eeeLeve

eeeLeve
Jemlegle ieerleeceeefLe erkee uesKves Deye kegvew DeeJeMekelee eleerle ngBowve;
efkeveefke emeceeefLe meeeQ erkeen ekeeefMele YeFmekeskee ved, pemeceOes heeemeeQ
cee$e mebmke=lecee vew ved~ ieerleeueeF& efueSj heeemeeQ celen ved, peyeefke meyewkees
DeeOeejefMeuee Skecee$e ieerlee vew nes~ eesiesej eerke=<Ceues le kegvew SGe kegje YeVeg
YeSkees nesuee hesefj ees celeefYeVelee efkeve? Jemlegle: Jeeeues SGe cee$e kegje
Yevo, lej eeslee omeJee yemeskee ved Yeves omeLeefjkee DeeMeen enCe ieo&ved~
Jeefekees yegefceeefLe leecemeer, jepemeer DeLeJee meeeflJeke iegCenkees peefle eYeeJe
, lemew mlejyee leme Jeelee&ueeF& enCe ieve&meke~ emeYevoe ceeefLe lemeues yegPve
mekeowve~ Dele: celeYeso ngveg mJeeYeeefJeke nes~
LeefjLeefjkee celeJeeonyee j keefnues keeneR SGw efmeevleueeF& efYeVeefYeVe keeue j Yee<eencee Jeeievee&ues meeOeejCe ceeefveme mebMeecee he&~ Oesjw
erkeenkees yeerecee lees meleOeeje heefve yeieerjnskees , lej Meg DeLe& YeSkees
SGe hegmleke npeejeQ erkeenkees yeerecee jeefKeees Yeves efeVe ieeNnes ngv efleveerncee
eLeeLe& kegve nes? Jele&ceeve meceecee ieerleekee Oesjw erkeen YeFmekeskee efved~
meyewues Dee-Deehevees meleleekees GodIees<e ieo&e
f ved, lej ieerleekees Meg DeLe&yee efleveern
Oesjw e{e efved~ efve:mevosn kesner ceneheg<enues melekees mheMe& heefve iejskee ved
lej keeflehee keejCenyee lemeueeF& meceepekees Deieeef[ ueeGve mekesveved~
eerke=<Cekees DeeMeeueeF& oebiece ieve& vemekevegkees cetuekeejCe ees nes efke
JeneB SGe eesieer ngvegngvLees~ eerke=<Ceues pegvemlejkees kegje ieveg& YeSkees , eceMe:
efn[sj lemew mlejcee hegieskee kegvew ceneheg<eues vew De#ejMe: YeVe meke efke eerke=<Ceues
pegve yesuee ieerleekees GheosMe efovegYeSkees efLeees lemeyesuee GneBkees ceveesiele YeeJe kes
efLeees? ceveesiele meyew YeeJeueeF& Jee ieve& meefkebowve~ kesnerueeF& DeefYeJee ieve&
meefkev Yeves keeflehee YeeJe-Yebefieceeeje Jee ieefjv j yeeBkeer heee&hle efeeelceke
ved, pemeueeF& kegvew meeOekeues meeOeveeejecee$e peeVe meke~ pegve mlejcee eerke=<Ce
ngvegngvLees eceMe: leneB hegieskee ceneheg<eues vew ieerleekees YeveeFueeF& yegPve meke~
lemlee ceneheg<eues ieerleekee hebefenueeF& oesnesNeeGves keece cee$e ieozve ye

(Ke)

eLeeLe& ieerlee eerceoddYeieJeoddieerlee

lemekees cetueYeeJe heefve oMee&Gves keece ie&; efkeveefke pegve Me eerke=<Cekees Deieeef[
efLeees lener leme Jele&ceeve ceneheg<ekees Deieeef[ heefve ~ lemewues Gmeues osKo,
leheeFueeF& heefve osKeeGves , leheeFefYe$e heefve peeie=le iejeGves , leme yeeescee
leheeFueeF& efn[eGves heefve ~
hetpe eer hejcenbmepeer cenejepe heefve lemew mlejkees ceneheg<e ngvegngvLees~
JeneBkees JeeCeer j Devle:esjCeeues ieerleekees pegve DeLe& cewues enCe iejW lemewkees mebkeueve
eLeeLe& ieerlee nes~ emecee cesjes Deehevees kesner heefve wve~ ees efeeelceke nes~
meeOeve DeheveeGves eleske Jeefeues emew heefjefOeyee efn[dveg hevex~ peyemecce T
emeyee gefSj yemeskees leyemecce mhe efke Gmeues meeOevee ieozve, ye kegvew
ve kegvew ekeejkees hejcheje meceelesj yemeskees ~ Dele: kegvew ceneheg<ekees MejCecee
peeveg esemkej nes~ eerke=<Ceues kegvew De mele YeVegYeSkees wve; ye$e+ef<eefYeye&ngOee ieerleb- Yeves efke $e+ef<enues pegve kegjeueeF& DeveskeeQ heu ieeeve
iejskee ved lener kegjeueeF& cewues Yeveskees ngB~ Gveues emlees heefve Yeveskee wve efke
lemeueeF& cewues cee$e peeveskees DeLeJee cewues cee$e yeleeGve mekevesg; ye JeneBues
mhencee YeVegYeSkees efke kegvew leJeoMeeakees mece#e peeT, efve<keheYeeJeues
JeneBkees mesJee iejer leme %eeveueeF& eehle iej~ eerke=<Ceues ceneheg<eneje MeesefOele
meleueeF& vew mhe ieveg&YeSkees ~
ieerlee megyeesOe mebmke=le Yee<eecee ~ eefo DevJeeeLe& vew efueves nes Yeves ieerleekee
DeefOekeebMe kegjen leheeFues mJeeb oebiece ieveg& ngves, lej leheeFues pemleekees lemlew
DeLe& efueveg ngVe~ GoenjCekees ueeefie, eerke=<Ceues mhe YeVegYeSkees efke e%ekees eefeee
vew kece& nes, leeheefve leheeF YeVegngv efke Kesleerieveg& kece& nes~ e%eueeF& mheieoz JeneBues
YeVegYeSkees efke e%ecee Oesjw eesieerpeve eeCeJeeegueeF& DeheeveJeeegcee nJeve ieo&ved,
Oesjwuew DeheeveueeF& eeCeJeeegcee nJeve ieo&ved j Oesjw pemees eesieernues eeCe-Deheeve
ogyewueeF& jeskesj eeCeeeece-hejeeCe ngvved~ Oesjw eesieer Fefvenkee mechetCe&
eJe=efenueeF& mebeceheer Deefivecee nJeve ieo&ved~ emejer eeme-eeemekees efevleve
e%e nes~ cevemeefnle Fefvenkees mebece e%e nes~ Meeekeejues mJeeb e%e yeleeS, leeheefve
leheeF YeVegngv efke efJe<Cegkees ueeefie mJeeneYeVeg, Deeieescee peew-efleue-IeerGkees nJeve
ieveg& e%e nes~ leer eesiesejues emlees SGe heefve Meyo YeVegYeSkees wve~

