi
(Externalities).
zogjer
romelime
mwarmoeblis
an
sabazro
uwodeben.
fasis
nawili.
magaliTisaTvis
aseT
aviRoT
danaxarjebsa
qimikatebis
da
mogebas
mwarmoebeli
gare
efeqtebs
sawarmo,
romelic
gadawyvetilebebs,
romlebic
maqsimizacias
ukeTeben
sargeblianobas).
warmoiqmneba
cota
produqti
da
sabolood,
momxmareblebi
da
mwarmoeblebi
dazaralebulni rCebian.
AdavuSvaT saxelmwifom moiTxova, rom fasi bazris wonasworul fasTan
SedarebiT ufro maRali iyos, vTqvaT P2
gviCvenebs, mwarmoeblisTvis
nacvlad
Q0-isa).
Tu
davuSvebT, rom
mewarmeebi
zustad
im
(Q3-
raodenobas
momxmareblebma mwarmoeblebis
242
danakargi
warmodgenilia
samkuTxediT),
10.4
warmodgenili
optimistur
wonasworul
moxiblulni
arian
warmoebis
moculoba.
wminda
Sefasebas
fasze
P2 fasiT,
es
SeiZleba
romlis
zogierTma
gazardon
warmoSobs
mwarmoebeli
wyvets
C samkuTxeds udris).
danakargebi
asaxavs,
maRla.
zogi
(B
da
drosac
samkuTxedebi)
xdeba
mwarmoebelma,
sawarmoo
gauyidavi
fasebis
romlebic
simZlavreebi
produqtis
da
masas.
243
S
P2
P0
C
D
Q3
nax. 10.4
dros
Q0
Q2
Tu fasi ise regulirdeba, rom mas ar SeuZlia P2 doneze qvemoT daweva, miewodeba mxolod Q3
moculoba. Tu warmoebis moculoba zustad Q3-ia, wminda danakargebi B da C samkuTxedebis farTobs
utoldeba. P2 fasis dros mwarmoeblebs urCevniaT Q3-ze meti awarmoon. Tu isini am gzas mimarTaven,
maTi wminda danakargebi ufro didi gaxdeba.
warmoebis
moculobis
Q2
doneze
SeinarCunebiT
saxelmwifo
Seisyidis
samkuTxedebis zomebs
gadaaWarbebs.
10.3
minimaluri fasebi
situacia
warmodgenilia
naxazze
10.5,
sadac
Pmin
aris
produqtis
cvlilebebs
eqneba
Warbi,
adgili
gauyidavi
mwarmoeblisa
moculoba.
da
Aaxla
SevxedoT
ra
momxmareblis
nametebSi.
is
244
-A-B
(10.1)
fasi
S
Pmin
A
P0
C
D
D
Q3
Q0
Q2
raodenoba
nax. 10.5 minimaluri fasi
fasi regulirdeba imgvarad, rom ar SeiZleba iyos naklebi, vidre Pmin. mwarmoeblebs survili aqvT
gamouSvan Q2 produqtis moculoba, magram momxmareblebi yiduloben mxolod Q3-s. Tu mwarmoeblebi
awarmoeben Q2-s, maSin Q2-Q3 gauyidavi darCeba da mwarmoeblis nametis cvlileba iqneba A-C-D. am
SemTxvevaSi mwarmoebelTa mdgomareoba SeiZleba gauaresdes.
marTkuTxedis tolia.
Mmagram gayidvebis donis Q0-dan Q3-mde Semcireba iwvevs maTi nametis Semcirebas,
romelic
danaxarjebi,
samkuTxediTaa
romlebic
warmodgenili.
warmoebis
Q0-dan
Bbolos,
Q2
ganvixiloT
donemde
warmoebis
gazrdasTan
aris
ar
aris
sakmarisi
Q2-Q3
moculobis
warmoebis
danaxarjebis
245
PS=A-C-D
(10.2)
Tu
daikavos,
gaviTvaliswinebT,
minimaluri
rom
fasebis
trapeciam
SemoRebam
SeiZleba
SesaZlebelia
ufro
mxolod
meti
farTobi
mwarmoebelTa
246
W xelfasi
S
Wmin
W0
D
L1
L0
L2
dasaqmeba
umuSevroba
samuSaos miReba, es
10.4
ori
gziT.
aSS-s
soflis
meurneobaSi
gatarebuli
politika
mTel
aseve
moculobas,
SeuZlia
rac
gazardos
aucilebelia
fasebi
fasis
warmoebis
SesanarCuneblad.
SezRudvis
xarjze,
garantirebuli fasebi
247
garantirebuli
magaliTze.
aq
Tambaqoze,
maRali
fasebis
garantirebul
xorbalze
mogeba
fasebis
rom
miiRon).
politika
fasebs
asawevad
da
misi
iyeneben
(am
Sedegebi
rZis
produqtebze,
produqtebis
Ggarantirebuli
ganvixiloT
aSS-is
araqisze,
mwarmoeblebma
fasebis
politikis
ufro
mixedviT
moculobas,
romelic
iqneba
saWiro
sabazro
fasis
am
doneze
ra
moaqvs
aseT
politikas
momxmareblisTvis,
mwarmoeblebisTvis
da
mTavrobisTvis.
momxmareblebi. PS fasis pirobebSi moTxovnis sidide am produqtze mcirdeba
Q1 donemde, magram miwodebis sidide izrdeba Q2-mde. Aam fasis SesanarCuneblad
saxelmwifo
iZulebulia
iyidos
produqti
Qg=Q2-Q1
raodenobiT.
faqtiurad
SedarebiT
maRali
PS
fasi
P0-is
nacvlad.
am
SemTxvevaSi
isini
metia,
fasadac.
naxazidan 10.7
Cans,
rom
gadasaxadebis
xarjze
da
saboloo
jamSi
momxmarebelTa
danaxarjebs
moSorebas
moqmedebiT
igi
xels
sazRvargareT
uSlis
dabal
adgilobriv
fasSi
firmebs
gayidvas.
MTumca
sazRvargareT
aseTi
sakuTari
248
ra
aris
danaxarjebi?
am
politikis
Aamis
gatarebiT
dasadgenad,
miRebuli
momxmarebelTa
keTildReobis
nametis
cvlilebas
mTliani
vumatebT
(10.5)
naxazi
daStrixuli
10.7-is
mixedviT,
marTkuTxedis
sazogadoebis
farTobis
mTliani
sididiT,
keTildReoba
romlidanac
mcirdeba
samkuTxedia
amoWrili.
rogorc Semdegi msjelobidan gaxdeba cnobili, keTildReobis danakargebi Zalian
didi
SeiZleba
warmoadgens
aRmoCndes.
faqti,
rom
am
politikis
arsebobs
yvelaze
fermerebis
arasasiamovno
daxmarebis
ufro
aspeqts
efeqtiani
sazogadoebas
fasebis
pirobebSi,
sazogadoeba
inarCunebs
fermerebisaTvis
ufro
pirdapiri
didi
farTobis
gadaxdis
daStrixul
P0
D
Q1
nax. 10.7
Q0
D+Qg
Q2
raodenoba
garantirebuli fasebi
praqtikaSi
sasoflo-sameurneo
produqtebze
garantirebuli
fasebi
249
arasakmarisad
maRalia,
saxelmwifos
fermerebs
SeuZliaT
ubralod
gadascen
produqti
qvotebi warmoebaze
bazarze Sesvlisa da gamoSvebuli produqtis Sesyidvis garda (erToblivi
moTxovnis
zrdasTan erTad),
miwodebis
Semcirebis
kanoniT,
anu
saxelmwifos
xarjze.
gamoSvebul
SeuZlia
aRniSnulis
moculobaze
produqtze
miRweva
qvotebis
fasis
SesaZlebelia
dawesebiT.
amis
gazrda
Sesabamisi
safuZvelze
specialuri
medalionis
moTxovniT,
Semdeg
zRudavs
aseTi
saxelmwifo
gamawonasworebeli
miwodebis
mrudi
zRudavs
Q0
miwodebas
sididis
vertikaluri
Q1
nacvlad.
xdeba
doniT
Q1
(S).
moTxovnis
warmoebis
da
miwodebis
moculobis
pirobebSi
momxmareblis
nameti
mcirdeba
isini kargaven
C samkuTxedis sidides
(awarmoeben
Q1 moculobas
Q0-is
B da C samkuTxedebiTaa
warmodgenili.
stimulirebis programebi
amerikuli sasoflo-sameurneo politika warmoebis moculobas ZiriTadad
stimulebisa
da
pirdapiri
qvotebis
xarjze
amcirebs.
naTesi
farTobebis
Semcirebis
gavlena
qveynis
keTildReobaze.
fermerebi
mzad
arian
250
fermerebi
ufro
maRal
fasad
yidian
Q1
moculobis
produqts,
romelic namets zrdis (A marTkuTxedis farTobi). imis gamo, warmoeba mcirdeba Q0dan Q1-mde da adgili aqvs mwarmoeblis nametis danakargs, romelic C samkuTxeds
Seesabameba.
da
bolos,
fermerebi
mTavrobisagan
fuls
iReben
warmoebis
danaxarjebi
im
Tanxis,
romelsac
fermerebs
uxdian
ufro
meti
awarmoon,
Tundac
mTavroba
aiZulebdes
maT
naklebi
maSin
(naxazi
rodesac
10.8).
amitom
saxelmwifo
axorcielebda
fermerebisaTvis
Warbi
sulerTia,
Tu
produqtis
romeli
Sesyidvas
zoma
iqneba
P0
C
D
Q1
Q0
raodenoba
251
SeTavazebiT warmoebis Semcirebis mizniT (rogorc naTesi farTobebis SezRudvis dros). imisaTvis,
rom stimulebma imoqmedon, isini unda iyos aranakleb B+C+D, e.i. ar unda iyos naklebi im damatebiT
Semosavlebze, romelsac miiRebdnen mosavlis ufro maRali Ps fasiT gayidvis SemTxvevaSi. aqedan
gamomdinare, mTavrobis danaxarjebi sul mcire B+C+D mainc unda iyos.
samkuTxedebis
farTobebis
jami
ufro
mcirea
da
saerTo
farTobis
cvlileba
CS+PS
mTavrobis
danaxarjebi)
naTesi
farTobebis
SezRudvisas udris:
keTildReoba=-A-B+A+B+D-B-C-D=-B-C
(10.8)
efeqtianobis TvalsazrisiT, sazogadoebisaTvis namdvilad ukeTesi iqneboda,
Tu
mTavroba
pirdapir
miscemda
fermerebs
A+B+D
Tanxas,
xolo
fasebs
da
B+C
danakargis
nacvlad.
magram
saxelmwifo
politikisaTvis
10.5
miRebaSi
exmareba,
vidre
Tavisufali
vaWrobis
pirobebSi.
SeiZleba
sakmaod
maRali
iyos
im
SemTxvevaSi,
Tu
momxmarebelTa
qvotebi
da
tarifebi
ar
aris
gamoyenebuli,
qveyana
imports
fasTan
SedarebiT,
romelic
damyardeboda
importis
ararsebobis
252
gaizrdeba
da
Qd-s
miaRwevs.
amrigad,
importi
aris
sxvaoba
Sida
P0
A
Pw
Qs
nax. 10.9.
Q0
Qd
raodenoba
Tavisufal bazarze adgilobrivi fasi msoflio fass Pw-s utoldeba. mTliani moxmareba
Seadgens Qd-s, romlidanac Qs-s Sida mwarmoeblebi miawodeben, xolo danarCenis
importireba xdeba. rodesac importi ar arsebobs, fasi izrdeba P0-mde. mwarmoebelTa
mogeba A trapecias utoldeba. momxmarebelTa danakargebi Seadgens A+B+C sidides, wminda
danakargebi utoldeba B+C-s.
davuSvaT,
rom
adgilobriv
mwarmoebelTa
zewolis
Sedegad,
mTavroba
importi
aikrZaleba,
adgilobrivi
fasi
P0
donemde
gaizrdeba.
toli
sididiT.
amis
garda,
ufro
maRali
fasis
dros
zogierTi
253
aseve
SeiZleba
nulamde
Semcirdes
sakmaod
maRali
tarifebis
SemoRebis gziT. tarifi unda iyos aranakleb P0-sa da Pw-s Soris sxvaobis sididis
toli. tarifis aseTi mniSvnelobis SemTxvevaSi importi ar iarsebebs. aqedan
gamomdinare, saxelmwifos aRar eqneba am tarifebis mokrebis Sedegad miRebuli
Semosavlebi. amrigad, mwarmoeblisa da momxmareblisaTvis Sedegebi iseTive iqneba,
rogoric qvotis dros iqneboda.
ufro xSirad saxelmwifo politika mimarTulia importis Semcirebaze da
ara mTlianad mis akrZalvaze. es SeiZleba miRweul iqnas tarifebis an qvotebis
dawesebiT
(naxazi
10.10).
Tavisufali
vaWrobis
dros,
produqtze
Sida
fasi
msoflio fasis tolia (Pw), xolo importi Qd-Qs sxvaobas utoldeba. davuSvaT, rom
importirebuli
produqtis
yovel
erTeulze
SemoiRes
dolaris
odenobis
tarifi. rodesac Sida fasi gaizrdeba P* donemde (msoflio fass + tarifi), Sida
warmoeba gaizrdeba, xolo moxmareba qveynis SigniT Semcirdeba.
naxazze 10.10 aseTi tarifi momxmarebelTa nametis Semcirebamde migviyvans:
CS= A B C
D
(10.11)
(10.12)
saxelmwifo
miiRebs
Semosavals,
romelic
udris
importis
an -A-B-C-D+A+D=-B-C. B da
rom
mTavroba importis
SezRudvis
mizniT
tarifis
nacvlad
254
fasi
S
P*
Pw
D
QS
QS
Qd
Qd
raodenoba
nax. 10.10
Tu importi mcirdeba qvotis SemoRebis an iseTi tarifis dawesebis Sedegad, romelic tolia T=P*-Pw,
Sida fasi izrdeba Pw-dan P*-mde. A trapecia kvlav utoldeba erovnuli mwarmoeblebis mogebas.
momxmarebelTa danakargebi utoldeba A+B+C+D. Tu gamoiyeneba tarifi, maSin saxelmwifo iRebs
Semosavals, romelic D-s tolia. wminda Sida danakargebi B+C-s Seadgens. Tu tarifis nacvlad qvota
gamoiyeneba, D marTkuTxedi xdeba ucxouri mwarmoeblis mogebis nawili, xolo wminda Sida danakargi
tolia B+C+D.
ufro
produqtze.
iqneba
maRali
qarTveli
iseTive,
fasis
P*-s
mwarmoeblebisa
rac
tarifebis
da
daweseba
saqarTveloSi
momxmareblebis
SemTxvevaSi
iyo;
adgilobriv
nametebis
magram
cvlileba
Semosavlebi
(D
saxiT,
saqarTvelosTvis
ucxoel
aseTi
mwarmoeblebs
mdgomareoba
momgebiania,
ekuTvniT.
vidre
saboloo
tarifebis
jamSi
SemoReba,
radgan qveyana kargavs D-s da amave dros aqvs B da C-s toli wminda danakargi.
swored aseTi mdgomareoba iyo 1980-ian wlebSi iaponiidan avtomobilebis
importTan dakavSirebiT. adgilobrivi mwarmoeblebis zewolis Sedegad reiganis
administraciam ganixila importis ,,nebayoflobiTi SezRudvis pirobebi, romlis
mixedviTac
iaponelebi
Tanxmobas
acxadebdnen
aSS-Si
manqanebis
Semotana
10.6
255
mepatrone
gadasaxadis
benzinis
raodenobaze
Tanxas
(50
TeTri
gamravlebuli
gayiduli
raTa igi
simZime
nawilobriv
momxmarebels
awveba,
nawilobriv
ki
mwarmoebels. ufro metic, sulerTia gadasaxadebis konvertSi vin debs fuls (an
qviTars ugzavnis mTavrobas) orive meTodi momxmarebels erTi da igive ujdeba.
Cven
ukve
viciT,
rom
gadasaxadis
is
wili,
romelic
momxmarebelze
modis,
Pb
S
A
t
P0
C
D
PS
256
Q1
Q0
raodenoba
ra
moaqvs
myidvelebsa
da
gadasaxadis
dawesebas?
gamyidvelebs
Soris
naxazze
daaxloebiT
10.11
sagadasaxado
Tanabradaa
tvirTi
ganawilebuli.
CvenTvis
cnobilia,
ganvsazRvroT
SegviZlia
myidvelis
fasi
(QD
(Pb),
am
gantolebis
gamyidvelis
amoxsna.
fasi
(Ps)
Sedegad
da
SegviZlia
moTxovnisa
da
QS).
keTildReobis
saerTo
cvlileba,
CS+
PS
saxelmwifos
257
Semosavali,
Sesabamisad
utoldeba
-A-B-C-D+A+D=-B-C.
samkuTxedebi
da
10.11
gadasaxadis
Tanabrad nawildeba.
simZime
sinamdvileSi
momxmarebelsa
es yovelTvis
da
ase
ar
gamyidvels
aris.
Tu
Soris
moTxovna
(magram
(daaxloebiT
ekisrebaT.
SedarebiT
damRupveli),
0,3).
naxazi
ase
10.12
moTxovnis
rom,
`b
elastikuria,
elastikuroba
sigaretze
gviCvenebs
xolo
gadasaxadebi
sapirispiro
miwodeba
arc
Tu
ise
ZiriTadad
SemTxvevas:
SedarebiT
Tu
didia
myidvelebs
moTxovna
araelastikuri,
miwodebis
mrudebis
calkeul
wertilSi,
Aan
fasebisa
da
moculobebis
sakuTar
Tavze
iReben.
(gadasaxadis
D
Pb
t
P0
PS
Q1
,,a
fasi
258
Q0
raodenoba
wili,
romelic
modis
S
Pb
P0
D
t
PS
Q1
Q0
raodenoba
,,b
nax. 10.12.
gadasaxadis zemoqmedeba damokidebulia moTxovnis da miwodebis
elastikurobaze
Tu moTxovna miwodebasTan SedarebiT araelastikuria, sagadasaxado tvirTis zidva upiratesad
myidvels uwevs (nax. `a). Tu moTxovna miwodebasTan SedarebiT elastikuria, sagadasaxado tvirTis
zidva upiratesad gamyidvels uwevs (nax. `b).
(Subsidy)
SeiZleba
iseTive
xerxiT
gaanalizdes,
rogorc
fasi
aWarbebs
Tanxa.
myidvelis
Sesabamisad,
fass
subsidiis
da
maT
Sedegebi
Soris
gansxvaveba
warmoebis
moculobasa
aris
da
mtkiceba
grafikulad
asaxulia
naxazze
10.13.
mosalodneli
miRebuli
sargebeli
Tanafardoba
Ed/Es
Tu
arc
ise
upiratesad
didia,
da
momxmareblebs
ZiriTadad
eniWebaT,
gamyidvels,
Tu
Tu
Ed/Es
Tanafardoba didia.
fasi
S
PS
P0
Pb
D
259
Q0
Q1
raodenoba
nax. 10.13
subsidia
rogorc
gadasaxadis
SemTxvevaSi,
rodesac
cnobilia
miwodebis
mrudi,
saboloo
fasebTan
da
moculobebTan
mimarTebaSi.
subsidiasTan
fassa
da
myidvelis
fass
Soris
subsidiis
sidides
utoldeba.
260
ZiriTadi terminebi
momxmareblis nameti
mwarmoeblis nameti
keTildReobis efeqti
wminda danakargebi
minimaluri fasebi
garantirebuli fasebi
qvotebi
stimulirebis programebi
saimporto qvotebi da tarifebi
gadasaxadebi da subsidiebi
wminda danakargebi
ZiriTadi daskvnebi
1.
moTxovnisa da
mTavrobis
miwodebis
politikis
mravalferovnebis
gasaanalizeblad.
specifikuri
gadasaxadebsa da
subsidiebs.
2. TiToeul
SemTxvevaSi,
momxmareblis
da
momxmareblis
mwarmoeblis
da
mwarmoeblis
mogebisa
da
nameti
zaralis
gamoiyeneba
SefasebisaTvis.
rodesac
mTavroba
awesebs
gadasaxads
an
subsidias,
Cveulebriv
fasi
ar
romelsac
TiToeuli
jgufi
ixdis,
damokidebulia
miwodebis
da
moTxovnis elastikurobaze.
4. mTavrobis
Careva
Cveulebriv
danakargebs
iwvevs.
im
SemTxvevaSic
ki,
Tu
konkurentunarian
bazarze
mTavrobis
Careva
yovelTvis
cudi
ar
aris.
Carevas
SeuZlia
gaaumjobesos
ekonomikis
qmediTunarianoba.
amis
261
262
kiTxvebi
1.
ganxilvisaTvis
warmoiqmnebian
fasebze
saxelmwifo
kontrolis
politikis
Sedegad;
4. daasaxeleT bazris uunarobis magaliTebi;
5. rogor regulirdeba minimaluri fasebis dawesebis Sedegad sabazro fasi
da raodenoba?
6. daaxasiaTeT minimaluri xelfasis dawesebis Sedegebi;
7. ra
gavlenas
axdens
garantirebuli
fasebis
politika
momxmareblebze,
mwarmoeblebze da mTavrobaze?
8. ra
gavlenas
axdens
warmoebaze
qvotebis
daweseba?
daaxasiaTeT
misi
Sedegebi.
9. daaxasiaTeT saimporto qvotebisa da tarifebis dawesebis Sedegebi;
10. ra Sedegebi aqvs gadasaxadebisa da subsidiebis dawesebas?
263
Tavi 11
monopolia da monofsonia
mravalfirmiani
monopoliisa
da
kartelis
gadawyvetilebaTa
Taviseburebebis axsnas
4. monofsoniis pirobebSi winasworobis aRweras
5. monofsoniiT gamowveuli danakargebis Sefasebas
aris
saqonels,
sabazro
romlis
struqtura,
uSualo
sadac
erTaderTi
Semcvleli
bazarze
firma
ar
yidis
moipoveba.
,,braS
uelmani~
wiaRiseuli
(Brush
sabadoebi
Wellman),
sakmarisia
romlis
mflobelobaSi
arsebuli
msoflio
moTxovnis
beriliumze
iseTi
wminda
monopoliebi,
rogoric
,,braS
uelmania~,
farTod
magaliTad,
produqciis
80%
saparsi
cnobili
mowyobilobebis
firma
,,Jiletis
msoflio
bazarze
(Gillette)
gayiduli
nawarmia,
xolo
,,maikrosoftis~
(Microsoft)
cnobili
opraciuli
sistema
vindousia
(Windows).
Tu gamyidvels an myidvels SeuZlia gavlena moaxdinos sabazro fasis
Camoyalibebaze,
maSin
monopoliur bazarze
monofsonia
damaxasiaTebeli.
ZiriTadad
monofsonia
nedleulis
damaxasiaTebelia
da
faqtorTa
iseTi
bazrebisTvisaa
bazrebisTvisac,
sadac
264
produqciis
raodenobis
Sesaxeb
arsebiTi
mniSvneloba
aqvs
monopolia,
uzrunvelmyofel
iseve
warmoebis
rogorc
yvela
moculobas
firma,
irCevs,
xolo
maqsimaluri
saqonelze
mogebis
moTxovnis
moTxovnis
mrudi
daRmavalia
da
emTxveva
dargis
sabazro
mrudi,
romelic
naCvenebia
naxazze
11.1,
aRiwereba
gantolebiT
Seamciros.
$12
10
D
0
12
265
TR P(Q).
Cvens SemTxvevaSi
cxrili
11.
gviCvenebs
mocemuli
formulebiT
gamoTvlil
266
TR
TC
mogeba
(milioni
dolari
milioni
milioni
milioni
kilogrami)
kilogramze
dolari
dolari
dolari
12
11
11.00
0.50
10.50
10
20.00
2.00
18.00
27.00
4.50
22.50
32.00
8.00
24.00
35.00
12.50
22.50
36.00
18.00
18.00
35.00
24.50
10.50
32.00
32.00
27.00
40.50
13.50
10
20.00
50.00
-30.00
gviCvenebs,
gansxvavebiT,
TR
TC
izrdeba,
roca
jer
izrdeba,
Semdeg
izrdeba.
ki
mTliani
mcirdeba.
danaxarjebisagan
analogiurad,
Mmogebac
wertilamde
amonagebs,
vidre
produqciis
mTlian
raodenobis
danaxarjebs.
gazrda
mogebis
ufro
metad
gamomxatvel
zrdis
grafikze
mTlian
firma
firma
mrudis
pikuri
wertilisaken
moZraobs.
am
monakveTze
267
mogebis
gazrda
gamoSvebuli
produqtis
raodenobis
gazrdiT
an
SemcirebiT, Tuki zRvruli amonagebi zRvruli danaxarjis tolia. naxazze 11.2 `b~
maqsimaluri
mogebis
Sesabamisi
wertili
zRvruli
amonagebisa
da
zRvruli
TC
$24
TR
~a
~
MC
MR
0
`b~
(11.1)
268
rogorc
monopoliuri,
aseve
konkurentuli
firmisaTvis.
konkurentuli firmis SemTxvevaSi zRvruli amonagebi fasis tolia. ase rom, 11.1
gantolebaSi
MR -is
nacvlad
sabazro
fasis
CasmiT
miviRebT
mogebis
Tavdapirvelad
monopolisti
awarmoebs
milion
kilogram
$10
II
G
0
269
farTobi
warmoadgens
monopolisti
miiRebda
im
`msxverplad
milioni
gaRebul~
kilogramidan
amonagebs,
romelsac
Tavdapirveli
milioni
milioni
milioni.
produqciis
im
erTeuls,
romlis
gayidvac
damatebiTi
erTeulis
gasayidad,
igi
`msxverplad
gaiRebs~
Aamonagebi
gaizarda
$15
milioniT,
anu
yoveli
TiToeuli
raTa
marTkuTxedis
farTobis
mniSvneloba
dadebiTi
sidide
marTkuTxedis
farTobis
sididec
uaryofiTi
mniSvnelobis
iqneba).
maSasadame,
TR = II farTobi - I farTobi = PQ QP
gavyoT
tolobis
tolobis
marjvena
orive mxare
mxare
aris
raodenobis
zRvruli
cvlilebaze.
amonagebi
(Tu
gayofis
mTliani
Semdeg
amonagebis
TR
P
P Q
Q
Q
(11.2)
xolo
meore
gamoiwvia
nawili
infrazRvrul
Q(P / Q)
Seesabameba
erTeulebze
fasis
amonagebis
Semcirebam.
Semcirebas,
zRvruli
270
produqtis
0-ze
monopolistisaTvis
rac
produqtis
raodenobis
gazrdiT
miRebuli
amonagebi
naklebia
maRal
fasad
gayidviT
miiRebda.
zRvruli
amonagebis
uaryofiTi
saSualo
amonagebi
aris
mTliani
amonagebis
ganayofi
produqciis raodenobaze:
AR
TR
Q
P Q
P
Q
fasi
saSualo
amonagebis
tolia,
maSin
zRvruli
amonagebi
naklebia
monopolistis
saSualo
amonagebis
mrudi
emTxveva
bazris
AR a bQ
271
P
b
Q
$35
roca PP=$7/kg
Q=5, da TR=$35
TR=P Q
0
raodenoba (milioni kilogrami weliwadSi)
,,a~
MC
$12
10
P
7
MR =P+Q
AR =
Q
P
Q
12
,,b~
nax. 11.4 damokidebuleba monopolistis mTlian, saSualo da zRvrul amonagebs Soris.
naxazi ,,a~ asaxavs monopolistis mTliani amonagebis mruds. naxazi ,,b~ asaxavs monopolistis saSualo da zRvruli
amonagebis mrudebs. saSualo amonagebis mrudi emTxveva sabazro moTxovnis mruds.
MR(Q) P Q
P
a bQ Q(b) a 2bQ
Q
daxriloba
2-jer
metia
moTxovnis
mrudis
daxrilobaze.
zRvruli
272
MC
saSualo
danaxarjebis
mrudebi.
AC
Q -s
nebismieri
dadebiTi
$12
MC
A
8
B
AC
4
E
2
F
MR
0
4
raodenoba (milioni kilogrami weliwadSi)
naxazze
zRvruli
amonagebisa
da
zRvruli
danaxarjebis
mrudebis
danaxarjebs
Soris,
sadac
TR AR Q,
xolo
TC AC Q.
naxazze
11.5.
11.5
asaxavs
monopoliur
bazarze
wonasworobis
ramdenime
mniSvnelovan kanonzomierebas:
273
monopolistis
danaxarjs.
maqsimaluri
amiT
igi
mogebis
gansxvavdeba
Sesabamisi
fasi
konkurentuli
aRemateba
firmisagan,
zRvrul
sadac
fasi
bazris
grZelvadiani
mogeba nulovania.
emuqrebaT
konkurentebis
wonasworobisagan
monopolistebs
bazarze
gamoCenis
gansxvavebiT,
sadac
grZelvadian periodSic ki ar
saSiSroeba,
rac
gamoiwvevda
savarjiSo 2
maqsimaluri mogebis Sesabamisi raodenobisa da fasis gamoTvla
amocana
davuSvaT
rom,
monopolistis
moTxovnis
mrudi
aRiwereba
gantolebiT
(1)
amosaxsnelad
vipovoT
saWiroa
zRvruli
sami
amonagebis
Tanmimdevruli
mrudi,
(2)
proceduris
zRvruli
amonagebi
Semdeg
gantolebas:
MR 12 2Q
saidanac
CavsvaT
P 12 4 8.
274
Q4.
raodenobis
miRebuli
mniSvneloba
moTxovnis
gantolebaSi:
amrigad,
maqsimaluri
mogebis
Sesabamisi
raodenoba
aris
milioni
firma,
konkurentuli
firmisagan
gansxvavebiT,
fasis
mogebis
Sesabamis
warmoebis
moculobas.
Sesabamisad
SegviZlia
damaxasiaTebelia
konkurentuli
bazrisaTvis,
ar
arsebobs
monopoliis
milioni
moTxovna
moTxovnis
kilogrami
Seicvleboda
mruds.
am
produqcia
da
weliwadSi
moTxovnis
SemTxvevaSi
mrudi
kilogrami
$15
dolarad.
gadainacvlebda,
maqsimaluri
mogebis
miviRebT
Tuki
D2
uzrunvelmyofeli
raodenoba isev 5 milioni kilogramia, magram axla kilogrami ukve $20 Rirs. ase
rom monopolias, raoden paradoqsuladac ar unda JRerdes, miwodebis mrudi
marTlac ar gaaCnia.
275
MC
$20
15
10
D1
MR2
0
D2
MR1
5
raodenoba (erTeuli produqcia weliwadSi)
11.2
monopoliuri fasdadeba
mogebis
Sesabamisi
fasi
aRemateba
gayiduli
bolo
erTeulis
11.7
gviCvenebs
Tu
ra
gavlenas
axdens
moTxovnis
safaso
276
monopoliur A bazarze.
fasi
PB
PA
DA
DA
MC
MC
DB
,,a~
QA
produqciis raodenoba
QB
,,b~
MRA
bazari A
QA
MRB
bazari B
naxazze
B11.7
,,b~
moTxovnis
mrudi
miRebulia
DA
moTxovnis
mrudis
PB.
BB
monopoliur
bazarze
moTxovna
DB
naklebad
elastikuria,
vidre
monopoliur bazarze moTxovna DA. orive bazris Sedarebisas, aSkaraa, rom fassa
da zRvrul danaxarjs Soris gansxvaveba ufro metia B bazarze, sadac moTxovnis
fasismieri elastikuroba naklebia.
moTxovnis mrudis elastikurobis gadamwyveti mniSvneloba monopoliuri
fasdadebisas aixsneba im arapirdapiri konkurenciiT, rasac monopolisti awydeba
sxva dargebis mxridan. magaliTad, beriliumis mompovebel monopolist firmas
konkurencias uwevs beriliumis Semcvleli liTonebis titaniumisa da aluminis
mwarmoebeli firmebi. Tu bazarze arsebobs monopoliuri dargis produqciis
axlo Semcvlelebi, maSin momxmareblebi ufro metad mgrZobiareni arian fasis
cvlilebis
mimarT.
daawesos
zRvrul
danaxarjze
277
damokidebuleba
SesaZlebelia
gamoisaxos
formuliT.
gavixsenoT,
rom
P
Q
Q P
P Q
P Q
P Q
tolia
1
E Q,P
rogorc
sididea.
vxedavT,
miRebuli
Tu zRvruli amonagebis
gamosaxuleba
elastikurobis
Sebrunebuli
miRebul
M MR P 1
miRebuli
formula
gviCvenebs,
rom
1
Q , P
monopolistis
zRvruli
amonagebi
Q, P
, dadebiTia
roca
E Q,P
SeuZlia mTliani
Q, P
E Q , P = -1, maSin
Q, P
=0)
a / 2b Q a / b,
maSin
278
horizontalur
wrfes)
gamoSvebuli
produqciis
iseTi
raodenobisas,
roca
elastikuri monakveTi
Q, P 1, MR 0
araelastikuri monakveTi
1 Q, P 0, MR 0
D
0
a
2b
MR
raodenoba (produqciis erTeuli weliwadSi)
a
b
da
monopolistis
moTxovnis
safaso
mogebis
maqsimizaciis
elastikurobas
piroba
Soris
zRvrul
damokidebulebis
gaTvaliswinebiT.
gavixsenoT,
rom
maqsimaluri
mogebisas
zRvruli
amonagebi
zRvruli
1
P * 1
Q,P
MC (Q*)
(11.3)
,
P*
Q,P
sadac
MC *
aRniSnavs
zRvrul
danaxarjs
mogebis
(11.4)
maqsimizaciis
dros:
MC* MC (Q*).
279
ukulastikurobis
mixedviT
fasdadebis
wesi
ewodeba
(Inverse
elastikurobas
maqsimaluri
mogebis
gadamwyveti
mniSvneloba
uzrunvelmyofeli
fasis
aqvs
monopolistis
gansazRvrisas.
rac
mier
ufro
wesis
gamoyeneba
mudmivi
elastikurobis
moTxovnis
mrudis
mqone
cnobilia
moTxovnis
safaso
elastikuroba,
IEPR
wesis
gamoyenebiT
es
gaxlavT
gantoleba,
sadac
mudmivi
elastikurobis
elastikuroba
mrudis
mqone
moTxovnis
nebismier
mrudis
wertilSi
aRmweri
tolia
_2-is.
P
2
(b)
gamoviyenoT
am
SemTxvevaSi
IEPR
wesi
moTxovnis
maqsimaluri
safaso
mogebis
elastikuroba
-5-is
uzrunvelmyofeli
gansazRvrisaTvis:
P 50
1
P
5
280
tolia.
fasis
savarjiSo 4
IEPR
wesis
gamoyeneba
wrfivi
moTxovnis
mrudis
mqone
monopolistis
Q 200 2 P :
P
2P
Q
200 2 P
P
2P
saidanac
P 75.
(b)
P 100 (1 / 2)Q,
gantolebiT
aRweril
moTxovnis
mrudis
SemTxvevaSi,
281
vxedavT,
orive
wesis
gamoyenebiT
erTidaigive
mniSvnelobebi
gvaxsovdes,
rom
moTxovnis
wrfivi
mrudis
gaswvriv
cvalebadi
produqcias
yovelTvis
moTxovnis
mrudis
elastikur
11.9
gviCvenebs,
awarmoebs
Tu
ratom
iqceva
wertilSi,
monopolisti
romelic
ase.
davuSvaT
Seesabameba
moTxovnis
monopolistis
mTliani
amonagebi
izrdeba
naxazze
11.9.
da
II
moTxovnis
araelastikur
monakveTze
myof
monopolists
gamosaxuleba
1 (1 / E Q , P )
aseve
dadebiTi
unda
iyos.
es
ki
SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu E Q , P aris minus usasrulobasa (- ) da 1-s Soris, anu roca moTxovna elastikuria.
IEPR-is wesis mixedviT fasdadebis principi samarTliania arasrulyofili
konkurenciis nebismieri bazris SemTxvevaSi nebismieri firmisaTvis, romlsac
sabazro moTxovnis daRmavali mrudi gaaCnia.
monopolisturi konkurenciis bazarze msgavsi produqciis diferencirebis
SemTxvevaSi firmebs daRmavali sabazro moTxovnis mrudi aqvT, magram isini ar
arian
am
produqciisa
erTaderTi
gamyidvelebi.
diferencirebuli
produqtis
282
E Q,P
firmis
masStabiT
elastikuroba
gviCvenebs
koka-kolaze
moTxovnis
11.3
ganvixiloT,
Tu
ra
gavlenas
axdens
monopolistis
gadawyvetilebebze
zRvruli danaxarji
zrdas.
zrda
naxazze
iwvevs
11.10
,,b~,
sadac
wonansworuli
zRvruli
gamoSvebis
danaxarji
moculobis
klebadia,
zrdas
da
klebadia,
monopolisti
ufro
met
produqcias
awarmoebs
vidre
283
PB
I
PA
II
0
QB
QA
MR
MC
$12
$13
10
10
fasi
fasi
D1
MR
D0
MR0
D0
MR1
`a~
D1
MC
0
produqciis raodenoba
`b~
MR1
produqciis raodenoba
nax. 11.10 monopolistis maqsimaluri mogebis Sesatyvis fasisa da gamoSvebis moculobis cvlilebebi
moTxovnis mrudis gadanacvlebisas
moTxovnis zrda zrdadi zRvruli danaxarjis pirobebSi iwvevs wonasworuli raodenobis zrdas 2-dan 3 milionamde, xolo
wonasworuli fasis zrdas 10-dan 12 dolaramde naxazze ,,a~. Si igive sididiT moTxovnis zrda klebadi zRvruli danaxarjis
pirobebSi iwvevs wonasworuli raodenobis 2-dan 6 milionamde gazrdas, xolo wonasworuli fasis 10-dan 9 dolaramde
Semcirebas. fasi mcirdeba, miuxedavad imisa rom monopolists SeeZlo Tavdapirveli produqciis raodenoba kvlav maRal
fasad - 13 dolarad gaeyida.
