al!ma Ko!ullarnn Fiziksel Psikolojik Sa"lk Belirtileri ve #! Kazalar ile #li!kisi: Mermer al!

!anlar rne"i The Relationships Among Working Conditions Physical/Psychological Symptoms and Occupational Accidents: Marble Workers Case
Selahattin KANTEN
1

zet Ara!trmada, al!ma ko!ullarnn i!grenlerin fiziksel psikolojik sa"lk belirtileri ve i! kazas geirme durumlar ile ili!kisi incelenmektedir. Burdur ilinde mermer retimi ve ihracat alannda faaliyet gsteren byk lekli bir i!letmenin al!anlarndan elde edilen veriler; faktr analizi, korelasyon analizi ve regresyon analizi vastasyla analiz edilmi!tir. Ara!trma bulgular !"nda, al!ma ko!ullar ile i!grenlerin fiziksel ve psikolojik sa"lk belirtileri arasnda anlaml ili!kilerin bulundu"u kabul edilmi!tir. al!ma ko!ullar ile i!grenlerin i!letmede i! kazas geirme durumlar arasnda herhangi bir ili!ki bulunmam!tr. Anahtar Kelimeler: al!ma ko!ullar, i!gren sa"l", i! gvenli"i, i! kazalar, mermer al!anlar.

Abstract This study investigates employees' working conditions; physical - psychological health symptoms and it also investigate whether they have had any occupational accidents. The data gathered from the employees of a largescale enterprise operating for marble production and export in the province of Burdur have been analyzed by means of factor analysis, correlation analysis and regression analysis. In the light of research findings, it has been assured that there are significant relationships between working conditions and the physical as well as psychological health symptoms of employees. No relationship between working conditions and occupational accident situations of employees has been observed. Key Words: Working conditions, employee health, job safety, occupational accidents, marble employees.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
1

Yrd. Do. Dr., Mehmet Akif Ersoy niversitesi, kanten286@hotmail.com

Mehmet Akif Ersoy niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Yl: 4 Say: 7 2012- Gz

Giri! Her yl, dnya genelinde 2 milyon bireyin i!e ba"l hastalklar ve i! kazalar sebebiyle hayatn kaybetti"i tahmin edilmektedir. Dnyadaki i!gcnn %75inin yer ald" geli!mekte olan lkeler, uzun al!ma saatleri, a"r i! yk, yetersiz i! gvenli"i ve i!gren sa"l" ko!ullar, d!k cret gibi i karartc gereklerle kar! kar!yadr. Geli!mekte olan lkelerde, yetersiz al!ma ko!ullarnn, i!grenlerin fiziksel ve psikolojik sa"l"n etkiledi"ine dair nemli bulgularn oldu"u grlmektedir (Brunette vd., 2011: 211). Son yllarda her alanda ya!anan geli!meler, al!ma ko!ullarn da nemli dzeyde etkilemektedir. Bu de"i!imler sonucunda, gnmzdeki al!ma ko!ullarnn i!grenlerin fiziksel ve pisikolojik sa"l"n nasl ve ne lde etkiledi"inin de"erlendirilmesi nem ta!maktadr (Robone vd., 2008: 2). Ara!trmaya konu olan mermer al!anlarnn i! ortam ve al!ma ko!ullar, i!gren sa"l" ve i! gvenli"i asndan nemli riskler barndrmaktadr. Mermer retimi, ocaklardan elde edilen mermere istenilen !eklin verilebilmesi amacyla kesme, dzle!tirme, cilalama, kenarlarn dzle!tirme ve son i!lemler gibi e!itli sreleri iermektedir. Mermer bloklar, istenilen dzgn !eklin verilebilmesi iin kk bloklar haline getirilmektedir. Kesme srelerinde nemli dzeyde mermer tozu olu!maktadr. Ara!trmalar, havaya kar!an ve i!grenler tarafndan solunan mermer tozunun astm, kronik bron!it, burun iltihab ve akci"er fonksiyonlarnn zarar grmesi gibi sonulara yol at"na i!aret etmektedir. Bununla birlikte grlt, duman, koruyucu ekipman ve malzemenin yetersizli"i gibi olumsuz al!ma ko!ullarndan etkilenen i!grenlerin ba! a"rs, srt ve bel a"rs, stres, uykusuzluk gibi sa"lk problemleriyle kar!la!t" belirtilmektedir (El-Gammal, 2011:144-145). Ayrca, madencilik alanndaki i! kazalar istatistikleri, mermer al!anlarnn i! kazalarna maruz kald"n gstermektedir. Trkiyede 2011 ylnda mermer ocaklar ve fabrikalarnda meydana gelen 7 i! kazasndan 6 tanesi, al!anlarn hayatlarn kaybetmeleri ile sonulanm!tr (Elbir, 2012). Mermer i!letmecili"i, ocaklarda ve fabrikalarda teknoloji ve i!gcnn retim srelerinde bir arada kullanld", a"r ve riskli al!ma ko!ullarn barndrmaktadr (Eleren ve Ersoy, 2011: 10). Di"er bir ifade ile, ocaklarda ve fabrikalardaki al!ma ko!ullarnn i! gvenli"i ve i!gren sa"l" asndan bir takm riskler ta!d" ve mermer al!anlarnn i! ya!amlarn etkiledi"i ifade edilebilir. Bu al!mada, mermer i!letmelerinde nem ta!d" d!nlen; al!ma ko!ullar ile al!anlarn fiziksel/psikolojik sa"l" ve i! kazas geirme durumlar arasndaki ili!kilerin incelenmesi amalanmaktadr. Kavramsal ereve ve Ara!trma Hipotezleri #!, bireylerin ya!amlarn srdrebilmeleri asndan nemli bir faaliyettir. #!, bireyin zamann ve enerjisini faydal bir biimde kullanmasn sa"layarak, psikolojik sa"l"nn korunmasnda belirgin bir rol oynamaktadr (Yksel, 2004: 48). Bir i! sahibi olmann bireylerin ya!am kalitesi iin nemli oldu"u bilinmektedir. Buna kar!n, istihdamn ve i! ya!amnn temel zelliklerinin bireylerin ya!am kalitesini etkilemesi ile ilgili snrl bilgi ve az sayda ampirik al!ma bulunmaktadr (Drobnic vd., 2010: 206). Bununla birlikte al!ma ya!amnn kalitesi, bireylerin ya!am kalitesinin bir alt kmesi olarak

