P a s t w o w e Z a k a d y L o t n i c z e W y t w r n i a P a t o w c w W a r s z a w a

N a p r a w a
Samolotu myliwskiego P-24

1936

Spis treci Uwagi oglne Przygotowanie samolotu do demontau Demonta caoci samolotu i jego czci Czyszczenie Rodzaje uszkodze poszycia Podzia oglny uszkodze poszycia Narzdzia do reparacji poszycia Naprawa poszycia grnej powierzchni pata Naprawa poszycia dolnej powierzchni pata Naprawa blaszanego pokrycia krawdzi natarcia pata Wgniecenia i pknicia Usuwanie luzw Wymiana oyska kulkowego Wymiana czci (i inne naprawy) Monta samolotu i kontrola kocowa Fotografie przedstawiajce sposoby montau 5 6 6 7 7 7 8 8 11 11 12 13 14 15 18 19

[] i w razie koniecznoci, czci zuyte s zastpione przez czci zamienne. Podobnie naley oczyci i drobiazgowo sprawdzi krki linowe, oyska kulkowe, naprenie cigien i linek. Dla wymontowania zbiornika paliwa nie naley uywa mechanizmu odczepiajcego, zabronione jest rwnie zbyt silne rozlunianie pasw podtrzymujcych zbiornik. Amortyzatory olejowo-powietrzne mona rozebra jedynie po wymontowaniu ich z samolotu i oprnieniu z powietrza (patrz Dokumentacja amortyzatora olejowo-powietrznego Avia). Do ponownego montau mona przystpi jedynie po zabezpieczeniu powierzchni wszystkich czci od rdzy i korozji, poprzez pokrycie ich odpowiednimi smarami lub lakierami. Po skoczonej reparacji cao samolotu powinna by jeszcze starannie umyta, a nastpnie pokryta farb. PRZYGOTOWANIE SAMOLOTU DO DEMONTAU Po umieszczeniu samolotu w linii lotu, podpieramy kadub pod wrg Nr 9 za pomoc stojaka pokrytego wojokiem, po uprzednim przymocowaniu do pozy ogonowej obcienia ok. 80 kg. Koa winny by oswobodzone od obcienia; w tym celu umieszczamy podpory pod kocwki goleni podwozia.

DEMONTA CAOCI SAMOLOTU I JEGO CZCI Najpierw wymontowujemy zbiornik paliwa (rys. Nr 10449, Instrukcja warsztatowa S-446-1); nastpnie demontujemy oprofilowanie skrzyde (Instrukcja montaowa S-446-2, rys. 12367, 12366, 12444) itd., wykonujc, w razie potrzeby, w kolejnoci odwrotnej czynnoci opisane w instrukcji warsztatowej. Dla demontau skrzyde i zastrzaw naley uywa specjalnych narzdzi do, zgodnych z instrukcj obsugi samolotu P-24. CZYSZCZENIE Samolot winien by przede wszystkim oczyszczony na sucho za pomoc mikkiej szmaty, dla uniknicia uszkodzenia farby i lakieru ochronnego. Dla usunicia tustych plam z powierzchni aluminiowych i duralowych uywamy wycznie ciepej wody i myda marsylskiego, po czym spukujemy je ciep wod i wycieramy do sucha mikk cierk. Tuste pozostaoci skupione w miejscach trudno dostpnych naley usuwa cierk, a nastpnie pdzlem nasczonym naft; pozostaoci nafty naley nastpnie starannie usun. Czci stalowe i z metali kolorowych naley przemywa benzyn, uwaajc aby nie przenikna ona do amortyzatorw. Czci kadmowane naley przemywa bardzo ostronie, by nie zetrze warstwy mikkiego kadmu. Zabronione jest uywanie papieru ciernego. Nastpnie wszystkie czci naley wytrze do sucha mikk cierk, a czci stalowe i z metali kolorowych pokry cienk warstw wazeliny. RODZAJE USZKODZE POSZYCIA Poszycie patw, usterzenia i kaduba moe podlega nastpujcym uszkodzeniom: a) dziury w blasze pokrywajcej krawd natarcia patu i statecznika lub w pokryciu kaduba, b) rozdarcia (pknicia) wzdu lub w poprzek fad blachy poszycia, a take blachy spaszczone w okolicy pocze nitowych, c) wszelkiego rodzaju wgniecenia poszycia.

