Apolonia Nr292

uruarna nanopaua CS 8100
KODAK RVG 5100

uruaren pauorpaciu
cuceu
- 14 lp/mm uucuncia
pesoryuu[a
- 8ucoio iuaruenu
pauorparuu

81C cuceuu
8vC cuceuu (censop roreuuna-1)
KODAK RVG 6100
uruaren pauorpaciu cuceu
- Pa[o6pa uucuncia pesoryuu[a
uo iracaa (20 lp/mm)
- Pa[iuaruenu penrenciu
cruiu
KODAK 2200
nnpaoparen penrenciu cuceu
- 60 uru 70 kv renepaop
(npuraroruu nanon)
- Mo+noc sa ueuopupane na
upenocu sa cnuuane na noeunenu
sa6u
- 8ucoi iuarue na cruia co
uunuuarna eicnosuuu[a (o 30 uo
onoc na canapen renepaop)
KODAK 2100
nnpaoparen penrenciu cuceu
- 60 kv uucoiopeiuenen
renepaop
- 8ucoi iuarue na cruia co
uunuuarna eicnosuuu[a na
spaene
- Canapna eicensu[a o 170,
188 u 203 uu
KODAK RVG 6500
uruaren pauorpaciu cuceu
- puuo 8vC censop io[ nyu
uo+noc sa 6es+uno noupsyuane
(Wl-ll)
- o6ps u nocurypen npenoc na
cruiaa
- Pa[o6paa uucuncia
pesoryuu[a uo iracaa (20 lp/mm)
- onuu[a sa lS (lnLelllgenL
osluonlng SysLem)
- Panpena uo+noc ,2u+ co io[a ce
o6uuaa eniu npeceuu iou ouosuo+yuaa 3u
ucpa+yuane na cruiue
- necno nosuuuonupane na nauueno 6es
racepciu noia+yua
- Crunu ycrouu sa cnuuane 6es uu6pauuu
nC8M1L AkMM nACkCC!
Journal of Dentistry Apolonia www.revista-apolonia.org
ISSN 1409-8768 (Print)
ISSN 1857-6087 (Online)
UDC 616.31
Indexed in: Index Copernicus, EBSCO
Kryeredaktor Glaven urednik Editor in Chief
Fadil MEHMETI
Redaktor prgjegjs Odgovorni urednici Assistant editors
Irfan HOXHA, Shaban SELIMI, Mefail SULEJMANI
Sekretar Sekretar Secretary
Ibraimali ALILI
Kshilli redaktues ndrkombtar Me|unaroden redakciski odbor International editorial council
Milaim SEJDINI (MK) Amet Demiri (MK)
Agim BEGZATI (MK) Nazmi KOI (AL)
Zulfiqar CARA (MK) Marija NAKOVA (MK)
Jetmire ALIMANI (MK) Gabriela QURCIEVA CUCKOVA (MK)
Nejat ARPAK (MK) Sead REXHEPAGIQ (BH)
Ruzhdie QAFMOLLA (AL) Fejzi KERAJ (AL)
Ramazan ISUFI (AL) Adil RAKA (KS)
Adem ALUSHI (AL) Hasan MEHMETI (MK)
Agim ISLAMI (KS) Hasim HAVZIU (MK)
Kshilli botues Izdava~ki odbor Publisher council
Neshat SELIMI Xhelal IBRAIMI
Sabetim ERKEZI Latif ALILI
Agim IZAIRI Qanije AJETI
Sabit MUSI Bashkim SAITI
Hakik DELIHASANI Besfort AMETI
Gjynele DEMIRI Zafer SULEJMANI
Fadil AZIZI Krenar TARAVARI
Krenar PAPRANIKU Afrim SHEHAPI
Emin BAFTIARI Nagip SPAHO
Xhelal SHABANI Muhamet SELIMI
Sulejman MELA Agron PASHOLLI
Abdulnadi NAZIFI Adelina VINCA
Revista Apolonia sht organ i Shoqris Stomatologjike Shqiptare
Spisanieto Apolonia e organ na Stomatolo{koto Dru{tvo na Albancite
Journal Apolonia is organ of Albanians' Stomatological Society
e-mail: apolonia_editor@yahoo.com
Themelues Osniva~ Founded by
Shoqata e stomatologve Apolonia - Tetov
Zdruènie na stomatolozi Apolonia - Tetovo
Dentists' association Apolonia - Tetova
Botues Izdava~ Published by
Shoqria Stomatologjike Shqiptare Stomatolo{ko dru{tvo na Albancite Albanians' Stomatological Society
Rradhitja kompjuterike,disejnimi dhe shtypi abej - Tetov
Kompjuterska obrabotka,dizajnirawe i pe~atewe âbej - Tetovo
Type setting,desing and printed by abej - Tetova
Revista stomatologjike Apolonia del dy here n vit
Stomatolo{koto spisanie Apolonia izleguva dva pati godi{no
Journal of dentistry Apolonia is published two times a year
Tirazhi Tira` Edition 1000 cop primeroci exemplars
Xhiro llogaria @iro smetka C.A.,:290400000398022
Nr.tatimor EDB T.I.N. 4028005145666 Depozues
Deponent Depozitor: TTK-Banka
www.albstom.org | e-mail: albstom_contact@yahoo.com
Adresa/Shoqria Stomatologjike Shqiptare, Qendra e Re Tregtare, Kati II, lok. 7 - Tetov
Adresa/Stomatolo{ko Dru{tvo na Albancite, NTC, Kat II, lok. 7- Tetovo
Address/Albanians' Stomatological Society, NTC, Sec. floor, loc. 7 - Tetova
Dorshkrimet, artikujt dhe shnimet e tjera nuk kthehen Rakopisite,
~lencite i drugite dopisi ne se vrakat
Manuscripts,articles and other correspondences are not returned
The Journal of dentistry Apolonia is a scientific and professional non-profit journal in the field of dental, oral and cranio-facial
sciences. Journal Apolonia publishes original scientific papers, preliminary communications, professional papers, review papers,
case reports, conference papers, reviews, news, comments, presentations. Review articles are published by invitation from Editor-
in-Chief by acclimed professionals distinct fields of stomatology.
All manuscripts are subjected to peer review process.
APOLONIA 15 29, f. 3-5, Qershor 2013 APOLONIA 15 29, str. 3-5, Juni 2013
APOLONIA
Revist shkencore, profesionale dhe informative.
P R M B A J T J A
PUNIME BURIMORE SHKENCORE
Zana Bajrami Agani, A. Benedetti, O. Sejfija, F. Perjuci, R. Ademi, A. Gashi, J. Ahmedi,
V. H. Krasniqi, M. Loxha, A. Rexhepi
9-26 Prcaktimi i nivelit t kortizolit n serum gjat nxjerrjes s dhmbve te pacientt me diabet
Vjosa Hamiti Krasniqi, O. Sejfija, G. Shtino, Z. Agani, J. Ahmedi, A. Rexhepi, M. Loxha
27-38 Karakteristikat epidemiologjike t alveolitit n qendrn klinike stomatologjike universitare t Kosovs
Edit Xhajanka, A. Qafmolla, E. Paparisto
39-52 Sistemi protetik bio-funksional n Shqipri
Alketa Qafmolla, E. Xhajanka
53-68 Zbulimi i hershm i posturs jo normale si profilaksi e anomalive dento-maxilofaciale
Valdet. Z. Iseini, M. Sulejmani, B. Saiti
69-79 Numri i molarve t par t prhershm t nxjerur tek grupmoshat e klasave t 7-ta dhe 8-ta dhe
klasifikimi i tyre sipas nofullave dhe anve t nofullave
PUNIME PROFESIONALE
Bardhyl Reani, A. Qatiq
81-91 Ndikimi i meka nizmit fiksues t abutmentit n stabilitetin e sistemit implantoprotetik
Algen Isufi, R. Isufi, I. Isufi
93-101 Pozicioni i kirurgut omf, ndaj dmtimeve dhe patologjive t sinusit maksilar
Biljana Kapushevska, N.Dereban
103-113 Klasifikimi dhe zgjedhja e binarve pr rehabilitimin okluzal
Biljana Kapusheska, N. Dereban, N. Ismaili
115-124 Prdorimi i akrilateve n protetikn stomatologjike dhe ortodonci
Amet D. Demiri, S. Demiri (Mustafai)
125-134 Qasje retrograde e dshtimeve endodontike
Jagoda Bajevska, Ja. Bajevska, B. Bajevska Stefanoska
135-142 Errsimi i pranishm klinik n siprfaqen e legurave nga t cilat jan punuar punimet fiksoprotetike
POSTER PREZENTACION
Ilijana Muratovska
143-146 Nj koncept i ri n trajtimin endondontik t kanaleve
147-148 RISI, KOMENTE, PREZENTIME
3
APOLONIA
Nau~no, stru~no i informativno spisanie
S O D R @ I N A
IZVORNI NAU^NI TRUDOVI
Zana Bajrami Agani, A. Benedeti, O. Sejfija, F. Perjuci, R. Ademi, A. Ga{i, J. Ahmedi,
V. H. Krasni}i, M. Loxa, A. Rexepi
9-26 Opredeluvawe na nivoto na kortizol vo serum pri ekstrak cija na zabi kaj diabeti^ni pacienti
Vjosa Hamiti Krasni}i, O. Sejfija, G. [tino, Z. Agani, J. Ahmedi, A. Rexhepi, M. Loxa
27-38 Epidemiolo{kite karakteristiki na alveolitot vo stomatolo{kiot klini~ki centar na Kosovo
Edit Xajanka, A. ]afmola, E. Paparisto
39-52 Protetskiot bio-funkcionalen sistem vo Albanija
Alketa ]afmola, E. Xajanka
53-68 Ranoto otkrivawe na nenormalnata postura kako profilaksa na dento - maksilo fa cijalnite
anomali
Valdet Z. Iseini, M. Sulejmani, B. Saiti
69-79 Brojot na prvite trajni molari ekstra hirani kaj vozras nite grupi od 7-mo i 8-mo odelenie i nivna
klasifikacija spored vilicite i rabovite na vilicite
STRU^NI TRUDOVI
Bardul Re~ani, A. ]ati}
81-91 Vlijanieto na fiksi raniot meha nizam na abutmentot vo stabilnosta na implantoprotetskiot
sistem
93-101 Pozicijata na omf hirurgot, kon povredite i pato lo giite na mak silarniot sinus
Biljana Kapu{eska, N. Dereban
103-113 Klasifikacija i izbor na {ini za okluzalna rehabilitacija
Biljana Kapu{eska N. Dereban, N. Ismaili
115-124 Upotreba na akrilatite vo stomatolo{kata protetika i ortodoncija
125-134 Retrograden pristap na endodonskite neuspesi
Bajevska J, Bajevska Ja, Bajevska Stefanoska B.
135-142 Klini~ki prisutno potemnuvawe na povr{inata na legurite od koi se izraboteni
fiksnoproteti~kite izrabotki
POSTER PREZENTACII
Ilijana Muratovska
143-146 Nov koncept vo endodontskata obrabotka na kanalite
147-148 NOVINI, KOMENTARI, PREZENTACII
4
APOLONIA
Professional scientific and informative journal
C O N T E N T
ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER
Zana Bajrami Agani, A. Benedetti, O. Sejfija, F. Perjuci, R. Ademi, A. Gashi, J. Ahmedi, V. H. Krasniqi, M.
Loxha, A. Rexhepi
9-26 Determination of serum cortisol level during tooth extraction in patients with diabetes
Vjosa Hamiti Krasniqi, O. Sejfija, G. Shtino, Z. Agani, J. Ahmedi, A. Rexhepi, M. Loxha
27-38 Epidemiological characteristics of alveolites at Centre of Clinical Dentistry University of Kosova
Edit Xhajanka, A. Qafmolla, E. Paparisto
39-52 Prosthetic bio-functional system in Albania
53-68 Early detection of abnormal postures how prophylaxis of anomalies dento-maxilofacial
Valdet. Z. Iseini, M. Sulejmani, B. Saiti
69-79 Number of first permanent molar extracted to grades 7 and 8 and their classification based on the jaw
and sides of the jaw
PROFESSIONAL PAPER
Bardhyl Reani, A. Qatiq
81-91 Influence of retention mechanisms of prosthodontic appliance on biological stability of
implantprosthodontic system
93-101 OMF surgeon position, and damages to pathologies maxillary sinusitis
Biljana Kapushevska, N.Dereban
103-113 Classification and selection of splints for occlusal rehabilitation
Biljana Kapusheska, N. Dereban, N. Ismaili
115-124 The use of acrylates in dental prosthetics and orthodontics
125-134 Retrograde acess of endodontic failures
Jagoda Bajevska, Ja. Bajevska, B. Bajevska Stefanoska
135-142 Clinically present surface tarnish of the alloy in fixed proshodontics restorations

REVIEW PAPER
Ilijana Muratovska
143-146 A new concept in endondontik treatment of channels
147-148 NEWS, COMMENTS, PRESENTATIONS
5
6
EDITORIAL
Miq, koleg dhe lexues n kto pak
reshta t editorialit Ju shpreh falnderime t
sinqerta pr bashkpunimin me Revistn ton,
profesionale tashm dhe tradicionale me dy
botime n vit. Revist kjo q finalizohet fal
angazhimit t shum profesionistve n lmin
e stomatologjis dhe entuziastve, vullnetar
t Shoqris Stomatologjike Shqiptare n
Maqedoni.
T nderuar, un pa hezitim ua dhu -
roja revistn stomatologjike APOLONIA
personave me t cilt kisha takime formale,
apo joformale n panairin botror t stoma -
tologjis q organizohet n do dy vite n
Keln Gjermani me titull IDS-2013 (In ter na -
tional Den tal Show 2013), pasi ishte vendi
dhe momenti i duhur q revista t merrej nga
njerz profesionist t stomatologjis nga
mbar globi.
Njkohsisht, prve marketingut q i
bra shoqris ton dhe revists, pata mun -
dsin t prceptoj trended aktuale botrore
n stomatologji q kryesisht kishin t bnin
me shpikjen e pajisjeve pr dixhitalizimin e t
dhnave impresioni i indeve t forta dhe t
buta t aparatit t gojs si dhe gjetja e
zgjidhjeve virtuale pr pacientin gjegjs dhe
njkohsisht finalizimi i punimeve me an t
robotve pr gdhendje t legurave t
ndryshme.
Dr. Fadil Mehmeti
Kryeredaktor
APOLONIA 15 29, f.7-8, Qershor 2013
APOLONIA 15 29, str.7-8, Juni 2013 7
EDITORIJAL
Prijateli, kolegi i ~itateli vo ovie
nekolku redovi na editorijalot vi izra -
zuvam iskrena blagodarnost za sora bot -
kata so na{eto profe sionalno spisanie,
a sega ve}e i tradicionalno so dve
izdanija godi{no. Spisanie koja se
finalizira blagodarenie na mnogu pro -
fesionalci vo oblasta na stoma tolo -
gijata i entuzijastite dobrovolci na
Stomatolo{koto Dru{tvo na Albancite
vo Makedonija.
Po~ituvani, jas bez dvoumewe im go
podariv stomatolo{koto spisanie APO -
LONIA na licata so koi imav formalni
i neformalni sredbi vo svetskiot saem na
stomatologijata koj se organizira na
sekoi dve godini vo Keln - Germanija so
naslov IDS-2013 (In ter na tional Den tal Show
2013), bidej}i be{e mestoto i vistin -
skiot mo ment, spisanieto da bide zemeno
od profesionalni lu|e na stomato lo -
gijata od celiot svet.
Istovrmeno osven marketingot {to i
go napraviv na na{eto dru{tvo i spi sa -
nieto, imav mo`nost da gi vidam se -
ga{ nite globalni trendovi vo stoma to -
logijata, koi glavno bea povrzani so
otkrivaweto na oprema za digitalizacija
na podatocite - impresijata na tvrdite i
mekite tkiva na usniot aparat, kako i
iznao|awe na vir tualni re{enija za
relevantniot pacient i istovremeno
finalizacija na delata so roboti za rezba
na rzli~ni leguri.
D-r Fadil Mehmeti
Glaven Urednik
8
APOLONIA 15 29, f.7-8, Qershor 2013
APOLONIA 15 29, str.7-8, Juni 2013
EDITORIAL
Dear friends, col leagues and read ers,
Within the short lines of this ed i to rial, I would like to ex press my grat i tude for your co op er -
a tion with the Apolonia jour nal which has al ready be come a pro fes sional and tra di tional jour nal
pub lished twice a year. It is a jour nal which is fi nal ized thanks to the en gage ment of many pro -
fes sion als in the field of den tistry as well as other en thu si asts and vol un teers of the Al ba nian
Den tistry As so ci a tion in Mac e do nia.
Dear all, I of fered en thu si as ti cally our jour nal, Apolonia, to ev ery one whom I for mally or
in for mally met at the In ter na tional Den tistry Fair which is or ga nized once in two years in Koln
Ger many known as the IDS 2013 (In ter na tional Den tal Show 2013) since it was the right
place and time to hand it in to den tistry pro fes sion als all over the globe.
In ad di tion, apart from the mar ket ing to our as so ci a tion and the jour nal it self, I had the op -
por tu nity to re view the ac tual global trends in den tistry which mainly had to deal with the in ven -
tion of data dig i ta li za tion equip ment im pres sion of hard and soft tis sues of the oral ap pa ra tus
as well as the find ing of vir tual so lu tions for re spec tive pa tients and fi nal iza tion of ac tiv i ties
through ro bots in order to carve various different alloys.
Dr. Fadil Mehmeti
Ed i tor-in-chief
UDK:616.314-089.87:616.379-008.64}:
577.175.534
PUNIM BURIMOR SHKENCOR (PBSH)
PRCAKTIMI I NIVELIT
T KORTIZOLIT N SERUM
GJAT NXJERRJES S
DHMBVE TE PACIENTT
ME DIABET
Zana Bajrami Agani, A. Benedetti,
O. Sejfija, F. Perjuci, R. Ademi,
A. Gashi, J. Ahmedi, V. H. Krasniqi,
M. Loxha, A. Rexhepi
Klinika e Kirurgjis Orale
dhe Maksilofaciale,
QSU e Kosovs - Prishtin
Abstrakt
Stresi sht n trupin dhe mendjen e njeriut.
Shkakton shqetsim, dobsim t karakterit dhe
tronditje. Kjo sht gjendje q shkaktohet nga agenst
ndryshm iritues, ndrsa faktort stresues jan
prgjegjs pr mani festimet stresuese. Faktort stresues
jan t ndryshm, vet dhimbja sht nj faktor, ndrsa
vet stresi e shton dhimbjen. Reagimi i stresit t
adrenalins i shoqruar me nxjerrjen e dhmbit sht
shum m i madh se stresi q ndodh gjat do inter ve -
nimi tjetr dentar. Pacientt q u nnshtrohen inter -
venimeve oralokirurgjike, prodhojn sasi m t mdha
t steroideve n krahasim me pacientt e shndosh t
cilt nuk i nnshtrohen asnj intervenimi dentar.
Vmendje e veant u kushtohet pacientve me diabet.
Qllimi i punimit ton sht q t bhen
hulumtime gjat nxjerrjes s dhmbve tek pacientt
me diabet: prcaktimi i nivelit t hormonit t stresit
kortizol n se rum pas RIA metods, prcaktimi i
vlerave t glukozs n gjak, para, gjat dhe pas
ndrhyrjes dhe krahasimi i efikasitetit t veprimit t
lidokainit me adren a lin kundrejt lidokainit pa adren a lin
gjat nxjerrjes s dhmbve pr t dy grupet.
N kt hulumtim me perspektiv klinike jan
prfshir pacient me diabet me indikacion t nxjerrjes
s dhmbve (40 pacient). Nga grupi prej 40 pacient
jan formuar dy nngrupe, ashtu q tek njri nngrup si
anestezion lokal sht prdorur 2 ml anestezion
lidokain n tretje prej 2% me 1:100.000 adren a lin,
prderisa pr nngrupin e dyt sht prdodur lidokain
n tretje prej 2% pa adren a lin n sasi prej 2 ml. Pas
9
APOLONIA 15 29, f. 9-26, Qershor 2013
APOLONIA 15 29, str. 9-26, Juni 2013
Adresa:
Zana Bajrami Agani
kmf_o@ya hoo.com
UDK: 616.314-089.87:616.379-008.64}:
577.175.534
IZVOREN NAUÊN TRUD (INT)
OPREDELUVAWE NA
NIVOTO NA KORTIZOL
VO SERUM PRI EKSTRAK -
CIJA NA ZABI KAJ
DIABETI^NI PACIENTI
Zana Bajrami Agani, A. Benedeti,
O. Sejfija, F. Perjuci, R. Ademi,
A. Ga{i, J. Ahmedi, V. H. Krasni}i,
M. Loxa, A. Rexepi
Klinika za Oralna i
Maksilofacijalna Hirurgija
UBC na Kosovo - Pri{tina
Apstrakt
Stresot e vo teloto na ~ovekot. Predizvikuva
nemir, slabeewe na karakterot i potres. Toa e
sostojba koja e predizvikana od razni iritabilni
agensi, a stress faktorite se odgovor na stresnite
mani festacii. Stres faktorite se raznovidni,
samata bolka e fac tor, a samiot stress ja
intenzivira bolkata. Reakcijata na adrenalinskoot
stress pridruùvana so ekstrakcijata na zabot e
mnogu pogolema od stresot {to se javuva pri bilo
koja druga dentalna rutinska intervencija.
Pacienti koi se podloùvaat na oralnohiru{ki
intervencii, produciraat pogolemi koli~ini na
steroidi vo sporedba so zdravi pacienti koi ne se
podloèni na nikakva dentalna intervencija.
Posebno vnimanie im se obrnuva na dijabeti~nite
pacienti.
Celta na na{iot trud e da se napravat
istraùvawa pri ekstrakcija na zabite kaj
diabeti~ni pacienti: odreduvawe na nivoto na stres
hormonot kortizol vo se rum po RIA metoda,
odreduvawe na vrednostite na glikoza vo krvta, pred,
za vreme i posle intervencijata i sporedba na
efikasnosta na dejstvoto na lidokainot so adren a -
lin nasproti lidokainot bez adren a lin pri
ekstrakcija na zabi za dvite grupi.
Vo ovaa prospektivno klini~ko istraùvawe
se opfateni pacienti so dijabet so indikacija na
ekstrakcija na zabi (40 pacienti). Od Grupa od 40
pacienti se formirani dve podgrupi, taka {to, kaj
ednata podgrupa kako lokalen anestetik e upotreben
2ml anestetik lidokain vo rastvor od 2% so
1:100.000 adrenalii, dodeka za drugata podgrupa e
upotreben lidokain vo rastvor od 2% bez adren a lin
aplikimit t anestezionit pr nxjerrjen e
dhmbve dhe nxjerrjen e dhmbve, n
ndrkoh sht br: jan marr mostrat nga
gjaku (me qllim t prcaktimit t kortizolit n
se rum), matja e shtypjes s zemrs, pulsi ar te -
rial, matja e ngopjes s gjakut me oksigjen,
vlersimi i ndjeshmris s dhimbjes objektive
nprmjet sonds dhe subjektive nprmjet Vi sual An -
a log Scale.
Ekziston nj dallim i rndsishm statistikor n
nivelin e glukozs n gjak 30 min. Para nxjerrjes s
dhmbit, gjat kohs s nxjerrjes dhe 30 min. pas
nxjerrjes s dhmbit tek pacientt me diabet, ashtu q
vlerat e glukozs n gjak gjat kohs s tre matjeve jan
m t larta, duke filluar para nxjerrjes s dhmbit duke
arritur vlern maksimale pas nxjerrjes s dhmbit; Chi
Sqr.=43,40 i p<0,001 (p=0,000). Sa u takon
ndryshimeve t nivelit t kortisolit 30 min. para
nxjerrjes, gjat nxjerrjes dhe 30 min. pas nxjerrjes s
dhmbit tek pacientt me diabet, ekziston dallim i
rndsishm statistikor, ashtu q vlerat e kortisolit n
gjak gjat kohs s tre matjeve jan m t mdha, duke
filluar para nxjerrjes s dhmbit dhe duke arritur vlern
maksimale pas nxjerrjes s dhmbit Chi Sqr.=15,41 i
p<0,001 (p=0,0005). N lidhje me krahasimin e
efikasitetit n veprimin e lidokainit me adren a lin dhe
lidokain pa adren a lin, nuk u konstatuan dallime t
rndsishme tek pacientt me diabet as t vlers s
glukozs dhe kortisolit n gjak gjat kohs s tre
matjeve.
Fjal kye: stres, anestezion lokal, kortizol,
glukoz, pacient me diabet.
PRCAKTIMI I NIVELIT T
KORTIZOLIT N SERUM GJAT
NXJERRJES S DHMBVE TE
PACIENTT ME DIABET
Hyrje
Stresi prkufizohet si prgjigje e
organizmit ndaj faktorve t ambientit ose
presioneve.
(Amer i can In sti tute of Stress)
Stresi n mas t caktuar sht pjes e
prgjigjes normale t organizmit ndaj
ndryshimeve t prditshme fizike dhe sociale
dhe si i till vlersohet si stres pozitiv. Por, kur
ky stres sht shum i theksuar dhe gjeneron
ndryshime neg a tive n organizm, ather
vlersohet si stres negativ.
(Amer i can In sti tute of Stress)

Reaksioni i par i organizmit ndaj stresit
sht reagim n form t alarmit, ku impulset
transmetohen n tru dhe truri nprmjet
rrugve ndjesore e stimulon hipofizn me
sekretim t hormonit tajits kortikotropin, i
cili e stimulon sekretimin e hormonit
adrenokortikotropin nga gjndra e hipofizs,
ai m tej e stimulon korteksin ad re nal i cili e
10
vo koli~ini od 2ml. Po aplikacija na ane -
steticite za ekstrakcija na zabi i ekstrak -
cijata na zabi, vo me|uvreme e i napravena:
zemeni se mostri (primeroci) od krv (so cel
odreduvawe na nivoto na kortizol vo serumot),
merewe na krvniot pritisok, na arteriskiot
puls, merewe na saturacijata na krvta so kislorod,
vrednuvawe na ~uvstvitelnosta kon objektivnata
bolka preku sonda i subjektivnoto preku Vi sual An -
a log Scale.
Postoi zna~itelna statisti~ka razlika na
nivoto na glikoza vo krv 30 minuti pred ekstrakcija,
za vreme na ekstrakcija i 30 minuti posle
ekstrakcija na zabot kaj pacientite so dijabet, taka
{to vrednostite na glikozata vo krvta za vreme na
trite merewa so povisoki, po~nuvaj}i pred vadeweto
na zabot i dostignuvaj}i maksimalnata vrednost vo
vadeweto na zabot; Chi Sqr.=43,40 i p<0.001
(p=0,000). [to se odnesuva do izmenite na nivoto na
kortisol 30 minuti pred ekstrakcija, za vreme na
ekstrakcija i 30 minuti posle ekstrakcija, na zabot
kaj pacientite so dijabet, postoi zna~itelna
statisti~ka razlika, taka {to vrednostite na
kortisol vo krvta za vreme na trite merewa se
povisoki, po~nuvaj}i pred vadeweto na zabot i
dostignuvaj}i maksimalnata vrednost po vadeweto
na zabot. Chi Sqr.=15,41 i p<0,001(p=0,0005). Po odnos
na sporedbata na efikasnosta vo dejstvoto na
lidokaionot so adren a lin i lidokainot bez adren a -
lin, ne bea konstatirani signifikantni razliki kaj
pacientite so dijabet ni na vrednosta na glukoza i
kortisol vo krvta za vreme na trite merewa.
Klu~ni zborovi: stress, lokalen anestetik,
kortizol, glukoza dijabeti~nite pacienti.
OPREDELUVAWE NA NIVOTO
NA KORTIZOL VO SERUM
PRI EKSTRAK CIJA NA ZABI
KAJ DIABETI^NI
PACIENTI
1. Voved
Stresot se definira kako odgovor na
organizmot kon ambientalnite faktori
ili pritisoci.
Stresot vo odreden steepen e del na
normalniot odgovor na organizmot kon
sekojdnevnite fizi~ki ili socijalni
promeni, i kako takov se ocenuva kako
pozitiven stress. No, koga ovoj stress e
mnogu izrazen i generira negativni
promeni vo organizmot toga{ se ocenuva
kako negativen stress.
Prvata reakcija na organizmot na
stress e reakcija vo vid na alarm, pri {to
impulsite se prenesuvaat vo mozokot i
mozokot preku senzitivnite pati{ta go
stimulira hipotalamusot na la~ewe na
sekretorniot hor mone kortikotropii, koj
{to go stimulira la~eweto na hormonot
adrenokortikotropin od pituitarnata
`lezda, toj ponatamu go stimulira adre -
nalniot korteks koj gi la~i kor ti zolot i
drugite gliko kortikoidi.
sekreton kortizolin dhe glikokortikoidet
tjera.
3,7
Prve afektimit t korteksit ad re -
nal, stresuesit gjithashtu e stimulojn
edhe sistemin nervor simpatik duke e
shkaktuar reaksionin borise*ose begaj*, me
rritjen e tensionit dhe volumit n gjakut,
zvoglimin e tretjes prshkak t shprndarjes
s gjakut nga trakti digjestiv ndaj muskujve
dhe organeve aktive, si dhe rritjen e
prqndrimit t glukozs
6
.
Ndikimi kronologjik i stresit me
manifestimet e tij fillon me ndryshimet n
organizm t shkaktuara nga stimulimi i
receptorve ndijor, ku prej hipotalamusit
lirohet faktori sekretues i kortikotropinit, i cili
e stimulon gjndrn e hipofizs q t tajit
adrenokortikotropin, i cili m tej e stimulon
korteksin ad re nal dhe nga zona fascikula e
tajit kortizolin i cili ka ndikim mbi indet e
ndryshme duke shkaktuar rritje n pr qn -
drimin e aminoacideve, glukozs dhe acideve
yndyrore n gjak
3,7
.
Njkohsisht, gjat stresit ndodhin edhe
ndryshime n organizm t cilt i stimulojn
receptort ndijor, n momentet e ktilla
hipotalamusi drgon sinjale simpatike dhe
nga palca e gjndrave adrenale vjen deri te
tajitja e epinefrinit, me rast indet prgjigjen
ndryshe, prve rritjes s aminoacideve,
glukozs dhe acideve yndyrore n gjak, vjen
edhe deri te rritja e frekuencs s zemrs dhe
frymmarrjes, tensionit t gjakut dhe dila -
tohen pasazhet ajrore, gjithashtu rritet edhe
rrjedhja e gjakut n muskulaturn skeletore
3
.
Sasia e kortizolit n se rum sht e
ndryshueshme, me vlera m t larta sht e
pranishme n mngjes e me vlera m t ulta n
mbrmje. Vlerat e ndryshueshme t kortizolit
n se rum jan vzhguar n lidhje me vlerat
jonormale (anormale) t ACTH gjat depre -
sionit klinik dhe stresit psikologjik, si dhe
ndikimit t stresuesve, si jan: dhimbja,
hipo glikemia, temperatura, trauma, inter -
venimi kirurgjik, frika etj.
3,7