eeeLeve

(ie)

kes keejCe efke leheeF yegPve mekevegngVe? jeQkees euee efPekesj Ieeskeoe heefve efkeve
Jeekee-efJeveeme vew leheeFkees nelecee he&? leheeF DeehetueeF& eLeeLe& peevekeejeryee
Metve vew efke "eVeg ngv? Jemlegle: ceeefveme pevcesj eceMe: "tuees ngBowpeev Yeves hewle=ke
mecheefe (Iej, hemeue, peiiee-peceerve, heo-eeflee, ieeF&-iees, YeQmeer, ev$e-GhekejCe
Fleeefo) lemeueeF& efJejemele (Dehegleeueer Jee veemees) kees hecee efceuoved~ "erke lemew
iejer GmeueeF& kesner {ern, hejchejen j hetpee-heeflen heefve efJejemelecee
heeFvved~ leQleerme kejes[ osJeer-osJeleen le Yeejlecee Oesjw Deieeef[osefKe vew ievleercee
efLeS, efJeecee Gveern Deveefievleer hecee ved~ efMeMeg pemejer-pemejer ye{do, Deehevee
Deecee-yeeyet, YeeF&-yeefnveer, j-efceskecee efeveernkees hetpee osKo~ heefjJeejcee
eeefuele hetpee-heeflenkees Deefce ehe lemekees ceefmle<kecee he&~ osJeerkees hetpee
efceuees Yeves peerJeveYeefj osJeer-osJeer Ieeske~ leer heefjJeejcee Yetle-hetpee heeFees Yeves YetleYetle Yevo~ keesner efMeJe le keesner ke=<Ce, le keesner kesefn ve kesefn meceeleer vew jeKved~
efleveernueeF& lemeues es[dve mekeowve~
emlee Yeevleheg<enueeF& ieerlee-pemlees keueeCekeejer Meee YesefS heefve
efleveernues lemeueeF& yegPve mekeovw eved~ kesner iejer hewle=kemecheefeueeF& es[vd e heefve mekeved
lej eer ef{n j DevOeefJeeemenueeF& es[dve mekeowveved~ hewle=kemecheefeueeF& es[sj
leheeF npeejeQ ceerue e{e peevemekeveg ngv, lej ceve-ceefmle<kecee Debefkele eer ef{iele
efJeeejn leneB heefve leheeFkees heefueeive es[dowveved~ leheeFues eGkees keesj gw
jeKve mekevegnVg e? Dele: leheeFues eLeeLe& MeeeueeF& heefve leer ef{, jerelf e-efjJeepe, ceevelee
j hetpee-heeflen pemlew nsve& eenveg ngv~ eefo eflevekew Deveghe kegje ngv j Jeelee&kees
ece efceu Yeves leheeF lemeueeF& mener "eVeg ngv, nesFve Yeves lemeueeF& ieuele
ceeVegngv, lemew keejCe leheeF ieerleekees jnme yegPve mekevegngVe~ ieerleekees jnme jnme
vew jner jnv~ emekees JeemleefJeke heefneeve ievex Jeefe mevle DeLeJee meodieg vew ngved~
JeneBues vew yeleeGve mekevegngv efke ieerleeues kes Yeveskees , meyewues peeVe mekeowveved~ meyewkees
ueeefie megueYe Gheee ener vew nes efke emeueeF& kegvew ceneheg<ekees meeefVeOecee ieSj yegPves~
pemekees ueeefie eerke=<Ceues mJeeb pees[ efoSkee ~
ieerlee kegvew efJeefMe Jeefe, peeefle, Jeie&, hebLe, osMe-keeue DeLeJee kegvew
ef{emle meceoeekees evLe nesFve, ye ees meeJe&ueewefkeke j meeJe&keeefueke Oece&evLe