PODZIA OGLNY USZKODZE POSZYCIA Uszkodzenia poszycia samolotu mona podzieli na dwie grupy: a) uszkodzenia poszycia kaduba, b) uszkodzenia poszycia patw i usterzenia. Naprawa uszkodze pierwszego rodzaju jest stosunkowo prosta, z uwagi na atwo operowania nitownic wewntrz kaduba. W drugiej grupie uszkodze nie mona posuy si nitownic, naley wic uy innych sposobw nitowania. NARZDZIA DO REPARACJI POSZYCIA Dla reparacji uszkodze poszycia uywamy nastpujcych narzdzi: a) nitownica w formie pryzmatu o gadkiej powierzchni dla nitw D (rys. Nr 1),

b) nagwnik do zakuwania nitw D z gniazdem dla gwki nitu (rys. Nr 2),

c) uchwyt do zaciskania nitw oczkowych (rys. Nr 3),

d) nitownica rczna dla nitw duralowych (rys. Nr 4),

e) wiertarka rczna dla wiercenia otworw dla nitw, z wiertami o rednicy 4,1; 3,1; 2,1,

f) prt stalowy z paskim kocem dla sprawdzania prawidowego zamocowania stalowych nitw oczkowych (rys. Nr 5),

g) pryzmat z miedzi lub mosidzu i drewniane zgrzebo dla wygadzania pofadowa (rys. Nr 6, 7, 8).

NAPRAWA POSZYCIA GRNEJ POWIERZCHNI PATA A. Uszkodzenia o wymiarach mniejszych ni 5020 mm. Naley przede wszystkim wyprostowa uszkodzon blach, wygadzi pilnikiem ostre krawdzie i przygotowa blaszan wstawk. Bdzie ona

przymocowana za pomoc stalowych nitw oczkowych o rednicy 4 mm. Norma P.Z.L.-15 (patrz rys. Nr 9).

Otwr dla nitu oczkowego powinien mie rednic 4,1 mm. Nastpnie naley wstawi we nit oczkowy o tarciu suchym, dla uniknicia obracania podczas formowania konierza wewntrznego. Konierz wewntrzny nitu tworzy si za pomoc wzmiankowanego wyej urzdzenia do zaciskania nitw oczkowych. Nieodzownym warunkiem prawidowego zakadania nitw oczkowych jest unikanie ich pknicia podczas formowania konierza. Znieksztacony nit oczkowy moe atwo puci, a nawet cakowicie wypa. Dla uniknicia podobnych przypadkw uywamy narzdzia, ktrego koce maj wymienialne zakrzywienia. Pocztkowo formujemy nit za pomoc koca sabiej zakrzywionego, a nastpnie nadajemy mu ostateczn form przy uyciu koca z silniejsz krzywizn. Pozwala to unikn pknicia konierza nitu. Naley uwaa, aby zakrzywiony koniec narzdzia by zawsze wstawiony przed nitowaniem. Tym niemniej zdarza si, e nity mimo wszystko ami si; najczciej zdarza si to z powodu ich nadmiernej twardoci. Gdy nie ma pod rk innych nitw, a naprawa jest pilna, moliwe jest podda je wyarzaniu, wskutek czego strac swoje niklowanie. Nity mona wyarza przy pomocy spawarki gazowej, podgrzewajc je na pycie (naczyniu stalowym) a do uzyskania ciemnowiniowego koloru. Chodzi powietrzem. Ten sposb wyarzania stosuje si jedynie wtedy, gdy nie mamy do dyspozycji waciwych nitw oczkowych dla reparacji.

