Professional Documents
Culture Documents
rfan AY
1.1 METALLER Genel olarak metaller deyince kullanm yerlerine gre aadaki malzemeler akla gelir.
elikler
Dkme demirler
Al ve alamlar
Cu ve alamlar
Zn ve alamlar
Ti ve alamlar
Mg ve alamlar 3
Metallerin genel zellikleri aadaki gibidir. Korozyona direnle ri dktr Yksek scaklklarda srnmeye urarlar Her metal malzemenin kendine has zellii var dr. E deeri yksek Safken kolay def. olurlar Alamlama,me kanik ilem,sl ilem ile glendirilirler
Yksek muk. eliklerin s neklilikleri %1 e bile iner. Ama gene de kafi snekli lik var demektir.
1.2 SERAMKLER Genel olarak seramik deyince kullanm yerlerine gre aadaki malzemeler akla gelir.
Aluminas
Silicon carbides
Silicon nitrides
Zirconias
Silisyum karbr
Seramiklerin genel zellikleri aadaki gibidir. Delik,atlak.vs sreksizlikler veya klips gibi tutma nokta larnda fazla zorlanamazlar E modlleri ok yksek Seramikleri metaller gibi Metaller gibi deil dizayn etmek gevrektirler kolay deildir Seramikler an maya kar direnlidir,yk sek scakla kadar muk. ko rurlar ekme muk. Zayf,gevrek krlrlar Basma muk. ekme nin 15 kat kadardr
Sneklilikleri yoktur.
1.3 CAMLAR Genel olarak cam deyince kullanm yerlerine gre aadaki malzemeler akla gelir. Camlar, kristalin olmayan, amorf yapdaki kat seramiklerdir.
Camlarn genel zellikleri aadaki gibidir. Cam akkan bir malzemedir, ancak,ak sresi uzun olup grmeye insan mr yetmez Adi camn ana maddesi silis yumdur.Bu bile ime (kum-soda -kire) katlr Camlar,katlar kadar belirgin ergime scakl olmayan,sv davran sergileyen kat fazdr Temperleme yap lan cam,krlma ve sya kar 4-5 kat dayankl olur Cam,elmasla,CNC ile,prmz sl kesimle kesilir
1.4 POLMERLER Genel olarak polimer deyince kullanm yerlerine gre aadaki malzemeler akla gelir.
PE
PP
PET
polyester
phenolics
Epoxy 9
Polimerlerin genel zellikleri aadaki gibidir. Kk molekll maddeler sv ve gaz iken polimerler katdrlar Doal kauuk, pa muk, ipek, yn, am yant birer doal polimerdir. Polieti len, poliproplen, po liesterler, poliamid ler,sentetik polimerlerdir. Kk molekllerin kristalle mesi kolay, polimerlerin ki ok zor Kk moleklller zclerde kolay z nr ,polimerler zor znr ,ier , hacmi 1000 kat artar Kk molekllerin zeltileri effaf, poli merlerde ise k da lr
10
1.5 ELASTOMERLER Genel olarak elastomer deyince kullanm yerlerine gre aadaki malzemeler akla gelir. Elastomer, elastiklik zelliine sahip bir polimerdir
Isoprene
Neoprene
Butly rubber
Natural rubber
Silicones
E.V.A 11
cams blge scaklklarnda ve zerinde dahi alabilen amorf yapdaki polimerlerdir Vulkanize kauu un zellikleri b yk lde apraz balanma ekline ve younluuna baldr.( S ile) Kauuk, apraz balanmam ama,balanabilme zelliine sahip (vulkanize ile) polimerdir contalar, yaptrc lar,lastikler elasto merlerin kullanm yerleridir Polimerlerin seyrek ve apraz balanma s ile oluan a yap lardr.E modl metallerden 105 daha azdr. 12
1.6 HBRDLER Genel olarak hibrid malzeme deyince kullanm yerleri ne gre aadaki malzemeler akla gelir
Kompozitler
Sandwich yap
Lattice yap
kpk
Laminate 13
Hibridler pahaldrlar, ekil verilmeleri zordur, birletirmeleri zordur. Yksek perfor manslar nede niyle nemleri her geen gn artmaktadr
Polimer matrix e cam elyaf,karbon elyaf ve kevlar (ara mid) takviyeli malze melerdir. Kompozitler, hafif,kat ve gl ayn zamanda tok malzemelerdir.Hibrid malzemelerden birisi polimer olduunda 2500C scaklktan daha yksekte al mas zor,ancak oda scaklnda sper zellikleri vardr. 14
15
Aadaki tabloda kullanlan malzemelerin genel, meka nik,termal,elektrik,optik nik ,termal,elektrik,optik ve evresel zellikleri, sembol leri ve birimleri gsterilmitir.