(Ie)

eLeeLe& ieerlee eerceoddYeieJeoddieerlee

nes~ ees evLe eleske osMe, eleske peeefle j eleske mlejkee ceefnuee-heg<enkee
ueeefie j meyewkee ueeefie nes~ cee$e Deyee megvesj Jee kemewyee eYeeefJele YeSj
ceeefvemeues emlees efveCe&e efueveg ngBowve efke pemekees eYeeJe meesPew Gmekees DeefmlelJeceeefLe
hejesmed~ hetJee&enkees YeeJeveeyee cege YeSkee meleevJes<eernkees ueeefie ees Dee<e&evLe
Deeueeske-mlecYe nes~ efnvotnkees Deeen efke Jeso vew necees eceeCe nes~ Jesokees
DeLe& nes %eeve, hejceelceekees peevekeejer~ hejceelcee ve mebmke=lecee , ve le mebenf leencee~
hegmleke le Gmekees mebkeslecee$e nes~ hejceelcee Jemlegle: oecee vew peeie=le ngv~
efJeeeefce$e efevleve ieoz efLeS~ Gvekees Yeefe osKesj yeeepeer DeeGvegYeees j
YeVegYeees- DeepeosefKe efleceer $e+ef<eew~ efJeeeefce$eueeF& mevlees<e YeSve j efevlevecew
ueeies~ kesner meceeheef osJeleenmeefnle yeee hegve: DeeGvegYeees j YeVegYeeesDeepeosefKe efleceer jepeef<e&ew~ lej efJeeeefce$ekees meceeOeeve YeSve, Gveer DeveJejle
efevlevecee ueeefiejns~ yeeepeer owJeer mecheoenmeefnle hesefj DeeGvegYeees j YeVegYeeesDeepeosefKe efleceer cenef<e& Yeeew~ efJeeeefce$eues Yeves- nesFve! ceueeF& efpelesefve
yeeef<e& YeVegmed~ yeeepeerues YeVegYeees- Deefnues efleceer efpelesefve YeSkee wveew~
efJeeeefce$e hesefj lehemeecee ueeies~ Gvekees ceefmle<keyee lehemeekees OetBJee efvemkeve
ueeiees~ Deefve osJeleenues yeeeefmele efveJesove iejs~ yeee heefnuesPeQ efJeeeefce$eefmele
Yeves- Deye efleceer yeeef<e&ew~ efJeeeefce$eues Yeves, eefo ce yeeef<e& ntB Yeves Jesoues
ceueeF& JejCe iejesmed~ Jeso efJeeeefce$ekees oecee DeJeleefjle Yeees~ pegve leJe JeneBueeF&
Leene efLeSve, leer leJen JeneBueeF& efJeefole Yeees~ Jeso Yeveskees ener nes, ve efke
hegmleke~ peneB efJeeeefce$e yemveg yemvegngvLees leneR Jeso jnvLees~
ener kegje eerke=<Ce heefve YeVegngv efke, mebmeej DeefJeveeMeer heerheuekees Ke
nes, ceeefLe hejceelcee pemekees cetue j leue eke=eflemecce MeeKeen ngved~ pemeues eme
eke=eflekees Devle iejsj hejceelceeueeF& peevo, lener JesoefJeled nes~ Depeg&ve! ce heefve
JesoefJeled ngB~ Dele: eke=eflekees emeej j Devlekees meeLew hejceelceekees DevegYeteflekees
veece Jeso nes~ ees DevegYetefle F&ejeoe nes, lemewues JesoueeF& Deheew<ese YeefveSkees
~ ceneheg<e Deheew<ese ngvved~ Gvekees ceeOeceyee hejceelcee vew yeesuo~ Gveer
hejceelceekees mebosMe-emeejke (^ebmeceerj) ngvved~ cee$e Meyo%eevekees DeeOeejcee
Gvekees JeeCeercee efveefnle eLeeLe&ueeF& yegPve meefkebowve~ GveueeF& lemewues peeVemeke

eeeLeve

(*)