284
Q*
axla
CavsvaT
monopolistis
a c
2b
optimaluri
raodenobis
gamosaxuleba
1
1
1
ac
P* a b
a a c ( a c)
2
2
2
2b
miRebuli
(Midpoint
gamosaxuleba
Formula).
rogoc
aris
naxazidan
monopolistis
11.11
Cans,
Suawertilis
monopolistis
formula
Suawertilis
optimalur
fassa
da
gamoSvebis
moculobaze.
monopolistis
285
monakveTze,
anu
roca
monopolistis
zRvruli
amonagebi
dadebiTia,
rasac
Seesabameba naxazze 11.12 ,,a~ mTliani amonagebis aRmavali monakveTi. roca zRvruli
danaxarjis
zrdis
gamo
monopolisti
amcirebs
gamoSvebis
moculobas,
misi
zRvruli
mTliani
danaxarjebis
amonagebis
mrudis
Semcirebas,
zeviT
xolo
gadadgileba
zRvruli
iwvevs
danaxarjebis
P fasi
(a c)
2
MC
c
P=a-bQ
Q raodenoba
MR=a-2b
nax. 11.11 Suawertilis wesi monopolistisaTvis
wrfivi moTxovnis mrudisa da mudmivi zRvruli danaxarjis mqone monopolistis optimaluri fasi aris zRvruli
danaxarjis C mrudsa da Sokur a fass Soris Suawertilis Sesabamisi fasi fasi.
11.4
wylis
`borjomis~
Camomsxmeli
kompania
produqcias
awarmoebs
warmoebis
moculobis
Sesaxeb
da
ganvsazRvroT
sawarmos
mqone
monopoliis
gadawyvetileba
1.
ra raodenobis
warmoebis
moculobis
produqcia awarmoos
286
naxazze
$32
27
zRvruli
amonagebi
dadebiTia
zRvruli
amonagebi
uaryofiTia
TR
0
`a
~
MC0
MC1
$9
8
MR
0
`b~
nax. 11.12 zRvruli danaxarjis zrda amcirebs monopolistis mTlian amonagebs
naxazi ,,b gviCvenebs, rom zRvruli danaxarjis zrdam Seamcira monopolistisaTvis produqciis optimaluri raodenoba 4
milioni erTeuli produqciidan 3 milionamde. moTxovnis mrudis elastikur monakveTze produqciis raodenobis Semcireba
iwvevs mTliani amonagebis Semcirebas. maqsimaluri mogebis Sesatyvisi raodenobis Semcirebam gamoiwvia
monopolistis mTliani amonagebis Semcireba 32 milion dolaridan 27 milion dolaramde.
II
sawarmoSi
produqciis
moculobis
gazrda
da
imave
raodenobiT
287
maSasadame,
yovelTvis
mogebis
maqsimizaciisas
gadaanawilebs
warmoebis
mravali
moculobas
sawarmos
sawarmoebs
mqone
monopolia
Soris
ise,
rom
gaswvriv
zRvruli
SekrebiT.
danaxarjis
mas
mrudi
mravali sawarmos
ewodeba
mqone
(Multiplant
monopoliis
Marginal
Cost
erTiani
Curve).
II
sawarmoSi
(naxazze
wertili).
monopoliis
roca monopoliis
produqciis
zRvruli amonagebi
wertili).
3,75
milioni
erTeuli
produqciis
warmoebisas
maqsimaluri
mogebis
fasi
$6.25
MCT
6.00
fasi
B
A
3.00
F
MR
I sawarmoSi
gamoSvebuli
produqciis
raodenoba
1.25
2.5
II sawarmoSi
gamoSvebuli
produqciis
raodenoba
3.75
D
6
maqsimaluri mogebis
Sesabamisi mTliani
gamoSveba
288
karteli.
produqciis
am
SemTxvevaSi
moculobis
Semcireba,
kartelis
raTa
Seqmnis
mizans
gazrdiliyo
warmoadgenda
produqciis
fasi,
da
rogorc
mravali
sawarmos
mqone
monopolia.
maSasadame,
kartelis
P 120 3Q .
gantolebiT
mocemulia
MC1 10 20Q1
sawarmos
zRvruli
danaxarjebis
mrudi
fasi.
aseve
davadginoT,
Tu
rogor
anawilebs
monopolisti
produqciis
danaxarjebis
mrudebis
gantolebebs
pirdapir
SevkrebdiT:
SekrebiT.
amitom,
gantolebebidan
jer
TiToeuli
ganvsazRvroT
Q1
sawarmos
da
Q2 ,
zRvruli
xolo
danaxarjebis
Semdeg
miRebuli
gamosaxulebebi SevkriboT:
Q1
1 1
MC1 ,
2 20
Q 2 12
1
MC 2
5
1 1
1
MC T 12 MC T 12.5 0,25 MC T
2 20
5
MGT=50+4Q
axla ukve SegviZlia vipovoT monopolistis optimaluri fasi da gamoSvebis
moculoba:
MR MGT
289
120-(2X3Q)=50+4Q
120 6Q 50 4Q ,
MGT -s miRebuli
1 1
(78) 3.4
2 20
1
Q 2 12 (78) 3.6
5
11.5
bazari
monofsoniuria
Tu
monofsonia
erTaderTi
firma
yidulobs
saqonels,
monofsonisti
monofsoniuri wonasworoba
ganvixiloT firmis gadawyvetilebebi, romelic aris Sromis (L) erTaderTi
myidveli
bazarze.
davuSvaT,
rom
firmis
sawarmoo
funqcia
damokidebulia
raodenoba.
davuSvaT,
rom
firma moqmedebs
Labor) aris damatebiTi amonagebi, romelsac firma iRebs erTi damatebiTi muSis
daqiravebiT. radgan konkurentul bazarze firma saqonlis fasis mimRebia, amitom
misi zRvruli produqtis amonagebi ( MRPL ) aris Sromis zRvruli produqtisa
( MPL )
(11.5)
290
MRPL P MPL P
Q
L
saqarTvelos
zogierT
regionSi
raionuli
saavadmyofo
aris
zRvruli
xarjebis
mrudi
( ME L )
da
Sromis
zRvruli
produqtis
Cvens
magaliTSi
Sroma
warmoebis
erTaderTi faqtoria,
amitom
TC
L
(11.6)
rogorc 11.14 naxazi gviCvenebs monofsonistis zRvruli danaxarji Sromis
damatebiT erTeulze ori komponentisagan Sedgeba. I farTobi aris damatebiTi
erTeuli Sromis daqiravebaze gaweuli danaxarji ( W DL ) ; II farTobi aris
damatebiTi danaxarji, romelic gamowveulia xelfasis gazrdiT ara mxolod
damatebiTi
erTeuli
saaTisaTvis (W ) L).
MEL
SromisaTvis,
maSasadame
aramed
zogadad
Sromis
yvela
zRvruli
namuSevari
xarji
TC I fartobi I fartobi WL (W ) L
E
W L
L
L
L
L
aris
(11.7)
Pr Pf ( L) W ( L) L
(11.8)
tolia,
gamodis
rom
monofsonisti
291
MRPL W
1
W
EL ,W
Sromaze
zRvruli
danaxarji
MEMEL
(11.9)
Sromis
miwodebis
mrudi M
W (L)
$12
II
10
8
I
Sromis zRvruli produqtis
amonagebiMEMRP L
Sromis
bazris
gansxvavebas
konkurentuli
Sromis
bazrisagan.
W iRebs rogorc
MRPL W
(11.10)
monofsoniur bazarze firma daqiravebul muSaxels uxdis iseT xelfass,
romelic Sromis zRvruli produqtis amonagebze naklebia. monofsonistisaTvis
ukuelastikurobis mixedviT fasdadebis wesis (IEPR) Tanaxmad, sxvaoba Sromis
zRvruli
produqtis
amonagebsa
da
xelfass
292
Soris
ganisazRvreba
Sromis
savarjiSo 7
monofsoniur bazarze wonasworobis gamoTvla
davuSvaT, monofsoniur bazarze moqmedi firmis sawarmoo funqciaa Q 5L.
Sroma
aris
warmoebis
erTaderTi faqtori,
ganvsazRvroT
zRvruli
xarjebis
funqcia.
viciT,
rom
W
L
2-is
(radgan
miwodebis
mrudis
aRmwer
gantolebaSi
( W ( L) 2 2L )
MEL W L
axla
zRvruli
xarjebis
gantolebaSi:
W
( 2 2 L) 2 L 2 4 L
L
ganvsazRvroT
Sromis
zRvruli
produqtis
amonagebis
( MRPL )
funqcia.
miviRebT, Tu
Q
5,
L
am
raodenobis
Sromis
dasaqiraveblad
saWiro
xelfasi
SegviZlia
W $26 saaTSi
293
da
da
monofsoniuri
mwarmoebelTa
bazrebisaTvis
erToblivi
nametis
damaxasiaTebelia
danakargi.
ganvixiloT
gaweuli
mTliani
danaxarjebi.
mTliani
amonagebi
aris
farTobi
L= 3 000. amrigad, naxazze 11.15 mTliani amonagebi aris A+B+C+D+E. firmis mTliani
danaxarji Sromaze aris D+E. monofsoniur bazarze firmis maqsimaluri mogeba anu
warmoebis faqtoris myidveli `momxmareblis~ nameti aris A+B+C.
MEL
Sromis
miwodebis
mrudi
A
konkurentuli xelfasi
___ $12
monopoluri xelfasi ___
$8
D
E
MRPL
3.000
monofsonuri
Sromis
miwodeba
5.000
konkurentuli
Sromis miwodeba
Sromis raodenoba
294
mimarTulebiT
iqneboda
A+B+F,
gadaanawilebs.
xolo
momxmareblis
mwarmoeblis
nameti
nameti
konkurentul
C+D+G.
maSasadame,
295
monopoliur
monopoliuri
fassa
bazris
da
zRvrul
moTxovnis
danaxarjs
mrudis
Soris
damokidebulia
elastikurobaze.
monopoliuri
Zalauflebis
maCveneblad
gamoiyeneba
lerneris
indeqsi
(Lerner Index):
IL
( Pm MC ) 1
pm
E
(11.11)
P AC
P
(11.12)
( P AC )Q
PQ
(11.13)
rogorc
vxedavT,
lerneris
Pr
TR
indeqsis
(11.14)
mixedviT
mogebis
maRali
norma
Zalauflebis
xarisxis
Index)
indeqsi,
indeqss
gansazRvrisaTvis
romelsac
uwodeben.
gamoiyeneba
herfindal-hirSmanis
herfindal-hirSmanis
aseve
bazris
(Herfindahl-
indeqsis
I HH -is
xvedriTi wonis
Sesaxeb. rac ufro maRalia dargSi firmis saqonlis xvedriTi wona, miT met
monopoliur Zalauflebas flobs mocemuli firma.
I HH -is gamoTvlisas xdeba firmebis ranJireba saqonlis xvedriTi wonis
296
(11.15)
ZiriTadi terminebi
monopolia
mogebis maqsimizaciis piroba monopolistisaTvis
monopoliis saSualo da zRvruli amonagebi
infrazRvruli erTeuli
fasdadebis wesi ukuelastikurobis mixedviT
mravalis sawarmos mqone monopolia
keTildReobis danakargebi
monofsonia
wonasworoba monofsoniur bazarze
lerneris indeqsi
herfindal-hirSmanis indeqsi
ZiriTadi daskvnebi
1.
dawesebisas
mxedvelobaSi
iRebs
saqonelze
klebadi
moTxovnis
produqtiis
meore
Semcirebas,
nawili
Seesabameba
infrazRvrul erTeulebze
Semosavlebis
fasis
Semcirebam.
gayidvisas, xolo
romelic
gamoiwvia
zRvruli Aamonagebis
meore
fasnamatis sidide
moTxovnis safaso
monopolisti
awarmoebs
moTxovnis
mrudis
elastikur
monakveTze.
am
amitom,
monopolisti
yovelTvis
moTxovnis
mrudis
elastikur
monakveTze awarmoebs.
297
5.
moTxovnis
cvlilebas
Seesabameba
monopolistis
maqsimaluri
mogebis
gazrdas.
6.
mravali
sawarmos
mqone
monopolia
yovelTvis
gadaanawilebs
gamoSvebis
zRvruli Aamonagebis
mraval
gamyidvels
Soris.
maqsimaluri
mogebis
miRebisas
danaxarjisa.
am
dros
warmoebis
faqtorSi
gadaxdili
fasi
kiTxvebi ganxilvisaTvis
1.
2.
ratom aris
3.
SeiZleba
gamoSvebis
Tu
ara
monopolistis
konkretuli
zRvruli
moculobisas?
ratom
Aamonagebi
aris
uaryofiTi
zRvruli
iyos
Aamonagebi
aris
Tu
ara
monopolistis
mTliani
Aamonagebi
maqsimaluri
mogebis
ra
aris
ukuelastikurobis
mixedviT
fasdadebis
wesi?
rogoraa
igi
romeli wesis
mixedviT
anawilebs
mravali sawarmos
mqone
monopolisti
8.
SesaZlebelia Tu ara,
ra aris monofsoniis
298
mwarmoeblis
nametis
maqsimaluri
mniSvneloba,
romelsac
monopolisti
Pm
MC
G
P1
K
MR
0
Qm
D
Q1
raodenoba (weliwadSi) Q
monopolia
monopolia
unificirebuli
pirveli
xarisxis
(erTnairi)fasi
diskriminacia
momxmareblis nameti
E+F
mwarmoeblis nameti
G+H+K+L
E+F+G+H+J+K+L+N
E+F+G+H+K+L
E+F+G+H+J+K+L+N
J+N
mTliani
(saerTo)
safaso
nameti
wminda danakargi
299
Soris.
am
monakveTze
romlebic
xorcieldeba
momxmareblisaTvis
gansxvavebuli
fasebis
dawesebiT.
xarisxis
safaso
raodenobriv
damokidebulia
nayidi
diskriminaciis
fasdaklebas.
produqtis
pirobebSi
erT
erTeulSi
raodenobaze.
firma
momxmarebels
gadaxdili
magaliTad,
fasi
kompiuteruli
SesaZlebelia
xelmoweris
arcerTi satelefono
gadasaxads
uwodeben.
aseve,
zari
ar
telefonis
ganaxorcieloT.
lars
gamoyenebisTvis
SeiZleba
gamoyenebiT
zRvrul amonagebs
da zRvrul
9.
mogzaurebi
(damsveneblebi).
Tu
cnobilia,
biznes
segmentis
moTxovna,
gatolebiT.
igive
SeuZlia
gaakeTos
mogzaurebis
segmentTan
firmas
unda
gaaCndes
sabazro
Zalaufleba,
raTa
moaxdinos
safaso
ramdenime
mwarmoebelia
da
yoveli
maTgani
akontrolebs
fass.
SeuZliaT
individebs.
agreTve
unda
icodes,
Tu
rogor
icvleba
firmas
unda
SeeZlos
Tavidan
aicdinos
xelmeored
gayidvebi.
winaaRmdeg
roli
Seasrulos
da
dabal
fasad
nayidi
produqti
miyidos
gagebisaTvis
sasurvelia
produqtis
moTxovnis
skala
warmoavadginoT
inversiuli elastikuroba: (Pi - MCi)/Pi = -1/EQiPi , sadac, Pi - produqtis fasia, MCi - zRvruli danaxarjebi, EQiPi - firmis moTxovnis
safaso elestikuroba. inversiuli elastikurobis wesiT sxvanairad gamoisaxeba optimalur raodenobis arCevs wesi (zRvruli amonagebi
zRvruli danaxarjis tolia) im firmisaTvis, romelsac daRmavali moTxovnis skala aqvs.
301
fasi
gadaixados,
vidre
is
momxmarebeli,
romelic
meore
erTeuls
xarisxis
safaso
diskriminaciis
moqmedebis
sailustraciod
myidveli
Tqvens
maRaziaSi
Semodis.
calkeul
momxmarebels
naTlad
am
maRaziaSi
Semodis,
ukve
gecodinebaT
moTxovnis
mrudi
maqsimizacia?
Tqven
fass
daadebT
jinsebs,
rom
moaxdinoT
mogebis
fasi
aWarbebs
Q1
raodenobamde
gayidul
yvela
erTeulis
zRvrul
danaxarjebs (naxazi 12.1), e.i. mzad xarT gayidoT Q1 raodenoba. ufro mets ar gayidiT,
radgan yoveli damatebiTi erTeulisaTvis misi zRvruli danaxarji aWarbebs masSi
gadaxdil
fass.
am
dros
mwarmoeblis
nameti
warmodgenili
iqneba
Semdegi
pirveli
moTxovnis
mrudi
daRmavalia.
gamyidvels
ar
Wirdeba
iyos
monopolisti
gamyidvelma
gadaxdisadmi
is
fasi,
unda
mzadyofnis
romlis
gacilebiT
icodes
Tu
sidide.
gadaxdisadmi
Znelia
amis
am
ramdenad
icvleba
magaliTis
mzad
aris
gansazRvra.
momxmareblis
mixedviT
SegviZlia
momxmarebeli.
gamokiTxvis
realur
SemTxvevaSi
302
icvams
da
saubrobs,
ra
manqaniT
dadis
an
ra
Semosavali
aqvs.
es
icdian.
Tu
maRazia
jinsebs
50
larad
an
naklebad
gayidis,
maSin
12.1
wminda
Cans,
rom
danakargi.
ra
Tu
monopolisti
SegviZlia
awesebs
vTqvaT
unificirebul
wminda
danakargis
fass,
Sesaxeb
produqts
Q1
niSnulis
marcxniv,
gaaCnia
gadaxdisadmi
mzadyofna,
magaliTi 1
nametis miReba pirveli xarisxis safaso diskriminaciis pirobebSi
rogor
SeuZlia
diskriminaciiT
meti
monopolists
nameti,
vidre
miiRos
pirveli
unificirebuli
fasis
P=20_Q.
naxazze
12.2
naCvenebia
moTxovnisa
da
xarisxis
dros?
safaso
vTqvaT,
da firmis moTxovnis
zRvruli
danaxarjebis
10
srulyofili pirveli xarisxis diskriminacias mivyavarT efeqtian bazramde (arsebobs nulovani wminda danakargebi), magram yvela
rodi rCeba kmayofili ukugebiT. kerZod, momxmareblebi SeiZleba ar iyvnen kmayofilebi Semosavlebis gadanawilebiT, radgan
mTeli nameti mwarmoebelTa xelSi gadadis. e.i. efeqtianoba yovelTvis ar mianiSnebs bazris monawileTa ,,Tanasworobaze.
303
fasi P
erTeulze,
lari
20
11 R
Y
9
MR
MC
18
20
raodenoba (weliwadSi) Q
erTiani fasebiT
304
kiTxva
a) vTqvaT, ar aris daSvebuli an ar aris SesaZlebeli safaso diskriminacia.
rogori iqneba mwarmoeblis nameti?
b)
vTqvaT,
firmas
SeuZlia
ganaxorcielos
pirveli
xarisxis
safaso
vutolebT
zRvrul
danaxarjebs.
amitom
20_2Q=2;
Q=9.
moTxovnis
amonagebs
gamoklebuli
mTliani
cvalebadi
danaxarjebi,
romelic
2Q-s
tolia. PS=PQ _2Q=81; naxazze mwarmoeblis nameti aris amonagebs (ORTN farTobs)
gamoklebuli cvalebadi danaxarjebi (zRvruli danaxarjebis mrudis qvemoT OZMN
farTobi). mwarmoeblis nameti aris RTMZ farTobi.
b) pirveli xarisxis safaso diskriminaciis dros firma axdens gamoSvebas
manam, sanam moTxovna da zRvruli danaxarjebi ar gadakveTen erTmaneTs, e.i.
20_Q=2, Q=18 (naxazi 12.2). monopolistis mTeli amonagebi srulyofili pirveli
xarisxis safaso diskriminaciis dros aris farTobi moTxovnis mrudis qvemoT
yvela warmoebuli erTeulisaTvis. amonagebi es aris naxazze mocemuli
OWXY
e.i.
nameti
aris
PS=198_2(18)=162.
mTlian
amonagebs
naxazis
mixedviT
gamoklebuli
mwarmoeblis
cvalebadi
nameti
aris
farTobi,
farTobi.
maSasadame,
mwarmoeblis
unificirebuli
fasidan
nameti
(11)
izrdeba
pirveli
81
erTeuliT,
xarisxis
safaso
rodesac
firma
diskriminaciisaken
gadainacvlebs.
erTeulze
mets
yidulobs.
magaliTad,
yovelTviurad
momxmareblebi
sargebloben
da
Tvis
ganmavlobaSi
bevrjer
mgzavroben,
aseve
gadaxdisadmi
mzadyofna
yoveli
momdevno
erTeulis
gayidvis
305
maTgani
rodia
safaso
diskriminaciis
Sedegi.
xSirad
gamyidvilebi
miesadageba
diskriminacias?
raodenobrivi
ganvixiloT
fasdakleba
fasdaklebis
or
meore
xarisxis
magaliTi:
safaso
safexurebrivi
magaliTi 2
safexurebrivi (proporciuli) faswarmoqmna
rogor gamoiyenebs gamyidveli meore xarisxis safaso diskriminacias, raTa
miiRos nameti? simartivisaTvis davuSvaT, rom eleqtroenergiis bazarze mxolod
erTi
momxmarebelia.
naxazi
12.3
gviCvenebs
eleqtroenergiaze
momxmareblis
momxmareblis
moTxovnili
eleqtroenergiis
raodenoba,
roca
fasi
P-s
fasdaklebiT
gamyidvelma
waaxalisa
momxmarebeli,
rom
mas
11
lars
pirvel
erTeulSi,
xolo
Semdeg
yoveli
damatebiTi
306
SeuZlia.
firma
awesebs
sxvadasxva
safexurebriv
fass
im
dros,
rodesac
fasi P
erTeulze,
lari
W
20
11 R
MC
0
9
12
18
20
raodenoba (weliwadSi) Q
nax. 12.3 maqsimaluri nametis miReba meore xarisxis safaso diskriminaciis pirobebSi unificirebuli
fasis dros firma iRebs mwarmoeblis namets 81 laris odenobiT (RTMZ-is farTobis toli) safexurebrivi tarifiT
SeuZlia 11 lari fasis daweseba pirveli 9 erTeulsaTvis, xolo Semdeg yoveli damatebiTi erTeulisaTvis awesebs 8
lars. firma iRebs mwarmoeblis namets 99 lars (RTMZ + FKLM farTobi).
fasi P
erTeulze,
lari
20
P1 =14
P2 = 8
O
0
G
6
12
Q1
Q2
MC
E
Y
18
20
raodenoba (weliwadSi) Q
nax. 12.4 ufro meti nametis miReba optimaluri safexurebrivi tarifis dawesebis pirobebSi optimaluri
safexurebrivi tarifis dros vTqvaT, gvaqvs fasebis mxolod ori done. firma awesebs 14 lars pirveli donisaTvis (pirveli 6 erTeuli)
da Semdeg 8 lars damatebiTi erTeulebisaTvis. firma iRebs 108LAlaris namets (ABFKLZ farTobi).
307
magaliTi 3
faswarmoqmna xelmowerisa da gamoyenebis dros
ganvixiloT
rodesac
meore
satelefono
(magaliTad,
10
serviss
lari
yovel
yidulobT
TveSi)
xSirad
mxolod
gamoyenebis
ixdiT
imitom,
magaliTi.
fiqsirebul
rom
Tanxas
CarTuli
xarT
momxmareblisTvis raodenobrivi
danaxarji
aris
xelmoweris
E=10(lari)+0,05
Tanxa
(10
lari)
fasdakleba.
(lari)Q,
da
romelic
yoveli
momxmarebelis Tviuri
Sedgeba
Sesrulebuli
yovelTviuri
zaris
raodenoba
gamravlebuli erTi damatebiTi zaris fasze (0,05 lari). erT zarze saSualo
danaxarji
iqneba
E/Q=(10lari/Q)+0,05lari.
SegviZlia
davaskvnaT,
rom
saSualo
gaaCnia
mocemuli
moTxovna
satelefono
servisze
(naxazi
12.5).
gamoviTvaloT optimaluri safexurebrivi tarifi. davuSvaT, viciT optimaluri fasi da raodenoba (P1 da Q1) pirveli blokisaTvis.
naxazze 12.4 BE segmenti warmogvidgens Tu ra rCeba momxmareblis moTxovnis mrudidan pirveli Q1 raodenobis SeZenis Semdeg.
zRvruli amonagebi, romelic moTxovnis mrudis am nawilTanaa dakavSirebuli BN segmentia. gamovTvliT optimalur raodenobas Q2
wertilSi - meore blokisaTvis zRvruli amonagebis BN mrudisa da zRvruli danaxarjis MC mrudis kveTiT. imis gamo, rom moTxovnis
mrudi am magaliTSi wrfivia, zRvruli amonagebis BN mruds orjer meti daxra aqvs, vidre moTxovnis mruds. amitom meore blokis
raodenoba Q1-sa da 18-s Sorisaa, Q2 = (Q1+18)/2.
Semdeg SegviZlia gamovTvaloT mwarmoeblis nameti safexurebrivi fasdaklebis pirobebSi. amonagebi pirveli blokidan aris
P1Q1 , meore blokidan P2 (Q2 _Q1). bolos, cvalebadi danaxarjebi iqneba zRvruli danaxarjis mrudis qvemoT 2Q2 . mwarmoeblis nameti
aris PS =P1 Q1 +P2 (Q2 _Q1) _ 2Q2; CvenTvis cnobilia moTxovnis gantoleba P1=20-Q1 da P2=20-Q2. amrigad, PS=(20-Q1)Q1+(20Q2) (Q2-Q1)-2Q2. sabolood, Tu PS-is formulaSi CavsvamT optimalur Q2 raodenobas: Q2 = (Q1+18)/2 da algebruli gardaqmnebis
Sedegad miviRebT: PS = -(3/4) (Q1 _6)2 + 108
mwarmoeblis nametis maqsimizacia xorcieldeba 108 doneze, rodesac Q1=6. amitom pirveli blokis optimaluri raodenoba aris
Q1 =6. pirveli blokis optimaluri fasi ki P1 =20-Q1 =14. meore blokis optimaluri raodenoba Q2 = (Q1+18)/2= (6+18)/2=12. meore
blokis optimaluri fasi ki P2=20-Q2=8
308
momxmareblis
yoveli
zarisaTvis
0,05
rom ar miiRebs
lars
zarals, Tu igi
dauawesebs.
momxmarebeli
S1
0.05
MC
D
0
Q1
rodenoba Q
yovel momxmarebels gaaCnia moTxovnis D mrudi satelefoni servisisaTvis da satelefono kompaniis zRvruli
danaxarji erTi zarisaTvis 0,05 lars Seadgens. Tu kompania awesebs yovel zarisTvis 0,05 laris tol gamoyenebis
gadasaxads, maSin momxmarebeli yovelTviurad 1 zars SeiZens da miiRebs momxmareblis namets, romelic S1-is
tolia. satelefono kompania SeZlebs momxmareblis kuTvnili nameti miiRos yovelTviuri xelmoweris Tanxis
dawesebiT. radgan xelmoweris gadasaxdi S1 larze naklebia, momxmarebeli gaagrZelebs satelefono servisis
SeZenas.
12
realur pirobebSi firma advilad ver aiRebs mTel namets Semdegi ori mizezis gamo. pirveli _ moTxovna gansxvavdeba yvela calke
aRebuli momxmareblisaTvis. Tu firma gazrdis xelmoweris da gamoyenebis Tanxas, raTa meti nameti miiRos maRali moTxovnis
mqone momxmareblebidan. zogierTi dabali moTxovnis mqone momxmarebeli saerTod ar SeiZens serviss. amitom firmam unda
icodes, Tu ramdeni momxmarebeli hyavs maRali moTxovniT da ramdeni dabali. damatebiT SeiZleba vTqvaT, rom firmam SeiZleba
icodes, rom arseboben sxvadasxva tipis momxmareblebi, magram SeiZleba ar icodes, Tu romeli momxmarebelia maRali da dabali
moTxovnis mqone. amitomac isini momxmarebelbs sTavazoben xelmowerisa da gamoyenebis gadasaxadebis nusxas, Semdeg ki
saSualebas aZleven TviTon aarCion maTTvis mosaxerxebeli gadasaxdebis paketi. magaliTad, fiWuri telefonebis kompaniam
SeiZleba SeTavazos erTi paketi yovelTviuri gadasaxadiT 20 lari da gamoyenebis gadasaxadi 0,25 lari yoveli zarisaTvis. sxva pakets
Tavazobs momxmarebels, sadac xelmoweris gadasaxadi 30 lars udris, xolo gamoyenebis gadasaxdi SeiZleba SeTavazos erTi paketi
yovelTviuri gadasaxadi 20 laris odenobiT da gamoiyenos gadasaxadi yoveli zarisTvis 0,20 lari. momxmarebeli, romelic elodeba, rom
TveSi 200 zarze naklebs ganaxorcielebs, upiratesobas pirvel pakets mianiWebs, xolo momxmarebeli, romelic 200 zarze mets
gegmavs, meore sqemisken gadaixreba.
309
jgufisTvis
moTxovnis
mruds,
raTa
konkretuli
segmentaciisTvis
magaliTi,
aSS-Si
romelic
1980-ian
wlebSi
asaxavs
mesame
sarkinigzo
xarisxis
gadazidvebis
safaso
gadasaxadebi
raTa
gansxvavebuli
fasebi
daawesos
sxvadasxva
produqtis
gadazidvaze.
vTqvaT, rkinigzis saSualebiT gadasatania naxSiri da marcvleuli. orive
produqti
erTnair
cisternebiT,
gadatanas
SefuTvis
gareSe.
eqvemdebareba
marcvleuliT
specialuri
datvirTuli
konteinerebiT,
cisterna
TiTqmis
manqanebiT.
amitom
moTxovna
xorblis
sarkinigzo
gadazidvebze
aRwers
sarkinigzo
gadazidvebze
moTxovnas,
xorblis
SemTxvevaSi
gadazidvebi
SeuZlebelia
imis
gamo,
rom
qvanaxSiris
mompovebeli
damokidebuli
sarkinigzo
gadazidvebze,
vidre
xorblis
310
gadazidvebi.
naxazidan
12.6
Cans,
rom
zRvruli
danaxarjebi
erTi
da
igivea
yoveli
zRvruli
amonagebisa
da
zRvruli
danaxarjebis
Pc
$38
Pg
Pg xorblis gadazidvis fasi
(dolari erT tonaze)
Pc=24
Dc
$14
Pg=12
10
MC
MRg
0
0
14 19
a)
Dg, moTxovna
xorblis
sarkinigzo
gadazidvebze
Dg
Qc naxSiris raodnoba
(tona weliwadSi)
38 Qc
b)
28
56 Qg
Qg xorblis raodenoba
(tona weliwadSi)
magaliTi 4
safaso diskriminacia progresuli integraciiT
13
aSS-Si satransporto gadazidvebis erTeulad miRebulia `tona-mili~, rac gulisxmobs 1 tona sawvavis 1 milze gadatanas. msoflios
sxva qveynebSi es erTeuli `tona-kilometria~.
311
diskriminaciis
danergvis
erT-erT
strategiad
SegviZlia
ganvixiloT
integracia
aris
strategia,
rodesac
firma
gadadis
imave
alumini
nawilobriv
imiT
fasobs,
rom
igi
metalurgiul
warmoebaSi
pirveladi
moTxovna
araelastikuria
kabelebis
warmoebasa
da
TviTmfrinavTmSeneblobaSi.
sxva produqtebis warmoebaSi aluminis gamoyenebis upiratesoba SedarebiT
naklebia. magaliTad, alumini SeiZleba gamoyenebul iqnas qvabebis da tafebis
warmoebaSi,
gamoyenebac.
magram
amitom
am
sferoSi
samzareulos
312
igive
warmatebiT
mowyobilobebis
SeiZleba
sxva
gasakeTeblad
liTonebis
aluminis
moTxovnis safaso
elastikuroba
--------------------
progresuli
integracia
samzareulo
nakeTobebi
maRal
elastikuri
kabelebi,
avianakeTobebi
naklebad
elastikuri
fasi
------
dabali
,,alkoa
aluminis pirveladi
mwarmoebeli
maRali
TviTmfinavTmSeneblobisa
da
xidis
kabelebis
mwarmoeblebs,
xolo
WurWlis
mwarmoeblebi
alumins
ufro
dabal
fasad
yiduloben,
maSin
gayidvis
Tavidan
asacileblad
,,alkoam
gadawyvita
TviTon
samzareulos
mowyobilobebis
biznesSi).
igi
aRar
yidis
pirvelad
progresuli
integraciiT
SeuZlia
,,alkoas
moaxdinos
safaso
SerCeva (Screening )
sainteresoa ratom ukeTeben pensionerebs da studentebs fasdaklebas iseTi
organizaciebi, rogorebicaa Teatrebi, sahaero transporti, saqalaqo transporti
da restornebi? erTi SesaZlo pasuxi am kiTxvaze is aris, rom adgili aqvs safaso
diskriminacias, rac bizness saSualebas aZlevs miiRos nameti. ufrosi Taobis
adamianebs xSirad sakmaod SezRuduli Semosavlebi aqvT (praqtikuald im xalxs,
313
saSualebas
maxasiaTeblebiT:
1)
iZleva
informacia
momxmareblis
myidvelis
SerCeva
Sesaxeb,
moxdes
romlis
Semdegi
dadgenac
firmas
mzadyofnaze).
menejers
SeuZlia
dainaxos
iseTi
maxasiaTebeli,
momxmareblisagan
asakis
damadasturebeli
sabuTi
an
studenturi
bileTi.
safaso diskriminacia drois mixedviT. sezonuri moTxovnebidan gamomdinare,
dRis an wlis periodebis mixedviT mravali servisi sxvadasxva fasad iyideba.
magaliTad, satelefono kompaniebi xSirad aweseben ufro maRal fasebs dRis
ganmavlobaSi da naklebs saRamos saaTebSi. maT ician, rom momxmareblebi da
mewarmeebi dRis ganmavlobaSi agvareben aucilebel saqmeebs.
aseve mraval momxmarebels surs, rom iyos `pirveli pirvelTa Soris~ da
yidulobs axal kompiterul produqts, axal musikalur centrs an naxulobs axal
films. gamyidvelebma ician, rom aseTi momxmareblebi mzad arian produqtis
drouli miRebisaTvis meti gadaixadon da iyeneben drois meqanizms.
gamyidvelebi ufro maRal fass adeben produqts, rodesac igi pirvelad
gamodis sarealizaciod. magaliTad, myidvelebi Tavdapirvelad did Tanxas ixdian
xuT-funqciur mobilurSi. ramdenime wlis Semdeg SeZlebT aseTi mobilurebi
Zalian iafad SeeZinas. igive procesebi SeiZleba davinaxoT rTuli kompiuteruli
teqnikis gamoyenebis magaliTze. axal modelze wlis ganmavlobaSi fasi 50%-iT da
metadac SeiZleba Semcirdes. ra Tqma unda, produqtis gamoSvebis pirvel periodSi
safaso
diskriminacia
produqtze
fasi
maRali
SeiZleba
fasis
droTa
dawesebis
erTaderTi
mizezi
ar
ganmavlobaSi
Semcirdes,
radgan
warmoebis
danaxarjebi mcirdeba.
314
aris.
igi
gamyidvels
saSualebas
aZlevs
momxmarebels
produqti
miyidos
saSualeba
gamoiyeneba
im
SemTxvevaSi,
rodesac
momxmarebeli
Zalauflebas
aniWebs
sxva
firmebTan
SedarebiT.
