T.C.

METALURJİ VE MALZEME
MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
LABORATUAR-2 DENEY RAPORU
Grup : 8
Grup Sorumlusu : Arş. Görevlisi Gökhan ARICI

ÖĞRENCİ ADI SOYADI : Ahmet TOZAN

ÖĞRENCİ NO: 141219031
DENEY ADI: ISIL İŞLEM DENEYİ

ALDIĞI NOT : .........

DENEYİN AMACI
Malzemenin ısıl işlem sayesinde içerdiği faz miktarın, türünü, tanelerin büyüklüğünü ve
mikroyapıdaki dağılımının değişimini sağlayarak malzemenin istenen fiziksel ve mekanik
özelliklerinin elde edilmesi işlemidir.

TEORİK BİLGİ
TAVLAMA : Temel olarak iş parçasını belirli bir sıcaklığa kadar ısıtıp yavaş soğutma
şekillerine göre dayanım artırma mekanizmalarından bir tanesidir. Kullanılan numuneye göre
tavlama çeşitleri bulunmaktadır. Bunlar şu şekildedir:

 Tam Tavlama : Düşük ve orta karbonlu çeliklere uygulanır. Çelik östenit bölgesine
ısıtılıp tam östenitleşme sağlandıktan sonra fırında yavaş soğumaya bırakılır.
 Normalleştirme : Çeliklere uygulanan bir ısıl işlemdir. Soğuma ortamı hava olup
fırında tam östenitleşme sağlandıktan sonra hava ortamında soğutma yapılır. Tam
tavlama ile arasındaki fark normalleştirilmiş çeliğin sertlik ve mukavemeti daha
yüksek, sünekliği daha düşük olur.
 İşlem Tavlaması :İşlem olarak tavlama ile aynıdır. Soğuk plastik şekil değişimi
geçirmiş bir malzemeye 2. Plastik şekil vermek için yumuşatma işlemi olarak
tanımlayabiliriz. Bu işleme de işlem tavlaması denir.
 Toparlanma Tavlaması : Plastik şekil verme işlemleri sonucunda taneler bozulmaya
uğrar ve bu bozulmaları gidermek için yeniden kristalleşme yapılır. Bu yeniden
kristalleşme işlemi toparlanma tavlaması ile yapılır.
  Gerilme Giderme Tavlaması : Soğuk şekil verme sonucunda, plastik deformasyon
miktarının malzemenin her noktasında aynı olmamasından dolayı malzeme üzerinde
kalıntı gerilmeler oluşur. Bu kalıntı gerilmeleri gidermek için yapılan ısıl işleme
gerilim giderme tavlaması denir.

SU VERME ORTAMLARI

♦Suda Su Verme: Suda su verme işlemiyle ilgili en önemli özelliklerden biri,sıcak

parçayı soğutmakiçin kullanılan suyun sıcaklığıdır. 20 - 40°C arasındaki soğutma suyu sıcaklığı
en verimli sıcaklıktır. 60 °C üzerindeki sıcaklıklarda soğutma hızı hızı fazlasıyla düşer.

♦Yağda Su Verme : Yağda su verme işlemindeki yağın soğutma hızı, suyun soğutma
hızından yavaştır. Soğutma hızının en verimli olduğu yağ sıcaklığı 50 - 80 °C arasıdır.Ayrıca yağın
sürekli olarak hızlı biçimde karıştırılması verimi büyük ölçüde artırır.

♦Tuzlu Su Çözeltisi : Suda su verme verimini artırmak için suya sodyumhidroksit veya
mutfak tuzu ilave edilebilir.. Mutfak tuzu parça üzerindeki korozyona sebep olduğu için pek az tercih
edilir. %10 oranında ilave edilecek NaOH soğutma hızını çok fazla artırır. Bu tip kullanımlar, yüksek
sertleşme derinliğini artırarak iç gerilmelerin az olmasını da sağlar.

♦Havada Su Verme : Havada su verme işlemi diğer yöntemlere göre en az verimli

olanıdır.Bunun en büyük sebebi havanın soğutma hızının çok düşük olmasıdır.Hatta sakin havanın
soğutma hızı suyun %1'inden daha azdır. Bu sebeple bu yöntem sadece yüksek hız çelikleri için tercih
edilebilir.

ÇELİKLERDE MARTENZİT OLUŞUMU : Östenit bölgesinden oda sıcaklığına yeterince

yüksek bir hızla soğutma yapılırsa, aradaki fazların oluşması engellenir ve martenzit elde
edilir. Östenitfazının bünyesinde bulunan karbon, kristal yapının dışına difüzeolamaz ve
kristalin bünyesinde kalır.Martenzit çok sert ve gevrek bir fazdır.
ŞEKİL 1 : Karbon oranına bağlı martenzit sertliği

SERTLEŞTİRME ISIL İŞLEMİ : Sertleştirme ısıl işlemi temel olarak

martenzitedönüşüm olarak adlandırabiliriz. İki aşamadan oluşur:

 Östenitleştirme : Bu işlem çeliğin Fe-Fe3C diyagramında Ac3 çizgisinin 30-500

kadar üstüne ısıtılıp uygun bir süre beklemesi ile gerçekleştirilir.

ŞEKİL 2 : Östenitleştirme aralığı (Fe-Fe3C diyagramı)

  Su Verme : Su verme işlemi çok hızlı soğutma anlamına gelir. Su verme
ortamlarına göre soğuma hızı ve dayanım değişikliği gözlenir. Su verme ortamları
şu şekildedir : Tuzlu su, Su, Yağ, Hava. En hızlı soğuma tuzlu suda gerçekleşir.
Soğutma hızında parçanın kütlesi ve geometrisi de etkendir.