pemeues efeeelceke heLeyee efnb[sj eme Deheew<ese (Non-Person) efmLeefleueeF&

heeFmekeskees j pemekees heg<e (Denb) hejceelceecee efJeueerve YeFmekeskees ~
Jemlegle Jeso Deheew<ese nes; lej yeesuves Jeefe mee-[s{mee ceneheg<encee$e
efLeS, Gveernkees JeeCeerkees mebkeueveueeF& Jeso Yeefvev~ lej peye Meee efueefheye
ngv leye meeceeefpeke JeJemLeekee efveecen heefve Gmewkees meeLe uesefKeves ieefjv~
ceneheg<enkees veeGBcee peveleeues eflevekees heefve heeueve ieve& Leeuved peyeefke lemlee
efveecenkees Oece&mebie e{ekees heefve mecyevOe ngBowve~ DeeOegefveke egiecee cev$eernkees
Deieeef[-heeef[ ievex meeOeejCe vesleenues heefve heoeefOekeejernyee Deehevees keece
iejeFneuved, peyeefke cev$eernues emlee vesleenueeF& jecejer efeveskees heefve ngBowve~
emewekeej meeceeefpeke JeJemLeekeejn ceneheg<enkees Dee[cee Keeves-efheGves
JeJemLeeueeF& heefve evLencee efueefheye ieo&ved, pemekees Gheeesie leelkeeefueke
ngv~ Jesonkees mecyevOecee heefve emlew kegje osefKev~ eflevekees efejvleve mele
Gheefve<eodncee mebeefnle ved~ eflevew Gheefve<eodnkees meejebMe eesiesej eerke=<Cekees
JeeCeer ieerlee nes~ meejebMehecee ieerlee Deheew<ese Jeso-jmeeCe&Jeyee meceggle Gheefve<eod
megOeekees meej-meJe&mJe nes~
emejer eleske ceneheg<e pemeues hejceleJeueeF& eehle ieefjmekeskees , mJeebcee
Oece&evLe nes~ Gvekees JeeCeerkees mebkeueve efJeecee peneBmegkew YeSheefve lemeueeF&
Meee Yeefvev~ lej keeflehee Oecee&Jeuecyeernkees ees keLeve efke peefle kegjevecee
uesefKeSkees leeflecee$e mele efke Deye kegjeve Deesuexj DeeGves wve~,
F&meecemeernceeefLe efJeeeme veiejer mJeie& heeGve meefkebowve~ Gveer F&ejkee Skeuees esje
efLeS~ Deye emlees ceneheg<e peefvceve mekeowve~ ees Gveernkees ef{Jeeefolee nes~
eefo lener leJeueeF& mee#eelkeej ieefjees Yeves hesefj lemlew kegje ngvepeev~
ieerlee meeJe&Yeewce nes~ Oece&kees veececee eeefuele efJeekee meyew Oece&evLencee
ieerleekees mLeeve Deefleere ~ ees mJeebcee Oece&Meee nesFve ye Oece&evLencee
efveefnle melekees ceeveoC[ heefve nes~ ieerlee lemlees kemeer nes pemeceeefLe keefmeSj
eleske Oece&evLecee uegkeskees mele ekeeefMele ngv j hejmhej efJejesOeer YeveeFnkees
meceeOeeve heefve efvemkesj DeeGB~ eleske Oece&evLecee mebmeejcee yeeBves-Keeves keuee
j kece&keeC[nkees yeengue ~ peerJeveueeF& Deeke<e&ke yeveeGvekees ueeefie eflevewueeF&

(e)

eLeeLe& ieerlee eerceoddYeieJeoddieerlee

ievex-veievex pemlee jeseke leLee Yeeeveke JeCe&venues Oece&evLen YeefjSkee ved~

kece&keeC[kees emew hejchejeueeF& peveleeues Oece& "eVe Leeuved~ peerJeve-efveJee&nkees
keueensleg efveefce&le hetpee-heeflencee osMe-keeue j heefjefmLeeflen Devegmeej heefjJele&ve
mJeeYeeefJeke nes~ Oece&kees veececee meceepecee keuenkees ener Skecee$e keejCe nes~
ieerlee emlee #eefCeke JeJemLeenYevoe ceeefLe G"sj Deeeflceke hetCe&leecee eefleefle
ievex efeeelceke DevegMeerueve nes, pemekees SGe heefve Mueeske Yeewefleke peerJeveeehevekees
ueeefie nesFve~ emekees eleske Mueeskeues leheeFmebie Deevleefjke eg DeejeOeveekees
ceeBie ieo&~ leLeekeefLele Oece&evLen pemlees emeues leheeFueeF& mJeie& Jee vejkekees
vcee DeuPeeSj es[dowve ye leme DecejlJekees GheueefyOe iejeGB pemekees
heeeled pevce-ce=legkees yevOeve jnBowve~
eleske cenehegg<ekees Deehevees Mewueer j Deehevee kesner efJeefMe Meyon ngvved~
eesiesej eerke=<Ceues heefve ieerleecee kece&, e%e, JeCe&, JeCe&mebkej, eg, #es$e,
%eeve Fleeefo MeyonceeefLe heke-heke yeue efovegYeSkees ~ eer Meyonkee
Deehevee DeeMee ved j hegvejeJe=efecee heefve efevekees Deehevees meewvoe& ~ efnvoer
heevlejCecee eer MeyonueeF& lemew DeeMeecee efueFSkees j DeeJeMeke
mLeuenkees JeeKee heefve ieefjSkees ~ ieerleekee Deeke<e&Ce efvece>efueefKele eMven
ved pegve eMvenkees DeeMee DeeOegefveke meceepecee njeFmekeskees ~ leer eMven
eme ekeej ved, eLeeLe& ieerleecee leheeFues osKveg ngves11. eerke=<Ce - SGe eesiesej efLeS~
12. mele - Deelcee vew mele nes~
13. meveeleve - Deelcee meveeleve nes, hejceelcee meveeleve nes~
14. meveeleve Oece& - hejceelceemebie YeW iejeGves efeee nes~
15. eg - owJeer j Deemegjer mecheoenkees mebIe<e& eg nes~ eer DevlekejCekee
ogF& eJe=efen ngved~ eer ogyewkees Devle heefjCeece nes~
16. eg-mLeeve - ees ceeveJe-Mejerj j cevemeefnle Fefvenkees mecetn
egmLeue nes~
17. %eeve - hejceelceekees ele#e peevekeejer %eeve nes~

eeeLeve

()