Tu
igi
safaso
gayidva
aslebisTvis
miabas
gamoiyeneba).
qaRaldis
firmam
gayidvebs
SeiZleba
(e.i.
qaRaldi
produqts,
gayidos
romelic
`moTxovnebis
misgan
iyidos.
qaRaldis
fasi
odnav
meti
iqneba
masze
gaweul
Cans,
rom
mibmiTi
gayidvebi
firmas
aZlevs
saSualebas
moqmedia
mxolod
im
SemTxvevaSi,
Tu
momxmarebeli
aqve
SeiZens
qaRalds.14
xSirad am saxis gayidvebis praqtika kamaTis sagani xdeba. mbeWdavis (printer)
mwarmoebels unda, rom momxmarebelma swored misi fxvnili iyidos da SeiZleba
ikamaTos kidec _ misi fxvnilia saWiroa, rom mbeWdavi ar daziandes. aseTi saxis
kontroli firmis reputaciis SesanarCuneblad aris saWiro. sxva mwarmoeblebi,
romlebsac
aseve
undaT
fxvnilis
gayidva,
SeiZleba
fiqrobdnen,
rom
es
paketireba
paketireba (Bundling) gulisxmobs mibmul gayidvebs, rodesac momxmareblebi
saqonels
paketSi
yiduloben.
sxvadasxva
saqonlis
cal-calke
yidva
mas
ar
14
aseTi saxis praqtika xSirad saWiroebs e.w. `metrirebas~ (gazomvadobas). aslis gadamRebs aqvs aseTi kontrolis saSualeba. masze
damontaJebulia mricxveli, romelic daqseroqsebuli erTeulebis raodenobas afiqsirebs.
315
iRebT
mwarmoebelma
uflebas
SeiZleba
yvela
atraqcioniT
SemogTavazoT
paketi,
isargebloT.
romlSic
Sedis
kompiuterebis
procesori
da
monitori.15 '
ratom yidian firmebi zogjer or an met saqonels erT paketSi maTi calcalke
gayidvis
nacvlad?
paketirebam
SeiZlena
meti
mogeba
moitanos,
Tu
monitori
momxmarebeli 1
$1200
$600
momxmarebeli 2
$1500
$400
zRvruli danaxarji
$1000
$300
(,,momxmarebeli
2)
da
miiRebs
500$-is
odenobiT
500$)17.
mogebas
(fass
Tu igi daawesebs
paketireba mibmiTi gayidvis msgavsia, magram yvela maTgani paketirebas ar gulisxmobs. magaliTad, mibmiTi yidva xdeba, roca
momxmarebeli valdebulia procesoris yidvis Semdeg xmis gamaZlierebelic am mwarmoeblisagan iyidos, magram SeuZlia igi iyidos
procesoris SeZenis gareSe. aRniSnulis sawinaaRmdegod SegviZlia moviyvanoT akvaparkis, zooparkis an sabavSo parkis paketirebis
magaliTi.
16
preferencia or subieqts Soris dadebuli xelSekruleba erTmaneTis upiratesobis miniWebiT
17
,,momxmarebelis 1-is rezervaciis fasia 1500$. mkacrad rom vTqvaT, Tu mwarmoebeli daadgens procesoris fass PP = 1500$,
,,momxmarebeli 1 indiferentuli gaxdeba yidvis da aryidvis arCevans Soris. CavTvaloT, rom momxmarebeli yidulobs, rodesac fasi
maqsimaluri gadaxdis mzadyofnas utoldeba (firmas yovelTvis SeuZlia erTi centiT mainc dawios fasi, rom gayidos saqoneli)
316
gamomdinareobs
Semdegi
daskvna:
umjobesia
paketirebiT
gaiyidos
axdens
paketireba
mogebis
maqsimizacias?
saqme
is
aris,
rom
aiZulebs
momxmarebels
aiRos
orive
saqoneli,
maSin
roca
sapirispiro
movlena
moTxovnebi
erTmaneTTan
dadebiT
317
monitori
momxmarebeli 1
$1200
$400
momxmarebeli 2
$1500
$600
zRvruli danaxarji
$1000
$300
firmebi
xSirad
saSualebas
aZleven
momxmareblebs
iyidon
SegiZliaT
SeiZinoT
procesori
,,Dell-isagan
monitoris
gareSe,
amas
magaliTi,
romelic
mocemulia
cxrilSi
12.4.
oTxi
uaryofiT
korelaciaSi
arian.
momxmarebeli,
romelic
mzadaa
monitori
momxmarebeli 1
$900
$800
momxmarebeli 2
$1100
$600
momxmarebeli 3
$1300
$400
momxmarebeli 4
$1500
$200
zRvruli danaxarji
$1000
$300
ar
aris
paketireba.
Tu
mwarmoebeli
ar
axdens
paketirebas,
igi
yidis.
am
pirobebSi
procesors
iyidis
,,momxmarebeli
da
318
maTganis
fasi
1300$,
danaxarji
1000$-ia).
Tu
monitoris
fasi
600$-ia
,,momxmarebeli
da
,,momxmarebeli
monitors
iyidian.
firmis
mogeba
monitorebidan aseve 600$ iqneba (gaiyideba 2 monitori, TiToeulis fasi 600$, xolo
danaxarjebi 300$) amrigad, mTliani mogeba iqneba 1200$;
2. wminda paketireba (mxolod paketebis gayidva). Tu mwarmoebeli sTavazobs
momxmareblebs pakets, romelSic procesori da monitori Sedis 1700$-ad, oTxive
momxmarebeli iyidis pakets. yovel paketze mogeba 400$ iqneba (1700$ amonagebs
gamoklebuli zRvruli danaxarjebi 1300$). mTliani mogeba iqneba 1600$;
3. Sereuli paketireba. am SemTxvevaSi mwarmoebeli momxmarebels sam variants
Tavazobs. yidis procesors calke PP fasad, monitors calke Pm fasad da pakets
procesori + monitori Pb fasad.
ratom
aris
firmisaTvis
optimaluri
strategia
Sereuli
paketirebis
rac
naklebia,
vidre
procesorze
zRvruli
danaxarji.
magram
momxmarebeli
momxmarebelic
mxolod
mogebulia,
monitors
radgan
1$
iRebs
tol
paketis
nacvlad.
momxmareblis
namets
amave
dros
iRebs
(Tu
Pm =799$ fasi.
,,momxmarebeli
monitorSi
mxolod
200$-is
gadaxdaze
paketis
nacvlad
mxolod
procesori
iyidos
1499$-ad
(da
miiRos
aqvT.
ufro
metic,
Tanxa,
romlis
gadaxdazec
isini
mzadyofnas
da paketze
Pb
= 1700$ fasi
daawesos.
Sereuli paketirebis
dros
319
,,momxmarebeli 4
yidulobs
calke
procesors,
,,momxmarebeli 1
ki mxolod
12.6 reklama
reklamiT gamyidveli imedovnebs gazardos moTxovna saqonelze, gadaadgilos
moTxovnis mrudi marjvniv da Seqmnas nametis meti moculoba. magram reklama did
danaxarjebTan aris dakavSirebuli.
naxazze 12.8 naCvenebia reklamiT miRebuli efeqti. naxazis mixedviT firmas ar
SeuZlia safaso diskriminaciis gatareba da reklamaze danaxarjebi gavlenas
axdenen
firmis
fiqsirebul
danaxarjze,
magram
ar
gadaadgilebs
zRvruli
fasi P
erTeulze,
lari
sargebeli
reklamiT (A1)
MC
P1
P0
AC1
AC0
sargebeli
reklamis
gareSe
MR1
MR0
00
Q0
D1
D0
Q1
raodenoba (weliwadSi) Q
320
firmis
mTlian
danaxarjebs,
amitom
saSualo
danaxarjebis
mrudi
da
danaxarjebis
erTeuls
yidis
mrudebis
P1
fasad.
mixedviT
naxazze
firmas
mocemuli
SeuZlia
iyos
moTxovnisa
ufro
da
momgebiani
firma
mogebis
maqsimizacias
axdens
reklamis
daxmarebiT
(A>0)
da
rodesac
gamoSveba
optimaluradaa
SerCeuli,
mTlian
amonagebSi
raodenobis
SerCevis
piroba
monopolistisaTvis.
aris
optimaluri
P - MCQ
P
E Q,P
(12.1)
TC/A (MCA).
metad
gazrdis,
vidre
danaxarjebs.
am
SemTxvevaSi
MRA< MCA
firmam
SeiZleba
firmas SeuZlia
MRA=
MCA
sxvagvaradac
SeiZleba
warmovadginoT.
Tu
mudmiv
fass
danaxarjebi
reklamisaTvis
aris
aris:
TC/A
TC=C(Q(P,A))+A.
(aRniSnulia
zRvruli
MCA-Ti).
Tu
danaxarjebi
reklama
damatebiTi
mcire
sididiT
icvleba (A), maSin reklamis xarjebi izrdeba A-iT. magram moTxovnili raodenoba
aseve
izrdeba
Q-iT.
Tu
firma
awarmoebs
damatebiT
raodenobas,
warmoebis
321
danaxarjebi
izrdeba
(MCQ)(Q).
amitom
damatebiT
reklamis
gavlena
mTlian
P MCQ
P
1
E Q,A
A
PQ
(12.2)
sadac Q,A aris reklamaze moTxovnis elsatikuroba. reklamaze moTxovnis
elastikuroba
izomeba
procentuli
gayidvebis
zrdaSi,
rac
reklamis
1%-iT
E Q,A
A
PQ
E Q,P
(12.3)
gantolebis (12.3) marcxena mxare aris reklamis xarjebis fardoba gayidvebiT
miRebul amonagebTan PQ.
igive
moTxovnis
safaso
elastikurobiT,
magram
isini
reklamaze
ZiriTadi terminebi
safaso diskriminacia
pirveli xarisxis safaso diskriminacia
meore xarisxis safaso diskriminacia
mesame xarisxis safaso diskriminacia
safexurebrivi (proporciuli) faswarmoqmna
SerCeva
mibmiTi gayidvebi
Sereuli paketireba
wminda paketireba
ZiriTadi daskvnebi
1.
sabazro
Zalauflebis
mqone
firmebs
SeuZliaT
didi
mogebis
miReba.
am
322
fasis
dawesebis
SemTxvevaSi
ki,
firmas
daWirdeba
gamoSvebaze
gansxvavebuli
fasis
daweseba
saWiroeben
met
informacias
moTxovnis Sesaxeb.
safaso strategia miznad isaxavs momxmarebelTa wris gafarToebas da meti
2.
3.
mdgomareobaSi
firmebi
isurvebdnen
fasebis
srul
safaso
es
SeuZlebelia.
meore
mxriv,
amonagebis
gazrdis
mizniT
4.
diskriminaciisas
fasdaklebas;
mesame
firma
xarisxis
momxmarebels
safaso
sTavazobs
diskriminaciis
raodenobriv
pirobebSi
firma
5.
momxmarebels SeuZlia
6.
SeuZlia
maqsimizacias
kidev
axdens
ufro
reklamiT
gazardos
da
mogeba.
awarmoebs
Tu
firma
dadebiT
mogebis
raodenobas,
aris
zRvruli
arCeuli,
amonagebi
maSin
maqsimaluri
bolo
erTeulidan
unda
dros
reklamis
udrides
bolo
kiTxvebi ganxilvisTvis
1.
rogor
SeuZlia
monopolists
miiRos
pirveli
xarisxis
safaso
323
3.
rogor
miesadageba
raodenobrivi
fasdakleba
meore
xarisxis
safaso
diskriminacias?
4. rogor gamoiyenebs gamyidveli meore xarisxis safaso diskriminacias?
5. ramdenad
gaumjobesdeba
mwarmoeblis
mdgomareoba
optimaluri
ukeTeben
pensionerebs
da
studentebs
fasdaklebas
Teatrebi,
aris
firmisaTvis
optimaluri
strategia
Sereuli
paketirebis
SeTavazeba?
11. rogor
SeuZlia
monopolists
miiRos
pirveli
xarisxis
324
safaso
Tavi 13
monopolisturi konkurencia da
oligopolia
4. stakelbergis
modelis Sefasebas
5. safaso konkurenciis
13.1
realur
ekonomikur
arasrulyofili konkurenciis
rogorc
srulyofili,
aseve
sistemaSi
umetesad
bazrebi, romlebsac
monopoliuri
bazris
gavrcelebulia
erTdroulad
Tvisebebi.
axasiaTebT
arasrulyofili
da monopoliuri
bazris Tvisebebs.
monopolisturi
konkurenciis
dros
bazarze
Sesvla
Tavisufalia
da
Sesvla
SedarebiT iolia.
produqti
erTmaneTisagan
SesaZloa
gansxvavdebodes
samarko
niSniT,
konkurenciis
saojaxo
nivTisa
da
magaliTs
avejis
warmoadgens
bazari.
tansacmlis,
momsaxurebis
fexsacmlis,
mravali
saxeoba,
325
xarisxi
momsaxurebisaTvis
fasebic
TiTqmis
Sesabamisad,
erTnairia.
met-naklebad
zogadad,
rac
erTnairi
ufro
maRalia
pirobebia:
1.
wminda
monopoliis
msgavsad,
firma
fasisa
da
daRmavali moTxovnis
zRvruli amonagebis
tolia, xolo
3. konkurentuli firmis
fasis
kombinaciis
wertili,
amave
dros,
saSualo
mTliani
danaxarjebis
exeba.
Tu
saSualo
mTliani
danaxarjebis
mrudi
moTxovnis
mruds
danaxarjze
da
firma
miiRebda
nulovan
(normalur)
mogebaze
mets.
pirobas,
radgan
grZelvadiani
wonasworobis
dros
maqsimaluri
warmoebas Sewyvets manam, sanam misi saSualo mTliani danaxarji minimums miaRwevs.
firma
326
funqcionirebs
araefeqtianobis
pirobebSi.
naxazze
Warbi
sawarmoo
simZlavre gamosaxulia
Q*QE
monakveTiT, sadac
Q*
Warbi
simZlavreebis
gamoyenebiT
awarmoebda
ufro
meti
raodenobis
niSnavs
produqtis
ori
sapirispiro
efeqtis
erTdrouli
moqmedebis
Sedegebis
ATC
produqciis fasi
K
K
ATC
MC
MC
L
D2
P*
P*
D2
T
D
D1
Q*
D1
produqciis raodenoba
araefeqtiani
diferenciacia
gadamwyvet
rols
asrulebs
monopolisturi
ganviTarebaze.
327
sareklamo kampaniis
uxdeba
mkveTrad
ori
ar
amocanis
unda
momxmarebelma
erTdroulad
gansxvavdebodes
advilad
moaxerxos
gadawyveta:
konkurentebis
maTi
1.
firmis
produqti
produqtisagan,
Canacvleba.
2.
firmis
raTa
produqti
mrudTan
SedarebiT
firmisaTvis
ufro
xelsayrelia
D1
moTxovnis
warmoebis
moculoba
N1
doneze
meti
iqneba,
magaliTad
N2,
maSin
mosazreba
moTxovnis
firmisaTvis
mrudi,
D3
kampaniis
Sedegad
miRebuli
ufro
araelastikuri
sareklamo
moTxovnis
mrudis
aramed
yovelTvis
umjobesia
gazrdili
moTxovnis
ara
ufro
Sesabamisi
gamoSvebuli
produqtis
nebismieri
328
D1
fasi
D3
D2
D1
0
N3
N1
N2
raodenoba
reklamis
Sesaxeb
mkvlevarTa
gansxvavebuli
da
xSirad
bazris
monawileTa
informirebulobis
donis
gazrdiT
reklama
gansakuTrebulobaSi
da
naklebad,
an
srulebiT
ar
iZleva
informacias
axal
reklama zrdis
produqtebze
sabazro Zalauflebis
meti da
rom
da
konkurncias,
miawvdis
mwarmoeblebsac
miaCniaT, rom
ra
uadvilebs
igi xels
uwyobs
ZviradRirebuli
ra Sedegi moaqvs
reklamas
investiciebi
da
aramed
warmoebis
masStabebic.
329
mosalodneli
efeqtianoba
ganeitralebulia
keTildReobis
erTeulze
gadaadgilebs
saSualo
paralelurad
mTliani
zemoT.
danaxarjis
magaliTad,
gazrdas
da
ATC
raodenobis
mruds
produqts
gadaadgilebas)
da
grZelvadiani
periodis
saSualo
mTliani
erTeulze
danaxarji
JE
monakveTis
tolia.
reklamis
Semdeg
Sedegad
(naxazze K wertili).
firma
magaliTad,
zaralobs
L
masStabis
raodenobis
araekonomiurobiT
gamoSvebis
dros
(Diseconomies
produqtis
of
erTeulze
Scale).
izrdeba
radganac
monopolisturi
330
konkurenciis
bazarze
firmebisaTvis
danaxarji
produqtis raodenoba
nax. 13.3 reklama da danaxarjebi moklevadian periodSi.
danaxarji
moklevadian periodSi reklama iwvevs produqciis erTeulze saSualo mTliani danaxarjis gazrdas da gadaadgilebs ATC mruds
paralelurad zemoT.
F
E
H
LRAC2
reklamis dros
LRAC1
reklamis gareSe
produqciis raodenoba
nax. 13.4 reklama da masStabidan ekonomia grZelvadian periodSi
reklama grZelvadian periodSi iwvevs firmis saSualo mTliani danaxarjebis gazrdas, rasac efeqtianobis TvalsazrisiT,
sxvadasxvagvari Sedegebi eqneba: (1) masStabidan ekonomiiT miRebuli efeqtianoba, (2) neitraluri Sedegi da (3) araekonomiuri
masStabis efeqtiT gamowveuli danakargebi.
monopolisturi
konkurenciis
bazarze
maqsimaluri
mogebis
Sesabamisi
monopolisturi
konkurenciis
bazari
iwvevs
firmebs
Soris
arasafaso
reklamiT,
klientTa
momsaxurebiT,
sacalo
vaWrobis
obieqtebis
331
monopolisturi
`Warbi
konkurenciis
simZlavris
produqtis
arseboba,
mwarmoebeli
simZlavris Sedegia
pirobebSi
rac
didi
firmebisaTvis
gamowveulia
raodenobis
bazarze
firmebis
monopolisturi
maqsimalurad
pirobebSi.
diferencirebuli
funqcionirebiT.
`Warbi
damaxasiaTebelia
konkurenciis
diferencirebis
amerikeli
bazarze
princips,
ekonomistisa
firmebi
maT
da
maRal fasad;
Soris
icaven
produqtis
minimaluri
gansxvavebis
statistikosis
Hharold
hotelingis
13.2
oligopolia
oligopoliuri
navTobqimiuri
mwarmoebeli
dargis
magaliTebia
mrewveloba,
dargebi.
struqturis
farTod
gavrcelebuli
saavtomobilo,
energetikuli
oligopoliuri
aluminis,
mowyobilobebisa
bazrisaTvis
da
saqonlis
formaa.
foladis,
kompiuterebis
diferenciacia
teqnologiebi,
SesaZleblobas
rac
iZlevian.
potenciuri
aseve
arsebobs
konkurentebis
bazarze
Tavidan
Sesvlis
e.w.
mocilebis
,,bunebrivi
firmebis
oligopoliebi
Sesvla
SeiZleba
bazarze.
axali
daemuqron
maT
konkurentebis
bazarze
gamoCenis
saqonlis
didi
SemTxvevaSi,
raodenobis
firmis
moculobis,
rTul
marTva
reklamis
strategiul
advili
da
ar
aris,
investiciebis
gaangariSebebs
radganac
Sesaxeb
moiTxovs.
faswarmoqmnis,
gadawyvetilebebis
vinaidan
erTmaneTis
332
kompaniam
gansakuTrebuli
yuradReba
unda
miaqcios
imas,
rogor
amasTan,
sagrZnoblad
fasebis
Semcirdeba.
Semcirebis
gamo
konkurentebis
kidev
mogebac
erTi
samive
SesaZlo
kompaniaSi
svla
imaSi
SesaZlo
gadawyvetileba
sawarmoebSi
SemTxveva.
fasebis
rogoric
dawesebis,
investirebis
ar
unda
warmoebis
Sesaxeb,
man
iyos
moculobis
aucileblad
firmis
ekonomikuri
dadgenis
unda
Tu
axal
gansazRvros
awonasworebs
moTxovnis
sididesTan.
monopoliis
dros
wonasworoba
maSin,
roca
bazarze
axali
monawileebis
Sesvla
mogebas
nulamde
daiyvans.
am bazrebze TiToeuli firma fass da sabazro moTxovnas iRebs rogorc
mocemuls,
xolo
konkurentebis
qcevas
ignorirebas
ukeTebs.
oligopoliur
konkurentebis
konkurentebis
gadawyvetilebebze.
rogoria
qcevis
Sesaxeb
gadawyvetileba
wonasworuli
strategiul
damokidebulia
raodenoba
da
varaudebs.
TviT
fasi
firmis
oligopoliis
realizebas
konkurentuli
firmebis
qcevaTa
gaTvaliswinebiT.
333
duopoliis
martivi
modeli
pirvelad
dros,
am
gadawyvetilebas
isini
erTdroulad
iReben.
sawarmoo
konkurentis
qcevas. man icis, rom misi konkurentic aseve wyvets sakiTxs _ ra raodenobis
produqti awarmoos, xolo sabazro fasi damokidebulia orive firmis warmoebis
saerTo moculobaze.
kurnos modelis arsi imaSi mdgomareobs, rom TiToeuli firma konkurentis
warmoebis
moculobas
miiCnevs
fiqsirebul
sidided
da
amis
Semdeg
iRebs
am modelis
1-is
334
P1
D1(0)
MC1
MR1(0)
O
D1(50)
MR1(75)
125
MR1(50) D1(75)
25
50
75
100
marcxniv
gadaadgilebis
SemTxvevaSi.
es
aris
D1(75)
mrudi,
misi
moculoba aris 12,5 erTeuli. Tu `firma 1 Tvlis, rom `firma 2 gegmavs 100
erTeuli
produqtis
warmoebas,
maSin
`firma
1-is
moTxovnis
da
zRvruli
mogebis
maqsimizaciis
pirobebSi
warmoadgens
klebad
funqcias,
reagirebis
mrudi
335
moculobebi,
romlis
drosac
misi
mogeba
maqsimaluria
da
TiToeuli
firma
irCevs
Tavisi
reagirebis
mrudis
Sesabamis
wyvilis
mniSvnelobebs
kurnos
wonasworoba
ewodeba.
aseTi
wonasworoba
aris
neSis
wonasworobis
kerZo
SemTxveva.
neSis
Q1
100
50
kurnos
wonasworoba
25
12,5
O
25
50
75
100
Q2
moculobas,
arsebuli
romlebic
moculobebisagan.
gansxvavdebian
moaxdenen
Tu
kurnos
ara
wonasworobis
isini
warmoebis
wertilSi
moculobebis
modeli
koreqtirebis
ver
xsnis
yovelgvari
koreqtirebis
procesi
arRvevs
procesis
modelis
dinamikas.
sabaziso
faqtiurad
daSvebas
imis
fiqsirebulad
CaTvalos.
Tu
orive
firma
erTdroulad
daiwyebs
modelebis gamoyenebasac.
varaudi
imis
Sesaxeb,
rom
konkurentis
mier
warmoebuli
produqtis
avxsnaT
kurnos
wonasworobis
mniSvneloba
da
SevadaroT
rom
moTxovnis
mrudi
duopolistebisaTvis
mocemulia
gantolebiT:
P=30-Q,
sadac, Q
Q=Q1+Q2). aseve davuSvaT, rom orive firmas aqvs nulovani zRvruli danaxarjebi:
MC1=MC2=0
maSin, Cven SegviZlia ganvsazRvroT `firma 1-is reagirebis mrudi.
imisaTvis, rom moaxdinos mogebis maqsimizacia, is iRebs zRvruli danaxarjebis
tol zRvrul Semosavals. misi mTliani amonagebi _ R1
SeiZleba Semdegnairad
gamovTvaloT:
R1=PQ1=(30-Q)Q1=30Q1-(Q1+Q2)Q1=30Q1-Q12-Q2Q1
zRvruli amonagebi (MR1) tolia damatebiTi amonagebis (R1), romelic
miiReba damatebiTi warmoebis moculobis (Q1) cvlilebis Sedegad:
MR1=R1/Q1=30-2Q1-Q2.
MR1
gavutoloT
nuls
(firmis
zRvrul
danaxarjebs)
da
amovxsniT
337
Q1=15-1/2Q2
(13.1)
SeiZleba aseTive gaangariSebebi movaxdinoT `firma 2-Tvis:
`firma 2-is reagirebis mrudi: Q2=15-1/2Q1
(13.2)
Q1 da
ori
mrudis
mdebareoben,
e.i.
es
aris
warmoebis
doneebis
Q1=Q2=10
Q=Q1+Q2=20,
P=30-Q=10.
naxazi
mrudebs
13.7
gviCvenebs
kurnos
reagirebis
da
TviTon
kurnos
`firma
2-is
reagirebis
mrudi
Q2-s gamosaxavs
Q1-is
meSveobiT
gadakveTis
wertili.
am
wertilSi
TiToeuli firma
axdens
sakuTari
Q1
,,firma-2-is reagirebis
mrudi
15
kurnos wonasworoba
10
7,5
O
7,5
10
15
30
Q2
338
firmas
SeuZlia
erTmaneTTan
SeTanxmeba.
am
SemTxvevaSi,
ukeTesi
iqneba
roca
Q=15.
Q1=Q2=7,5.
modeli
pirveli
gansazRvravs
Tavis
warmoebis
moculobas?
am
SemTxvevaSi
`firma
1-ma
gadawyvetilebis
miRebis
dros
Sesabamisad
unda
stakelbergis duopoliis es
339
rom:
`firma
2-is
reagirebis
mrudi:
Q2=15-1/2Q1
(13.3)
`firma 1 maqsimaluri mogebis misaRebad irCevs Q1 moculobas. misi zRvruli
amonagebi tolia nulovani zRvruli danaxarjebis. gavixsenoT, rom `firma
1-is
amonagebi tolia:
R1=PQ1=30Q1-Q12-Q2Q1
(13.4)
ramdenadac R1 damokidebulia Q2-ze, amitom `firma 1-ma unda icodes
ramdens awarmoebs `firma 2.
reagirebis
mrudis
Q2-s
mniSvneloba
gvaZlevs
rom Q2=75.
Q1=15.
xolo
`firma
2-is
reagirebis
Tqveni warmoebis
konkurentma
maqsimaluri
moculoba
miiRos
miiRos,
rogorc
mogeba,
mocemuli
is
da
iZulebulia,
TavisTvis
Tqveni
warmoebis
daadginos
warmoebis
340
sakiTxebSi.
magaliTad,
kompiuterebis
msoflio
bazari,
sadac
IBM
13.4
safaso konkurencia
mixedviT.
kraisleris
magaliTad,
fasebi
ZiriTadi
`jeneral
motorsis,
strategiuli
`fordis
cvladebia
da
da
`daimler-
yoveli
firma
341
mier
oligopoliaSi
iqna
SemuSavebuli.
firmebi
erTgvarovan
rogorc
kurnos
modelis
saqonels
awarmoeben.
dros,
TiToeuli
aqac
maTgani
Tu
rogori
moculobebis
fasi
nacvlad
daawesos
irCeven
saqonelze.
fass.
aseTma
amgvarad,
cvlilebam
firmebi
SeiZleba
duopoliis
magaliTs
wina
paragrafidan,
sadac
sabazro
amjerad davuSvaT,
wina
paragrafSi
aRwerili
procedurebiT
SegiZliaT
daamtkicoT,
rom
SemTxveva,
konkurencias
uweven ara warmoebis moculobis, aramed fasis arCeviT. rogor fass airCevs
TiToeuli
maTgani
da
rogor
miiReben
mogebas?
vinaidan
produqtebi
gayidis.
Tu
orive
firma
daawesebs
erTnair
fass,
maSin
1-ma
fasi awia.
maSin misi
Sesabamisad `firma 1
verafers moigebs. Tu piriqiT, dawevs fass, maSin mTel bazars daipyrobs, magram
mis mier warmoebuli produqtis yoveli erTeuli wamgebiani iqneba da isev is
aRmoCndeba wagebuli.
342
Sesabamisad,
`firma 1-s
mogebis misaRebad.
ratom ar SeiZleba damyardes neSis wonasworoba, Tu firmebi ufro maRali
mogebis misaRebad daaweseben erTnair, magram ufro maRal fass (magaliTad 5
lars)? imitom, rom aseTi maRali fasis dros, Tu firma cotaTi mainc
dawevs
fass, mas SeuZlia mTeli bazari daipyros da mogeba gaiormagos. ra Tqma unda,
TiToeul firmas konkurentis moSorebis survili eqneba. fasis daweva ar Sewydeba
manam, sanam is 3 laramde ar Semcirdeba.
SevcvaleT
ra
strategiuli
moqmedeba
warmoebis
moculobidan
fasebze,
bertranis
modelis
dros
firmebis
fasebi
utoldeba
zRvrul
erTmaneTisagan
gansxvavdebian
adgilmdebareobiT
da
SeTavazebuli
firmis
produqtis
firmebs
eqsploataciisa da momsaxurebis
konkurenciis
gaweva
uwevT
fasebis
da
vadebiT.
aseT
ara
warmoebis
konkurenciis
moqmedebis
moculobis xarjze.
diferencirebuli
gasagebad
ganvixiloT
saqonlis
SemTxvevaSi,
Semdegi magaliTi.
safaso
davuSvaT,
rom
ori duopolistidan
TiToeulis mudmivi danaxarjebi 20 laria, xolo cvalebadi danaxarjebi tolia 0is. maTi moTxovnis mrudebi erTnairia:
`firma 1-is moTxovna:
Q1=12-2P1 + P2
(13.6
`a)
`firma 2-is moTxovna:
Q2=12-2P2 + P1
(13.6
`b)
P1 da P2 _ fasebia, romelsac aweseben Sesabamisad `firma 1 da `firma 2, xolo Q1
da Q2
firma fass moumatebs, mis mier gayiduli saqonlis raodenoba mcirdeba, xolo
izrdeba, Tu misi konkurenti ufro maRal fass daawesebs.
Tu orive firma erTdroulad daawesebs fasebs, Cven SegviZlia gamoviyenoT
kurnos modeli. TiToeuli firma gasazRvravs produqtis fass, Tu konkurentis
fass miiCnevs fiqsirebul sidided. ganvixiloT `firma 1. misi mogeba 1 aris P1Q1
mTliani amonagebisa da 20 laris mudmivi danaxarjebis sxvaoba. Tu Q1-s SevitanoT
formulaSi (13.6 `a) miviRebT:
1=P1Q1-20=12P1-P12-P1P2-20
343
P1
P1=3 + 1/4P2
es wesi `firma 1-s exmareba daawesos Tavisi produqtis fasi `firma 2-is
mier dawesebuli fasis gaTvaliswinebiT. analogiurad, gamoviyvanoT faswarmoqmnis
wesi `firma 2-Tvisac.
`firma 2-is reagirebis mrudi: P2=3 + 1/4P1
reagirebis es mrudebi gamosaxulia naxazze 13.8. neSis wonasworoba vlindeba
wertilSi, sadac reagirebis ori mrudi ikveTeba; Tqven SegiZliaT darwmundeT,
rom fasi am wertilSi orive firmisaTvis 4 laris, xolo mogeba 12 laris tolia.
am wertilSi, arc erT firmas ar aqvs fasis Secvlis stimuli, radgan TiToeuli
firma,
konkurentebis
fasis
gaTvaliswinebiT
saukeTesod
iyenebs
yvela
SesaZleblobas.
axla ganvixiloT SemTxveva, rodesac ori firma aRwevs SeTanxmebas: fasis
damoukidebelad SerCevis nacvlad, maTTvis umjobesiaEerTnairi fasis dadgena. es
mogebas orive firmisTvis maqsimalurs gaxdis.
Tqven SegiZliaT darwundeT, rom firmebi mocemul SemTxvevaSi airCevdnen
fass 6 lars da orive mogebuli darCeba. maTi mogeba amjerad Seadgens 16 lars18.
naxazze 13.8 gamosaxulia msgavsi wonasworoba saidumlo SeTanxmebis dros.
P1
wonasworobis saidumlo
SeTanxmebis dros
6
neSis wonasworoba
firmebs aqvT erTaniri danaxarjebi, amitomac isini adgenen erTnair fass (P). mTliani mogeba tolia T = 1 + 2 = 24
P 4 PO2 - 40 = 24 P-2P2-40. mogeba maqsimums aRwevs, rodesac T/P = 0. T/P= 24 4P, maqsimaluri
6
mogebis ganmsazRvrelia fasi P 4= 6. Sesabamisad,
TiToeuli firmis mogeba tolia P21=2 = 12P P2 -20= 72-3620=16$
nax. 13.8 neSis wonasworoba fasebiT
18
344
ori firma yidis diferencirebul saqonels da TiToeuli firmisaTvis moTxovna damokidebulia rogorc mis mier, aseve
konkurentebis dadgenil fasebze. orive firma awesebs fass erTdroulad. TiToeuli maTgani konkurentis fass iRebs rogorc
mocemuls. `firma 1-is reagirebis mrudi warmoadgens fass, romlis drosac mogeba maqsimaluria da aris fasis funqcia,
romelsac awesebs `firma 2. es aseve samarTliania `firma 2-Tvisac. neSis wonasworobis wertili mdebareobs ori
gadawyvetilebas
iRebs
mogvianebiT,
`firma
1-is
gadawyvetilebis
konkurencia da SeTanxmeba
neSis wonasworoba aris arakoaliciuri wonasworoba: TiToeuli firma
iRebs
gadawyvetilebas,
misTvis
maqsimalurad
romelsac
SesaZlo
konkurentebis
mogeba
moaqvs.
moqmedebis
rogorc
gaTvaliswinebiT
vnaxeT,
firmis
mier
mxriv,
iTanamSromlon
saidumlo
firmebma
SeTanxmeba
arakanonieria.
saidumlo SeTanxmebis
gareSe?
ratom
ar
Tu Tqven da
unda
Tqvens
is
aris,
rom
Tqvenma
konkurentma
SeiZleba
ar
moisurvos
345
Q1=12
2P1
P2
(13.7 `a)
`firma 2-is moTxovna:
Q2= 12 2P2 + P1
(13.7 `b)
neSis wonasworobis dros TiToeuli firma fass 4 laris odenobiT
daawesebs da 12 laris
isini aweseben 6 laris tol fass da Rebuloben 16 laris mogebas. axla davuSvaT,
rom
firmebi
ar
SeTanxmdebian
saidumlod.
magram
`firma
awesebs
fasi 4
lari
fasi
12 lari,
12 lari
6 lari
20 lari,
4 lari
fasi
lari,
lari
4 lari,
20
lari
16
16 lari
346
Game):
TiToeuli
firma,
meoresagan
damoukideblad
saukeTesod
iyenebs
yvela
dagvexmareba
gaeces
pasuxi
kiTxvas:
ratom
ar
TanamSromloben
Sesvla
ar
aris
aucilebeli?
Cvens
SemTxvevaSi
TanamSromloba
niSnavs, rom orive firma fass 4 laris nacvlad 6 laris odenobiT adgens da
nacvlad 12 larisa, 16 laris odenobis mogebas iReben. magram TiToeuli firma
ufro mets miiRebda, Tu daadgenda fass 4 lars, imisgan damoukideblad, ras
gaakeTebda misi konkurenti. rogorc mogebaTa matrica gviCvenebs, Tu `firma 2
moiTxovs 4 lars, `firma 1-Tvis saukeTeso iqneba daadginos 4 laris toli fasi.
xolo, Tu `firma 2 produqtis erTeulze awesebs 6 lars, `firma 1 mainc
daadgens 4 laris tol fass da amiT saukeTeso arCevans gaakeTebs. analogiurad,
`firma
2-Tvis
yovelTvis
momgebiani
iqneba
laris
toli
fasi,
ra
patimarTa dilema
oligopoliuri firmebi xSirad awydebian patimarTa dilemis (Prisoners
Dilemma)
or
dakavebuls
bralad
danaSaulis
CadenaSi
monawileoba
edeba.
isini
elodebaT
xuTi
wliT
patimroba.
Tu
arcerTi ar
aRiarebs
danaSauls,
347
TiToeuli
dakavebulis
orwlian
patimrobas.)
rogorc
cxrili
daavaldebulebda
wavidoda
cixeSi
mxolod
orives
ori
danaSaulis
wliT.
magram
aRiarebas,
maT
ar
maSin
TiToeuli
SeuZliaT
erTmaneTSi
imisa,
ras
moimoqmedebs
dakavebuli
,,a,
dakavebuli ,,b
iCqarebs
aRiarebas. dakavebuli ,,a zustad aseve ecdeba pirvelma gaakeTos aRiareba. ase
rom, dakavebul ,,b-s mouwevs nerviuloba upiratesobis dakargvis gamo, Tu is ar
aRiarebs danaSauls. Sesabamisad, orive dakavebuli danaSauls aRiarebs da cixeSi
xuT-xuTi wliT Cajdebian.
oligopoliuri
firmebi
xSirad
patimarTa
dilemis
msgavs
situaciebSi
mogebisaTvis
konkurentTan
SeTanxmebiT,
Seurigdnen
TavianT
wils
patimari ,,b
aRiareba
patimari ,,a
aRiareba
ar aRiareba
348
5,
10,
ar aRiareba
_5
_1
_1,
_2,
_10
_2
13.5
patimarTa
dabali
fasebis
dawesebiT?
es
aucilebeli
ar
aris.
firmebis
firmisagan
Semdgari
dargi.
mravali
wlis
manZilze
am
firmebis
da
arcerTi
maTgani
aRar
cdilobs
konkurentisaTvis
bazris
wilis
warTmevas.
