FZKSEL METALURJ

BLM 2
Serbest Enerji Kompozisyon Diyagram
Ksmi molar serbest enerji aadaki gibi tanmlanr:
i j
n P, T,
i
i
n
G
G
=
(

=
G.. sistemin serbest enerjisi
ni ..i-atomlarnn says
Bir karmn serbest enerjisi AGm (m=mixing) aadaki gibi tanmlanr:
AGm = karmn serbest enerjisi / mol zelti = Gs - Gp
Gs : mol zelti bana serbest enerji (s=solution)
Gp : karmam komponentlerin mol bana serbest enerji (p=pure)
Gs = x1. + x2. +.
1
G
2
G
Gp = x1. + x2. +.
0
1
G
0
2
G
xi : mol fraksiyonu (miktar),

: 1 atmosfer basnta i komponentinin mol miktar bana serbest
enerjisidir
0
i
G
Serbest Enerji Kompozisyon Diyagram
Aada termodinamikten bildiimiz temel bir iliki verilmitir:

= A
i
0
i i i m
) G G ( x G
Genelletirme yapacak olursak;
i i
f ln d T R G d =
(Sabit T)
fi, i komponentinin fugasitesini (uuculuk karakteri) verir. fi, iyi bir yaklamla zelti
iinde komponent i nin buhar basnc pi 'ye eittir.
} }
=
i
0
i
i
0
i
G
G
f
f
i i
f ln d T R G d
0
i
i
0
i
i
0
i i
p
p
ln T R
f
f
ln T R G G = =
: 1 atm total basnta saf inin ksmi basncdr
0
i
p
ekil 2.1. zelti iinde znen bir elementin ksmi buhar basncnn mol miktar
ile deiimi
Serbest Enerji Kompozisyon Diyagram
Komponent i'nin aktivitesi, ai aada verildii gibi tanmlanr:
0
i
i
0
i
i
i
p
p
f
f
a ~ =
i
0
i i
a ln T R G G =

= A
i
i i m
a ln x T R G
Serbest Enerji Kompozisyon Diyagram
kili alamlarn ideal zeltisinde (kat ergiyiinde) aadaki sonucu elde ederiz:
| |
m m 2 2 1 1 m
S T H x ln x x ln x T R G A A = + = A
deal zelti iin AHm=0
( ) | |
2 2 1 1 m
x ln x x ln x R zelti ideal S + = A
( )
m 2
0
1
0
2
0
1 s
G x G G G G A + + =
ekil 2.2. deal zeltiler iin serbest enerji-kompozisyon diyagramlar a) karmn
serbest enerjisi b) zeltinin serbest enerjisi
ekil 2.3. zeltilerin serbest enerji-kompozisyon diyagramlar;
a) Negatif bir AHm (karmda egzoterm reaksiyon)
b)Pozitif bir AHm (karmda endoterm reaksiyon)
ekil 2.4. Tek fazn iki faza ayrmas
a) Gznnde tutulan 2 durum (A ve B) ve
b) Karlk gelen serbest enerjiler
Tanjant Kural
A konumu:

s
A
s
G G =
B konumu:

s


s

B
s
G
n n
n
G
n n
n
G
+
+
+
=
ekil 2.4bden kesik dz izgiye ait olduu grlr; her iki faz o ve |nn karmnn mol bana
ortalama serbest enerjisi, bu fazlarn ortalama kompozisyonu olan x2 noktasndaki doru izgi
zerinde yeralr.
ekil 2.5. Tanjant kuraln gsteren izim
ekil 2.6. ki izoterm scaklk ieren basit bir tektik diyagram
ekil 2.7. ekil 2.6.da gsterilen iki scaklkta oluan faz iin serbest enerji-
kompozisyon diyagramlar
ekil 2.8. Spinodal noktalarn geometrik yeri
a) Serbest enerji kompozisyon diyagramnda
b) Faz diyagramnda (o ve | ayn kristal yapl)
ekil 2.9. Olas kelti reaksiyonlarn gsteren tektoid faz diyagram
ekil 2.10. Serbest enerji kompozisyon diyagram ve faz diyagramnda eim
etkisinin gsterilmesi
ekil 2.11. Bir faz diyagramnda solvus dorularnn yeri
ekil 2.12. ki tip kelti reaksiyonunun ematik olarak gsterilmesi
ekil 2.13. A. Wilm tarafndan 1911de yaynlanan ilk yalandrma erisi
ekil 2.14. Elbogen demir meteoru. 1813te Schreibers ve Von Widmanstatten
tarafndan dalanan yzeyden alnan topografik bask
ekil 2.15. Aluminyum-bakr faz diyagram
kelme Sralamas
Al-%4.5 Cu alam iin;
GP zonu u'' u' u
GP Zonu

Elektron mikroskobik aratrmalar bu yrelerin disk eklinde ve ortalama 80 apnda ve 3-6
kalnlnda olduunu gsterir.

Ortalama kompozisyonun ise yaklak % 90 bakr civarnda olduu ve bylece bu yrelerin Al
kafesinde ncelikle Cu atomlarndan oluan diskler olduu grlr.

Bu zonlarn niform olarak tm Al matriksinde -1018 / cm3 civarnda bir younlukta- olutuu
grlr.
kelme Sralamas
u'' keltisi

Istma ile birlikte GP zonlar znr ve ikinci ve daha gereki bir kelti faz, u'' oluur.

Bu faz tetragonal olup a=b= 4.0 ve c= 7.8 dr; plaka eklinde ortalama 20 kalnlkta ve
300 apnda ve {100}u'',,{100}matriks oryentasyon ilikisiyle oluur.

Bu faz olduka niform olarak matrikste, keltimatriks aras koherent (uyumlu) bir arayzey
ile ekirdeklenir.
ekil 2.16. ematik olarak gsterilen kelti partiklne kenarndan bak
kelme Sralamas
u' keltisi

Bu kelti k mikroskobu ile grlebilen ilk keltidir ve bu nedenle boyutunun 1000
civarnda olmas gerekir.

Tetragonal (a=4.04 ve c=5.8 ) olup {100}| ,, {100}matriks olarak ynlenmitir.

Helisel dislokasyonlarda ve hcre duvarlarnda heterojen olarak oluur ve arayzeyi Al-
matriksi ile yar uyumludur.
kelme Sralamas
u keltisi

Denge keltisinin yaps tetragonaldir (a= 6.06 ve c= 4.87 ).

Heterojen olarak tane snrlarnda ekirdeklenir ve Al matriksi ile uyumsuz bir arayzey
oluurur.

Anlan son keltinin matriksten direkt olarak veya varolan keltiden olutuu hala
emin olarak bilinmemektedir.

Ancak deneysel bulgular ekirdeklenmenin direkt olarak matrikste olmasnn daha olas
olduunu gsterir.
ekil 2.17.
a) Aluminyum matriksinde keltisi (Cu-Al)
b) Al-Cu alamlar iin yalandrma erileri
Tablo 2.1. eitli alamlarda gzlenen kelti sralamalar.
Tablo 2.2. Yalandrlabilir alamlarda ska gzlenen kelti sralamalar.
ekil 2.18. Dnmde hacim deiiminin nemini gsteren ematik izim
Kat Konumda ekirdeklenme / Klasik lem
ekirdek atomu bana serbest enerji ile almak, ekirdek hacm bana serbest enerji
ile almaktan daha rahattr. n atomlardan oluan bir ekirdein oluumu ile ilgili
serbest enerji, AG aadaki gibi verilebilir:
s B
nE n G n G + + A = A
3 / 2
(n = ekirdek ii atom says)
( )
n
G G
G
matrix ekirdek
B