18. eesie - mebmeejkees mebeesie-efJeeesieyee jefnle DeJee yeekees efceuevekees

veece eesie nes~
19. %eeveeesie - DeejeOevee vew kece& nes~ DeehetceeefLe efveYe&j YeSj kece&cee eJe=e
ngveg %eeveeesie nes~
10. efve<keece kece&eesie - FceeefLe efveYe&j YeSj mecehe&Cekees meeLe kece&cee
eJe=e ngveg efve<keece kece&eesie nes~
11. eerke=<Ceues kegve meleueeF& yeleeS? - eerke=<Ceues lener meleueeF& yeleeS
pemeueeF& leJeoMeeanues heefnues vew osefKemekeskee efLeS j Deieeef[ heefve
osKveg ngves~
12. e%e - meeOeveekees efJeefOe-efJeMes<ekees veece e%e nes~
13. kece& - e%eueeF& keee&he efoveg vew kece& nes~
14. JeCe& - DeejeOeveekees SGw efJeefOe pemekees veece kece& nes~ pemeueeF& eej
esCeercee yeeBef[Skees ~ lener eej JeCe& ngved~ ees SGw meeOekekees leueceeefLekees
mlej nes ve efke peeefle~
15. JeCe&mebkej - hejceelce-heLeyee egle ngveg j meeOevecee Yece GlheVe ngveg vew
JeCe&mebkej nes~
16. ceveg<ekee esCeern - DevlekejCekees mJeYeeJe Devegmeej ceeefveme ogF&
ekeejkee ngvved- SGe osJeleen pemlees j Dekeex Demegjn pemlees~ ener
ceveg<ekee ogF& peeeflen ngved, pegve mJeYeeJeeje efveOee&efjle ved j eer mJeYeeJe
Iedves-ye{dves ie&ved~
17. osJelee - osJelee oe-osMecee hejceosJekees osJelJe Deefpe&le iejeGves iegCenkees
mecetn nes~ yeee osJeleenkees hetpee cet{yegefkees osve nes~
18. DeJeleej - Jeefekees oecee ngv, yeeefnj nesFve~
19. efJejed oMe&ve - eesieerkees oecee F&ejeje efoFSkees DevegYetefle nes~ YeieJeeved
meeOekecee ef yevesj GYesheef cee$e osefKevecee DeeGB~
20. hetpeveere osJe F - Skecee$e hejelhej yee vew hetpeveere osJe ngved~
GveueeF& Keespves mLeeve oe-osMe nes~ lemekees eeefhlekees eesle lener DeJee
mJehecee efmLele eeefhleJeeuee ceneheg<eeje ~

(pe)

eLeeLe& ieerlee eerceoddYeieJeoddieerlee

Deye eerceOes eesiesej eerke=<Cekees mJehe yegPveueeF& leheeFues DeOeee leervemecce

he{dveg he& j DeOeee lesmecce leheeFues mhe yegPve Leeuvegngv efke eerke=<Ce eesieer
efLeS~ DeOeee ogFyee vew mele mhe ngveLeeuves~ meveeleve j mele Ske Dekee&kee
hetjke ngved- ees DeOeee ogFyeew mhe ngBow peeves~ ngvele hetefle&hee&vle ngBow peeves~
eg DeOeee eejmecce mhe ngveLeeuves~ SIeejmecce mebMee efvecet&ue ngves; lej
DeOeee meesmecce eme mevoYe&cee nsveg& heo&~ egmLeuekees ueeefie DeOeee les
heke-heke he{dveg he&~
%eeve DeOeee eejyee mhe ngves j DeOeee lescee jecejer yegefPev efke
ele#e oMe&vekees veece %eeve nes~ eesie DeOeee :mecce leheeFues yegPve mekeveg
ngves~ ngvele hetefle&hee&vle eesiekee efJeefYeVe DebMenkees heefjYee<ee DeeSkees ~ %eeveeesie
DeOeee leerveoseKf e :mecce mhe ngves~ eme mevoYe&cee Deieeef[ nsveg& hevex DeeJeMekelee
wve~ effve<keece kece&eesie DeOeee ogFosefKe eejcYe YeSj hetefle&hee&vle ~ e%eyeejs
leheeFues DeOeee leerveosefKe eejmecce he{sheef mhe ngves~
kece& kees veece DeOeee 2/39cee heefnuees heu efoFSkees ~ emew MueeskeosefKe
DeOeee eejmecce he{sheef mhe ngves efke kece&kees DeLe& DeejeOevee, Yepeve efkeve
jns? DeOeee mees j me$eues ees efJeeej efmLej ie& efke ener mele nes~ JeCe&mebkej
DeOeee leervecee j DeJeleej DeOeee eejcee mhe ngves~ JeCe&-JeJemLeekees
ueeefie DeOeee De"ej he{dveg hevex, ngvele mebkesle DeOeee leerve-eejcee heefve
heeFv~ ceeefvemekees osJeemegj YeVes peeeflenkees ueeefie DeOeee mees Je ~
efJejed-oMe&ve DeOeee omeosefKe SIeejmecce mhe ngves~ DeOeee meele, veew j
hevOecee heefve emeceeefLe ekeeMe heeefjSkees ~ DeOeee meele, veew j me$ecee yeee
osJeleenkees DeefmlelJenervelee mhe YeSj DeeGB~ hejceelceekees hetpeemLeueer oeosMe vew nes~ pemecee Oeeve, eeme-eeemekees efevleve Deeefo efeeen, pegve Skeevlecee
yemesj (ceefvoj, cetefle&kees meecegVes nesFve) ieefjvved, DeOeee leerve, eej, : j
De"ejcee mhe ieefjSkee ved~ Oesjw meese-efJeeej ievex kes eeespeve? eefo DeOeee
:mecce vew DeOeeve ieveg&Yeees Yeves heefve eLeeLe& ieerleekees cetue DeeMee leheeFues
yegPvemekeveg ngves~

