Faz ( denge) diyagramlar

ki elementin birbirleriyle kartrlmas sonucunda,

toplam i enerji mimimum olacak ekilde yeni atom
dzenleri meydana gelir. Fazlar, enerjinin minimum
olmasn salayacak dzende oluurlar.
Kimyasal bileim ve scakla bal olarak belirli
artlarda hangi fazlarn stabil olduu (basn sabit ise,
yani atmosferik koullarda) faz diyagramlar ile
belirlenir.
Faz diyagramlar yardmyla alamn hangi fazlardan
olutuu, fazlarn bileimi ve fazlarn yzde miktarlar
tespit edilebilir.
 Faz diyagramlar
Alamlarn yap ve zellikleri arasndaki ilikileri en iyi biimde inceleyebilmek iin
faz diyagramlarna bavurulur.
Sv saf metal, denge halinde atmosfer basncnda yava yava soutulursa , sabit
bir scaklkta oluur.
Faz: Kristal yapl malzemelerin i yaplarnda homojen ve belirli zellikler gsteren
blgelerdir.

Saf metalin souma erisi Kat halde birbiri iinde her oranda znen
alamlarn denge diyagram ve souma
erisi
 znebilirlik snr
ekerin eker-su karm iindeki znrl
Birok alam sisteminde
belirli bir scaklkta znen
atomlarn, zen kafes iinde
ulaabilecei ve znebilirlik
(znrlk) snr olarak
isimlendirilen bir st
konsantrasyon snr deeri
vardr.
20 oCde ekerin sudaki en
fazla znebilirlii %65 dir.
Belirli bir scaklk iin
znme snr o scakla ait
koordinatn grafikteki
znme erisini kestii yerdir.
ekerin znebilme snr
suyun scaklna bal olarak
deiir.
 Fazlarda denge hali
Faz dengesi bir sisteme ait faz zelliklerinin zamanla
deimediini ifade eder.
Denge hali, serbest enerji (bir sistemin i enerjisi ile atom
veya molekllerinin dzensizliinin (entropi) bir
fonksiyonu) ad verilen bir termodinamik byklk ile
tanmlanr.
rnein, kapal bir kapta ve 20 C de birbirleriyle temas
halinde bulunan eker-su erbeti ile kat eker rnei
verilebilir. Eer sistem denge halinde ise eker su karm
arlka %65 eker-%35 su ierir ve bu kimyasal bileim
ile bileenlerin oranlar zamanla deimez.
 Bir bileenli faz diyagramlar
Su (H2O) iin basn-
scaklk faz diyagram

Tek bileenli faz diyagramlarnda kimyasal bileim sabit tutulmakta(bu durumda faz
diyagram sadece saf maddeler iin geerli olmakta) ve scaklk ile basn faz
diyagramnn deikenlerini oluturmaktadr. Sz konusu iki boyutlu diyagramlar ayn
zamanda basn-scaklk (P-T) diyagramlar olarak nitelendirilmektedir.
O noktasnda sistem 273,16 K scaklnda ve 6.04x 10-3 atm basn altnda sadece bu
noktada sistemin 3 faz ( kat,sv,buhar) birbirleriyle dengede bulunduu noktadr ve
bu noktadan scaklk ve/veya basnta olabilecek deiiklikle uzaklalmas durumunda
en azndan fazlardan biri yok olur.
 kili faz diyagramlar
ou alam sistemi ikiden fazla
bileen iermekle birlikte, faz
diyagramlarnn prensiplerini
aklamada ve yorumlamada ikili
alam sistemlerinden ve bunlarn
faz diyagramlarndan faydalanlr.
Tek fazl sistemler homojen olarak
adlandrlrken, birden fazla faz
ieren sistemler heterojen sistemler
olarak adlandrlrlar. ou metal
alamlar, seramik, polimer ve
kompozit sistemler heterojen zellik
gsterirler.
Likids erisi: katlamann
balad scaklklar gsterir ve bu
erinin zerindeki scaklklarda
alamlar tamamen svdr.
Solids erisi: Katlamann sona
Cu-Ni faz diyagram erdii scaklklar gsterir ve bu
erinin altndaki scaklklarda
alamlar tamamen kat durumdadr.
 kili faz diyagramlar
S svs, hem bakr hem de nikel
ieren homojen bir sv zeltidir. Kat
faz ( faz); Cu ve Ni ieren bir yeralan
kat zelti olup, YMK kristal yapsna
sahiptir.
Yaklak 1080 oC nin altnda Cu ve
Ni birbiri ierisinde tam olarak
znebilme yeteneine sahiptir ve
Cu-Ni elementlerinin hem kat hem de
sv hallerde gsterdii tam
znrlk zelliinden dolay, bu
sistem izomorfik olarak nitelendirilir.

Cu-Ni faz diyagram

 Faz diyagramlarnn yorumlanmas
Faz diyagramlar scaklk ve bileimin belirli olduu denge halindeki
bir sistemde en az 3 eit bilgiye ulalabilmektedir :

Hangi scaklkta bileimde hangi fazlar var?

Bu fazlarn kimyasal bileimleri?
Bu fazlarn hangi oranlarda sisteme yeralr?