156

al!ma Ko!ullarnn Fiziksel Psikolojik Sa"lk Belirtileri ve #! Kazalar ile #li!kisi: Mermer al!anlar rne"i! Selahattin KANTEN (s!

grlmektedir. Ara!trmaclar, bireylerin genel ya!am kalitesi ile al!ma ortamlarnn zellikleri arasnda bir ili!ki oldu"unu kabul etmektedir (Schalock ve Siperstein, 1997: 64). al!ma ortam, i!grenlerin fiziksel ve psikolojik refahn etkileyebilecek ok sayda zelli"e sahiptir (Briner, 2000: 299). al!ma ortam; al!ma sistemini, i!lerin dizaynn, i!grenlerin birbirleri/yneticileri arasndaki davran! !ekillerini ve al!ma ko!ullarn iermektedir. rgtlerde i!gren refah (employee well-being), al!anlarn gereksinimlerini gz nne alan i! ve al!ma sistemlerinin tasarlanmas ile sa"lanabilir. Buna ilaveten, al!ma ko!ullarnn i!gren sa"l" ve i! gvenli"i gerekliliklerini kar!lamas gerekmektedir (Armstrong, 2010: 321). #!grenlerin sa"lk ve gvenli"ini koruyucu nitelikte al!ma ko!ullar sa"lamak, gnmz toplumunda i!verenden beklenen bir eylemdir (Bingl, 2006: 528). rgtlerde, i!grenleri i!yerindeki gvensiz ortam ve davran!lardan kaynaklanan i! kazalarndan korumaya (i! gvenli"i) ve yaplan i!ten kaynaklanan hastalklardan korumaya (i!gren sa"l") ynelik abalar, al!anlarn fiziksel ve ruhsal varlklarn muhafaza etmeyi amalamaktadr (Sadullah, 2008: 513-514). Literatrde genel olarak, al!ma ko!ullar ile i!gren sa"l" ve refah arasnda ili!ki bulundu"u ifade edilmektedir (M.Sc. vd., 2004: 48). Gnmz rgtlerinde yo"un i! talebi ve al!ma ko!ullarnn; i! tatmini, verimlilik, devamszlk, al!ma yetene"i, fiziksel veya psikolojik sa"lk gibi unsurlar etkiledi"i ifade edilmektedir (Hanson vd., 2009: 952). zellikle, kt al!ma ko!ullarnn i!grenlerin sa"lk ve refahn olumsuz ynde etkiledi"i belirtilmektedir (Robone ve di"erleri, 2008: 4). al!lan ortamda aydnlatmann, havalandrmann ve stmann yetersiz olmas, uzun al!ma saatleri, ergonomik olmayan ko!ullar, grlt ve i! gvenli"ini azaltc durumlar kt al!ma ko!ullar olarak nitelenmektedir (Hayta, 2007: 22). Ayrca, fazla mesai ve vardiya gibi srelerin planlanmas ile i!lerin organize edilmesine ynelik faktrleri ieren di"er al!ma ko!ullarnn da i!gren sa"l"n etkiledi"i kabul edilmektedir. (Laaksonen vd., 2010: 332). al!ma ko!ullarnn, i!grenlerin fiziksel ve psikolojik sa"lk durumlar ile ili!kili oldu"u farkl ara!trmaclar tarafndan gerekle!tirilen ampirik al!malarda (Briner, 2000; Laaksonen vd., 2010; Karlqvist vd., 2002; Garcia-Herrero, 2012; Arsalani vd., 2011; Tornqvist vd., 2009; Aasa vd., 2005; Engkvist, 2010) ortaya konmu!tur. Buna gre al!ma ko!ullar i!grenlerde bir takm sa"lk belirtilerinin ortaya kmasna neden olmaktadr (M.Sc. vd., 2004: 48). Sa"lk belirtileri, genel anlamda fiziksel ve psikolojik olarak iki farkl dzeyde ortaya kmaktadr. Fiziksel belirtiler; ba! ve srt a"rs, ba! dnmesi, sindirim bozukluklar, kalp arpnts ve yorgunluk gibi e!itli bedensel rahatszlklardr. Psikolojik belirtiler ise, olumsuz ruh hali, endi!e ve sululuk duygusu gibi bireyleri rahatsz edici durumlar olarak nitelenmektedir (Kroenke, 2003: 11) rgtler ve al!ma ko!ullar, i!gren sa"l"n tehdit eden faktrler d!nda, i! kazalarna yol aan unsurlar da barndrmaktadr. Bu sebeple i! gvenli"i, al!an i!ini yapmak iin elveri!siz hale getirebilecek olan risk faktrlerini ortadan kaldrarak, gvenli al!ma ko!ullarn olu!turmay hedeflemektedir (Garcia-Herrero, 2012: 1760-1761). #! kazas, emniyetsiz hareket ve !artlar