Reaksioni i stresit adren a lin i shoqruar
me nxjerrjen e dhmbit sht shum m i
madh se stresi i cili paraqitet gjat cilit do
intervenimi tjetr rutinor
15,16
.
Pacientt q i nnshtrohen ndrhyrjeve
oralo-kirurgjike, prodhojn sasi m t mdha
t steroidit n krahasim me pacientt e
11
Osven afektiraweto na
adrenalniot korteks, stresorite isto
taka go stimuliraat simpati~kiot
nerven sys tem predizvikuvaj}i ja
reakcijata ~borise ili bejaj~, so
zgolemuvawe na pritisokot i
volumenot na krvta, nama lu vawe na dige -
stijata poradi raspredelbata na krvta od
digestivniot trakt kon mus ku lite i
aktivnite organi, kako i zgole muvawe na
koncentracijata na glikoza.
Hronolo{koto vlijanie na stresot so
negovite manifestacii po~nuva so
promeni vo organizmot predizvikani so
stimulirawe na senzornite receptori,
kade {to od hipotalamusot se osloboduva
sekretorniot fac tor na kortikotropinot
koj{to ja stimulira pituitarnata `lezda
za da la~i adrenokortikortropii, toj
ponatamu go stimulira adrenalniot kor -
teks i od zona fascikulata go la~i
kortizolot koj{to ima vlijanie vrz razni
tkiva predizvikuvaj}i zgolemuvawe na
koncetracijata na aminokiselinite,
glikozata in a masnite kiselini vo krvta.
Istovremeno, vo tekot na stresot se
slu~uvaat i promeni vo organizmot koi gi
stimuliraat senzornite receptori, vo
takvi momenti hipoatamus pra}a
simpati~ki sig nal ii od adrenalnata me -
dulla doa|a do la~ewe na epinefrinot, pri
{to tkivata reagiraat razli~no, osven
zgolemuvaweto na aminokiselinite,
glikozata i masnite kiselini vo krvta
doa|a i do zgolemuvawe na srcevata i
respiratornata frekvencija, krvniot
pritisok i se dilatira vozdu{na ta
pasaà, isto taka se zgolemuva i protokot
na krvta vo skeletnata muskulatura.
Koli~inata na kortizolot vo serumot
e promenliva, so povisoki vrednosti e
prisutna nautro, a so poniski nave~er.
Promenlivite vrednosti na kortizolot vo
serumot se nabluduvani vo vrska so ne nor -
malnite (anormalnite) vrednosti na ASTN
pri klini~ka depresija i psiho lo {ki
stress, kako i od vlijanieto na stresorite,
kako {to se: bolkata, hipo gli kemijata,
bolestite, temperaturata, trau mata,
hirur{kata intervencija, stravot i dr.
Reakcijata na adrenalinskiot stress
pridruùvana so ekstrakcijata na zabot e
mnogu pogolema od stresot {to se javuva
pri bilo koja druga dentalna rutinska
intervencija.
Pacienti koi se podloùvaat na oral -
no hirur{ki intervencii, produ ciraat
pogo lemi koli~ini na steroidi vo
shndosht t cilt nuk i nnshtrohen
asnj ndrhyrjeje dentare
2
.
Vmendje e vaant i sht kushtuar
pacientve me diabet.

Diabeti
Di a be tes mellitus (diabeti) i cili i takon
grupit t smundjeve metabolike sht
gjendje e vlerave t rritura t glukozs n gjak,
organizmi nuk tajit mjaftueshm sasi t
insulins ose qelizat nuk reagojn n insulinn
e tajitur
6,11
.
Diabeti prfaqson nj rregullim kronik
t metabolizmit t karbohidrateve, yndyrave
dhe proteinave ku defekti ose mungesa e
tajitjes s insulins shkakton shfrytzimin
joadekuat t glukozs. Diabeti shkakton
predispozicion fiziologjik pr zhvillimin e
komplikimeve mikrovaskulare, makro -
vaskulare dhe neurologjike
1,6
.
Diabeti klasifikohet n katr grupe t
mdhaja:
Diabeti i Tipit 1. sht i njohur si diabet i
varur nga insulina. Kjo form e diabetit
paraqet nj smundje autoimune ku sitemi
imunologjik i organizmit i zhduk beta qelizat
e pankreasit prgjegjse pr prodhimin e
insulins. Ky Tip 1 i diabetit sht i njohur
edhe si diabeti i t miturve, sepse m shpesh
paraqitet n mosh t re, edhe pse n raste t
ralla mund t paraqitet n ciln do mosh nn
40 vjet. Ky lloj diabeti ekskluzivisht trajtohet
me in su lin n kombinim me dieta dhe
ushtrime t duhura
6
.
Tipi 2 i diabetit sht forma m e
shpesht e diabetit, karakterizohet m
rezistenc ndaj insulins ose me munges rel -
a tive t insulins n organizm. Smundja
mund t jet e trashguar, e shkaktuar nga
faktor t jashtm, si jan rritja e peshs s
trupit, zvoglimi i aktiviteteve fizike, rritja e
tensionit t gjakut, ushqimi joadekuat etj.
Njerzit me kt lloj t diabetit jan m t
ndjeshm ndaj smundjeve kardiovaskulare.
Trajtohen me diet t duhur t kombinuar me
ilae adekuate ose me marrjen e insulins
6
.
Diabeti i gestacionit (ngjizjes) ky lloj
diabeti kryesisht zhvillohet n periudhn e
shtatznsis. Tek rreth 40% e grave pas
dhjet viteve mund t paraqitet diabeti i Tipit
2
6
.
12
sporedba se zdravi, pacienti koi ne se
podroèni na nikakva dentalna
intervencija.
Posebno vnimanie im se obrnuva
ba dijabeti~nite pacienti.
Dijabet
Di a be tes mellitus (dijabet) koj spa|a
vo grupata na bolesti od metabolizmot e
sostojba na zgolemeni vrednosti na
glikozata vo krvta, organizmot ne la~i
dovolni koli~ini na in su lin ili kletkite
ne reagiraat na la~eniot in su lin.
Dijabetot pretstavuva hroni~no
poremetuvawe na metabolizmot na karbo -
hidratite, mastite i proteinite kade {to
defektot ili nedostatokot na insu -
linskoto la~ewe predizvikuva
neadekvatno iskoristuvawe na glikozata.
Dijabetot predizvikuva fiziolo{ka
predispozicija za razvoj na
mikrovaskularni, makrovaskularni i
nevrolo{ki komplikacii.
Dijabetot se klasificira vo ~etiri
golemi grupi:
Dijabet Tip 1. e poznat kako dijabet
zavisen od in su lin. Ovaa forma na dijabet
pretstavuva edno autoimuno zaboluvawe
kade {to imunolo{kiot sys tem na
organizmot gi uni{tuva beta kletkite na
pankreasot odgovorni za produciraweto
na insulinot. Ovoj tip 1 na dijabet e
poznat kako i juvenilen dijabet bidej}i
naj~esto se javuva na mlada vozrast, iako vo
retki slu~ai moè da se javi in a bilo koja
druga vozrast pod 40 godini. Ovoj tip na
dijabet eskluzivno se tretira so in su lin
vo kombinacija so de ity i sodvetni ve`bi.
Dijabet Tip 2. e naj~esta forma na
dijabet, se karakterizira so otpornost kon
insulinot ili so relativen nedostatok na
insulinot vo organizmot. Bolesta moè da
bide nasledna, predizvikana od nadvo -
re{ ni faktori, kako {to se zgolemena te -
les na teìna, namalena fizi~ka aktiv -
nost, zgolemen krven pritisok,
neso odvetna ishrana id r. Lu|eto so ovoj
tip na dijabet se pove}e podlo`ni kon
kardiovaskularnite zaboluvawa. Se
tretiraat so soodvetna dieta kombinirana
so soodvetni lekarstva ili so zemawe na
in su lin.
Gestacionen dijabet Ovoj vid na
dijabet glavno se razviva vo periodot na
bremenosta. Kaj okolu 40% od ènite
posle deset godini moè da se javi dijabet
od Tip 2.
Diabeti sekondar zhvillohet si
pasoj e arsyeve specifike, si p.sh. largi -
mi i pankreasit
6
.
Vlerat normale t glukozs n
gjak jan 3-6 mmol ose 60-130mg/dl.
Gjat nxjerrjes s dhmbit tek pacientt me
diabet duhet t sigurohet mosdhimbje e plot
me stres min i mal, sepse lirimi i endogjeneve
kateholamine si pasoj e stresit dhe dhimbjes
e zvoglon metabolizmin e glukozs, e rrit
mobilizimin dhe metabolizmin e yndyrave.
Metabolizmi i zvogluar i glukozs shkakton
rritje t nivelit t glukozs n gjak, duke
ngritur nivelin e yndyrave n gjak direkt
ndikon n rritjen e rezistencs ndaj insulins.
Njkohsisht, si pasoj e stresit mobilizohet
edhe glikogeni nga depoja, mlia e zez,
ashtu q muskujt edhe m shum e rritin
hiperglikemin ekzistuese. Nivelet e rritura t
glukozs dhe yndyrave n gjak paraqesin
simptoma klasike t diabetit
1,6
.
Qllimi i punimit
Qllimi i ktij punimi sht q t bhen
hulumtime gjat nxjerrjes s dhmbve tek
pacientt me diabet:
1.Prcaktimi i nivelit t stres hormonit
kortizol n se rum sipas metods RIA
para, gjat kohs s intervenimit dhe
pas kohs s intervenimit tek pacientt
normotensiv, hipertensiv dhe diabetik.
2.Prcaktimi i vlerave t glukozs n
gjak, para, gjat dhe pas kohs s
intervenimit tek pacientt me diabet.
3.Krahasimi i efikasitetit t veprimit t
lidokainit me adren a lin prball
lidokainit pa adren a lin gjat nxjerrjes
s dhmbve pr t gjitha grupet.
Materiali dhe metoda
Hulumtimi sht br n Klinikn e
Kirurgjis Orale n Prishtin, Kosov. N
kt hulumtim me perspektiv klinike jan
prfshir pacient me diabet (40 pacient) me
indikacione t nxjerrjes s dhmbve. Nga
grupi i pacientve jan formuar dy nn grupe
nga 20 pacient, ashtu q tek njri grup si
anestetik lokal sht prdorur 2 ml anestetik
lidokain tretje 2% me 1:100.000 adren a lin,
ndrsa pr grupin tjetr sht prdorur
13
Sekundarniot dijabet - Se raz vi -
va kako posledica na specifi~ni pri -
~ini, na pr. Otstranuvawe na
pankreasot.
Normalnite vrednosti na
glikozata vo krvta se 3-6 mmol/l ili
60-130mg/dl. Pri ekstrakcija na zabite kaj
pacienti so dijabet treba da se osigura
celosna bezbolnost prosledena so mini -
malen stress, bidej}i oslobo duvaweto na
endogenite kateholamini kako posledica
na stresot i bolkata go namaluvaat
metabolizmot na glikozata, ja zgolemuvaat
mobilizacijata i metabolizmot na masite.
Namaleniot metabolizam na glikozata
predizvikuva zgolemuvawe na nivoto na
glikoza vo krvta, dodeka pak poka~uvaweto
na nivoto na mastite vo krvta direktno
vlijae vrz poka~uvaweto na otpornosta
kon insulinot. Istovremeno, kako
posledica na stresot se mobilizira i
glikogenot od depoto, crniot drob, taka
{to muskulite u{te pove}e ja zgolemuvaat
postoe~kata hiperglikemija. Poka~enite
nivoa na glikozata i mastite vo krvta
pretstavuvaat klasi~ni simptomi na
dijabet.
Cel na trudot
Celta na na{iot trud e da se napravat
istraùvawa pri ekstrakcija na zabite kaj
dijabeti~ni pacienti:
1. Odreduvawe na nivoto na stres hor -
monot kortizol vo se rum po RIA
metoda pred, za vreme na intervencijata
i posle intervencijata kaj normo -
tenzivni, hipertenzivni i dijabeti~ni
pacienti.
2. Odreduvawe na vrednostite na glikoza vo
krvta, pred, za vreme i posle
intervencijata kaj dijabeti~ni pacienti.
3. Sporedba na efikasnosta na dejstvoto
na lidokainot so adren a lin nasproti
lidokainot bez adren a lin pri
ekstrakcija na zabi za site grupi
Materijal i metod
Istraùvaweto e napravena vo
Klinikata za Oralna hirurgija vo
Pri{tina, Kosovo. Vo ova prospektivno
kloini~ko istraùvawe se opfateni
pacienti so dijabet (40 pacienti) so
indikacija na ekstrakcija na zabi. Od
grupa na pacienti se formirani dve
podgrupi po 20 pacienti, taka {to, kaj
ednata podgrupa kako lokalen anestetik e
upotreben 2ml anestetik lidokain vo
rastvor od 2% so 1:100.000 adren a lin,
lidokain n tretje prej 2% pa adren a lin
na sasi prej 2 ml.
Metodologjia e puns
Metodologjia e puns sht e prbr
nga:
1. Intervista marrja e t dhnave m t
gjra anamnezore dhe klasifikimi i
pacientve pr hulumtim;
2. Grupimi i pacientve n dy nngrupe.
Grupin e par e prbjn pacientt me
diabet t tipit 2 me indikacion pr nxjerrjen e
dhmbit nga arsyet e dhna ku vlerat e
glukozs n gjak nuk jan mbi vlerat prej10
mmol/l. Ky grup sht i ndar n dy nngrupe
gr.1a dhe gr.1b ashtu q tek gr.1a si anestezion
lokal sht pordorur lidokain n tretje prej 2%
me 1.100.000 adren a lin n sasi prej 2 ml,
ndrsa tek gr.1b sht prdorur lidokain n
tretje prej 2% pa adren a lin n sasi prej 2 ml.
Pacientt q jan me t dhna pr
reaksione alergjike ndaj anetezionit lokal, me
hipertension >165/95 mmHg, pacientt me
diabet me vlera t glukozs n gjak mbi vlern
e 10 mmol/l, tireotoksikoza, pacientt nn
terapin imunosupresive, me astm bronkiale,
diabet, tuberkuloz, epilepsi, anemi,
koagulopati, hepatit c, shtatznet, smundjet
venerale, smundjet e mlis ose me ndonj
smundje sistematike nuk do t prfshihen n
hulumtim.
3. Aplikimi i anestezionve pr
nxjerr jen e dhmbve dhe nxjerrja e
dhmbve (anestezioni q sht prdorur
sht lidokain n tretje prej 2% me 1:100.000
adren a lin dhe lidokain n tretje prej 2 % pa
adren a lin. Sasia maksimale e anestezionit me
vasokonstriktor q sht prdorur n rastet e
dhna do t jet 4 ml anestezion me vasoko -
nstriktor, gjegjsisht nuk duhet t kalohet mbi
sasin prej 0.04 mg vasokonstriktor n nj
seanc. Nse ka nevoj pr doz m t madhe
t anestetikut, ather anestezioni do t jet i
pastr pa vasokonstriktor, e cila n ndrkoh
edhe sht br:
4. Jan marr mostrat prej gjaku, me
qllim t prcaktimit t nivelit t kortizolit n
se rum dhe glukozn e gjakut. Jan marr disa
mostra nga gjaku edhe at:
14
dodeka za drugata podgrupa e
upotreben lidokain vo rastvor od 2%
bez adren a lin vo koli~ina od 2ml.
Metodologijata na rabota
Metodologijata na rabota e sostavena
od:
1. Intervju - zemawe na poopse`ni am -
ne sti~ki podatoci i klasi fikacija
na pacientite za istraùvawe;
2. Grupirawe na pacientite na dve
podgrupi
Grupa ja so~inuvaat pacienti so
dijabet od Tip 2 so indikacija za
ekstrakcija na zab od dadeni pri~ini kade
{to vrednostite na glikozata vo krvta ne
se nad vrednosta od 10mmol/l. Ovaa grupa e
podelena na 2 drugi grupi Gr.1a i Gr.1b
taka {to kaj Gr.1a kako lokalen anestetik
e upotreen lidokain vo rastvor od 2% so
1.100.000 adren a lin vo koli~ina od 2ml,
dodeka kaj Gr1b e upotreben lidokain vo
rastvor od 2% bez adren a lin vo koli~ina
od 2 ml.
Pacientite koi {to se so podatoci za
alergiski reakcii kon lokalnite
anestetici, so hipertenzija>165/95mmHg,
pacientite so dijabet so vrednosti na
glikoza vo krvta nad vrednosta od
10mmol/l, tireotoksikoza pacientite pod
imunosupresivnas terapija, so bronhijalna
astma, dijabet, tuberkuloza, epilepsija,
anemin, koagulopatii, hepatit c,
trudnici, veneri~ni zaboluvawa,
hepatalni zaboluvawa ili so nekoja druga
sistemska bolest nema da bidat opfateni
vo istraùvaweto.
3. Aplikacija na anasteticite za
ekstrakcija na zabi i ekstrakcijata na
zabi (anestezijata {to e upotrebena e
lidokain vo rastvor pd 2% so 1:100.000
adren a lin i lidokain vo rastvor od 2% bez
adren a lin. Maksimalnata koli~ina na
anestetikot so vazokontriktor {to e
upotrebena vo dadenite slu~ai }e bide 4ml
anestetik so vazokonstruktor, odnosno ne
smee da se pomine nad koli~inata od 0.4mg
vazokonstriktor vo edna seansa. Ako
postoi potreba za pogolema doza na
anestetik toga{ anestezijata }e bide
~ista odnosno bez vazokonstriktor) koja
{to vo me|uvreme e i napravena:
4. Zemeni se mostri (primeroci) od
krv, so cel odreduvawe na nivoto na
kortizol vo serumot i glukoza vo krvta.
Zemeni se nekolku mostri (primeroci) od
krv, i toa:
Mostra e par nga gjaku merret
30 minuta para aplikimit t
anestezionit;
Mostra e dyt merret gjat kohs
s intervenimit (gjegjsisht pas
nxjerrjes s dhmbit dhe para pastrimit
t plags);
Mostra e tret merret 30 min. pas
prfundimit t intervenimit.
Nga mostrat e marra me gjak do t
prcaktohet niveli i hormonit stresogjen
kortizol sipas metods RIA, ndrsa niveli i
glukozs n gjak me aparatin Accu Check
Matja e presionit t gjakut.
Matja e pulsit ar te rial.
Matja e ngopjes me oksigjen.
Analiza statistikore.
3.2.Prpunimi statistikor i t dhnave
sht kryer me pro gram statistikor
STATISTICA 7.0
Rezultatet
Grupin e pacientve me diabet e prbjn
16 (40,00%) burra dhe 24 (60,00%) gra (tab. 1
dhe graf. 1)
15
Prvata mostra (primerok) od krvta
se zema 30 minuti pred aplikacijata
na anestezijata;
Vtorata mostra (primerok) se zema
za vreme na intervencijata
(odnosno po ekstrakcijata na zabot,
a pred toaleta na ranata);
Tretata mostra (primerok) se zema
30 min. po zavr{uvawe na
intervencijata.
Od zemenite mostri so krv }e se
odredi nivoto na stresogeniot hor mone
kortizol po RIA metoda dodeka nivoto na
glukoza vo krvta so aparatot Accu Check
Merewe na krvniot pritisok
Merewe na arteriskiot puls
Merewe na saturacijata na krvta so
kislorod
Statisti~ki analizi
3.2 Statisti~kata obrabotka na
podatocite izvedena e vo statisti~ki pro -
gram STATISTICA 7.0
Rezultati
Grupa na dijabeti~ni pacienti ja
so~inuvaat 16(40,00) maì i 24 (60,00%)
èni (tabela 1 i grafikon 1.)
Gjinia
Pol
Nr
Br.
Kumulative
Kumulativno
%
Kumulative
Kumulativno
Burra
Maì
16 16 40.00 40.00
Gra
@eni
24 40 60.00 60.00
Tab. 1 Shprndarja sipas gjinis
Tab. 1 Podelba spored pol
Grafikoni 1. - Grafikon 1
Mosha e pacientve me diabet
lviz n intervalin prej 52,4810,41
vjet., 95,00%CI: 49,14-55,81; mosha
minimale sht 30 vjet, ndrsa
maksimalja 67 vjet (tab.2 dhe graf. 2).
Pacientt me diabet / dallimet
Nse merren parasysh vlerat e kortizolit
30 min. para nxjerrjes, gjat kohs s nxjerrjes
dhe 30 min. pas nxjerrjes s dhmbit, pr Chi
Sqr.=15,41 i p<0,001 (p=0,0005), ekziston
ndry shim i rndsishm n relacionin e
prcaktuar (tab. 3 dhe graf. 3)
16
Vozrasta na dijabeti~nite pa ci -
enti varira vo intervalot
52,48+/-10,41 god. +/-95,00%Cl:
49,14-55,81; minimalnata vozrast
iznesuva 30 godini, a maksimalnata 67
godini (tabela 2 i grafikon 2.
Dijabeti~ni pacienti/razliki
Ako se zemat vo obzir vrednostite na
kortizol 30 minuti pred ekstrakcija, za
vreme na ekstrakcija i 30 minuti posle
ekstrakcija, za ChSqr.=15,41 i p<0.0001
(p=0,0005), postoi zna~ajna razlika vo
navedenata relacija (tab. 3. i graf. 3).
Valid N Mean
Con fi -
dence
Con fi -
dence
Min i mum Max i mum Std.Dedv
Mosha
Vozrast
40 52.48 49,14 55,81 30,00 67,00 10,41
Tab. 2 Shprndarja sipas gjinis Tab. 2 Podelba spored pol

Cort isol
Mean
MeanSE
MeanSD Cortisol /30 min.pred
Cortisol /za v reme
Cortisol/30.min.posle
200
250
300
350
400
450
500
550
Graf. 3
Parametri
Parametar
Av er age Rank Sum of Ranks Mean Std.Dev
Kortizol / 30 min. para
Kortizol/30 min.pred
1,56 62,50 335,18 112,01
Kortizol gjat kohs
Kortizol/za vreme
2,00 80,00 363,70 138,47
Kortizol / 30 min. pas
Kortizol / 30
min.posle
2,44 97,50 385,15 146,53
Tab. 3 Kortizol - Tab. 3 Kortizol
Fried man ANOVA Chi Sqr. (N = 40, df = 2) = 15,41 p = ,0005
N tabeln 4 jan treguar dallimet
n vlerat e kortizolit n relacionet e
analizuara, 30 min. para dhe 30 min. pas
nxjerrjes s dhmbit.
Pr Z=2,47 dhe p<0,05(p=0,01)
vlera mesatare e kortizolit gjat kohs s
nxjerrjes s dhmbit n mnyr t theksuar
sht rritur n raport me vlern 30 min. para
nxjerrjes s dhmbit.
Pr Z=3,16 dhe p<0,01(p=0,002) vlera
mesatare e kortizolit 30 min. pas nxjerrjes s
dhmbit n mnyr t theksuar sht rritur n
raport me vlern gjat nxjerrjes s dhmbit.
Pr Z=2,92 dhe p<0,01(p=0,003) vlera
mesatare e kortizolit 30 min. pas nxjerrjes s
dhmbit n mnyr t theksuar sht rritur n
raport me vlern 30 min. para nxjerrjes s
dhmbit.
N tabeln 5 jan treguar dallimet n
vlerat e kortizolit, tek pacientt t cilt me
anestezion kan marr, gjegjsisht nuk kan
marr adren a lin, gjat kohs dhe 30 min. pas
nxjerrjes s dhmbit.
Pr Z=-0,68 dhe p>0,05(p=0,49) nuk ka
dallim t rndsishm n vlern e kortizolit
gjat kohs s nxjerrjes s dhmbit, ndrmjet
pacientve t cilt me anestezion kan marr,
ose nuk kan marr adren a lin.
Pr Z=-0,93 dhe p>0,05(p=0,35) nuk ka
dallim t rndsishm n vlern e kortizolit 30
min. pas nxjerrjes s dhmbit, ndrmjet
ose nuk kan marr adren a lin.
17
Na tabela 4 Prikaàni se
razlikite vo vrednostite na kortizol
vo analiziranite relacii, 30 minuti
pred, za vreme i 30 minuti posle
ekstrakcija na zabot.
Za Z=2,47 i p<0,05(p=0,01) prose~nata
vrednost na kortizol za vreme na
ekstrakcija zna~ajno e zgolemena vo odnos
na vrednosta 30 minuti pred ekstrakcija.
Za Z=3,16 i p<0,01(p=002) prose~nata
vrednost na kortizol 30 minuti posle
na vrednosta za vreme na ekstrakcija.
Za Z=2,92 i p<0,01(p=0,003)
prose~nata vrednost na kortizol 30
minuti posle ekstrakcija zna~ajno e
zgolemena vo odnos na vrednosta 30 minuti
pred ekstrakcija.
Na tabela 5 prikaàni se razlikite
vo vrednostite na kortizol, kaj
pacientite koi so anestetik primile,
odnosno ne primile adren a lin, za vreme i
30 minuti posle ekstrakcija na zabot.
Za Z=0,68 i p>0,05(p=0,49) nema
zna~ajna vo vrednosta na kortizol za vreme
na ekstrakcija, pome|u pacientite koi so
anestetik primile, odnosno ne primile
adren a lin.
Za Z=0,93 i p>0,05(p=0,35) nema
zna~ajna razlika vo vrednosta na kortizol
30 minuti posle ekstrakcija, pome|u
odnosno ne primile adren a lin.
Parametri - Parametar N T Z p-level
Kortizol/ 30 min para &
kortizol gjat kohs
Kortizol/30min pred &
Kortizol/za vreme
40 226,00 2,47 0,01
Kortizol/ gjat kohs &
kortizol / 30 min pas
Kortizol/za vreme &
Kortizol/30min. posle
40 175,00 3,16 0,002
Kortizol/ 30 min para &
kortizol / 30 min pas
Kortizol/30min. pred &
Kortizol/30min. posle
40 180,50 2,92 0,003
P<0,05; p<001
Tab. 4 Kortizol / 30 min para, 30 pas/ dallimet
Tabela 4 Kortizol/30 min. pred; za vreme; 30 min. posle / razliki
Nse marrim parasysh vlerat e glukozs
30 min para nxjerrjes s dhmbit, gjat
nxjerrjes s dhmbit dhe 30 min. pas nxjerrjes
s dhmbit, pr Chi Sqr.=43,40 i p<0,001
(p=0,000), ekziston dallim i rndsishm n
relacionin e theksuar (tab.6 dhe graf. 6) .
18
Ako se zemat vo obzir vrednostite na
glukoza 30 minuti pred ekstrakcija, za
vreme na ekstrakcija i 30 minuti posle
ekstrakcija, za Chi Sqr.=43,40 i p<0,000),
postoi zna~ajna razlika vo navedenata
relacija (tabela 6. i grafikon 6.).
Parametri
Parametar
Rank Sum
Lodokain me
adrenalin
Lidokain so
adren a lin
Rank Sum
Lidokain pa
adrenalin
Lidokain bez
adren a lin
U Z p-level
Kortizol / gjat kohs
Kortizol/za vreme
385,00 435,00 175,00 -0,68 0,49
Kortizol / 30 min pas
Kortizol/30min
posle
375,50 444,50 165,50 -0,93 0,35
Tab. 5 Kortizol . gjat kohs, 30 min pas / dallimet
Lidokain me adren a lin dhe lidokain pa edrenalin
Tab. 5 Kortizol / za vreme; 30 min. posle/razliki
Lidokain so adren a lin i Lidokain bez adren a lin
Parametri - Parametar Av er age rank Sum of ranks Mean Std. Dev
Glykoza / 30 min para
Glukoza/30min.pred
1.20 48.00 7.66 2.76
Glykoza / gjate kohes
Glukoza/za vreme
2.15 86.00 8.59 3.04
Glykoza / 30 min pas
Glukoza/30min.posle
2.65 106.00 9.32 3.35
Tab. 6 Glukoza - Tabela 6 Glukoza
Fried man ANOVA Chi Sqr. (N-40, df-2) - 43.40 p -..000