Nity oczkowe ami si rwnie wskutek nadmiernej dugoci ich partii cylindrycznej. Zdarza si to przede wszystkim w trakcie nitowania blach bardzo cienkich. Tak wic naley stosowa nity o dugoci zgodnej z ponisz tabel: Cakowita grubo nitowanych bla do 1 mm do 2 mm Dugo nitu w mm l = 4,5 l = 5,5

Zaleca si usilnie sprawdzi jako nitw na prbce blachy o gruboci rwnej tej, ktra bdzie uyta do naprawy. Prawidowo zamocowania kadego nitu oczkowego powinna by sprawdzona specjalnym prtem (rys. Nr 5).

Przy pomocy tego prta prbujemy podway konierz nitu, jeli ten jest le zacinity, to pod dziaaniem prta porusza si; naley wwczas go wymieni. Po przynitowaniu wstawki przystpujemy do zatykania nitw cyn z kalafoni (pasta spawalnicza), bez uycia kwasu; ma to na celu zapobieenie przenikaniu wilgoci do wntrza patu. Miejsce dokonanej naprawy naley starannie umy szmatk nasczon odpowiednim rozpuszczalnikiem, a nastpnie pokry lakierem. Uywamy do tego rozpuszczalnik dwojakiego rodzaju: a) sterolina Nr 88 A II do usuwania lakieru z blachy, b) sterolina Nr 88 A I do usuwania z blachy tustych plam, bez naruszenia lakieru. Uyty lakier jest to lakier zoony marki Steroline w przepisowym kolorze. Dla pokrycia farb maych powierzchni uywamy pdzla.

B. Uszkodzenia o rozmiarach wikszych ni 5020 mm Uszkodzony arkusz powinien by wymieniony. W tym celu naley: a) usun arkusz naprzeciw w dolnej powierzchni pata pozostawiajc na miejscu tylko jeden poprzeczny rzd nitw, b) usun uszkodzony arkusz wierzchniej powierzchni pata, c) wstawi na jej miejsce nowy arkusz, korzystajc z dostpu umoliwionego przez usunicie dolnego arkusza. Wstawi nity D z zewntrznej strony blachy poszycia. Wymiary nitw D naley dobra wedug poniszej tabeli (patrz rys. Nr 10). Cakowita grubo blach do nitowania do 1,5 mm do 2,5 mm Nr nitu D 2 3

Po przynitowaniu wierzchniego arkusza naley wstawi z powrotem arkusz dolny, usunity uprzednio dla uatwienia reparacji. Uywamy do tego nity duralowe o rednicy 2 mm z pokrg gwk lub, w razie koniecznoci, o rednicy 2,5 mm. Dugo nitw powinna odpowiada poniszej tabeli: Dla 3 blach o gruboci oglnej 1,4 mm 6 mm Dla 2 blach o gruboci oglnej 1 mm 5 mm nity o rednicy 2 i dugoci nity o rednicy 2 i dugoci

Nitowanie wykonujemy za pomoc nitownicy rcznej (rys. Nr 4)

Przed nitowaniem, nity duralowe winny by poddane obrbce termicznej, po czym powinny by uyte w cigu 4 godzin bezporednio po obrbce. Ostatni poprzeczny rzd nitw, zoony z nitw D, powinien by teraz zaopatrzony w nity oczkowe (rys. Nr 9), biorc pod uwag, e dostp do wntrza patu jest obecnie niemoliwy.

NAPRAWA POSZYCIA DOLNEJ POWIERZCHNI PATA 1. Przy reparacji otworw o wymiarach nie przekraczajcych 5020 mm postpujemy jak przy naprawie poszycia wierzchu pata. W przypadku dziur wikszych, naley wymieni cay arkusz; nitujemy wwczas pierwszy poprzeczny rzd nitami D, dwa rzdy podune nitami zwykymi i ostatni rzd poprzeczny nitami oczkowymi. Postpowa wedug wskazwek podanych wyej. 2. Dla naprawy blach falistych naley uywa wstawek rwnie z blachy falistej. Byoby podane aby miay one wiksz grubo (do 0,64 mm). Wstawka przylega wwczas dobrze do blachy poszycia. NAPRAWA BLASZANEGO POKRYCIA KRAWDZI NATARCIA PATU Naley usun, poczynajc od gry i a do dou, wszystkie nity czce z jednej strony blachy, naprawi uszkodzone miejsce, a nastpnie ponownie przynitowa blach krawdzi natarcia, zastpujc nity D nitami oczkowymi.

