Lampiran A

Data Literatur

Densitas aquadest ( T= 26 C )

: 996.783 kg/m
: 13600 kg/m

Densitas air raksa

o

Viskositas aquadest ( T = 26 C )
Pipa 1: Diameter = 1.25 in
Diameter inside = 0.035052
Pipa 2: Diameter = 1 in
Diameter inside = 0.022645
Pipa 3: Diameter = 0.75 in
Diameter inside = 0.020929

: 0.972 cP

Lampiran B
Data pengamatan
B.1. Data Ruang
Hari Ke-1
Suhu ( oC )
26
26.5

Awal
Akhir

Hari Ke-2
Tekanan (mmHg)
698
696

B.2. Data Percobaan

Variabel
Berat Pikno kosong
Berat Pikno+aqu
Berat pikno+air kran
Laju alir aquadest
Laju alir air kran

1
20.0725
46.1829
46.0552
157.5
129

2
20.1352
46.0506
46.1517
148
129.5

3
20.0707
46.0912
46.0911
140.5
130

B.3. Kalibrasi Orificemeter

t1 (s)
AH cm)
1
3.03
2
3.23

V1 (ml)
450
650

t2 (s)
3.1
2.71

V2 (ml)
310
640

670
950
1220
1720

2.29
2.42
2.38
2.52

590
670
740
900

3
4
5
6

3.27
3.45
3.09
3.57

Suhu ( oC )
25
26

B.4. Faktor Gesekan

AH (cm)
1
2
3
4
5
6

D pipa 1 = 1.25 in
1
2
0.05
0.05
0.10
0.10
0.15
0.15
0.20
0.20
0.30
0.30
0.40
0.40

AH (cm) manometer
D pipa 2 = 1 in
1
2
0.10
0.10
0.20
0.20
0.30
0.30
0.40
0.40
0.50
0.50
0.50
0.50

D pipa 3 =0.75 in
1
2
0.20
0.20
0.30
0.30
0.40
0.40
0.50
0.50
0.60
0.60
0.70
0.70

Tekanan (mmHg)
698.5
697

B.5. Panjang Ekivalen

B.5.1. Panjang Ekivalen Elbow
AH (cm)
AH (cm) mano
1
2
1
0.10
0.10
2
0.20
0.20
3
0.40
0.40
4
0.50
0.50
5
0.60
0.60
6
0.60
0.60

B.5.3. Panjang Ekivalen Valve 1 D pipa 1.25 in

AH (cm)
AH (cm) mano
Fully Open
1/2 Fully open
1
2
1
2
1
0.20
0.20
0.40
0.40
2
0.40
0.40
0.60
0.60
3
0.60
0.60
0.80
0.80
4
0.80
0.80
1.00
1.00
5
1.10
1.10
1.20
1.20
6
1.20
1.20
1.60
1.60
B.5.4. Panjang Ekivalen Valve 2 D pipa 1 in
AH (cm)
AH (cm) mano
Fully Open
1/2 Fully open
1
2
1
2
1
0.20
0.20
0.30
0.30
2
0.30
0.30
0.40
0.40
3
0.30
0.30
0.50
0.50
4
0.40
0.40
0.60
0.60
5
0.50
0.50
0.80
0.80

B.5.2. Panjang Ekivalen Sambungan T

AH (cm)
AH (cm) mano
1
2
1
0.30
0.30
2
0.40
0.40
3
0.50
0.50
4
0.50
0.50
5
0.60
0.60
6
0.60
0.60

B.5.5. Panjang Ekivalen Valve 2 D pipa 0.75 in

AH (cm) mano
Fully Open
1/2 Fully open
AH (cm)

0.20

0.20

0.40

0.40

2
3
4
5
6

0.30
0.40
0.50
0.70
0.80

0.30
0.40
0.50
0.70
0.80

0.50
0.60
0.70
0.90
1.10

0.50
0.60
0.70
0.90
1.10

Di Orifice = 1.35 cm
Panjang Pipa 140 cm

4
5
6

C.3.9. Koefisien Or
Ah Orifice
1
2
3
4
5
6

C.3.10 Karakteristik

Lampiran C
Hasil Antara
AH cm)
1
2
3
4
5
6

t2 (s)
3.1
2.71
2.29
2.42
2.38
2.52

V2 (ml)
310
640
590
670
740
900

C.2 Faktor Gesekan

C.2.1 Pipa 1.25 in
Ah manometer (cm)
Ah Orifice
D = 1.25 in
1
2
1
0.05
0.05
2
0.10
0.10
3
0.15
0.15
4
0.20
0.20
5
0.30
0.30
6
0.40
0.40