eeeLeve

(Pe)

ieerlee peereJf ekee-mebeecekees meeOeve nesFve ye peerJeve-mebeececee Meeele efJepeekees

efeeelceke eefMe#eCe nes, emewues eg-evLe nes, pemeues JeemleefJeke efJepee efoueeGB~
lej ieerleecee eefleheeefole eg lejJeej, Oeveg<e, yeeCe, ieoe j hemee&ues ueef[ves meebmeeefjke
eg nesFve, ve le eer egncee Meeele efJepee vew efveefnle ~ ees meod-Demeod
eJe=efenkees mebIe<e& nes, pemekees hekeelceke JeCe&vekees hejcheje jnskees ~ Jesocee
Fv j Je=$e, efJeee j DeefJeee, hegjeCencee osJeemegj mebeece, cenekeeJecee jece j
jeJeCe, keewjJe j heeC[Jekees mebIe<e&ueeF& vew ieerleecee Oece&#es$e j keg#es$e, owJeer
mecheod j Deemegjer mecheod, mepeeleere j efJepeeleere, meoddieggCe j ogieg&Cenkees mebIe<e&
YeefveSkees ~
ees mebIe<e& peneB ngv lees mLeeve keneB ? ieerleekees Oece&#es$e j keg#es$e
Yeejlekees kegvew YetKeC[ nesFve ye mJeeb ieerleekeejkew Meyocee- Fob Mejerjb
keewvlese #es$eefceleefYeOeereles~- keewvlese! ees Mejerj vew SGe #es$e nes~ pemecee
efjSkee jecee j vejecee yeerpe mebmkeejheues meOeQ Gcevved~ ome Fefven, ceve,
yegef, efee, Denbkeej, heeBeJew efJekeej j leerveJew iegCenkees efJekeej eme #es$ekees
efJemleej nes~ eke=efleyee GlheVe efevew leerve iegCenyee efJeJeMe YeSj ceeefvemeues kece&
ieveg&he&~ T #eCecee$e heefve kece&efyevee yemvemekeowve~ hegvejefhe peveveced hegvejefhe
cejCeced, hegvejefhe peveveer pe"js Meeveced pevce-pevceevlej osefKe vew ieoe&-ieoz
efyeeflejnskees ~ ener keg#es$e nes~ meodiegkees ceeOeceues meeOeveekees JeemleefJeke
eJeencee hejsj meeOeke peye hejceOece& hejceelceeeflej Deemej ngv leye ees #es$e
Oece&#es$e yeVepeev~ ees Mejerj vew #es$e nes~
emew Mejerjkees Devlejeuecee DevlekejCekee ogF& eJe=efen hegjeleve ngveowJeer mecheod j Deemegjer mecheod~ owJeer mecheodcee ved hegCeheer heeC[g j kee&Jeheer
kegvleer~ hegCe peeie=le ngvegYevoe heefnues ceeefvemeues pes peefle kee&Je "evesj ie&ved
Deehetues yegPesmecce Gmeues kee&Je vew ie&, lej lemeyee kee&Je ngBowve efkeveefke
hegCeefyevee kee&JeueeF& yegPve meefkebowve~ kegvleerues heeC[gmebie mecyevOe ngvegYevoe hetJe&
pes peefle Deefpe&le iejskeer efLeFved, lemekees heefjCeece nes keCe&~ DeepeerJeve kegvleerkee
heg$enmebie ue[dow jees~ heeC[Jenkees ogOe&<e& Me$eg eefo keesner efLeees Yeves lees nes
keCe&~ efJepeeleere kece& vew keCe& nes, pees yevOevekeejer ~ pemeyee hejchejeiele

(_e)