Tumca konkurentebis ,,mocilebis SesaZlebloba macduneblad gamoiyureba.
menejerebma
ician,
rom
amis
gakeTebis
SemTxvevaSi
miRebuli
sargebeli
faruli
danaxarjebisa
da
SeTanxmeba
sabazro
Znelad
moTxovnis
misaRwevia.
sxvadasxva
magaliTad,
Sefasebebis
sxvadasxva
mqone
firmebma
fasebis mouqneloba
oligopoliuri
firmebisaTvis
saidumlo
SeTanxmebebi
aramdgradia,
maSin
danaxarjebi
cvlilebas.
konkurentebi
roca
an
moTxovna,
fasebi
SedarebiT
ecema
dabal
an
firmebi
mainc
moTxovna
fasebs
araswor
ewinaaRmdegebian
mcirdeba,
maT
interpretacias
fasebis
eSiniaT,
miscemen
rom
da
349
firmebi uars amboben fasebis momatebaze. maT eSiniaT, rom konkurentebi uars
ityvian fasebis momatebaze.
$/Q1
P*
MC
MC
MR
O
Q
oligopoliisaTvis
texili mrudis
fasebis
es
mouqneloba
safuZvlad
udevs
moTxovnis
350
dros magram, mainc darCes zRvruli Semosavlebis toli. ase rom fasi ucvleli
rCeba.
moTxovnis texili mrudis modeli mimzidvelia Tavisi simartiviT, magram is ar
gvixsnis oligopoliur faswarmoqmnas. is arafers gveubneba imis Sesaxeb, Tu
rogor irCeven firmebi P*-s da ara romelime sxva fass. es modeli bolomde ver
uZlebs praqtikul Semowmebas. arsebobs mtkicebuleba, rom konkurenti firmebi
aTanabreben ara mxolod zrdad, aramed klebad fasebsac. fasebis mouqnelobis
axsna dakavSirebulia patimarTa dilemasTan da firmebis survilTan _ Tavi
aaridon urTierTdamangrevel safaso konkurencias.
momatebaze.
Tu
konkurentebi
mibaZaven
mis
magaliTs,
yvela
firma
xdeba
aRiarebuli
,,lideri,
xolo
sxva
firmebi,
qcevis
magaliTs
warmoadgens
aSS-is
saavtomobilo
mSenebloba,
351
msxvil
firmas
ekuTvnis,
xolo
SedarebiT
mcire
firmebis
jgufi
dominanturi
firma
(Dominant
Firm)
da
adgens
fass,
romelic
maqsimizacias ukeTebs mis mogebas. sxva firmebi ver axdenen fasebze did gavlenas
da moqmedeben rogorc srulyofili konkurentebi. isini lideri firmebis mier
dadgenil fass iReben rogorc mocemuls da awarmoeben DSesabamisi moculobis
produqts.
magram
maqsimizaciisTvis,
rogori
man
fasi
unda
mxedvelobaSi
daadginos
unda
liderma
miiRos
sxva
firmam?
firmebis
mogebis
warmoebis
zRvruli
danaxarjebis
mrudebia).
meTaurma
firmam
unda
fasi
SF
D
P1
MCD
P*
D0
P2
MRD
O
QF
QD
QT
raodenoba
352
DD-is Sesabamisad aigeba lideri firmis zRvruli Semosavlebis mrudi MRD. MCD
aris dominanturi firmis zRvruli danaxarjebis mrudi. mogebis maqsimizaciisTvis
liderma
firmam
unda
awarmoos
MRD
da
MCD-is
gadakveTis
Sesabamisi
QD-is
firmebi
gayidian
QF
moculobis
produqts.
amgvarad,
gayiduli
13.6
karteli
xSirad
antimonopoliuri
saerTaSoriso
kanonmdebloba
mniSvnelobis
uflebas
ar
aZlevs
arian.
amerikuli
amerikul
kompaniebs
araferi
uSliT.
magaliTad
,,OPEK-is
qveynebis
karteli
navTobis
romlebic 10
moculobebze,
xolo
Semdeg
unda
daicvan
mocemuli
SeTanxmeba.
monawileebs
SeiZleba
hqondeT
sxvadasxva
danaxarjebi,
sabazro
,,TaRliTobis
cduneba
gauCndeT
produqtze
fasebis
umniSvnelo
353
354
mwarmoebeli
Zalian
iSviaTad
erTiandeba
kartelSi.
Cveulebriv,
ar
Sedian
kartelSi)
produqtis
sapasuxo
miwodebas.
amgvarad,
eqsportiori
qveynebis
saerTaSoriso
gaerTianebis
aRmniSvneli
_ konkurentuli (ar
amitom
moTxovna
OPEC-is
navTobzec araelastikuri
TavebSi
moTxovnasa
da
xazi
gavusviT
miwodebas
Soris
moklevadiani
arsebuli
da
grZelvadiani
gansxvavebebis
periodebis
mniSvnelobas.
es
mrudebi,
romlebic
ar
ekuTvnis
OPEC-s
da
gamoiyeneba
mokle
an
355
aseve
mniSvnelovnad
ufro
elastikuri
iqneba.
amgvarad,
grZelvadian
TTD
D
fasi
P*
DOPEC
MCOPEC
PC
MROPEC
O
QC
QOPEC
QT
raodenoba
CIPEC-is analizi
naxazze 13.12 Catarebulia msgavsi analizi CIPEC-Tvis. CIPEC
mwarmoebeli oTxi
qveynisagan:
naxevars.
am
Sedgeba spilenZis
qveynebSi
warmoebis
gadaaWarbos msoflio
danaxarjebi
dabalia,
vidre
im
mrudi
gamosaxulia
SedarebiT
qveviT,
vidre
CIPEC-Si
arSesuli
356
QCIPEC
P* fasTan.
elastikuria,
Seicvalos
miwodebas
sxva
aqvs
vidre
liTonebiT,
gacilebiT
moTxovna
navTobze
magaliTad
ufro
(spilenZi
aluminiT.)
elastikuri
amis
xasiaTi.
advilad
garda,
SeiZleba
konkurentul
moklevadian
periodSi
arSesuli
mwarmoeblebis
mxridan
ar
unda
iyos
fasis
mimarT
fasi
SC
MCOIPEC
P*
DOIPEC
PC
MRCIPEC
O
QC
QOIPEC
QT
raodenoba
13.7
faswarmoqmna,
gaangariSebis
meTodikas,
xolo Semdeg am
produqtze
danaxarjebs
umatebs
produqtze
mixedviT,
amitom
danaxarjebi
firma
icvleba
orientacias
warmoebis
iRebs
moculobis
produqtis
cvlilebis
garkveul
tipiur
miiRweva
firmis
mier
mTliani
sawarmoo
simZlavris
75%-80%-is
amitom
saSualo
cvalebadi
danaxarjebis
sidides
emateba
garkveuli
ZiriTadi terminebi
monopolisturi
konkurencia
arasafaso konkurencia
Warbi simZlavre
hotelingis paradoqsi
oligopolia
neSis wonasworoba
duopolia
reagirebis mrudi
kurnos wonasworoba
SeTanxmebis mrudi
stakelbergis modeli
,,iniciatoris upiratesoba
bertranis modeli
mogebaTa matrica
patimarTa dilema
fasebis simtkice
moTxovnis texili mrudi
safaso signalizacia
safaso lideroba
dominturi firma
karteli
ZiriTadi daskvnebi
1.
monopolisturi
konkurenciis
dros
maqsimaluri
mogebis
Sesabamisi
358
moTxovnisa
da,
amave
mdebareobs.
monopolisturi
araefeqtianobis
dros,
saSualo
konkurenciis
mTliani
danaxarjebis
bazarze
firma
mrudze
funqcionirebs
maRal fasad.
produqtis
diferenciacia
konkurenciis
reklamaze.
bazarze,
amitom
mosazreba
araelastikuri
gadamwyvet
rols
firmebi
sareklamo
asrulebs
mniSvnelovan
kampaniis
monopolisturi
Tanxebs
Sedegad
xarjaven
miRebuli
ufro
SemTxvevaSia marTebuli.
3.
firma
maqsimalurad
ukeTesad
iyenebs
Tavis
SesaZleblobebs
sidided
da
amis
Semdeg
iRebs
gadawyvetilebas,
Tu
ra
iTvaliswinebs
moculobas,
romelic
unda
gamouSvas
misma
miiRos
maqsimaluri
mogeba,
is
iZulebulia,
`iniciatoris
yvela
firma
erTdroulad
iRebs
gadawyvetilebas,
Tu
rogori
fasi
oligopoliuri
bazrisaTvis,
garkveuli
doziT,
erTgvarovan
saqonelTa
yalibdeba
maSin,
rodesac
ori
firma
yidis
diferencirebul
oligopoliur
bazarze
xSirad
SeTanxmebebs.
oligopoliuri
adgili
firmebma
aqvs
unda
arakanonier
koaliciur
gadawyviton,
Caebnen
359
,,gaerTiandnen
konkurentTan
da
ufro
SeTanxmebiT,
pasiurad
xSirad
ibrZolon
isini
mogebisaTvis
patimarTa
Tavis
dilemis
msgavs
situaciebSi imyofebian.
9.
oligopoliuri
firmebisaTvis
aramdgradia,
maSin
saidumlo
rodesac
maTi
SeTanxmebebi
miswrafeba
Cveulebriv
stabilurobisaken
11.
erT
msxvil
firmas,
xolo
SedarebiT
mcire
firmebis
jgufi
mis
mogebas.
sxva
firmebi
moqmedeben
rogorc
srulyofili
araelastikuria,
aseT
kartels
fasebis
aweva,
konkurentul
dros
mxedvelobaSi
saqonlis
sapasuxo
miwodebas.
iRebs
konkurenti
karteluri
mwarmoeblebis
faswarmoqmnis
mxridan
analizis
dros
oligopoliis
`danaxarjebi
safaso
plius~
qcevis
erT-erTi
principiT.
am
modeli
SemTxvevaSi
efuZneba
faswarmoqmnas
oligopolisti
iyenebs
kiTxvebi ganxilvisaTvis
1.
2.
3.
4.
360
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
361
2. strategiuli
gadawyvetilebebis
dros
neSis
wonasworobis
pirobebis
gansazRvras
3.
gadawyvetilebebi
xSirad
damokidebulia
konkurenti
firmebis
miRebis
gzebs.
am
dros
TiToeuli
agentis
mier
miRebul
Teoria
Seiswavlis
urTierTdamokidebul
roca
gadawyvetilebis
mimRebi
subieqtebi
optimalur
racionalurad
Tumca
mikroekonomika
bazrisaTvis
msjelobisas
realur
sityva
ekonomikaSi
Seiswavlis
rogorc
damaxasiaTebeli
kurnos
,,TamaSi,
xSiria
iseTi
TamaSs.
da
SesaZloa,
situaciebi,
magaliTad,
bertranis
araseriozulad
romlebsac
oligopoliuri
modelebi
amave
dros
mosalodneli
moTamaSeebi
nabiji
(firmebi,
da
imoqmedos
individebi,
Sesabamisad.
mTavrobebi)
gadawyvetilebis
cdiloben
maTi
gegmaa,
romelic
aRwers
Tu
rogor
martivi TamaSi
362
moqmedebs
moTamaSe
aris
moTamaSeebis
mier
erTdroulad
miRebuli
gadawyvetilebebis
rom
msoflioSi
saxelganTqmulma
gamagrilebeli
sasmelebis
Semcireba.
amrigad,
Tuki
orive
firma
gadawyvets
axali
qarxnis
,,koka-
aaSenos axali
ar aaSenos axali
qarxana
qarxana
I *
kola~
II
16, 16
ar
aaSenos
qarxana
axali III
20, 15
IV
15, 20
18, 5
19
matricis ujris pirveli monacemi aris cxrilis marcxena mxares miTiTebuli moTamaSis mogeba. mas ,,striqonis moTamaSe
ewodeba, radgan irCevs matricis sxvadasxva horizontaluri striqonSi mocemul alternativebs. meore monacemi aris cxrilSi zemoT
363
wonasworobisas,
cnobilia
ra
konkurentis
mier
arCeuli
strategiebi,
Tu ,,pepsi aSenebs axal qarxanas, maSin saukeTeso sapasuxo qmedeba ,,kokakolas mxridanac axali qarxnis aSenebaa. is iRebs 16 milion dolars am
SemTxvevaSi da mxolod 15 milion dolars, Tu ar aaSenebs axal qarxanas. (
,,koka kola aris ,,striqonis
Tu
,,koka
kola
aSenebs
axal
qarxanas,
maSin
,,pepsi-saTvisac
saukeTeso
elian,
rom
mowinaaRmdege
gadawyvetilebas
miiRebs
neSis
simZlavreebis
gafarToebis
TamaSi
neSis
wonasworobis
erT
miTiTebuli moTamaSis mogeba. mas ,,svetis moTamaSe ewodeba, radganac irCevs matricis sxvadasxva vertikaluri svetSi
mocemul alternativebs.
364
individualuri
moTamaSis
kerZo
interessa
da
moTamaSeebis,
rogorc
dominanturi strategia
,,pepsisa da ,,koka-kolas mier sawarmoo simZlavreebis gadidebis TamaSSi
neSis wonasworobis povna advilia, radgan TiToeuli kompaniisaTvis saukeTeso
gadawyvetilebaa axali qarxnis aSeneba. axali qarxnis aSeneba aris TiToeuli
kompaniis dominanturi strategia. dominanturi strategia aris moTamaSis mier
arCeuli
saukeTeso
damoukideblad.
strategia
dominanturia
konkurenti
strategia,
moTamaSis
romelic
ukeTesia
strategiisgan
sxva
SesaZlo
moTamaSes
aqvs
dominanturi
strategia,
maSin
igi
neSis
wonasworobis
TamaSebi,
sadac
moTamaSes
ar
aqvs
dominanturi
strategia.
moqmedi
qarTuli
kompaniebis
,,nataxtarisa
da
,,laRiZis
wylebis
,,nataxtari
aaSenos axali
ar aaSenos axali
qarxana
qarxana
II
12, 4
ar
aaSenos
qarxana
axali III *
20, 3
IV
15, 6
18, 5
365
aqvs
dominanturi
,,laRiZis
aaSenos
strategia.
wylebis
axali
mier
qarxana
misi
SerCeul
Tu
gadawyvetileba
strategiaze:
,,laRiZis
wylebi
ar
mTlianad
damokidebulia
,,nataxtarisaTvis
aaSenebs
(20>18),
umjobesia
xolo Tu
imisa,
moTamaSeebi
rom
mainc
,,nataxtarisaTvis
aRweven
neSis
ar
arsebobs
wonasworobas:
dominanturi
,,laRiZis
wylebi
*-iT aRniSnuli
III ujra: nataxtari iRebs 15 milion lars da ,,laRiZis wylebi - 6 milion lars).
TamaSSi neSis wonasworobis miRwevis Semdeg vercerTi maTgani ver gaiumjobesebs
mdgomareobas damoukideblad, Tu meore moTamaSemac ar Secvala strategia. 15
milioni da 6 milioni aris is maqsimaluri Sedegi, romelsac TiToeuli kompania
mxolod sakuTari gadawyvetilebebiT konkurentis arCevanisagan damoukideblad
iRebs. rogor miiRweva neSis wonasworoba am SemTxvevaSi? romeli strategia unda
airCios ,,nataxtarma? rogor unda gamoicnos ,,nataxtarma ,,laRiZis wylebis mier
SerCeuli strategia?
marTalia, ,,nataxtars ara aqvs dominanturi strategia, magram misTvis
naTelia, rom ,,laRiZis wylebisaTvis dominanturi strategiaa axali qarxnis
aSeneba. imis miuxedavad, Tu ras airCevs ,,nataxtari, ,,laRiZis wylebisaTvis
yvela SemTxvevaSi ufro maRali Semosavlis momtania axali qarxnis aSeneba (4>3
da 6>5). cxadia, rom ,,laRiZis wylebis racionaluri gadawyvetileba iqneba
dominanturi strategiis SerCeva. matricis monacemebis safuZvelze ,,nataxtari
akeTebs daskvnas, rom ,,laRiZis wylebi airCevs misTvis dominantur strategias
anu axali qarxnis aSenebas. aseT SemTxvevaSi ,,nataxtaris mxridan saukeTeso
sapasuxo qmedebaa ar aaSenos axali qarxana.
amrigad, roca mxolod erT moTamaSes aqvs dominanturi strategia, TamaSi
mainc mTavrdeba neSis wonasworobis miRweviT, rac savsebiT logikuri Sedegia.
roca orive moTamaSe racionalurad iqceva, isini aucileblad iTvaliswineben
konkurentis
metoqis
mosalodnel
TvalebiT,
gadawyvetilebebs.
warmoidgineT
Tavi
mowodeba
metoqis
,,SexedeT
adgilas
da
situacias
mixvdiT,
ra
rom
pirveli
aucileblad
dominantur
strategias
airCevda.
sabolood, orive irCevs NneSis wonasworobis Sesabamis strategiebs, sadac erTerTi strategia dominanturia romelime moTamaSisaTvis.
dominirebuli strategia
dominanturi startegiis sapirispiro movlenaa dominirebuli startegia.
dominirebulia strategia, romelsac Aarasodes airCevs moTamaSe, radgan arsebobs
366
erTi
mainc
ufro
maRali
Semosavlis
momtani
strategia
sxva
moTamaSeebis
,,koka-kolasa
da
,,pepsis
urTierTdamokidebul
TamaSSi
dominanturi
strategia
aravis
aqvs.
Tumca
TiToeuli
367
mcire
ar aaSenos
qarxana
,,koka-kola~
didi qarxana
0,0
12,8
18,9
mcire qarxana
8,12
16,16
20,15
ar aaSenos
9,18
15,20
18,5
dafiqrdeba
maTgani
izrunebs
konkurentis
ara
mxolod
Semosavlebzec,
sakuTar
advilad
Semosavlebze,
mixvdeba,
rom
misi
konkurenti ar gadawyvets didi qarxnis aSenebas. ase rom, gamoiricxeba maT mier
didi qarxnis aSenebis alternativa. amgvarad, ,,3 alternativa 3 alternativis
pirispir TamaSi gadaiqceva ,,2 alternativa 2 alternativis pirispir TamaSad
(cxrili 14.4).
dominirebuli strategiebis gamoricxvis Semdeg sawarmoo simZlavreTa gadidebis
axali alternativebi
cxrili 14.4
,,p e p s i~
,,kokakola~
aaSenos
aaSenos patara
ar aaSenos axali
qarxana
qarxana
16, 16
axali
20, 15
15, 20
18, 5
qarxana
TiToeuli firmis Semosavali: milioni dolari
gamartvivebis
Semdeg
miRebuli
TamaSi
Zalian
gavs
cxrilSi
14.1
warmodgenil TamaSs: axla ukve TiToeul moTamaSes aqvs mcire zomis qarxnis
aSenebis dominanturi strategia.
dominirebuli strategiebis gamoricxvis Sedegad dgindeba dominanturi
strategia TiToeuli moTamaSisaTvis, rac saSualebas gvaZlevs, vipovoT neSis
wonasworoba
Tavdapirveli
sruli
TamaSisaTvis.
ganxilul
magaliTSi
mcire
dominanturi
da
dominirebuli
strategiebis
368
dadgenis
Semdeg
moTamaSisaTvis
moTamaSis
neSis
neSis
wonasworobis
wonasworobis
strategia
Sesabamis
ki
strategias.
iqneba
pirveli
meore
moTamaSis
strategia,
maSin
SesaZlebelia
moTamaSeebis
dominirebuli
firmis
Semosavlebisa
da
gamagrilebeli
sasmelebis
safaso
`pepsi~
$10.50
$11.50
$12.50
$13.50
$6.25
66, 190
68, 199
70, 198
73, 191
$7.25
79, 201
82, 211
85, 214
89, 208
$8.25
82, 212
86, 224
90, 229*
95, 225
$9.25
75, 223
80, 237
85, 244
91, 245
amoxsna
TiToeuli firmisaTvis oTxi SesaZlo strategiiT mocemuli TamaSi erTi
SexedviT
rTul
dominanturi
TamaSad
strategiebis
gamoiyureba.
dadgeniT.
SesaZlebelia
,,pepsisaTvis
$8,25
TamaSis
aris
gamartiveba
dominanturi
369
TeoriaSi
ganxilul
zogierT
TamaSs
aqvs
erTze
meti
neSis
Tanatolebis
winaSe.
TiToeuli
maTgani
gadaWarbebuli
siCqariT
- ar
strategiaa
ar
gadauxvios
gzidan
(10>0),
xolo
sandrosaTvis
ki
gadauxvios gzidan
ar gadauxvios
mozardebis
TamaSis
msgavsi
gadauxvios gzidan
ar gadauxvios
0,0 I
-10,10 II*
10,-10 III*
-100,-100 IV
situaciebi
realur
cxovrebaSic
xSirad
Chicken - amerikuli Jargonis enaze ixmareba ori mniSvnelobiT: (1) mxdali adamiani da (2) Tineijeri ymawvili,
mozardi mamakaci, Wabuki
370
ekonomikaSi
iseT
bazrebze,
sadac
ori
firmaa,
magram
bunebrivi
sistematur
proceduras,
romelic
saSualebas
gvaZlevs,
vipovoT
strategia E
strategia F
strategia A
4,2
13,6
1,3
strategia B
3,10
0,0
15,2
strategia C
12,14
4,11
5,4
I moTamaSe
amoxsna
pirveli
nabiji
am
amocanis
amosaxsnelad
aris
dominanturi
da
da
arc
dominirebuli
strategiebi.
(amaSi
aucileblad
unda
amoxsna
SesaZlebelia
etapobrivad
ramdenime
Tanmimdevruli
proceduris ganxorcielebiT:
I nabiji
371
moTamaSis
saukeTeso
sapasuxo
qmedebebi
aRvniSnoT
cxrilSi
14.7
`a~
xazgasmuli cifrebiT.
TamaSi neSis ramdenime wonasworobiT
cxrili 14.7 ,,a
II moTamaSe
I moTamaSe
strategia D
strategia E
strategia F
strategia A
4,2
13,6
1,3
strategia B
3,10
0,0
15,2
strategia C
12,14
4,11
5,4
II nabiji
vipovoT II moTamaSis saukeTeso sapasuxo qmedeba I moTamaSis samive SesaZlo
strategiis SemTxvevaSi. (unda gvaxsovdes, rom II moTamaSis Semosavlebi cxrilis
ujrebSi Cawerili meore cifrebia).
strategia E
strategia F
4,2
13,6*
1,3
I moTamaSe
strategia A
372
strategia B
3,10
0,0
15,2
strategia C
12,14*
4,11
5,4
III nabiji
axla ukve SegviZlia vipovoT neSis wonasworobebi. unda gvaxsovdes, rom
neSis
wonasworobisas,
cnobilia
ra
konkurentis
mier
arCeuli
strategia,
Cvens
TamaSSi
gvaqvs
ori
neSis
wonasworoba.
pirveli
Sereuli strategiebi
TamaSTaA
TeoriaSi
erTmaneTisagan
ganasxvaveben
wminda
da
Sereul
gansazRvruli
arCevania
da
moTamaSeebi
axorcieleben
373
winaSe
fexburTelma
idga
marcxniv
ori
alternatiuli
daartyas
Tu
gadawyvetileba:
marjvniv?
am
or
(1)
italielma
alternativas
Soris
mekaris
mier
SerCeuli
strategiac
am
SemTxvevaSi
aris
wminda
saiTac
italieli
fexburTeli
daumiznebda,
maSin
gagrZeldeboda
wlis
fexburTSi
msoflio
Cempionatis
finaluri
matCi:
italia-
safrangeTi
cxrili 14.8
italieli fexburTeli
frangi
mekare
marjvniv
gadaxtes fexburTelis mxridan
marjvniv
daumiznos
daumiznos
marjvniv
marcxniv
0,0
-10,10
-10,10
0,0
marjvniv
daartyavs
darwmunebulia,
burTs,
rom
TviTonac
mekare
marjvniv
marjvniv
gadaxteba.
gadaxteba
Tu
dartymis
374
wonasworoba:
fexburTelma
unda daartyas
marjvniv
0,5
albaTobiT
an
marcxniv aseve 0,5 albaTobiT. mekare unda gadaxtes marjvniv 0,5 albaTobiT an
marcxniv aseve 0,5 albaTobiT. Tu italieli fexburTeli darwmunebulia, rom
mekare 0,5 albaTobiT marjviv an marcxniv gadaxteba, maSin misTvis saukeTeso
startegiaa 0,5 albaTobiT burTi gagzavnos aseve marjvniv an marcxniv.
Sereuli
strategiebiT
neSis
wonasworobis
arsebobis
faqti
naTlad
dagamarcxebT
konkurentul
brZolaSi.
sportis
bevri
saxeoba
II
moTamaSis
saukeTeso
sapasuxo
qmedeba
moTamaSis
dominantur
strategiaze;
3.
roca
arcerT
moTamaSes
ar
aqvs
dominanturi
strategia,
ugulvebelvyoT
dadgenis
mizniT
mivmarTavT
savarjiSo
14.2-Si
aRweril
procedurebs;
5. Tu
savarjiSo
14.2-Si
aRwerili
proceduris
Semdeg
ver
dadginda
neSis
ar
aris
maqsimaluri
koleqtiuri
mogebis
momtani
(cxrili
14.1).
375
sakuTar
da
konkurentis
mier
miRebul
gadawyvetilebebs,
cvlian
TamaSis
efeqtis
sailustraciod
ganvixiloT
,,patimris
aseT
SemTxvevaSi,
maT
SesaZloa
miaRwion
wonasworobas,
376
sadac
TanamSromloba
5,5
14,1
motyueba
II moTamaSe
IV
TanamSromloba
1,14
10,10
14.1
gviCvenebs
drois
TiToeuli
periodisaTvis
moTamaSis
ufro
xelsayrelia
misTvis?
damatebiTi
informaciis
gareSe
SesaZloa
iqces
egoisturi
motivebiT
moqmedi
TiToeuli
dilemis
gamomwvevi
ganmeorebadi
,,patimris
msgavsi
ganxilul
magaliTSi,
moTamaSis
mier
TanamSromlobis
gagrZelebis
sadamsjelo
strategiis
Sedegad
arCeva.
moTamaSis
RonisZiebebi
naxazze
anu
14.1
BC
Semosavlebis
II
moTamaSis
monakveTi
Semcirebas
mxridanac
gviCvenebs
sawyis
swored
periodTan
iwvevs
TanamSromlobas
konkurent
moTamaSeebs
Soris.
ganmeorebadi
377
14
10
dRes
yovelTvis iTanamSromlos
unda iyos
unda
iyos
advili.
SesaZlebeli
unda
iyos
TanamSromlobis
TanamSromlobis
darRveviT
miRebuli
erTjeradi
Semosavali
unda
iyos
es magaliTi motanilia robert aqselrodis wignidan ,,TanamSromlobis warmoSoba. Robert Axelrod, The Evolution of Cooperation
(New York: Basic Books, 1984)
378
aSkarad
cdilobdnen
erTmaneTis
dandobas
da
Tavs
ikavebdnen
mowinaaRmdegis ganadgurebisagan.
sangrebSi
strategia
aris
myofi
sajariso
ganmeorebadi
nawilebis
,,patimris
mier
dilemis
erTmaneTis
msgavsi
dandobis
TamaSis
Sedegi.
mier arCeuli
batalionisaTvis
strategia,
ganxorcielebuli
mowinaaRmdegis
radganac
sangrebidan
gamanadgurebeli
cecxlis
sasikvdilod
gameteba
mowinaaRmdegis
gaxsna
aris
mimarTulebiT
asustebs
mas
da
zrdis
ganmeorebadi
`patimris
dilemis
meSveobiT?
sangrebSi
ganTavsebul
moqmedebebisagan
imiT,
rom
Tveebis
ganmavlobaSi
erTidaigive
gaakeTa
aseTi
strategiis
SerCevas
mtrulad
ganwyobili
mivyavarT:
ganmavlobaSi
`patimris
Tu
metoqeoba,
dilemis
erTidaigive
maSin
TamaSis
firmasTan
konkurentTan
ganxilvas
giwevT
mniSvnelovan
xangrZlivi
TanamSromloba
drois
SeiZleba
ufro
xelsayreli iyos.
ganmeorebadi TamaSi germanel da mokavSireTa Zalebis batalionebs Soris
cxrili 14.10
mokavSireTa Zalebi
germaneli
ganadgureba
dandoba
ganadgureba
5, 5
14, 1
dandoba
1, 14
10, 10
jariskacebi
379
erTi moTamaSe
iRebs
gadawyvetilebas,
xolo
mere
ki
danarCenebi,
gadawyvetilebebs.
mimdevrobiTi
svlebis
TamaSebSi
pirveli
svlis
davuSvaT,
rom
amjerad
svlis
TamaSis
gasaanalizeblad
viyenebT
,,TamaSis
xis
marcxnidan
marjvniv.
radgan
,,koka
kola
pirveli
svlis
xis
totebi)
gviCveneben
,,koka
kolas
alternativebs.
TiToeuli
`koka-kola~
didi
mcire
qarxana
qarxana
0,0
12,8
8,12
ar aaSenos
9,18
ar aaSenos
18,9 **
16,16 *
20,15
15,20
18,18
14.2
warmodgenili
,,TamaSis
xis
gasaanalizeblad
gamoviyenoT
380
optimaluri
gadawyvetilebebis
dadgeniT.
P punqtisaTvis
ukuinduqciis
meTodi
saSualebas
gvaZlevs
rTuli
TamaSi
davanawevroT
martiv
nawilebad,
rac
`koka-kolas~
Semosavlebi
`pepsis~
Semosavlebi
12
18
didi
didi
mcire
ar aaSenos
didi
mcire
12
mcire
16
16
ar aaSenos
20
15
18
15
20
18
18
didi
ar aaSenos
mcire
ar aaSenos
Tu
,,koka
kola
gadawyvetileba
ar
mcire
aaSenebs
zomis
qarxanas,
qarxnis
maSin
aSenebaa
,,pepsis
(14.2
optimaluri
naxazze
ukidures
381
moTamaSea
da
elis
ganxorcielebas.
ase
,,pepsisagan
rom,
,,koka
swored
kola
optimaluri
iTvaliswinebs
sapasuxo
,,pepsis
mosalodneli
gadawyvetilebebi,
SesaZlebelia
,,koka
kolas
im
Tu
,,koka
kola
gadawyvets
ar
aaSenos
qarxana,
maSin
,,pepsis
Tu
,,koka
kola
gadawyvets
aaSenos
mcire
qarxana,
maSin
,,pepsis
Tu
,,koka
kola
gadawyvets
aaSenos
didi
qarxana,
maSin
,,pepsis
rom
mimdevrobiTi
gansxvavdeba
wonasworobisagan.
,,koka
svlebis
erTdrouli
kolasa
da
TamaSSi
neSis
svlebis
,,pepsis
TamaSi
wonasworoba
TamaSebis
neSis
erTdroulsvliani
rom
urTierTdamokidebuli
TamaSobs
drois
momenti.
gadawyvetilebebis
pirvelad
miRebisas
gadawyvetilebis
mniSvnelovan
mimRebs
SeuZlia
svlebis
Cvens
mier
ganxilul
magaliTSi
,,koka
kolam
aRmoCnda,
vidre
ufro
meti
382
alternatiuli
qmedebebisa
da
strategiuli
svla
aris
TamaSis
adreul
etapze
ganxorcielebuli
bevria
strategiuli
svlis
magaliTebi:
supermarketis
Tu
naklebad
SesamCnev
ukana
Taroebze
ganvalagoT
produqcia?
bazris
wilis
mixedviT?
am
kiTxvebze
pasuxi
xSirad
swored
axdens
supermarketSi
romlis
SemdgomSi
bazarze
naklebadSesamCnev
mizania
ganviTarebul
adgilebze
konkurentebisagan
movlenebze.
produqtis
SeumCnevlad
magaliTad,
ganlagebis
darCena
da
strategia,
bazarze
ukve
svlis
magaliTebi
uxvadaa
biznesis
samyaros
miRmac.
adamianTa
aRmofxvras.
gatacebis
teroristebTan
israelis mTavrobis
gziT
israelis
molaparekebebze
arCevans
samTavrobo
uaris
politikaze
Tqmis
strategia
zewolis
zRudavs
gadawyvetilebas
udidesi
strategiuli
Rirebuleba
aqvs.
igi
ufro
rac
aucileblad
waaxalisebda
maT
da
gazrdida
teroristul
SemTxvevaTa raodenobas.
strategiuli svla konkurentebisaTvis SesamCnevi, gasagebi da Seuqcevadi
unda iyos. TamaSis monawileebi aucileblad unda darwmundnen pirveli svlis
ganmxorcielebeli moTamaSis qmedebebis SeuqcevadobaSi. winaaRmdeg SemTxvevaSi
mimdevrobiTi
Sesabamisad,
konkurentebi
svlebis
TamaSis
gansxvavebuli
SesaZloa
nacvlad
Sedegi
daarwmunos
gveqneba.
erTdrouli
svlebis
gadawyvetilebebis
miRebuli
TamaSi
da,
SeuqcevadobaSi
gadawyvetilebebis
masStabebma
23
es termini pirvelad SemoiRo Tomas Selingma Tavis wignSi konfliqtis strategia. Thomas Schelling, The Strategy of Conflict,
Harvard University Press, 1960
383
Tqveni
gadawyvetileba
motyueba
4,20
1,16
TanamSromloba
8,10
2,12
amoxsna
Tu Tqven da ,,kodaki erTdroulad iRebT gadawyvetilebebs, maSin neSis
wonasworobis Sesabamisi strategia TqvenTvis aris gamouSvaT didi raodenobis
produqcia, xolo ,,kodakisTvis ki ,,safaso omis dawyeba.
advili
misaxvedria,
rom
,,kodakis
arCevanis
miuxedavad
TqvenTvis
raodenobasTan
SedarebiT
ufro
metia
didi
raodenobiT
produqtis
dominantur
strategiis
Sesabamis
gadawyvetilebas
,,kodaki
384
Tqveni
Semosavali
Segueba da bazris gayofa
`kodakis~
Semosavali
20
16
10
12
mcire
K
`fasTa omi~
T
Segueba da bazris gayofa
didi
K
`fasTa omi~
Tu
airCevT
produqtis
didi
raodenobiT
gamoSvebas,
maSin
,,kodakis
$2
milion
Semosavals,
zustad
igive
raodenobas,
rasac
iRebdiT
385
mcire
damarwmunebeli
xazgasmuli
raodenobis
nabiji
iqneba
SeiZleba
mcire
zomis
produqtis
gaxdes
gamoSvebiT
Tqveni
sawarmod
sajaro
yofnis
apirebT?
aseTi
gancxadebebi,
Tqveneuli
sadac
arCevani.
aseve
strategiuli
svlis
ganxorcielebis
SemTxvevaSi,
Tqveni
strategiaa
didi
raodenobis
produqtis
gamoSveba,
SegiZliaT
ZiriTadi terminebi
TamaSTa Teoria
neSis wonasworoba
dominanturi strategis
dominirebuli strategia
wminda strategia
Sereuli strategia
ganmeorebadi TamaSi
erTdrouli svlis TamaSi
mimdevrobiTi
svlis
TamaSi
strategiuli svla
ZiriTadi daskvnebi
1.
TamaSTa
Teoria
Seiswavlis
urTierTdamokidebul
optimalur
Semosavlis
strategiis
momtan
strategias
SemTxvevaSi.
neSis
konkurentis
mier
wonasworobisas,
arCeuli
cnobilia
ra
,,patimris
interesebs
dilemis
Soris.
TiToeuli moTamaSe
TamaSi
gviCvenebs
,,patimris
konfliqts
dilemis
TamaSSi
kerZo
da
koleqtiur
neSis
wonasworobisas
Sedis.
4. dominanturia strategia, Tu is saukeTesoa moTamaSisaTvis konkurentis mier
arCeuli
strategiisagan
damoukideblad.
dominirebulia
strategia,
386
maRali
Semosavlis
momtani
strategia
sxva
moTamaSeebis
arCevanisagan
damoukideblad.
5. wminda
strategia
aris
TamaSSi
yvela
SesaZlo
alternativas
Soris
wminda
startegiebs
gaTvaliswinebiT.
Soris
Sereuli
maTi
strategiebis
Sesabamisi
dros
albaTobebis
moTamaSeebi
irCeven
,,patimris
dilemis
moTamaSeebs
msgavsi
Soris
TamaSebis
warmoiSvas
SemTxvevaSi
TanamSromloba.
Zalian advilia.
7. mimdevrobiTi
svlebis
TamaSebis
analizi
gviCvenebs,
rom
pirvelad
svla
SesaZloa
zRudavdes
moTamaSis
alternativebis
kiTxvebi ganxilvisaTvis
1.
387
7. rogor
SeiZleba
dilemis
msgavsi
warmoiSvas
TamaSebis
TanamSromloba
SemTxvevaSi?
ra
ganmeorebadi
pirobebi
,,patimris
uwyobs
xels
TanamSromlobis warmoSobas?
8. ra gansxvavebaa erTdrouli svlebis TamaSsa da mimdvrobiTi svlebis TamaSs
Soris?