Gl ukoza
Mean
MeanSE
MeanSD
Glucose/30min.pred
Glucose/za vreme
Gl ucose/ 30min. posle
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Grafikoni 6 - Grafikon 6
N tab. 7 jan treguar dallimet n
vlerat e glukozs n relacionet e
analizuara, 30 min para nxjerrjes s
dhmbit, gjat nxjerrjes s dhmbit dhe
30 min. pas nxjerrjes s dhmbit.
Pr Z=3,83 dhe p<0,001(p=0,0001)
vlera mesatare e glukozs gjat kohs s
nxjerrjes s dhmbit sht rritur n mnyr t
theksuar n raport me vlern 30.min para
nxjerrjes s dhmbit.
Pr Z=5,51 dhe p<0,001(p=0,000) vlera
mesatare e glukozs 30 min. pas nxjerrjes s
dhmbit sht rritur n mnyr t theksuar n
raport me vlern gjat nxjerrjes s dhmbit.
Pr Z=5,51 dhe p<0,001(p=0,000) vlera
mesatare e glukozs 30 min. pas nxjerrjes s
dhmbit sht rritur n mnyr t theksuar n
raport me vlern 30 min. para nxjerrjes s
dhmbit.
N tab. 8 jan treguar dallimet n vlerat e
glukozs, tek pacientt t cilt me anestezion
kan marr, gjegjsisht nuk kan marr adren -
a lin, gjat kohs dhe 30 min pas nxjerrjes s
dhmbit.
Pr Z=-0,47 dhe p>0,05(p=0,64) nuk ka
dallim t rndsishm n vlern e glukozs
gjat nxjerrjes s dhmbit, ndrmjet
gjegjsisht nuk kan marr adren a lin.
Pr Z=-0,47 dhe p>0,05(p=0,68) nuk ka
dallim t rndsishm n vlern e glukozs 30
min. pas nxjerrjes s dhmbit, ndrmjet
gjegjsisht nuk kan marr adren a lin.
19
Na tabela 7 prikaàni se
razlikite vo vrednostite na glukoza
vo analiziranite relacii, 30 minuti
pred, za vreme i 30 minuti posle
ekstrakcija na zabot.
Za Z=3,83 i p<0,001(p=0,0001)
prose~nata vrednost na glukoza za vreme na
na vrednosta 30 minuti pred ekstrakcija.
Za Z-5,51 i p<0,001(p=0,000)
prose~nata vrednost na glukoza 30 minuti
posle ekstrakcija zna~ajno e zgolemena vo
odnos na vrednosta za vreme na
ekstrakcija.
Za Z-5,51 i p<0,001(p=0,000)
prose~nata vrednost na glukoza 30 minuti
posle ekstrakcija zna~ajno e zgolemena vo
odnos na vrednosta 30 minuti pred
ekstrakcija.
p<0,05; p<0,01
Na tabela 8 prikaàni se razlikite
vo vrednostite na glukoza, kaj pacientite
koi se anestetik primile, odnosno ne
primile adren a lin, za vreme i 30 minuti
posle ekstrakcija na zabot.
Za Z=0,47 i p<0,05(p=0,46) nema
zna~ajna razlika za vrednosta na glukoza za
vreme na ekstrakcija, pome|u pacientite
koi so anestetik primile, odnosno ne
primile adren a lin.
Za Z=0,41 i p>0,05(p=0,68) nema
zna~ajna razlika vo vrednosta na glukoza
30 minuti posle ekstrakcija, pome|u
odnosno ne primile adren a lin.
Parametri - Parametar N T Z p-level
Glykoza / 30 min para &
Glykoza / gjat kohs
Glukoza/30min.pred &
Glukoza/za vreme
40 125,00 3,83 0,0001
Glykoza / gjat kohs
Glykoza / 30 min. pas
Glukoza/za vreme&
Glukoza /30min posle
40 0,00 5,51 0,000
Glykoza / 30 min. para &
Glykoza / 30 min pas
Glukoza/30min pred&
Glukoza/30min posle
40 0,00 5,51 0,000
Tabela 7 Glukoza / 30 min. para; gjat kohs; 30 min.pas/dallimet
Tabela 7 Glukoza / 30 min pred, za vreme, 30 min. posle, razliki
Diskutim
Procedura dentare, si sht nxjerrja e
dhmbit, manifestohet me frik t dukshme
krahasuar me procedurat tjera dentare
3, 13, 15
.
Pacientt q u nnshtrohen
intervenimeve oralokirurgjikale prodhojn
sasi m t mdha t steroidit n krahasim me
pacientt e shndosh t cilt nuk i jan
nnshtruar asnj ndrhyrjeje dentare
2
.
Gjithashtu, gjat nxjerrjes s dhmbve
t pacientve me diabet, lirimi i
kateholamineve endogjene si pasoj e stresit
dhe dhimbjes, e zvoglon metabolizmin e
glukozs, e rrit mobilizimin dhe metabolizmin
e lipideve. Metabolizmi i zvogluar n
glukoz shkakton rritje t nivelit t glukozs
n gjak, rritja e nivelit t lipideve n gjak
drejtprdrejt ndikon n rritjen e rezistencs
ndaj insulins. N t njjtn koh, si pasoj e
stresit, mobilizohet glikogjeni nga depoja,
mlia e zez dhe muskujt, kto edhe m
shum e rrisin hiperglikemin ekzistuese.
Niveli i rritur i glukozs dhe i lipideve n gjak
prfaqson nj simptom klasike t diabetit
1,2
.
Pacientt me diabet
Ekzistojn prvoja evidente se stresi
mund t ndikoj n diabetin duke e thelluar
dhe keqsuar gjendjen e prgjithshme
17
.
Autori Bjorntop
4
po prpiqet ta shpje -
goj lidhjen psikologjike ndrmjet t prje -
tuarit t stresit me paraqitjn ose ndikimin e
diabetit. Sipas tij, reaksioni psikologjik ndaj
20
Diskusija
Dentalnata procedura, kako {to e
ekstrakcija na zab, se manifestira so
poizrazeno pottiknuvawe na strav
sporedeno so drugite dentalni pro ce dure.
Pacienti koi se podloùvaat na
oralnohiru{ki intervencii produciraat
pogolemi koli~ini na steroidi vo
sporedba so zdravi pacienti koi ne se
podloèni na nikakva dentalna
intervencija.
Isto taka, pri ekstrakcija na zabite
kaj pacienti si dijabet osloboduvaweto na
ednogenite kateholamini kako posledica
na stress i bolka, go namaluva meta bo liz -
mot na glikoza, ja zgolemuva mobili -
zacijata i metabolizmot na mastite.
Namaleniot metabolizam na glikoza
predizvikuva zgolemuvawe na nivoto na
glikoza vo krvta, poka~uvaweto na nivoto
na mastite vo krvta direktno vlijae vrz
poka~uvaweto na otpornosta kon
insulinot. Istovremeno, kako posledica
na stresot, se mobilizira glikogenot od
depoto, crniot drob i muskulite i u{te
pove}e ja zgolemuva postoe~kata hiper -
glikemija. Poka~enoto nivo na glikozata
in a mastite vo krvta pretstavuva klasi~en
symp tom na dijabet.
Dijabeti~ni pacienti
Postojat evidentni iskustva deka
stresot moè da vlijae vrz dijabetot
prodlabo~uvaj}i iv lo}uvaj}i ja op{tata
sostojba.
Avtorot Bjorntop se obiduva da ja
objasni psiholo{kata vrska pome|u
preìvuvaweto na stresot so pojavata ili
Parametri
Parametar
Rank Sum
Lidokain me
adrenalin
Lidokain so
adren a lin
Rank Sum
Lidokain pa
adrenalin
Lidokain bez
adren a lin
U Z p-level
Glykoza / gjat kohs
Glukoza/za vreme
392,50 427,50 182,50 -0,47 0,64
Glykoza / 30 min. pas
Glukoza/30 min. posle
395,00 425,00 185,00 -0,41 0,68
Tabela 8 Glukoza / gjat kohs; 30 min.pas/dallimet Lidokain me adren a lin dhe Lidokain pa adren a lin
Tabela 8 Glukoza / za vreme; 30 min. posle/ razliki Lidokain so adren a lin i Lidokain bez
adren a lin
streseve t forta shkakton aktivizimin e
boshtit ad re nal t hipofizs dhe
hipotalamusit duke shkaktuar anomali
t ndryshme endokrine si sht
kortizoli i rritur, zvoglimi ose rritja e
steroideve seksuale, t cilt i kundrvihen
veprimit t insulins. Autori Mooy me
bashkpuntort
20
e demonstron lidhjen
nprmjet prvojs me stresin dhe paraqitjen e
diabetit Tip 2.
Por, ka edhe shum hulumtime q nuk
tregojn lidhje ndrmjet stresit akut dhe
zhvillimit t diabetit. Pr shkak t ktyre
arsyeve jan br studime t shumta me
qllim q t sqarohet ndikimi i stresit n
diabetin ekzistues
8, 11, 12, 14, 22, 24
. Ky ndikim i
mundshm sht shum i rndsishm pr
shkak t ndikimit t vlerave t rritura t
glukozs n gjak dhe zhvillimit t
komplikimeve t diabetit.
Pacientt q i nnshtrohen nxjerrjes s
dhmbve, i ekspozohen stresit si pasoj e
nnshtrimit t procedurs dentare.
Ajo q kemi konstatuar n hulumtimin
ton sht se kemi ndryshime n vlerat
kortizole t gjakut n tre matjet, para, gjat
dhe pas nxjerrjes s dhmbve, ashtu q vlera
mesatare e kortizolit gjat nxjerrjes s
dhmbit dukshm sht rritur n raport me
vlern 30 min. para nxjerrjes s dhmbit.
Gjithashtu, vlera mesatare e kortizolit 30 min.
pas nxjerrjes s dhmbit dukshm sht rritur
n raport me vlern gjat nxjerrjes s dhmbit,
ndrsa vlera mesatare e kortizolit 30 min. pas
nxjerrjes s dhmbit dukshm sht rritur n
raport me vlern para nxjerrjes s dhmbit.
Nse merren parasysh vlerat e kortizolit 30
min. para nxjerrjes s dhmbit, gjat kohs s
nxjerrjes dhe 30 min. pas nxjerrjes s dhmbit
pr Chi Sqr.=15,41 p<0,001 (p=0,0005),
ekziston dallim i dukshm n relacionin e
theksuar. Kjo mund t sqarohet me ndikimin e
stresit si dhe me pranin e shqetsimit tek
pacienti gjat nxjerrjes s dhmbve.
Gjithashtu, sa i takon dallimeve t
vlerave t kortizolit, tek pacientt t cilt me
anestezion kan pranuar, gjegjsisht nuk kan
pranuar adren a lin, pr t gjitha matjet nuk ka
dallim t rendsishm n vlerat e kortizolit.
Kjo mund t sqarohet me ndikimin e
shqetsimit dhe stresit t pranishm gjat pro -
ce dures s nxjerrjes s dhmbit n ndryshimin
21
vlijanieto na dijabetot. Spored nego
psiholo{kata reakcija kon jakite
stresovi predizvikuva aktivacija na
adrenalnata pituitarna oska i
hipotalamusot predizvikuvaj}i razni
endokrinski abnormaliteti kako {to
e poka~eniot kortizol, namaluvaweto ili
poka~uvaweto ili poka~uvaweto na
seksualnite steroidi, koj{to go
antagoniziraat dejstvoto na insulinot.
Avtorot so sorab ja demonstrira vrskata
pome}u iskustvata so stresot i pojavata na
dijabet od Tip 2.
No ima i mnogu drugi istraùvawa
{to ne se demostriraat vrska pome|u
akutniot stress i razvojot na dijabet.
Tokmu poradi ovie pri~ini napraveni se
go lem broj na istraùvawa so cel da se
objasni vlijanieto na stresot vrz tekot na
poste~kiot dijabet. Ova potencijalno
vlijanie e mnogu va`no poradi vlijanieto
na poka~enite vrednosti na glikozata vo
krvta i razvojot na komplikaciite na
dijabetot.
Pacientite {to podlegnuvaat na
ekstrakcija na zabi se eksponiraat na
stress kako posledica na podlegnuvaweto
na dentalnata procedura.
Toa {to sme konstatirale von a{eto
istraùvawe e deka imame promeni na
kortizolskite vrednosti na krvta vo site
tri merewa pred, za vreme i po
ekstrakcijata na zabite, taka {to,
prose~nata vrednost na kortizolot za
vreme na ekstrakcijata zna~itelno e
zgolemena vo odnos na vrednosta 30 minuti
pred ekstrakcija. Isto taka prose~nata
vrednost na kortizolot 30 minuti posle
ekstrakcija zna~itelno e zgolemena vo
odnos na vrednosta za vreme na
ekstrakcijata, dodeka pak, prose~nata
vrednost na kortizonot 30 minuti posle
ekstrakcija zna~itelno e zgolemena vo
odnos na vrednosta 30 minuti pred
ekstrakcija. Ako se zemat vo predvid
vrednostite na kortizolot 30 minuti pred
ekstrakcija za vreme na ekstrakcija i 30
minuti posle ekstrakcija za Chi Sqr.=15,41
i p<0,001 (p=0,0005), postoi zna~itelna
razlika vo navedenata relacija. Ova moè
da se objasni so vlijanieto na stresot kako
i so prisustvoto na nemir kaj pacientite
pri ekstrakcija na zabite.
Isto taka {to se odnesuva do
razlikite vo vrednostite na kortizolot,
kaj pacientite koi so anestetik primile,
odnosno ne primile adren a lin, za site
merewa nema zna~ajna razlika vo
vrednosta na kortizolot. Ova moè da se
ovjasni so vlijanieto na nemirot i stresot
vlerave t kortizolit gjat nxjerrjes s
dhmbit, ndrsa prjashtohet mundsia
e vazokonstriktorit n anestezion ndaj
ktyre vlerave ndryshuese.
Prderisa vlerat e kortizolit n gjak
jan hulumtuar n grupe t ndryshme t
pacientve, gjat hulumtimit ton n literatur
nuk hasm n hulumtim t ngjashm t br
tek pacientt me diabet e q sht e nevojshme
pr krahasim.
Sa u takon dallimeve n vlerat e glukozs
n relacionet e analizuara, 30 min. para, gjat
kohs dhe 30 min. pas nxjerrjes s dhmbit,
duket rritje e konsiderueshme e glukozs n
gjak gjat tre matjeve, duke evidentuar vlera
m t ulta t glukozs para nxjerrjes s
dhmbit dhe vlera m t larta pas nxjerrjes s
dhmbit.
Kjo rritje e nivelit t glukozs n gjak,
gjat tre matjeve, do ti atribuohet stresit duke
e ditur se nn ndikimin e stresit gjat nxjerrjes
s dhmbve tek pacientt me diabet vjen deri
te lirimi i kateholamineve endogjene si pasoj
e stresit dhe dhimbjes, t cilt e zvoglojn
metabolizmin e glukozs, e rritin mobilizimin
dhe metabolizmin e yndyrave. Metabolizmi i
zvogluar i glukozs shkakton rritjen e nivelit
t glukozs n gjak, rritjen e nivelit t
yndyrave n gjak dhe drejtprdrejt ndikon n
rritjen e rrezistencs ndaj insulins.
Njkohsisht si pasoj e stresit mobilizohet
glikogjeni nga depoja, mushkrit e zeza dhe
muskujt dhe akoma m shum e rrit
hiperglikemin ekzistuese. Niveli i rritur i
glukozs n gjak tregon simptoma klasike t
diabetit
1,2
.
T dhnat tona prshtaten me t dhnat e
autorit Tily FE
25
i cili gjithashtu n
hulumtimin e tij shqyrton t dhnat e nivelit t
glukozs n gjak gjat nxjerrjes s dhmbve
tek pacientt me diabet. Autori i njjt i
krahason ndryshimet e nivelit t glukozs n
gjak tek pacientt q kan pranuar
medikamente hiperglikemike dhe tek
pacientt q nuk kan pranuar dhe gjat ksaj
ka konstatuar ndryshime t rndsishme
ndrmjet grupeve, ashtu q ky nivel sht
shum i rritur tek pacientt q nuk kan marr
terapi.
Edhe pse ka t dhna
22
se adrenalina ka
efekte hiperglikemike sa i prket vlers s
glukozs n gjak tek pacientt n hulumtimin
22
prisutni pri ekstrakcionata pos -
tapka vo promenata na korti zolskite
vrednosti pri ekstrakcijata, dodeka
pak, se otfrluva prisustvoto na
vazokonstriktorot vo anestetikot
kon ovie vrednosni promeni.
Dodeka kortizolskite vrednosti vo
krvta se iskaùvani kaj razli~ni grupi na
pacienti, pri na{eto istraùvawe vo
literaturata ne naidovme na sli~no
istraùvawe napraveno kaj dijabeti~ni
pacienti {to e potrebno za sporedba.
[to se odnesuva do razlikite vo
vrednostite na glikozata vo
analiziranite relacii 30 minuti pred za
vreme i 30 minuti posle ekstrakcijata na
zabot, se voo~uva edno signifikantno
poka~uvawe na glikozata vo krvta vo tekot
na trite merewa evidentiraj}i poniski
vrednosti na glikozata pred ekstrakcijata
nba zabot i povisoki vrednosti po
ekstrakcijata na zabot.
Ova poka~uvawe na nivoto na
glikozata vo krvta, vo tekot na trite
merewa, }e se atribuira na stresot znaej}i
deka pod vlijanie na stresot pri
ekstrakcija na zabite kaj pacienti so
dijabet doa|a do osloboduvawe na
ednogenite kateholamini kako posledica
na stresot i bolkata, koi pak, go
namaluvaat metabolizmot na glikozata,
zgolemuvaat mobilizacijata i
metabolizmot na mastite. Namaleniot
metabolizam na glikozata predizvikuva
zgolemuvawe na nivoto na glikozata vo
krvta, poka~uvawe na nivoto na mastite vo
krvta i direktno vlijae vrz poka~uvawe na
nivoto na mastite vo krvta i direktno
vlijae vrz poka~uvawe na otpornosta kon
insulinot. Istovremeno kako posledica
na stresot se mobilizira glikogenot od
depoto, crniot drob i muskulite i u{te
pove}e ja zgolemuva postoe~kata
hiperglikemija. Poka~enoto nivo na
glikozata i mastite vo krvta prestavuvaat
klasi~ni simptomi na dijabet.
Na{ite podatoci se poklopuvaat na
avtorot Tily FE koj{to isto taka vo
svoeto istraùvawe voo~uva poka~uvawe
na nivoto na glikozata vo krvta pri
ekstrakcija na zabi kaj dijabeti~ni
pacienti. Istiot avtor gi sporeduva
promenite na nivoto na glikozata vo krvta
kaj pacienti {to primale hipoglikemi~ki
medikamenti i kaj tie {to ne primale, i
pritoa konstatira signifikantni
promeni pome|u grupite, taka {to, ova
nivo e mnogu poka~eno kaj pacienti {to ne
zemale terapija.
ton, t cilt me anestezion kan marr,
ose nuk kan marr adren a lin, gjat
kohs dhe pas 30 min. pas nxjerrjes s
dhmbit, nuk ka ndryshim t
rndsishm n vlerat e glukozs.
T dhnat tona prputhen me t dhnat e
autorit Bortoluzzi
5
, i cili n hulumtimin e tij e
ka matur nivelin e glukozs n gjak tek
pacientt e shndosh gjat trajtimeve rutin
t dhmbve duke krahasuar anestezionin me
ose pa adren a lin dhe arriti n prfundimin se
nuk ka dallime t rndsishme n mes
grupeve.
Megjithat, t dhnat tona nuk prputhen
me t dhnat e autorit Kalra
14
i cili n
hulumtimin e tij i ka matur dallimet e vlerave
t glukozs n gjak tek pacientt me diabet
dhe t shndosh duke e krahasuar
anestezionin lokal lidokain me dhe pa adren a -
lin, ku sheh rritje n nivelin e glukozs n gjak
gjat matjeve tek t dy grupet e shndosha dhe
me diabet, mirpo kur aplikohet anestezion
lokal pa adren a lin, dallimi nuk sht i
rndsishm, ndrsa gjat aplikimit t
anestezionit me adren a lin ky dallim sht i
rndsishm, me nj rritje t theksuar tek
grupi me diabet.
Autori Virgina L Goetsch
9
tek pacientt
me diabet, t pavarur nga insulina e hulumton
ndikimin e stresit akut n nivelin e glukozs
n gjak dhe parametrat hemodinamik prmes
monitorimit shtpiak 12-ditor. Gjat
prballjes s pacientit me situata stresogjene,
mbi bazn e analizave labaratorike sht
konstatuar nivel i rritur i glukozs n gjak dhe
rritje e pulsit ar te rial dhe presionit.
Ndryshimet e glukozs n plazma gjat
trajtimeve dentare n literatur kan qen
objekt i hulumtimeve dhe polemikave
18, 19, 21,
23
Tilly dhe Tomas
25
e kan krahasuar efektin
e administrimit t adren a lins n anestezionin
lokal dhe prqendrimin e glukozs n gjak tek
pacientt e shndosh dhe me diabet pas
nxjerrjes s dhmbve ku konstatuan se nuk
ka dallime t rndsishme n nivelin e
glukozs n gjak n mes grupeve para, gjat
dhe pas nxjerrjes s dhmbve.
Ndrsa, Nakamura et al
21
, i ka vzhguar
ndryshimet n presionin ar te rial, n plazmn
kateholamine, glukozn dhe prqen drimet e
insulins n 11 pacient normotensiv gjat
ndrhyrjeve oralokirurgjike tek t cilt kan
23
Iako postoi evidencija deka
adrenalinot ima hiperglikemi~ki
efekt {to se odnesuva do vrednostite
na glikozata vo krvta kaj pacientite
von a{eto istraùvawe, koi so
anestetik primile, odnosno, ne
primile adren a lin, za vreme i 30 minuti
posle ekstrakcija na zabot, nema
zna~itelna razlika vo vrednostite na
glikozata.
Na{ite podatoci se poklopuvaat so
podatocite na avtorot Bortoluzzi koj{to
vo negovoto istraùvawe go merel nivoto
na glikoza v o krvta kaj zdravi pacienti
pri rutinski dentalni tretmani spore -
duvaj}i ja anestezijata so ili bez adren a -
lin i konstatiral deka nema
signifikantni razliki pome|u grupite.
No sepak, na{ite podatoci ne se po -
klo puvaat so podatocite na avtorot Kalra
koj{to vo negovoto istraùvawe gi merel
razlikite naq vrednostite na glikozata
vo krvta kaj dijabeti~nite i zdra vite pa -
cienti sporeduvaj}i go lokalniot
anestetik lidokain so i bez adren a lin,
kade voo~uvawe na nivoto na glikozata vo
krvta vo tekot na merkata kaj dve zdravi i
dijabeti~ki grupi, no koga se primenuva
lokalniot anestetik bez adren a lin,
razlikata ne e signifikantna, do deka pak,
pri primenata na anestetikot so adren a -
lin ova razlika e signifikantna, so izra -
zeno poka~uvawe kaj grupata so dijabet.
Avtorot Vir ginia L. Goetsch kaj
pacientite so dijabet nezavisni od in su -
lin go istraùva vlijanieto na akutniot
stress vo nivoto na glikoza vo krvta i
hemodinami~nite para met ric preku
doma{en 12-dneven mon i tor ing. Pri so o -
~u vawe na pacienti so stresogeni sostojbi,
vrz osnova na laboratoriskite analizi se
konstatira signifikantno poka~uvawe na
nivoto na glikoza vo krvta kako i poka -
~uvawe na arteriskiot puls i pritisok.
Varijaciite na glikozata vo plazma
pri dentalnite tretmani vo literaturata
bile ob ject na istraùvawa i kontra -
verzii Tilly i Tomas go sporeduvaat
efektot na administrirawe na
adrenalinot vo lokalniot anestetik i
koncentracijata na glikozata vo krvta kaj
zdravi i dijabeti~ki pacienti po
ekstrakcija na zabi kade {to konstatirale
deka nema signifikantni razliki na
nivoto na glikozata vo krvta pome|u
grupite pred za vreme i po ekstrakcijata.
Dodeka pak, Nakamura et al, gi
opservirale promenite vo arteriskiot
pritisok, plazma kateholaminite,
glikozata i koncentracijata na in su lin
konstatuar rritje t presionit ar te rial
sistolik, pulsit ar te rial, epinefrins
plazmatike dhe n prqndrimin e
glukozs n gjak. Autori i njjt ka
konstatuar se prqendrimi i adrenalins
sht rritur shum shpejt pas aplikimit t
anestezionit lokal pothuajse n t njjtn koh
kur ka konstatuar edhe rritjen e nivelit e
glukozs n gjak, q do t thot se ekziston nj
lidhje e ngusht midis ktyre dy variablave.
Prshkak se hulumtimi sht br tek
pacientt normotensiv, kjo rritje e glukozs
nuk sht e rndsishme dhe nuk sht me
rndsi klinike pr shkak t ndikimit t
mekanizmave rregullator dhe kompensues t
organizmit.
Prfundim
N baz t objektivave t planifikuara pr
marrjen e rezultave aktuale nga matjet e bra
para, gjat dhe pas nxjerrjes s dhmbit tek
pacientt me diabet, mund t prfundojm si
vijon:
Ekziston dallim i rndsishm
statistikor i nivelit t glukozs n gjak
30 min. para nxjerrjes s dhmbit,
gjat dhe 30 min. pas nxjerrjes s
dhmbit tek pacientt me diabet, ashtu
q vlerat e glukozs n gjak gjat
kohs s tre matjeve jan m t larta,
duke filluar para nxjerrjes s dhmbit
dhe duke arritur vlern maksimale pas
nxjerrjes s dhmbit; Chi Sqr.=43,40 i
p<0,001 (p=0,000).
Sa u prket ndryshimeve t nivelit t
kortisolit 30 min. para nxjerrjes s
dhmbit, gjat kohs s nxjerrjes dhe
30 min. pas nxjerrjes s dhmbit tek
pacientt me diabet, ekziston dallim i
rndsishm statistikor, ashtu q
vlerat e kortizolit n gjak gjat kohs
s tre matjeve jan m t larta, duke
filluar para nxjerrjes s dhmbit dhe
duke arritur vlern maksimale pas
nxjerrjes s dhmbit; Chi Sqr.=15,41 i
p<0,001 (p=0,0005).
N lidhje me krahasimin e efikasitetit
n veprimin e lidokainit me adren a lin
dhe lidokainit pa adren a lin, nuk jan
konstatuar dallime t rndsishme tek
pacientt me diabet as edhe te vlera e
glukozs dhe kortizolit n gjak gjat
kohs s tre matjeve.
24
kaj 11 normotenzivni pacienti pri
oralnohihur{ki intervencii kaj koi
{to konstatirale poka~uvawe na
sistolniot arteriski pritisok, arte -
riskiot puls, plazmatskiot epi ne -
frin in a koncentracijata na glikoza
vo krvta. Istiot avtor konstatiral deka
koncentracijata na adren a lin e poka~ena
mnogu brzo po aplikacijata na lokalniot
anestetik re~isi vo isto vreme koga
konstatiral i poka~uvawe na nivoto na
glikozata vo krvta, {to zna~i deka ima
bliska vrska pome|u ovie dve varijabli.
Bidej}i istraùvaweto e napraveno kaj
normotenzivni pacienti, ova poka~uvawe
na glikozata ne e signifikantna i ne e so
klini~ka va`nost poradi dejstvoto na
kompenzatornite i regulatornite
mehanizmi na organizmot.
Zaklu~ok
Vrz osnova na predvidenite celi za
dobivawe na rezultati od napravenite
merewa pred, vo tekot i po ekstrakcijata
na zabot kaj dijabeti~ari, moème da go
zaklu~ime slednovo:
Postoi zna~itelna statisti~ka
razlika na nivoto na glikoza vo krv
30 minuti pred ekstrakcija, za vreme
na ekstrakcija i 30 minuti posle
ekstrakcija na zabot kaj pacientite
so dijabet, taka {to vrednostite na
glikozata vo krvta za vreme na trite
merewa se povisoki, po~nuvaj}i
pred vadeweto na zabot i
dostignuvaj}i maksimalnata
vrednost po vadeweto na zabot; Chi
Sqr.=43,40 i p<0,001(p=0,000).
[to se odnesuva do izmenite na
nivoto na kortisol 30 minuti pred
ekstrakcija, za vreme na ekstrakcija
i 30 minuti posle ekstrakcija na
zabot kaj pacientite so dijabet,
postoi zna~itelna statisti~ka
razlika, taka {to vrednostite na
kortisol vo krvta za vreme na trite
merewa se povisoki, po~nuvaj}i
pred vadeweto na zabot i
dostignuvaj}i maksimalnata
vrednost po vadeweto na zabot;
ChiSqr=15,41 i p<0,0005).
Po odnos na sporedbata na
efikasnosta na dejstvoto na
lidokainot so adren a lin i
lidokainot bez adren a lin, ne bea
konstatirani signifikantni
razliki kaj pacienti so dijabet ni
na vrednosta na glukoza i kortisol
vo krvta za vreme na trite merewa.
Literatura
1. Abubaker A.O., Benson K.J, Oral and maxillofacial sur gery se crets, Hanley&Belfus,
NC./Phil a del phia, 2001
2. Banks P. The adenocortical re sponse to oral sur gery. Br.J.Oral Sur gery 1970; 8:32-44.
3. Bell W. E. Orofacial pains, clas si fi ca tions, di ag no sis, man age ment, 4
th
edi tion, Mosby
4. Bjorntop P.Body fat dis tri bu tion, in su lin re sis tance, and met a bolic dis eases. Nu tri tion 1997;
13:795803
5. Bortoluzzi M. C, Manfro R, Nardi A. Glu cose lev els and hemodynamic changes in pa tients
sub mit ted to rou tine den tal treat ment with and with out lo cal an es the sia , Clin ics (Sao Paulo)
2010; 65(10): 975978
6. Cacioppo J. T, Louis G. Tassinary, Gary G. Berntson. Hand book of psychophysiology, Edi -
tion: 2, Cam bridge Uni ver sity Press, 2000
7. Creager J.G. Hu man anat omy and Phys i ol ogy, WCB, Wm, C. Brown Pub lish ers, 1992
8. Delamater AM, Cox DJ: Psy cho log i cal stress, cop ing, and di a be tes. Di a be tes Spectrum1994
Di a be tes. Di a be tes Care 2002, 25:3034
9. Goetsch Ref er ences and fur ther read ing may be avail able for this ar ti cle. To view ref er ences
and fur ther read ing you must this ar ti cle.
10. Gmez M. G, Guardia J, Cutando A, Calvo G. JL. Phar ma co log i cal in ter ac tions of vaso con -
stric tors. Med Oral Patol Oral Cir Bucal. 2009; 14:207.
11. Guyton AC, Hall JE. Tratado de Fisiologia Mdica Text book of Med i cal Phys i ol ogy Rio de
Ja neiro: Guanabara Koogan, 10
a
ed. 2002, chap ter 2, page 18; chap ter 15, page 146-148;
chap ter 18, page 181-2.
12. Hautanen A, Raikkonen K, Adlercreutz H. As so ci a tions be tween pi tu itary-adrenocortical
func tion and ab dom i nal obe sity, hyperinsulinemia and dyslipidaemia in normotensive males.
J In tern Med. 1997;241:45161
13. Jastak JT, Yagiela JA, Donaldson D. Lo cal an es the sia of the oral cav ity. 1
st
ed. Phil a del -
phia, Saunders, 1995.
14. Kalra P, Rana A.S, Peravali R.K, Gupta D.G.J. Com par a tive eval u a tion of lo cal an aes the sia
with adren a line and with out adren a line on blood glu cose con cen tra tion in pa tients un der go ing
tooth ex trac tion. J. Maxillofacial and Oral Sur gery DOI; 10.1007/s12663-011-0239-4
15. Kleinknect RA, Bernstein DA. The as sess ment of den tal fear. Behav Ther 1998, 9:626-634
16. Kuer Z., The ob jec tive mea sure ment of pain in orofacial sur gery, Acta Stomatologica Naissi
2003;Vol ume 19, Num ber 41
17. Lloyd C, Smith J, Weinger K. Stress and Di a be tes: A Re view of the Links.Di a be tes Spec trum
2005 ;18:2
18. Meechan JG, Thomson CW, Blair GS, Rawlins MD. The bio chem i cal and haemodynamic ef -
fects of adren a line in lignocaine lo cal an aes thetic so lu tions in pa tients hav ing third mo lar sur -
gery un der gen eral an aes the sia. Br J Oral Maxillofac Surg. 1991;29:2638
19. Meechan JG, Welbury RR. Met a bolic re sponses to oral sur gery un der lo cal an es the sia and se -
da tion with in tra ve nous midazolam: the ef fects of two dif fer ent lo cal an es thet ics. Anesth
Prog. 1992;39:912
20. Mooy JM, De Vries H, Grootenhuis PA, Bouter LM, Heine RJ. Ma jor stress ful life events in
re la tion to prev a lence of un de tected type 2 di a be tes. Di a be tes Care 2000;23:197201
21. Nakamura Y, Matsumura K, Miura K, Kurokawa H, Abe I, Takata Y. Car dio vas cu lar and
sym pa thetic re sponses to den tal sur gery with lo cal an es the sia. Hypertens Res.
2001;24:20914
25
22. Rajesh V. L, Dambrosio JA. Den tal man age ment con sid er ations for the pa tient with di a be tes
mellitus. JADA, 2001;132
23. Schaira VR, Ranali J, Saad MJ, de Oliveira PC, Ambrosano GM, Volpato MC. In flu ence of
di az e pam on blood glu cose lev els in nondiabetic and non-in su lin-de pend ent di a betic sub jects
un der den tal treat ment with lo cal an es the sia. Anesth Prog. 2004; 51:148.
24. Surwit RS, Feinglos MN, Livingston EG, Kuhn CM,McCubbin JA. Be hav ioral ma nip u la tion
of the di a betic phe no type in ob/ob mice. Di a be tes. 1984;33:616-618.
25. Tily FE, Thomas S. Glycemic ef fect of ad min is tra tion of epi neph rine-con tain ing lo cal an aes -
the sia in pa tients un der go ing den tal ex trac tion, a com par i son be tween healthy and di a betic
pa tients. Int Dent J. 2007 Apr; 57 (2): 77-83
26
UDK: 616.314.17-002-02:616.314-089.87
KARAKTERISTIKAT
EPIDEMIOLOGJIKE T
ALVEOLITIT N QENDRN
KLINIKE
STOMATOLOGJIKE
UNIVERSITARE T
KOSOVS
Vjosa Hamiti Krasniqi, O. Sejfija,
G. Shtino, Z. Agani, J. Ahmedi,
A. Rexhepi, M. Loxha
Klinika e Kirurgjis Maksillofaciale
QKSUK - Prishtin
Hyrje
Alveoliti (angl. dry socket) sht
komplikimi m i shpesht, m i pakndshm
dhe m i dhembshm pas nxjerrjes s dhmbit.
N literaturn anglosaksone pr alveolitin
prdoret termi dry socket. Ky term sht
prdorur pr her t par n vitin 1896 nga
Crawford (1). Q nga ajo koh n literaturn
anglosaksone jan prdorur shum terme si
sinonime pr dry socket, si jan: pain ful
dry socket, alveolalgia, osteomielitis,
fib ri nolytic osteitis, al ve o lar osteitis, os -
teo mielytic postextraction syn drome, fibri -
no lytic alveolitis dhe lo cated al ve o lar
osteitis.
Mbretron mendimi se termi m i qlluar
sht ai i prdorur nga Birn (2), fibrinolytic
alveolitis edhe pse ky term m s paku
prdoret n literatur (3).
Hulumtimet n lmin e stomatologjis
nuk kan arritur akoma t shpjegojn
patogjenezn e alveolitit. Rreth ksaj shtje
vazhdojn debatet n literaturn profesionale
n shkall botrore, n t cilat vrehen dy teori
dominuese - teoria fibronolitike e Birn-it dhe
teoria bakteriale.
27
Adresa:
Dr Vjosa Hamiti-Krasniqi
Klinika e Kirurgjis Maksillofaciale
QKSUK - Prishtin
UDK: 616.314.17-002-02:616.314-089.87
EPIDEMIOLO[KITE
KARAKTERISTIKI NA
ALVEOLITOT VO
STOMATOLO[KIOT
KLINI^KI CENTAR
NA KOSOVO
Vjosa Hamiti Krasni}i,
O. Sejfija, G. [tino, Z. Agani,
J. Ahmedi, A. Rexepi, M. Loxa
Maksilofacijalna Hirur{ka
klinika, UCKCK - Pri{tina
Voved
Alveolitot (angl. dry socket) e
naj~esta komplikacija, najneprijaten i
pobolen po ekstrakcijata na zabot. Vo an -
glo-saksonskata literatura za alveolitot
se upotrebuva terminot dry socket. Ovoj
termin e koristen za prv pat vo 1896 godina
od strana na Crawford (1). Od toa vreme vo
an glo-saksonskata lit er a ture se upo -
trebeni mnogu ter mini kako sinonimi za
dry socket kako {to se: pain ful dry socket,
alveolalgia, osteomielitis, fibri no lytic oste -
itis, al ve o lar osteitis, osteomielytic poste -
xtraction syn drome, fibrinolytic alveolitis i
lo cated al ve o lar osteitis
Preovladuva misleweto deka
posoodveten termin e onoj upotreben od
Birn (2), fibrinolytic alveolitis,
iako ovoj termin najmalku se upotrebuva
vo literaturata (3).
Istraùvawata vo oblasta na
stomatologijata se u{te ne postignale da
ja objasnuvaat patogenezata na alveolitot.
Za ova pra{awe prodolùvaat deba -
tite vo stru~nata literatura vo globalno
nivo, vo koi se zabeleàni dve dominantni
teorii - fibronoliti~kata teorija na
Birn i bakteriskata teorija.
N kt punim sht br nj
analiz e plot e literaturs bashk ko -
hore q prfshin t gjitha aspektet e
alveolitit, konceptin, epide miologjin,
for mat klinike dhe diagnozn, para -
shikimin dhe trajtimin, etiopatologjin dhe
preventivn.
Qllimi i punimit
Qllimi i hulumtimit ton sht:
T prcaktohen rastet e alveolitit t
diagnostikuar n Klinikn e Kirurgjis
Orale t fakultetit t Stomatologjis n
Universitetin e Prishtins gjat peri -
udhs kohore 1999-2004.
T prcaktohen rastet e alveolitit sipas
trajtimit primar dhe vetanak.
T prcaktohen rastet e alveolitit t
trajtuara n QKSUK sipas gjinis, mo -
shs dhe vendit ku sht kryer nxjerrja
e dhmbit.
Prcaktimi i numrit t alvoliteve pas
nxjerrjes s molarit t tret man dib u -
lar.
Propozimi i masave.
Metodologjia e puns
N hulumtim jan prfshir rastet e alve -
olitit t trajtuara n Qendrn Klinike Sto mato -
logjike Universitare t Kosovs (QKSUK) pr
periudhn 1999 - 2004. Hulumtimi sht i tipit
retrospektiv. T dhnat e prezentuara jan
marr nga librat e protokollit t QKSUK dhe
sht analizuar evidenca e mbajtur n
Qendrn Klinike Stomatologjike Universitare
t Kosovs n periudhn e paslufts.
sht br nj analiz e plot e literaturs
bashkkohore q prfshin t gjitha aspektet e
alveolitit, konceptin, epidemiologjin, for mat
klinike dhe diagnozn, parashikimin dhe
trajtimin, etiopatologjin dhe preventivn.
N baz t ksaj analize, mes tjerash,
sht prcaktuar edhe mendimi mbizotrues
pr vlerat e tolerueshme, apo t pra -
nueshme t prqindjes s rasteve t alveolitit
nga numri i t gjitha nxjerrjeve dhe nga numri
i nxjerrjeve t dhmbve t pjekuris n
veanti; sht llogaritur prqindja e rasteve t
alveolitit n Qendrn Klinike Stomatologjike
Universitare t Kosovs dhe shprndarja sipas
moshs dhe gjinis.
28
Vo ovoj trud e napravena edna
celopfatna analiza na sovremenata
literatura koja gi opfa}a site
aspekti na alveolitot, konceptot,
epidemiologijata, klini~kite formi
i dijagnozata, prognozata i
tretmenot, etiopatologijata i
prevencijata.
Cel na trudot
Celta na na{eto istraùvawe e:
Da se utvrdat slu~aite na dijagno -
sticiraniot alveolit vo Klinikata
za Oralna Hirurgija na Stoma -
tolo{kiot Fakultet vo Pri{tina
vo tekot na periodot 1999-2004.
Da se utvrdat slu~aite na alve -
olitot spored samostojniot i
primarniot tretman.
Da se utvrdat slu~aite na
tretiraniot alveolit vo USKCK
spo red polot, vozrasta i mestoto
kade e izvr{eno ekstrakcijata na
zabot.
Odreduvawe na brojot na
alveolitite po ekstrakcija na
tretiot mandibularen mo lar.
Predlog na merki.
Metodologija na rabota
Vo istraùvaweto se vklu~eni
slu~aite na tretiraniot alveolit vo
Univerzitetski Stomatolo{ki Centar na
Kosovo (USKCK) za periodot 1999-2004.
Istragata e od retrospektiven tip.
Pretstavenite podatoci se zemeni od
protokolnite knigi na USKCK i e
analizirana odrànata evidencija vo
Kosovo vo povoeniot pe riod.
Napravena e edna seopfatna analiza
na sovremenata literatura koja gi
vklu~uva site aspekti na alveolitot,
konceptot, epidemiologijata, klini~kite
formi i dijagnozata, prognozata i tret -
manot, etiopatologijata i prevencijata.
Vrz osnova na ovaa analiza, me|u dru -
goto e utvrdeno i dominantnoto mislewe
za tolerantnite ili prifatliviot
procent na slu~ai na alveolitot od brojot
na site ekstrakcii i osobeno od brojot na
ekstrahiranite zreli zabi; presmetano e
procentot na slu~ai na alveolitot vo
Kosovo i distribucija spored vozrasta i
polot.
Prezentimi i t dhnave sht br
prmes tabelave dhe grafikoneve. Prej
parametrave statistikor jan llogaritur
indeksi i strukturs dhe mesatarja
aritmetike. Testimi i rezultateve sht
br me Chitest pr nivelin e besueshmris
95%, prkatsisht p<0.05 dhe besueshmrin
99% pr p<0.01.
Rezultatet
1. Pr periudhn e lartshnuar n kt
qendr jan mjekuar 201 raste t alveolitit,
prej t cilave 138 ose 68.7% kan qen
alveolit vetanak (nxjerrja e dhmbit sht br
n klinik) dhe 63 ose 31.3% alveolit i
referuar (nxjerrja e dhmbit sht br jasht
kliniks) ( Tab. 1 dhe diagrami 1).
2. Pr vitet 1999 2004 n QKSUK jan
evidentuar n librat e protokollit 16297
nxjerrje t dhmbve ku numrin m t vogl t
nxjerrjeve t regjistruara e kemi pasur n vitin
29
Pretstavuvaweto na podatocite e
napraveno preku tabeli i grafikoni.
Od statisti~kite parametri se
presmetani indeksot na strukturata i
aritmetikiot prosek. Testiraweto
na rezultatite e napraveno so Chitest
za nivo na doverba od 95%, odnosno p<0.05 i
doverbata 99% za p<0.01.
Rezultatite
1. Za gorenavedeniot pe riod vo ovoj
centar se lekuvani 201 sluaj na alveo -
litot, od koi 138 ili 68,7% bile sopstveni
alveoliti (vadeweto na zabot e napraveno
vo klinika) i 63 ili 31.3% referiran
alveolit (vadeweto na zabot e napraveno
nadvor od klinikata) (Tab.1 i dijag.1)
2. Za godinite 1999 2004 vo USKCK
se evidentirani vo knigite na protokolot
16297 vadewe na zabi kade {to najmaliot
broj vadewe na zabi e evidentiran vo
2001,196 i 2000, 600 zabi. Za ovie dve godini
Tab. 1 Rastet e alveolitit t trajtuara n QKSUK sipas viteve dhe vendit t nxjerrjes s dhmbit
Tab. 1 Slu~aite na alveolitot se tretirani vo USKCK spored godinite i mestoto na
ekstrakcijata na zabot
Diagrami 1. Struktura e
alveolitit varsisht prej
vendit t nxjerrjes s
dhmbit
Dijagramot 1.
Strukturata na
alveolitot vo
zavisnost od mestoto
na ekstrakcijata na
zabot
2001 196 dhe 2000 360. Pr kto dy vite
ka munguar shumica e dokumentacionit
pr evidentimin e t dhnave. Sipas
ktyre rezultateve mesatarisht brenda
vitit n QKSUK jan nxjerrur 2716
dhmb dhe jan mjekuar mesatarisht 23
alveolite vetanake. Prqindja mesatare e
alveoliteve vetanake pr periudhn e
analizuar ka qen 0.85%. Prqindja m e lart
sht evidentuar n vitin 2001 2.04% dhe m e
ulta n vitin 1999 0.45% ( Tab. 2 dhe
Diagrami 2).
3. Tek rastet e alveolitit t trajtuara n
QKSUK sipas gjinis dhe vendit ku sht
kryer nxjerrja e dhmbit, prej 201 pacientve
me alveolit 125 ose 62.2% ishin t gjinis
femrore, ndrsa 76 ose 37.8% t gjinis
mashkullore. Me Chitest kemi fituar dallim
sinjifikant sipas gjinis (Chitesti = 11.95,
p<0.01), prandaj mund t konkludojm se
alveoliti ka qen m i shpesht te femrat se te
meshkujt.
4. Me distribuimin e rasteve sipas vendit
ku sht kryer nxjerrja e dhmbit dhe gjinis
nuk kemi fituar dallim me sinjifikanc t
rndsishme statistikore ( Chitesti = 0.01,
p>0.05 ). Si te rastet vetanake ashtu edhe te
rastet e referuara nga jasht pjesmarrja e
alveolitit te femrat ka struktur t ngjashme (
Klinik - femra 61.6% vs. jasht klinike -
femra 63.5%) . ( Tab. 3 dhe Diagrami 3).
30
nedostigal pogolemiot del na doku -
mentacijata za evidencija na poda -
tocite. Spored ovie rezultati
godi{niot prosek za vadewe na zabi
vo USKCK e 2716 i lekuvani prose~no
23 sopstveni alveoliti. Sredniot
prosek na sopstveniot alveolit za anali -
ziraniot pe riod bil 0.85%. Najvisokata
stapka na sopstveniot alveolit e
evidentirana vo 2001, 2.04% i najniska vo
1999, 0.45% (Tab. 2 i Dijagramot 2).
3. Kaj slu~aite na tretiraniot
alveolit vo USKCK spored polot i
mestoto kade e izvr{eno ekstrakcijata, od
201 pacient so alveolit 125 ili 62.2% bea
od ènski pol, dodeka 76 ili 37.8% od
ma[ki pol. So Chitest steknavme zna~ajna
razlika spored polot (Chitesti = 11.95,
p<0.01), pa zatoa moème da zaklu~ime deka
alveolitot bil po~esten kaj ènite
otkolku kaj maìte.
4. So distribucija na slu~aite spored
mestoto kade e izvr{eno ekstrakcijata na
zabot i polot ne dobivme razlika so
statisti~ka zna~ajna razlika (Chitesti =
0.01, p>0.05). Kako kaj sopstvenite slu~ai
taka i kaj slu~aite navedeni od nadvor,
u~estvoto na alveolitot kaj ènite ima
sli~na struktura (Klinika- èni 61.6%.
Nadvor od klinikata - èni 63.5%) (Tab.3
i dijagramot 3)
Tab. 2 Prqindja e rasteve t alveolitinga numri i
t gjitha nxjerrjeve n QKSUK sipas viteve
Tab. 2 Procentot na slu~ai na alveolitot
kaj zabnite slu~ai na USKCK spored
godinite
Diagrami 2. Prqindja e alveolitit te rastet e
dhmbve g nxjerrur n klinik sipas viteve
Di a gram 2 Procent na alveoliti izvadeni
vo slu~ai na klinka spored godinite
5. Numri m i madh i pacientve me
alveolit kan qen t grup-moshs 20-29 vje
86 ose 42.8% e t gjitha rasteve. Pastaj, vjen
mosha 30-39 vje me m pak se gjysmn e
rasteve t grup-moshs 20-29 vje 38 ose
18.9%. N grup-moshat tjera struktura e
alveolitit sht m e vogl. Sipas grup-moshs
kemi fituar dallim me sinjifikanc t
rndsishme statistikore ( Chitesti = 107.9,
p<0.01). Si te rastet vetanake ashtu edhe te
rastet e referuara nga jasht alveoliti ka qen
me frekuenc m t madhe te grup-mosha
20-29 vje. Prandaj, me Chitest nuk kemi
fituar dallim me sinjifikanc t rndsishme
statistikore sipas grup-moshs dhe vendit ku
sht kryer nxjerrja e dhmbve ( Chitesti =
0.467, p>0.05)
31
5. Pogolemiot broj na pacientite so
alveolit bea od 20-29 god. vozrasna grupa,
86 ili 42.8% od site slu~ai. Potoa doa|a
vozrasta od 30-39 godini so pomalku od
polovina na slu~aite na vozrasna grupa od
20-29 godini, 38 ili 18.95%. Vo drugite
vozrasni grupi strukturata na alveolitot
e pomala. Spored vozrasnata grupa dobivme
razlika so zna~ajna statisti~ka vrednost
(Chitest = 107.9, p<0.01). Kako kaj sop stve -
nite slu~ai taka i kaj refe riranite slu -
~ai od nadvor, alveolitot bil so pogolema
frekvencija kaj vozrasnata grupa od 20-29
godini. Zatoa so Chitest ne dobivme razlika
so zna~ajna statisti~ka vrednost spored
vozrasnata grupa i mestoto kade e
izvr[eno ekstrakcijata na zabite (Chitest
= 0.467, p>0.05) .
Tab. 3 Rastet e alveolitit sipas gjinis s pacientve dhe vendit ku sht nxjerr dhmbi
Tab. 3 Slu~aite na alveolitot spored polot na pacientite i mestoto kade e izvaden zabot
Diagrami 3. Struktura e rasteve t alveolitit sipas gjinis
Dijagramot 3. Strukturata na slu~aite na alveolitot spored polot