WGNIECENIA I PKNICIA Dla usunicia wgniece, naley przedosta si do wntrza patu i wyprostowa znieksztacon blach. Montujc na powrt zdemontowane arkusze, postpujemy wedug wskazwek danych powyej. PKNICIA BLACH POSZYCIA Jeli pknicie znajduje si w pobliu przynitowanego zagicia spodu pata, naley wstawi nakadk z zagitym brzegiem (jak ukazano na zaczonym szkicu), ktry winien by przynitowany do obrysu ebra pata nitami duralowymi o rednicy 2 mm (lub 2,5 mm); pozosta cz nakadki przymocowujemy nitami oczkowymi.

Poszycie grnej powierzchni pata, w podobnym przypadku, naprawiamy, zastpujc nitami oczkowymi nity D, ktre uprzednio zostay wybite. Przed przymocowaniem nakadki naley wywierci niewielkie otwory na kocach szczeliny, co zapobiegnie jej powikszeniu.

Dla odtworzenia uszkodzonych fragmentw blachy falistej uywamy pryzmatu z falist powierzchni i zgrzeba (rys. 6, 7, 8). Fady narzdzia s gbsze od fad blachy. Pryzmat jest wykonany z materiau mikkiego (mied, mosidz), a zgrzebo z twardego drewna (grab), z zbami odpowiadajcymi falom metalowego pryzmatu.

Uszkodzone miejsce powinno by ostronie wyprostowane przy pomocy drewnianego motka tak, aby nie zniszczy fadw blachy; nastpnie naley umieci pryzmat pod blach, podtrzymujc go rk, za zgrzebo z wierzchu, i uderzy je drewnianym motkiem. W miejscach trudno dostpnych z powodu niedostatecznej szerokoci, zwaszcza w pobliu dwigarw pata, posugujemy si pryzmatem o formie zblionej do klina. Praca ta wymaga szczeglnie wzmoonej uwagi; jest to jedna z najtrudniejszych reparacji pata. USUWANIE LUZW A. Ster kierunku i wysokoci a) Jeli stwierdzamy w oyskach sterw luz poprzeczny (nie przekraczajcy 0,1 mm), naley zdj panewk, a nastpnie przetrze lekko powierzchni styku ppanewek papierem b) ciernym Nr 100, rozoonym na stole lub innej powierzchni paskiej. W ten sposb moemy usun bardzo saby luz, bez uciekania si do montowania czci zamiennych. c) Luzy midzy panewk i oyskiem, wynike w wyniku wyej wymienionej operacji, usuwamy za pomoc cienkiej blachy miedzianej (lub nawet kawaka papieru) umieszczonej midzy panewk i oyskiem. T operacj mona powtrzy do piciu razy.