eLeeLe& ieerlee eerceoddYeieJeoddieerlee

ef{nkees efe$eCe ngv- hetpee-heeflenues meeLe es[dowveved~ hegCe peeie=le

YeSheef Oece&heer egefOeefj, Devegjeieheer Depeg&ve, YeeJeheer Yeerce, efveeceheer
vekegue, melmebieheer menosJe, meeefJekeleeheer meeleefke, keeeecee meeceLe&heer
keeMeerjepe, kee&Jeeje YeJeceeefLe efJepee kegefvleYeespe Fleeefo FesvcegKeer ceeveefmeke
eJe=efenkees Glke<e& ngv, pemekees ieCevee meele De#eewefnCeer ~ De#e efueeF&
Yeefvev~ meleceeer efkeesCeyee pemekees ie"ve YeSkees , lees nes owJeer mecheod~
hejceOeece hejceelceemeccekees otjer lee iejeGves eer meele Keg[defkeueen meele Yetefcekeen
ngved, eer kegvew ieCevee-efJeMes<e nesFveved~ Jemlegle eer eJe=efen Devevle ved~
Dekeexeflej keg#es$e, pemecee ome Fefven j SGe ceve SIeej De#eewefnCeer
mesvee ved~ cevemeefnle Fefveceeer efkeesCeues pemekees ie"ve YeSkees , lees nes
Deemegjer mecheod, pemecee De%eeveheer Oe=leje^ pemeues mele peevoepeevow heefve
DevOees yeveer jnv~ Gvekeer meneeefjCeer efved ieevOeejer- Fefve DeeOeej YeSkeer
eJe=efe~ efevewmebie ved- ceesnheer ogeexOeve, ogyeg&efheer ogMeemeve, efJepeeleere
kece&heer keCe&, Yeceheer Yeer<ce, wlekees DeeejCeheer esCeeeee&, Deemeefeheer
DeelLeecee, efJekeuheheer efJekeCe&, DeOegjes meeOeveecee ke=heekees DeeejCeheer
ke=heeeee& j eer meyewkee yeere peerJeheer efJeogj pees De%eevemebie yem lej ef
meOeQ heeC[JenceeefLe jnv, hegCeyee eJeeefnle eJe=efeceeefLe jnv; efkeveefke
Deelcee hejceelceekees Meg DebMe nes~ emeekeej Deemegjer mecheod heefve Devevle ved~
#es$e SGw ees Mejerj j emecee ue[eF& ievex eJe=efen ogF& ved~ SGe eke=eflecee
efJeeeme efoueeGves veere-DeOece eesefvenkees keejCe yev Yeves Dekeex hejceheg<e
hejceelceecee efJeeeme j eJesMe iejeGB~ leJeoMeea ceneheg<ekees mebj#eCecee eceMe
meeOeve iejscee owJeer mecheodkees Glke<e& j Deemegjer mecheodkees meJe&Lee Meceve ngv~
peye kegvew efJekeej vew jnBowve, cevekees meJe&Lee efvejesOe j efve cevekees heefve efJeuee
ngv, lemeheef owJeer mecheodkees DeeJeMekelee heefve meceehle YeSj peev~ Depeg&veues
osKes efke keewjJe-he#e mebie-mebiew heeC[Je-he#ekee eesen heefve eesiesejcee efJeueerve
YewFjnskee ved~ hetefle&heeeled owJeer mecheod heefve efJeueerve YeSj peev, Deefvlece Meeele
heefjCeece efvemkesj DeeGB~ emeheef ceneheg<eues eefo kesner ie& Yeves lees cee$e
Devegeeeernkees ceeie&oMe&vekees ueeefie nes~

eeeLeve

()

ueeske-mebenkees emew YeeJeveeues ceneheg<enues met#ce ceveesYeeJenkees JeCe&ve

efleveueeF& "esme mLetuehe efoSj iejskee ved~ ieerlee voesye , JeekejCemeccele
; lej emekee hee$en eleerkeelceke ved, Decetle& eesieleenkee cetle&hecee$e
ngved~ ieerleekees DeejcYecee leerme-eeueerme hee$enkees veece efueFSkees , pemecee
DeeOee mepeeleere j DeeOee efJepeeleere ngved~ kesner heeC[Je he#ekee j kesner keewjJe
he#ekee ved~ efJeeheoMe&vekees yesueecee eerceOes eej-: veecen hegve: DeeSkee
ved, ve$e Yeves mechetCe& ieerleecee eer veecenkees eee& heefve YeSkees wve~ Skecee$e
Depeg&ve vew emlees hee$e pees DeejcYeosefKe Devlemecce eesiesej eerke=<Cekees mece#e
jnv~ lees Depeg&ve heefve eesieleekees eleerke cee$e nes, kegvew Jeefe efJeMes<e nesFve~
ieerleekees DeejcYecee Depeg&ve meveeleve kegueOece&kees ueeefie efJekeue ; lej eesiesej
eerke=<Ceues emeueeF& De%eeve Yevow efveoxMe efovegYeees efke Deelcee vew meveeleve nes,
Mejerj veeMeJeeved , emewues eg iej~ eme DeeosMeues ees mhe ngBowve efke Depeg&veues
keewjJenueeF& vew ceevegh& e&~ heeC[Je-he#ekee heefve le MejerjOeejer vew efLeS~ mebmkeejncee
DeeOeeefjle Mejerj kes lejJeejues keesj meceehle ngvemeke? peye Mejerj veeMeJeeved ,
pemekees DeefmlelJe vew wve Yeves Depeg&ve kees efLeees? kemekees j#eekees ueeefie eerke=<Ce
GefYeveg YeSkees efLeees? kes kegvew MejerjOeejerkees j#eeLe& GefYeveg YeSkees efLeees? eerke=<Ceues
Yeves- pemeues Mejerjkees ueeefie heefjece ie&, emlees heeheeeg cet{yegef heg<e JeLe&
vew yeeBeer jnv~ eefo eerke=<Ce kegvew MejerjOeejerkees j#eecee GefYeveg YeSkees efLeees
Yeves JeneB heefve cet{yegef j JeLe& yeeBves Jeefe ngvegngvLees~ Jemlegle: Devegjeie vew
Depeg&ve nes~
Deveggjeieerkees ueeefie ceneheg<e meOeQ GefYeveg ngv~ Depeg&ve efMe<e efLeS j eerke=<Ce
SGe meoddieg efLeS~ efJeveeeJevele YeSj Gveues Yeves- Oece&kees ceeie&cee ceesefnleefee
ce leheeFmebie meeswg~ pees ese (hejce keueeCekeejke) , lees GheosMe ceueeF&
efovegnesmed~ Depeg&ve ese eenskees efLeees, ese (Yeewefleke heoeLe&) nesFve~ kesJeue YeVes
cee$e veieveg&med, ceueeF& meeOvegmed, mecneuevegmed~ ce leheeFkees efMe<e cee$eg j leheeFkees
MejCecee hejskees g~ emewekeej ieerleecee mLeeve-mLeevecee mhe efke Depeg&ve
Deee& DeefOekeejer nes j eesiesej eerke=<Ce SGe meoddieg ngvegngv~ meoddieg
DevegjeieerkeesmeeLe meOeQ jnv, Gmekees ceeie&oMe&ve ieveg&ngv~