6. Me distribuimin e rasteve t
alveolitit sipas grup-moshs dhe gjinis
nuk kemi fituar dallim me sinjifikanc
t rndsishme statistikore ( Chitesti =
3.67, p>0.05). Te t dy gjinit alveoliti
paraqitet me shpesh te grup-mosha 20-29 vje
( Tab. 4).
7. Alveoliti te molari i 3-t mandibullar
n struktur t ngjashme sht paraqitur te
rastet vetanake dhe te ato t referuara ( 23.2%
vs. 20.6%). Me Chitest nuk kemi fituar dallim
me sinjifikanc t rndsishme statistikore
(Chitesti = 0.049, p>0.05) n paraqitjen e
alveolitit sipas vendit ku sht kryer nxjerrja e
dhmbit. (Tab.5)
32
6. So distribucija na slu~aite na
alveolitot spored vozrasnata grupa i
polot ne dobivme razlika so zna~ajna
statisti~ka vrednost (Chitest = 3.67,
p>0.05). I kaj dvata pola alveolitot
se pojavuva po~esto kaj vozrasnata od
20-29 godini (Tab.4)
7. Alveolitot kaj 3-ot mandibularen
mo lar so sli~na struktura e pojaven kaj
sopstvenite slu~ai i kaj navedenite slu~ai
(23.2% vs. 20.6%). So Chitest ne dobivme
razlika so zna~ajna statisti~ka vrednost
(Chitesti = 0.049, p>0.05) vo pojavata na
alveolitot spored mestoto kade e
izvr{eno vadeweto na zabot (tab.5)
Tab. 4 Rastet e alveolitit sipas grup-moshs s pacientve dhe vendit ku sht nxjerr dhmbi
Tab. 4. Slu~aite na alveolitot spored vozrasnata grupa na pacientite i mestoto kade e
izvaden zabot
Tab. 5 Rastet e alveolitit te molari i 3-t man dib u lar te rastet vetanake dhe t referuara
Tab. 5. Slu~aite na alveolitot kaj 3-ot man dib u lar kaj sopstvenite slu~ai i kaj
navedenite slu~ai
N materialin ton klinik prej 201
rasteve me alveolit 45 ose 22.4% kan
qen alveolit i molarit t 3-t mandi -
bullar. Me Chitest kemi fituar dallim
sinjifikant ( Chitesti = 61.3%, p<0.01). (
Diagrami 5)
Diskutimi
N literatur shpeshtsia (frekuenca) e
rasteve t alveolitit raportohet t jet brenda
nj diapazoni t gjer, nga 1% deri 70% (5)
apo sipas studimeve edhe m precize t
autorit Testa 0,5 deri n 68,4 % (6). Mirpo,
sugjerohet se n rastin kur raportohen vlera
m t mdha se 35% bhet fjal pr ndonj
munges t rndsishme t vet studimit apo
pr ndonj mjedis ekstrem ku faktort predi -
sponues jan t ndryshueshm ose t pakon -
tro llueshm. N baz t autorve t ndryshm
mesatarja e paraqitjes s alveoliteve ku
prfshihen t gjith dhmbt sht 3-4% (11).
N mnyr t gjeneralizuar sht pranuar
fakti se alveoliti m s shpeshti paraqitet mbas
nxerrjes s molarit t tret t nofulls s
poshtme, si dhe paramolarve t nofulls s
poshtme e q n literatur poashtu hasim nj
diapazon t gjer t shpeshtsis, dikund prej
1-45 % ( 7)( 8) (9) (10), por q m s shpeshti
prmendet dikund 20-30 % t rasteve q do t
thot dhjet her m shpesh se sa tek dhmbt
tjer (12). Poashtu, sht raportuar se alveoliti
paraqitet m shpesh n dhmbt pos te rior se
ato an te rior.
Sipas Sweet et all (14), ekziston
korelacion n mes t moshs dhe zhvillimit t
33
Vo na{iot klini~ki materijal
od 201 slu~aj so alveolit 45 ili 22.4%
bea alveolit na 3-ot mandibularen
mo lar. So Chitest dobivme zna~ajna
razlika (Chitesti = 61.3%, p<0.01). (
Dijagramot 5.)
Diskusija
Vo literaturata frekvencijata
(frekvencija) na slu~aite so alveolit
poso~eno deka e vo ramkite na eden {irok
spektar, od 1% do 70% (5) ili spored po
preciznite prou~uvawata na avtorot
Testa 0,5-68,4% (6). Me|utoa, se sugerira
deka vo slu~aj koga se objavuvaat vrednosti
pogolemi od 35% se raboti za nekoj vaèn
nedostatok na samoto prou~uvawe ili
nekoja ekstremna sredina kade
predisponiranite faktori se promenlivi
ili ne kontrolirani. Spored razli~nite
avtori prezentiraniot prosek na
alveolitite kade se vklu~uvaat site zabi e
3-4% (11).
Na generaliziran na~in e prifaten
faktot deka alveolitot naj~esto se javuva
po ekstrakcijata na tretiot mo lar na
dolnata vilica, kako i predmolarite na
dolnata vilica i deka vo literaturata
isto taka go nao|ame vo {irok spektar,
nekade od 1-45 % (7)( 8) (9) (10), no naj~esto
se spomenuva nekade od 20-30% na slu~aite,
{to zna~i deset pati po~esto otkolku kaj
drugite zabi (12). Isto taka e objaveno
deka alveolitot po~esto se javuva kaj
prednite otkolku kaj zadnite zabi.
Spored Sweet et all (14), postoi kore -
lacija me|u vozrasta i razvojot na
alveolitot. Spored MacGregor (15), postoi
Diagrami 5. Struktura e alveolitit t molari i 3-t man dib u lar
Dijagr. 5. Strukturata na alveolitot na 3-ot mandibularen mo lar
alveolitit. Sipas MacGregor (15),
ekziston rritje e alveolitit pr 2,7% n
moshn 15-19 vjee, 8.9% tek pacientt
30-34 vjee dhe redukim n 2.9 % n
moshn 50-54 vjee. Shumica e t
dhnave nga literatura e prkrah faktin se m
t vjetrit jan n rrezik m t madh pr
zhvillimin e alveolitit. Sa i prket gjinis,
shumica e autorve e prkrahin t dhnn se
gjinia femrore edhe pse nuk merr barra
kontarceptive ka tendenc m t madhe pr
zhvillim t alveolitit sesa ajo mashkullore.
Ndryshe nga studimet para vitit 1960,
studimet prej vitit 1970 e tutje treguan nj
incidenc dukshm t rritur t alveolitit tek
femrat (16), (17), (14). Kjo i korrespondon
rritjes s prdorimit t kontraceptivve oral
prej vitit 1960 e m tutje, pasi q ata jan
treguar te ken korelacion pozitiv t
incidencs s alveolitit (18).
sht vrtetuar poashtu se ekstrakcionet
kirurgjikale t cilat prcillen me ngritjen e
llambos dhe separimin e dhmbit bashk me
largim t kocks jan faktor t cilt ndikojn
n paraqitjen e alveolitit. Nj studim
interesant autori Sisk et al (19) thot se
eksperienca dhe aftsia kirurgjike e dobt si
dhe disenji i llambos dhe suturimi jo adekuat
tregojn incidenc m t madhe t paraqitjes
s komplikimeve post op er a tive mbas
nxjerrjes s molarve t tret t impaktuar, ku
m s shpeshti kan qen alveolitet.
Prfundimi
N baz t qllimeve t parashtruara
prfundojm:
1. Rastet e alveolitit t trajtuara n
Qendrn Klinike Stomatologjike Universitare
t Kosovs ( QKSUK ) pr periudhn
1999-2004 jan 201 raste t alveolitit, prej t
cilave 138 ose 68.7% kan qen alveolit
vetanak (nxjerrja e dhmbit sht br n
klinik ) dhe 63 ose 31.3% alveolit i referuar
(nxjerrja e dhmbit sht br jasht klinike)
2. Sipas viteve, numri m i madh i rasteve
t alveolitit t trajtuar n QKSUK pr
periudhn e analizuar ka qen n vitin 2003,
63 raste ose 33.8% e t gjitha rasteve, pastaj
n vitin 2002 67 raste ose 33.3%. N vitin
2004 numri i rasteve me alveolit zvoglohet
dukshm. Megjithat, si na tregojn t
dhnat ecuria e prgjithshme e rasteve me
alveolit sht n rritje.
34
zgolemuvawe na alveolitot za 2.7% za
vozrasta od 15-19 godini, 8.9% kaj
paci entite od 30-34 godini, a
namaluvawe na 2.9% na vozrast od
50-54 godini. Najgolem del od poda -
tocite od literatura go podrùva
faktot deka postarite lica se izloèni
na pogolem rizik za razvojot na
alveolitot. {to se odnesuva na polot,
pogolemiot del od avtorite go podrùvaat
faktot deka ènskiot pol iako ne zema
kontracepciski lekovi ima pogolema
tendencija za razvoj na alveolitot otkolku
ma{kiot pol.
Za razlika od istraùvawata pred
1960, istraùvawata od 1970 godina i
navamu pokaàa edna zgolemena inci -
dencija na alveolitot kaj ènite(16), (17),
(14). Ova odgovara na upotrebata na
oralnite kontraceptivi od 1960 i navamu,
bidej}i tie se prikaàni da imaat
pozitivna korelacija na alveolitnata
incidencija (18).
Isto taka e potvrdeno deka hirur -
{kite ekstrakcii koi se pridruùvaat so
vospostavuvawe na lamboto i separacijata
na zabot zaedno so otstranuvaweto na
koskata se faktori koi vlijaat na pojavata
na alveolitot. Edno intresno istra -
ùvawe na avtorot Sisk et al (19) veli deka
nedovolnoto iskustvo i hirur{kata
sposobnost kako i dizajnot na lamboto i ne
adekvatnoto suturirawe pokaùvaat
pogolema incidencija na pojavata na
post-oprativnite komplikacii po
ekstrakcijata na impaktiranite treti
molari, kade po~esti se alveolitite.
Zaklu~ok
Vrz osnova na postavenite celi
zaklu~uvame:
1. Slu~aite na tretiranite alveoliti
vo Univerzitetski Stomatolo{ki Centar
na Kosovo za pe riod 1999-2004, 201 slu~ai
se na alveolitot, od koi 138 ili 68.7% bile
sopstveni alveoliti (vadeweto na zabot e
napraveno vo klinikata) i 63 ili 31.3%
referiran al ve oli (vadeweto na zabot e
napraveno nadvor od klinikata).
2. Spored godinite, najgolem broj na
slu~ai na tretiranite alveoliti vo
Univerzitetski Stomatolo[ki Centar na
Kosovo za analiziraniot pe riod bil vo
2003, 63 slu~ai ili 33.8% od site slu~ai,
potoa vo 2002, 67 slu~ai ili 33.3%. Vo 2004
godina, brojot so al ve oli zna~itelno se
namaluva. Me|utoa, kako {to podatocite
pokaùvaat vkupnite slu~ai so alveoliti
e vo zgolemuvawe.
3. Tek struktura e rasteve t
alveolitit sipas trajtimit primar dhe
viteve n vitin 2000 t gjitha alveolitet e
mjekuara n QKSUK kan qen
vetanake. N vitin 1999 m shum se
gjysma e rasteve 52.4% kan qen raste t
referuara. N vitet 2001-2004 struktura e
rasteve t referuara sht e ngjashme (viti
4.2001 20% vs. viti 2004 21.6%). Mesa -
tarisht, 31.3% e rasteve t alveolitit t mjekuar
n kt qendr kan qen raste t referuara.
4. Pr vitet 1999 2004 n QKSUK jan
evidentuar n librat e protokollit 16297
nxjerrje t dhmbve ku numrin m t vogl t
nxjerrjeve t regjistruara e kemi pasur n vitin
2001-196 dhe 2000-360. Pr kto dy vite ka
munguar shumica e dokumentacionit pr
evidentimin e t dhnave. Sipas ktyre
rezultateve mesatarisht brenda vitit n
QKSUK jan nxjerrur 2716 dhmb dhe jan
mjekuar mesatarisht 23 alveolite vetanake.
Prqindja mesatare e alveoliteve vetanake pr
periudhn e analizuar ka qen 0.85%.
Prqindja m e lart sht evidentuar n vitin
2001 2.04% dhe m e ulta n vitin 1999 0.45%
( Tab. 2 dhe Diagrami 4).
6. Tek rastet e alveolitit t trajtuara n
QKSUK sipas gjinis dhe vendit ku sht
kryer nxjerrja e dhmbit, prej 201 pacientve
me alveolit 125 ose 62.2% ishin t gjinis
femrore, ndrsa 76 ose 37.8% t gjinis
mashkullore. Me Chitest kemi fituar dallim
sinjifikant sipas gjinis ( Chitesti = 11.95,
p<0.01), prandaj mund t konkludojm se
alveoliti ka qen m i shpesht te femrat se te
meshkujt.
7. Numri m i madh i pacientve me
alveolit kan qen t grup-moshs 20-29 vje
86 ose 42.8% e t gjitha rasteve. Pastaj, vjen
mosha 30-39 vje me m pak se gjysmn e
rasteve t grup-moshs 20-29 vje 38 ose
18.9%. N grup-moshat tjera struktura e
alveolitit sht m e vogl. Sipas grup-moshs
kemi fituar dallim me sinjifikanc t
rndsishme statistikore (Chitesti = 107.9,
p<0.01). Si te rastet vetanake ashtu edhe te
rastet e referuara nga jasht alveoliti ka qen
me frekuenc m t madhe te grup-mosha
20-29 vje. Prandaj me Chitest nuk kemi
fituar dallim me sinjifikanc t rndsishme
statistikore sipas grup-moshs dhe vendit ku
sht kryer nxjerrja e dhmbve ( Chitesti =
0.467, p>0.05)
8. Prej 201 rasteve me alveolit 45 ose
22.4% kan qen alveolit i molarit t 3-t
35
3. Kaj strukturite na slu~aite so
alveolit spored primarniot tretman
i godinite vo 2000 godina site
tretirani alveoliti vo US C K bea
sopstveni. Vo 1999 godina pove}e od
polovina od slu~aite bea referirani
slu~ai. Vo 2001-2004 godina strukturata na
referiranite slu~ai e sli~na (2001 godina
20%, 2004 godina 21.6%).
Prose~no, 31.3% na tretirani slu~ai
na alveolit vo ovoj klini~ki cenar bea
referirani slu~ai.
4. Za godinite 1999-2004 vo US C K se
evidentirani vo knigi za vadewe zabi
16297 ekstrakcii na zabi kade najmal broj
na ekstrakcii sme imale vo 2001-196 i
2000-360. Za ovie dve godini nedostigal
pogolemiot del na dokumentacijata za
evidencija na podatocite. Spored ovie
rezultati prose~no vo tekot na godinata
vo USCK bea izvadeni 2716 zabi i bea
tretirani prose~no 23 sopsteveni
alveoliti. Srednata stapka na sopstvenite
alveoliti za analiziraniot pe riod bil
0.85%. Najvisokata stapka e evidentirana
vo 2001 godina 2.04% i najniska stapka vo
1999 godina 0.45% (Tab. 2 i Dijag. 4).
6. Kaj slu~aite so tretiraniot
alveolit vo USCK spored polot i mestoto
na ekstrakcija na zabot, od 201 pacient so
al ve oli 125 ili 62.2% bea od ènski pol,
dodeka 76 ili 37.8% od ma{ki pol. So
Chitest dobivme zna~ajna razlika spored
polot (Chitesti = 11.95, p<0.01), pa zatoa
moème da zaklu~ime deka alveolitot bil
po ~est kaj ènite otkolku kaj maìte.
7. Najgolemiot broj na pacienti so
alveolit bea od 20-29 god. 86 ili 42.8% od
site slu~ai. Potoa sleduva vozrasta od
30-39 god. so pomalku od polovina od
slu~aite, vozrasnata grupa od 20-29 god. 38
ili 18.9%. Vo drugite vozrasni grupi
strukturata na alveolitot e pomala.
Spored vozrasnata grupa steknavme
zna~ajna statisti~ka razlika (Chitesti =
107.9, p<0.01). Kako kaj sopstvenite slu~ai
taka i kaj referiranite slu~ai od nadvor
alveolitot bil so pogolema frekvencija
kaj vozrasnata grupa od 20-29 god. Zatoa so
Chitest ne dobivme zna~ajna statisti~ka
razlika spored vozrasnata grupa i
mestotot na ekstrakcijata na zabite
(Chitesti = 0.467, p>0.05).
8. Od 201 slu~aj so alveolit 45 ili
22.4% bea alveolit na tretiot mandi -
bularen mo lar. So Chitest dobivme zna~ajna
razlika (Chitest = 61.3%, p<0.01). Alve -
olitot kaj tretiot mandi bularen mo lar
mandibullar. Me Chitest kemi fituar da -
llim sinjifikant (Chitesti = 61.3%,
p<0.01). Alveoliti te molari i 3-t
mandi bullar n struktur t ngjashme
sht paraqitur te rastet vetanake dhe te
ato t referuara ( 23.2% vs. 20.6%). Me
Chitest nuk kemi fituar dallim me sinjifikanc
t rndsishme statistikore (Chitesti = 0.049,
p>0.05) n paraqitjen e alveolitit sipas vendit
ku sht kryer nxjerrja e dhmbit.
Propozimi i masave - t krijohen para -
kushtet pr nj studim t plot t shkaktarve
dominues t alveolitit n Kosov, q do t
shrbente pr diagnozn m t shpejt dhe n
trajtimin m cilsor t alveolitit n Klinikn e
Kirurgjis Orale t Fakultetit t Stoma -
tologjis n Universitetin e Prishtins dhe n
Kosov n prgjithsi; dhe t kontribuohet
kshtu n zvoglimin e rasteve t alveoliteve
n Kosov t cilat jan komplikimet m t
shpeshta, m t pakndshme dhe m t
dhembshme t nxjerrjes s dhmbit.
UDC: 616.314.17-002-02:616.314-089.87
ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER (OSP)
Ab stract
Dry socket is a post op er a tive com pli ca tion that oc curs af ter a den tal ex trac tion and is de -
fined as an in flam ma tion of the alveolus. If this in flam ma tion ex ceeds al ve o lar walls, it
would re sult in a lo cated osteitis.
The ob jec tive of this study was to de ter mine the prev a lence, and risk fac tors of dry socket
that accured dur ing af ter war pe riod 1999-2004 in Kosova.
The ev i dence that is held in the Uni ver sity Clinic of Den tistry, Departmen of Oral Sur gery in
Prishtina is an a lyzed through out the post war pe riod to de ter mine the fre quency of dry
socket;
The dis tri bu tion of dry socket cases is counted from the ev i dence that we have at this de part -
ment and they are: (1) the per cent age of dry socket from the num ber of all ex trac tions (2)
the per cent age of dry socket af ter ex trac tion of the third mo lars 3) the dis tri bu tion of these
two rates by gen der and age .
The over all per for mance of dry socket cases is in creas ing.
The high est per cent age was re corded in 2001, 2.04% and the low est in 1999 0.45%,
alveolitis was more com mon in fe males than in males, while by Chitest no im por tant dis tinc -
tion was found by age group and coun try where the ex trac tion of teeth was per formed. Of
201 cases with alveolitis 45 or 22.4% were alveolis of 3rd man dib u lar mo lar with sig nif i cant
dif fer ence.
36
sli~en vo strukturata e pretstaven vo
sopstvenite alveoliti i kaj
referiranite (23.2% vs. 20.6%). So
Chitest ne dobivme razlika so zna~ajna
statisti~ka vrednost (Chitesti = 0.049,
p>0.05) vo pojavata na alveolitot spored
mestoto kade e izvr[ena ekstrakcijata na
zabot.
Predloènite merki da se
soszdavat preduslovite za edna seopfatno
istraùvawe za dominantnite
pri~initeli na alveolitot vo Kosovo, koj
}e posluì za pobrza dijagnoza i po
kvalitetno tretirawe na alveolitot vo
Klinikata za Oralna Hirurgija na
Stomatolo{ki Fakultet na
Univerzitetot vo Pri[tina i vo Kosovo
vo celina; i da se pridonese za
namaluvaweto na slu~aite na alveolite vo
Kosovo koi se naj~esti komplikaci,
najneprijatni i najbolni pri ekstrakcija
na zabot.
Literatura
1. CRAWFORD JY. Dry socket. Dent Cos mos 1896;38:929.
2. BIRN H. Bac te rial and fibrinolytic ac tiv ity in dry socket. Acta Odontol Scand
1970;28:773-83.
3. BLUM IR. Con tem po rary vies on dry socket (al ve o lar osteitis): a clin i cal ap praisal of stan -
dard iza tion, aetiopathogenesis and man age ment: a crit i cal revie. Int J Oral Maxillofac Surg
2002;31:309-17.
4. PETERSON Oral and maxillofacial sur gery
5. TODOROVIC Oralna kirurgija
6. TESTA D, The Acad emy of den tal ther a peu tics and stomatology 5-9, 2006
7. BARCLAY JK. Metronidazol and dry socket: profilactic use in man dib u lar third mo lar
removel complicatet by non-acute pericoronitis. Ne Zeland Dent J 1987:7:71-75
6. ARIZA E, GONZLEZ J, BONEU F, HUETO JA, RASPALL G. Incidencia de la alveolitis
seca, tras la exodoncia quirrgica de terceros molares mandibulares en nuestra Unidad de
Ciruga Oral. Rev Esp Cir oral Maxilofac 1999;21:214-9.
7. FRIDRICH KL, OLSON RAJ. Al ve o lar osteitis folloing re moval of man dib u lar third mo -
lars. Anaesth Prog 1990: 37: 3241.
8.TORRES-LAGARES D, SERRERA-FIGALLO MA, ROMERO-RUZ MM, INFANTE-
COSSO P, GARCA-CALDERN M, GUTIRREZ-PREZ JL. Alveolitis seca.
Actualizacin de conceptos. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2005;10:77- Medicina Oral S.
L. C.I.F. B 96689336 - ISSN 1698-444
9. ROZANIS J, SCHOFIELD IDF, ARREN BA. Is dry socket pre vent able? J Can Dent Assoc
1977: 43: 223-236
10. OMS
11. AKOTA I,ALVSAKER B, BJORNLAND T. The ef fect of lo cally ap plied gauze drain
im preg nated ith chlortetracycline oint ment in man dib u lar third mo lar sur gery. Acta
odontolol Scand 1998:56: 25-29.
12. BERWIC MJE LESSIN. Ef fects of a chlorhexidine gluconate oral rinse in man dib u lar
third mo lar sur gery. J Oral Maxillofac Surg 1990: 48: 440448.
13. BIRN H. Bac te rial and fibrinolytic ac tiv ity in dry socket. Acta Odontolol Scand 1970:
28: 773783.
14. TORRES-LAGARES D, SERRERA-FIGALLO MA, ROMERO-RUZ MM,
INFANTE- COSSO P, GARCA-CALDERN M, GUTIRREZ-PREZ JL. Alveolitis
seca. Actualizacin de conceptos. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2005;10:77-
Medicina Oral S. L. C.I.F. B 96689336 - ISSN 1698-444
15. BLLOMER CR. Al ve o lar osteitis pre ven tion by im me di ate place ment of med i cated pack -
ing. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2000: 90: 282 284.
16. SWEET JB, J Oral Surg 1979; 37: 732-735.
17. MEECHAN JG, MACGREGOR DM, ROGERS SN, HOBSON RS, BATE JPC. The ef -
fect of smok ing on im me di ate postextraction socket fill ing ith blood and on the in ci dence
of pain ful socket. J Oral Maxillofac Surg 1988; 26: 402-409
37
18. KRUGER GO. Text book of Oral and Maxillofacial Sur gery. St Louis: Mosby 1973: 226
41.
19. SCHOW SR: Eval u a tion of post-op er a tive lo cal ized osteitis in man dib u lar third mo lar
sur gery. Oral Surg 38: 352-358, 1974)
20. SWEET JB, BUTLER DP In creased in ci dence of post op er a tive lo cal ized osteitis in man -
dib u lar third mo lar sur gery as so ci ated ith pa tients us ing oral con tra cep tives. Am J Obstet
Gynecol 1977: 127
21. 51. SISK AL, HAMMER WB, SHELTON DW, JOY ED. Com pli ca tions fol low ing re -
moval of im pacted third mo lars: the role of the ex pe ri ence of the sur geon. J Oral
Maxillofac Surg 1986: 44: 855859.
38
UDK: 616.314-77
SISTEMI PROTETIK
BIO-FUNKSIONAL
N SHQIPRI
Edit Xhajanka, A. Qafmolla,
E. Paparisto
Fakulteti i Mjeksis Dentare
Departamenti i Protetiks
Tiran, Al ba nia.
Abstrakt
Rritja e moshs mesatare t popullsis sjell
rritjen e kontigjentit t pacientve t protezuar me
proteza totale t lvizshme. Gjithashtu, gjendemi
para situats s protezimit t nofullave pa dhmb
gjithnj e m t atrofizuara. Pr konstruktimin e
protezave totale sa m efikase, ne jemi bazuar n
sistemin bio-funksional, t prpunuar nga
U.Stuttgen.
Prgatitja e ktyre protezave bazohet n
konceptet e lvizjes funksionale t drejtuar.
Qllimi i studimit ton sht konstruktimi i
protezs totale sipas okluzionit t balancuar bi lat -
eral, pa ngritje okluzioni, interferenca e defor -
mime t protezs dhe krahasimi me protezat e
zakonshme n lidhje me parametrat e qndrue -
shmris (stabilitetit), funksionit t protezs,
arritjes s okluzionit t balancuar, fortsis dhe
qndrueshmris mekanike t protezs,
dekubituseve, stomatiteve protetike dhe estetiks.
Si ma te rial studimi shrbyen 245 pacient t
protezuar nga ne, t cilt i ndoqm pr nj
periudh 6 vjeare. Pacientt i ndam n dy grupe:
n grupin e par prfshihen 133 pacient t
protezuar me proteza bio-funksionale; n grupin e
dyt u perfshin 112 pacient, t protezuar me
proteza t zakonshme. N baz t kontrolleve t
pacientve menjher pas vendosjes s protezave
dhe pas nj periudhe prej 3-6 vjet, nxorrm dhe
krahasuam rezultatet e protezimit n t dy grupet.
Nga analiza e rezultateve arritm n
konkluzion se proteza bio-funksionale paraqet
39
Adresa:
Edit Xhajanka
Fakulteti i Mjeksis Dentare
Departamenti i Protetiks
Tiran, Al ba nia.
UDK: 616.314-77
PROTETSKIOT
BIO-FUNKCIONALEN
SISTEM VO
ALBANIJA
Edit Xajanka, A. ]afmola,
E. Paparisto
Fakultet za Stomatologija
Oddel za Protetika
Tirana, Albanija
Apstrakt
Zgolemuvawe na prose~nata vozrast na
naselenieto donesuva zgolemuvawe na konti -
ngentot na pacientite so totalni mobilni
protezi. Isto taka, se nao|ame pred situacija
na proteizirawe na bezabnite vilici se pove}e
degenerirani. Za konstruirawe na poefikasni
totalni protezi, nie se baziravme vo biofun -
kcionalniot sistem, obraboten od U.Stuttgen.
Podgotovkata na ovie protezi se bazira vo
konceptite na upatenoto funkcionalno dvi -
èwe. Celta na na{eto istraùvawe e kon -
struirawe na totalna proteza spored bila te -
ralnata balansirana okluzija, bez podigawe na
okluzija, interferencija na deformaciite na
protezata i sporeduvawe so obi~nite protezi
vo vrska so odr`livosta na parametrite (sta -
bil nosta), funkcijata na protezata, posti gnu -
vawe na balansirana okluzija, mehani~kata
cvr stina i odr`livost na protezata, deku -
bitusite, protetskite stomatiti i estetikata.
Kako istraùva~ki materijal sluèa 245
pacienti protezirani od nas, koi gi sledevme
na pe riod od 6 god. Pacientite gi delevme vo
dve grupi: vo prvata grupa bea vklu~eni 133
pacienti protezirani so bio-funkcionalna
proteza; vo vtorata grupa bea vklu~eni 112
pacienti, protezirani so obi~ni protezi. Vrz
osnova na kontrolite na pacientite vedna{ po
postavuvaweto na protezite i po eden pe riod
od 3-6 god. gi sporedivme rezultatite na
proteziraweto na dvete grupi.
Od analizata na rezultatite doj dovme do
zaklu~ok deka biofun kci onalnata proteza
eprsi t ndjeshme n t gjith parametrat,
n krahasim me protezat e zakonshme. N
kt sistem ekziston edhe mundsia e regji -
strimit t vlerave individuale tek pacienti.
Fjal kye: Proteza bio-funksionale,
oklu zion i balancuar bi lat eral, qndrue shmri,
funksion i lart.
SISTEMI PROTETIK
BIO-FUNKSIONAL N
SHQIPRI
Hyrje
Rritja e moshs mesatare t popullsis
sjell rritjen e kontigjentit t pacientve t
protezuar me proteza totale t lvizshme.
Lejoyeux, Harmel, Ger ald, (8,21) theksojn
se protezat e plota zn 33.2% t gjith
protezave t lvizshme.
Sipas Zarb dhe Bolender(9), n ditt tona
? deri n e popullsis mbi 65 vje n vendet
e industrializuara jan pa dhmb, m shum
mungesa e dhmbve haset tek femrat. Ndrsa
autort tan (4,17,19) theksojn se protezat e
plota zn 40,69% t protezave t lvizshme.
Sistemi protetik m i avancuar n ditt e
sotme sht sistemi Bio-funksional, ku i jepet
prparsi parimeve t artikulacionit t
balancuar bi lat eral.(11, 3,10,16 )
Sistemi protetik biofunksional (BPS),
quhet sistem biogjenik ose biofunksional,
sepse nprmjet tij konstruktohen proteza q
jan shum t ngjashme me elementet
natyrale q ato zvendsojn, duke
prmbushur n maksimum krkesat estetike,
funksionale dhe fonetike t pacientit
(6,10,15,25,16). Sistemi protetik biofun -
ksional, prbhet nga nj gam e gjer
mjetesh, aparaturash, dhmbsh ar ti fi cial dhe
materialesh t koordinuar pr do seanc
pune, q nga marrja e mass deri n
prpunimin prfundimtar t protezs. N kt
sistem, konstruktimi i protezs bazohet n t
dhnat individuale t regjistruara tek pacienti.
N Protezn Biofunksionale i kushtohet
rndsi kryesore strukturave t ndryshme
anatomike t nofullave dhe sigurimit t nj
artikulacioni t balancuar bi lat eral. Ky
okluzion i balancuar bn q shprndarja e
forcave t jet uniforme dhe redukton atrofin
e kreshtave reziduale (23,22,2).
40
pretstavuva zna~itelna prednost vo site
parametri, vo sporedba so obi~nite pro -
tezi. Vo ovoj sistem postoi i mo`nosta za
snimawe na individualnite vrednosti kaj
pacientite.
Klu~ni zborovi: bio-funcionalni
pro tezi, bilateralna balansirana okluzija,
izdr`livost, visoka funkcija.
PROTETSKIOT
BIO-FUNKCIONALEN
SISTEM VO ALBANIJA
Voved
Zgolemuvawe na prose~nata vozrast na
naselenieto donesuva do zgolemuvawe na
kontingentot na protetizirani pacienti
so totalni mobilni protezi. Lejoyeux,
Harmel, Ger ald, (8,21) ukaùvaat deka
celosnite protezi zazemaat 33.2% od site
mobilni protezi.
Spored Zarb i Bolender (9), vo na{ite
denovi ? do na naselenieto nad 65 god. Vo
industrializiranite zemji se bez zabi,
pove}e nedostatok na zabi se nao|a kaj
ènite. Dodeka na{ite avtori (4,17,19)
potenciraat deka celosnite protezi
opfa}at 40,69% na mobilnite protezi.
Najnapredniot protetski sistem vo
na{ite denovi e Bio-funkcionalniot
sistem, kade i se dava prednost na
balansiranite bilateralni artiku la -
cioni principi (11, 3,10,16 ).
Biofunkcionalniot protetski
sistem (BPS), se vika biogen sistem ili
biofunkcionalen, bidej}i preku nego se
konstruiraat protezite koi se mnogu
sli~ni so prirodnite elementi koi tie gi
zamenuvat, zadovoluvaj}i gi maksimalno
estetskite, funkcionalnite i fonetskite
barawa na pacientot (6,10,15,25,16).
Biofunkcionalniot protetski sistem, se
sostoi od {irok spektar na alatki,
oprema, ve{ta~ki zabi i materijali
koordirani za sekoja rabotna sesija, od
zemawe na merkata do kone~nata obrabotka
na protezata. Vo ovoj sistem, kon struk -
cijata na protezata se bazira na li~nite
podatoci registrirani kaj pacientot.
Vo biofukcionalnata proteza i se
posvetuva glavno vnimanie na razli~nite
anatomski strukturi na vilicite i
obzbeduvaweto na edna izbalansirana
bilateralna artikulacija. Ovoj
balansiran okluzion pravi rasprodelbata
na silite da bide uniformirana i go
namaluva rezidualniot atrofiran greben
(23,22,2).
Qllimi i studimit
Meq protezat totale t prgatitura
me metodn e zakonshme nuk arrijn
rezultate optimale dhe kan nj sr
mangsish, ne i kemi vn vetes si qllim:
1. T konstruktojm proteza totale t cilat
sigurojn nj qndrueshmri m t
lart dhe nj adaptim m t mir dhe
m t shpejt se protezat e zakonshme,
2. T konstruktojm protezat totale
biofunksionale (BPS) sipas parimeve
t okluzionit t balancuar bi lat eral, pa
ngritje okluzioni, deformime,
paratakime,
3. T prcaktojm efektet pozitive dhe
avantazhet q paraqesin protezat
bio-funksionale n krahasim me
protezat e zakonshme.
Materiali dhe metodika
Gjat nj periudhe 6 - vjeare protezuam
245 pacient me grupmosha 35 - 50 vje, 50 -
65 vje, mbi 65 vje, (mosha mesatare 57
vje). Pacientt i grupuam n dy grupe:
N grupin e par u prfshin 133
pacient t protezuar me proteza biofun -
ksionale (BPS), me okluzion t balancuar bi -
lat eral.
N grupin e dyt u prfshin 112 pacient
t protezuar me proteza t zakonshme
(konvencionale) me okluzion t balancuar
uni lat eral.
Metodika e puns pr prgatitjen e
protezs biofunksionale (BPS) sht krejt -
sisht e ndryshme n krahasim me metodikn e
protezave tradicionale.
Tek t dy grupet e pacientve bm
kontrolle afatshkurta pas nj periudhe kohore
2 jav deri 3 muaj dhe krahasuam rezultatet
dhe parametrat klinik t do grupi.
Pas nj periudhe 3 - 6 vjet pas protezimit,
n kontrollet afatgjata t pacientve vler -
suam parametrat klinik lidhur me ndikimin e
protezs mbi fushn protetike si: atrofia e
mtejshme e kreshtave reziduale dhe gjendja e
mukozs nn protez.
Rezultatet e mjekimit i bazuam n disa
tregues si: qndrueshmria e pro tezs n
qetsi, n funksion, dekubituset, prania e
interferencave. I rndsishm pr ne shte
41
Celta na trudot
Bidej}i totalnite protezi pod go -
tve ni so voobi~ajnata metoda ne
postignuvaat optimalni rezultati i
imaat go lem broj na nedostatoci, nie
postavivme kako cel:
1. Da konstruirame totalni protezi
koi obezbeduvaat edna povisoka
izdr `livost i edno podobro i
pobrzo prisposobuvawe od
obi~ nite protezi.
2. Da konstruirame biofun kci o nal ni
totalni protezi (BPS) spored
principite na balansirana bila te -
ralna okluzija, bez digawe na ok lu -
zija, deformacii, pred sostanoci;
3. Da gi odredime pozitivnite efek -
ti i prednostite koi gi pre zen ti -
rat biofunkcionalnite protezi
vo sporedba so obi~nite protezi.
Materijal i metodologija
Za vreme na 6 godi{en pe riod
proteziravme 245 pacienti so vozrast od
35-50 god, 50- 65 god, nad 65 god, (prose~na
vozrast 57 god). Pacientite gi delevme vo
dve grupi:
Vo prvata grupa bea vklu~eni 133
pacienti protezirani so biofun kcio nal -
ni protezi (BFP), so balansirana
bilateralna okluzija.
Vo vtorata grupa bea vklu~eni 112
pacienti protezirani so obi~ni protezi
(konvencionalni) so unilateralna
izbalansirana okluzija.
Metodot na rabotata i podgotovkata
na biofunksionalnata proteza (BPS) e
sosema razli~no vo sporedba so metodot na
tradicionalnite protezi.
Na dvete grupi na pacienti
napravivme kratkotrajni kontroli, posle
eden vremenski pe riod od 2 nedeli do 3
meseci gi sporedivme rezultatite i
klini~kite parametri na sekoja grupa.
Po eden vremenski pe riod od 3-6 god.
po proteziraweto, vo dolgoro~nite
kontroli na pacientite gi procenivme
kli ni~kite parametri povrzani so
vlijanieto na protezata vo oblasta na
protetikata kako: ponatamo{no
atrofirawe na rezidualniot greben i
sostojbata na sluznicata pod protezata.
Rezultatite na tretmanot gi
potpiravme vo nekoi pokazateli kako:
izdr`livosta na protezata vo tivko, vo
funkcija, dekubitusite, prisustvo na
fakti se pacienti adaptohet shum m
shpejt me kto lloj protezash, ku
stomatitet protetike jan ndeshur shum
m rrall dhe nevoja pr ribazim sht
reduktuar ndjeshm.
Materiali klinik
Prgatitja e protezs fillon me teknikn e
marrjes s mass e cila n protezn
bio-funksionale sht specifike dhe e veant.
1. Marrja e mass anatomike (ose
funksionale, n varsi t przgjedhjes s
mjekut) sht shoqruar edhe me marrjen e
nj mase t dyfisht n okluzion qendror me
an t lugs centrike. N kt mnyr, kemi
prgatitur lug individuale me cilindra
kafshues, t cilat jan ekzakte, ose pothuajse
ekzakte n pozicionin e okluzionit qndror.
Me kto lug individuale merret masa
funksionale kompresive, me nofullat t
bashkuara n okluzion qendror. (fig.1 a/b/c/d )
42
interferencijata. Za nas vaèn e
faktot deka pacientot se prilagoduva
mnogu brzo so ovoj vid na protezi, kade
protetskite stomatiti se sre}avaat
mnogu retko i potrebata za
novobazirawe e zna~itelno namalena.
Klini~ki materijal
Podgotovkata na protezata po~nuva so
tehnikata za zemawe na merka, koja vo
biofunkcionalnata proteza e specifi~na
i posebna.
1. Zemawe na anatomska merka (ili
funkcionalna, vo zavisnost od izborot na
lekarot) e prosledeno i so zemawe na
dvojna masa na centralniot okluzion so
pomo{ na centri~nata laìca. Na ovoj
na~in, podgotvivme individualna laìca
so zagrizni cilindri, koi se to~ni ili
re~isi to~ni vo pozicija na centralniot
okluzion. So ovie individualni laìci se
zema kompresivna funcionalna masa, so
obedineti vilici vo centralniot
okluzion (sl. 1 a/b/c/d).
a b c
d e f
Fig.1- a - Masat dhe modelet e puns, b - vendosja e modeleve n lugn centrike, c - fiksimi n
artikulator ose okludator i modeleve, d - prgatitja e lugve individuale me cilindra kafshues, n
okluzion qendror ose afrsisht n okluzion qendror, e - prcaktimi prfundimtar i okluzionit qendror,
f - protezat gati pr provn me dhmb.
Sl.1.- a- merki i rabotni modeli, b - postavuvawe na modelite vo centri~nata laìca, v -
fiksirawe na modelite vo artikulator ili okludator, g - podgotovka na individualnite
laìci zagrizni cilindri, vo centralniot okluzion ili pribli`no vo centralniot okluzion,
d - kone~no utvrduvawe na centralniot okluzion, \ - protezite so zabite podgotveni za proba.
2. N lidhje me masn funksionale,
kemi prdorur pr her t par metodn
e individualizimit dhe regjistrimit in di -
vid ual i Zons s Postdam-it. sht
futur pr her t par koncepti i ksaj
zone, e cila deri tani unifikohej me nj linj t
vetme. Postdami ose Zona e Vibrimit prfa -
qson zonn e ndrthurjes ndrmjet qiellzs s
fort dhe qiellzs s but. N kt zon mu -
koza ka rezilienc t lart. Postdam-i prbn
zonn m t rndsishme pr qndru esh -
mrin dhe mbylljen posteriore t protezs s
siprme.
Teknikat e realizimit t mbylljes s
qiellzs
Realizimi i mbylljes s qiellzs duhet t
prmbledh:
a. Nj faz paraprake t individualizimit
t Postdamit dhe
b. Nj faz t mtejshme t regjistrimit t
Postdamit.
T individualizosh postdam-in do t
thot t prcaktosh ku do t vendoset kufiri
pos te rior i protezs.
T regjistrosh postdam-in do t thot t
prcaktosh sa do t thellohet (futet n thellsi)
kufiri i protezs n mukozn e qiellzs, n
zonn e bashkimit t qiellzs s fort me
qiellzn e but.
Pr regjistrimin funksional t Postdamit
kemi prdorur kt teknik:( fig. 2 ).
Fillimisht sht marr masa funksionale,
si zakonisht. M pas tek pacienti sht sh -
nuar n goj me laps kopjativ linja posteriore e
vibrimit (gjat shqiptimit t germs AH t
leht dhe t zgjatur), gjat shfryrjes s hunds
me vrima t mbyllura, kemi shnuar me laps
kopjativ linjn anteriore t vibrimit. Zona e
mukozs midis dy linjave t shnuara
prfaqson zonn e vibrimit (t postdam-it).
Rivendosim masn funksionale n goj dhe e
ngjeshim. Dy linjat do t reflektohen mbi
materialin e mass. N zonn e mass midis
dy vijave vendosim nj sasi t vogl materiali
t njjt me at t mass funksionale dhe e
rivendosim masn n goj. I themi pacientit t
shqiptoj AH t leht dhe t zgjatur, q qiellza
e but t ngrehet lart dhe kjo hapsir t
mbushet nga materiali i but i vendosur n
zonn e vibrimit. Ky reliev do t pasqyrohet
dhe n siprfaqen mukozale t protezs s
43
2. Vo vrska so funkcionalnata
merka, za prv pat go koristevme
metodot na individualizacija i
individualnata registracija na
Postdam zona. Za prv pat e voveden
konceptot na ovaa zona, koja do sega se
unificira{e so edna linija. Postdamot
ili Zonata na Vibracija ja pretstavuva
zonata na preklopuvawe pome|u tvrdoto
nepce i mekoto nepce. Vo ovaa zona
sluznicata ima visoka elasti~nost.
Postdamot e najva`na zona za odr`livosta
i posteriornoto zatvorawe na gornata
proteza.
Tehnikite za realizacija na
zatvoraweto na nepceto
Realizacija na zatvoraweto na
nepceto treba da rezimira:
a. Edna prethodna faza na indi -
vidualizacijata na Postdamot i
b. Edna ponatamo{{na faza na
registracija na Postdamot.
Da go individualizira{ Postdamot
zna~i da utvrdi{ kade }e se postavi
granicata na posteriornata proteeza;
Da go registrira{ Postadamot zna~i
da utvrdi{ kolku }e se predlabo~i (vovede
vo dlabo~ina) granicata na protezata vo
sluznicata na nepceto, vo zonata na
soedinuvawe na tvrdoto nepce so mekoto
nepce.
Za funkcionalna registracija na
Postdamot ja koristevme ovaa tehnika:
(sl.2).
Prvi~no e zemena funkcionala masa,
kako i obi~no. Potoa vo ustata na
pacientot e ozna~ena so kopira~ki moliv
posteriornata linija na vibracijata (pri
izgovarawe na bukvata AH lesna i
pro{irena), za vreme na raznesuvawe na
nosot so zatvoreni dupki, ja ozna~ivme so
kopira~ki moliv posteriornata linija na
vibracijata. Oblasta na sluznicata ozna -
~ena pome|u dvete linii ja pretstavuva
oblast na vibracija (na Postdamot).
Ja vra}ame funkcionalnata masa vo
usta i go stiskame. Dvete linii }e se
odrazat nad materijalot na masata. Vo
oblasta na merkite pome|u dvete linii
stavame edna mala koli~ina na
materijalot sli~en so funkcionalnata
masa i povtorno ja stavame masata vo usta.
Mu velime na pacientot da izgovara lesna
i pro{irena AH, da mekoto nepce se kreva
nagore i ovoj prostor da se popolni od
mekiot materijal postaven vo vibra -
cionata zona. Ovoj reljef }e se odrazi i vo
ardhshme dhe do t kom primoj leht
mukozn e zons s vibrimit, duke
krijuar nj barrier pr futjen e ajrit, t
ngjashme me gravimin e modelit q
bhet zakonisht n praktik. Avantazhi
qndron n at se n teknikn e prdorur nga
ne, ngjeshja q ushtron proteza n mukoz
regjistrohet individualisht, sipas aftsis
reziliente t vet indeve t pacientit dhe jo n
mnyre arbitrare, si tek gravimet.(fig 2)
N prcaktimin e okluzionit qendror jemi
bazuar n kritere anatomike, prsa i prket
nivelit t Planit t Okluzionit (raporti me
gjuhn, me tuberkulum al ve o lar mandibulare,
etj), si dhe n kritere fonetike, t cilat jan
konsideruar si sekondare n praktikn klinike
t mparshme. Kemi paraplqyer prcaktimin
e okluzionit qendror me metodn grafike, me
an t Gnathometrit (harku Gotik).
sht nj metod trsisht fiziologjike,
q bazohet n formimin e trajektoreve t
lvizjeve mandibulare (12,14,20). N pllakn
bazale t njrit nga shabllonat (pllaka duhet t
jet gjithnj e konstruktuar me rezin)
fiksohet pllaka e gnathometrit e lyer me dyll
t ngjyrosur, n pllakn bazale t nofulls
tjetr fiksohet pllaka me gjilprn shnuese.
Pacienti bn lvizje pro pul sive, retropulsive
dhe lvizje laterale (majtas djathtas) t
mandibuls. N pllak formohen trajektoret e
lvizjeve. Pik prerja e trajektoreve prcakton
pikn e okluzionit qendror. N kt pozicion
fiksohen prfundimisht t dy shabllonet (fig.
3).
44
mukoznata povr{ina na idnata
proteza i lesno }e ja komprimira
mukozata vo oblasta na vibracijata,
sozdavaj}i bariera za vlez na
vozduhot, sli~na so modelot na
gravirawe koj obi~no se pravi vo
praksa. Prednosta e vo toa, {to tehnikata
koristena od nas, stisnuvaweto {to ja
pravi protezata vo mukoza se registrira
poedine~no, spored rezilien tnata
sposopnost na samite tkiva na pacientot i
ne proizvolno, kako kaj gravurite (sl. 2).
Vo odreduvaweto na centralniot
okluzion se baziravme vo anatomskite
kriteriumi, {to se odneesuva do stepenot
na Okluzionit Plan (odnosot so jazikot,
so alveolarniot tuburkulum mandibulae i
dr.), kako i fonetski kriteriumi, koi se
smetale kako sekondarni vo prethodnata
klini~ka praksa. Nie go pretpo~itavme
opredeluvaweto na centralniot okluzion
so grafi~ki metod, so Gnathometar
(Goti~ki lak).
Toa e eden fiziolo{ki metod, koj se
bazira vo formiraweto na traektorite na
mandibulrnite dvièwa (12,14,20). Vo
bazalnite plo~i na eden od {ablonite
(plo~ata sekoga{ treba da bide
konstruirana so guma) se fiksira plo~ata
so gnathometar nama~kana so oboen vosok;
vo bazalnata plo~a na drugata vilica se
fiksira plo~ata so igla za pi{uvawe.
Pacientot pravi propulzivni dvièwa,
retropulzivni i lateralni dvièwa (levo
- desno) na mandibulata. Vo plo~ata se
formiraat traektorite na dvièwata.
To~kata kade se se~at traektorite ja defi -
nira to~kata na centralniot okluzion. Vo
ovaa pozicija kone~no se fiksiraat i
dvete {abloni (sl. 3).
a b c
Fig. 2. a - Zona e vibrimit me resilienc t lart, b - regjistrimi funksional i postdamit n masn
funksionale, c - pasqyrimi i zons s vibrimit n protezn e prfunduar
Sl. 2 a - Vibraciona zona so visoka elati~nost, b - Funkcionalna registracija na
Postdamot vo funkcionalnata stepen, c - reflekcija na vibracionata zona vo
zavr{enata proteza.