16
17
* Conversion factors to imperial and cgs units appear inside the back and front covers of this book.
18
19
20
2.2 Metaller iin (Gerilme-uzama) Stress Stress-Strain erisinde nelerin hesap edilecei aada gsterilmitir. E = GPa or GN/m2 olarak ifade edilir.
21
22
23
* nk anelasticity anelasticity, , srnme ve dier faktrlerden straine katk olduundan 2 kat veya daha fazla kadar daha dk deerdedir.
* Doru ( E ) Modl, malzemelerin ses dalgalarnn llmesiyle veya tel veya kirilerin tabii titreimlerinin llmesiyle dinamik olarak llmelidir.
24
25
2.4 Mukavemet terimi , dikkatli tanm yapmay gerektirir. METALLER iin ; 2.4.1 Akma mukavemeti ak = Fak / A0
Sert metaller iin % 0,2 akma deeri esas alnr. Yatay eksende strainin %0,2 = 0,002 mm lik nokta belirlenir. Gerilme-uzama erisinin teetine paralel izilir.Eriyi kestii nokta, % 0,2 akma gerilme deeridir.
26
27
POLMERLER iin Mukavemet ; * Akma mukavemet deeri gerilme-uzama erisinin belirgin ekilde lineerlikten sapt noktadr. * Veya yatay eksende strainin % 1 = 0,01 mm lik nokta belirlenir.Gerilme-uzama erisinin teetine paralel izilir.Eriyi kestii nokta akma mukavemeti olarak belirlenir ki ;
28
Plastiklerdeki akma ; Bu nokta kayma gerilmesi ile akmann balad nokta, Molekler zincirlerin geri dnlemez ekilde ekil deitirdikleri nokta, Dk younluun olumaya balad nokta, Polimer renginin beyazlamaya balad nokta, at lak ve benzeri yzey atlamalarnn olutuu noktadr. Bu noktada, basma halinde elde edilen deer,ekme halinde elde edilen deerden ~ % 20 daha fazladr. Plastikler iin bu 5 deiik adan yorumun hepsi dorudur.
Do. Dr. RFAN AY / Ar. Gr. T.KEREM DEMRCOLU
29
30
Cam ve Seramiklerde mukavemet mukavemet, ykleme moduna baldr. ekme de mukavemet , krlma mukavemetine denk gelir. ek = kr Basmada ise ezerek- ufalanma mukavemeti olan (c) ye denk gelir. kisi arasndaki iliki bas = (10 -15) . ek kadardr.
31
ayet seramik bir malzeme sk bir ekilde bir kenarn dan tutulmu vaziyette ise, o zaman mukavemet l m iin Eme deki maximum yzey gerilmesi gerilmesi lm yaplr.
32
Bu max max. .gerilme, krlmann ok ani olduu andaki gerilme deeridir. Deeri diyagramda grlmektedir. * Bunu ekme ilemindeki ile ayn olduunu sananlar yanlr.Seramikler iin bu deer 1,5 kat daha byktr. nk seramiklerde max.gerilmeye maruz kalan hacim daha kktr.inde byk atlak olma ihtimali de kk tr. Basit bir ekme halinde, tm atlaklar, max.gerilme yklenmi eklinde grlrler.
33
2.4.4.
Kompozitlerde Mukavemet ;
Lineer-elastik davrandan bir dizi sapma eklinde en iyi tanmlanr.Bu sapma bazen % 0,5 alnr. Fiber (lif) ieren kompozitler kompozitler, basma durumunda ek me durumunda olduundan biraz daha zayftrlar . (~ % 30) nk fiberler basma durumunda erilip bklrler. marullar, yani
34
Mukavemet, Malzeme cinsi ve ykleme moduna baldr. ayet ok eksenli ykleme modu malzemeye uygulan m ise ; Metaller iin AKMA olay basit ekme halindeki durumla alakalan drlr.