1100 Cde arlka %60 Ni ve

%40 Cu ieren alam A noktas ile
gsterilmi olup bu noktada sadece
kat faz bulunur.
1250 C de arlka %35 Ni ve &65
Cu ieren alam ayn ekil zerinde
B noktas ile gsterilmi olup, bu
noktada +S faz dengede
bulunmaktadr.

Cu-Ni faz diyagram

Kat halde birbiri ierisinde ksmen
znen alamlarn faz diyagram

ekilde Pb metalince
zengin ve zellikleri
Pba yakn ile Sn
metalince zengin ve
zellikleri Sn a yakn
olan kat eriyiklerine
ait olanlar arasnda bu
iki kat eriyiin
dengede bulunduu iki
fazl yaplar mevcuttur.
 tektik reaksiyon
Cu metalince zengin -
Cu-Ag faz diyagram
faznda Ag znen fazdr.
Ag metalince zengin -
faznda Cu znen fazdr.
- ve - kat fazlarnn
birbirleri ierisindeki
znrlkleri snrldr.
rnein,779 Cde -kat
faznda Ag metalinin Cu
ierisinde max
znrl arlka %8
dir. znebilirlik scaklk
arttka azalarak A
noktasnda, yani Cu in
ergime noktasnda
kaybolur.
779Cnin altndaki
scaklklar iin -faz
blgesini +
blgesinden ayran izgi
solvs olarak tanmlanr.
 tektik reaksiyon

tektik
Bileim

tektik alt bileim X tektik st bileim

-faz Pb metalince zengin faz
(hypo) (hyper)
-faz Sn metalince zengin faz
tektik alamlarda mikroyap oluumu

Kurun-kalay sisteminde tektik yap

oluumu. Kalay atomlarnn yaynma
yn mavi, kurun atomlarnn yaynma
yn ise krmz oklarla gsterilmitir.
 tektik faz
Pb-Sn alamnn tektik
kompozisyonundaki mikroyap
grnts. Pb- zengin -faz (
koyu tabakalar), Sn- zengin faz
ak renkli kat eriyik fazlarn
gsterir ( bytme 375x).

Kaynak: Metals handbook, 9th ed, vol.9, Metallography and Microstructure, ASTM, Materials Park, OH, 1985.)
 (a) tektikalt Pb-Sn alam, (b) tektikst Pb-Sn alam. Koyu
blgeler Pb-zengin faz, ak renkli fazlar Sn-zengin faz, ince
tabaka eklindeki yaplar tektik faz gstermektedir.

Kaynak: Metals handbook, 9th ed, vol.9, Metallography and Microstructure, ASTM, Materials Park, OH, 1985.)
 tektik

Peritektik

Monotektik

tektoid

Peritektoid
 Ara Fazlar
Gerek sistemlerin ounda birden fazla reaksiyon bulunur. ekilde grld gibi
A ve B ye komu olmayan tek fazl blgeler ortaya kar.
Arafazn tek bir kimyasal bileik olmas durumunda metaller aras fazlar sz
konusudur. Metaller aras fazlarn zellikleri A ve B metallerinden farkl olup genellikle
ok sert ve krlgan malzemelerdir.
AxBy metaller aras bileiktir ve bunlarn kimyasal bileiklerden fark metalik
karaktere sahip olmalardr.
Metaller aras bileii gsteren
Arafaz gsteren diyagram
diyagram
Demir Karbon Faz diyagram

Fe3C: Sementit
: Ferrit
: Ostenit
: Ferrit
Fe-C faz diyagramndaki reaksiyonlar
tektoid reaksiyon-727 oC

tektik reaksiyon- 1147 oC

Peritektik reaksiyon- 1493 oC

L ( sv) +
 Mikroyaplar

-Ferrit ( X90) -ostenit (X325)

tektoid bileimde mikroyaplar
tektoid bileimdeki (arlka %0.76 C
ieren) demir-karbon alamnn tektoid
scakln altndaki ve stndeki
mikroyaplarnn ematik olarak gsterilii

Perlitik i yapya sahip tektoid elie ait

mikroyap fotoraf. Ak renkli yaplar
ferrit, koyu renkli tabakalar sementit
(X470).
tektoidalt alamlar
Co bileimindeki (arlka %0.76dan
daha az C ieren) tektoidalt bir Fe-
C alamnn ostenit blgeden
tektoid scakln altna kadar
soutulmas ile oluan i yaplarnn
ematik olarak gsterilii.

tektoid ncesi
ferrit

Perlit

Bileiminde arlka %0.38 C ieren

eliin tektoid ncesi ferrit ve perlitten
oluan mikroyapsna ait fotoraf (X635)
tektoidst elikler
C1 bileimindeki (arlka %0.76 C ile
2.14 arasnda C ieren) otektoidst bir
demir-karbon alamnn ostenit
blgeden otektoid scakln altna kadar
soutulmas ile oluan i yaplarnn
ematik gsterilii

Bleiminde a.% 1.4C ieren eliin

perlit ile bunlarn bir a yaps
halinde evreleyen tektoid ncesi
sementitten oluan mkroyapsna ait
fotograf x1000)