Pr rreshtimin e dhmbve sipas oklu -
zionit t balancuar bi lat eral sht prdorur
Artikulatori Stratos 200 ( fig. 4 a,b,c ).
Artikulatori Stratos 200 sht artikulator
Tip Arcon, me rregullim t pjesshm, i pajisur
me nj gam t gjer aksesorsh (2,3,6,15).
N kt artikulator mund t hidhen t dhna
individuale t regjistruara tek pacienti npr -
mjet Harkut Fa cial. Pr rreshtimin e dhm -
bve sipas okluzionit t balancuar bi lat eral
dhe arritjen e kontaktit shumpiksh gjat
lvizjeve t ndryshme, prdoret nj aksesor i
veant, Guida 2 - Dimensionale ose Kalota
(Fig.5.c).
N raste t vshtira, kryesisht n prmasa
ekstreme t kafks dhe t nofullave si dhe n
okluzionet patologjike, rndsi t veant i
kemi kushtuar regjistrimit t t dhnave
individuale tek pacienti me Harkun Fa cial
(fig. 5a ).
45

Za usoglasuvawe na zabite spored
bilateralnata balnsirana okluzija, e
upotrebena Artikulatolorot Stratos 200
(sl. 4 a, b, v).
Artikulatorot Stratos 200 e
artikulator Tip Arkon, so delumno
prilagoduvawe, opremen so {iroka paleta
na dodatoci (2, 3, 6, 15). Vo ovoj arti -
kulator moè da se stavat individualni
podatoci registrirani kaj pacientite
preku Facijalniot Lak. Za reduvawe na
zabite spored bilateralnata balansirana
okluzija i postignuvawe na pove}eto~niot
kontakt vo tekot na razli~nite dvièwa,
se upotrebuva eden poseben dodatok,
2-dimenzionalen vodi~ ili Kalota (sl.5 v).
Vo te{kite slu~ai, glavno vo ek -
stremni dimenzii na ~erepot i na
vilicite kako i vo patolo{kite okluzii,
posebno zna~ewe mu posvetivme na
registriraweto na individualnite
podatoci kaj pacientite so Facijalniot
Lak (sl.5 a).
Fig. 3 - Prcaktimi i
okluzionit qndror me
metodn grafike dhe
gnathometr
Sl.3. Opredeluvaweto na
centralniot okluzion so
grafik~i metod i
gnathometar.
a b c
Fig.4. a - Artikulatori Stratos 200, b - aksesort e tij, c - guida 2 -dimensionale
Sl. 4 a - Artikulatorot Stratos 200, b - negovite dodatoci c - 2-dimenzionalen vodi~.
Pr arritjen e nj estetike sa m t lart,
rndsi i kushtuam przgjedhjes s dhmbve
ar ti fi cial duke u bazuar n shum metoda e
parametra (seksi, prmasat dhe forma e
fytyrs, forma e maksils, konstrukcioni fizik
i pacientit, fig.5,b). Dhmbt dis tal i kemi
przgjedhur sipas kritereve funksionale
(1,8,9,18). Kemi paraplqyer dhmb t tipit
N, me morfologji t reduktuar t tuberkulave
(knd rreth 22 grad) (20,23,25).
Rreshtimi i dhmbve n artikulatorin
Stratos 200 sht br sipas okluzionit t
balancuar bi lat eral.
Gjat prgatitjes prfundimtare t
protezave BPS, pr t ruajtur t pandryshuara
raportet e okluzionit t balancuar bi lat eral,
polimerizimin e kemi br sipas sistemit t
polimerizimit me presion SR - IVOCAP
(22,24,5). N kt sistem, polimerizimi bhet
me shtresa, nga posht lart. Materiali i but
i shtresave t siprme, i ndodhur nn presion
t vazhdueshm 6 atm., kompenson tkurrjen e
shtresave t poshtme, t polimerizuara. Kjo
bn q t mos ket deformime t protezs pas
polimerizimit, eviton ngritjen e okluzionit,
paratakimet, porozitetet n rezin dhe on n
nj puthitje precize t protezs me mukozn
(3,6,10,19).
46
Za da se postigne edna {to povisoka
estetika, vnimanie i posvetivme na
izborot na ve{ta~kite zabi baziraj}i se
na mnogu metodi i parametri (polot,
goleminata i oblikot na liceto, formata
na maksilata, fizi~kata konstrukcija na
pacientot, sl. 5. b). Distalnite zabi gi
izbravme spored fukcionalnite krite -
riumi (1,8,9,18). Posakuvavme zabi od N -
tipot, so reducirana morfologija na
tuberkulite (agol okolu 22 stpeni )
(20,23,25).
Reduvaweto na zabite vo arti kula to -
rot stratos 200 napraven spored bila te -
ralnata balansirana okluzija.
Vo tekot na poslednata podgotovka na
protezata BPS, za odrùvawe na
izbalansirani bilateralnite odnosi na
okluzijata, so polimerizacija ja napra -
vivme spored sistemot na polimerizacija
so pritisok SR-IVOCAP. (22,24,5). Vo ovoj
sistem polimerizacijata se pravi so
sloevi, od dole - gore. Mekiot materijal na
gornite sloevi, koj se nao|a pod postojan
pritisok 6 atmos., go kompenzira
stegaweto na polimeriziranite dolni
sloevi. Ova pravi da nema deformacii na
protezata po polimeriziraweto, go
izbegnuva digaweto na okluzijata, pred
sredbite, porezitetot vo gumata i doveduva
do edno precizno vklopuvawe na protezata
so mukozata (3,6,10,19).
a
Fig. 5a - Regjistrimi tek pacienti me Harkun
Fa cial,
Sl. 5a - Registracija kaj pacientite
so Facijalen lak,
b
5b - Prcaktimi i prmasave t centralit maksilar
me Indikatorin Fa cial
5b- Odreduvawe na goleminata na cen tral-
niot maksilar so Facijalen Indikator
Gjat vendosjes s protezave kemi kon -
trolluar kontaktin shum piksh t dhmbve
n lvizje t ndryshme t nofulls, pr t
siguruar okluzionin e balancuar bi lat eral.
Diskutimi dhe rezultatet
Analiza dhe prfundimet e puns son
bazohen n rezultatet e arritura nga protezimi
me proteza t lvizshme n 245 pacient: 112
me proteza tradicionale dhe 133 me proteza
biofunksionale.
N pacientt e protezuar ndarja sht
br sipas moshs, n tre grupe: 35-50 vje;
50-65 vje dhe mbi 65 vje. Gjithashtu, anali -
zuam me hollsi llojet e atrofis n pacientt e
t dy grupeve, gradt e atrofis, llojet e
dhmbve t prdorur, ndarjen e pacientve
sipas variacioneve t Zons s Postdam-it etj.
Rezultatet e marra nga prgatitja e pro -
tezave i mbshtetm n treguesit e m -
poshtm:
1. T dhnat subjektive,
2. T dhnat klinike.
T dhnat subjektive: jan marr nga vet
pacientt, t cilt referojn se adaptimi sht
m i shpejt me protezat biofunksionale.
T dhnat klinike: Nga kontrollet e bra
tek pacientt kemi verejtur prshtatjen me t
dy llojet e protezave, si dhe funksionin
prtytpjes, qndrueshmrin gjat funksionit,
dekubituset, ann estetike, fonetike etj.
47
Za vreme na postavuvawe na protezite
go kontroliravme pove}eto~niot kontak
na zabite vo razli~ni dvièwa na
vilicata, za da obezbedime bilateralna
izbalansirana okluzija.
Rezultati i diskusija
Analizata i zaklu~ocite na na{ata
rabota se baziraat vo postignatite rezul -
tati od proteziraweto so mobilni protezi
vo 245 pacienti: 112 so tradicionalni pro -
tezi i 133 so biofunkcionalni protezi.
Kaj proteziranite pacienti po -
delbata e napravena spored vozrasta, vo
tri grupi: 35-50 god., 50-65 god. i nad 65 god.
Isto taka, detalno gi analiziravme
vidovite na atrofija kaj pacientite od
dvete grupi, stepenite na atrofijata,
vidovite na upotrebenite zabi, podelbata
na pacientite spored varijacijata na
Postdam zonata.
Dobienite rezultati od podgotovkata
na protezite gi potpiravme pri slednite
pokazateli:
1. Subjektivni podatoci,
2. Klini~ki podatoci.
Subjektivnite podatoci se zemeni od
samite pacienti, koi referiraat deka
adaptacijata e pobrza so Biofun kci onal -
nite protezi.
Klini~ki podatoci: od napravenite
kontroli kaj pacientite vidovme dva tipa
na adaptcija na protezite, kako i
xvakalnata pozicija, stabilnosta na fun -
kcijata, dekubitusite, estetskata strana,
fonetskata strana i dr.
Fig. 6 - Proteza t prfunduara - Sl. 6 - Zavr{eni protezi
Rezultatet e afrta
Pacientt tan i vrejtm q nga
koha e vendosjes s protezave, deri n
tre muaj. N kontrollet e para (brenda
10 ditve), vlersuam rezultatet:
1. Qndrueshmria: Rreth 2 jav pas
protezimit, pacientt u kontrolluan n lidhje
me qndrueshmrin e protezs n qetsi dhe
gjat funksionit prtyps. Qndrueshmrin e
kemi klasifikuar n 4 kategori, sipas mendimit
t vet pacientit: shum e mir, e mir, e
mjaftueshme, jo e mir. (Grafiku 1)
Sipas rezultateve tona (4,24,19,17), si
dhe t autorve t huaj(1,2,7,812,13) vrejm
se parametri i qndrueshmris s protezes
gjat prtypjes, gjat fonetiks dhe gjendjes s
qetsis, n protezat biofunksionale sht
shum m i lart se n protezat e zakonshme.
Si shihet, n PBF qndrueshmria sht
shum e mir me 33,1 % t rasteve, krahasuar
me 19.7 % t rasteve n PZ.
1. Dekubituset
Nj parametr vlersues ka qen dhe
prania e dekubituseve n pacientt e
protezuar. Kemi konsideruar dekubituse
vrasjet nga proteza mbi 1 her. Mendojm se
prania e plagve nga proteza lidhet me
mnyrn e polimerizimit (metoda SR-Ivocap
shmang tkurrjen dhe deformimin e protezs),
si dhe me eleminimin e mbingarkess
funksionale n zona t veanta t fushs
protetike gjat prtypjes, si rezultat i
okluzionit jo t balancuar. Rezultatet
paraqiten n grafikun 2.
48
Pribli`nite rezulati.
Na{ite pacienti gi sledevme od
postavuvaweto na protezite, do tri
meseci. Vo prvite kontroli (vo rok od
10 dena), gi ocenuvavme rezultatite:
1. Odr`livosta: okolu 2 nedeli
po proteziraweto, pacientite se kontro -
liraa vo vrska so odr`livosta na
protezata vo odmor i za vreme na
xvakalnata funkcija. Odr`livosta ja
klasificiravme vo 4 kategorii, spored
misleweto na pacientot: mnogu dobar,
dobar, dovolen, ne dovolen (graf. 1)
Spored na{ite rezultatite, (4,24,
19,17) kako i na stranskite avtori, (1,2,7,
812,13) zabeleùvame deka para me tarot na
stabilnosta na protezata za vreme na
xvakaweto, za vreme na fone tikata i
mirna sostojba, vo bio fun kcionalnite
sostojbi e mnogu visok otkolku kaj
obi~nite protezi.
Kako {to se gleda, vo BFP odr `li -
vosta e mnogu dobra so 33.1% od slu~aite,
sporedeni so 19.7% od slu~aite vo OP.
1. Dekubitusite
Eden drug ocnuva~ki parametar bil i
prisutvoto na dekubitusite kaj prote zi -
ranite pacienti. Konstatiravme deku -
bitus povredi od protezata pove}e od 1
pat. Smetame deka prisustvoto na
povredite od protezite e povrzana so
na~inot na polimerizacijata (metodot
SR-Ivocap izbegnuva stegnuvawe i
deformacija na protezata), kako i
eliminacija na funkcionalno preopto -
varuvawe vo odredeni zoni na protetskata
oblast za vreme na xvakaweto, kako
rezultat na nebalansirana okluzija.
Rezultatite se prikaàni vo graf 2.
Grafiku 1. Paraqet qndrueshmrin e protezave n pacientt e t dy grupeve.
Graf. 1 Ja pretstavuva odr`livosta na protezite na dvete grupi na pacientite
Nga grafiku shihet se n protezat
biofunksionale numri i dekubituseve sht
shum m i ult dhe mendojm se kjo lidhet
drejtprdrejt me mnyrn e polimerizimit dhe
me rreshtimin e dhmbve sipas okluzionit t
balancuar bi lat eral.
N mnyr t prmbledhur, n tabeln 1
kemi dhn t gjitha shqetsimet e t dy
grupeve t pacientve pas protezimit. Shihet
se ankesat jan m t shprehura n pacient
me PZ.
49
Od grafikonot se gleda dek vo bio -
funkcionalnite protezi brojot na debi -
kusite e mnogu po mal i smetame deka ovaa
se povrzuva direktno so polimerazicijata
i so redeweto na zabite spored
bilateralnata balansirana okluzija.
Vo kratok pregled, vo tab.1 gi dadovme
site zagriènosti na dvete grupi na
pacientite po proteziraweto. Se gleda
deka àl bite se po istaknati kaj
pacientite so OP.
Grafiku 2. Paraqet dekubituset pas protezimit (sipas grup moshave), n PBF
n 22,5%, n PZ n 41,9% t rasteve.
Graf. 2.Gi pretstavuva dekubitusite po proteziraweto (spored vozrasta), vo BFP
vo 22,5%, vo OP vo 41,9% na slu~aite.
Ankesa / @albi
Pacient me proteza te
zakonshme
Pac. so obi~ni protezi
Pacient me proteza BPS
Pac. so BPS protezi
Nr. i pacientve /
Br. na pacientite
Nr. i pacientve / Br. na
pacientite
Dekobituse / Dekubitusi 47 41.9 % 30 22.5 %
Lvizja e protezs gjat funks.
Dvièwe na protezite vo tekot na
funkc.
43 38.3% 18 13,6%
rregullime fonetike / Fonetski
poremetuvawa
6 5.3 % 3 2.6 %
Krcitje dhmbsh / Melewe na zabi 4 3.5 % 4 3 %
rregullime t shijes / Poremetuvawe na
vkusot
3 2.7 % 2 1.5 %
Kafshimi i faqes /Kasnuvawe na stranata 4 3.5 % 3 2.6 %
Refleks t vjelli /Refleks na povra}awe 3 2.7 % 2 1.5 %
rregullime estetike Estetski poremetuvawa 7 6. 2% 6 4.5%
Tabela 1. Ankesat e pacientve t t dy grupeve menjher pas protezimit
Tab. 1.- albite na pacientite od dvete grupi vedna{ po proteziraweto
N shum drejtime shihet eprsia e
protezave biofunksionale, ndaj prote -
zave t zakonshme.
Rezultatet e largta
Kto rezultate i morm pas nj afati
vrojtimi prej disa muajsh, n 1 2 3 6 vjet.
Atrofia e proceseve alveolare (
kreshtave reziduale)
N protezat biofunksionale, n saj t
oklu zionit t balancuar bi lat eral, kemi nj
shprndarje uniforme t forcave n gjith
fushn protetike. Kjo redukton atrofin e
kreshtave reziduale dhe nevojn pr ribazime.
N grafikun 3 paraqiten ribazimet n t dy
grupet e pacientve.
Nga grafiku 3 shihet se n pacientt me
proteza t zakonshme edhe nevoja pr ribazim
rritet n 16.9% t pacientve, n krahasim me
7.5% ribazime n pacientt me BPS, si
rezultat i atrofis m t shpejt t proceseve
alveolare nga mbingarkesa e zonave t ve -
anta gjat funksionit n protezat me okluzion
t balancuar uni lat eral
50
Vo mnogu aspekti se gleda pred -
nosta na biofunkcionalnite protezi,
vo sporedba so obi~nite.
Dale~nite rezultati
Ovie rezultati gi dobivme po
nabluduvawe na eden vremenski pe riod od
nekolku meseci, vo 1-2-3-6 god.
Atrofija na alveolarnite procesi
(rezidualnite grebeni)
Vo biofukncionalnite protezi, vrz
osnova na bilateralnata balansirana
oklu zija, imame edna uniformirana dis -
tribucija na silite vo site protetski
poliwa. Ovaa ja namaluva atrofijata na
rezidualnite grebeni i potrebata za
ribazirawe. Vo graf. 3. se pretstaveni
ribazirawata na dvete grupi na
pacientite.
Od graf. 3. se gleda deka kaj paci en -
tite so obi~ni protezi i potrebata za ri -
ba zirawe se zgolemuva vo 16.9% od paci -
entite, vo sporedba so 7.5% ribazirawa kaj
pacientite so BPS, kako rezultat na po -
brzata atrofija na alveo larnite procesi
od preoptovaruvawata na posebnite zoni
vo tekot na funkcijata vo protezite so
unilateralna balansirana okluzija.
Grafiku 3. Paraqet ribazimet 3 - 6 vjet pas protezimit n pacientt e t dy grupeve
Graf. 3. Pretstavuva ribazirawe 3-6 god. po proteziraweto kaj pacientite od dvete grupi
Fig.7 - Struktura mikroskopike
e materialit t protezave
konvencionale dhe t protezave
BPS (SR-Ivocap) pas
polimerizimit
Sl.7. Mikroskopska
struktura na mate rijalite na
konvencionalnite protezi i
BPS (SR-Ivocap), po poli me -
rizacijata.
Konkluzione
1. N protezat BPS me okluzion t
balancuar bi lat eral, u sigurua nj
qndrueshmri e lart e protezs n
qetsi, si dhe gjat funksionit n 86,4%
te rasteve, n krahasim me protezat e
zakonshme n 60% t rasteve. .
2. Proteza BPS reduktoi n maksimum
dekubituset pas protezimit si dhe lin -
djen e stomatiteve protetike dhe kandi -
dozs orale.
3. Prgatitja e protezs BPS sipas oklu -
zionit t balancuar bi lat eral ngadalsoi
atrofin e kreshtave reziduale, n
krahasim me atrofin pas protezimit
me proteza t zakonshme.
4. Duke par eprsit e protezs BPS n
do drejtim, mendojm se proteza
biofunksionale sht shum m efikase
se proteza e zakonshme n do drejtim.
Ajo prmbush n mnyr optimale
krkesat estetike, funksionale dhe
fonetike tek pacienti.
51
Zaklu~oci
1. Vo BPS protezite so bilateralna
balansirana okluzija, se obezbedi
edna visoka odr`livost na
protezata vo miruvawe, kako i vo
tekot na funkcijata vo 86,4% na
slu~aite, vo sporedba so obi~nite
protezi vo 60% na slu~aite.
2. BPS protezata gi namali vo
maksimum dekubitusite po prote -
ziraweto kako i ra|aweto na
protetskiete stomatiti vo oral -
nata kandidijaza.
3. Podgotovkata na BPS protezata
spored bilateralnata balansirana
okluzija ja uspori atrofijata na
rezidualnite grebeni, vo sporedba
so atrofijata po protezirawe so
obi~nite protezi.
4. Gledaj}i gi prednostite na BPS
protezite vo sekoj aspekt, smetame
deka biofunkcionalnata proteza e
mnogu po efikasna otkolku
obi~nata proteza vo sekoj aspekt.
Taa gi ispolnuva na optimalen
na~in estetskite, funkcionalnite
i fonetskite barawa kaj
pacientite.
Literatura
1. Hayakawa I.- La protesi totale, principi e tecniche, 2001.
2. Buchel R, Frick H., Scheiblich R., Schleich H.- Ivoclar Pros thetic Sys tem- 1992.
3. Igorlic R.- The biofunctional pros thetic sys tem- 2003.
4. Koci N.- Proteza e plote dhe fusha e saj, Monografi 2005.
5. Scotti R., D Elia A. - Corso propedeutico preclinico di protesi totale, 2000.
6. Fonollosa M., BPS- The Biofunctional Pros thetic Sys tem- Re flect, 1/2003.
7. Garotti, Barbetti, Milano, Pavesi- Odontotecnica pratica 2, 1990
8. Lejoyeux. J- Prothese com plete, 1, 2, 3.- 1976, 1978, 1979.
9. Zarb, Bolender- Prosthodontic treat ment for edentulous pa tients; Com plete den tures and im -
plant- sup ported protheses- 2005.
10. Grundler, Stuttgen- Die totalprothese IV, 1995
11. Garotti G.- Sistema di montagio. Ex ec u tive- La quintessenza odontotecnica, 3bis/2003,
fq 257- 289.
12. Bortolotti L., Garotti G.- Registrazione del rapporto intermascellare nei pazienti edentuli,
PROtech 6/2001, fq 23-32..
13. Bortolotti L., Garotti G. Protesi mo bile: pi ano di trattamento, polimerizzazione e
consegna delle protesi, PROtech 1/2002, fq 29-37.
14. McNeill C.- Locclusione; basi scientifiche e pratica clinica, Scienza e tecnica dent. 1999.
15. Petrullo M.- Considerazioni sull utilizzo dellarticolatore Stratos 200 in protesi totale, Il
nuovo laboratorio odontotecnico nr. 7-1999.
16. Shaffner T.- Il sistema protesico biofunzionale, Den tal la bor nr.2/3/4 Mea 1998.
17. Koi N.- Prognoza e qndrueshmris s protezs s plot n nofullat pa dhmb. Revista
stomatologjike Apolonia, 4-2000.
18. Stan ley J. Nel son - Wheelers den tal anat omy, phys i ol ogy and oc clu sion, 12/2002.
19. Keraj F. Rritja e lartsis s okluzionit qendror n protezat totale me metodn e
zakonshme t polimerizimit.2005
20. Christensen GJ.,- Re mov able prosthodontics: a for got ten part of den tistry, Al pha
Omegan, 3/2006.
21. Eitner S., Wichmann M., - Pi lot study on the psy cho logic eval u a tion of pros the sis in com -
pat i bil ity us ing the SCL-90-R scale and the CES-D scale. Int J Prosthodont. 9-10/2006.
22. Kivovics P., Jahn M., Borbely J.,- Fre quency and lo ca tion of trau matic ul cer ations fol -
low ing place ment of com plete den tures. Int J Prosthod. 7-8/2007.
23 .Piermatti J.,- Bal anced oc clu sion ver sus ca nine guid ance for com plete den tures. SADJ
2/2004.
24. Xhajanka E., - Protezat Biofunksionale. Dizertacion 2009.
25. Cuman, Masnata, Nannini- La protesi totale secondo la metodica di Slavicek, 2005
52
UDK: 616.31-007
ZBULIMI I HERSHM I
POSTURS JO
NORMALE SI PROFILAKSI
E ANOMALIVE
DENTO-MAXILOFACIALE
Klinika Stomatologjike Universitare
Fakultti i Mjeksis Dentare,
Tiran
Abstrakt
Koncepti q shndeti i mir sht i lidhur n
mnyra t ndryshm m posturn, sht br sot
objekt studimi n literaturn bashkkohore.
N kt kuadr lidhja midis okluzionit dhe
posturs prbn problemin kryesor, jo vetm n
prcaktimin e metodologjis s trajtimit, por
nevojitet domosdoshmrisht zbulimi i hershm i
posturs jo normale pr t prevenuar m tej
anomalit e ndryshme dento-maksilofaciale.
E par n kt kndvshtrim, qllimi i
studimit sht q t japim disa evidenca kye q
okluzioni dentar korelon me posturn e njeriut dhe
s dyti do den tist mund t diktoj dhe t
kontribuoj n parandalimin dhe interceptimin e
problemeve posturale tek pacientt e tyre.
Studimi sht kryer n dy grupe pacientsh t
moshs 5-16 vje.
Grupi i par prfshin pacient me anomali
dhe me ndryshime posturale.
Grupi i dyt prfaqson pacient t
kontrollit.
Trajtimi i pacientve bhet i kombinuar
ortodontiko-ortopedik me aparate t ndryshme.
Ndr anomalit skeletale prqindjen m t
lart t shoqrimit me problemet posturale ka
kafshimi i thell i ndjekur nga anomalit e tjera.
Rezultatet e studimit tregojn s zbulimi sa
m i hershm i posturs s dmtuar do t ndikoj
n prevenimin m t shpejt t anomalis.
53
Adresa:
Alketa Qafmolla
Klinika Stomatologjike Universitare
Fakultti i Mjeksis Dentare, Tiran
UDK: 616.31-007
RANOTO OTKRIVAWE
NA NENORMALNATA
POSTURA KAKO
PROFILAKSA NA
DENTO - MAKSILO FA -
CIJALNITE ANOMALI
Alketa ]afmola, E. Xajanka
Stomatolo{ka Univerzitetska
Klinika, Fakultet za Stomatologija
Tirana
Apstrakt
Konceptot deka dobroto zdravje e
povrzano na razli~ni na~ini so posturata
deneska e napravena predmet za izu~uvawe vo
sovremenata literatura.
Vo ovoj kontekst odnosot pome|u oklu -
zijata i posturata e glaven prob lem ne samo vo
utvrduvaweto na metodologijata na tretmanot,
tuku nu`no treba da se napravi rano otkrivawe
na nenormalnata postura za da se spre~at pona -
ta mo{nite razli~ni dento- maksi lofa -
cijalnite anomali.
Gledano od ovaa gledna to~ka, celta na tru -
dot e da davame nekoi klu~ni dokazi deka
stomatolo{kata okluzija korelira so postu rata
na ~ovekot i vtoro sekoj stomatolog moè da
diktira i da pridonese za prevencija i sle de we
na posturalniot prob lem kaj nivnite pacienti.
Istraùvaweto e sprovedeno vo dve grupi
na pacienti na vozrast od 5-16 god.
Prvata grupa vklu~uva pacienti so
anomalii i so posturalni promeni.
Vtorata grupa pretstavuva kontrolni pacienti.
Tretmanot na pacientite se pravi kombi -
niran ortopedski - ortodontski so razli~ni
aparati.
Me|u skeletnite anomalii najvisok pro cent
na zdruùvawe so posturalnite problemi ima
dlabokiot zagriz prosleden so drugi anomalii.
Rezultatite od istraùvaweto poka ù -
vaat deka {to porano da se otkrie o{tetenata
postura ]e vlijae vo pobrzoto spre~uvawe na
anomalijata.
ZBULIMI I HERSHM I
POSTURS JO NORMALE
SI PROFILAKSI E
ANOMALIVE
DENTO-MAXILOFACIALE
Hyrje
Postura sht pozicioni i trupit kundrejt
gravitetit ku qndrojm, ulemi, shtrihemi ose
ecim. Postura e mir prfshin trajnimin e
trupit n pozicionet ku stresi m i pakt
vendoset n muskujt dhe ligamentet gjat
lvizjes ose aktiviteteve t ndryshme. Postura
e keqe sht nj proces i ngadalt, ku muskujt
adaptohen si ta mbajn trupin n pozicion t
paprshtatshm (1,2).
Postur quhet aftsia e trupit ton pr t
marr dhe ndryshuar pozicionin n mjedisin
jetsor. N fakt ajo nuk sht gj tjetr, vese
pozicioni i trupit n hapsir. Pra, ajo sht
nj model i lvizjes s trupit. Postura korelon
me pozicionin e individit gjat t ecurit, t
qndruarit, t veshurit etj. Ekzistojn varia -
cione t ndryshme posturash. Kemi postur t
mir dhe postur t keqe.
Nga se prcaktohet postura? Ajo prcak -
tohet veanrisht nga sistemi neuromotorik.
Duke e konsideruar trupin e njeriut si nj
sistem mekanik t mbyllur, make-up gjenetik
i nj individi, do t diktoj formn e trupit
dhe kompozicionin muskulo-skel e tal. Kyet
dhe muskujt e trupit funksionojn m me
efektivitet kur jan n balancn fizike.
Edhe sistemi oral sht pjes integrale e
sistemit t prgjithshm neuromotorik. Ka nj
korelacion t fort midis maksils, mandi -
buls, kafshimit dhe posturs s prgjithshm
trupore (fig.1.).
54
RANOTO OTKRIVAWE
NA NENORMALNATA
POSTURA KAKO
PROFILAKSA NA
DENTO - MAKSILO FA -
CIJALNITE ANOMALI
Voved
Posturata e pozicija na teloto vo
odnos so gravitacijata kade se nao|ame,
sed neme, leìme ili odime. Dobrata pos -
tura opfa}a ve`bawe na teloto vo pozicii
kade i najmaliot stres se stava vo mus ku -
lite i ligamentite za vreme na dvi èweto
ili razli~nite aktivnosti. Lo {a ta pos -
tura e eden sporen proces, kade mus ku lite
se prilagoduvaat kako da go od rùvaat
teloto vo nesoodvetna pozicija (1,2).
Postura se vika sposobnosta na
na{eto telo za da zeme i da se smeni
pozicijata vo na{ata ìvotna sredina. Vo
su{tina toa ne e ne{to drugo, tuku
pozicija na teloto vo prostorot. Zna~i,
toa e eden model na dvièwe na teloto.
Posturata korelira so pozicijata na poed -
inecot za vreme na dvièweto, osta nu va -
weto, oblekuvaweto i dr. Postojat raz -
li~ni varijacii na posturi. Imame dobra
postura i lo{a postura.
Od {to se definira posturata? Toa se
utvrduva osobeno od neuromotorniot
sistem. Smetaj]i go ~ovekovoto telo kako
eden mehani~ki zatvoren sistem, genetski
make-up na eden ~ovek ]e ja diktira
formata na teloto i skeletno - muskulnata
kompozicija. Zglobovite i muskulite na
teloto funkcioniraat so efikasnost koga
se vo fizi~ka ramnoteà.
I oralniot sistem e del od op{tiot
itegralen neuromotoren sistem. Ima edna
cvrsta korelacija pome|u maksilata,
mandilata, zagrizot i op{tata postur na
teloto (sl.1)
Fig. 1. Pozicioni op -
ti mal i koks,
mandibuls dhe
qafs
Sl. 1. Opti -
malnata pozicija
na glavata,
mandibulata i
vratot
Trheqja e koks prpara sht nj
ndr posturat m t ndeshura n
praktikn e prditshme. Mekanizmi i
retraksionit t koks shpjegohet me
prezencn e nj zinxhiri t mbyllur
kinematik midis muskujve t koks, nofulls
s poshtm, muskujve t qafs dhe atyre spi -
nal (fig.2.).
Ekzistojn 3 koncepte mbi posturn:
Postura lidhet me shndetin oral,
Kafshimi ndikon n postur,
Shndeti oral ka impaktin e saj me
shndetin e prgjithshem.
Pozicioni op ti mal biomekanik n postur
normale sht kur:
Koka sht e centruar mbi kolonn
spinale.
Kur prishet ky raport dhe sht e pra -
ni shme zhvendosja anteriore ose pos -
teriore e koks dhe qafs, ka anomali
pos tural dhe malokluzion (fig. 3).
55
Vle~eweto na glavata napred e
edna od naj~estite posturi vo
sekojdnevnata praktika. Mehanizmot
za vovlekuvawe na glavata se
objasnuva so prisustvoto na eden
zatvoren kinemati~ki sinxir pome|u
muskulite na glavata, dolnata vilica,
muskulite na vratot i rbetniot kanal
(sl.2).
Postojat 3 koncepti na posturata:
Posturata se povrzuva so oralnoto
zdravje,
Grizeweto vlijae vo postura,
Oralnoto zdravje ima svoe vlijanie
na celokupnoto zdravje.
Optimalnata biomehani~ka pozi cija
vo normalna postura e koga:
Glavata e centrirana nad rbetniot
stolb.
Koga se poremetuva ovoj odnos ili e
prisutno prednoto ili zadnoto po -
me stu vawe na glavata i vratot, ima
posturalna anomalija i malokuzija
(Sl.3.)
Fig.2. Prezenca e
nj zinxhiri t
mbyllur kinetik
midis muskujve t
koks, nofulls s
poshtme, muskujve
t qafs dhe atyre
spi nal.
Sl. 2.
Prisustvoto na
eden zatvoren
kinemati~ki
sinxir pome|u
muskulite na
glavata, dolnata
vilica,
muskulite na
vratot i
rbetniot stolb.
Fig. 3
Pozicioni op ti mal
biomekanik n posturn
normale
Sl. 3. -
Biomehani~kata
optimalna pozicija vo
normalnata postura
Autort Sommsn, Sollow dhe
Tallgren (3,4,5) me studimet e tyre
konkluduan, se ekziston nj lidhje
kauzale midis morfologjis s kolons
cervikale dhe posturs s koks, qafs,
t cilt shpien n malokluzion.
Qllimi i studimit
Kto dekadat e fundit n fushn e
Ortdoncis moderne gjithnj e m shum po
predominon ideja, se malokluzionet shihen si
reflektim n shtrembrimet e kraniumit dhe
gjith trupit dhe se duhet t trajtohen s
bashku. Sot ndrlidhja midis okluzionit dhe
posturs prbn nje topik t gjr. Kjo pr
arsye se n praktikn e prditshm ndeshemi
me raste, q kaplimet patologjike jan t
lidhura njkohsisht dhe me ndryshime
posturale t trupit. Duke u mbshtetur n kt
aspekt prcaktuam dhe qllimin e studimit.
T japim disa evidenca kye q oklu -
zioni dentar korrelohet me posturn e
njeriut.
T japim disa t dhena mbi shkaktart
e dmtimit t posturs s trupit.
T prcaktohen masa profilaktike pr
mnjanimin sa m t hershm t
posturs jo normale.
T prcaktojm metodat e ndryshme t
trajtimit t njkohshem t posturs dhe
anomalive.
Studimi sht kryer n 200 pacient t
moshs 5-16 vje pran Kliniks Stoma -
tologjike Universitare dhe klinikave tona pri -
vate, pr nj periudhe kohore 2006 2011 me
kuadrin klinik: anomali t aparatit dhmb
nofull-fytyr dhe probleme n lidhje me
posturn. N studimin ton u prfshin edhe
200 pacient si grup kontrolli, t prshtatur
sipas gjinis, moshs pr t eleminuar bias-at.
Pr secilin grup u ndoqn kritere t
paracaktuara m par t cilat jan :
Pacient q nuk kan patur m par
trajtim ortodontik, q kan s paku 24
dhmb per ma nent, nuk kan anomali
kongnitale kranioficiale etj.
Pacientt iu nnshtruan ekzaminimit
klinik, si dhe ju nxorrn modelet e
56
Avtorite Sommesen, Sollow i
Tallgren (3,4,5) so nivnite istra ù va -
wa zaklu~ija deka postoi edna kau -
zalna vrska pome|u morfologijata na
cervikalnata kolona i posturata na
glavata, vratot, koi doveduvaat do
malokluzija.
Celta na trudot
Vo ovie posledni decenii vo oblasta
na modernata ortodoncija se pove]e
dominira idejata deka malokluziite se
gledaat kako odraz vo iskrivuvaweto na
~erepot i celoto telo i deka treba da se
tretiraat zaedno. Denes korelacijata
pome|u okluzijata i posturata pretstavuva
edna {iroka topika. Ova zatoa {to vo
sekojdnevnata praktika se sretnuvame so
slu~ai, kade patolo{kite zafati se
povrzani istovremeno i so posturalnite
promeni vo teloto. Potpiraj]i se na ovoj
aspekt ja definiravme i celta na tudot.
Da davame nekoi klu~ni dokazi deka
stomatolo{kata okluzija korelira
so ~ovekovata postura.
Da davame nekoi podatoci za
pri~initelite na o{tetuvaweto na
teloto na posturata.
Da se utvrdat profilakti~kite
mer ki za {to po ranoto eli mi -
nirawe na nenormalnata postura.
Da gi definirame razli~nite me -
todi na istovremeno tretirawe na
posturata i anomaliite.
Materijal i metod
Istraùvaweto e sprovedeno vo 200
pa cienti na vozrast od 5-16 god. na Uni -
verzitetskata Stomatolo{ka Kli nika i
na{ite privatni kliniki, za pe riod od
2006-2011 so klini~kiot per sonal: ano -
maliite na aparatot zab vilica-lice i
problemi vo vrska so posturata. Vo na{eto
istraùvawe se vklu~ija i 200 pacienti
kako kontrolna grupa prilagodeni sporedd
polot, vozrasta za da se eliminira
pristrasnosta (bias-at.).
Za sekoja grupa, bea sledeni odnapred
odrdeni kriteriumi koi se:
Pacienti koi prethodno nemale or -
to dontski tretman, koi imaat naj -
malku 24 postojani zabi, nemaat
ko gni talni anomali, kranio fa cia -
lni i dr.
Pacientite se podloìja na kli -
ni~ko ispituvawa, im se
studimit. Si metod pr ven -
dosjen e diagnozs u prdorn:
1. Vlersimi vizual i morfologjis
s kolons cervikale n
cefalometri.
2. Matjet e vlerave cefalometrike, vler -
simi vizualiI morfologjis s trupit dhe
vlersimi dentar me an t radiografis
panoramike.
Ndrlidhja e malokluzionit me
posturn
Sa her kemi hasur n raste ku zgjidhja
ortodontike ka zgjatur n koh dhe rezultati ka
qen jo stabl, apo ka ndodhur mos t gjejm
dot origjinn e problemit dentar dhe rezultati
fi nal nuk ka qen ai i diskutuari, ather ka
qen detyra jon t zbulojm shkaktar t tjer
t ktyre anomalive.
Pr shum njerz mundsia q postura
mund t influencoj kafshimin dentar dhe e
kundrta, q anomalit prekin posturn dhe
pr pasoj edhe shndetin sht nj ide
provokuese.
Ekziston korelacion i Malokluzionit me
posturn dhe konkretisht n klasn e II-t
skel e tal, me t III-n skeletale, me kafshimin e
thell dhe kafshimin e kryqzuar pos te rior.
Ndrsa postura jo normale ka qen
pozicioni prpara i kohs, fuzioni C4-C5,
lordozes, kifozes dhe skoliosis.
Malokluziont
Klasa e II-t skeletale paraqet retuzion t
mandibuls n lidhje me planin sagital (fig.4).
Kjo shoqrohet me postur jonormale si
pozicion prpara t koks, fu sion t
vertebrave cervikale (fig. 5).
57
pretstaveni i modelite na istra ù -
vaweto. Kako metod za postavuvawe
na dijagnozata se koristeni:
1. Vizualnata procenka na mor fo lo -
gijata na cervikalnata kolona vo
cefalometrija.
2. Merewe na cefalometriskite
vrednosti, vizualna procenka na
morfologijata na teloto i
stomatolo{ka procenka so pomo{
na panoramska radiografija.
Povrzuvaweto na malokluzijata so
posturata
Kolku pati sme sretnale slu~ai kade
ortodontskoto re{enie traelo vo vreme i
rezultatot ne bil stabilen, ili se slu~ilo
da ne moème da go najdeme potekloto na
stomatolo{kiot prob lem i finalniot
rezultat ne bil toj diskutiraniot toga{,
bila na{a zada~a da otkrivame drugi
pri~initeli za ovie anomalii.
Za mnogu lu|e mo`nosta da posturata
moè da vlijae na stomatolo{kiot zagriz
i obratno, deka anomaliite ja zafatija
posturata i za posledica i zdravjeto e
provakativna ideja.
Postoi korelacija na malokluzijata
so posturata i konkretno so II skeleten
klas so III skeleten klas, so dlabokiot
zagriz i vkrsteniot posterioren zagriz.
Dodeka nenormalnata postura bila
pozicija pred vreme, fuzija C4-C5,
lordozes, kifozes i skoliosis.
Malokluziite
II-ta skeletna klasa pretstavuva
retuzija na mandibulata vo vrska so
sagitalniot plan (sl.4).
Ova se pridruùva so ne normalna
postura kako napred pozicija na glavat,
fuzija na rbetniot stolb (sl. 5.)
Fig. 4 Klasa e dyt
skeletale
Sl. 4. Vtora
skeletalna klasa
Klasa e III-t skeletare paraqet
pozicionin m antrior t mandibuls n
lidhjen me maksiln n planin sagital, e cila
shoqrohet me probleme posturale, m shpesh
me kifosis (fig. 6).
Kafshimi i thell sht mbulim i
dhmbve fron tal t poshtm m shum s
4mm nga dhmbt fron tal t siprm n planin
vertikal (fig.7). Kafshimi i thell shoqrohet
me fu sion t vertebrave cervikale, lordozis.
58
III-ta skeletna klasa pretstavuva
pove}e predna pozicija na mandibulata vo
vrska so maksilata vo sagitalniot plan
koja e prosledena so posturalni prob lem,
po~esto so kifosis (sl.6)
Dlabokiot zagriz e pokrienost na
prednite dolni zabi pove]e od 4 mm od
gornite frontalni zabi vo vertikalen
plan (sl.7). Dlabokiot zagriz se
prosleduva so fuzija na pr{lenite na
rbetot, lordozis.
Fig. 5 Ndryshimet posturale Sl. 5 Posturalnite promeni
Fig. 6 Klasa e tret skeletale, ndryshime posturale
Sl. 6. III-ta skeletna klasa, posturalnite promeni