(")

eLeeLe& ieerlee eerceoddYeieJeoddieerlee

peye kegvew Jeefe YeeJegkeleeJeMe hetpe eerhejcenbmepeer cenejepekees vepeerke

yemve Deeen ieve& ueeioLees, lemeyesuee GneBues YeVegngvLees- peeT, Mejeryee peneB
yemes heefve ceveyee cesjes vepeerke DeeGBow ieveg&~ efyeneve-yesuegkee jece, efMeJe, kegvew
SGe ogF&-{eF& De#ejkees veece pehe iej j cesjes mJeheueeF& Deehevees oecee Oeeve
iej~ Ske efceves heefve mJehe Oeevecee ueeGve mekeeew Yeves pemekees veece Yepeve nes,
lees ce efleceerueeF& efovesg~ emeYevoe ye{er DeefIe meve& mekeeew Yeves ce eflecees oecee
jLeer yevesj meOeQ eflecees meeLecee jnvesg~ peye megjefle heke[cee DeeGveLeeu, lemeheef
ceneheg<e eefle vepeerke ngv peefle nele-Kege, veeke-keeve Fleeefo leheeFkees vepeerke
ved~ leheeF npeejeQ efkeueesefcej e{e YeSheefve Gveer meOeQ leheeFkees meceerhe yem~
cevecee efJeeejn G"dveg Yevoe Deieeef[ vew Gveues ceeie&oMe&ve ieve&Leeuo~ Devegjeieerkees
oecee leer ceneheg<e meOeQ Deelceeefmele DeefYeVe peeele jnv~ Depeg&ve Devegjeiekees
eleerke nes~
ieerleekees SIeejeQ DeOeeecee eesiesej eerke=<Cekees Ssee& osKesj Depeg&veues
Deehevees #eg $egefnkees ueeefie #eceeeeevee ieve&Leeues~ eerke=<Ce #eceeieoz eeeveekees
Deveghe meewce mJehecee DeeSj YeVegYeees- Depeg&ve! cesjes eme mJeheueeF& heefnues
kemewues heefve ve le osKeskees efLeees ve le YeefJe<ecee osKves~ lemlees YeS le ieerlee
neceesueeefie JeLe& nes efkeveefke lemlees oMe&vekees eesieleen Depeg&vemecce cee$e meerefcele
efLeS, peyeefke lemew yesuee mebpeeues heefve osefKejeKeskees efLeees~ heefnues heefve JeneBues
YeVegYeSkees efke- Oesjw pemees eesieerpeve %eeveheer leheyee heefJe$e YeSj cesjes
mee#eeled mJeheueeF& eehle iejermekeskee ved~ Devlele: lees ceneheg<eues kes YeVe
Keespveg YeSkees nes? Jemlegle: Devegjeie vew Depeg&ve nes, pees leheeFkees oekees YeeJeveeefJeMes<e nes~ DevegjeieefJenerve ceeefvemeues ve le keefnues hetJe&keeuecee osKve mekeskees j
ve YeefJe<ecee osKve heeGves ~
efceueefnb ve jIegheefle efyeveg Devegjeiee~
efkees peesie lehe ieeve efJejeiee~~
Dele Depeg&ve SGe eleerke nes~ eefo eleerke nesFve Yeves ieerleekees heef ueeive
es[dvegmed~ ieerlee leheeFkees ueeefie nesFve; efkeveefke emlees oMe&vekees eesielee Depeg&vemecce
cee$e meerefcele efLeees~

eeeLeve

([)

DeOeeekees Devlecee eesiesej eerke=<Ceues efveCe&e efovegngv- Depeg&ve! Deveve

Yeefe j eeeje ce emeekeej ele#e osKvekees ueeefie (pemlees efleceerues osKeew),
leJeyee mhe peeVekees ueeefie j eJesMekees ueeefie heefve ce megueYeg~ Deveve Yeefe
Devegjeiekew Dekeex he nes j ener Depeg&vekees mJehe nes~ Depeg&ve yegJeekees eleerke
nes~ emeekeej ieerleekee hee$en eleerkeelceke ved, YeVes kegjekees eLeemLeeve lemekee
mebkeslen ved~
ngvemeke Ssefleneefmeke eerke=<Ce j Depeg&ve YeSkee nesueeved, efveee heefve kegvew
efJeeeg YeSkee nesuee; lej ieerleecee Yeewefleke egkees efe$eCe keoeefhe wve~ leme
Ssefleneefmeke egkees eejcYecee [jeSj Deeefeves Depeg&ve efLeees ve efke mesvee~ mesvee le
ue[eF&kees ueeefie leeej YeSj GYeskee efLeFved~
kes ieerleekees GheosMe efoSj eerke=<Ceues meJemeeeer Depeg&veueeF& mesveeeesie
yeveeGveg Yeees? Jemlegle meeOeve uesefKevecee DeeGowve, meyewLeeske heef{mekes heef heefve
efn[dveg yeeBkeer vew jnv~ ener esjCee eLeeLe& ieerleeues efov~

eer ieg hetefCe&cee,

24 pegueeF&, 1983 F&.

meoddieg ke=heeeeer, peieledyevOeg

mJeeceer De[ie[evevo