d) W przypadku wymiany panewek, zestaw czci zamiennych zawiera panewki o rednicy nieznacznie mniejszej od normalnej, z wagi na to, e rednica piercienia rury moe ulec lekkiemu zmniejszeniu. Panewki te powinny by bardzo starannie dotarte. e) W przypadku stwierdzenia spaszczenia rury osiowej, naley wymieni ster. f) Luz osiowy w oyskach steru usuwamy przylutowujc do boku panewek mosine podkadki o odpowiednio dobranej gruboci. Podczas ciskania powek oysk steru naley zwraca uwag, aby nie przykrca zbyt mocno rub czcych; zaleca si robi to z wyczuciem, gdy gwint moe atwo ulec zerwaniu. C. System sterowania w pacie Luz osiowy w osiach dwigni przegubowych poruszajcych prty sterowania lotek usuwamy jak nastpuje: a) Jeli luz wynosi okoo 1/6 skoku ruby (tzn. ok. 0,2 mm), naley usun zawleczk nakrtki koronowej, docisn j o jedn szst obrotu i nastpnie zaoy now zawleczk. b) Dla zlikwidowania luzu ok. 0,1 mm, umieszczamy pod nakrtk podkadk z blachy mosinej o gruboci 0,3 mm i odkrcamy nakrtk o jedn szst obrotu. c) Luz wikszy ni 0,2 mm likwidujemy albo dokrcajc nakrtk o jedn szst lub o dwie szste obrotu, albo dodajc podkadk mosin o gruboci 0,3 mm, albo wreszcie stosujc oba sposoby jednoczenie (np. w przypadku luzu 0,5 mm). WYMIANA OYSKA KULKOWEGO Kocwki wszystkich dwigni mechanizmu sterujcego samolotu s zaopatrzone w oyska kulkowe. Uszkodzenie takiego oyska moe polega na jego rozerwaniu i wypadniciu kulek. W celu wymiany oyska kulkowego wybijamy nity dwu pyt mocujcych, zapobiegajc jednoczenie przemieszczeniu gniazda oyska. Kada z pyt mocujcych jest przytwierdzona za pomoc trzech nitw wpuszczonych o wymiarach 213 mm. Dla usunicia nitu, najpierw znaczymy punktakiem rodek jego gwki, nastpnie nawiercamy j wiertem o rednicy 2 mm, i wreszcie usuwamy nit wybijakiem do rub, umieszczajc pod nim odpowiedni nagwek. W czasie nitowania moe si zdarzy, e nity wchodz do otworw zbyt atwo; naley je wwczas zastpi nitami o rednicy wikszej o p milimetra.

Podczas wstawiania nitw o wikszej rednicy naley zwrci uwag, aby otwory dla nitw nie byy zbyt mae, gdy mogoby to spowodowa rozerwanie poszycia dwigni i w rezultacie konieczno wymiany caej dwigni. WYMIANA CZCI (I INNE NAPRAWY) W trakcie naprawy samolotu zdarza si bardzo czsto, e niezbdna jest wymiana czci czcych, takich jak ruby, wkrty, wpusty, tuleje itp. i dopasowywanie wszelkiego rodzaju oku. Podobna wymiana czci, a take rozwiercanie otworw, mog by wykonywane tylko dwukrotnie, wyjtkowo trzykrotnie, pod warunkiem, e odstp midzy krawdzi zewntrzn okucia i otworem, rozszerzonym w celu wstawienia rub zamiennych, nie moe by mniejszy ni 5 cm. Stosownie do iloci dokonanych wymian, uywamy odpowiednich czci zamiennych: Naprawa pierwsza A Naprawa druga B Naprawa trzecia C (warunkowa). Sworznie i ruby zapasowe dla naprawy A powinny by wykonane wedug rysunkw detali z powikszeniem o +0,1 mm, np. jeli wedug rysunku rednica sworznia wynosi 12 H 3, to rednica sworznia dla wymiany bdzie 12,1 H 3. Otwory w okuciach powinny by rozszerzone, w miar moliwoci, przy uyciu rozwiertaka z prowadnic. Dla naprawy B rednice rub i wkrtw powinny by zwikszone o 0,2 mm, inne wymiary pozostaj bez zmiany. Dla naprawy C zwikszamy rednice o 0,3 mm. Tolerancje pozostaj bez zmiany. W wyjtkowych przypadkach, jeli otwory s bardziej poszerzone, mona zastosowa nawet w pierwszej naprawie ruby o wikszej rednicy, do 0,4 mm wcznie. rednice wewntrzne podkadek powinny by wiksze o 0,1 mm od rednic odpowiednich sworzni. Tuleje maj by wtoczone na wcisk, a nastpnie roztoczone. Wyregulowa ciskanie, na ile to bdzie moliwe, przy pomocy podkadek o odpowiedniej gruboci. Czci takie jak rozpory, ktowniki, apy, zetowniki, blachy itp., a nawet mae zespoy, nie powinny by naprawiane, lecz wymienione na czci zastpcze. Cz uszkodzon wymontowujemy w taki sposb, aby nie uszkodzi innych elementw, ktre s w dobrym stanie. Przy wybijaniu nitw za pomoc