Ndrsa kafshimi i kryqzuar ndodh kur
dhmbt pos te rior t poshtm mbulojn
dhmbt postrior t siprm n planin
transversal (fig. 8). Kjo lloj anomalie
shoqrohet m scoliosis.
Duke qen se postura sh e lidhur n
mnyr ndikues me malokluzionet, e
rndsishme sht t parandalohen n koh
problemet pos tural.
Me parandalimin e ktyre anomalive
merret Ergonomia. Ajo sht nj disiplin
shkencore q merret me t kuptuarin e
ndrveprimit t elementve t ndryshme t
sistemit hu man, pr t optimalizuar
mirqnien trupore. Pjes e ruajtjes s sistmit
oral nga dmtimi pos tural sht ergonomia
orale.
Shkaktart e posturs jo normale jan :
Forca t mdha t ushtruara mbi trupin
e fmijs, antat e rnda q mbahen n
shpin (fig. 9)
59
Dodeka vkrsteniot zagriz se slu~uva
koga dolnite posteriorni zabi gi
pokrivaat gornite posteriorni zabi vo
transverzalen plan (sl.8). Ovoj vid na
anomalija se pridruùva so skoliosis.
Bidej}i posturata e povrzana na
vlijatelen na~in so malokluzijata bitno e
da se spre~at vo vreme posturalnite prob -
lem.
So spre~uvaweto na ovie anomalii se
zanimava Ergonomijata. Taa e edna nau~na
disciplina koja se zanimava so
interakcijata na razli~nite elementi na
~ove~kiot sistem, za da se optimizira
fizi~kata blagosostojba. Del od ~uvaweto
na oralniot sistem od posturalnite
o{tetuvawa e oralnata ergonomija.
Pri~initeli za ne normalna postura
se:
Golemi sili vr{eni vrz teloto na
deteto, te{kite ~anti koi se dràt
vo grbot (sl.9)
Fig. 7
Kafshimi i thell
Sl. 7
Dlabok zagriz
Fig. 8 Sl. 8.
Prdorimi i tepruar i ngarkesave t
mdha, si ngritja e peshave te rnda
nga fmijt dmton shtylln kurrizore
(fig. 10 ).
60
Upotrebata na prekumernata
nosivost, kako {to e te{koto
krevawa od strana na decata go
o{tetuva rbetot (sl.10.)
Fig. 9 Forca t mdha t ushtruara mbi trupin e fmijs, antat e rnda q mbahen n shpin.
Sl. 9. Golemi sili vr{eni vrz teloto na deteto, te{kite ~anti koi se dràt vo grbot.
Fig. 10 Prdorimi i ngarkesave t mdha
Sl. 10. Koristewe na golemi optovaruvawa
Mnyra e t qndruarit t
fmijs n karrike (fig. 11).