157

Mehmet Akif Ersoy niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Yl: 4 Say: 7 2012- Gz

sonucunda olu!an, i!grenlerin can gvenli"ini tehlikeye atan, o"u zaman yaralanmalara, makine ve tehizatn zarara u"ramasna veya retimin aksamasna yol aan, nceden planlanmam! olaylar !eklinde tanmlanmaktadr (Ceylan, 2011: 19). #! kazalarnn nedenleri genel olarak; gvensiz al!ma ko!ullar ve gvensiz davran!lar olarak snflandrlmaktadr (Sadullah ve Kanten, 2009: 924). al!ma ortamnn genel dzeni, makine ve aralarda koruyucu dzeneklerin eksikli"i, al!anlara koruyucu giysi ve ekipman sa"lanmamas gibi unsurlar i! kazalarna neden olan gvensiz ko!ullar nitelemektedir. Bununla birlikte, i!grenlerin dikkatsizlik, tedbirsizlik, bilgisizlik, yorgunluk ve uykusuzluk gibi gvensiz davran!lar sergilemelerinin de i! kazalarna neden oldu"u bilinmektedir (opur vd., 2006: 158). Di"er taraftan, baz al!malarda (Garcia-Herrero, 2012; Engkvist, 2010; Piniella vd., 2008) ergonomik ko!ullar, zararl/bula!c maddelerle al!ma, a"r yk ta!ma gibi al!ma ko!ullarnn da i! kazalarna ve i! kazas ihtimaline yol at" ifade edilmektedir. Bat Akdeniz Kalknma Ajansnn do"alta! sektr raporuna (2011) gre, Trkiyede halihazrda 2100 adet mermer oca", 1500 fabrika ve 7500 atlyede yakla!k 300.000 i!gren istihdam edilmektedir. Hzl bir geli!me ierisinde oldu"u gzlenen mermer sektrndeki al!ma ko!ullarnn, i! gvenli"i ve i!gren sa"l" asndan de"erlendirilmesi nem ta!maktadr. Trkiyede konuya ili!kin mevcut az saydaki ampirik al!mann (Sezgi ve vd., 2012; Dostbil vd., 2011; Orman vd., 2002; Soysal vd., 2006) genelde mermer tozunun i!gren sa"l" zerindeki etkilerine yo"unla!t" grlmektedir. Bu do"rultuda, mermer retimindeki al!ma ko!ullarnn, i!grenlerin fiziksel-psikolojik sa"lk belirtileri ve i! kazas geirme durumlar ile ili!kisinin incelenmesine ynelik a!a"daki ara!trma hipotezleri geli!tirilmi!tir: H1: #!grenlerin al!ma ko!ullar ile fiziksel sa"lk belirtileri arasnda anlaml bir ili!ki sz konusudur. H2: #!grenlerin al!ma ko!ullar ile psikolojik sa"lk belirtileri arasnda anlaml bir ili!ki sz konusudur. H3: #!grenlerin al!ma ko!ullar ile i! kazas geirme durumlar arasnda anlaml bir ili!ki sz konusudur. Ara!trmann Metodolojisi Ara!trmann Amac ve Kapsam Ara!trmann temel amac, mermer retimindeki al!ma ko!ullarnn, i!grenlerin fiziksel-psikolojik sa"lk belirtileri ve i! kazas geirme durumlar ile ili!kisini incelemektir. Ara!trma, konu ve uygulama asndan snrlandrlm!tr. Konu asndan ara!trmann kapsamn; al!ma ko!ullar, fiziksel ve psikolojik sa"lk belirtileri ile i! kazas geirme durumu arasndaki ili!kilerin incelemesi olu!turmaktadr. lkemizde i! gvenli"i ve i!gren sa"l"na ili!kin bilgiler, i!letme ynetimleri tarafndan genellikle mahrem/gizlenmesi gerekti"i d!nlen bir konu olarak de"erlendirilebilmektedir. Bu do"rultuda ara!trmann uygulamas, tarafmza ara!trma izni veren; Burdur ilinde faaliyet gsteren byk bir mermer i!letmesinin al!anlar ile snrlandrlm!tr.

158

!
Veri Toplama Arac

al!ma Ko!ullarnn Fiziksel Psikolojik Sa"lk Belirtileri ve #! Kazalar ile #li!kisi: Mermer al!anlar rne"i! Selahattin KANTEN (s!