35
ekline dntrlmtr. Burada K polimerin hacimsal modl modldr dr. ~ 2 nmerik bir katsaydr ve akma mukavemetine bal olarak basnc ifade der. Basn ise aadaki forml ile belirlenir.
36
37
38
2.4.5. EKME MUKAVEMET Birimi Mpa dr. Maksimum ekme yknde parann ayrld boum yapt mukavemettir. Gevrek katlar olarak camlar, seramikler, ve gevrek polimerlerde ekme yknde hata verilen noktadaki mukavemettir. Metaller, snek polimerler ve pek ok kompozitlerde pekleme(metallerde) veya takviye(kompozitlerde) sebebiyle ekme mukavemeti, akma mukavemetinden 1,1 ve 3 kat daha byktr. ek > ( 1,1 3) ak
39
40
2.5 YORULMA ; Tekrarl ykleme yalnzca enerji harcamaz, bir atlak oluturur, onu bytr ve en sonunda yorulma hatas ile son buldurur.
41
Pek ok malzeme iin yorulma snr = endurance limit vardr. limit ( - Nf ) erisinde bu durum gsterilmitir. Birimi MPa dr. Burada ; : Krlma gereklemeden nceki gerilme amplit d veya Nf > 107 krlmann gerekletii 107 den daha byk bir tekrar says yorulma snr olarak belirlenir.
42
2.6 SERTLK ; Malzeme mukavemetinin ilkel bir lm dr de diyebiliriz.Malzeme yzeyine sert bir elmas veya bilya bastrmakla lm yaplr.
43
Sertlik = Yk / Alan Sertlik, uygulanan ykn (P) temas alanna (A) bl myle bulunur. SERTLK (H) ~ 3 .u
SI sisteminde birimi MPa dr. Fakat baka birim sisteminde de gsterilir. ayet Vicker sertlik skalasnda gsterilecek olursa birimi HV = kg/mm2 dir. Bu durumda yukardaki birimi MPa olan sertlik ile ilikisi ise ; HV = H / 10 eklindedir.
44
2.7 KIRILMA TOKLUU , Malzeme iersinde bir atlan yaylmasna kar malzeme nin gsterdii direncin lmdr.
Krlma tokluu GIC ( kJ kJ/m /m2 ) ile veya KIC ( MN/m3/2 ) ile ifade edilir.
Do. Dr. RFAN AY / Ar. Gr. T.KEREM DEMRCOLU
45
Diyagramdan da grld gibi, iinde 2c uzunluunda atlak olan bir malzemeye yk uygulandnda, kritik atlan yaylmaya balad kritik gerilme (c) ye karlk gelen malzeme dayanmna krlma tokluu(KIC) ad verilir. Hesapla bulmak istersek ; KIC = Y C (c)1/2 formlnden hesaplarz. Burada Y numune geometrisine bal katsaydr. GIC ( atlak yaylma hz ifadesi) ifadesi olarak ise ; GIC = [KIC 2 ] / E (1+) Her iki forml de gevrek malzemeler yani, seramik,cam ve sert polimerler iin geerlidir.
46
Snek malzemeler iin atlak kararsz yaylmas esnasnda nnde oluan plastik blge nedeniyle atlan yaylmas daha g olacak, formllerde de yeni iyiletirmeler olmas gerekecektir.
47
48
2.8 KAYIP KATSAYISI ( ) , Bir malzemedeki boa giden derecesini belirten bir ifade dir. titreim enerjisinin
49
Eer bir malzeme elastik olarak bir ykle yklenirse, bu yk sonunda max.gerilme doar, BRM HACM BAINA bu elastik enerji olarak depolanr. Yani , REZLYANS U = o max .d ~ . ( 2max / E ) olur. Eer bir yk yklenir, sonrada kaldrlrsa, enerji kaybolur. U = .d Kayp katsays ise ; = [ U / ( 2U )] Bu deer genellikle saykl frekans veya zaman-skalasna baldr. Burdan ;
50
Bazen de snmleme lmleri zel snmleme kapasitesi terimini de iermektedir. D = U/U ve log azalmas (tabii titreimlerin ardk amplitdlere oran olarak alglanmal) , gerilme ve strain arasndaki faz aya veya resonans faktr Q olsun. Snmleme faktr <0.01 olduu zaman, bu lmler u ekilde gsterilir. = D/ 2 = / = tan = 1 / Q Snmleme byk olduu zaman, artk edeerdir.