sht e rndesishm t njihen nga mjeku
spe cial ist se cilat jan pasojat e posturs jo
normale pr t marr masat profilaktike sa m
t hershme pr mnjanimin e saj.
Postura jo normale shkakton dmtime
muskulo-skeletale, dhimbje cervikale,
artikulare n ATM, n shpatull dhe t krahve.
Pr mnjanimin e saj duhet t kemi parasysh
q qndrimi t jet neu tral dhe komod.
Gjithashtu duhet q prindrit t menjanojn
fmijen e tyre nga pozicione jo t rregullta dhe
pr nj koh t gjat para kompjuterit, tele -
vizorit ose mbajtjen e ngarkesave t teprta.
Veanrisht duhet t kihet kujdes, plotsimi
nga fmija i krkesave ergonomike si pr po -
zi cionin dhe funksionimin prpara
kompjuterit.
Ndryshimet muskulo-skeletale duhet ta
drejtojn pacientin t mjeku spe cial ist
ortoped.
N rast kur vihen re ndryshime okluzioni,
kombinimi i trajtimit ortopedik me at
ortodontik.
Metodat e mjekimit
Trajtimi bhet i kombinuar orto -
pedik-ortodontik. Trajtimi Ortopedik bhet n
repartin spe cial me specialistt prkats sipas
llojit t posturs. Mjekimi ortodontik bhet
61
Na~inot na sedewe na deteto vo
stolot (Sl. 11. ).
Va`no e da se razbere lekarot spe -
cijalist koi se posledicite na nenor mal -
nata postura za da se zemat profi lak -
ti~ kite merki {to porano za nejzino
otstranuvawe.
Nenormalnata postura predizvikuva
muskulni-skeletni o{tetuvawa, rbetni
bolki, artikulari na ATM, vo ramoto i
racete. Za negovo izbegnuvawe treba da
imame predvid deka stavot treba da bide
neutralen i komoten. Isto taka
roditelite treba da go otstranat svoeto
dete od nepravilnite pozicii i sedewe
dolgo vreme pred kompjuterot,
televizijata ili nosewe na prekumerna
nosivost. Osobeno treba da se vnimava na
barawata na ergonomskite popolnuvawa od
strana na decata kako za pozicijata taka i
za funkcioniraweto pred kompjuterot.
Skeletno-muskulnite promeni treba
da go naso~at pacientot kaj lekarot
specijalist ortoped.
Vo slu~ai koga se primetuvaat
promeni vo okluzijata, se pravi
kombinacija na ortopedski so ortodontski
tretman.
Metodi na lekuvawe
Tretmanot se pravi kombiniran
ortodontsko-ortopedski. Ortopedskiot
tretman se pravi vo specijalnoto
oddelenie so soodvetnite specijalisti
spored vidot na posturata. Ortodontskiot
tretman se pravi so fiksni funkcionalni
Fig. 11 Mnyrat e qndrimit
Sl. 11 Na~inot na ostanuvawe
me aparate funksionale fikse dhe t
lvizshm sipas llojit t anomalis.
Po paraqesim raste klinike t
trajtimit t anomalive me postur t
keqe (fig.12,13,14,15,16,17)
62
aparati i mobilni spored vidot na
anomalijata.
Vi gi pretstavuvame klini~kite
slu~ai na tretmanot na anomaliite so
lo{a postura (sl. 12,13,14,15,16,17).
Fig. 12 Klas t II-t dentare dhe skeletale, me pozicion mbrapa t nofulls s poshtme dhe kafshim t
thell. Ndrkoh q analiza cervikale e cefalometris tregoi fuzion t C2 dhe C3 dhe lordozis cervikal
me pozicion prpara t koks (PPK).
Sl. 12. Dentalna i skeletalna II - ra klasa, so zadna pozicija na dolnata vilica i dlabok
zagriz. Dodeka rbetnata analiza na cefalometrijata pokaà fuzija na C2 i C3 i
lorodozis cervikal so predna pozicija na glavata (PPG)
Fig. 13 Ushtrime t rekomandueshme
Sl. 13. Prepora~ani ve`bi
63
Fig. 14 Rast klinik pas trajtimit
Sl. 14 Klini~ki slu~aj po treti raweto
Fig. 15 Klas t II-t dentare dhe skeletale me scoliosis
Sl. 15. II-ra dentalna skeletna klasa so scoliosis.
Fig. 16 Trajtim i kombinuar ortopedik-ortodontik
Sl. 16 Kombiniran ortopetski- orto dontski tretman
Rezultatet dhe diskutimi
N studim morn pjes 200 pacient dhe
nj grup kontrolli prej 200 individsh t ift -
zuar sipas gjinis dhe moshs, grafiku nr.1.
Mosha mesatare e pacientv sht 11.9
vje, SD 3,4 vje (5-16 vje)
Mosha mesatare e kontrolleve sht 10.4
vje, SD 3,4 vje (5-16 vje)
Anomalit posturale dhe skeletale
paraqiten n grafikun nr.2.
64
Vo istraùvaweto u~estvuvaa 200
pacienti i edna kontrolna grupa od 200
lica povrzani po pol i vozrast, graf. 1.
Prose~na vozrast na pacientite e 11.9
god, SD 3,4 god (5-16 god)
Prose~na vozrast na kontrolite e 10.4
god, SD 3,4 god (5-16 god)
Posturalnite i skeletnite anomalii
se prikaàni vo graf.2
Fig. 17 Rast klinik pas trajtimit
Sl. 17. Klini~ki slu~aj po treti raweto
Graf. 1 Mosha dhe gjinia e pacienteve
Graf. 1 Vozrasta i polot na pacientite
N klasn e II-t skeletale jan gjithsej 50
pacient os 25% e totalit t tyre. 16 pacient
os 32% paraqesin anomali posturale. Nga
kto 10 ose 63% e tyre paraqesin fu sion t
C2-C3, ndrsa 6 ose 37% t tjer parqesin
londoze me ndryshim statistikisht t rnd -
sishm ndrmjet tyre p=0,03 N.
Klasa e III-t skeletale jan gjithsj 50
pacient ose 25% e totalit t tyre.11 ose 22% e
tyre paraqesin anomali posturale. 9 ose 82%
nga 11 pacientt e klass s III-t skeletale
paraqesin kifoze, ndrsa 2 ose 18% e tyre
paraqesin skolioze me ndryshim statistikisht
t rndsishm ndrmjet tyre P<0,001.
Sipas literaturs bashkkohore konsta -
tohet lidhje sinjifikante midis malokluzioneve
t klass s II-t dhe t III-t skeletale me
posturn normamle t trupit (7,8,9,10).
Subjektet me malokluzion t klass s
III-t skeletale kan kifojos anormale i
harkuar mbrapa (11,12).
Kafshimi i kryqzuar, gjithsej jan 50
pacient ose 25% e totalit t tyre, 14 ose 28%
paraqesin anomali posturale t scoliozs.
Studimet e Ben-Bassat treguan se
pacienitt me scoliozis kishin m shum
asimetri n dimensionet sagitale dhe
transversal krahasuar me grupet e kontrollit
(13).
Me kafshim t thell jan gjithsej 50
pacient ose 25% e totalit t tyre. 23 ose 46% e
tyre paraqesin anomali pos tural me ndryshim
statistikisht t rndesishm ndrmjet tyre
65
Vo vtorata skeletna klasa vkupno se
50 pacienti ili 25%od vkupniot broj. 16
pacienti ili 32% pretstavuvaat
posturalni anomalii. Od ovie 10 ili 63%
pretstavuvaat fuzija na C2 i C3, dodeka 6
ili 37% drugi pretstavuvaat londoza
statisti~ki zna~ajna razlika pome|u niv
p=0,03 N.
Vo tretata skeletna klasa vkupno se 50
pacienti ili 25%od vkupniot broj. 11 ili
22% od niv pretstavuvaat posturalna
anomalija. 9 ili 82% od 11 pacienti na
tretata skeletna klasa pretstavuvaat
kifozis, dodeka 2 ili 18% od niv
pretstavuvaat skolioza so statisti~ki
zna~ajna razlika pome|u niv P<0,001.
Spored sovremenata literatura se
potvrduva signifikantna vrska pome|u
malokluziite na II i III - ta skeletna klasa
so momentalnata postura na teloto
(7,8,9,10).
Subjektite so malokluzija na II i III -
ta skeletna klasa imaat anomali na
kifojos zasvedena nazad (11,12).
Vkrsten zagriz vkupno se 50 pacienti
ili 25%od nivniot to tal, 14 ili 28%
pretstavuvaat posturalna anomalija na
skoliozata.
Istraùvawata na Ben-Bassat
pokaàa deka pacientite so skoliozis
imaa pove]e asimetrija vo sagitalnite
dimenzii i transverzalnite sporedeni so
kontrolnite grupi (13).
So dlabok zagriz vkupno se 50
pacienti ili25%od nivniot to tal. 23 ili
46% od niv pretstavuvaat posturalna
anomalija so statisti~ki zna~ajna razlika
pome|u niv p<0,05, se zabeleùva
Graf. 2 Anomalit
dhe posturat e
pacienteve
Grafik. 2. -
Anomaliite i
posturite na
pacientite
p<0,05, vrehet predominim i rasteve
me fu sion t C2-C3.
Studime t shumta jan kryer nga
autor t ndryshm ku tregojn pr ko -
re lacionin q ekziston midis posturs
cerviko-cefalike dhe morfologjis kranio-
faciale (14, 15).
N to tal patologjit posturale dhe cer -
vikale jan manifestuar n 64 (33%) pacient.
Ndryshimi sht statistikisht i rndsishm
p<0,001.
N grupin e kontrollit patologjit
postruale dhe cervikale jan manifestuar n 6
pacient (3% e tyre). Ndryshimi sht statisti -
kisht i rndsishm, vrehet bashkshoqrim
statistikisht i hasjes s patologjive pos tural tek
pacientt me anomali skeletale krahasuar me
grupin e kontrollit. Pacientt me anomali
skeletale kan 15,2 her m tpr gjasa, sesa
kontrollet pr t zhvilluar probleme posturale
OR = 1,5 95% C1 64 . 36. Z = 6.1 P<
0,0001
Rekomandime
Rekomandohen specialistt ortodont q
kur ekzaminojn pacient me simptoma t
hershm t asimetris dentrofaciale, duhen
vzhguar me vmendje edhe problemet
posturale dhe t rekomandohen tek specialisti.
- Ortodontt duhet t ken nje interes
kmbnguls dhe t vazhdueshm pr
posturn e pacientve.
- Pacientve me postur t keqe i jepen
kshilla n lidhje me qndrimin, para
televizorit, kompjuterit n lidhje me
peshat e rnda etj.
- T bhet sipas udhezimve t
specialistit ortoped, trajtimi fizik i cili
prfshin ushtrimet e nevojshme t
trupit, ushtrime pr sistemin skel e tal
etj.
Konkluzione
1. Shoqrimi midis posturs s keqe dhe
problemeve orale nuk sht rezultat i
koinidencs, por evidenc e zhvi -
llimeve patologjike reale t lidhura me
njra tjetren me mekanizma t qarta
ndrvepruese.
66
predominacija na slu~aite so fuzija
na C2-C3.
Brojni istraùvawa se
sprovedeni od razni avtori, koi
pokaùvaat za korelacija koja postoi
pome|u cefali~no-rbetnata postura
i kranio-facijalnata morfologija (14,15).
Vkupno posturalnite i cervikalnite
patologii se manifestiraa vo 64 (33%)
pacienti. Razlikata e statisti~ki
zna~ajna p<0,001.
Vo kontrolnata grupa posturalnite i
cervikalnite patologii se manifestiraa
vo 6 pacienti (3%od niv). Razlikata e
statisti~ki zna~ajna, se zabeleùva sta -
tisti~ko zaedno druèwe na zabeleànite
posturalni patologii kaj pacienti so
skeletna anomalija sporedena so
kontrolnata grupa.
Pacientite so skeletna anomalija
imaat 15.2 pati pove}e {ansa od kon -
trolnite grupi za da se razvijat
posturalnite problemi
OR = 1,5 95% C1 64 . 36. Z = 6.1 P<
0,0001
Preporaki
Se prepora~uvaat specijalistite
ortodonti deka koga ispituvaat
pacienti so rani simptomi na
dentofacijalna asimetrija, treba
da se vnimava i na posturalnite
problemi i da se prepora~uva kaj
specijalistot.
Ortodontite treba da imaat eden
uporen interes i tekovna grià za
posturata na pacientite.
Na pacientite so lo{a postura im
se dava soveti vo vrska so stavot
pred televizorot, kompjuterot, vo
vrska so te{kite teìni i dr.
Fizi~kiot tretman da se napravi
spored upatstvata na specijalistot
ortoped koj gi vklu~uva potrebnite
fizi~ki ve`bi za teloto, ve`bite
za skeletniot sistem i dr.