Ara!trmada veri toplama arac olarak kullanlan anket formunda; yabanc literatrden alnp Trkeye uyarlanan lekler kullanlm!tr. lekler Trkeye evrildikten sonra, pilot ara!trma (n=30) vastasyla tekrar gzden geirilmi! ve gerekli dzeltmeler gerekle!tirilmi!tir. #!grenlerin al!ma ko!ullarna ili!kin alglarn belirlemek amacyla kullanlan lekte (Garcia-Herrero vd., 2012) 25 ifade bulunmaktadr. #!grenlerdeki fiziksel ve psikolojik sa"lk belirtilerin belirlenmesine ynelik kulanlan lekte ise iki al!madan (Baran vd., 2009; Garcia-Herrero vd., 2012) alnan toplam 27 ifade bulunmaktadr. lekte, fiziksel sa"lk belirtilerine ynelik 16 madde; psikolojik sa"lk belirtilerine ait 11 madde bulunmaktadr. leklerde bulunan ifadelerin yantlar iin e!it aralkl oldu"u varsaylan be! aralkl Likert tipi derecelendirme (1=Hibir zaman$5=Her zaman) kullanlm!tr. Anket formunda, i!grenlerin i! kazas geirme durumlarnn belirlenmesine ynelik olarak iki adet kapal ulu soru bulunmaktadr. Bunlar; 1-bu i!letmede hi i! kazas geirdiniz mi? ve 2-bu i!letmede hi i! kazas tehlikesi atlattnz m? !eklindedir. Anket formunda ayrca, i!grenlerin demografik zelliklerine ynelik 5 adet soruya yer verilmi!tir. rneklem Ara!trma zaman, maliyet, ula!labilirlik ve mevcut imkanlar erevesinde, Burdurda mermer retimi ve ihracat alannda faaliyet gsteren byk lekli bir i!letmenin al!anlar ile snrlandrlm!tr. #!letme ynetiminden alnan izin do"rultusunda teslim edilen 200 adet anket formundan geriye dnen 178 (%89) adet anket formu zerinde yaplan inceleme neticesinde, 167 (%83) adedinin de"erlendirme kapsamna alnmas uygun grlm!tr. Kullanlan "statistiksel Yntemler Ara!trma verilerinin analizi SPSS for Windows 15.0 program vastasyla gerekle!tirilmi!tir. Ara!trmada kullanlan le"in yap geerlili"inin sa"lanmasnda faktr analizi kullanlm!; sonrasnda leklerin her biri iin i tutarllk katsaylar (Cronbachs Alpha de"erleri) hesaplanm!tr. Ara!trma hipotezlerinin test edilmesinde pearson korelasyon analizi kullanlm!; korelasyon analizinde belirlenen ili!kilerin, ba"ml ve ba"msz de"i!kenler erevesinde aklanmas amacyla regresyon analizinden yararlanlm!tr. Ara!trma Bulgular Demografik Bulgular Ara!trmaya katlan 167 al!ann cinsiyet da"lmlar incelendi"inde %58inin erkek, %42sinin bayan oldu"u grlmektedir. al!anlarn ya! gruplar itibariyle da"lmlar incelendi"inde; %22sinin 18-25 ya! grubuna; %38inin 26-33 ya! grubuna; %40nn ise 34 ve zeri ya! grubuna dahil olduklar

159

Mehmet Akif Ersoy niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Yl: 4 Say: 7 2012- Gz

grlmektedir. Ara!trmaya katlan al!anlarn %78i ilkokul; %17si ise lise mezunudur. n lisans ve lisans dzeyinde niversite mezuniyet derecesine sahip al!anlarn oran %3tr. al!anlarn %55i bir yldan daha az bir sredir ayn i!letmede al!makta iken; %31i, 1-3yl aras bir sredir; %14 ise 4 yl ve zeri bir sredir ayn i!letmede al!maktadr. Ara!trma kapsamndaki al!anlarn %97sini mavi yakal i!grenler; %3n ise beyaz yakal olarak ifade edebilece"imiz idari ve mali ksmlardaki bro al!anlar olu!turmaktadr. Bunlarn d!nda; ara!trmaya katlan 167 al!ann 11i (%6,6) daha nce bu i!letmede i! kazas geirdi"ini belirtirken; 63 al!an (%37,7) ise daha nce bu i!letmede i! kazas tehlikesi atlatt"n ifade etmektedir. Faktr ve Gvenilirlik Analizlerine "li!kin Bulgular Ara!trmada elde edilen al!ma ko!ullarna ait veriler, yap geerlili"inin sa"lanmas amacyla aklayc (ke!fedici) faktr analizine tabi tutulmu!tur. Temel bile!enler analizinde, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi, rneklemin faktr analizi iin yeterli oldu"unu (KMO de"eri ,747) gstermi!tir. al!ma ko!ullar de"i!kenlerine ait verilerin normal da"lm gsterip gstermedi"inin belirlenmesine ynelik gerekle!tirilen Barlett testinin sonucu anlamldr (2002,348; p%0,01). al!ma ko!ullar de"i!kenlerine ait verilerin faktr analizine sokulmas ve varimaks dndrlmesi sonucunda 6 faktr zm elde edilmi!tir. Olu!an faktrler, toplam varyansn %69,178ini aklamaktadr. Faktr analizi sonucunda, 2 madde lek kapsamndan karlm!tr. Tablo 1de, faktr analizi sonucunda olu!an faktrler, faktr ykleri, aklanan varyanslar, her bir faktr iin hesaplanan i tutarllk katsaylar (Cronbachs Alpha de"erleri) verilmektedir. Faktr analizi sonucunda, le"in teorik zelliklere uygun bir yap geerlili"ine sahip oldu"u grlm!tr. al!ma ko!ullar faktrlerinin hesaplanan i tutarllk katsaylarna ait de"erler srasyla ,82; ,80; ,83; ,80; ,67 ve 60tr. Fiziksel sa"lk belirtilerine ait 16 madde iin hesaplanan i tutarllk katsays ,81dir. Psikolojik sa"lk belirtilerine ait 11 madde iin hesaplanan i tutarllk katsays ise ,77dir. Gvenilirlik dzeylerinin sosyal bilimler alan iin kabul edilebilir snrlar ierisinde oldu"u ifade edilebilir. Tablo 1. al!ma Ko!ullar le"i Hesaplanan Dndrlm! Faktr Ykleri Faktr 1: Grevin Karma!kl" ve Ergonomik Olmayan Ko!ullar (Aklanan varyans = %16,003; Cronbach's Alpha = 0,82) 1. Karma!k ve zor grevleri yerine getirmek durumunda kalmak 2. Ayn anda e!itli grevleri yerine getirmek durumunda kalmak 3. Yetersiz !k ve aydnlatma ko!ullarnda al!mak durumunda kalmak 4. Engebeli ve de"i!ken alanlarda/yzeylerde al!mak durumunda kalmak 5. Rahat olmayan koltuk/sandalyede oturarak al!mak durumunda kalmak 6. #!i rahat yapmay engelleyen dar bir alanda al!mak durumunda kalmak 7. al!rken zehirli toz, duman, buhar veya gaz gibi maddeleri solumak 0,813 0,803 0,781 0,648 0,638 0,548 0,822

Faktr 2: Zararl Maddelerle #li!ki (Aklanan Varyans = %12,705; Cronbach's Alpha = 0,80)

160

al!ma Ko!ullarnn Fiziksel Psikolojik Sa"lk Belirtileri ve #! Kazalar ile #li!kisi: Mermer al!anlar rne"i! Selahattin KANTEN (s!