V2 (m3)
0.00031
0.00064
0.00059
0.00067
0.00074
0.00090

Q2(m3/S)
0.0001000
0.0002362
0.0002576
0.0002769
0.0003109
0.0003571

Ah Manometer
Rata2 (cm) (Ahorif)^0.5
0.05
0.10
0.15
0.20
0.30
0.40

0.1000
0.1414
0.1732
0.2000
0.2236
0.2449

Ah^0.5
0.100
0.141
0.173
0.200
0.224
0.245

Q
(m3/s)

v
(m/s)

Nre

F
(m2/s2)

0.000140
0.000198
0.000242
0.000280
0.000313
0.000343

0.1451
0.2052
0.2513
0.2902
0.3244
0.3554

5989.6478
8470.6412
10374.3744
11979.2957
13393.2597
14671.5809

0.0620
0.1240
0.1859
0.2479
0.3719
0.4958

0.0369
0.0369
0.0369
0.0369
0.0442
0.0491

Q
(m3/s)

v
(m/s)

Nre

F
(m2/s2)

0.000140
0.000198
0.000242
0.000280
0.000313
0.000343

0.2509
0.3548
0.4346
0.5018
0.5610
0.6146

6691.9691
9463.8734
11590.8304
13383.9381
14963.6978
16391.9096

0.1240
0.2479
0.3719
0.4958
0.6198
0.6198

0.0159
0.0159
0.0159
0.0159
0.0159
0.0133

Q
(m3/s)

v
(m/s)

Nre

F
(m2/s2)

0.000140
0.000198
0.000242
0.000280
0.000313
0.000343

0.4070
0.5756
0.7049
0.8140
0.9100
0.9969

10032.4230
14187.9887
17376.6663
20064.8460
22433.1798
24574.3172

0.2479
0.3696
0.4929
0.6161
0.7393
0.8625

0.0187
0.0140
0.0124
0.0116
0.0112
0.0109

C.2.2 Pipa 1 in
Ah Orifice
1
2
3
4
5
6

Ah manometer (cm)
D = 1 in
1
2
0.1
0.1
0.2
0.2
0.3
0.3
0.4
0.4
0.5
0.5
0.5
0.5

Ah Manometer
Rata2 (cm) (Ahorif)^0.5

Ah manometer (cm)
D = 0.75 in
1
2
0.2
0.2
0.3
0.3
0.4
0.4
0.5
0.5
0.6
0.6
0.7
0.7

Ah Manometer
Rata2 (cm) (Ahorif)^0.5

0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.5

0.1000
0.1414
0.1732
0.2000
0.2236
0.2449

C.2.3 Pipa 0.75 in

Ah Orifice
1
2
3
4
5
6

0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7

0.1000
0.1414
0.1732
0.2000
0.2236
0.2449

C.3 Panjang ekivalen

C.3.1 valve Fully open pada pipa D=1.25 in
Ah manometer (cm)
Ah Manometer
Ah Orifice
D = 1.25 in
Rata2 (cm) (Ahorif)^0.5
1
2
1
0.20
0.20
0.20
0.1000
2
0.40
0.40
0.40
0.1414
3
0.60
0.60
0.60
0.1732
4
0.80
0.80
0.80
0.2000
5
1.10
1.00
1.05
0.2236
6
1.20
1.20
1.20
0.2449
C.3.2 valve Fully open pada pipa D=1 in
Ah manometer (cm)
Ah Manometer
Ah Orifice
D = 1 in
Rata2 (cm) (Ahorif)^0.5
1.00
2
1
0.20
0.20
0.20
0.1000
2
0.30
0.30
0.30
0.1414
3
0.30
0.30
0.30
0.1732
4
0.40
0.40
0.40
0.2000
5
0.50
0.50
0.50
0.2236
6
0.60
0.60
0.60
0.2449
C.3.5 Valve Fully open pada pipa D=0.75 in
Ah manometer (cm)
Ah Manometer
Ah Orifice
D = 0.75 in
Rata2 (cm) (Ahorif)^0.5
1
2
1
0.2
0.2
0.2
0.1000
2
0.3
0.3
0.3
0.1414
3
0.4
0.4
0.4
0.1732
4
0.5
0.5
0.5
0.2000
5
0.7
0.7
0.7
0.2236
6
0.8
0.8
0.8
0.2449