51
2.9 TERMAL ZELLKLER ; 1. Termal zellii yakndan ilgilendiren 2 zellik vardr. Birisi Ergime scakl (Tm) , dieri ise Cams Cams-gei scakl (Tg)
52
Her ikisi de katlarn ba mukavemetiyle direkt ilgilidir. Kristalin kat malzemelerde keskin bir ergime noktas (Tm)vardr.Kristalin olmayan malzemelerde keskinlik yoktur. Cams-gei scakl Tg ; gerek kat halden ok sv viskoz hale gei olan scakl ifade eder. Bu scaklklar mhendislik tasarmnda daha da ileri olan 2 scaklk deerini belirlemede faydal olurlar. *- Bunlar Tmax ve Tmin servis scaklklardr. Tmax ; oksitlenme olmadan,srnme olmadan ve kimyasal deime olmadan malzemenin kullanlabilecek en yksek scakl ifade eder.
Do. Dr. RFAN AY / Ar. Gr. T.KEREM DEMRCOLU
53
54
Tmin ; Malzemenin gevrek olmaya ve kullanmnn artk emniyetsiz olmaya balad scakl belirtir. Scaklklarn birimleri ya K veya C olarak belirtilir. 2. Isl iletkenlik () ; Is, bir katnn iinden ayet zamanla deimiyecek ile gsterilen sl iletkenlik ekilde geiyorsa , katsays ile llr. Birimi ( = W/m.K ) dir. ekilde bu katsaynn nasl lld grlmektedir. Kat bir malzemenin iinden T1 yksek scaklk tarafn dan T2 dk scaklk tarafna X kadar mesafeden s geii olduunda q = (W/m2) , iletkenlik hesab aadaki gibi yaplr.
55
Isl iletkenlik q = - (dT / dX ) = (T1 - T2) / X Bu deer pratikte llmez.(zellikle iletkenlii dk malzemeler iin) Fakat imdilerde gvenilir veriler mevcuttur. Is ak daimi olmad-geici olduu zaman,sl iletkenlik yerine, (a = m2/s) sl yaynm ifadesi kullanlr ve u ekilde hesaplanr. Isl yaynm a = / ( .Cp ) Burada = Younluk Cp = Sabit basntaki spesifik s (J/kg.K)
56
Isl yaynm (a) ifadesi , direkt llebilir.Bir s kayna bir malzemeye uyguland zaman,kaynak kapatldnda scaklktaki azalma impulsunun llmesiyle direkt llr.Veya, dan hesaplanabilir.Ama o zaman Cp nin bilinmesi gerekir.Cp kalorimetri teknii ile llr.Bu ayn zamanda Tg cams gei scaklnn da standart lm yoludur.
57
2.10 TERMAL GENLEME ; Pek ok malzeme stlnca genleir. Termal strain / scaklk deiimi derecesi, LNEER THERMAL GENLEME KATSAYISI () ile llr. [ microstrain / C 0 ]
58
Eer malzeme termal olarak izotropik ise, derece bana hacimsel genleme 3 dr. Eer anizotropik ise, 2 veya daha fazla katsay gerekir, ve hacimsal genleme, asal termal strainlerin toplamna eit olur. THERMAL OK DRENC (Ts Ts) ) ; Malzeme aniden soutulduunda zarar grmeden eriilen max.scaklk farkna denir. Bu terim ve srnme direnci terimi yksek scaklk tasarmlarnda nemlidir. Srnme , ayet malzemeler, ergime scaklnn 1/3 Tm veya cams-gei scaklnn 2/3 Tg deerleri zerindeki bir scaklkta yklendikleri zaman oluan yava ve zamana bal deformasyona denir.