= A = ekirdek ii atom bana ktlesel serbest enerji deiimi
q = ekil faktr, bunun sonucu olarak = yzey alan
= gzey gerilimi ~ yzey serbest enerjisi
Es = ekirdek ii atom bana gerinme enerjisi
3 / 2
n
) (
3 / 2
n E G n G
s B
+ + A = A
ekil 2.19. ekirdeklerdeki atom saysnn fonksiyonu olarak oluum serbest enerjisi
Kat Konumda ekirdeklenme / Klasik lem
n* sayl atomlar kritik boyutlu ekirdei oluturur, nk daha fazla atomun
katlmyla serbest enerji der. Kritik boyutlu ekirdein oluumundaki serbest
enerji deiimi, AG* belirlenebilir.
2
3 3
*
) (

27
4
s B
E G
G
+ A
= A
Heterojen ekirdeklenme sz konusu iken;
(

+
+ A
= A
4
3 2
) (

27
4
3
2
3 3
*
S S
E G
G
B
Burada S = cos o (slatma as) dr.
ekil 2.20. lk keltinin serbest enerjisinin grafik olarak belirlenebilmesi iin izim
Ktlesel Serbest Enerji Deiimi
kelti oluumuyla ilgili serbest enerji deiimi aada verilmitir:
AG'=G(final)G(balang)=(n1G1+n2G2)(n1+n2)G0
Burada AG' kelti oluumuyla ilgili toplam serbest enerji deiimi, n2 keltinin mol says ve n1
kelti sonras o matriksindeki mol saysdr. Denge kural ile aadaki bant yazlabilir (tm
kelti ve matriks kompozisyonlarnn homojen olmas koulunda):
1 0
0 2
2
1
x x
x x
n
n

=
(

= A
1 0
1 0
0 2 0 2 2
) ( '
x x
G G
x x G G n G
ekirdeklenme esnasnda oluan kelti miktar ok az olur ve bylece x1~x0 eitliini kabullenebiliriz.
| |
(
(

|
.
|

\
|
=
A
= A
0
x
0 2 0 2
2
) ( keltisi
'
dx
dG
x x G G
n
G
G
B
balang
ekil 2.21. ki farkl scaklkta Th ve TL; (I) GP zonu, (II) ara kelti ve (III)
denge keltisinin serbest enerjilerini gsteren izim
ekil 2.22. Metastabil (yarkararl) faz diyagram
Tablo 2.3. farkl scaklkta keltinin oluumu iin serbest enerji deiimleri.
ekirdeklenmeyi Engelleyen Faktrler
Matriks ve keltinin edeer elastiklik sabiti olmas halinde gerinme enerjisi
terimi aadaki gibidir:
v
v f E v f E
T
s

= =
1
1
) ( ve ) ( V ) (
2
11
c
T
11
c
V
: lineer dnm gerinmesidir (dnmn zorlamasz olmas durumundaki gerinme),

E : elastisite modl,

: atom bana hacim
ekirdeklenmeyi Engelleyen Faktrler
boyuna
enine

= v v, Poisson oran ve metallerde v ~ 0.3

Elipsoid bir ekil iin;
(

+ =
R
y
v f v f E V E
T T
s
2
13 2
2
11 1
) )( ( ) )( ( c c
Burada f
1
(v) ve f
2
(v) Poisson orannn bir fonksiyonudur.
Gerinme

a
a a
= o
ve v = 1/3
2
2
3
o E V E
s
=
ekirdeklenmeyi Engelleyen Faktrler
Plaka tipi bir keltinin uyumlu veya uyumsuz bir arayzeyle olumas
aadaki gibi ilemlenebilir.