9.
ra
aris
strategiuli
svla?
ratom
unda
iyos
388
strategiuli
svla
faqtorTa
momdevno
bazrebis
TemaSic,
aq
(Factor
ki
Markets)
ganvixilavT
im
Sesaxeb
saubars
Taviseburebebs,
rac
sawarmoo
faqtorTa
danaxarjebis
minimizaciis
wess,
firmebi
gvevlinebian
myidvelebad,
xolo
saojaxo
meurneobebi
gamyidvelebad. faqtorTa bazrebis kidev erTi Taviseburebaa is, rom firmebis mier
sawarmoo faqtorebze warmodgenili moTxovna damokidebulia imaze, Tu rogoria
moTxovna am faqtorebis gamoyenebiT miRebul saboloo produqtebze.
aseT
moTxovnas
uwodeben
warmoebul
moTxovnas.
magaliTad:
restornis
romlebic
momzadebulia
am
saxis
sursaTis
gamoyenebiT;
gamomdinare
aucilebelia
SeviswavloT
sawarmoo
faqtorebze
moTxovnis ZiriTadi principebi, romelTa gaTvaliswinebiT firma moaxdens danaxarjebis minimizacias da mogebis maqsimizacias.
sawarmoo procesis ganxilvisas vnaxeT, rom nebismieri firma Tavis yovel
nabijs ganixilavs zRvruli sidideebis gamoyenebiT. igi mudmivad adarebs zRvrul
389
danaxarjebs
da
TandaTanobiT
zrdis
saqonlis
miwa da kapitali,
dasaSvebia ganvixiloT
Sromis magaliTze
da
faqtoris
zRvruli
produqtis
Semosavali
( MRP )
tolia
am
gaiangariSeba
firmis
zRvruli
Semosavlis
( MR )
da
romelime
MRPL MR MPL
aRvniSnavT,
rom
raime
faqtoridan
miRebuli
(15.1)
zRvruli
produqtis
MRPL MR MPL W
(15.2)
MRPt MR MPt rt
MRPk MR MPk rk
sadac: MRPt aris miwis zRvruli Semosavli;
SevniSnavT, rom inglisur enaSi miwisa da Sromis aRmniSvneli sityvebi iwyeba ` L ~ asoTi (Land; Labour),
amitom gaurkvevlobis Tavidan acilebis mizniT gamoiyeneba miwis laTinuri saxelwodeba T-Terra).
390
(15.3)
(15.4)
MPt -ze;
da
15.4
tolobis
orive
nawili
gavyoT
MPk -ze.
aRniSnul
W
;
MPL
MR
rt
;
MPt
MR
rk
;
MPk
(15.5)
r
r
W
t k MR MC
MPL MPt MPk
(15.6)
zRvrul
Semosavals,
romelic
Tavis
mxriv
mogebis
romelic
gadaixdeba
daqiravebuli
momuSavis
Sromis
erTeulis
391
zogadi
da
specialuri
ganaTlebis
doneze,
organizatorul
romlebic
rTulad
eqvemdebarebian
absolutur
gazomvas,
esaa:
DL
SL
E
W1
L1
dasaqmebulTa ricxovnoba
vinaidan
TiToeuli
momuSavis
xelfasi
tolia
W1 ,
amitom
mewarmis
392
S L
E1
W1
E0
W0
SL
S L
E2
W2
DL =MRP1
O
L1 L0 L2
L0 -dan
L1 -mde.
ricxovnoba gaizrdeba
Tu
xelfasi
L2 -mde. amgvarad,
Semcirdeba
W2 -mde,
daqiravebulTa
daqiravebulTa ricxovnoba
xelfasis
adamians
sWirdeba
dasvenebisaTvis,
anu
Tavisi
SesaZleblobebis
aRsadgenad. amis gamo yoveli adamiani dgas arCevanis winaSe: meti iSromos Tu
meti daisvenos.
davuSvaT,
rom
maqsimaluri
Semosavali,
raodenoba
dRe-Ramis
ganmavlobaSi
romelic
Cven
SegviZlia
aqedan
gamomdinare
393
W
U3
U2
U1
B
I0
24, A
H0
Tavisufali
dro
erToblivi dro
sT-iT dReSi
samuSao
dro
AB wrfis saSualebiT.
wertilis
aRqma
gadawyvetilebis
miRebis
poziciidan
SeuZlebelia,
SezRudulobis
saxelfaso
ganakveTs.
es
wrfis
daxrilobis
gamomdinareobs
absoluturi
iqidan,
rom
mniSvneloba
momuSave
axdens
Senacvlebis
zRvruli
norma
tolia
saaTobrivi
xelfasis.
MRS W
davuSvaT,
rom
realuri
xelfasi
(15.7)
gaizarda
(naxazi
15.4).
sabiujeto
394
Semosavali
lari
B1
D
E2
I2
B
I3
U2
E3
E1 U1
I1
C
O
H3 H2
H1
erToblivi dro
sT-iT dReSi
samuSao
dro
Senacvlebis
efeqti
Semosavlis efeqti
nax. 15.4 xelfasis donis zrdis Sedegi: Senacvlebis efeqti aWarbebs Semosavlis efeqts
realuri xelfasis donis amaRlebis am etapze (I etapze) Senacvlebis efeqti aWarbebs Semosavlis efeqts, rac niSnavs imas ,
rom individi zrdis samuSao dros xelfasis momatebasTan erTad.
Senacvlebis
efeqti
gamoixateba
Tavisufali
drois
Semcirebasa
da
efeqtis
sidide
metia
(naxazi
15.5).
Sedegad
samuSao
drois
H 1 -dan
H 2 -mde.
aseTi reaqcia
realuri xelfasis
amaRlebaze
iwvevs
Sromis
xelfasis
amaRlebis
procesi
ganapirobebs
Sromis
miwodebis
sferoSi 3 etapis gavlas romlebic naCvenebia naxazze 15.6. I etapze W1 -dan W2 -mde
xelfasis donis amaRleba iwvevs samuSao saaTebis raodenobis gazrdas h1 -dan h2 mde, aq Senacvlebis efeqti aWarbebs Semosavlis efeqts.
II etapze W2 -dan W3 -mde xelfasis donis amaRleba ar gamoixateba samuSao
drois
xangrZlivobis
gazrdaSi
(Semosavlis
efeqti
da
Senacvlebis
efeqti
erTmaneTis tolia).
395
III
W3 -dan
etapze
samuSao
saaTebis
Semosavali, lari
B1
U2
D
U1
B
E2
I2
I3
E3
E1
I1
H3
H1
H2
A
erToblivi dro
sT-iT dReSi
samuSao
dro
Tavisufali dro
Senacvlebis
efeqti
Semosavlis efeqti
nax. 15.5 xelfasis donis amaRleba: Semosavlis efeqti aWarbebs Senacvlebis efeqts
realuri Semosavlis Semdgomi zrda aqrobs Sromis survils. individi iwyebs Tavisufali drois dafasebas da
Sedegad Semosavlis efeqti aWarbebs Senacvlebis efeqts.
W4
III
W3
II
W2
I
W1
SL
h1
h3
Semosavlis
donis
amaRleba
iwvevs
dasvenebaze
moTxovnis
zrdis
Semcirebis
dasvenebis
xarjze,
fasic.
vinaidan
bolo
xelfasis
150
wlis
donis
amaRlebasTan
manZilze
samuSao
erTad
kviris
396
sxvadasxva
gansxvavebulia.
kidev
jgufebis
ufro
didi
Semosavlebis
zrdasTan
diferenciaciaa
damokidebuleba
damaxasiaTebeli
qveynebis
marTvis
maRali
pirobebSi
donis
adamianebi
miRebis
mizniT,
gabedulad
rac
deben
momavalSi
investiciebs
maTTvis
maRali
Semosavlebis garantiaa.
da
masze
sabazro
moTxovnis
gansazRvra
garkveulwilad
Sromaze
Tu
danarCeni
firmebi
gaagrZeleben
daqiravebas
Zveli
ganakveTis
397
naxazze
15.7
15.7
produqtis
`a~
gamosaxulia
Semosavlis
marcxniv da qvemoT
saqonelze
mrudis
MRPL 2
fasis
Semcirebis
gamo
zRvruli
rom
dabali
saxelfaso
ganakveTis
pirobebSi
warmoebis
xelfasi,
l/sT
15
10
MRPL1
Sromaze
moTxovnis
dargobrivi
mrudi
MRPL 2
50
`a~
L0
L1
L2
Sroma, kac/sT
`b~
398
firmas
sakuTar
produqtze
SeuZlia
ganaxorcielos
strategiuli
faswarmoqmna.
ara
saSualodargobriv
doneebs.
gansxvavebani
diferenciacia
calkeul
adamianTa
monacemebs,
aramed
warmoadgens
imis
individualur
calkeul
Sedegs,
unarSi
momuSaveTa
rom
arsebobs
(Tandayolili
da
da
saboloo
jamSi
im
kvalifikaciaSi,
romelsac
floben
calkeuli momuSaveebi.
zogadi daniSnulebis
kvalifikacia
esaa is
daiwyos
warmoebaSi.
amave
dros
orives
aqvs
ekonomistis
zogadi
sxvadasxva
saxeebi
ganaTleba.
saWiroa
gvaxsovdes
imis
Sesaxebac,
rom
samuSaoTa
profesoris
Sromis
anazRaureba
TiTqmis
Tanabari
iyo.
es
anazRaurebas
ganviTarebuli
Soris
qveynebi
saTanado
codnaze
Tanafardobis
orientirebul
darRveva
sazogadoebas
maSin,
roca
amkvidreben,
399
ar
aris
dakavSirebuli
mxolod
kvalifikaciis
donesTan,
aramed
kompensirebul
iqnes
xelfasis
saSualebiT,
rasac
uzrunvelyofs
sakompensacio sxvaoba.
Sromis
anazRaurebaSi
gamaTanabrebeli
(sakompensacio)
sxvaoba
aris
adamianis
ganaTlebis
donis,
kvalifikaciis
amaRlebisaTvis
gaRebuli
maRalkvalificiur
Semosavali
ekonomikuri
momuSaveebs
renta,
SeuZliaT
anazRaureba
miiRon
(magaliTad:
p.
gansxvavebuli
burWulaZe,
n.
ananiaSvili da sxvebi).
sakiTxis Seswavlis mizniT ganvixiloT Sromis dargobrivi bazari. Sromis
miwodebis
mrudi
aRmavalia,
amitom
axali
samuSao
Zalis
mozidva
dargSi
W1
DL
W0
O
L0
400
yvela
tolia.
momuSavisaTvis
srulyofili
ekonomikuri
konkurenciis
warmoadgens
stimuls
grZelvadian
periodSi
renta
pirobebSi
dargSi
axali
miwodebis
mrudi
W0W1 E
samkuTxedis
ekonomikuri
momuSaveebis
xdeba
farTobis
rentis
misasvlelad.
absoluturad
arseboba
amitom
elastikuri
da
saaTSi
10000
aSS
dolaria.
bunebrivia
aseTi
maRali
anazRaureba
pirobebSi
Sromaze
fasi
mTlianad
damokidebulia
moTxovnaze.
401
W
S
W2
E2
ekonomikuri
renta
D2
E1
W1
D1
O
is
warmoadgens
sxvaobas
specifikuri
resursiT
momsaxurebis
realur
da
misi
feroSenadnobTa
qarxana,
rusTavelTa
dasaqmebis
myidveli
(monofsonisti),
amitom
flobs
SesaZleblobebs
gavlena
xarjze,
vinaidan
xelfasis
SemcirebiT
mcirdeba
dasaqmebulTa
Sromis
anazRaurebis
done
mcirdeba
402
wonasworul
doneze
dabla.
xelfasis
ganakveTi
(lari)
MRCL
SL=AC
W1
W2
L2
DL=MRPL
L1
Sromis
raodenoba
wertilSi
L1
miwodebis
mrudi
warmoadgens
saSualo
danaxarjebis
mruds.
W2 -mde.
amgvarad, monofsonia ganapirobebs dasaqmebis masStabebisa da xelfasis
ganakveTis Semcirebas. igi imavdroulad zrdis Tavis mogeba
AHMW2
figuris
(naxazi
15.11).
rogorc
nebismieri
gamyidveli,
profkavSirebic
L1
momuSave
W1
xelfasiT.
profkavSirs
wertilSi, roca
Tavisi
monopoliuri
da
amgvarad
gazardos
xelfasi
W1 -dan
W2 -
mde.
alternatiuli
mogeba
403
ABCW2
oTxkuTxedis far-
Tobis tolia.
SemTxveva,
roca
profkavSiri
warmoadgens
wminda
monopolias,
gvxvdeba
SL
A
W2
E
W1
B
C
DL
MR
L2
L1
gamodis
monopolisti
profkavSiri.
situacia
gavaanalizoT
E1
wertilSi
Sromaze
mrudebis
gadakveTis wertilSi. am pirobebSi dasaqmebuli iqneboda L1 momuSaveTa ricxovnoba, xolo xelfasis done Seadgenda W1 . Tumca firma monofsonisti ecdeba
Seamciros xelfasi W2
donemde, dasaqmebulTa
L1 -dan
pirobebSi Sromis
MR S L
pirobebSi,
mdgomareobiT).
Sromaze
amgvarad,
moTxovnis
daqiravebul
mrudze
Seqmnili
momuSaveTa
da
E3
wonasworuli
ricxovnobis
SedarebiT
404
SL
E3
W3
E1
W1
W2
E2
DL
MR
L2
L3
L1
resurss
rogorc
SemosazRvruloba.
ekonomikis
mqone
ekonomikuri
kapitalisagan
qveynebSi
resursis
Taviseburebas
gansxvavebiT
miwa
sasoflo-sameurneo
warmoadgens
uZravia.
misi
ganviTarebuli
farTobebis
gafarToebis
SesaZleblobebi friad umniSvneloa. qveynebis umetesobaSi SeiniSneba sasoflosameurneo savargulebis farTobebis Semcireba, rogorc saqalaqo meurneobisa da
infrastruqturis ganviTarebis Sedegi (gzebis, Senobebis mSenebloba da a.S.).
miwis
ise
mikrodoneze. firmebis
miwodebaze
moqmed
faqtorTa
Soris
gamoiyofa
nayofiereba
da
405
SesaZleblobebs.
zogierTebi
cdiloben
gamonaxon
Semosavlis
sxva
SesaZlebloba
naklebia.
Tumca
arsebobs
miwis
xarisxisa
da
miwodebis
fiqsirebuli
xasiaTi
niSnavs,
rom
miwodebis
mrudi
Q (heqtari)
406
D Ds a s o fl . Da r a s a s o fl .
sadac D aris erToblivi moTxovna;
abscisaTa
RerZze
aRvniSnavT
miwis
raodenobas
heqtrebSi,
xolo
moTxovnis
mrudi
aseve
klebadia,
vinaidan
moTxovna
miiReba
sasoflo-sameurneo
da
arasasoflo-sameurneo
moTxovnis mrudebis horizontalurad SekrebiT (naxazi 15.14). miwaze sasoflosameurneo moTxovna warmoadgens sakveb produqtebze moTxovnisagan warmoebuls.
is miiReba memcenareobisa da mecxoveleobis produqtebze moTxovnis Sesabamisad.
P
aTasi
lari 1 heqtarze
sasof. + D arasasof.
sasof. D arasasof.
Q (heqtari)
specializacia
uaxlovdeba
Seadgenen
aq
srulyofil
saojaxo
tipiuri
ar
aris.
konkurencias,
fermebi.
umetes
sakvebi
vinaidan
qveynebSi
produqtebis
gamyidvelTa
saxelmwifo,
warmoeba
umravlesobas
rogorc
wesi,
ar
kvebis
produqtebze
araelastikuria.
adamianebs
ar
SeuZliaT
cvlilebis
(momatebis)
drosac
ki.
moTxovnis
araelastikuroba
kvebis
407
piriqiT, miwodebis zrdas SeuZlia gamoiwvios fasebis mkveTri dacema sasoflosameurneo saqonelze (magaliTad: mosavlian wels).
agraruli sfero mniSvnelovnadaa damokidebuli bunebriv pirobebze (gvalva,
wyaldidoba, setyva da a.S.), amitom igi ar eqvemdebareba kontrolsa da prognozs
imave xarisxiT,
sferoSi
dasaqmebulTa
ricxovnobis
Sesabamisi
tempebiT
Semcireba.
sasoflo-sameurneo
moTxovnisagan
gansxvavebiT,
arasasoflo-
maRali
inflaciis
pirobebSi.
fuladi
simdidris
gaufasureba
misTvis
mTavaria
miwis
nakveTebis
adgilmdebareoba.
mas
problema
pirvelad
warmoiSva
miwaTmoqmedebaSi
da
ekonomikuri
amitom
minimaluri
fasi,
romelic
gansazRvravs
anazRaurebas
miwis
408
gansxvavebulia
(diferencirebulia),
rogorc
nayofierebis,
ise
mdebareobis
saSualo
da
cudi.
kapitalisa
da
Sromis
Tanabari
dabandebis
saSualo da cudze
saSualoze ufro naklebi. cudi miwa mis mflobels miscems mxolod wminda ekonomikur (absolutur) rentas, xolo saSualo da saukeTeso absoluturTan erTad
damatebiT kidev diferencirebuls (naxazi 15.15 ).
naxazze 15.15 gamosaxuli R1 L aris ekonomikuri renta, romelsac iRebs
cudi miwis nakveTis mflobeli mxolod imisaTvis, rom misi miwa gamoiyenes.
R3
D3
R2
D2
R1
ekonomikuri
(absoluturi)
renta
D1
15.15
vgulisxmobT,
rom
samive
xarisxis
miwis
nakveTebis
farTobebi
409
ZiriTadi terminebi
410
ZiriTadi daskvnebi
1.
konkurentul
bazarze
sawarmoo
faqtorebze
moTxovna
ganisazRvreba
3.
faqtorze
sabazro
moTxovnis
mrudi
miiReba
am
faqtorze
dargebis
ar
miiReba
masSi
moqmedi
yvela
firmis
moTxovnis
mrudebis
is
dasawyisSi
zrdadia,
xolo
Semdgom
klebadi
xdeba.
am
6.
ormxrivi monopoliis
monofsonists
procesis
Soris,
xasiaTze.
bazarze,
xelfasis
dasaSvebia
ganakveTi
ZalTa
damokidebulia
mkveTri
garigebis
dapirispirebis
Sedegad
kiTxvebi ganxilvisTvis
1. gansazRvreT sawarmoo faqtorTa danaxarjebis minimizaciis wesi.
2. gamosaxeT firmis mogebis maqsimizaciis wesi.
3. daaxasiaTeT realuri xelfasis zrdis pirobebSi Sromis-dasvenebiT
Senacvlebis etapebi.
4. ras gulisxmobs Sromis anazRaurebaSi gamaTanabrebeli sxvaoba?
5. isaubreT ekonomikuri rentis Sesaxeb.
6. grafikulad gamosaxeT Sromis bazarze monopoliuri mdgomareoba.
7. ras iwvevs Sromis bazarze monofsoniuri mdgomareoba?
8. ra Sedegi SeiZleba gamoiwvios Sromis bazarze ormxrivi monopoliis
arsebobam?
411
412
ganxorcielebis
mizniT
firmebSi
gansazRvraven
moTxovnas warmoebis TiToeul faqtorze, xolo maTi sabazro fasi, esaa fasi,
romelic
aTanabrebs
formati
warmoebis
faqtorTa
iseTi
moTxovnisa
da
faqtorebisTvis,
miwodebis
rogoricaa
moculobebs.
Sroma
da
aseTi
nedleuli,
savsebiT damakmayofilebelia.
zemoaRniSnulis gavrceleba kapitalze, rogorc sawarmoo faqtorze, didi
Secdoma
iqneboda.
sargeblobis
amis
mizezia
saqonels:
is
is,
rom
SeiZleba
kapitali
warmoadgens
gamoyenebuli
da
grZelvadiani
SenarCunebuli
iqnes
cxovrebaSi
kapitaldabandebani
ukavSirdeba
qarxnebisa
da
zemoaRniSnuli
gvaiZulebs
davfiqrdeT
iseT
elementze,
rogoricaa dro.
im pirobebSi, roca firma iRebs gadawyvetilebas, aaSenos Tu ara qarxana,
SeiZinos Tu ara mowyobilobebi, man unda Seudaros erTmaneTs dRes gaweuli
investiciebi im damatebiT mogebas, romelsac moitans axali kapitali momavalSi.
aseTi Sedarebis gansaxorcieleblad firmam unda gamoiTvalos momavali mogebis
dRevandeli Rirebuleba.
ama
Tu
firmisTvis
im
gadawyvetilebis
aucilebelia,
Tavisi
sasargeblod
sawarmoo
arCevanis
faqtoris
gakeTebis
mimdinare
dros
danaxarjebi
gamoyenebis
Sedegad
misaReb
mimdinare
Semosavals.
sainvesticio
resurss
gaaCnia
resursis
moTxovnisa
da
miRebuli
Semosavlis
formaze.
Taviseburebani,
miwodebis
rac
gavlenas
specifikurobaze,
kapitali
sityvis
aseve
farTo
axdens,
am
rogorc
resursidan
gagebiT
esaa
413
warmoebis
mizniT.
analizis
dros
kapitals
sazogadod
ganixilven
mxolod
magaliTad:
nedleuli,
Sromis
ZiriTadi
da
damxmare
masalebi,
magaliTi:
firma `vani-4~
aSenebs
mravalbinian sacxovrebel
blokis
saamqro
10200
laris
RirebulebiT,
vambobT,
rom
misi
414
TveSi
1750
lari
wlis
manZilze
Seadgens
105000
lars
aTobiT
miliardebis
dabandeba
xdeba
warmoeba,
maSin,
investiciebSi,
roca
Zalze
16.2 investicia
kapitalis
Seqmnisa
da
gazrdisaTvis
aucilebelia
fuladi
saxsrebis
investirebis
procesis
qveS
gulisxmoben
mocemul
wels
axali
dabandebebi
ZiriTadi
kapitalis
Sesaqmnelad
anu
kapitaldabandebebi
momavali
Semosavlis
nakadma
unda
moaxdinos
dRevandeli
maCvenebelia
sasesxo
kapitalze
sargeblis
norma,
rac
415
aucilebelia
Seudardes
erTmaneTs
ganxorcielebuli
investiciebis
gasacemi
Tanxa,
gamoxatuli
procentebSi
investiciebis
saerTo
raodenobasTan.
investirebis zRvruli wminda ukugeba warmoadgens sxvaobas investiciebis
ukugebis
normasa
da
zRvrul
sasesxo
axorcielebs
burRuleulis
sargebels
( r R ).
Soris
mogeba
Senaxvas.
momxmarebelTa
Sorisaa
nana,
romelic inaxavs firmaSi sakuTar maRaziaSi gasayid RerRils. Sesanaxi moculobis gazrdis Sedegad yovel 20 kg-ze zRvruli danaxaji izrdeba 2,5 lariT
(cxrili 16.1).
nanas investiciebis sidide da ukugeba 1 wlis manZilze
cxrili 16.1
RerRilis
erToblivi
zRvruli
zRvruli
Senaxvis
warmoebis
investiciidan
zRvruli
raodenoba,
investiciebi
investiciebi,
sargebeli
zRvruli
zRvruli
zRvruli
mogeba,
(RerRilis
lari
kapitalidan,
danaxarjebi,
danaxarjebi,
Semosavali,
lari
lari
lari
lari
lari
kg
Rirebuleba),
lari
3+4+5=6
7-6=8
20
100
100
10
115
120
40
200
100
10
7.5
117.5
120
2.5
60
300
100
10
10
120
120
80
400
100
10
12.5
122.5
120
-2.5
100
500
100
10
15
125
120
-5
zRvrul
danaxarjebsa
da
zRvrul
Semosavals,
maSin
zRvruli
416
MC
MR, MC
MR
120
60
(RerRili kg.)
ukugebis zRvruli
kapitalis sasesxo
investiciebis
raodenoba,
norma, %
sargebeli, %
zRvruli wminda
ukugeba, %
2-3=4
20
15
10
40
12.5
10
2.5
60
10
10
80
7.5
10
-2.5
100
10
-5
417
sasesxo sargebeli, %
15
moTxovna
10
R
C
20
40
60
80
100
miT
ufro
naklebia
moTxovna
sasesxo
saSualebebze
da
piriqiT,
Sedareba
ganurCevlobis
samomavlo
SemosavalTan.
awmyo
samomavlo
mrudebi
da
naxazze
16.3
mocemulia
moxmarebisaTvis.
Cveulebriv
418
aTasi lari, mas saSualebas miscems miiRos Tanxa, romelic iqneba 10 aTas larze
meti. magaliTad: 11,5 aTasi lari. am mdgomareobas grafikze asaxavs L wertili.
kidev momdevno 10 aTas larze uaris Tqma, rogorc wesi ufro rTulia da unda
iqnes kompensirebuli ufro didi jildoTi (sargeblis maRali ganakveTiT). amis
gamo
momxmarebelTa
droiTi
upiratesobis
amsaxveli
ganurCevlobis
mrudebi
moxmarebis
erTeulze
uaris
kompensaciisaTvis,
im
pirobiT,
rom
MRTP C2 / C1
sadac:
MRTP aris droiTi upiratesobis zRvruli norma;
formulaSi
CasmiT
miviRebT,
rom
KL
monakveTisaTvis
upiratesobani
kapitalisaTvis.
orive
exeba
investiciebs
SemTxvevaSi
rogorc
adamianebi
fizikuri,
amcireben
ise
mimdinare
U1
U2
N
30
M
10
11,5
O
C2
60 70
K
100
90
C1
mimdinare aTasi
lari
S I C1
419
I - Semosavali;
C1 - mimdinare moxmareba.
droTaSorisi
samomavlo
sabiujeto
moxmarebaSi
SezRuduloba
gadarTvis
gviCvenebs
SesaZleblobebs.
am
mimdinare
dros
moxmarebis
gadawyvetilebis
saaTebis
raodenoba,
aq
ki
garkveuli
zRvaria
mimdinare
moxmarebis
SezRudvasTan dakavSirebiT.
sabiujeto SezRudulobis wrfis daxriloba tolia - (1 R) (naxazi 16.4).
daxrilobis kuTxe damokidebulia sasesxo sargeblis ganakveTis doneze, rac
ufro maRalia igi, miT ufro izrdeba droTaSorisi sabiujeto SezRudulobis
wrfis
daxrilobis
Senacvlebis
normis
kuTxe
abscisaTa
sidide,
RerZisadmi.
rogorc
gavixsenoT,
momxmareblis
qcevis
rom
sazogadod
TeoriaSi,
aseve
sabiujeto
SezRudulobis
droTaSoris
wonasworobas.
wonasworobis
wrfesTan
wertilSi
aRniSnavs
momxmareblis
droiTi
upiratesobis
MRTP 1 R
E
wertili
gviCvenebs
droTaSoris
wonasworobas
(naxazi
16.4).
misi
420
C2
U3
B
U2
U1
E
23
-(1+R)
C1
80
sasesxo
sargeblis
ganakveTi
20
danazogis
miwodeba
15
23
36
gaizarda
23
aTasi
laridan
(20000 1,15=23000)
36
aTas
laramde
(30000 1,20=36000).
es niSnavs, rom sargeblis ganakveTis zrdis Sedegad ufro iafi gaxda
momavali
moxmarebis
lari
mimdinare
larebis
xarjze.
bunebrivia,
rom
aman
421
B1
U2
U1
B
E2
36
23
E1
70 80
sabiujeto
SezRudulobis
wrfis
mobrunebaSi
saaTis
isris
im
laris
fasi,
romelsac
Cven
miviRebT
momavalSi.
Tu
PDV 1 /(1 R) ,
n wlisaTvis
PDV 1 /(1 R) n .
mimdinare
diskontirebuli
Rirebuleba
damokidebulia
sargeblis
ganakveTze. rac ufro maRalia sargeblis ganakveTi, miT udro dabalia mimdinare
diskontirebuli Rirebuleba.
diskontirebis procesi metad rTulia, magram misi gamoTvlis gaiolebis
mizniT
arsebobs
specialuri
cxrilebi,
romliTac
SeiZleba
momavali
422
optimaluri
mxolod
gadawyvetilebis
ganviTarebis
informacia
miReba.
stabiluri
sazogadod
aRvniSnavT
tempebis
saidumloa.
imasac,
rom
aseTi
cxrilebi
arsebobs.
mqone
qveynebis
bankebSi
ganviTarebad
qveynebSi
arsebuli
sabanko
1-li
0.99
0.98
0.952
0.909
0.833
1
2
5
10
20
SevafasoT
wlebi
me-5
0.951
0.906
0.784
0.621
0.402
me-2
0.98
0.961
0.907
0.826
0.694
samomavlo
Semosavlebi
me-10
0.905
0.82
0.614
0.386
0.162
kapitalis
me-20
0.82
0.673
0.377
0.149
0.026
alternatiuli
dabandebis
Semosavalis
mixedviT
saxeebi
mimdinare
1-li
me-2
weli
weli
weli
100
200
100
30
200
200
saxeebi
R =5%
R =10%
R =20%
381.1
364.4
336.0
401.8
377.0
425.4
A mogvitans 100 lars Semosavals mimdinare wels, 200 lars erTi wlis
Semdeg. damatebiT kidev 100 lars 2 wlis Semdeg. B Sesabamisad 30; 200 da 200
lars.
romeli variantia
ukeTesi?
imisaTvis,
rom
pasuxi gavceT
am
kiTxvas,
A Semosavlidan
PDV B Semosavlidan
mier
gaanalizebuli
droTaSorisi
arCevanis
i.
fiSeris
modeli
sasicocxlo
ciklis
hipoTeza,
romlis
Tanaxmadac
individis
Yt - droebiTi Semosavali.
mudmivi Semosavali damokidebulia saqmianobis ZiriTad sferosTan, misi
dagegmva samomavlod advilia. droebiTi Semosavali dakavSirebulia SemTxveviT
gamomuSavebul TanxebTan: isini SeiZleba iyos didi an mcire, an SeiZleba arc
iyos. amis gamo SemTxveviT gamomuSavebuli Tanxebi SeiZleba ganvixiloT, rogorc
raime saSualo sidididan erTgvari gadaxrebi. maTi winaswar dagegmva rTulia,
xandaxan ki uperspeqtivoc. adamianebi, rogorc wesi, orientacias axdenen mudmiv
Semosavalze. amis gamo moxmarebis masStabSi cvlilebebi dakavSirebulia, pirvel
rigSi, swored masTan.
fasi
miwis
gaangariSeba
ganisazRvreba
nakveTs
niSnavs
moaqvs
rentis
kapitalizaciis
yovelwliurad
ganisazRvros
miwis
renta
gziT.
alternatiuli
davuSvaT,
lari.
rom
miwis
fasis
Rirebuleba
miwis
mflobelisaTvis. miwis fasi unda Seadgendes Tanxas, romlis bankSi SetaniT miwis
yofili mflobeli miiRebs analogiur sargebels dabandebuli kapitalisaTvis.
aqedan gamomdinare
tirebul fass:
424
miwis
fasi warmoadgens
miwis
rentis
samomavlo diskon-
Pt
miwis
fasi,
esaa
kapitalis
usasrulo
Tj
(1 R) j
dabandeba,
amitom
j ,
Tuki
maSin
1
0, maSin
(1 R) j
lim Pt lim
j
Tj
(1 R)
T
R
Semosavlebis
Sefasebas
mniSvnelovani
roli
eniWeba
R - diskontis ganakveTi.
diskontis norma (ganakveTi - R ) SeiZleba iyos sargeblis an sxva romelime
ganakveTi. zogjer mizanSewonilia diskontis norma ganxilul iqnes
rogorc
wminda
mimdinare
investiciebidan
Rirebulebis
firmis
wminda
gasaangariSebeli
mogebas,
es
sidide
formula
aucileblad
da
sargeblis
ganakveTi
miwodebaze.
investiciebis
sasesxo
damokidebulia
saSualebebze
momgebianobaze,
kreditze
sasesxo
moTxovna
saSualebebze
damokidebulia
samomxmareblo
moTxovnis
nominalur
da
realur
sasesxo
sargebels.
nominaluri
425
konkurenciis
pirobebSi
arsebobs
sasesxo
sargeblis
aspeqtebs
amcirebs
garkveulwilad
momavalSi.
warmoadgens
am
erTgvar
SemTxvevaSi
investicias
dRevandeli
samomavlo
warmoeba
danaxarjebis
magaliTia
resursebis
gadawyvetilebis
sabadoebis
damuSavebis
miReba
Sesaxeb.
rac
amowurvadi,
ufro
meti
swori
pasuxi
damokidebulia
imaze,
Tu
ramdenad
swrafad
gaizrdeba
426
navTobis
wlisTvis
Semcvlelis
gegmavs
gamoCenis
gamouSvas
iseTi
Sesaxeb.
cnobilia,
avtomobilebi,
rom
evropa 2010
romlebic
imuSaveben
erTobliv
moTxovnas.
Tu
zrdis
tempebi
am
ori
Sesadarisi maCve-
iseTi
situacia,
roca
araganaxlebadi
mineraluri
sabados
magaliTi.
socialisturi
sistemis
arsebobis
dros
igi
flobda
danaxarjebis
gamoklebiT
(anu
resursis
damatebiTi
erTeulis
MRt 1 C (1 R)(MRt C )
SevniSnavT,
rom
es
wesi
sruldeba
konkurentuli firmisTvisac.
Tumca
romlis
moTxovnis
mrudi
klebadia,
fasi
aWarbebs
cimbiris
sabadoebis
damuSaveba.
man
bazarze
saqonlis
didi
427
ZiriTadi terminebi
428
nakadebi
rezervebi
investicia
investiciebis ukugebis norma
sasesxo sargebeli
droiTi upiratesobebis zRvruli norma
mimdinare diskontirebuli Rirebuleba
wminda diskontirebuli Rirebuleba
ZiriTadi daskvnebi
1.
2. sainvesticio
gadawyvetilebebis
misaRebad,
arCevani
damokidebulia
an
gascemen.
saxsrebze
sargeblis
sabazro
moTxovniTa da miwodebiT.
ganakveTi
ganisazRvreba
saojaxo meurneobebi,
sesxo
firmebi da
mTavroba warmoqmnian moTxovnas saxsrebze. cvlilebebi moTxovnasa da miwodebaSi iwvevs cvlilebebs sargeblis ganakveTSi.
3.
samomavlo
mogebis
mizanSewonilobis
miRebis
mizniT
problemas.
firma
firma
wyvets
momavali
investiciis
mogebis
dRevandel
SeuZliaT
kriteriumi
gamoiyenon
imisaTvis,
rom
wminda
mimdinare
gadawyviton
Rirebulebis
ganaxorcielon
Tu
( NPV )
ara
Semosavlis
axlandeli
Rirebuleba
ufro
metia,
vidre
gamosaxulebaSi,
Semosavali
realuria
(anu
inflaciis
gamoklebiT),
unda
gamoviyenoT
kiTxvebi ganxilvisTvis
1.
icvleba
droTaSorisi
wonasworoba
sargeblis
ganakveTis
429
430
nawilobrivi
wonasworobis
Analysis)
daxmarebiT.
bazrebi
situaciis
cvlilebam
SeiZleba
analizis
urTierTdamokidebulni
gavlena
moaxdinos
(Partial
arian
sxva
bazris
Equilibrium
erT
bazarze
fasebze
an
miwodebaze.
zogadi wonasworobis analizi
bazrebze
fasebisa
da
moculobebis
Tavdapirveli
maRla.
navTobisa
da
bunebrivi
airis
bazrebis
urTierTzemoqmedeba
wonasworobis
srulyofili
analizi,
romelic
SeZlebs
Seafasos
mWidrod
SemTxvevaSi,
aris
dakavSirebuli.