Q
(m3/s)

v
(m/s)

F
(m2/s2)

Le
(m)

0.000140
0.000198
0.000242
0.000280
0.000313
0.000343

0.1451
0.2052
0.2513
0.2902
0.3244
0.3554

0.2479
0.4958
0.7437
0.9916
1.3015
1.4874

0.1474
0.1474
0.1474
0.1474
0.1548
0.1474

0.2031
0.2872
0.3518
0.4062
0.4542
0.4975

Q
(m3/s)

v
(m/s)

F
(m2/s2)

Le
(m)

0.000140
0.000198
0.000242
0.000280
0.000313
0.000343

0.2509
0.3548
0.4346
0.5018
0.5610
0.6146

0.2479
0.3719
0.3719
0.4958
0.6198
0.7437

0.0319
0.0239
0.0159
0.0159
0.0159
0.0159

0.3513
0.4967
0.6084
0.7025
0.7854
0.8604

Q
(m3/s)

v
(m/s)

F
(m2/s2)

Le
(m)

0.000140
0.000198
0.000242
0.000280
0.000313
0.000343

0.4070
0.5756
0.7049
0.8140
0.9100
0.9969

0.2479
0.3719
0.4958
0.6198
0.8677
0.9916

0.0112
0.0084
0.0075
0.0070
0.0078
0.0075

0.5698
0.8058
0.9869
1.1395
1.2740
1.3956

C.3.7 Sambungan T
Ah Manometer (cm)
Ah Orifice
1
2
1
0.30
0.30

Ah Mano
Rata2 (cm)
0.30

(Ahorif)^0.5
0.1000

Q
(m3/s)
0.000140

v
(m/s)
0.1451

F
(m2/s2)
0.3719

f
0.2212

Le
(m)
0.2031

0.40

0.40

0.40

0.1414

0.000198

0.2052

0.4958

0.1474

0.2872

0.50

0.50

0.50

0.1732

0.000242

0.2513

0.6198

0.1229

0.3518

4
5
6

0.50
0.60
0.60

0.50
0.60
0.70

0.50
0.60
0.65

0.2000
0.2236
0.2449

0.000280
0.000313
0.000343

0.2902
0.3244
0.3554

0.6198
0.7437
0.8057

0.0922
0.0885
0.0799

0.4062
0.4542
0.4975

Ah Mano
Rata2 (cm)
0.10
0.20
0.40
0.50
0.60
0.60

(Ahorif)^0.5
0.1000
0.1414
0.1732
0.2000
0.2236
0.2449

Q
(m3/s)
0.000140
0.000198
0.000242
0.000280
0.000313
0.000343

v
(m/s)
0.1451
0.2052
0.2513
0.2902
0.3244
0.3554

F
(m2/s2)
0.1240
0.2479
0.4958
0.6198
0.7437
0.7437

f
0.0737
0.0737
0.0983
0.0922
0.0885
0.0737

Le
(m)
0.2031
0.2872
0.3518
0.4062
0.4542
0.4975

AP
1235.147
2470.295
3705.442
4940.589
6175.737
7410.884

2AP
2470.295
4940.589
7410.884
9881.178
12351.473
14821.768

Co
0.61431915
0.61431915
0.61431915
0.61431915
0.61431915
0.61431915

C.3.8 Elbow
Ah Orifice
1
2
3
4
5
6

Ah Manometer (cm)
1
2
0.10
0.10
0.20
0.20
0.40
0.40
0.50
0.50
0.60
0.60
0.60
0.60

C.3.9. Koefisien Orificemeter

Ah Orifice (Ahorif)^0.5
1
0.1000
2
0.1414
3
0.1732
4
0.2000
5
0.2236
6
0.2449

Q (m3/s)
0.000140
0.000198
0.000242
0.000280
0.000313
0.000343

p[1-(A2/A1)^2]
974.531
974.531
974.531
974.531
974.531
974.531

C.3.10 Karakteristik pompa

Ah Orifice
1
2
3
4
5
6

(Ahorif)^0.5

Q
(m3/s)