8. al!rken zararl ve toksik maddelerle temas etmek 9. al!rken bula!c hastal"a neden olabilecek malzeme, materyal veya atklarla temas etmek 10. al!rken radyasyon, ultraviyole !k, kzltesi !k, mikrodalga gibi emisyonlara maruz kalmak 11. A"r yk kaldrmak ve/veya ta!mak 12. ok fazla fiziksel g harcamak 13. melme, e"ilme, diz kme gibi a"rl ve yorucu pozisyonlarda al!mak 14. #!i programlanm! zaman dilimlerinde tamamlamak zorunda olmak 15. ok hzl biimde al!mak durumunda kalmak 16. #!e dikkatini ok fazla vererek al!mak durumunda kalmak 17. al!rken byk lde srekli tekrarlanan i!leri yapmak durumunda kalmak Faktr 5: Monotonla!ma (Aklanan varyans= %9,339; Cronbach's Alpha= 0.67) 18. #!i srekli tekrarlanan el ve kol hareketleriyle gerekle!tirmek 19. Ayn pozisyonda uzun sre al!mak 20. al!rken yksekte ve alakta bulunan alet ve gerelere eri!mek iin srekli kollarn uzatmak Alpha= 0,60) 21. al!rken neme maruz kalmak 22. al!rken scakl"a maruz kalmak 23. al!rken grltye maruz kalmak karm Yntemi: Temel bile!enler analizi Dndrme Yntemi: Varimaks Dndrmesi Ara!trma Hipotezlerine "li!kin Bulgular Korelasyon Analizine #li!kin Bulgular

0,802 0,742 0,724 0,859 0,812 0,792 0,803 0,788 0,690 0,689 0,786 0,730 0,577

Faktr 3: Yo"un Fiziksel aba (Aklanan varyans= %12,079; Cronbach's Alpha= 0,83)

Faktr 4: Hzl ve Programl al!mak (Aklanan varyans= %11,759; Cronbach's Alpha= 0,80)

Faktr 6: Scaklk, Nem ve Grltye Maruz Kalmak (Aklanan varyans= %9,339; Cronbach's 0,741 0,668 0,546

Ara!trma hipotezlerinde ileri srlen de"i!kenler aras ili!kilerin belirlenmesine ynelik gerekle!tirilen pearson korelasyon analizi bulgular tablo 2deki zet korelasyon matrisinde verilmektedir. Tablo 2. al!ma Ko!ullar Fiziksel ve Psikolojik Sa"lk Belirtileri #li!kisi zet Korelasyon Matrisi 1 al!ma Ko!ullar Fiziksel Sa"lk Belirtileri Psikolojik Sa"lk Belirtileri #! Kazas Geirme Durumu 1 485** 693** ,058 1 507** ,030 1 ,085 1 2 3 4 Ortalama 2,698 2,508 2.594 -

161

Mehmet Akif Ersoy niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Yl: 4 Say: 7 2012- Gz

!! p%0,01 Tablo 2deki korelasyon analizi bulgularnda grld" zere, al!ma ko!ullar ile fiziksel sa"lk belirtileri arasnda pozitif ynde anlaml bir ili!ki (r= 485, p%0,01) bulunmaktadr. Di"er bir bulguya gre, al!ma ko!ullar ile psikolojik sa"lk belirtileri arasnda pozitif ynde anlaml bir ili!ki (r= 693, p%0,01) oldu"u grlmektedir. #!grenlerin al!ma ko!ullarna ili!kin alglarnn, fiziksel ve psikolojik sa"lk belirtileri ile birliktelik gsterdi"i ifade edilebilir. Korelasyon analizi bulgular, ara!trmann birinci ve ikinci hipotezini desteklemektedir. Buna gre H1 ve H2 hipotezi kabul edilmi!tir. #!grenlerin al!ma ko!ullar ile fiziksel ve psikolojik sa"lk belirtileri arasnda anlaml bir ili!ki bulunmaktadr. Tablo 2deki korelasyon analizi bulgularnda grld" zere, al!ma ko!ullar ile i! kazas geirme durumu arasnda herhangi bir ili!ki bulunmamaktadr. Buna gre, ara!trmann H3 hipotezi reddedilmi!tir. Regresyon Analizlerine #li!kin Bulgular Korelasyon analizinde belirlenen de"i!kenler arasndaki ili!kilerin, ba"msz ve ba"ml de"i!kenler erevesinde aklanmasna ynelik gerekle!tirilen boyutlar aras oklu regresyon analizi sonucunda elde edilen bulgular a!a"da verilmektedir. Tablo 3te verilen regresyon analizi zet tablosu incelendi"inde, i!grenlerin fiziksel sa"lk belirtilerinde yaratlan de"i!kenli"in, ba"msz de"i!ken tarafndan akland" grlmektedir. R& Determinasyon katsays de"eri, i!grenlerin fiziksel sa"lk belirtilerindeki de"i!kenli"in %25inin, al!ma ko!ullarna ait monotonla!ma, scaklk, nem ve grltye maruz kalma ve yo"un fiziksel aba de"i!kenleri tarafndan akland"n gstermektedir. Beta de"erleri, i!grenlerdeki fiziksel sa"lk belirtilerinin srasyla en ok monotonla!ma, scakl"a maruz kalma ve yo"un fiziksel aba de"i!kenlerinden etkilendi"ini gstermektedir. Tablo 3. al!ma Ko!ullarnn Fiziksel Sa"lk Belirtilerine Etkisi R$ al!ma Ko!ullar Monotonla!ma Scaklk, Nem ve Grltye Maruz Kalma Yo"un Fiziksel aba ,25 F 18,311 ,285 ,201 ,171 % p ,000 ,000 ,010 ,022