SeiZleba
SevafasoT
magaliTad,
misi
navTobze
gavlena
gadasaxadis
bunebrivi
airis,
konkurentuli
ramdenadac
farTod
bazrebi.
es
ori
gavrcelebuli
bazari
urTierTdakavSirebulia,
videoteqnika
bevr
momxmarebels
DM da
SM
fasi,
lari
fasi,
lari
S*M
SV
SM
6,82
6,75
3,58
D*M
6,35
3,50
D*V
6,00
D IM
3,00
I
DV
DM
DV
QM Q
II
M
Q M QM
QV
konoTeatrSi
bileTebis
raodenoba
,,a
II
QV
,,b
videokasetebis
raodenoba
nax. 17.1 ori urTierTdakavSirebuli bazari: ,,akinos bileTebis gayidvis da ,,b videokasetebis gaqiravebis
urTierTdakavSirebul bazrebze yvela produqtis fasi erTdroulad ganisazRvreba. konoTetris bileTebze gadasaxadi konofilmebis
miwodebis mruds gadaadgilebs zemoT SM-dan SM* mdgomareobaSi (naxazi ,,a). KkinoTetris bileTebis ufro maRali fasi (6,35 lari
nacvlad 6 larisa) dasawyisSi videokasetebze moTxovnis mruds gadaadgilebs zemoT Dv-dan Dv/-Si (naxazi ,,b), rac gamoiwvevs
fasebis gazrdas videokasetebis gaqiravebaze (3 laridan 3,50 laramde). videokasetebis ufro maRali fasi ukugavlenas axdens kinos
bileTebis bazarze, moTxovna gadaadgildeba DM-dan DM/ mdgomareobaSi. Sedegad, kinos bileTebis fasi kvlav gaizrdeba 6,35 laridan
6,75 laramde. aRniSnuli gagrZeldeba manam, sanam ar damyardeba zogadi wonasworoba, romelic naxazze ,,a gamosaxulia DM*da
SM* mrudebis gadakveTaSi, konos bileTebis 6,82 lari fasis dros da naxazze ,,b - DV* da SV* mrudebis gadakveTaSi (videokasetebis
gaqiravebaze 3,58 lari fasis dros).
davuSvaT,
rom
saxelmwifom
SemoiRo
kinos
TiToeul
gayidul
bileTze
analizis
gadaadgilebiT
S M -dan
moZraoba
gamoiwvevs
safuZvelze
S M*
kinos
kinofilmebze
miwodebis
mrudis
fasis
gazrdas
Q M -dan
6,35
Q M/ -mde.
laramde,
xolo
amiT nawilobrivi
432
radgan
kino
da
video
warmoadgenen.
kinobileTebze
gadaadgilebs
DV -dan
substitutebs
ufro
maRali
(urTierTSemcvlel
fasi
videokasetebze
saqonels)
moTxovnas
magram
rodesac
fasi
3,50
lars
gautolda,
kinoze
moTxovnam
gadainacvla DM-dan DM/ mdgomareobaSi (naxazi 17.1 `a). kinos bileTebze axali
wonasworuli fasi (SM* da
gayiduli
bileTebis
DM/
raodenoba
gaizarda
QM/ -dan
QM// -mde.
aseT
viTarebaSi,
efeqti Seufasebelia.
dakavSirebuli
kinos
videokasetebis
bazarTan,
rom
gadasaxadis
Sedegebis
aris
axsnisaTvis
a.S.
sabolood
unda
ganvsazRvroT
erTdroulad
kinos
bileTebisa
da
videokasetebis
wonasworuli
fasi
mdebareobs
videokasetebze
bileTebze
fasi
6,82
lars
gautolda.
analogiur
viTarebaSi,
kinos
sxva
sityvebiT,
orive
mrudis
nakrebi
bazarze
arsebul
fasTan
433
wonasworobis
Sefaseba
gadasaxadi
analiziT
urTierTSemavsebel
gamoiwvevs
masze
fasis
aseve
SesaZlebelia
produqtebze,
zrdas.
Sedegad
gadasaxadis
magaliTad,
benzinze
Semcirdeba
moTxovna
bazrebi
erTmaneTTan
mWidrod
dakavSirebulebi
arian.
zogadi
iwvevs
Semavsebel
produqtebze
moTxovnis
Semcirebas
da
produqt-
ekonomikuri
wonasworoba
gantolebis
sistemis
saSualebiT
pirvelad
ganvixiloT
macivari.
gayiduli
macivrebis
raodenoba
(17.1)
(17.2)
.........................................................................................................................................
(17.3)
Tu cnobilia
ricxvis
da
434
aparati.
amitom
igi
sistemas
xsnida
sistemis amoxsnis
gantolebaTa
dajgufebiT.
funqcionireba gvaZlevs
imis
saSualebas,
rom
mTlianad
ekonomikuri
sistemis
funqcionireba,
romelic
xasiaTdeba
ekonomikis
pareto-optimaluri
mdgomareobis
sami
piroba:
1.
bazari
mogebis
gansaviTareblad,
efeqtiania,
maqsimizacias.
gavaanalizoT
rodesac
is
ekonomikuri
gacvlis
axdens
mwarmoeblisa
efeqtianobis
efeqtianoba.
da
koncefciis
ganvixiloT
ori
vaWrobiT
gaiumjobesos
ganawileba
warmoadgens
mdgomareoba.
am
ekonomikurad
SemTxvevaSi
produqtis
araefeqtians.
produqtis
vaWrobis upiratesoba
rogorc wesi, Tavisufali vaWroba or adamians an or qveyanas Soris
urTierTxelsayrelia. rogor aumjobesebs vaWroba adamianTa mdgomareobas? am
sakiTxis analizisaTvis yuradRebiT ganvixiloT ormxrivi gacvla. Cveni analizi
or mniSvnelovan daSvebas efuZneba:
1.
435
2.
MRS
momxmarebeli
sawyisi ganawileba
vaWroba
saboloo
ganawileba
giorgi
7F,1C
-1F,+1 C
6 F,2 C
kaxa
3 F,5 C
+1 F,-1 C
4 F,4 C
xolo kaxasTvis
sakvebi.
kidev
erTi erTeuli
mxolod
realuri
pirobebi
erTeul
sakvebs
1/2
molaparakebebis
erTeuli
proceszea
tansacmlisaTvis.
damokidebuli.
gacvlis
saboloo
zRvruli
norma
gansxvavebulia,
iqmneba
SesaZlebloba
ise,
rom
nebismieri
wyvilis
momxmareblisaTvis erTnairia.
436
gacvlis
zRvruli
norma
yvela
Tu
vaWroba
garigebebi
sargebliania,
gaanawileben
ra
saxis
garigebebi
produqts
ufro
efeqtianad
unda
daidos?
momxmareblebs
rogori
Soris?
simaRle
tansacmlis
erTeulis
tolia
(arsebuli
tansacmlis
mTliani raodenoba).
kaxas
sakvebi
10F
4F
3F
Ok
6C
giorgis
tansacmeli
kaxas
tansacmeli
B
2C
4C
+1 C
1C
5C
-1F
6C
Og
6F
7F
10F
giorgis sakvebi
giorgis
sakuTreba
Og
koordinatTa
saTavidan,
xolo
kaxasi
ki
marjvniv
mimarTuli
horizontaluri
wrfe
kolofis
qvemoT
gvamcnobs,
rom
_ ekuTvnis
437
marjvnidan
marcxniv;
monacemebi
mis
xelTarsebuli
tansacmlis
Taobaze
giorgis
sabazro
kalaTebis
mdgomareobas
urTierTsargebliani
vaWrobis
Semdeg.
efeqtiani ganawileba
vaWrobis Sedegad
wertilidan B
U g
da
U k,
mrudebi, romlebic
MRS
wertilTan
giorgis
da
kaxas
SedarebiT.
Soris
sxva
yvela
sityvebiT
rom
vTqvaT,
urTierTsasargeblo
igi
gacvlis
variantebs.
A wertilis Semdeg nebismieri gacvla, romelic gadaanacvlebs produqtis
A -dan
wertilSi gadaadgildeba
urTierTsargebliani iyo.
2
magram naxazi 17.3-dan Cans, rom B ar warmoadgens efeqtian wertils, radgan U g
da U
MRS -ebi
ar aris
438
kaxas sakvebi
10F
Ok
6C
kaxas
tansacmeli
giorgis
tansacmeli
Ug3
B
Ug2
Uk3
A
Ug1
Uk2
Uk1
6C
Og
10F
giorgis sakvebi
vTqvaT
romelSic
giorgi kidev erT erTeul sakvebs gaiRebs erTi erTeuli tansacmlis sanacvlod,
xolo kaxa - erT erTeul tansacmels erT erTeul sakvebSi. M
wertili axal
amitom
ganurCevlobis
mrudebi
erTmaneTs
exebian.
Aam
SemTxvevaSi
wertili warmoadgens
miiRweva
magaliTad,
Tu
giorgisa
giorgis
da
uyvars
kaxas
da
Soris
gamosdis
ganxorcielebuli
vaWroba,
garigebam
gacvlebiT.
SeiZleba
3
gadaaadgilos produqtis ganawileba A-dan D wertilSi, sadac U g ganurCevlobis
mrudi
U k
ganurCevlobis
mruds
exeba.
produqtis
aseTi
ganawileba
kaxas
efeqtiani
ganawilebis
wertils.
amrigad,
da
produqtis
sakmaod
Znelia,
radgan
saboloo
Sedegi
damokidebulia
monawileTa molaparakebebze.
439
ukve
ganawilebidan
gavarkvieT,
SegviZlia
rom
gadavideT
urTierTsargebliani
uamrav
SesaZlo
vaWrobiT
efeqtiani
sawyisi
ganawilebis
mrudebis
Sexebis
wertilebi.
naxazze
17.4
naCvenebia
mrudi,
dros
ganawilebis
es
garigebebis
SeuZlebelia
variantebi
mrudi
gviCvenebs
ganawilebis
urTierTsargebliani
efeqtiania,
radgan
garigebis
ar
yvela
variants,
ganxorcieleba.
arsebobs
produqtis
Tu F
440
Ok
kaxas sakvebi
giorgis
tansacmeli
kaxas
tansacmeli
G
F
E
optimaluri garigebis
(kontraqtebis) mrudi
Og
giorgis sakvebi
xSirad
efeqtianoba
im
SemTxvevaSic
miiRweva,
roca
erT-erTi
mxaris
mainc iyos
momgebiani da
amave
dros
arcerTi mxare
ar
darCes
gacvlis
saboloo
Sedegi
damokidebulia
monawileTa
gamyidveli,
gadawyvetilebas
ganvixiloT,
Tu
produqtis
Tu
ra
rogor
fass
Rebulobs
raodenoba
mivyavarT
gayidos
rogorc
da
konkurentul
fiqsirebuls
iyidos
bazars
am
da
iRebs
fasis
pirobebSi.
efeqtian
gacvlamde
441
PP 1
giorgim
gadawyvita
erTeuli
tansacmlis
yidva
wertilidan M
erTeuli
wertilSi
10 F
kaxas sakvebi
6C
Ok
konkurentuli
wonasworoba
giorgis
tansacmeli
kaxas
tansacmeli
M
Ug2
A
Uk2
Og
Uk1
P/
giorgis sakvebi
6C
Ug1
10 F
ori saqonlisTvis
fass
virCevT
ise, rom
sursaTze
moTxovnis sidide
442
kaxas.
Sedegad,
tansacmlisa
da
sursaTis
bazrebi
wonasworul
aseT
SemTxvevaSi
yovel
giorgis
ukve
aRar
SeuZlia
gacvalos
iqneboda
aravisTan
ar
gaeyida
SeuZlia
1 -s
2
mxolod
MRS
tansacmeli,
garigebis
dadeba.
meti sakvebi
maSasadame,
mieRo,
bazari
magram
mas
arawonasworul
konkurentul bazrebze
fasebis
giorgis
miwodebis
moTxovna.
pirobebSi
tansacmelTan
sakvebze
unda
SedarebiT.
Warbi
velodoT,
fasis
moTxovnisa
rom
moxdeba
cvlilebasTan
erTad
da
tansacmlis
sakvebis
moxdeba
Warbi
fasis
zrda
bazris
yvela
rom
Tu
tansacmlis
fasi
sakvebis
fass
gautoldeba,
maSin
bazari
mniSvnelovani
gansxvaveba
ormxriv
gacvlasa
da
mTlianad
Sexebis wertilSi. Tu es ase ar aris, maSin erT-erTi giorgi an kaxa ver miaRwevs
443
ganurCevlobis
mrudebi
erTmaneTs
exebian,
amitom
yvela
momxmareblis
raodenobiT
efeqtiani
ganxorcieldes,
Tu
momxmareblis
ganawilebis
yvela
(17.4)
(momwodeblis)
miRweva
bazari
advili
srulyofilad
arsebobis
ar
aris.
pirobebSi
es
SeiZleba
konkurentulia.
efeqtiani
icodes,
sakuTari
upiratesobebi
da
fasebi,
romlzedac
Tanxmdebian.
sxva
momxmareblebi.
ganawilebis
sxva
meTodebi
met
informacias
faqtorebis
efeqtiani gamoyeneba.
davuSvaT,
444
formirebisaTvis.
fasi izrdeba,
maSin mimwodeblebi,
da
axdens
ukukavSirs
am
faqtorebis
fasze.
mxolod
zogadi
gamoviyenoT
ejvortis
kolofis
diagrama,
magram
yovel
RerZze
RerZze
kapitalis
danaxarjebi.
sawarmoo
procesisaTvis
dakavSirebulia
gamoSvebul
produqtTan.
sakvebi
gadaizomeba
OF ,
da
kapitalis
gaerTianebis
yvela
varianti
yoveli
produqtis
445
40 L
3 0L
20 L
10 L
OC
30 K
10C
D
10 K
20 K
25C
30C.
10 K
B
20 K
60.F
A
80F
50F
30 K
OF.
10 L
2 0L
30 L
40 L
50L
warmoebis
yofiliyo
maTi
izokvanta
50
izokvantebi
Oc
yureba
warmoadgens
movabruneT
sakoordinato
1800-iT,
sibrtyis
Sromisa da kapitalis
raTa
saTavidan,
yvela
SesaZlebeli
magaliTad,
kombinacias,
rac
kapitalis
yvela
kombinacias,
rac
saWiroa
25
erTeuli
tansacmlis
warmoebisaTvis.
amave naxazze mocemulia sami izokvanta, romelsac Seesabameba 10, 25 da 30
erTeuli
tansacmeli.
am
izokvantebiT
warmodgenilia
warmoebis
moculoba,
sakvebis
gamoSvebas.
amasTan,
maTi
warmoebisaTvis
446
gamoyenebul
iqna
danaxarjebis efeqtianoba
warmoebis faqtorebis efeqtiani kombinirebisaTvis ganvixiloT danaxarjebis
sxvadasxva kombinacia, romelic saWiroa mza produqtis yoveli ori moculobis
warmoebisaTvis. calkeuli produqtis warmoebis faqtoris ganawileba teqnikurad
efeqtiania, Tu erTi produqtis warmoebis moculoba ar SeiZleba gaizardos ise,
Tu ar Semcirda meore produqtis warmoebis moculoba. sxva sityvebiT rom vTqvaT,
teqnikuri efeqtianoba miiRweva im SemTxvevaSi, rodesac garkveuli moculobis
produqtis warmoebisaTvis firmebi axerxeben mcire danaxarjebis mqone faqtorebis
kombinacias. warmoebis efeqtianobis cneba CvenTvis axali ar aris. ukve ganvixileT
sawarmoo funqcia,
maqsimaluri
moculoba
17.6
gviCvenebs,
rom
warmoebis
faqtorebi
araefeqtianad
aris
zrdis
araefeqtiani
saSualebas
ganawileba,
iZleva.
SeiZleba
magaliTad,
warmoiSvas,
wertiliT
Tu
profkavSirebi
aRniSnuli
moaxerxeben
danaxarjebis
warmoebaSi
nawilis
SegviZlia
danaxarjebis
gadarTviT
gadavinacvloT
gadanacvlebiT
sakvebis
A -dan
tansacmlis
warmoebidan
wertilSi;
warmoebidan
tansacmlis
aseve
sakvebis
kapitalis
warmoebaSi.
es
efeqtiani
mrudze
ganawilebis
mdebare
yvela
wertilebs,
wertili.
ise
yoveli
rogorc
am
OF
da
wertilTagani
OC
ori
wertils.
warmoebis
optimaluri
variantebis
mrudi
(Production
447
srulyofilad
konkurentulia,
maSin
saxelfaso
ganakveTi
yvela
erTnairi
MPL / MPK / r
aseve vaCveneT, rom ori faqtoris zRvruli produqtebis Sefardeba udris
Sromis kapitaliT teqnologiuri Senacvlebis zRvrul normas MRTS LK .
Aamrigad,
MRTS LK = / r
(17.5)
bazarze
mwarmoebeli
SeiZleba
gamoiyenebs
mxolod
Sromasa
da
im
SemTxvevaSi
kapitals
ise,
damyardes,
rom
Tu
yvela
izokvantebis
daxra
erTmaneTis toli da amave dros warmoebis ori faqtoris fasebis fardobis toli
iyos.
Sedegad
variantebis
konkurentuli
mrudze,
xolo
wonasworoba
mdebareobs
konkurentuli
warmoebis
wonasworoba
optimaluri
warmoebis
efeqtian
variants warmoadgens.
wertilis
optimaluri
mdebareoba,
variantebis
romelSic
mrudze,
wydeba
damokidebulia
gadaadgileba
ori
warmoebis
produqtis
moTxovnaze.
Sromisa
da
10
erTeuli
kapitalis
meSveobiT.
radgan
saxelfaso
martivad
mrudis
gareT
davrwmundeT,
wertilidan
rom
orive
dawyebuli
mwarmoebeli
aRmoaCens,
optimaluri
rom
umjobesia
Tavis
mxriv,
gamoiwvevs
meti
raodenobiT
448
sakvebisa
da
naklebi
tansacmeli
60
Osak.
1C
B
sferoebis
gazrda (gafarToeba)
1F
B
2C D
1F
Otans.
100
sakvebi
naxazze
17.7
naCvenebi optimaluri
SesaZleblobebis
sazRvarze
movniSnoT
ramdenime
wertili,
wertili
B, M
da
wertilebi
Seesabamebian
sam
danarCen
wertilebs,
romlebic
Seesabameba,
sawarmoo
A,
romelic
araefeqtian
ganawilebas
M ABM
samkuTxedis farglebis
449
raodenobiT
sakvebis
efeqtiani
warmoebisaTvis
aucilebelia
sawarmoo
warmoebis
dones.
rodesac
gaTvaliswinebiT
gamoSvebuli
saWiroa
produqtis
ganisazRvros
moculoba
sakvebis
matulobs.
tansacmelSi
aRniSnulis
transformaciis
wertilSi
2-is tolia,
MRT
warmoebis
zrdasTan
erTad,
anu
sawarmoo
SesaZleblobebis
viwyebT
wertilidan,
OF
sadac
iwarmoeba
mxolod
tansacmeli.
sadac
maTi
zRvruli
produqti
maRalia.
am
SemTxvevaSi
erTi
warmoebaSi
Sromis
da kapitalis
mwarmoeblurobis
gavagrZelebT
sazRvris
gaswvriv
moZraobas,
SevamCnevT,
Semcirebas.
erTis tolia.
rom
tansacmlis
warmoebaSi faqtorebis mwarmoebuloba izrdeba, xolo sakvebisa mcirdeba, MRT 1ze meti xdeba.
sawarmoo
movaxerxoT
erTeuli
25
SesaZleblobebis
warmoebis
sakvebis
xarjebis
warmoebisaTvis
sazRvris
formis
meSveobiT.
sakmarisia
OF
axsna
wertilSi,
umniSvnelod
agreTve
SegviZlia
sadac
damatebiTi
mcire
moculobis
sawarmoo SesaZleblobebis sazRvars yovelTvis rodi aqvs uwyveti, zrdadi MRT . vTqvaT, sakvebis warmoeba xasiaTdeba
ukugebis mkveTri klebiT masStabTan SedarebiT. rodesac warmoebis faqtorebi tansacmlis warmoebidan sakvebis warmoebaze
gadainacvlebs, tansacmlis raodenoba, rasac unda SevelioT erTi damatebiTi erTeuli sakvebis misaRebad, Semcirdeba.
450
tansacmlis
warmoebaze
uaris
Tqma,
sawarmos
zRvruli
xarjebi
sakvebis
umniSvnelo
danaxarjiT).
amrigad,
rodesac
MRT
dabalia,
aseve
MC C
SedarebiT
izrdeba.
am
sazRvris
gaswvriv
yovel
wertilSi
magaliTad,
wertilSi
MRT 1 .
(17.6)
am
wertilSi
sawarmoo
faqtorebi
erTeuliT. Tu 1
gamoSvebis efeqtianoba
ekonomikis
efeqtianobisaTvis
sakmarisi
ar
aris
mxolod
produqtis
zRvruli
norma
( MRS )
gamoxatavs
momxmareblebis
mzadyofnas
raodenoba
danaxarjebs
tansacmeli.
sakvebis
damatebiT
transformaciis
erTeulze
zRvruli
tansacmlis
norma
gamoxatavs
warmoebis
Semcirebis
efeqtianobis
misaRwevad
ratom
aris
(17.7)
saWiro
am
pirobis
Sesruleba?
davuSvaT, rom MRT 1 , maSin, roca MRS 2-is tolia. es niSnavs, rom momxmarebeli
Tanaxmaa gaiRos 2 erTeuli tansacmeli 1 erTeuli sakvebis sanacvlod. magram
miRebul damatebiT erTeul sakvebs afaseben mxolod 1 erTeuli tansacmlis
fasad. naTelia, rom sakvebi Zalian mcire raodenobiT iwarmoeba. efeqtianobis
451
MRT
Semcirdeba,
Sedegi efeqtiania mxolod maSin, roca yoveli produqtis wyvilisaTvis MRS MRT .
MRS=MRT
tansacmeli
60
sawarmoo SesaZleblobebis
sazRvari
ganurCevlobis
mrudi
0
100
sakvebi
calkeuli
SesaZleblobebis
erTaderTi
momxmareblis
sazRvarze
wertilia
ganurCevlobis
(naxazze
sawarmoo
17.7).
mrudi
dadebulia
aRsaniSnavia,
SesaZleblobebis
rom
sawarmoo
wertili
sazRvarze,
romelic
wertili
efeqtiania,
magram
momxmareblis
TvalsazrisiT
produqtis
sazRvris
Sexebis
MRS = MRT
wertilSi
(sawarmoo
SemTxvevaSi,
rodesac
mza
produqtebis
bazrebi
srulyofilad
meoreTi
Senacvlebis
zRvruli
normebi
am
produqtze
fasebis
amave
dros
yvela
firma,
romelic
maqsimaluri
mogebisken
iswrafvis,
452
PF MC F da PC MC C
zRvruli
danaxarjebis fardobas
MRT MC F / MC C PF / PC MRS
bazarze
wonasworoba
damyardeba,
rodesac
(17.8)
PF* / PC*
fasTa
Sefardeba
F*
erTeuli
am
MRT = MRS ,
dros
ase,
rom
konkurentuli
wonasworoba
kvlav
efeqtiania.
tansacmeli
PF1 / Pc1
PF* / Pc*
60
C1
A
B
C2
U2
C*
M
U1
F1
F* F2
sakvebi
453
moxmareblebi
iyidian
produqts
doneze,
sadac
isini
maqsimalur
C2
bazarze
tansacmlze
daiwyebs
moZraobas:
Semcirebas,
radgan
fasi
PF / PC
sakvebze
fardoba
daiwyebs
zrdas,
gaizrdeba,
fasis
xolo
wrfe
Tu
momxmarebelTa
upiratesobebi
amozneqilia,
resursebis
efeqtiani
bazari
FC=
aRwevs
sabiujeto
wrfisa
MRSk
FC
aseT
da
efeqtur
misi
yvelaze
Sedegs,
maRali
radganac
misaRwevi
MRTS F LK MRTS C LK
konkurentuli
bazari
aRwevs
aseT
efeqtian
Sedegs,
radganac
yoveli
454
MRTS F LK w / r MRTS C LK
3. efeqtianoba mza produqtebis bazarze. produqtTa Sefardeba unda SeirCes ise,
rom misi transformaciis zRvruli norma gautoldes momxmarebelTa Senacvlebis
zRvrul normas (yvela momxmareblisTvis) :
MRTFC MRS FC
konkurentuli bazari aRwevs aseT efeqtian Sedegs, ise rogorc mwarmoeblebi
iRwvian maqsimaluri mogebis misaRwevad da warmoebis moculobas im donemde
zrdian, sanam zRvruli danaxarjebi fass ar gautoldeba:
PF MC F , PC MCC
Sedegad: MRTFC MC F / MCC PF / PC
magram
momxmarebeli
konkurentul
bazarze
axdens
sargeblianobis
PF / PC MRTFC
maSasadame, yvela momxmareblisTvis sruldeba piroba: MRS FC MRTFC ()
amrigad, mza produqtebis efeqtianobis pirobebi sruldeba. aseT viTarebaSi,
efeqtianoba moiTxovs, rom produqti warmoebuli iyos iseTi raodenobiTa da
danaxarjebiT, romelic Seesabameba adamianTa gadaxdisadmi mzadyofnas.
ZiriTadi terminebi
nawilobrivi wonasworoba
zogadi wonasworoba
pareto-optrimaluri mdgomareoba
ejvortis kolofi
pareto-efeqtiani ganawileba
garigebebis (kontraqtebis) mrudi
sawarmoo SesaZleblobaTa sazRvari
rtansformaciis zRvruli norma
ZiriTadi daskvnebi
1. nawilobrivi wonasworobis analizi ganixilavs calkeul bazarze fasisa da
moculobebis
cvlilebas
erTierTzemoqmedebas
ar
da
uSvebs,
ganicdian.
rom
zogadi
gansaxilveli
wonasworobis
analizi
bazrebi
yvela
miwodebuli
produqtis
raodenobas.
produqtis raodenoba
konkurentuli
wonasworobis
455
SesaZleblobaTa
sazRvari
gamosaxavs
resursebis
yvela
efeqtian
efeqtianobis
yvela
wertili
mdebareobs
warmoebis
optimaluri
wonasworobas
resursebis
bazrebze
adgili
aqvs,
roca
ganawilebas
im
gamoSvebis
pirobebSi,
romlic
SesaZlebelia
bazrebze;
2.
arasruli
informaciis
gamo
momxmareblebma
da
kiTxvebi ganxilvisTvis
1.
456
457
warmatebiT
srulad
funqcionireba
gvawvdian
damokidebulia
informacias.
imaze,
konkurentuli
Tu
bazrebis
fasebi
modeli
danaxarjebis
Sesaxeb.
sruli
informaciis
floba
ar
iZleva
bazrebi
Sors
informaciis
arian
miReba
aseTi
did
idealuri
modelisagan.
danaxarjebTanaa
xSirad
dakavSirebuli
an
TiTqmis
yovel
nabijze.
magaliTad,
azartuli
TamaSebis
organizatorebma ician maTi biznesis detalebis Sesaxeb ufro meti, vidre TamaSis
rigiTma monawileebma; saqonlisa da momsaxurebis gamyidvelebi floben saqonlis
xarisxis Sesaxeb ufro srulyofil informacias, vidre myidvelebi; sadazRvevo
polisis mflobelebi floben ufro met informacias dasazRvevi obieqtis Sesaxeb,
vidre sadazRvevo kompaniebi.
gamyidvelebi da myidvelebi xSirad cdiloben dafaron TavianTi qmedebis
WeSmariti motivebi da cdiloben sxvadasxva saSualebebis gamoyenebas calmxrivi
upiratesobis
misaRebad.
sabazro
meqanizmi
uZluria
bazris
monawile
yvela
informaciis
bazrebze
garigebaSi
monawile
mxolod
erTi
458
pirvelad
1970
wels
jorj
aqcia.26
akerlofma
davuSvaT,
Zveli
Jargonis
enaze
`limonebi).
pirveli
kategoriis
avtomobilebis
gamyidvelebi mzad arian $3000 gayidon TavianTi saqoneli, xolo myidvelebi mzad
arian gadaixadon $3600. meore kategoriis manqanebisaTvis ki Sesabamisi fasebi aris
$1000 da $1200. Tu orive kategoriis avtomobilebi bazarze Tanabari raodenobiTaa
gamotanili, maSin saSualo fasi gamyidvelebisaTvis iqneba $2000 (($3000+$1000) : 2),
xolo myidvelebisaTvis $2400 (($3600+$1200):2). aseT situaciaSi kargi avtomobilis
yidvis albaToba aris 50%.
`limonebis bazarze gamyidvelebma ician TavianTi avtomobilebis xarisxi da
av-kargianoba, xolo myidvelebma ki ara. bazarze Camoyalibebuli fasi $2000 kargi
avtomobilebis mflobelebisaTvis wamgebiania da Sesabamisad miuRebeli. cudi
avtomobilebis
mflobelebisaTvis
ki,
piriqiT,
es
fasi
maTTvis
yvelaze
gamyidvelebma
ufro
meti
ician
saqonlis
xarisxis
Sesaxeb,
vidre
gaanawilos
resursebi:
kargi
avtomobilebis
mflobelebi
aRar
avtomobilis
avtomobilebis
yidvis
bazarze
albaToba
darCeba
50%-dan
mxolod
0-mde
dabali
Semcirdeba.
xarisxis
sabolood,
avtomobilebi
`limonebi.
zemoT
aRwerili
situacia
araxelsayreli
SerCevis
kargi
magaliTia.
imaSi
mdgomareobs,
sadazRvevo
kompaniebis.
vin
ufro
polisebis
metadaa
rom
xarisxis
Sesaxeb
mflobelebis
dainteresebuli
informacia
xelSia
da
ara
janmrTelobis
an
sadazRvevo
sadazRvevo
sicocxlis
26
Akerlof George A. The Market for Lemons; Quality Uncertainty and the Market Mechanism// The Quarterly Journal of
Economics. August, 1970. Vol. 84. P. 488-500 (translated in Russian.; Theses, 1994, p. 91-104)
459
rom,
sadazRvevo
bazarze
maRali
riskis
matarebeli
klientebi
sabazro signalebi
asimetriuli informaciiT gamowveuli deformaciebis Tavidan acilebaSi
mniSvnelovan rols asrulebs sabazro signalebi. meoradi avtomobilebis bazarze
Tuki maRali xarisxis avtomobilebis gamyidvelebs saSualeba aqvT momxmareblebs
damatebiT miawodon informacia saqonlis maRali xarisis Sesaxeb, maSin ufro
maRal fassac moiTxoven da iReben kidec. aseT SemTxvevebSi umniSvnelovanes
rols
TamaSobs
firmis
damqiraveblisaTvis
aseTi
reputacia,
damatebiTi
samarko
niSani
signalis
da
rols
a.S.
Sromis
SesaZloa
bazarze
asrulebdes
informaciis
miwodebas.
SesaZlebelia
ki
aseTi
informaciis
mopoveba
reklamas
sxvadasxvagvar
interpretacias
ukeTeben
momxmarebelTa
sxvadasxva jgufebi. rac ufro didia auditoria, miT ufro metia erTidaigive
informaciis
sxvadasxvagvarad
interpretirebis
SesaZleblobebi,
srulyofili
460
18.2
sxvadasxva xelmisawvdomi
SesaZloa
warmoiSvan
drois
TiToeul
momentSi.
gadawyvetilebis
SesaZlebeli
diagrama27.
igi
gadawyvetilebebis
Zalze
da
mosaxerxebeli
maTi
Sesabamisi
iaraRia
riskis
albaTobebis
winaSe
mdgari
martivi
moulodnelad
magaliTi.
aRmoaCina
davuSvaT,
navTobis
erTerTma
axali
navTobmompovebelma
maragebi
kaspiis
zRvis
simZlavris
patara
mowyobiloba.
asagebi
konstruqciis
sidide
gadawyvetilebis
punqtebi
(Decision
Nodes):
igi
asaxavs
konkretul
27
Besanko David A.; Braeutigam Ronald R. Microeconomics. An Integrated Approach.; Printed in the USA. 2001, p. 649
461
da C
punqtebi naxazze),
Sansis
didi konstruqciis
ageba
$50
rezervuari pataraa
(albaToba = 0,5)
$10
rezervuari didia
(albaToba = 0,5)
patara
konstruqciis
ageba
$30
rezervuari pataraa
(albaToba = 0,5)
$20
aqvs
Sesabamisi
alternativisa
namdvili
Sedegis
riskisadmi
fuladi
da
Semosavali,
Sesabamisi
sarisko
Rirebuleba.
neitralurad
Rirebuleba;
Tu
romelic
Tu
Sedegis
TiToeuli
kombinaciiT
gadawyvetilebis
ganwyobilia,
individi
aris
maSin
riskis
misTvis
SesaZlo
miRebuli
mimRebi
subieqti
Semosavali
uarmyofelia,
maSin
aris
misTvis
firmis
Semosavali
tolia
firmis
mogebis
(Profit).
Tu
firma
riskis
punqtebs
(B
da
C).
isini
erTaderT
informacias
gvamcnoben:
`Tqveni
462
am
daviwyoT
problemis
marjvena
mogvarebisaTvis
bolodan
saWiroa
marcxena
bolos
gadawyvetilebis
mimarTulebiT.
xis
am
analizi
proceduras
CavsvavT
Rirebulebebs.
am
naxazi
punqtebis
18.
Sesabamis
gviCvenebs
sarisko
situaciebis
navTobkompaniis
mosalodnel
gadawyvetilebis
xes
rogorc
vxedavT,
didi
simZlavris
konstruqciis
agebis
mosalodneli
milioni>$25
gadawyvetileba
milioni).
iqneba
aagos
ase
didi
rom,
navTobkompaniisaTvis
konstruqcia
optimaluri
axladaRmoCenili
sabados
WaburRilisaTvis.
463
TanamimdevrobiT
miRebuli
gadawyvetilebebis
(Sequence
of
Decisions)
iyo,
imitom
gadawyvetilebis
rom
miRebis
navTommompovebeli
aucilebloba
kompaniis
idga
winaSe
(aeSenebina
mxolod
didi
an
erTi
patara
rom
didi
an
patara
platformis
agebis
Sesaxeb
gadawyvetilebis
analizisas
464
kvlav
mivmarTavT
18.3
naxazze
rezervuari didia
(albaToba = 0,5)
$50
rezervuari pataraa
(albaToba = 0,5)
$10
rezervuari didia
(albaToba = 0,5)
$30
$20
rezervuari pataraa
(albaToba = 0,5)
didi konstruqciis
ageba
patara konstruqciis
ageba
didi konstruqciis
ageba
D
seismuri samuSaoebi adastureben, rom
rezervuari pataraa
(albaToba = 0,5)
$50
$30
$10
patara konstruqciis
ageba
$20
nax. 18.3 navTobkompaniis `gadawyvetilebis xis~ diagrama mosamzadebeli seismuri samuSaoebis Catarebis
dros
mesame toti asaxavs axal alternativas: firmam Caataros seismuri samuSaoebi konstruqciis agebamde. am SemTxvevaSi firmas
ecodineba, rogoria zRvisqveSa navTobis rezervuaris sidide (Sansis punqti D).
SemTxvevaSi
firmas
ecodineba,
rogoria
zRvisqveSa
navTobis
rezervuaris
sidide (Sansis punqti D). seismuri samuSaoebis Sedegi aris Sansis punqti D, radgan
aseTi samuSaoebis Sesrulebamde firmam ar icis gansazRvruli Sedegi.
Cvens
magaliTSi,
seismur
Semowmebas
aqvs
ori
Sedegi
TiToeuli
0,5
albaTobiT. Tuki firmas ecodineba rom rezervuari aris didi, mis winaSe kvlav
dgas alternativa, aagos didi an patara platforma (naxazze Sansis punqti E).
didi konstruqciis agebis SemTxvevaSi firmis sargebeli iqneba $50 milioni, xolo
patara konstruqciis agebis SemTxvevaSi ki $30
rom zRvisqveSa rezervuari aris patara, (naxazze Sansis punqti F), am SemTxvevaSi
mis winaSe dgas igive alternativa - aagos didi an patara konstruqcia. didi
465
konstruqciis
agebisas
firmis
sargebeli
iqneba
$10
milioni,
xolo
patara
analizi
samuSaoebis
advilia:
Semdeg,
rom
Tu
firmas
rezervuari
danamdvilebiT
didia,
cxadia,
E gadawyvetilebis
ecodineba
didi
seismuri
konstruqcia unda
aSenebis
alternativas,
xazi
aqvs
gadasmuli,
radganac
igi
gadawyvetilebis
danamdvilebiT
ecodineba,
gadawyvetileba
iqneba
punqtis
rom
analizic
rezervuari
patara
aseve
pataraa,
konstruqciis
martivia:
maSin
Tu
misTvis
mSenebloba.
firmas
saukeTeso
(analogiurad,
xazi
aqvs
gadasmuli,
radganac
igi
aseve
arabunebrivi
18.3
Semdeg
gamosaxuli
SegviZlia
da
punqtebis
gavamartivoT
optimaluri
gadawyvetilebis
alternativebis
xe
rogorc
es
nax. 18.4 navTobkompaniis `gadawyvetilebis Sebrunebli xis~ diagrama seismuri samuSaoebis dros
firmam unda Caataros seismuri samuSaoebi; Tu seismuri samuSaoebi daadasturebs navTobis did maragebs, maSin
aaSenos didi konstruqcia; Tu seismuri samuSaoebi daadasturebs navTobis mcire maragebs, maSin aagos patara
konstruqcia.
466
wina
oris
mosalodnel
Semosavalze.
axla
ukve
SegviZlia
CamovayaliboT
davadginoT
Semosavlebi
mosalodneli
Sedegebisa
da
alternatiuli
Semosavals.
alternativa
warmoadgens
Yyvelaze
swored
maRali
mosalodneli
Sesabamisi
Semosavlis
`gadawyvetilebis
mqone
punqtis
Rirebulebas.
momgebiania
gaurkvevlobas
mniSvnelobisa
iseTi
an
da
damatebiTi
mis
srul
Rirebulebis
informaciis
likvidirebas
Sesaxeb
miReba,
romelic
axdens.
metyvelebs
is
aseTi
faqti,
amcirebs
informaciis
rom
realur
samoqmedo
gegma
iyo
didi
konstruqciis
aSeneba.
am
gegmis
467
roca navTobkompanias
gareSe, maSin misi optimaluri samoqmedo gegma iyo aseTi samuSaoebis Catareba.