ekirdeklenmeyi snrlayan iki terim yzey enerjisi ve gerinme enerjisidir.
Arayzey uyumsuz bir snrla olutuunda gerinme enerjisi dikkate
alnmayacak derecede kktr.
Bu nedenle uyumsuz konumda ekirdeklenmeyi engelleyen enerji basite;
[2t(At)
2
+2t(At)t]
A plakann yarapkalnlk orandr, A=r/t.
Arayzeyde ekirdeklenmeyi engelleyen enerji;
| | ( ) t At E
2
2
2 / 3 t o
ekirdeklenmeyi Engelleyen Faktrler
Eer bir veri keltide r/t orants kelti boyutuyla ilikisizse ekirdeklenmeyi
engelleyen enerji uyumlu bir kelti iin t
3
'e ve uyumsuz bir kelti iin t
2
'ye
proporsiyonaldir.
Dk t deerlerinde kp bants kare bantsna gre daha az olur; bylece
balang kelti kalnl kritik t
CR
deerinin altnda ise uyumlu bir arayzey beklenir.

Kritik kalnlk yukardaki iki ifadenin eitlenmesiyle bulunur.
(

+ =
A E
t
1
1
3
4
2
CR
o

ekil 2.23. Koherent (uyumlu) ve inkoherent (uyumsuz) keltilerle ilgili enerjiler

ekil 2.24. Klasik ekirdeklenmede (stteki eriler) ve spinodal ayrmada (alttaki
eriler) kompozisyon deiimi
ekil 2.25. ndivudual bir atom yaknnda meydana gelen keskin bir konsantrasyon
deiimi
ekil 2.26. Sinsodial bir kompozisyon profili (fluktuasyonu)
ekil 2.27. R() fonksiyonu- ilikisi.
Tablo 2.4. kelti sralamalarnda ierilen ana faktrlerin zeti.
Tanecik Kabalamas
Bymenin balang periyodundan sonra kelti faz, faz diyagramna kaldra
kural uygulamas ile beklenen hacimsel miktara yaklak ular.

Bu zamandan sonra byme durmaz, ancak byk tanecikler, yzey potansiyeli
A (bu anlamda normal tane bymesine benzer)ini azaltmak nedeniyle kk
tanelerin dezavantajna (=daha da klerek yok olmalar) byr.

Bylece keltinin hacimsel miktar edeer kalr ve biz aadaki eitlii
yazabiliriz:
0
boyutlar
partikl tm
=
|
.
|

\
|

Tanecik
Hz Kaybnn Atom
Tanecik Kabalamas
Vyi partikl hacmi ve partiklde atom bana hacim olarak alrsak, bir
partikln atom kaybnn hz
V
(dV/dt)(1/ )
V
Bir kre iin
dV/dR=4tR
2

0
4
2
=

dt
dR
V
R
i
i
i
t
0
boyutlar
partikl tm
=
|
.
|

\
|

Tanecik
Hz Kaybnn Atom
Tanecik Kabalamas
R yarapnda saf kresel partiklden difzyonla atom kaybnn hz aadaki gibi
yazlabilir:
( )
s
dr
dC
D R J
|
.
|

\
|
=
2
4t
Burada D : matriks ii difzyon katsays ve (dC/dr)s ise matriks ii kelti atomlarnn
tanecik-matriks yzeyinde radyal konsantrasyon gradyentidir.
Partikln saf bir komponent olduunun kabullenilmesiyle yzey konsantrasyonu, C
s

aadaki gibi alnr:
(
(

+ =

R kT
V
C C
s
.
2
1

Burada C arayzeyin dz olduu durumdaki denge konsantrasyonudur.
Tanecik Kabalamas
Yzeyde konsantrasyon art olduka kktr; bunun sonucu olarak taneciin
kalc koullarda ilerledii kabul edilir. Kalc koullarda R yarapl kre yzeyinde
radyal konsantrasyon gradyenti aadaki gibidir:
R
C C
dr
dC
s
s
0