Tablo 4te verilen regresyon analizi zet tablosu incelendi"inde, i!grenlerin psikolojik sa"lk belirtilerinde yaratlan de"i!kenli"in, drt ba"msz de"i!ken tarafndan akland" grlmektedir. R& Determinasyon katsays de"erine gre, i!grenlerin psikolojik sa"lk belirtilerindeki de"i!kenli"in %50sinin, al!ma ko!ullarna ait grevin karma!kl" ve ergonomik olmayan ko!ullar, yo"un fiziksel aba, zararl maddelerle ili!ki ve scaklk, nem ve grltye maruz kalma de"i!kenleri

162

al!ma Ko!ullarnn Fiziksel Psikolojik Sa"lk Belirtileri ve #! Kazalar ile #li!kisi: Mermer al!anlar rne"i! Selahattin KANTEN (s!

tarafndan akland"n gstermektedir. Beta de"erleri, i!grenlerdeki psikolojik sa"lk belirtilerinin srasyla en ok grevin karma!kl" ve ergonomik olmayan ko!ullar, yo"un fiziksel aba, zararl maddelerle ili!ki ve scaklk, nem ve grltye maruz kalma de"i!kenleri tarafndan etkilendi"ini gstermektedir. Tablo 4. al!ma Ko!ullarnn Psikolojik Sa"lk Belirtilerine Etkisi R$ al!ma Ko!ullar Grevin Karma!kl" ve Ergonomik Olmayan Ko!ullar Yo"un Fiziksel aba Zararl Maddelerle #li!ki Scaklk, Nem ve Grltye Maruz Kalma ,360 ,324 ,246 ,185 ,000 ,000 ,000 ,003 ,50 F 41,422 % p ,000

Regresyon analizi bulgularnda, al!ma ko!ullarna ait olan hzl ve programl al!mak de"i!keninin i!grenlerin fiziksel ya da psikolojik sa"lk belirtileri zerinde herhangi bir etkisinin olmad" grlm!tr. Sonu #!gren koruma ya da di"er adyla i! gvenli"i ve i!gren sa"l" i!levi, gnmz rgtlerinde i! ya!amnn kalitesinin en nemli gstergelerinden birisidir. #! ya!amnn kalitesi, bireylerin ya!am kalitesinin bir bile!eni olarak de"erlendirilmektedir. Ba!ta meslek hastalklar ve i! kazalar olmak zere, bireylerin al!ma ortamnda fiziksel ve ruhsal sa"l"n tehdit eden risk faktrlerinden korunmas, insan kaynaklar ynetiminin olmazsa olmaz amalar arasndadr. Ara!trmaya konu olan mermer sektrndeki al!ma ko!ullar, i!gren sa"l" ve i! gvenli"i asndan nemli risk faktrleri barndrmaktadr. Hzla byyen Trk Mermer Endstrisi, bugn blok ve i!lenmi! mermer d!nda tm dnyaya mermer i!leme makineleri retip, ihra eder bir konuma ula!m!tr. Dnya mermer rezervlerinin yakla!k %40na sahip olan Trkiyenin, endstri genelindeki al!an says istikrarl bir art! ierisindedir. Endstri genelinde gerekle!tirilecek farkl ara!trmalarnn, ulusal yazna ve uygulamaya katklar sa"layaca" ifade edilebilir. Bununla beraber, i! gvenli"i ve i!gren sa"l" konusu, i!letme ynetimleri tarafndan o"u zaman mahrem ve zel bir konu olarak de"erlendirilebilmektedir. 6331 Sayl #! Sa"l" ve Gvenli"i Kanununun yrrl"e girmesinin, Trk #!letmelerinde, bu alandaki ara!trmalarn yaygnla!masna katk sa"layaca" ve niversitelerle daha yo"un ili!ki ve i!birli"ine zemin hazrlayaca" umulmaktadr. Burdur ilinde, mermer retimi ve uluslar aras pazarlara ihra edilmesi alannda faaliyet gsteren byk lekli bir i!letmenin al!anlar zerinde gerekle!tirilen bu ara!trmann sonucunda, al!ma ko!ullar ile i!grenlerin fiziksel ve psikolojik sa"lk belirtileri arasnda istatistiksel olarak anlaml

163

Mehmet Akif Ersoy niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Yl: 4 Say: 7 2012- Gz