MENEVİŞLEME (TEMPERLEME) : Tavlama işleminin martenzit numuneye

uygulanması işlemine menevişleme denir. Sonucunda oluşan yapıya da
temperlenmişmartenzit adı verilir. Bu işlem sünekliği ve tokluğu artırır, ancak sertlik ve
mukavemeti azaltır. Değişim miktarı sıcaklığına ve süresine bağlı olarak değişir.

DENEY PROSEDÜRÜ
Elimizde bulunan 3 adet 2.5 cm yüksekliğinde çelik
numunelerimizi ilk adımda fırında 8500C’de 1 saat beklettik.
Östenitleştirme işlemi yapıldı, daha sonra içerisinde bulunan
çelik numunelerimizi 3 farklı su verme ortamlarında su verme
işlemine tabii tuttuk.

Şekil 3’te fırının resmini görebilirsiniz.

ŞEKİL 3

Daha sonraki adımda numunelerden birisi su ortamında, diğeri yağda, üçüncü numunemizi ise
hava ortamında soğumaya bırakıyoruz.

ŞEKİL 4 ŞEKİL 5
 Şekil 4’te yağ ve su ile soğutma adımları gösterilmektedir. Şekil 5’te ise hava ortamında
soğutulmak için bırakılmış üçüncü numuneyi görebilirsiniz.

ŞEKİL 6 ŞEKİL 7

Şekil 6’da yağ ve su ortamında soğutulan numunelerin yüzeylerinden sıvı kalıntıları

alınıyor. Şekil 7’de soğutma işlemleri uygulanmış numunelerin Brinell Sertlik değerlerinin
ölçülmesi işlemi gösterilmektedir.

Numunelerden elde ettiğimiz sertlik değerleri aşağıdaki gibidir.

1020 ÇELİĞİ SU ORTAMI YAĞ ORTAMI HAVA ORTAMI

1. ÖLÇÜM 470 HBS 201.3 HBS 136.2 HBS
2. ÖLÇÜM 468 HBS 181.6 HBS 139.4 HBS
3. ÖLÇÜM 466 HBS 189.1 HBS 137.4 HBS
TABLO 1 : 1020 Çeliğinden elde ettiğimiz HBS değerlerinin tablo şekilde gösterimi

1020 ÇELİĞİ SU ORTAMI YAĞ ORTAMI HAVA ORTAMI

HRC 468 HBS 190.66 HBS 137.6 HBS
TABLO 2 : 1020 Çeliğinin Ortalama Brinell Sertlikleri

1040 ÇELİĞİ SU ORTAMI YAĞ ORTAMI HAVA ORTAMI

1.ÖLÇÜM 634.5 HBS 234.5 HBS 198.2 HBS
2.ÖLÇÜM 588.6 HBS 237.5 HBS 194.3 HBS
3.ÖLÇÜM 614.5 HBS 235.5 HBS 194.3 HBS
TABLO 3 : 1040 Çeliğinden elde ettiğimiz HBS değerlerinin tablo şekilde gösterimi
1040 ÇELİĞİ SU ORTAMI YAĞ ORTAMI HAVA ORTAMI
HRC 612.5 HBS 235.83 HBS 195.6 HBS
TABLO 4 : 1040 Çeliğinin Ortalama Brinell Sertlikleri

700
600 su su
su
500
400 su su su
ham yağ yağ
300 ham ham yağ
200 ham ham yağ
ham yağ yağ
100
0

1040 Çeliği
1020 Çeliği

1020 Çeliği 1040 Çeliği

Grafik Yorumu : Temel olarak, grafikteki değişimin sebebi soğutma ortamlarının farklı
olmasından kaynaklanır. Suda ve yağda soğutulan numunelerde martenzit ve perlit oluşumu
gözlenir. Ancak suda numune yağa göre daha hızlı soğuduğu için martenzit iğnemsi yapıdadır
ve martenzit oluşumu perlit oluşumundan daha fazladır. Buda suda soğutulan numunelerin
daha sert olmasına sebebiyet verir. Yine havada ve yağda soğuyan numunelerdeki sertlik
farkının temel sebebi de soğutma hızıdır. Son olarak 1040 çeliğinin sertlik değerlerinin 1020
çeliğinden daha yüksek çıkmasının sebebi 1040 çeliğinin içerisindeki C (Karbon) miktarının
daha fazla olmasından kaynaklanır.

SONUÇLAR
Temel olarak su verme ortamlarının numune üzerindeki sertlik değerlerine etkilediğini
görmekteyiz bu deneyde. Su verme ortamlarının sertliğe etkisini yüksekten büyüğe doğru
sıralarsak; su ortamı, yağ ortamı ve hava ortamı diyebiliriz. Sertlik ölçme cihazındaki
farklılıklar da numune üzerinde yük uyguladığımız noktada boşluklar olmasından dolayı
düşük ve yüksek değerler çıkar. En genel ifade ile ısıl işlemin uygulanma amacı ne şartlarda
olursa olsun bir malzemenin dayanımını arttırmaya yönelik bir işlemdir.

KAYNAKLAR
 http://www.carbidedepot.com/formulas-hardness.htm
 http://images.slideplayer.biz.tr/10/2919108/slides/slide_4.jpg
 http://www.durucelik.com/content/be%C5%9Finci-k%C4%B1s%C4%B1m-
metallerin-mekanik-%C3%B6zelliklerini-de%C4%9Fi%C5%9Ftirmek-i%C3%A7-
uygulanan-i%C5%9Flemler
 makine2.kocaeli.edu.tr/malzeme/demircelik0.pdf
 Selçuk Üniversitesi Metalurji ve Malzeme Mühendisliği Deney Föyü; Isıl İşlem
Deneyi