Tu
winasawari
samuSaoebi
gamoavlenda
didi
rezervuris
arsebobas,
maSin
misi
samoqmedo
gegmis
(didi
konstruqciis
mSenebloba)
SeeZlo
aseTi
samuSaoebis
Catareba
(SevniSnavT,
rom
am
SemTxvevaSic
informacia
Rirebulebis
matarebelia
ara
imitom,
rom
navTobkompania
riskisadmi
neitralurad
ganwyobilad
miviCnieT.
Sesrulebamde
mosalodneli
Sedegebi
xom
gaurkvevelia,
ese
igi
aZlevs
gadawyvetilebebi
gadawyvetilebis
mis
winaSe
mimReb
gadaSlil
subieqts
miusadagos
alternativebs.
Cvens
Tavisi
magaliTSi
navTobmaragebis
agebiT
sidides
mcire
navTobis
(maqsimaluri
rezervuaris
mogeba
patara
SemTxvevaSi
da
zomis
aseve
informaciis
Rirebulebis
sidide
gansazRvravs
im
Tanxis
amomwuravi
informaciis
misaRebad.
Cvens
SemTxvevaSi
navTobkompania
468
informaciis
Rirebulebis
gansazRvrisaTvis
Tanamedrove
`formulis
realuri
SesaZlebloba
maSin
arsebobs,
roca
Cvens
SemTxvevaSi
rezervuaris
Rirebulebis
es
miRma.
Rirebuleba
realuri
arsebobs
SesaZlebloba
TavisTavad
navTobis
gviCvenebs
sxvaobas
raTa
daadginon
is
sargeblianoba,
rasac
maT
momavalSi
misaReb
Hewlett
Packard
(HP)
Secvala
evropuli
qveynebis
(safrangeTi,
calkeuli
qveynisaTvis
gankuTvnili
Wavluri
printeris
miuxedavad,
swrafad
cvalebadi
moTxovnis
pirobebSi
ucxour
Seetana
da
iqaur
sawyobebSi
moeTavsebina
Wavluri
printerebis
axalma
strategiam
gamoiwvia
warmoebis
danaxarjebis
zrda,
28
M. Amram, and N. Kulatilaka, Real Options: Managing Strategic Investment in an uncertain World. Boston: Harvard Business
School Press, 1999)
469
ufro
popularuli
xdeba
realuri
SesaZleblobis
koncefcia
analizis
teqnikac
sul
ufro
met
mniSvnelobas
iZens,
radganac
misi
bazari,
aris
sadac
auqcioni.
advilad
tipiur
xerxdeba
asimetriuli
auqcionebze
monawileobs
informaciis
individebis
swored
amitom
auqcionis
tipis
bazrebis,
rogorc
asimetriuli
praqtikul daniSnulebasTan
monawile
yovelTvis
damaxasiaTebelia
TiToeulma
mxarem
icis
asimetriuli
Tavisi
sastarto
informacia:
fasebi
da
naxatebis
xniT
adre.
fasi?
magaliTad,
rogor
ganvsazRvroT
winaswar
moTxovnisa
da
fasis
gansazRvra,
sanam
zustad
ar
ganisazRvreba
moTxovnisa
da
auqcionis modelebi
auqcioni
aris
iseTi
organizebuli
bazari,
sadac
yidva-gayidva
470
modeli,
romelic
gulisxmobs
auqcionis
warmarTvis
wesebis
ki
urCevnia
iseTi
auqcioni,
romelic
axdens
saqonlis
SeZenis
msvlelobisas
monawile
mxareebma
yovel
momentSi
ician
auqcioni
mzadyofnis
damokidebulia
auqcionis
Sesaxeb.
wesze:
Tu
pirveli
ramdens
fasis
gadaixdis
auqcionze
myidveli,
First-Price
klasificireba
saqonlis
Sefasebis
SesaZlebelia
mixedviT.
monawileebis
monawileebisaTvis
mier
auqcionze
kerZo
Sefasebis
471
nivTebis
auqcioni
swored
aseTi
auqcionia.
saerTo
Sefasebis
rom
Cemodani.
auqcionze
aravin
icis,
gasayidad
ramdeni
gamotanilia
lari
devs
larebiT
masSi.
savse
TiToeuli
fasis
daxuruli
auqcioni.
am
SemTxvevebis
ganxilvisas
Cveni
mizania
davuSvaT,
maqsimaluri
Tanxa,
rom
$1000
romlis
aris
WeSmariti Sefaseba
gadasaxdeladac
mzad
xarT.
(True Valuation)
radganac
mocemuli
strategia
am
optimaluri
SemTxvevaSi.
strategia
im
pirveli
fasis
maqsimalur
472
daxurul
Tanxaze
auqcionze
dabali
fasis
Tqven
gamoiwvevs.
zustad
ar
gecodinebaT
mrudi
naxazze
dasaxelebuli
fasis
odenobasa
da
davuSvaT,
Tqven
riskisadmi
neitralurad
rom
18.5
is
Sedegebi,
gviCvenebs
rasac
Tqveni
damokidebulebas
auqcionis
mogebis
qmedeba
Tqvens
albaTobebs
ganwyobili
mier
Soris.
brZandebiT,
xolo
0.7
A
B
0.4
F
E
0
$900
$1000
fasis ganacxadebi
(Expacted Payment)
_ ganacxadSi
toli.
Tuki
Tqven
SeamcirebT
SeTavazebul
fass
$900-mde,
maSin
gadasaxdelis
Semcireba
Zalian
kargia,
magram
mcirdeba
473
sargeblobac
D+E+F
mcirdeba
mcirdeba
da
klebulobs
A+B+C
474
$900
mosalodneli sargebloba
A+B+C+D+E+F
D+E+F
mosalodneli gadasaxdeli
A+B+C+D+E+F
E+F
mosalodneli mogeba
ramdeniT
unda
SeamciroT
SeTavazebuli
fasi?
am
kiTxvaze
pasuxi
Fganacxadis
wardgenis
strategia
aris
me-14
TavSi
daxurul auqcionze
gaanalizebuli
neSis
SemTxvevaSi,
neSis
monawileTa
mTliani
raodenobis
rom
ramdenic
ar
unda
iyos
auqcionze
monawileTa raodenoba,
yvelaze maRali kerZo Sefasebis monawile igebs auqcions da ixdis ufro naklebs,
vidre mzad iyo gadaexada. amasTanave, SeTavazebebis wonasworuli fasi izrdeba
auqcionze monawileTa ricxvis zrdasTan erTad.
savarjiSo 1
neSis wonasworobis ilustrireba daxurul auqcionze
amocana
auqcionze or monawiles surs iSviaTi gamocemis bukinisturi wignis SeZena.
TiToeul maTgans sjera, rom metoqis mier wignis kerZo WeSmariti Sefaseba
meryeobs
$0-dan
$200-mde.
vaCvenoT,
rom
TiToeuli
monawilisaTvis
neSis
mocemul
SemTxvevaSi
N=2,
amitom
TiToeuli
monawilisaTvis
475
moTxovnis
mrudis
Sesabamisi
mTliani
amonagebis
(Total
Revenue)
optimalurma
aSkarad vxedavT,
rom
monawilis
mier SeTavazebuli
fasi aris
misi
rom,
daasaxelebs
mis
Tu
monawile
darwmunebulia,
mier
saqonlis
WeSmariti
rom
Sefasebis
II
monawile
naxevaris
auqcionze
tol
fass,
476
ganvixiloT
antikuri
magidis
gayidvis
magaliTi
inglisur
auqcionze.
davuSvaT, rom Tqvens mier gansazRvruli antikuri magidis kerZo Sefaseba $1000-is
tolia, xolo Tqveni metoqis mier magidis kerZo Sefaseba $800-ia, oRond amis
Sesaxeb Tqven araferi iciT. davuSvaT, auqcioni iwyeba organizatorebis mier $300
fasis gamocxadebiT. rogori unda iyos Tqveni qmedebis startegia?
me-14 TemaSi Catarebuli sxvadasxva strategiebis analizi gviCvenebs, rom
dominanturi strategia iqneba gaagrZeloT sul ufro da ufro maRali fasis
dasaxeleba manam,
sanam
fasi ar gadaaWarbebs
Tqvens
WeSmarit Sefasebas.
warmovidginoT, Tqveni metoqe asaxelebs $450, unda daasaxeloT Tu ara $451
magidis xelSi Casagdebad? cxadia, unda daasaxeloT. situacia ori scenaris
mixedviT
SeiZleba
ganviTardes
da
orive
scenari
ukeTesia
im
varianTTan
magida
miiRoT.
es
fasi
naklebia
Tqvens
mier
magidis
WeSmarit
inglisur
auqcionze
monawileebi
misdeven
maT
mier
saqonlis
fasis
dasaxeleba.
rasac
ar
unda
fiqrobdeT
Tqveni
metoqis
mier
Tu daasaxelebT
damokidebuli
$1000-ze
iqneba
metoqeebis
mier
saqonlis
auqcions
WeSmarit
an ara.
es
Sefasebebze,
477
fass,
magaliTad
$1050?
erTi
SexedviT,
es
varianti
momxiblavad
mxridan
fasis
momateba
veraferSi
dagexmarebaT:
Tqven
yvela
meore mxriv,
$1000-ze
naklebs, Tqven ki
iT mets.
da bolos, Tuki Tqveni metoqe asaxelebs fass $1000-dan $1050-mde diapazonSi,
maSin Tqven igebT auqcions, magram zaralobT ixdiT Tqvens mier magidis
WeSmarit Sefasebaze ufro mets.
ase rom, WeSmarit Sefasebaze ufro maRali fasis SeTavazebas arasdros
moaqvs sargebeli da zogierT SemTxvevaSi zianis momtania. ukeTesia daasaxeloT
Tqvens mier saqonlis Wesmariti Sefasebis toli fasi da auqcionis wagebis
SemTxvevaSic ki, Tqven ar dazaraldebiT.
axla kvlav davubrundeT meore fasis daxurul auqcionze antikuri magidis
gayidvis magaliTs. roca Tqveni metoqis maqsimaluri fasi $800 dolaria, Tqvens
mier swored SerCeuli startegiis Semdeg asaxelebT $801, igebT auqcions da
ixdiT $800 (es aris Tqveni metoqis mier dasaxelebuli maqsimaluri fasi, romelic
axla ukve auqcionze dasaxelebuli meore maqsimaluri fasia). Tqvens mier meore
fasis daxurul auqcionze gadaxdili safasuri $800 aris praqtikulad im Tanxis
toli ($801) romelsac inglisuri auqcionis SemTxvevaSi gadaixdidiT.
ase
rom,
meore
fasis
daxuruli
auqcioni,
gasxvavebuli
formaluri
Cvens
analizis
mier
Sedegebi.
ganxiluli
Tu
kerZo
auqcionis
Sefasebis
yvela
mqone
monawile
sami
saxis
misdevs
neSis
478
meore
fasis
daxurul
auqcionze
mogebulis
gadaxdili Tanxa
ZalaSia
kerZo
Sefasebis
mqone
monawileebis
yvela
monawilis
fass.
am
mier
dasaxelebuli
araracionaluri
fasi
qmedebis
SesaZloa
aWarbebdes
SesaZleblobis
saqonlis
sailustraciod
dolarebi
da
ara
Cemodani.
studentebs
eZlevaT
CemodanSi
mxolod
gviCvenebs
sxvadasxva
Sefasebebis
SedarebiT
sixSires
(Relative
Frequency). gumbaTis wveri anu mrudis Sua nawili gviCvenebs saqonlis realur
fass, anu CemodanSi moTavsebuli Tanxis realur odenobas - $80, rac ucnobia
studentebisaTvis.
479
`Cemodnis
Seswavlili
fulis
sakiTxi:
gasayidad.
kerZo
studentebs
Sefasebis
pirveli
axsovT
fasis
profesoris
auqcionze
leqciaze
optimaluri
strategia aris imaze naklebi fasis dasaxeleba, ris gadaxdisTvisac isini mzad
arian. Tu yvela studenti marTlac ase moiqceva maSin maT mier dasaxelebuli
fasebis ganawilebis amsaxveli gumbaTis formis mrudi iqneba ufro marcxniv,
vidre studentebis Sefasebebis ganawilebis mrudi.
davuSvaT rom Tqven daasaxeleT $100, maSin roca mzad xarT `Cemodnis
fulisaTvis
$150
gadaixadoT.
Tqven
igebT
auqcions,
magram
aRmoaCenT
rom
a
b
$80
$100
$150
naxazi
18.6
gvixsnis
`mogebulis
ubedurebis
fenomens.29
momgebi
fasi
480
Seesabameba
Sefasebas.
,,Cemodnis
nebismieri
kupiurebis
studenti
realuri
romelic
Rirebulebis
daasaxelebs
yvelaze
fass
optimistur
80-100
dolaris
windaxedulma
studentma
unda
gaiTvaliswinos,
rom
CemodanSi
moTavsebuli
fulisaTvis
da,
SesaZlebelia
fulis
realuri
-s
sidide),
damokidebulia
sxva
monawileebis
raodenobaze.
davuSvaT,
rom
ubedurebis
fenomenis
arsebobis
Sesaxeb
aucileblad
iwvevs
misi
Tavidan
acileba
Tuki
gaiTvaliswineben
misi
arsebobis
dabali
auqcionidan
fasis
dasaxelebiT
gansxvavebiT,
sadac
daiwyeben
monawileTa
auqcions.
ricvis
(kerZo
gazrda
Rirebulebis
iwvevs
neSis
auqcionis
saukeTeso
saxe
gamyidvelisaTvis.
rogorc
Cans,
saerTo
TamaSTa
Teoriis
gamoyenebiT
SesaZlebelia
imis
dasabuTeba,
rom
481
Samuelson)
Caatares
zustad
msgavsi
eqsperimenti
aSS-s
bostonis
,,mogebulis
ubedurebis
tendencia
kidev
ufro
Zlieri
aRmoCnda.
fulis
Rirebulebas,
auqcionis
momgebis
mier
dasaxelebuli
fasi
eBay. (www.ebay.com).
482
SeTavazebul
auqcions,
sadac
fass;
igebs
(2)
ramodenime
yvelaze
identur
maRali
fasis
saqonelze
SemTavazebeli
mzardi
n
fasis
raodenobis
monawile.
aRsaniSnavia, rom arcerTi maTgani zustad ar Seesabameba Cvens mier zemoT
aRweril
auqcionis
models.
pirveli
TiTqos
hgavs
tradiciul
inglisur
fass-sarezervo
fass
(Reserve
Price).
Tumca
myidvelebma
ician
saerTo
Sefasebis
problemac
ramdenad
sandoa
gamyidveli?).
Sefasebis
mqone
internet-auqcionebs
axasiaTebs
kidev
erTi
am
procesis
manipulireba.
magaliTad,
maT
SeuZliaT
realurad
ase
rom,
internet-auqcionebze
monawileobis
drosac
ZiriTadi terminebi
asimetriuli informacia
xarisxis gaurkvevloba
TanmimdevrobiT miRebuli gadawyvetilebebi
srulyofili informaciis Rirebuleba
auqcionis saxeebi
kerZo Sefasebis auqcioni
483
ZiriTadi daskvnebi
1.
flobs
srul
da
mniSvnelovan
informacias,
mxolod erTi
xolo
meore
mxare
.da
araxelsayreli
momxmarebels
SerCevis
araxelsayreli
problema
arCevanisaken
SesaZlebelia
imdenad
ubiZgebs.
seriozuli
`gadawyvetilebis
xe
aris
gadawyvetilebis
alternativis
albaTobebs.
`gadawyvetilebis
xis
diagramis
informaciis
Rirebuleba
aris
gadawyvetilebis
mimRebi
auqcioni,
holandiuri
auqcioni.
auqcionebis
dayofa
mocemuli
aqvT
Tu
saqonlis
saqonlis
mxolod
Rirebuleba
maTTvis
damaxasiaTebeli
yvelasaTvis
saerTo,
magram
TiToeulisaTvis ucnobia.
6. Semosavlis
eqvivalenturobis
Teorema
amtkicebs,
rom
Tu
auqcionis
meore
toli iqneba.
kiTxvebi ganxilvisaTvis
1.
484
aris
auqcioni
asimetriuli
informaciis
yvelaze
ufro
swrafad
Cndeba
,,mogebulis
ubedurebis
problema
saerTo
da
ara
kerZo
Sefasebis auqcionebze?
Sefasebis auqcionze?
485
efeqtebi
anu
eqsternaliebi
(Externalities)
warmoiSoba
rogorc
sabazro
araefeqtianobis
firmis
gadawyvetilebis
fasebze
mizezi
magaliTs.
mruds
ar
gaxdes.
naxazi
konkurentul
moqmedeben.
19.1
Aamitom
aRniSnuli
,,a
bazarze,
faqti
gviCvenebs
naxazi
isini
19.1
rom
firmis
,,b
SeiZleba
avxsnaT,
sawarmoo
sabazro
486
kombinaciebs.
Ggaufiltravi
wylebis
moculobis
Semcireba
SeiZleba
mxolod
warmoebuli
Pproduqtis
fasi
P1-is
tolia,
is
ganisazRvreba
gare danaxarjebi
saxiT
umravlesi
naxazze
19.1
,,a.
dabinZurebis
saxeobisaTvis
firmisMmrudi
MSC
fasi
MSCI
fasi
MCI
MC
P*
P1
P1
MEC1
MEC
D
q*
q1
A,,a
firmis gamoSvebis
moculoba
raodenoba
Q*
,,b
Q1
raodenoba
dargSi gamoSvebis
moculoba
487
(Marginal
Social
Cost
MSC)
utoldeba
(warmoebis
zRvruli
mrudi
aigeba
zRvruli
danaxarjebisa
da
zRvruli
gare
rCeba.
magram
firma
awarmoebs
produqtis
met
( q1 _s
raodenobas
zRvruli
danaxarjebisa
da
zRvruli
gare
danaxarjebis
jami.
efeqtianobis
done,
rodesac damatebiTi
sazogadoebrivi
gadakveTaSi
mdebareobs.
moculoba Q1 _is
danaxarjebisa
magram
( MSC 1 )
konkurenciis
da
moTxovnis
pirobebSi
da igi
mrudis
dargSi
(D)
warmoebis
calkeuli
sazogadoebriv
firmis
danaxarjs.
warmoebis
mxolod
zRvrul
ufro
P1 Zalze dabalia. is
danaxarjs
maRali,
da
ara
magaliTad,
488
zRvrul
P*
fasis
rogoria
sazogadoebisTvis
am
araefeqtianobis
danaxarjebi?
gamoSvebis
sazogadoebriv
zRvrul
danaxarjebsa
da
zRvrul
amonagebs
Soris
araefeqtianobasac.
iwveven
viciT,
ara
rom
marto
firmebi
moklevadian,
konkurentul
aramed
bazarze
grZelvadian
Sedian
maSin,
rodesac fasi warmoebis saSualo danaxarjze metia, xolo gadian bazridan, roca
fasi saSualo danaxarjebze naklebia. grZelvadiani wonasworobis dros fasi
grZelvadian saSualo danaxarjebs utoldeba. uaryofiTi gare efeqtebis dros
calkeuli
warmoebis
saSualo
danaxarjebi
ufro
naklebia,
vidre
saSualo
Rirebuleba
MSB
P1
MC
P*
MEB
q1
q*
remontis moculoba
489
mrudi
sargeblianobas
asaxavs
saxlis
mflobelisTvis.
remontidan
saremonto
miRebul
samuSaoebSi
zRvrul
mepatrone
kerZo
debs
q1
gare
sargeblianoba
moaqvs
misi
mezoblebisTvisac,
rogorc
amas
gare
efeqtianobis
sargeblianobis
SejamebiT,
e.i.
MSB D MEB .
warmoebis
waxalisebiTaa
SesaZlebeli,
magaliTad,
warmoebis
moculobaze
magram
asaxulia
es
danaxarjebTanaa
naxazze
raodenoba,
19.3.
dakavSirebuli.
horizontalur
vertikalurze
RerZze
danaxarjebi
kompromisis
gamosaxulia
erTeul
miRwevis
qarxnis
narCenze.
490
firmisTvis
MSC
xelsayreli?
aris
qarxnis
narCenebis
zRvruli
MSC mrudi aRmavalia, radganac gare efeqtis zRvruli danaxarji miT metia, rac
Ddanaxarji erTeul
narCenze (lari)
MSC
MCA
0
2
10
12
14
16
18
E0
20
22
24
26
narCenebis raodenoba
E1
MCA
mrudi
asaxavs
narCenebis
Semcirebis
zRvrul
danaxarjebs
(firmis
MCA
mrudi
daRmavalia,
radgan
narCenebis
Semcirebis
zRvruli
Semcireba
danaxarjebs
moiTxovs
da
ar
gaaCnia
pirdapiri
danaxarjs.
aRsaniSnavia,
rom
Tu
narCenebis
done
E*-ze
naklebia
sazogadoebrivi
sazogadoebisTvis
zRvruli
narCenebis
done
danaxarjebi
optimalur
(2
doneze
lari).
bevrad
maSasadame,
naklebia.
Tu
491
moculoba,
romlis
gadameteba
firmebs
ekrZalebaT.
winaaRmdeg
Tanxa erTeul
narCenze (lari)
MSC
standarti
(nakrebi)
MCA
12
E
26
*
narCenebis raodenoba
aRniSnul
dones
gadaaWarbebs,
maSin
firmas
daekisreba
Sesabamisi
sanqciebi.
standarti
gulisxmobs,
rom
firma
efeqtianad
muSaobs.
igi
aRniSnul
narCenebis
danaxarjebis
SemTxvevaSi,
zrdas.
Tu
danaxarjebisa
Semcirebaze
firmebi
produqtze
da
narCenebis
xarjebis
aRmoaCenen,
fasi
ufro
Semcirebaze
rom
zrda
iwvevs
dargSi
metia,
firmis
Sesvla
vidre
momgebiania
warmoebis
gaweuli
xarjebis
romelsac
firma
saSualo
jami.
im
saSualo
aRniSnuli
gadasaxadi narCenebze
narCenebze
gadasaxadi
aris
Tanxa,
narCenebis
yovel
492
danaxarjebiT
(narCenebis
Semcirebis
damatebiTi
zRvruli
danaxarji
moculobis
narCenisTvis
zRvruli
danaxarji
naklebia,
vidre
standartebi da gadasaxadi
mavne nivTierebaTa gadayris regulirebisTvis zogierT qveyanaSi (magaliTad,
aSS) SemoRebul iqna standarti narCenebis gadayraze, zogierTSi ki (magaliTad,
germania) upiratesoba eniWeba gadasaxads. romeli meTodia ukeTesi?
standartebsa da gadasaxads Soris arsebiTi gansxvaveba arsebobs maSin,
rodesac saxelmwifo organoebs ar gaaCniaT sruli informacia da regulireba
danaxarjebTanaa dakavSirebuli. davuSvaT, rom administraciuli danaxarjis gamo
narCenebis gadayris maregulirebeli organo awesebs yvela firmisTvis erTnair
standarts an erTnair gadasaxads.
ise,
rom
narCenebze
zRvruli
sazogadoebrivi
danaxarjebi
xarjebTanaa
amsaxveli
mrudebi
dakavSirebuli,
erTnairi
ar
amitom
iqneba.
ratom
maTi
dabinZurebis
aris
umjobesi
Semcirebis
dabinZurebis
II
erTeuliT
Seamcirebs.
amasTan,
TiToeuli
firmis
narCenebis
Semcirebis
danaxarji
14
erTeulamde
minimaluria
mxolod
im
493
standarti
(7
erTeuli).
laris
gadasaxadis
SemTxvevaSi
iqneba.
standartis
SemoRebis
SemTxvevaSi
,,firma
8 erTeulamde, rac
,,firma
damatebiT
4
3,75
3
2,5
2
1
danaxarjebis
Semcireba ,,firma
II-is SemcirebiT
0
1
10
11
12
13
14
narCenebis raodenoba
SezRuduli informaciis pirobebSi Cinovniks SeiZleba hqondes arCevani mavne narCenebis erTian gadasaxadsa da yvela
firmisTvis narCenebis gadayris erTian standarts Soris. 3 lari gadasaxadi amcirebs narCenebis gadayris saerTo raodenobas 14
erTeulamde ufro naklebi danaxarjebiT, vidre 7 erTeulamde yoveli firmisTvis. gadasaxadis pirobebSi dabali danaxarjebis mqone
firma (,,firma II) metad amcirebs narCenebis dones, vidre maRali danaxarjebis mqone firma (,,firma I).
sabolood,
ramdenime
gadasaxadi
mizezi
gaaCnia:
ufro
a)
Tu
xelsayrelia,
vidre
standarti.
aRniSnuls
standartebi
yvela
firmisTvis
erTnairad
standarti
moiTxovs,
rom
orive
firmam
narCenebis
done
494
SeZenis
SesaZleblobas,
rac
Seamcirebs
misi
narCenebis
Semcirebis
zRvrul
naxazze
19.6
naCvenebi
situacia.
zRvruli
sazogadoebrivi
danaxarjebi
ufro
damreci
wrfiT
aris
warmodgenili.
narCenebis
MCA
MSC
mrudi
danaxarjebi
mkveTrad
mniSvnelovnad
izrdeba.
gaizrdeba.
es
imas
niSnavs,
sazogadoebrivi
rom
sazogadoebrivi
danaxarjebis
zrda
moxdeba,
Tu
analogiuri
Secdoma
daSvebuli
iqneba
dabinZurebis
da
narCenebze
danaxarjebis
Semcirebas.
magram
sazogadoebrivi
danaxarjebis wminda zrda, romelic naxazze 19.6 patara ADE samkuTxedis saxiTaa
naCvenebi, amJamad iseTi didi aRar iqneba.
aRniSnuli magaliTi gviCvenebs sxvaobas dabinZurebaze dawesebul standartsa
da gadasaxads Soris. rodesac zRvruli sazogadoebrivi danaxarjebis mrudi
mkveTrad daxrilia, xolo dabinZurebis Semcirebis zRvruli danaxarjebis mrudi
SedarebiT
damreci
rCeba,
maSin
danaxarjebi
damatebiT
narCenebze
SeiZleba
gasatarebeli
politikis
upiratesoba
damokidebulia
495
standarti
erTeul narCenze (lari)
C
16
zRvruli
sazogadoebrivi
danaxarji
14
12
E
10
A
8
D
B
dabinZurebis
Semcirebis
zRvruli danaxarji
0
2
10
12
14
16
narCenebis raodenoba
danaxarjebs
utoldeba.
magram
danaxarjebis
ganusazRvrelobisa
da
Emissions
Permits).
am
sistemis
Tanaxmad,
dabinZurebaze
TiToeulma
firmam
seriozuli
fuladi
sanqciebi.
firmebs
Soris
ganawilebuli
496
zRvruli
danaxarji
SedarebiT
maRalia,
erTeul
narCenze
zRvrul
danaxarjebs
yvela
firmisaTvis.
winaaRmdeg
SemTxvevaSi
dabali
zRvruli
danaxarjebis
mqone
firmebi
yvelaze
metad
sistemisa da danaxarjebis
upiratesobebs.
momxmareblebisa
da
mwarmoeblebisaTvis
narCenebis
gadayra
meorad
gadamuSavebaze
moqmedi
stimulebi.
bevr
komunalur
da
sazogadoebriv
danaxarjebs
Soris.
dasufTavebis
zRvruli
kerZo
dabinZurebisa
da
dazianebis
(minis
mavne
narCenebis
gamo)
19.7
naCvenebia
orive
danaxarjis
mrudi.
horizontalur
RerZze
narCenebis
raodenobas
miviRebT,
Tu
horizontalur
RerZs
497
taris
meorad
gadamuSavebas
axorcielebs
kerZo
an
municipaluri
da
daxarisxebis
danaxarjebis
narCenebis
12
danaxarjebi
mrudi
erTeuli
nulis
gadamuSavebis
xarjebi
swrafad
ganixileba
ganadgurebulia,
tolia;
moculoba
MCR
ufro
roca
marjvnidan
gadamuSaveba
gadayrili
izrdeba.
izrdeba.
amasTan,
marcxniv.
Cerdeba
rodesac
da
zRvruli
moculoba
mcirdeba,
gadamuSavebis
zRvruli
nagvis
izrdeba
gadamuSavebis
erTeulis
Rirebuleba (lari)
danaxarjebic.
MSC
MCR
m*
m1
12
narCenebis
raodenoba
gadamuSavebis
zRvruli
danaxarji
MCR
utoldeba
dasufTavebis
ar
dasufTavebis
maTgani
aris
gare
gadasaxadi,
kargia,
magram
efeqtebis
standartebi
praqtikaSi
winaaRmdeg
an
misi
brZolisaTvis
nebarTvebi?
realizacia
gamoyenebuli
Teoriulad
nebismieri
rTulia.
magaliTad,
498
gadamuSavebis
waxalisebisTvis
aris
anazRaurebadi
depozitebi.
am
individis
SemTxvevaSi,
anazRaurebadi
depoziti
ganixileba
miRebiT
alternatiul
danaxarjebze
uaris
Tqma).
naxazze
19.7
Sr
fasila
ri
SIr
SV
S
SI
P
PI
M1 M*
minis raodenoba
499
Sr/-mde,
bazari,
meurneobebi,
romelic
kerZo
mzadaa
firmebi
an
meoradi
gadamuSavebisTvis.
calkeuli
adamianebi
municipaluri
ewevian
meoradi
SesaZlebelia
nebarTvebi
saxelmwifo
dabinZurebaze
regulirebiT.
mniSvnelovania,
gadasaxadi
radganac
narCenebze
isini
cvlian
da
firmis
efeqtebis
Tavidan acilebis
uflebaTa
mniSvnelobis
Sesafaseblad
davubrundeT
firmas,
gamoyenebaze
gaaCniaT
sakuTrebis
Tavisi
ufleba
narCenebis
wylis
gadasayrelad,
dabinZurebaze.
xolo
amitom
meTevzeebs
firma
ar
ar
aris
am
SemTxvevaSi,
maT
ufleba
aqvT
moiTxovon
firmisgan,
rom
maT
es
danaxarjebi
SeiZleba
iyos
internalizebuli
(gardaiqmneba
500
zemoqmedeben
SedarebiT
mcire
monawileebze
da
maTi
sakuTrebis
Qqarxnis
meTevzeebis
erToblivi
mogeba, lari
mogeba, lari
mogeba, lari
500
100
600
300
500
800
500
200
700
300
300
600
filtri da gamwmendi
mowyobiloba ar aris
filtri dayenebulia,
gamwmendi
mowyobiloba
ara
filtri ara, Ggamwmendi
mowyobiloba
dayenebulia
filtri da Ggamwmendi
mowyobiloba
dayenebulia
SemTxvevaSi
meTevzeebis
mogeba
200
laramde
gaizarda,
ris
gamoc
filtris
arsebobis
dros
500
lar
mogebasa
da
TanamSromlobis
ararsebobis dros 200 lar mogebas Soris). qarxana filtrebis dadgmaze kargavs
mxolod
200
lars.
Ddanakargebze
igi
Tanaxmaa,
radgan
misi
danakargebi
501
davuSvaT,
rom
qarxanam
da
meTevzeebma
moilaparakes
100
laris
mogeba
meTevzeebi
floben
sakuTrebis
uflebas
da
isini
qarxnisgan
moiTxoven filtrebis dayenebas. sawarmo 300, xolo meTevzeebi 500 lar mogebas
Rebulobs. ase rom, arcerT mxares ar SeuZlia gaiumjobesos Tavisi mdgomareoba
molaparakebis Sedegad _ sawyisi gadawyvetileba aris efeqtiani.
molaparakebebi alternatiuli sakuTrebis uflebebis dros
cxrili 19.2
gadayraze
sufTa wyalze
ufleba, lari
ufleba, lari
qarxnis mogeba
500
300
meTevzeTa mogeba
200
500
qarxnis mogeba
550
300
meTevzeTa mogeba
250
500
ar aqvs adgili
TanamSromlobas
TanamSromloba
gareSe
imis
urTierTsasargeblo
miuxedavad,
Tu
rogor
molaparakeba,
ganisazRvreba
saboloo
sakuTrebis
Sedegi
ufleba.
droisa
da
fulis
danaxarjebTan
aris
dakavSirebuli,
200_dan
300
laramde
gadaxdiT.
Tu
mxareebi
uflebebSi
darwmunebuli ar iyvnen, meTevzeebs SeeZloT uari eTqvaT 100 larze meti Tanxa
gadaexadaT da molaparakebis procesi Sewydeboda.
502
molaparakebebi
Sewydeba
maSinac,
rodesac
danaxarjebis
TvalsazrisiT
miiReben.
uars
wava.
aseTi
erT-erTi mxare
acxadebs.
igi
strategiuli
SecdomiT
qceva
fiqrobs,
SeiZleba
rom
moiTxovs
meore
araefeqtiani
da
mxare
SedegiT
zaralisTvis,
romelsac
meTevzeebi
miiReben
filtrebis
Sedegi
CaRvris
maSinac
ufleba
aris
aqvs.
mosalodneli,
kanonis
Tanaxmad,
maT
Tu
qarxanas
meTevzeebs
mdinareSi
ufleba
aqvT
503
magaliTi 1
qouzis Teoremis praqtikuli gamoyeneba
qouzis Teorema gamoiyeneba rogorc xelisuflebaSi, aseve organizaciebsa da
individebs Sorisac.
mravali wlis manZilze narCenebis gadamamuSavebeli nagebobidan nagavi niuiorkis navsadguris maxloblad iyreboda, rac cud zegavlenas axdenda wylis
xarisxze da drodadro abinZurebda niu-jersis sanapiros. erT-erTi yvelaze cudi
incidenti 1987 wlis agvistoSi moxda, rodesac nagvis 200 tonaze metma masam niujersis sanapiro zolze 50 milis sigrZis fena warmoqmna.
niu-jersis
Stats
sufTa
sanapiros
ufleba
hqonda
da
man
niu-iorkis
ki
icavda
Tavis
SesaZleblobas
gamoiyenebina
gadamamuSavebeli
ar
gaegrZelebina
sasamarTlo
devna,
niu-iorki
ki
daTanxmda
narCenebis
gavrceleba.
is
aseve
daTanxmda,
rom
Seqmniliyo
niu-jersis
niu-iorkis
oficialur
nagvis
Senaxvisa
pirebs
da
neba
darTes
SeuzRudavad
gadamamuSavebel
danadgarebis
504
efeqtebi
drodadro
ufaso sargeblianoba.
warmoiSoba
maSin,
rodesac
saerTo sargeblianobis
SesaZlebelia
resursebi
(Common
did
tbaSi
kalmaxia
raodenobisTvis.
TiToeul
da
igi
xelmisawvdomia
meTevzes
SeuZlia
meTevzeebis
gaagrZelos
Tevzis
sxva
danaxarjebi
ar
meTevzeebis
asaxaven
SesaZleblobebze.
namdvil
danaxarjebs
Sedegad
meTevzis
sazogadoebisaTvis,
kerZo
vinaidan
mxolod
kerZo
saeqspluatacio
danaxarjebi,
aramed
Tevzis
maragebis
SeurTdebian
axali
monawileebi
manam,
sanam
fasi
aRniSnulia
ar
gauTanabrdeba
Fc
wertiliT.
Fc
505
sargeblianoba,
danaxarjebi (lari)
zRvruli
sazogadoebrivi
danaxarji
kerZo danaxarji
moTxovna
F*
Fc
Tevzis raodenoba
(TveSi)
rodesac saerTo sargeblianobis resursebi (magaliTad, Tevzi) xelmisawvdomia yvelasaTvis, maSin isini gamoiyenebian Fc
wertilamde, sadac kerZo danaxarji damatebiT miRebuli Semosavlis tolia. aseTi gamoyenebis dros gadaWarbebuli aRmoCndeba
efeqtiani F* done, romlis drosac resursis gamoyenebis zRvruli sazogadoebrivi danaxarji zRvruli sargeblianobis tolia (emTxveva
moTxovnis mruds).
amowurvis
(gadasaxadis)
gamo
araxelsayrelad
zRvruli
bevri
CaTvlis.
danaxarjebis
meTevze
F * -ze
samwuxarod,
tolia.
meti
saerTo
iZulebiTi
raodenobiT
Senatanis
Tevzis
sargeblianobis
daWeras
resursebis
ar
aris
praqtikuli.
aseT
SemTxvevebSi
resursi
zogjer
xdeba
ukve
cnobilia,
rom
gare
efeqtebi,
maT
Soris
saerTo
iTxoven
saxelmwifo
regulirebas.
ra
SemTxvevaSi
unda
daikavos
506
sazogadoebriv
dovlaTs
(Public
Goods)
ori
damaxasiaTebeli
niSani
(Nonrival
Goods),
Tu
warmoebis
nebismier
misi
eqspluataciis
danaxarjebi
ar
gaizrdeba,
Tu
masze
cxadia,
rom
damatebiTi
telemayureblis
mier
misi
gamoyenebiT
yidulobT
avtomobils,
gamoricxulia
misi
yidva
kidev
sxvis
mier.
misi
gamouricxavi
(Nonexclusive)
gamoricxva.
dovlaTiT
amis
Tu
dovlaTi
gamo
Znelia
sargeblianobisaTvis
SeuZlebelia
an
saerTod
gadasaxadis
adamianis
SeuZlebelia
daweseba;
maTi
Tavdacva.
