1

BLM 3
TOLERANSLAR VE YZEY KALTES (Tolerances and Surface Quality)

Delik lleri iin byk, mil lleri iin kk boyut karakterler kullanlr. Nominal Boyut: Referans boyutudur. Hesaplama ile elde edilen ller genellikle referans olarak elde edilir. Tolerans: En byk ve en kk boyut arasndaki farktr. TD = Dmax Dmin Td = d max d min Sapma: Herhangi bir deer ile referans deer arasndaki farktr. st Maksimum Sapma: (A) Maksimum boyut ile nominal boyut arasndaki farktr. Alt Maksimum Sapma: (Aa) Minimum boyut ile nominal boyut arasndaki farktr. Efektif Sapma: (Ae) Gerek boyut ile nominal boyut arasndaki farktr. A = Dmax D a = d max d aa = d min d T = A Aa Aa = Dmin D T = a aa

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

Boluklu Geme (Lose Fit)

Bmax = Dmax d min Bmin = Dmin d max

Sk Geme (Interference Fit)

Smax = d max Dmin Smin = d min Dmax

Ara Geme (Transition Fit)

Bmax = Dmax d min Smax = d max Dmin

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

ISO SSTEMNDE GEMELER (ISO FIT STANDARDS)

Birim delik sisteminde : H Birim mil sisteminde : h Nominal izgiye Olan Uzaklklar: Delikler iin: A, B, C, D ......Z, ZA, ZB, ZC Miller iin: a, b, c, d .......z, za, zb, zc I, L, O, Q, W, i, l, o, q, w harfleri kullanlmaz. H tolerans iin: h tolerans iin: Delikler Adan Ha kadar Jden ZCye kadar Miller adan ha kadar jden zcye kadar A = Aa + T Aa = A T Aa=0 Birim delik a=0 Birim mil

a = aa + T aa = a T

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

4 RNEK: 3.1 Nominal ap: 45 mm Temel uzakl: k Kalitesi: IT6 Tablo: Tablo: RNEK: 3.2 Verilen iki parada maksimum boluun 0,082 mm ve minimum boluun 0,015 mm olmas istendiine gre; (a) 2.parann toleransn (b) 1 ve 2 no'lu paralar iin en yakn tolerans belirleyiniz. ZM: 1 nolu para mil ve 2 nolu para delik olarak ele alnrsa; Milin toplam ap,
2

a=2+16=18 m O halde;
45

+ 0,018 + 0,002

aa=+2 m T=16 m

veya

45k6

+0.0 0.015 +0.0 0.015 + 8 + 2 = 12 0.01 0.035 0.01 0.055

Maksimum ve minimum boluklar, Bmax = Dmax d min Bmin = Dmin d max Mil iin dmax ve dmin deerleri ile birlikte Bmax ve Bmin verilmitir. dmax=11.985 dmin=11.945 Olduuna gre; 0.082=Dmax-11.945 0.015=11.985-Dmin Dmax=12.027 Dmin=12.000 Bmax= 0.082 Bmin= 0.015

Bu durumda 2. parann ls,

12 +0.027 H8 olacaktr. Tablolardan en yakn standart olarak belirlenir. f9 0
Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

5 RNEK: 3.3 30 mm apnda elik bir mil (E=207 GPa, =0.291) IT 5 Kalitesinde ilenmitir. Dkme demirden yaplm bir dili (E=100 GPa, =0.211) sk geme ile mil yzeyine geirilmitir.Dilinin gbek ap 50 mm dir. Bu mil dili sisteminin en az 25 Nm lik burulma momentini tamas istenmektedir. Dili gbeinin tayabilecei maksimum teetsel gerilme 82 MPa olduuna gre, temel mil sistemini esas alarak, bu gemenin standardn belirleyiniz. Not: Mil yzeyi ile dili gbei arasnda ki srtnme katsays = 0.1 dir.

ZM:
0.0 Temel Mil sisteminde: 30h5=300.009 Ara yzeyde olmas gereken mininmum basn; T 25 103 T = pAfr ; A = 2 rl p = = pmin = 8.84 MPa 2 r 2lf 2 152 20 0.1 Ara yzeyde olmas gereken maksimum basn; c2 + b2 c2 b2 252 152 t = p 2 2 p = t 2 2 = 82 2 pmax = 38.6 MPa c b c +b 25 + 152 Bu basnlara karlk minimum ve maksimum yerdeitirmeler;

bp b 2 + a 2 bp c 2 + b 2 = 2 2 + o + 2 2 i E0 c b Ei b a
a = 0, b = 15, c = 25

15 8.84 252 + 02 15 8.84 252 + 152 min = + 0.211 + 0.291 = 3.5 m 3 2 2 3 2 2 100 10 25 15 207 10 25 0 pmax 38.6 max = min = 3.5 = 15.5 m pmin 8.84 Bu deerler olmas gereken minimum ve maksimum sklk llerini verir;

max = Smax = d max Dmin min = Smin = d min Dmax

Dmin = d max Smax = 0.0 15.5 = 15.5 m

Dmax = d min Smin = 9 3.55 = 12.55 m N3 0.013 delik iin l; 30 0.016 ; ISO geme standard; h5
Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

10

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

11

YZEY PRZLL (SURFACE ROUGHNESS)

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

12

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

13

ekil Toleranslar (Geometrical Tolerances)

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

14

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

15

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.

16

Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas niversitesi Makina Mhendislii Blmnde verilen MAK 365 Makina Elemanlar Dersi iin eitli kaynaklardan derlenerek hazrlanmtr. Bu kaynaklar Referanslar blmnde listelenmitir. Herhangi bir ekilde orijinallik iddias ve yayn nitelii yoktur.Sadece eitim amal ders notlar niteliindedir. Atflar okunabilirlii arttrmak amac ile belirtilmemitir. Blent Ekmekci, Ekim 2005.