wiertarki naley szczeglnie uwaa na otwory, ktre powinny suy jako odniesienie dla nawiercania otworw w czciach zamiennych. Nastpnie trzeba przygotowa now cz wedug rysunku w dokumentacji i w instrukcji warsztatowej; nie nawiercamy w niej otworw, lecz tylko zaznaczamy je po przymierzeniu i zainstalowaniu na miejsce czci usunitej. Silnie skrcone lub nawet rozerwane czci tam montaowych powek kaduba powinny by usunite na caej dugoci, w tym rwnie midzy dwoma wrgami. Czci zamienne naley dopasowa i przynitowa do wrgw i do zetownikw. Blachy rozerwane lub silnie wgniecione winny by usunite i zastpione nowymi. Dla miejsc gdzie pojawiy si mae otwory lub pknicia, przygotowa nakadki, ktre bd nastpnie zamontowane od wewntrz kaduba i przynitowane nitami D. Blachy lekko wgniecione naley wyprostowa bez ich demontau i bez usuwania nitw, tak, aby po ich naciniciu, nie byo sycha adnego szczknicia podczas powrotu do pozycji wyjciowej. Kontrola tylnej czci poszycia polega na wykonaniu nastpujcych czynnoci: umieszczenie na ramie montaowej, sprawdzenie pionu kocwki kaduba i wreszcie, sprawdzenie pooenia osi wzdunej poszycia. Maksymalne odchylenie osi wzdunej poszycia nie moe przekracza 5 mm, zarwno w pionie jak i w poziomie.

Podczas montowania zastrzau podwozia naley sprawdzi jego nacig, obciajc podwozie ciarem 16 kg (fot. rys. Nr 11).

W przypadku wygicia rury podwozia, jeli strzaka ugicia nie przekracza 16 mm, naley je rozmontowa, wybijajc nity, a nastpnie wyprostowa pod pras przy pomocy stalowych matryc, ktrych wycicie odpowiada rednicy rury. W przypadku zuycia osi koa wikszego ni 0,3 mm jego rednicy, naley rozmontowa kolano i zastpi je czci zapasow. Jeli obrcz koa ulega zgnieceniu, koo naley wymieni. Zuyty trzewik pozy ogonowej winien by wymieniony. W przypadku zuycia tulei trzewika, jeli luz nie przekracza 0,6 mm, naley j wydosta i roztoczy, dostosowujc do uycia sworznia zamiennego. Jeli luz przekracza 0,6 mm, usun tulej, zamontowa now i roztoczy j. Montujc poz ogonow, naley sprawdzi apy: oba koce ap powinny dotyka stou trasownika (rys. Nr 2).

Skrzywione zastrzay patw wyprostowujemy przy pomocy drewnianych form, ktrych wycicia odpowiadaj profilowi zastrzau. Spaczone oe silnika naprawiamy, uderzajc je (naley pamita o podoeniu drewnianych klockw) a do momentu, gdy sworznie mocujce ram, a take sama rama, daj si swobodnie wyj z oku oa silnika. W przypadku stwierdzonych wyciekw ze zbiornika paliwa, naley je przemy ciep wod i oczyci nadmuchem powietrza. Oczyci wszystkie spawy zewntrzne zbiornika szczotk stalow, a nastpnie uszczelni je. Sprawdzi wedug wskaza dokumentacji fabrycznej. Zapewni na nowo szczelno miejsc, gdzie stwierdzono przeciek, po czym ponownie przeprowadzi prb.

Fot.10, 11. Sposb poszycia i naprawy dolnej strony patu.

Fot. 13. Monta ceownika zamocowania statecznika na poszyciu.

Fot. 14. Monta podwozia.

Fot. 15. Monta usterzenia.