W
(m2/s2)

H
(m)

P
(Watt)

n pompa
(%)

0.1000
0.1414
0.1732
0.2000
0.2236
0.2449

0.000140
0.000198
0.000242
0.000280
0.000313
0.000343

1.2395
2.4791
3.7186
4.9582
6.1977
7.4372

0.1265
0.2530
0.3795
0.5059
0.6324
0.7589

0.1729
0.4891
0.8985
1.3834
1.9333
2.5414

0.1383
0.3913
0.7188
1.1067
1.5466
2.0331

0.0004
0.00035

Q (m3/s)

0.0003

0.00025
0.0002

0.00015
0.0001

y = 0.0014x

0.00005
0
0

0.05

0.1

0.15
Ah (m)

0.2

0.25

0.3

Kalibrasi Orificemeter

0.0004

0.00035

Q (m3/s)

0.0003
0.00025

0.0002
0.00015
0.0001

0.00005
0
0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

Co
Grafik Q (m3/s) terhadap Co

0.0004
0.00035

Q (m3/s)

0.0003
0.00025
0.0002
0.00015
0.0001

y = 3E-05x + 0.0001
R = 0.9847

0.00005
0
0

W
Kurva karakteristik pompa

10

2.2
2
1.8
1.6
1.4
1.2
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0

y = 9263.4x - 1.3521

0.00005

0.0001

0.00015

0.0002

0.00025

0.0003

0.00035

0.0004

Q (m3/s)
Kurva hubungan Q (m3/s) terhadap n (efisiensi)

0.0004
0.00035

Q (m3/s)

0.0003

0.00025
0.0002
0.00015
0.0001

y = 0.0003x + 0.0001
R = 0.9847

0.00005
0
0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

H
Kurva hubungan Q (m3/s) terhadap H (Head total)

0.0004
0.00035

Q (m3/s)

0.0003
0.00025
0.0002
0.00015
0.0001

y = 0.0004x + 0.0001
R = 0.9162

0.00005
0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

Kurva hubungan Q (m3/s) terhadap

F F (friction Losses)
pada pipa D 1.25 in

0.8

0.9

0.0004

0.00035

Q (m3/s)

0.0003

0.00025
0.0002
0.00015
0.0001

y = 0.0004x + 0.0001
R = 0.9803

0.00005

0
0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

F
Kurva hubungan Q (m3/s) terhadap F (friction Losses)
pada pipa D 1 in

0.0004
0.00035

Q (m3/s)

0.0003

0.00025
0.0002
0.00015

0.0001

y = 0.0003x + 7E-05
R = 0.9842

0.00005
0
0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

F
Kurva hubungan Q (m3/s) terhadap F (friction Losses)
pada pipa D 0.75 in

0.0004
0.00035

Q (m3/s)

0.0003
0.00025
0.0002

0.00015
0.0001

y = 0.0007x
R = 1

0.00005
0
0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

Le
Kurva hubungan Q (m3/s) terhadap Le (Panjang Ekivalen)
pada pipa D 1.25 in

0.9

0.0004

0.00035

Q (m3/s)

0.0003
0.00025
0.0002
0.00015

0.0001

y = 0.0004x - 2E-18
R = 1

0.00005
0
0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

Kurva hubungan Q (m3/s) terhadap

LeLe (Panjang Ekivalen)
pada pipa D 1 in

0.0004

0.00035

Q (m3/s)

0.0003
0.00025

0.0002
0.00015
0.0001

y = 0.0002x
R = 1

0.00005
0
0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.2

1.4

LeLe (Panjang Ekivalen)

Kurva hubungan Q (m3/s) terhadap
pada pipa D 0.75 in

0.0004
0.00035

Q (m3/s)

0.0003
0.00025
0.0002
0.00015
0.0001

y = 0.0007x + 6E-19
R = 1

0.00005
0
0

0.1

0.2

0.3

0.4

Kurva hubungan Q (m3/s) terhadap

Le Le (Panjang Ekivalen)
pada Elbow

0.5

0.0004
0.00035

Q (m3/s)

0.0003
0.00025
0.0002

0.00015
0.0001

y = 0.0007x + 6E-19
R = 1

0.00005
0
0

0.1

0.2

0.3

0.4

Le
Kurva hubungan Q (m3/s) terhadap Le (Panjang Ekivalen)
pada sambungan T

0.5