ili!kiler bulundu"u belirlenmi!tir. al!ma ko!ullarndan; monotonla!ma, scaklk, nem ve grltye maruz kalma ile yo"un fiziksel abann fiziksel sa"lk belirtilerini etkiledi"i grlm!tr. Benzer !ekilde, yo"un fiziksel aba ile scaklk, nem ve grltye maruz kalma ko!ullarnn, zararl maddelerle ili!ki ve grevin karma!kl" ve ergonomik olmayan ko!ullar ile beraber psikolojik sa"lk belirtilerini etkiledi"i grlm!tr. Regresyon analizi bulgular incelendi"inde, al!ma ko!ullarnn psikolojik sa"lk belirtilerindeki de"i!kenli"i, fiziksel sa"lk belirtilerine gre daha yksek bir oranda aklad" grlmektedir. Ba!ka bir ifade ile al!ma ko!ullarnn, i!grenlerin psikolojik sa"lk belirtileri zerinde fiziksel sa"lk belirtilerine gre daha ok rol oynad" ifade edilebilir. Ara!trmada, al!ma ko!ullar ile i!grenlerin i!letmede i! kazas geirme durumlar arasnda herhangi bir ili!ki belirlenememi!tir. Literatrde, i! gvenli"ini tehlikeye atan gvensiz davran!lar, i! kazalarnn en nemli nedeni olarak gsterilmektedir. Bununla birlikte, gvensiz al!ma ko!ullarnn da i! kazalarna yol at" bilinmektedir. #!grenlerin i! kazas geirme durumlar ile al!ma ko!ullar arasnda herhangi bir ili!ki saptanmam! olmasna ra"men; al!ma ko!ullarnn fiziksel ve psikolojik sa"lk belirtileri ile ili!kisine ynelik bulgularn nemli bir ksm, literatrdeki benzer ara!trmalarla paralel zellikler gstermektedir. Ara!trmann sonular, ara!trma kapsamndaki i!letme iin geerlidir. Farkl ara!trmalarda farkl bulgular ve sonular elde edilebilir. Genel olarak, al!ma ko!ullarnn i!grenlerin fiziksel ve psikolojik sa"lk belirtilerini etkiledi"i bilinmektedir. Fiziksel ve psikolojik sa"lk belirtileri ya da di"er adyla semptomlarn meslek hastalklar ba!ta olmak zere, bireylerin ya!am kalitesini olumsuz etkileyebilecek birok sa"lk problemine ait nemli bir gsterge oldu"u ifade edilebilir. Bu do"rultuda, i! gvenli"i ve i!gren sa"l" ile ilgili ampirik al!malarn insan kaynaklar ynetimi ara!trmaclar tarafndan daha ok ele alnmasnn literatre ve uygulamaya katk sa"layaca" d!nlmektedir. #lerideki ara!trmalarda, al!ma ko!ullarnn ve ara de"i!ken olarak i!gren sa"l"nn; devamszlk, i!gc devri, i! tatminsizli"i, retkenlik kar!t i! davran!lar yabancla!ma vb. de"i!kenler zerindeki etkilerinin ara!trlmas nem ta!maktadr. Ek 1: Fiziksel Sa"lk Belirtilerine #li!kin Maddeler: 1.Boyunda ve/veya ensede a"r 2.Omuzlarda a"r 3.Kollarda a"r 4.Dirseklerde a"r 5.Ellerde a"r 6.El Bileklerinde a"r 7.Parmaklarda a"r 8.Kalada a"r 9.Dizlerde a"r 10.Bacaklarda a"r 11.Ayaklarda a"r 12.Ayak bileklerinde a"r

164

!
13.Ba! a"rs 14.Migren 15.Srt a"rs 16.Bel a"rs

al!ma Ko!ullarnn Fiziksel Psikolojik Sa"lk Belirtileri ve #! Kazalar ile #li!kisi: Mermer al!anlar rne"i! Selahattin KANTEN (s!

Ek 2: Psikolojik Sa"lk Belirtilerine #li!kin Maddeler: 1. Gzlerde sulanma, bulank grme gibi problemler 2. Uyku problemi/uyuyamama 3. Kendini srekli yorgun hissetme 4. Kendini srekli hasta hissetme 5. Dikkatini toplayamama/konsantre olamama 6. Unutkanlk ve hatrlayamama 7. Gergin ve sinirli olma 8. Duygusal tkenme ve enerji kayb 9. #!teki problemleri aklnzdan atamamak 10. #!tah ve sindirim sistemindeki problemler 11. Kendini halsiz ve uyu!uk hissetme Kaynaklar Aasa, U., Brulin, C., Angquist, K. ve Barnekow-Bergkvist, M. (2005). Work-related psychosocial factors, worry about work conditions and health complaints among female and male ambulance personel, Nordic College of Caring Sciences, Scand J Caring Science; 19, 251-258. Armstrong, M. (2010). Essential Human Resource Management Practice, Kogan Page Limited, London. Arsalani, N., Fallahi-Khoshknab, M., Ghaffari, M., Josephson, M. ve Lagerstrom M. (2011). Adaptation of Questionnaire Measuring Working Conditions and Health Problems Among Iranian Nursing Personnel, Asian Nursing Research, 5, 177-182. Baran, M., Kanten, P., Kanten, S., Yaslioglu M. (2009). An Empirical Research On The Relationship Between Job Insecurity And Employee Health & Safety, Ege Akademik Bak! / Ege Academic Review , 9 (3), 969-976. Bingl, D. (2006). #nsan Kaynaklar Ynetimi, 6.Bask, Arkan Basm Yaym, #stanbul. Briner, R. B. (2000). Relationships between work environments, psychological environments and psychological well-being, Occup. Med, Vol. 50 (5), 299-303. Brunette, M. J., Smith, M. J. ve Punnett, L. (2011). Perceptions of working and living conditions among industrial male and female workers in, Work 38, 211-223. Ceylan, H. (2011). Trkiyedeki #! Kazalarnn Genel Grnm Ve Geli!mi! lkelerle Kyaslanmas, International Journal of Engineering Research and Development, 3 (2), 18-24.