Tu
eri
uzrunvelyofilia
kargi
TavdacviT,
es
yvela
Tu
regionis
an
qalaqis
administracia
ebrZvis
sasoflo-
gamoricxva
SeuZlebelia.
am
programiT
avtomobili
aris
miRebuli
sargeblianobidan
gamoricxvadi
saqoneli
praqtikulad
(amavdroulad
dovlaTi
gamoricxvadia,
magram
arakonkurentuli.
magaliTad,
xidze
moZraoba
gamoricxvadia _
mflobels
SeuZlia
akrZalos
xidis
507
darCeba
sxvebisTvis.
atmosferuli
haeri
aris
gamouricxavi,
xSirad
dovlaTi,
romelic
arakonkurentuli
da
gamouricxavia,
erovnuli
Tavdacva.
rogorc
ukve
aRvniSneT,
Tavdacva
aris
danaxarjebi
kidev
erTi
damatebiTi
adamianisaTvis
nulis
tolia.
dovlaTis
CamonaTvali
gacilebiT
mcirea,
vidre
kidev
magaliTad,
erTi
saSualo
damatebiTi
ganaTleba
bavSvis
konkurentulia
ganaTlebaze
moxmarebaSi.
dadebiTi
damatebiTi
danaxarji, radgan klasis gazrdis gamo sxva bavSvebze yuradReba mcirdeba. garda
amisa, fasiani swavlebis SemoRebam SeiZleba zogierTi bavSvi ganaTlebis miRebis
procesidan
gamoricxos.
saxelmwifo
ganaTlebas
uzrunvelyofs
adgilobrivi
sargeblianobis
da
am
erTeulis
warmoebaze
gaweuli
zRvruli
da
zRvruli
danaxarjebi
tolia.
igive
principi
gamoiyeneba
SemTxvevaSi
zRvruli
508
sargeblianoba
ganisazRvreba
sargebliT,
sazogadoebrivi
dovlaTis
SemTxvevaSi
unda
gairkves
rogor
afasebs
dovlaTiT.
sazogadoebrivi
dovlaTis
efeqtiani
donisaTvis
zRvruli
meore
momxmareblis
sargeblianobas,
moTxovnis
romelsac
mrudi.
TiToeuli
momxmarebeli
Rebulobs
mrudi
aRwers
warmoebis
zRvrul
moculobis
zRvruli
sargeblianoba.
analogiurad,
meore
momxmarebeli
aseTi
Sedegad
gaTvla
vRebulobT
sazogadoebrivi
warmoebis
sazogadoebrivi
TiToeuli
dovlaTis
donisaTvis
agregirebuli
keTdeba,
moTxovnis
mruds.
warmoebis
efeqtiani
done
ganisazRvreba
moTxovnisa
da
zRvruli
509
sargeblianoba,
lari
7,00
5,50
4,00
zRvruli danaxarjebi
D
D2
D1
1,50
10
raodenoba
dovlaTis
rom
raodenoba
warmoebulia
aSkarad
sazogadoebrivi
arasakmarisia.
dovlaTis
Aanalogiurad,
erTeuli.
aseT
510
Seexeba
sazogadoebriv
dovlaTs,
,,ubileTo
mgzavrebis
arseboba
ojaxi
ojaxebis
nebayoflobiT
metismetad
SeTanxmebebi
daTanxmdeboda
didi
Cveulebriv
raodenobis
araefeqtiania.
danaxarjebis
SemTxvevaSi
amrigad,
ganawilebas.
magram
nebayoflobiTi
kerZo
sazogadoebrivi
dovlaTis
warmoeba efeqtiani rom iyos, igi saxelmwifos mier unda iyos subsidirebuli an
uzrunvelyofili.
magaliTi 2
moTxovna sufTa haerze
SeviswavloT
sufTa
haeris
maxasiaTeblebi,
rogorc
sazogadoebrivi
dovlaTi. regionSi haeris xarisxs uamravi faqtori gansazRvravs, maT Soris hava,
qari, samrewvelo gamonabolqvi da sxva. haeris gasufTavebis nebismieri mcdeloba
gaaumjobesebs
sufTa
haeri
gamoricxva
atmosferul
gamodis
am
haers
rogorc
mTlianad
regionis
farglebSi.
gamouricxavi
dovlaTi
sargeblianobidan
praqtikulad
maSasadame,
romelime
SeuZlebelia.
adamianis
sufTa
haeri
haerSi
gadaxdisadmi
mzadyofna
uZravi
qonebis
bazris
analizis
saSualebiT. nebismieri ojaxi ori identuri saxlis yidvis dros, mets gadaixdis
im saxlSi, romelic mdebareobs ufro sufTa haeris mqone regionSi.
davuSvaT,
statikuri
qalaq
analizis
Sefasebebi. kerZod,
saxlebis
sxva
TbilisSi
sacxovrebeli
daxmarebiTYmiRebuli
saxlebis
iqna
sufTa
Sesaxeb
monacemebis
haerze
moTxovnis
maxasiaTeblebsa
da
garemos
Soris.
naxazze
19.11
naCvenebia
511
gadaxdisadmi
mzadyofna.
sxvaoba
sufTa
haerSi
gadaxdisadmi
3000
saSualo Semosavali
2500
dabali Semisavali
2000
1500
1000
500
10
azotis oqsidi
haeris
mciredi
gaumjobesebisaTvis
maRalSemosavliani
danaxarjebis
Sefasebebis
gamokvleviT
dadgenilia,
rom
kontrolis
zomebi
amcireben
512
Qq.
Tbilisis
daaxloebiT
20
yvela
aTas
mcxovrebis
lars
sargeblianoba
Seadgens.
Aaseve,
am
10%-iani
gamokvlevebiT
dadgenilia,
larze
naklebia.
Aamrigad,
regulirebidan
gaumjobesebiT
miRebuli
rom
danaxarjebi 20
sargeblianoba
513
mas
gansazRvros
mgzavrebis
uCndeba
dovlaTis
warmoeba
SesaZlebloba
mTavrobam
problema
moTxovna
stimuls
daawesos
xelsayrelia
gadasaxadebi
sazogadoebriv
aZlevs
adamianebs
saxelmwifosaTvis,
an
dovlaTze,
arasworad
baJebi.
Tu
rogor
,,ubileTo
warmoadginon
TavianTi upiratesobebi?
gadaxdis
mzadyofna
AW
W2 W3
W1
600
1200
1800
2400
ganawilebis
problemis
gadasawyvetad
farTod
gamoiyeneba
kenWisyris
agreTve
kenWisyraSi
danarCen
isini
irCeven
sakiTxebze.
kanonmdeblebs,
mniSvnelovani
romlebic
sakiTxebis
monawileoben
mosagvareblad
514
donis
arCeviT.
saerTo
sargeblianoba
imatebs
jamSi
ganaTlebis
xarjebis
zrdasTan
xarjebis
erTad.
momatebiT
magram
miRebuli
amasTan
izrdeba
mruds
romelic
aRwers
gadasaxadebisagan
gaTavisuflebuli
meore
mesame
moqalaqis
gadaxdisadmi
mzadyofnas,
piks
W3 , romelic
aRwevs
1800
laris
pirobebSi.
AW
wrfe
aris
erT
moswavleze
W1 ,W2 da W3
ganaTlebis
gadaxdisadmi
AW
jami. mrudi
erToblivi
aCvenebs maqsimalur
naxazze
19.12
advilad
SesamCnevia,
rom
erToblivi
gadaxdisadmi
mzadyofna maqsimums aRwevs, roca erT moswavleze ixarjeba 1200 lari. vinaidan
mrudi AW
gadasaxadebis
gaTvaliswinebiT,
maqsimaluri
wertili
1200
lari
erT
umravlesobis
wesiT?
davuSvaT,
rom
sazogadoebam
kenWisyriT
unda
gadawyvitos daixarjos erT moswavleze 1200 Tu 600 lari. pirveli moqalaqe xmas
miscems 600 lars, xolo danarCeni ori xmas miscems 1200 lars, romelic iqneba
arCeuli xmaTa umravlesobis wesiT.
xmaTa
umravlesobis
wesiT,
alternativis
miuxedavad
arCeuli
iqneba
varianti 1200 lari erT moswavleze. maSasadame, 1200 lari warmoadgens saukeTeso
variants
saSualo
xmis
mimcemisTvis
(medianuri
anu
saSualo
upiratesobis
moqalaqisaTvis; pirveli moqalaqe amjobinebs 600 lars, mesame 1800 lars). xmaTa
umravlesobis wesiT xarjebis done, romelsac airCevs saSualo xmis mimcemi,
yovelTvis iqneba misaRebi yvela alternatiul variants Soris.
iqneba Tu ara saSualo amomrCevlis mier arCeuli xarjebis done efeqtiani?
mocemul SemTxvevaSi es asea, vinaidan 1200 lari aris efeqtiani xarjebi. magram
saSualo xmis mimcemis upiratesoba xSirad ar emTxveva xarjebis efeqtian dones.
davuSvaT, mesame moqalaqis upiratesoba iseTive aRmoCnda, rogoric meoresi. aseT
SemTxvevaSi, miuxedavad imisa, rom saSualo amomrCeveli irCevs Tanxas 1200 lars
515
erT moswavleze, xarjebis efeqtiani done ukve naklebia, vidre 1200 laris dros
(mxedvelobaSi miiReba samive moqalaqis upiratesoba). am SemTxvevaSi umravlesobis
wesi iwvevs ganaTlebaze saxsrebis gadaxarjvas. Tu Cvens magaliTSi erTnairi
iqneboda pirveli da meore moqalaqis upiratesoba, maSin umravlesobis wesi
gamoiwvevda ganaTlebaze xarjebis arasakmaris dones.
maSasadame, miuxedavad imisa, rom xmaTa umravlesobis wesi avlens saSualo
amomrCevlis
upiratesobas,
misi
Sedegebi
ekonomikurad
yovelTvis
efeqtiania.
ZiriTadi terminebi
gadasaxadi narCenebze
nebarTva dabinZurebaze
anazRaurebadi depoziti
qouzis Teorema
saerTo sargeblianobis resursi
sazogadoebrivi dovlaTi
arakunkurentuli dovlaTi
gamouricxavi dovlaTi
sazogadoebrivi dovlaTis kerZo
upiratesoba
ZiriTadi daskvnebi
1.
sxvebis
sawarmoo
an
samomxmareblo
gadawyvetilebebze
,,Cavardnebs
iwvevs.
aRniSnulis
koreqtireba
SesaZlebelia
monacemebi
danaxarjebisa
da
sargeblianobis
Sesaxeb,
imis
sabazro
Soris
CavardniT
kerZo
gamowveuli
molaparakebebis
problemebis
gziT.
daZleva
qouzis
SeiZleba
Teoremis
mxareTa
mixedviT
516
aris
nulis
toli
da
adgili
ara
aqvs
strategiul qcevas.
naklebad
romelsac
kerZo
seqtori
efeqtianad
ver
awarmoebs,
aris
orive Tviseba
sazogadoebrivi
sargeblianoba
ganisazRvreba
dovlaTze
miwodeba
efeqtiania,
roca
zRvruli
sazogadoebrivi
xmis
micemis
umravlesobis
wesi
aris
sazogadoebrivi
done,
momxmarebelma.
Tumca
romelsac
es
ar
upiratesoba
niSnavs,
rom
mianiWa
aRniSnuli
medianurma
done
calsaxad
efeqtiania.
kiTxvebi ganxilvisaTvis
1.
rogori
damokidebulebaa
zRvrul
sazogadoebriv
sargeblianobasa
da
damokidebulebaa
zRvrul
sazogadoebriv
sargeblianobasa
da
ar
aris
gare
efeqtebis
winaaRmdeg
brZolisaTvis
gamoyenebuli
ori mxarisTvis?
517
14. saerTo
resursebiT
sargeblianobis
ra
SemTxvevaSi
warmoiSoba
gare
SemTxvevaSi
unda
daikavos
saxelmwifom
kerZo
firmebis
adgili
gansazRvros
mTavrobam
,,ubileTo mgzavrebis
problema
moTxovna
stimuls
sazogadoebriv
aZlevs
dovlaTze,
adamianebs
518
Tu
arasworad
2. konkurentuli
wonasworobiT
miRweuli
ganawilebis
Sefasebas
ekonomika
(Welfare
Economics)
Seiswavlis
zogadi
faqtorebis
ganawileba
pareto-optimaluria,
Tu
SeuZlebelia
samomxmareblo
saqonlis/Semosavlis
kontraqtebis
pareto-optimaluri
(SeTanxmebaTa)
ganawilebis
mrudi
Sesabamisi
aris
wertilebis
aRmniSvneli traeqtoria.
wonasworobis
analizis
dros
Cven
ganvixileT
produqtisa
da
dakavSirebulia
samarTlianobis
problemasTan.
Oorive
cneba
519
aRiniSna,
efeqtiani
ganawileba
srulyofili
konkurenciis
Sexeduleba
mWidrod
aris
dakavSirebuli
sargeblianobis
Sesaxeb
konkretuli
konkurentuli
magaliTis
wonasworobiT
ilustracia
miRweuli
imis
ganawileba
dasamtkiceblad,
yovelTvis
ar
rom
aris
samarTliani.
naxazze
ekonomikis
mxolod A da B
20.1
warmodgenili
efeqtiani
gacvlis
X da
zogadi
saqonlis
wonasworobis
mwarmoebeli
modeli,
sadac
individebi arseboben.
20
18
16
14
10
M (O B )
12
10
8
E
A3
6
B1
B2
OA
10
A1
B3
6
A2
10
12
14
16
18
20
Tu
saqonlis
gamoSvebis
amsaxveli
naxazidan
(nax.
20.1)
samomxmareblo
20.2
ganurCevlobis
A1
mruds
Seesabameba
150
erTeuli
520
(UB=400
Seesabameba
utili).
D
sargeblianobaTa
amsaxvel
diagramaze
am
D wertili.
uB
500
C( A1, B3 )
D( A2 , B2 )
400
300
200
E( A3 , B1 )
100
FM
O
100
200
300
400
uA
500
(UB=150
Seesabameba
utili).
sargeblianobaTa
E Ewertili,
xolo
naxazze
da
wertilebis
amsaxvel
20.1
diagramaze
sargeblianobaTa
am
am
E wertili.
SeerTebiT
miviRebT
FM F
SesaZlo
erTiani
SesaZlo
sargeblianobaTa
mrudi
(Grand
Utility-Possibility
Curve)
naxazze 20.1 asaxul
N M J
Curve)
521
aRmniSvneli
wertilebi
SevaerToT
texiliT.
miviRebT
erTian
SesaZlo
OA M
wertils
FM
transformaciis
samomxmareblo
mrudze,
kontraqtis
mrudi
maSin
(romelic
Tu avirCevT sxva
SegviZlia
ar
aris
avagoT
OA N
sxva
naCvenebi
naxazze
20.1).
600
500
FM
400
FN
300
200
100
FM
FN
400
500
O
100
200
300
600
uA
700
amrigad,
SegviZlia
davadginoT
warmoebisa
da
gacvlis
sxva
pareto-
mruds.
maSasadame,
romelime
individis
mier
moxmarebuli
saqonlis
an
Semosavlis
wonasworobas
mivyavarT
pareto-efeqtianobis
Sedegamde,
optimaluri
garigebebis
mrudis
nebismier
wertilSi
SeiZleba
samarTlianobis
motiviT
SeiZleba
moaxdinos
saqonlis
an
522
daxmarebis
aRvniSneT,
konkurentuli
wonasworoba
SeiZleba
arsebobdes
gadanawileba
konfliqtSi
movides
efeqtianobasTan.
formalurad
meore
Teorema amtkicebs:
Tu individualuri upiratesobebi gamokveTilia, maSin TiToeuli paretoefeqtiani ganawileba warmoadgens konkurentul wonasworobas.
ufro martivad, Teorema amtkicebs, rom yoveli wonasworoba, romelic
pretenzias acxadebs samarTlianobaze, SeiZleba miRweul iqnas individTa Soris
resursebis ganawilebiT da aseTi ganawileba araefeqtianobis gancdas ar iwvevdes.
realurad
efeqtianobisa
da
samarTlianobis
amocanebi
ar
SeiZleba
20.3
zustad
ganisazRvros
gamomdinare,
socialuri
individualuri
keTildReobis
funqciis
sargeblianoba.
saxiT
maTi
aqedan
warmodgena
ar
xerxdeba.
samarTlianobis Sesaxeb arsebobs oTxi Sexeduleba:
1.
523
utilitaruli
gulisxmobs
sazogadoebis
yvela
wevris
saerTo
sargeblianobis maqsimizacias;
4. bazarze orientirebuli dovlaTis sabazro ganawileba warmoadgens yvelaze
samarTlians.
egalitaruli
Sexedulebebis
mixedviT,
dovlaTi
mkacri
TanabrobiT
unda
zogjer
SeiZleba
daxasiaTdes,
rogorc
egalitaruli,
rac
meti
SemosavlebiT.
Cven
SeiZleba
vaiZuloT
adamianebi
imuSaon
meti
is
keTildReoba,
romelsac
daZabuli
SromiT
miaRwies,
SeiZleba
sazogadoebis
yvelaze
naklebad
uzrunvelyofili
wevrebis
sargeblianobas.
utilitarizmis momxreebi garkveul zRvars avleben yvelaze metad da yvelaze
naklebad uzrunvelyofili sazogadoebis wevrebs Soris.
bazarze
orientaciis
mixedviT
Tu
vimsjelebT,
samarTlianad
SeiZleba
wonasworuli
ganawilebis
wertili,
maSin
am
aris
SexedulebiT
SesaZlo
sargeblianobaTa
mrudze
gamosaxul
pareto-optimumis
keTildReobis
funqciis
asagebad
arsebobs
erTaderTi
meTodi
30
Cm.: John Rawls, A Teory of Justice (New York: Oxford University Press, 1971).
524
uB
uB
500
500
600
600
400
400
D
W3
W3
W2
W2
200
W1
W1
200
G
O
uA
200
400
600
800
400
600
uA
800
socialuri
200
keTildReobis
funqcia
gviCvenebs
da
individebis
20.4
W1 W 2
warmoadgenen
da W3
socialuri
keTildReobis
mrudebze
dabla
mdebare
arsebuli
mrudidan
wertilebis
maRla
Sesabamis
mdebare
socialur
mrudze
keTildReobas.
gadasvla
mTlianad
gazrda
SesaZlebelia
mxolod
meore
individis
keTildReobis
Semcirebis xarjze.
socialuri
keTildReobis
mrudis
Sexebis
wertili
erTian
SesaZlo
wertilis
(eTikuri
dasadgenad,
msjeloba)
sazogadoebam
erTmaneTs
unda
Seudaros
Caataros
SefasebiTi
sxvadasxva
individTa
sargeblianobebi.
keTildReobis
Sesaxeb
warmodgenas
iZleva
Semosavlebis
525
keTildReobis
erT-erTi
xelmisawvdomi
indikatoria
da
farTod
gansxvavebani
bunebriv
unarSi,
ganaTlebis
doneSi,
profesiul
qaRaldebsa
(aqciebi,
obligaciebi)
da
uZrav
qonebaze
sakuTrebis
uTanabrobis
siRrme
aRiwereba
lorencis
mrudiT.
mosaxleobis
jgufebi
RerZze
lagdebian
dabalSemosavlianebidan
OE
aris
diagonals,
warmodgenili.
xolo
absoluturi
lorencis
mrudi
araTanabarzomiereba
asaxavs
Semosavlebis
OGE
faqtiur
piriqiT,
rac
ufro
dabalia
diferenciaciis
done,
miT
ufro
axlosaa
qveynebSi
Tanxa
gadasaxdelebis
_
saxiT.
Semosavlebis
xelfasebis,
Tumca
es
gadanawilebisas
dividendebis,
sistema
ar
gaiTvaliswineba
sargeblis,
iTvaliswinebs
yvela
transfertuli
im
Semosavlebs,
526
100
absoluturi
Tanabarzomiereba
absoluturi uTanabroba
Semosavlebis procenti
80
60
D
F
40
C
lorencis mrudi
(faqtiuri
ganawileba)
20
B
A
0
20
40
60
G
100
80
mosaxleobis procenti
ganviTarebul
qveynebSi
saxelmwifo
aqtiurad
ereva
Semosavlebis
RaribTa
dazRveva,
saxelmwifo
daxmarebebi
daxmarebis
programebi
mravalSvilian
ojaxebze,
(socialuri
SeRavaTebi
da
samedicino
binis
qiraSi,
gadanawilebis
Sedegad
lorencis
mrudi
gadaadgildeba
80
Semosavlis procenti
60
D
F
40
B
C
20
B
A
0
20
40
60
80
gadasaxdelebis gacemamde
100
100
mosaxleobis procenti
527
rodesac
PF MR F MC F .
miviRebT:
PC / PF MC C / MC F
an
PC / PFF MRTC F
aseve
amaxinjeben
zogad
wonasworobas,
radganac
iwveven
ukanaskneli
cdilobs
saqonelSemcvlels.
ra
Seamciros
urTierTSemcvlelobis
sagadasaxado
mzardi
efeqti
tvirTi,
iwvevs
irCevs
erToblivi
sakvebis
momxmarebeli
ibegreba
25%-iani
gadasaxadiT,
xolo
528
PC / PF MRTCF
ganixileba
orive
SemTxveva:
1.
Tu
tansacmlis
warmoeba
ukanasknels
adgili
aqvs
maSin,
rodesac
gacvla
momxmareblebsa
da
miRwevas
(rodesac
kerZo
zRvruli
danaxarjebi
ar
emTxveva
rom
ar
arsebobs
gare
efeqtebi,
sazogadoebrivi
saqoneli,
riskiani
Tavisufali
bazris
marTebulia.
magram
ekonomikaSi
saxelmwifos
wonasworobis
realur
cxovrebaSi
Careva
unda
mixedviT,
es
ase
Sefasdes
Semosavlebis
ar
aris.
ganawileba
amitomac
Semosavlebis
sabazro
ganawilebis,
20.6
529
bazrebis
sabazro
warumatebloba
Zalaufleba,
oTxi
arasruli
ZiriTadi
informacia,
mizeziT
gare
aris
efeqtebi,
iseT
moculobas,
romlis
drosac
zRvruli
amonagebi
zRvrul
ufro
mcire
gamoTavisuflebuli
zRvrul
faqtorebi
danaxarjebs.
gadairTveba
amavdroulad,
tansacmlis
warmoebidan
warmoebaze.
Sedegad,
sawarmoo
gadawyvetilebebis
dros
ar
iyeneben
momxmareblebis
Sedegebs
davuSvaT,
rom
iwvevs
sabazro
profkavSirebis
Zalaufleba
saSualebiT
miwodebas
warmoebis
muSebma
faqtorTa
xelSi
akontroleben sakvebis
Caigdes
warmoebis
maSasadame,
MRTS F LK wF / r wC / r MRTS C LK .
sabolood,
warmoebis
ar
yidulobs,
Tundac
misi
SeZeniT
sargeblianoba
miiRos.
Aaseve,
530
amrigad,
informaciulma
problemam
SeiZleba
konkurentuli
bazris
araefeqtianoba gamoiwvios.
gare efeqtebi. fasebis sistema efeqtianad muSaobs, radgan sabazro fasebi,
rogorc
mwarmoeblisTvis
warmoadgenen.
zogjer
momxmarebelTa
saqmianobas.
aseve
sabazro
Tu
momxmareblisTvis,
fasebi
sawarmoo
ver
informaciis
asaxaven
saqmianoba
an
wyaros
mwarmoebelTa
moxmareba
da
zegavlenas
maSin
saubroben
(eqsternaliebi)
gare
gamoiyeneba
efeqtebis
imitom,
rom
arsebobaze.
zegavlena
termini
xdeba
gare
efeqtebi
saqmianobis
sxva
efeqts.
danaxarjebis
qarxana
zust
ver
acnobierebs
masStabs.
es
iwvevs
wylis
dabinZurebiT
warmoebis
gamowveuli
faqtorTa
gamoyenebis
danaxarjebis
gaangariSebis
dros
gaTvaliswinebul
iqnes
wylis
aRar
momxmareblisTvis
SeuZlia.
sazogadoebrivi
Mmagram
dovlaTi
(saqoneli)
mravali
miiRo,
531
ZiriTadi terminebi
keTildReobis ekonomika
SesaZlo sargeblianobis mrudi
erTiani SesaZlo sargeblianobis mrudi
keTildReobis pirveli Teorema
keTildReobis meore Teorema
socialuri keTildReobis funqcia
egalitaruli Sexeduleba
roulzianuri Sexeduleba
utilitaruli Sexeduleba
bazarze orientirebuli Sexeduleba
lorencis mrudi
kvazioptimumi
ZiriTadi daskvnebi
1.
keTildReobis
aRwerili
ekonomika
Seiswavlis
pareto-optimaluri
zogadi
mdgomareobis
wonasworobis
miRwevisa
da
modelSi
socialuri
erTad
gulisxmobs
warmoebis
faqtorebis,
aseve
saqonlis
da
samarTlianobis
motiviT
SeiZleba
moaxdinos
saqonlis
an
pareto-efeqtiania.
amtkicebs, rom
keTildReobis
ekonomikis
meore
Teorema
samarTlianobis
Sesaxeb
ganixileba
oTxi
Sexeduleba:
egalitaruli
yvelaze
naklebad
uzrunvelyofili
adamianebis
sargeblianobis
maqsimizacias;
bazarze
orientirebuli
dovlaTis
sabazro
individebis sargeblianobebis
532
ganawilebis
damokidebulebas
Semosavlebis
Tanabarzomierebis
absolutur
xarisxs
Tanabarzomier
da
da
gviCvenebs
uTanabro
ganawilebas Soris.
8. kvazioptimumis (`meore saukeTesos~) Teoriis Tanaxmad Tu erT dargSi an
dargTa garkveul jgufSi SeuZlebelia aRmoifxvras damaxinjeba, ukeTesia uari
iTqvas sxva dargSi an dargTa jgufSi maqsimaluri efeqtianobis miRwevaze.Ees
aucilebelia ekonomikis dabalansebuli ganviTarebisaTvis.
kiTxvebi ganxilvisaTvis
1.
gadanawilebis
SemTxvevaSi.
14. SeafaseT monopoliis arsebobasTan dakavSirebuli eeqtianobis danakargebi.
15. rogor gesmiT cneba kvazioptimumi (,,meore saukeTeso)?
16. CamoTvaleT bazris warumateblobis oTxi ZiriTadi mizezi.
17. sazogadoebrivi dovlaTis arasakmarisi miwodebis SemTxvevaSi, saxelmwifos
mier problemebis mogvarebis ra gzebi arsebobs?
533
gamoyenebuli literatura
1.
2. burjaliani
j.,
ioSiro
nakamacu,
analitikuri
Jurnali
`strategia
da
feli
u.
oberenderi
p.,
mikroekonomikis
safuZvlebi,
Targmani
germanuli
e.,
i.
gagniZe,
m.
CavleiSvili,
i.
nacvliSvili,
m.
nacvalaZe,
Tbilisi, 2007.
Schaum
Outline
of
Theory
and
Problems
of
Macmillan, 1992.
9. Pindyck R.S. and Rubinfeld D.L., Microeconomics, Fifth
edition, Prentice
and
the
Microeconomics,
12. a .,
staff
of
Research
and
Education
Association,
2000.
M,
13. .., M;
.,1998.
- ,,, .,
2001.
14. ., ., , - ,,, .,
15. http://www.freeusaguide.com/col_index.htm
16. http://www.bls.gov/bls/glossary.htm#C
15. http://microeconomica.economicus.ru/
16. http://nova.umuc.edu/~black/pageg.html
The Economics Net-TextBook
17. http://www.ksg.harvard.edu/nhm/notes.htm
Mas-Colell, Whinston, and Green, Microeconomic Theory, Oxford University
Press (1995).
18. http://daphne.palomar.edu/jose/sabbatical
19. http://www.math.omsu.omskreg.ru/info/learn/micro/D.htm
.
534
2002.
20. ***http://myphlip.pearsoncmg.com/cw/mplistres4.cfm?vbookid=152
Microeconomics, 5/e Robert S. Pindyck
535
C
iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti
ekonomikisa da biznesis fakulteti
s i l a b u s i
kursi _ mikroekonomika
bakalavriati ECTS: 10 krediti
2008 -2009 saswavlo weli
avtorebi: sruli profesori e. xaraiSvili
asocirebuli profesorebi:
i. gagniZe, m. CavleiSvili, i. nacvliSvili
asistent-profesori m. nacvalaZe
misamarTi:
0186 Tsu maRlivi (X) korpusi, universitetis q. #2, oTaxi #506;
tel. 30 37 53; faqsi (99532) 30 37 53.
www.economics.tsu. ge/ micro
Tbilisi 2008
536
kursis mizani
Camouyalibos studentebs analitikuri ekonomikuri azrovneba, Seaswavlos maT
ekonomikuri analizis Tanamedrove instrumentebis gamoyeneba gadawyvetilebebis
miRebisa da socialur-ekonomikur problemaTa gadaWris procesSi.
kursis amocanebi
_ Seaswavlos studentebs mikroekonomikuri analizis instrumentebis
gamoyeneba Teoriis SemoqmedebiTi aTvisebisaTvis; daexmaros maT Teoriuli codna
gamoiyenon praqtikuli problemebis gadaWraSi.
_ gaarkvios studentebi momxmarebelTa qcevis TeoriebSi, bazris efeqtiani
funqcionirebis koncefciebSi martivi maTematikuri aparatis gamoyenebiT;
_ gamoumuSavos studentebs warmoebis faqtorTa bazrebis, riskebis
Sefasebis, bazris uunarobisa da informaciuli problemebis pirobebSi efeqtiani
moqmedebisa da optimaluri gadawyvetilebis miRebis, bazrebis urTierTgavlenisa
da zogadi wonasworobis analizis unar-Cvevebi;
_ Seaswavlos maT ekonomikis efeqtiani funqcionirebis meTodebi.
winapiroba
kursis masalebis warmatebiT aTvisebisaTvis studentebs Seswavlili
hqondeT Semdegi akademiuri kursebi: maTematika; ekonomikis principebi.
unda
leqtorTan/seminaris
xelmZRvanelTan
SemuSavebuli
ganrigis
Sesabamisad;
finaluri gamocda _ weriTi, kombinirebuli.
swavlebis meTodebi
1. pirdapiri swavleba (leqcia), sadac gamoyenebuli iqneba:
struqturirebuli praqtika (leqtoris mier problemis an amocanis nabijnabij analizi studentebTan erTad);
mizanmimarTuli praqtika (studentebis mier damoukidebeli muSaoba da
leqtoris mxridan maTi samuSaos kontroli);
damoukidebeli praqtika (studentebis damoukidebeli muSaoba leqtorTan
uSualo kavSiris gareSe da davalebis wardgena seminarze).
2. modelireba, romelic iTvaliswinebs: modelirebuli savarjiSoebSi mocemuli
ZiriTadi koncefciebis axsnasa da gameorebas, rolebis, wesebis, proceduris
gacnobas,
praqtikuli
savarjiSoebis
Sesrulebas,
Sedgebis
Sejamebasa
da
procesis analizs.
3. kooperireba/jgufuri muSaoba, romelic iTvaliswinebs:
modelis/savarjiSos Sedarebas realur cxovrebasTan, kavSirebis dadgenas
savarjiSosa da kursis ZiriTad Sinaarss Soris;
ZiriTadi ilustrirebuli ekonomikuri koncefciebis mimoxilvas da jgufur
prezentaciebs, sadac Cadebuli iqneba Sejibris elementebi.
4. kvleva/jgufuri muSaoba, romelic iTvaliswinebs:
studentTa Soris urTierTswavlebis danergvas, sxvisi azrebis mosmenas,
Sefasebas da saerTo daskvnebis Camoyalibebis unaris ganviTarebas;
537
kiTxvis
reJimi
(mniSvnelovani
sakiTxebis,
faqtebis,
daskvnebis
Temebis dasaxeleba
leqci
a
seminari
2
2
1
2
4
2
vada
Semodgomis semestri
1.
3.
4.
5.
momxmarebelTa qceva
individualuri da sabazro moTxovna
2.
6
7.
8.
9
gaurkvevloba da riski
2
warmoebis Teoria da danaxarjebi
1
mogebis maqsimizacia da konkurentuli
2
miwodeba
konkurentuli bazrebis analizi
2
4
2
sul saaTebi
4
4
15 sT
30 sT
2
2
1
2
4
2
2
I kvira
II kvira
III kvira
IV-V kvira
VI- kvira
VII
kviris
seminarze
VIII - IX kvira
X kvira
XI-XII kvira
XIII-XIV kvira
XV kviris seminarze
gazafxulis semestri
10
11
12
13
14
monopolia da monofsonia
faswarmoqmna
sabazro
Zalauflebis
pirobebSi
monopolisturi
konkurencia
da
oligopolia
TamaSTa Teoria
sawarmoo faqtorTa bazrebi
mesame Sualeduri Semowmeba
15
16
17
18
538
I-II kvira
III
IV-V
VI-VII
VIII
IX kviris seminarze
X
XI-XII
XIII
XIV
XV
seminarze
kviris
sul saaTebi
jami
15 sT
30 sT
30 sT
60 sT
Sefaseba
Ggamoyenebuli iqneba Sefasebis ori tipi:
1. uwyveti Sefaseba (Temis Teoriuli nawili _ esse, savarjiSoebi da
amocanebi,
testireba
yoveli
Temis
Semdeg,
situaciebis
ganxilva-Sefaseba,
saboloo
Sefaseba
(gamocdebi:
testebiT,
zepiri,
werilobiTi,
,,Ria
Besanko
A.,
Braeutigam
Ronald
R.,
Microeconomics.
An
edition, Prentice
damatebiTi literatura
1. gagniZe i., nacvalaZe m., buloni p., mikroekonomika, meToduri
saxelmZRvanelo, naw. 1 da naw. 2, Tbilisi, 2001.
2. biwaZe b., lipartia z., cimintia k., mikroekonomika, gamomcemloba
,,afxazeTis mecnierebaTa akademia, Tbilisi, 2004.
6. pindaiki r. rubinfeldi d., mikroekonomika, (mokle Targmani inglisuri
da rusuli enidan), mTargmneli da redaqtori lobJaniZe v., Tbilisi,
gamomcemloba ,,lampari, Tbilisi, 1998.
7. .., M, , - ,
, 2001.
539
Companies. 1992.
mikroekonomikis onlain-saxelmZRvaneloebi:
http://www.amp.aknet.kg/microeconomics/contents.htm
http://www.uef.ru/rus/parts/microeconomics/
http://www.math.omsu.omskreg.ru/info/learn/micro/D.htm
http://daphne.palomar.edu/jose/sabbatical
http://nova.umuc.edu/~black/pageg.htm
literaturis xelmisawvdomoba:
ZiriTadi da damxmare literaturis umetesi nawili xelmisawvdomia. igi aris
erovnul da Tsu biblioTekebSi, aseve ekonomikisa da biznesis fakultetis
biblioTekaSi, mikroekonomikis kaTedraze _ oTaxi #506.
garda
aRniSnuli
literaturisa,
studentebs
miecemaT
leqtorebis
mier
win
studentebs
CautardebaT
test-konkursi,
rogorc
codnis
TviT
adre.
yvelaze
maRali
qulebis
mqone
swavlis Sedegebi
1. codna da gacnobiereba
540
jgufi
gamarjvebulad
1.1 studentebs
gamoyeneba
gadawyvetilebebis
miRebisa
da
Tanamedrove instrumentebis
socialur-ekonomikur
problemaTa
gadaWris procesSi
1.2
studentebs
gaazrebuli
eqnebaT
mikroekonomikuri
analizis
Tanamedrove
Sesabamisi
literaturuli wyaroebis
unari
unari
3. zogadi unarebi
3.1 kognituri unarebi: analizisa da sinTezis, masalebis dajgufebisa da
meoradi
informaciebis
Seqmnis,
debatebSi
monawileobis,
kontrargumentebis
warmoCenis unarebi
3.2
teqnologiuri
unarebi:
Tanamedrove
kompiuteruli
programebis
541
542
ANNOTATION
Georgia has gained the political sovereignty and began to build the
democracy , civil society and market economy.
involves
reforms
in higher
This process
also
goal of Ivane
is to introduce
educational
Microeconomics
Chair
have
tried
develop
textbook
for
new challenges of
educational reforms.
Most of examples, applications, and extensions are drawn from the real
world and especially from Georgian economy and lifestyle. We equip
students with the theoretical framework to make wise decisions in
practice and to understand todays discussion of tomorrows problem.
However,
we
hope
textbook
will
help
students
to
understand
of
factors
market
efficiency;
to identify
to
identify
efficiency
and equity.
543
Microeconomics
Course Content
1.
Contemporary
2.
3.
4.
Consumer Behavior
5.
6.
7.
Production Theory
8.
Production Costs
9.
10.
11.
12.
Pricing
13.
14.
15.
Factors Markets
16.
17.
18.
19.
20.
Welfare Economics
in Markets
Microeconomics
(Undergraduate Program ECTS 10).
Authors:
Full Prof.
E. Kharaishvili
544
SeniSvnebisa da winadadebebisaTvis
545
SeniSvnebisa da winadadebebisaTvis
546