Do. Dr. RFAN AY / Ar. Gr. T.KEREM DEMRCOLU
59
Srnmeye kar tasarm, zel bir konudur. Burada malzemenin iletme scakl zerindeki scaklklarda bir malzemenin kullanmndan saknma yerine ona gvenme zerine durulacaktr. (Tmax) Bu durum plastikler iin sl sapma scakl olarak bilinir.
60
2.11 ELEKTRKSEL ZELLKLER ; (e) ; ki yzey z diren = elektriksel diren arasndaki birim potansiyel farkna sahip birim bir kbn direncidir. Birimi (.m veya cm). lm ekildeki gibi yaplr.ok geni bir aral vardr. [10-8 ila 10 +16 .m ]
61
zdiren
62
63
Elektrik iletkenlii, basit olarak zdirencin yerine kullanlan bir terimdir.Elektrik olan bir yere yaltc yerletirilirse, onun yzeylerinde polarize ve arj olduu grnr. Polarize olmaya meyil, Dielektrik sabiti (d) ile llr.Birimsiz bir deerdir.Bo alan, pek ok amalarda ve gazlar iin bu deer 1 alnr.Pek ok yaltkan iin bu deer 2-30 arasndadr. Dk younluklu kpkler iin bu deer fazla hava olduu iin yaklak 1 alnr
64
Bozulma potansiyeli ( MV/m ), elektrik teli iinden geen srekli akmn zarar verecek ekilde dalgalan d andaki veya yaltcnn bozulduu andaki elek trik potansiyel deiimidir. imidir. Bozulma oluncaya kadar malzemenin plaka yzeylerine kar dzgn hzda 60 Hz lik deiken potansiyelin uygulanp artmasyla llr llr. . Elektrik alanndaki polarizasyon, arj partiklleri nin hareketini kapsar. kapsar.(Elektronlar,molekller ve iyonlar dipol moment tarlar) Dalgal alanda arj olmu partikller,iki alternatif plaka arasna srlrler srlrler. .
65
Bu arj hareketi , elektrik akmna karlk gelir.Eer kayp yoksa,voltaj faz dnda 900 derece olacaktr.Gerek dielektriklerde,arj olmu paralarn hareketi, enerjiyi yokeder.Ve akm 900 den biraz daha az bir ada voltaja nclk eder.Kayp as sapma deeridir. Kayp tangant bu ann tangant dr. G faktr (boyutsuz), kayp asnn sin.dr.Ve Bir saykl da datlm aruredilmi,zayf bir voltajdaki dielektrikte depolanan enerjinin bir blmn ler.Kk olduu zaman,kayp tangantna eittir. Kayp faktr, dielektrik sabiti defa kayp tangantdr.
66
67
Bu (n) dielektrik sabiti (d) ile alakaldr. n d Bu n dalga boyuna baldr. Daha youn bir metal, daha yksek bir dielektrik sabiti, daha byk bir yanstc indexine sahiptir. n = 1 olduu zaman, n malzemeye girer, ama n > 1 olduu zaman, biraz yansma olur. Eer yzey dz ve polisajl ise, bir n olarak yansr.Yzey przl ise, dalr. Yansma Oran (R) Yansma indexi (n) ile alakaldr. R = [(n [(n-1)/(n+1 )/(n+1)]2 . 100 Yani n artarken, R de % 100 e doru meyleder.
68
69
evre direnci ;
Baz malzeme zelliklerini sayya dkmek zordur.nk evrede alrken i etkileim iinde olurlar.
70
71
2.14. AINMA
Baka bir evre etkileim parametresi AINMA dr dr. . Anma ok ynl bir problemdir. problemdir.Anma az ise yok farzedilebilir. farzedilebilir . Kat cisimler bir yzeyden kaydklar zaman, birim kayma mesafesi bana bir yzeyden kaybolan malzeme hacmine AINMA HIZI ( W) ad verilir verilir. . Yzeyin anma direnci, ARCHARD anma katsays (KA) ile (birimi MPa-1) tanmlanr tanmlanr. . ( W/A ) = KA . P Burada A ; yzey alan P ise ; Onlar basan kuvvet
72
*Anma
73
74