165

Mehmet Akif Ersoy niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Yl: 4 Say: 7 2012- Gz

opur, Z., Varl, B., Av!ar, M. ve 'enba!, M. (2006). Ege niversitesi Hastanesinde al!an Ev #daresi Personelinin #! Kazas Geirme Durumlarnn #ncelenmesi, Hacettepe Sa"lk #daresi Dergisi, Cilt:9, Say:2, 155-176. Dostbil, Z., Polat, C., Karakus, A., Bakr, S. ve Yuce, S. (2011). Evaluation of the nasal mucociliary transport rate by rhinoscintigraphy in marble workshop workers, Toxicology and Industrial Health, 27(9), 826830. Drobnic, S., Beham, P. and Prag P. (2010), Good Job, Good Life? Working Conditions and Quality of Life in Europe, Soc Indic Res, 99, 205225. Elbir H. (2012. 2011 Yl Madencilik #! Kazalar #statisti"i, http://hseengineer.net/2011-yili-madencilik-is-kazalari-istatistigi.html (09.11.2012) Eleren, A. ve Ersoy, M. (2011). Mermer Ocaklarnda Elmas Tel Ve Kollu Kesiciyle Kesme Teknolojilerinin #! Gvenli"i Bakmndan Kar!la!trlmasnda Hata Tr Etki Analizi Ynteminin Uygulanmas, TUBAV Bilim Dergisi, Cilt 4, Say 1, 9-19. El-Gammal, M. I., Ibrahim, M. S., Badr, E. A., Asker S. A. ve El-Galad, N. M. (2011). Health Risk Assessment of Marble Dust at Marble Workshops, Nature and Science, 9 (11), 144-154. Engkvist, I. (2010). Working conditions at recycling centres in Sweden Physical and psychosocial work environment, Applied Ergonomics, 41, 347-354. Garcia-Herrero, S., Mariscal, M. A., Garcia-Rodriquez, J., Ritzel, D.O. (2012). Working conditions, psychological/physical symptoms and occupational accidents. Bayesian network models, Safety Science, 50, 1760-1774. Hanson, L.L.M., Theorell, T., Bech, P., Rugulies, R., Burr, H., Hyde, M., Oxenstierna, G. ve Westerlund, H. (2009). Psychosocial working conditions and depressive symptoms among Swedish employees, International Arch Occupational Environment Health, 82, 951960. Hayta, A.B., (2007). al!ma Ortam Ko!ullarnn #!letme Verimlili"i zerine Etkisi, Ticaret ve Turizm E"itim Fakltesi Dergisi, 1, 21-41. Karlqvista, L., Tornqvista, E. W., Hagbergb, M., Hagmana M., ve Toomingas, A. (2002). Self-reported working conditions of VDU operators and associations with musculoskeletal symptoms: a cross-sectional study focussing on gender differences, International Journal of Industrial Ergonomics, 30, 277-294. Kroenke, K. (2003). The Interface Between Physical and Psychological Symptoms, Primary Care Companion J.Clin Psychiatry, 5 (7), 11-18. Laaksonen, M., Pitkaniemi, J., Rahkonen O. ve Lahelma, E. (2010). Work Arrangements, Physical Working Conditions, and Psychosocial Working Conditions as Risk Factors for Sickness Absence: Bayesian Analysis of Prospective Data, Ann Epidemiol, 20, 332338. M.Sc, T.L., Sarlio-Lahteenkorva, S., Roos, E., Laaksonen, M., Rahkonen, O. ve Lahelma, E. (2004). Working conditions and health behaviours among employed women and men: the Helsinki Health Study, Preventive Medicine, 38, 48-56. Orman, A., nl, M., Cirit, M. ve Ycel, A. (2002). Mermer #!cilerinde Solunum Fonksiyon Testleri, Solunum Semptomlar ve Akci"er Grafisi Bulgular, Toraks Dergisi, 3(2),188-193.

166

al!ma Ko!ullarnn Fiziksel Psikolojik Sa"lk Belirtileri ve #! Kazalar ile #li!kisi: Mermer al!anlar rne"i! Selahattin KANTEN (s!

Piniella, F., Novalbosb, J. P. ve Noguerolesb, P.J. (2008). Artisanal fishing in Andalusia (II): Safety and working conditions policy, Marine Policy, 32, 551558. Robone, S., Jones, A. M. ve Rice, N. (2008). Contractual Conditions, Working conditions, Health and Well-Being in the British Household Panel Survey, HEDG Working Paper 08/19, 1-33. Sadullah, . (2008). #nsan Kaynaklar Ynetimine Giri!; #nsan Kaynaklar Ynetiminin Tanm, nemi ve evresel Faktrler, Ed. Uyargil ve di"erleri, #nsan Kaynaklar Ynetimi, Beta Basm Yaym, #stanbul. Sadullah, . ve Kanten, S. (2009). A Research On The Effect Of Organizational Safety Climate Upon The Safe Behaviors, Ege Akademik Bak! / Ege Academic Review , 9 (3), 923-932. Schalock, R. L. ve Siperstein, G.N. (1997). Quality Of Life Volume II Application to Persons With Disabilities, American Association on Mental Retatdation, U.S.A. Sezgi, C., Abakay, ., nder, H., 'en, H. S., Abakay, A., Kaya, H., Ayhan, M. ve Tanrkulu, A.. (2012). Mermer fabrikas i!ilerinde solunum fonksiyonlar ve radyolojik bulgular, Journal of Clinical and Experimental Investigations, 3 (2), 250-254. Soysal, N., Snmez H. M., ve Karaba!, M. K. (2006). Aydn #lindeki Mermer Atlyesi al!anlarnda Solunum Fonksiyon Testlerinin Durumu, Solunum, 8 (3), 1-5. Tornqvist, E.W., Hagberg, M., Hagman, M., Risberg, E. H. ve Toomingas, A. (2009). The infuence of working conditions and individual factors on the incidence of neck and upper limb symptoms among professional computer users, International Arch Occupational Environmental Health, 82, 689-702. Yksel, #. (2004). al!ma Ya!am Kalitesinin Tipik ve Atipik #stihdam Asndan #ncelenmesi, Do"u! niversitesi Dergisi, 5 (1) , 47-58.

167