=
|
.
|

\
|
Burada C
0
yzeyden uzak konsantrasyondur.
i
s i
R
C C D V
dt
dR ) (
0

=


=
kT
V
nC R C C
i
2
) (
0
Tanecik Kabalamas
Ortalama tanecik boyutu

R
n R
i
(
(

R R
C
kT
V
C C
s
1 1 2
0

(
(

1
1 ) ( 2
2
2
R
R
R kT
DC V
dt
dR

= = R R R
maks
2
t
kT
CD V
R R
maks maks
(
(
(

+ =

2
3
0
3
) (
6 ) (
Ortalama tanecik yarapnn zaman ilikisi
t
kT
CD V
R R
(
(

+ =

2
3
0
3
) (
9
8
) ( ) (
R : kabalama sonras tane boyutu
0

R
: kabalamann balangcndaki ortalama tanecik boyutudur.
ekil 2.28. Denklem 3.60n bir erisi.
ekil 2.29. Alamlarda gzlenen kelti sralamasnn snf.
Dier kelme Sralamalar
kelti byrken iki enteresan olay grlr:

Partikllerin ekli nce kbe deiir ve sonraki basamaklarda kpler
ubuk ve plakalara dnr.

Kpler matriks ynlerinde dizilme eilimindedir ve ubuklarla
plakalar belirgin bir periyodiklik gsterir. Teorik yaklamlar periyodik
dizilerin oluumuyla gerinmenin minimize olduunu gsterir.
Koherent gerinme ieren koherent keltilerin ve yksek kelti
hacimsel miktarlarnn sistemin gerinme enerjisini minimize etmek iin
periyodik-benzeri diziler oluturmas teori dorultusundadr.
100
Toplam kelti Kinetii
Tm kelme proseslerinde kalitatif baz genellemeler yaplabilir ve Newkirk
aadaki 5 kural ynlendirme amacyla sunmaktadr:

kelme hzlar yalandrma scaklnn ykseltilmesi ile artar.

Veri bir scaklkla kelme, dk scaklkta ergiyen alamlarda yksek
scaklkta ergiyen alamlara oranla daha hzl olur.

zeltiye alma ilemi sonras ve yalandrma ncesi matriks kafesini
radyasyon veya souk deformasyonla hasara uratmak kelmeyi
ivmelendirir.

Hibir benzerlik gstermeyen metallerden oluan sistemlerde reaksiyon daha
hzldr.

znen veya znmeyen empritelerin varl genelde kelmeyi
ivmelendirir.
ekil 2.30. kelti partiklleri dizisi ile bir dislokasyon izgisinin etkileimi.
Taneciin Etrafndan Dolanma (Halkalanma)
Dislokasyonun partikl zerinden gemesini salayan kayma gerilmesi
aadaki gibidir :
min
bR
T
= At
(

= A
0
2 2
1
r
d
In
d
Gb
K t
t
Frank-Reed kaynandaki gibi dislokasyon bkm bir minimum ortalama yarapa
eriir R
min
=d/2
Kbik bir dizi oluturan partikller aras ortalama mesafe aadaki gibidir:
r
f
d
2 1
3
2
|
|
.
|

\
|
=
t
Taneciin Etrafndan Dolanma (Halkalanma)
0
2 1
2 3
2 ) 2 (
3
r
d
In
r
Gbf
K t
t = A
0
2 1
2
.) (
r
r
In
r
Gbf
sbt = At
Ashby yaklam
ekil 2.31. Bir dislokasyonun kayma hareketi ile bir partikln kesilmesi
Tanecik Kesme
A
b
f
t
2
3
= A
2 1
2
3 1 2 3
28 . 0 r
b G
f
A

t = A

A
: AFS enerjisi
ekil 2.32. Partikl yarapna kar mukavemet art denklemlerinin bir erisi.
Tablo 2.5. Udimet 700 ve ona ait ve fazlarnn kompozisyonlar.
Tablo 2.6. Yalandrma ileminin etkilerini gsteren baz yalandrma alamlarnn
mekanik zellikleri.
ekil 2.33. TD nikel ve iki sper alam iin scakln fonksiyonu olarak srnme