Zaklu~oci
1. Pridru`bata pome|u lo{ata
postura i oralnite problemi ne e
rezultat na slu~ajnost, tuku
evidencija na realnite patolo{ki
problemi povrzani edna so druga
so jasni interaktivni mehanizmi.
2. Ne analizn fi nale duke pr -
fshir konsideratat posturale n
diagnozn ton, ne do t levizim
gjat rrugs q t on n nj
analiz totale korporale t pacientve
tan. N kt mnyr forcohet
komunikimi yn me fushat e tjera,
duke na inkurajuar ne pr ti trajtuar
pacientt n menyr multidisiplinare.
3. Duke qen se pozicioni pos tural i
koks, qafs, shpatullave, sht i lidhur
me kafshimin, t dyja terapit dentare
dhe fizike krkohen pr korrigjimin e
problemeve.
4. Duhet br riedukimi dhe rikodifikimi
i ekuilibrit pos tural.
5. Rezultatet e studimit tregojn se
zbulimi sa m i hershm i posturs s
dmtuar do t ndikoj n prevenimin
m t shpejt t anomalis.
6. do mjek den tist duhet t diktoj dhe
t kontribuoj n parandalimin dhe
interceptimin e problemeve posturale
tek pacientt e tyre.
Literatura
1. Le vis F.bp; Ef fects of chang ing body po si tion on den tal oc clu sion J.Den tal Re sume ,
1973;52,1041 .
2. Solow.B.bp; Cramico Cer vi cal pos ture; a fac tor in the de vel op ment and func tion of the Den tal
fa cial struc tures. Eu rope Jour nal Orthodoncy; 2002; 24; 477-456 .
3. Solow. Bp. Cer vi cal and Cramiocervical pos ture as pre dic tors of craniofacial growth. Amer i -
can Jour nal Orthodoncy Dentofacial Or tho pe dic 1992, 101, 449-458.
4. Solow. B. Tallgren A. Dentoalveolar mor phol ogy in re la tion to cramiocervical pos ture. An gle
Orth odon tic 1997, 47; 157-164.
5. Sonnesen L. bp; Cer vi cal col umn mor phol ogy in adult pa tients with ob struc tive sleep Apnoea.
Eu ro pean Jour nal Orthopedy Oc to ber 1 -2008,30(5);521-526.
6. Lluggore J. bp Head pos ture and cervico ver te bral anat omy as man dib u lar growth Pre dic tor.
Eu ro pean Jour nal Orthopedy 1994,16; 175-180.
7. Littan A. bp A ge netic study of III-rd class mal oc clu sion. Amer i can Jour nal Orthodoncy 1970,
58; 565-577.
8. Subtelny. JD. Mal oc clu sion orth odon tic cor rec tions and orofacial mus cle adap tion. An gle
Orthod 1970, 40; 170-201.
9. Suzaki M.N. bp Mea sure ment of lat eral lords ex erted on maxilla-fa cial re gion by ha bit ual
Pos ture. Bul le tin To kyo Den tal Col lege, 2002, 43; 69-74.
10. Qafmolla A. Trajtimi jo kirurgjikal i pacientve me malokluzione t klass s III-t. Revista
Stomatologjike Shqiptare 2010, 8 (2) ; 22-28.
67
2. Vo finalnata analiza vklu~u -
vaj}i gi posturalnite aspekti vo
na{ata dijagnoza, nie ]e se dvi -
ìme po patot koj vodi kon edna
totalna analiza na na{ite paci -
enti. Na ovoj na~in se zacvrstuva
na{ata komunikacija so drugite
ob lasti, potiknuvaj}i ne nas za le -
ku vawe na pacientite na multi -
disciplinaren na~in.
3. Bidej}i posturalnata pozicija na
glavata, vratot, ramiwata se
povrzani so zagrizot, i dvete sto -
matolo{kata i fizi~kata
terapija se baraat za korekcija na
problemite.
4. Treba da se napravi
rekodifikacija i reedukacija na
posturalnata ramnoteà.
5. Rezultatite na istraùvaweto
pokaùvaat deka {to po rano
otkrivawe na o{tetenata postura
]e vlijae vo pobrzoto spre~uvawe
na anomalijata.
6. Sekoj lekar stomatolog treba da
diktira i pridonese vo preven ci -
jata i sledeweto na posturalnite
problemi kaj nivnite pacienti.
11. Nobil A. bp Re la tion ship be tween pos ture and oc clu sion a clin i cal and ex per i men tal In -
ves ti ga tion. Jour nal Cramiomandibular Prac tice 1996 , 14; 274 285.
12. Martensmeier J. Dietich P. Which cor re la tion be tween cer vi cal pos ture and mal oc clu sion.
Fortsehr Kieferorthopedic 1992, 52; 26-32 .
13. Ben Bassat J. bp Occlusal pat terns in pa tients with id io pathic scoliosis. Amer i can Jour nal
Dentofacial Or tho pe dic 1991,72; 653-656.
14. Ba con W. bp La reproductibilite de la pos ture naturelle de la tete eson im pli ca tion Dans
lorganisation del ar chi tec ture cramio-faciale.
Jour nal Or tho pe dic Dento Faciale 1989, 22; 277-286.
15. Attilio M. bp Eval u a tion of cer vi cal pos ture of chil dren in skel e tal class and cra nia. Jour -
nal 2005, 23 ; 219-228.
68
UDK: 616.314.5-089.87-057.874
PUNIM BURIMOR SHKENCOR
NUMRI I MOLARVE T
PAR T PRHERSHM
T NXJERUR TEK
GRUPMOSHAT E KLASAVE
T 7-ta DHE 8-ta DHE
KLASIFIKIMI I TYRE SIPAS
NOFULLAVE DHE ANVE
T NOFULLAVE
Valdet. Z. Iseini, M. Sulejmani,
B. Saiti
Ordinanca pri vate stomatologjike
Vali-dent
Ordinanca pri vate stomatologjike
M den tal
Abstrakt
Qllimi i ktij punimi sht q t tregojm
numrin e molarve t par t prhershm t nxje -
rur dhe klasifikimin e tyre sipas nofullave dhe
anve t nofullave. Pr kt hulumtim gjat vitit
2010-2011 jan ekzaminuar gjithsej 106 nxns t
grupmoshave t klasave t 7-ta dhe 8-ta, prej t
cilve 61 (57,55%) ishin t gjinis femrore, ndrsa
45 (42,45%) t gjinis mashkullore.
Me an t kontrollit intraoral sht pr cak tuar
numri i molarve t nxjerur dhe sht br sh nimi i
tyre sipas nofullave dhe anve t nofu llave.
Rezulltatet e ktij hulumtimi i kemi pr pu -
nuar n mnyr statistikore dhe i kemi paraqitur n
grafikone dhe tabela.
Nga rezultatet e fituara mund t kon klu dojm
se:
Sipas gjinis prqindje m t madhe t
molarve t par t prhershm t nxjerur kemi tek
gjinia mashkullore.
Sipas nofullave prqindje m t madhe
hasim tek nofulla e poshtm.
Sipas ans s nofullave prqindje m t lart
kemi n ann e djatht.
Fjal kye: mollart e par t prhershm t
nxjerur, mandibulla, ana e djatht.
69
Adresa:
Dr. Valdet Iseini
Ordinanca stomatologjike
VALI-DENT
f. egran - Gostivar, 1230
email: valdet_i@hotmail.com
UDK: 616.314.5-089.87-057.874
BROJOT NA PRVITE
TRAJNI MOLARI EKSTRA -
HIRANI KAJ VOZRAS -
NITE GRUPI OD 7-mo I 8-mo
ODELENIE I NIVNA
KLASIFIKACIJA
SPORED VILICITE I
RABOVITE NA VILICITE
Valdet Z. Iseini, M. Sulejmani,
B. Saiti
Privatna stomatolo{ka ordinacija
"Vali-dent"
Privatna stomatolo{ka ordinacija
"M den tal"
Abstrakt
Celta na ovoj trud e da pokaème deka
brojot na postojanite prvi ekstrahirani
molari i nivna klasifikacija spored vilicite
i strana na vilicite. Za ova istraùvawe vo
tekot na 2010-2011 godina se ekzaminirani
vkupno 106 u~enici na vozrast od 7-mo i 8-mo
oddelenie, od koi 61 (57.55%) bea od ènski
rod, dodeka 45 (42.45%) od ma{ki rod.
So intraoralna kontrola e odreden
brojot na ekstrahirani molari i e napraveno
nivno obeleùvawe spored vilicite i strana
na vilicite.
Rezultatite od ova istraùvawe sme gi
obrabotile po statisti~ki pat i sme gi
prikaàle so grafikoni i i tabeli.
Od dobienite rezultati moè da
konstatirame deka:
- Spored polot pogolem procent na prvite
postojani predni ekstrahirani molari imame
kaj ma{kiot pol.
- Spored vilicite pogolem procent imame
kaj dolnata vilica;
- Spored stranata na vilicata pogolem
procent imame na desnata strana.
Klu~ni zborovi: prvite postojani molari,
mandibula, desna strana
NUMRI I MOLARVE T
PAR T PRHERSHM
T NXJERUR TEK
GRUPMOSHAT E KLASAVE
T 7-TA DHE 8-TA DHE
KLASIFIKIMI I TYRE SIPAS
NOFULLAVE DHE ANVE T
NOFULLAVE
Hyrje
Mollari i par i prhershm ose ndrysh
dhmbi gjasht vjear sht i vendosur dis tal
(n drejtim t vijs mediane t fytyrs) nga dy
paramolart e dyt por mezial nga t dy
molart e dyt.
Funksioni i ktij dhmbi sht i ngjashm
me at t t gjitha molarve i njohur si
prtypja. Nj funksion tjetr i rndsishm i tij
sht se ky dhmb s bashku me dhmbt e
frontit e fiksojn lartsin e kafshimit deri n
daljen e dhmbve t tjer. Interkuspidimi i tij
me dhmbin e nofulls tjetr e bn q t ruhet
raporti ndrnofullor dhe t pengohen anomalit
eventuale gjat daljes s dhmbve t tjer.
Pr kt arsye edhe An gel-i e vlersoi si elsi i
okluzionit t dhmbve.
Molari i par i prhershm sht cituar si
dhmbi m i priruri pr karies prej dhmbve
tjer t prhershm dhe kjo si rezultat i ekspo -
zimit t tij t hershm n mjedisin e gojs, pra
eruptimi i tij gjat kohs kur n zgavrn e
gojs kemi denticion t qumshtit dhe nor ma -
lisht morfologjia e tij. Sipas t dhnave nga
literatura, lokalizimi m i shpesht i kariesit
sht pikrisht n gropzat dhe hullit e
molarve edhe ate mbi 70%.
Pra molart e par jan dhmb m t
zakonshm t prekur nga kariesi dhe dhmbt
m t zakonshm q i nnshtrohen trajti meve
endodontike dhe nxjerrjeve.
M shum se 50 % e fmijve mbi
moshn 11 veare, kan nj provoj t kariesit
n kto mo lar t prhershm.
Deri n 45% t t gjith dhmbve t
nxjerrur jan molart e pare t prhershm.
Kariesi i dhmbve, i njohur edhe si prishja e
dhmbit apo nj zgavr e dhmbit, sht nj
smundje shum e prhapur kohve t fundit,
ku proceset bakteriale i dmrojn struktutar e
forta t dhmbit (zmaltin, dentinn, cementin).
70
BROJOT NA PRVITE
TRAJNI MOLARI EKSTRA -
HIRANI KAJ VOZRAS -
NITE GRUPI OD 7-mo I 8-mo
ODELENIE I NIVNA
KLASIFIKACIJA
SPORED VILICITE I
RABOVITE NA VILICITE
Voved
Prviot traen mo lar ili {est
godi{niot zab e staven distalno (kon
medijanata linija na liceto) od dvete
vtori predmolari, no mezijalni od dvete
vtori molari.
Funkcijata na ovoj zab e sli~na so toa
na site molari poznata kako xvakawe. Edna
druga zna~ajna funkcija e deka ovoj zab
zaedno so prednite zabi ja fiksiraat
visinata na zagrizot do pojava na drugite
zabi. Negovata interkuspidacija so zabot
na drugata vilica pravi da se za~uva me|u -
vili~niot odnos i da se spre~at even tu -
alnite anomalii vo tekot na izleguvawe na
drugi zabi. Za ova pri~ina i An gel go
procenil kako klu~ na okluzijata na
zabite.
Prviot traen mo lar e naveden kako
posklonen za karies od drugite trajni zabi
i ova kako rezultat na negovata rana
izlo`ba vo usnata sredina, zna~i negova
erupcija za vreme koga vo usnata {uplina
imame mle~na denticija I normalno
negovata morfologija. Spored podatocite
od literaturata, po~estoto lokalizirawe
na kariesot e tokmu vo boksovite i
brazdite na molarite i toa nad 70%.
Zna~i prvite molari se naj~estite
zabi pogodeni od karies i naj~estite zabi
koi se podloèni na endodontskiot
tretman i ekstrahireweto.
Pove}e od 50% od decata nad 11 god.
vozrast imaat iskustvo na kariesot vo ovie
trajni molari.
Do 45% na site izvadeni zabi se
prvite trajni molari. Kariesot na zabite
poznat kako rasipuvawe zabi ili {uplina
na zabot, e {iroka rasprostraneta bolest
vo posledno vreme, kade bakterijalnite
procesi gi o{tetuvaat tvrdite strukturi
na zabot (glazurata, dentinot, cementot).
Nse smundja nuk trajtohet, mund
t oj n dhimbje, infeksion, hum bjen e
dhmbit (nxjerrje), dhe n raste t rnda,
vdekjen si pasoj e infeksionit.
Sot kariesit mbetet nj nga
smundjet m t zakonshme n t gjith botn.
Qllimi i punimit
Qllimi i ktij hulumtimi sht q t
tregojm numrin e molarve t par t pr -
hershm t nxjerur tek grupmoshat e klasave
t 7-ta dhe 8-ta dhe klasifikimi i tyre siapas
nofulave dhe anve t nofullave.
Pr realizimin e ktij hulumtimi gjat
vitit 2010-2011 jan ekzaminuar gjithsej 106
nxns t klasave t 7-ta dhe 8-ta. Prej tyre 61
(57,55%) kan qen t gjinis femrore dhe 45
(42,45%) kan qen t gjinis mashkullore.
Kontrolli sht kryer tk shkolla fillore
Prparimi F. egran-Gostivar. Ekzaminimi
sht realizuar me an t pasqyrs dhe sonds
stomatologjike n prezenc t drits natyrore.
Gjat kontrollit sht caktuar gjendja
faktike e hapsirs s gojs, gjegjsisht numri i
molarve t par t prhershm t nxjerur pr
t dyja nofullat dhe ant e nofullave, ndrsa t
gjitha kto t dhna i kemi shnuar n kartonat
spe cial t cilat i patm pregaditur enkas pr
kt hulumtim.
T gjitha rrezultatet e fituara i kemi
prpunuar n menyr statistikore. Rezultatet e
fituar, statistikisht t pr punuar i kemi
paraqitur me an t grafikoneve dhe tabelave.

Rezultatet
Me an t grafikonit numr 1 i kemi
paraqitur t ekzaminuarit n baz t gjinis.
71
Ako bolesta ne se tretira, moè
da dovede do bolki, infekcija, gubewe
na zabot (ekstrakcija) i vo te{kite
slu~ai smrta kako posledica na
infekcijata.
Denes kariesot ostanuva edna od
naj~estite zaboluvawa vo celiot svet.
Celta na trudot
Celta na ovo istraùvawe e da go
pokaè brojot na trajnite prvi molari
ekstrahirani kaj vozrasnata grupa na 7-to i
8-to odelenie i nivna klasifikacija
spored vilicite i rabovite na vilicite.
Materijal i metod
Za realizacija na ovo istraùvawe vo
tekot na 2010 - 2011 god. se ispoitani
vkupno 106 u~enici od 7- to i 8-to odelenie.
Od niv 61 (57,55%) bea od ènski pol I 45
(42,45%) bea od ma{ki pol.
Kontrolata e napravena voosnovnoto
u~ili{te Perparimi s. êgrane.
Ispituvaweto e sprovedeno so ogledalo I
stomatolo{kata sonda vo prisustvo na
prirodna svetlina.
Pri kontrolite e utvrdena
fakti~nata sostojba na usnata {uplina,
odnosno brojot na prvite trajni molari
ekstrahirani za dvete vilici irabovite na
vilicite, dodeka site ovie podatoci gi
evidentiravme vo specijalni kartoni koi
gi spremivme posebno za ovo istraùvawe.
Site dobieni rezultati gi obra bo -
tivme statisti~ki. Dobienite rezultati,
statisti~ki obraboteni gi pretstavivme
so grafikoni i tabeli.

Rezultati
So grafikonot br.1 gi prezentiravme
ispitanite spored polot.
T ekzaminuarit sipas gjinis
Vajza 61(57.55%)
Djem 45(42.45%)
Gjithsej 106 t
ekzaminuar
Graf. 1
Paraqitja grafike
e t
ekzaminuarve
sipas gjinis
Graf. 1
Grafi~ki
prikaz na
ekzaminirani
spored pol
Nga grafikoni numr 1 shihet qart
se prej gjithsej 106 t ekzaminuar 61 apo
(57.55%) jan t gjinis femrore,
kundrejt gjinis mash kullore me 45 apo
(42.45%). Pra numri i vaj zave sht m i
lat edhe ate pr 16 ekzaminues ose (15.10%).
Me an t grafikonit numr 2 e kemi
paraqitur raportin e numrit t molarve t nxje rur
tek numri i prgjithshm i t ekzaminuarve.
Nga grafikoni numr 2 mund t vrejm se
nga gjithsej 424 mo lar q duhet t ishin
prezent, 70 ose 16.51% prej tyre mungojn n
fakt jan nxjerur, ndrsa numri i mbetur sht
354 ose 83.49%
Me an t grafikonit numr 3 e kemi
paraqitur raportin e numrit t molarve t
nxjerur tek gjinia femrore.
Nga grafikoni numr 3 vrehet qart se
nga gjithsej 244 mo lar q duhet t ishin
prezent tek gjinia femrore prej tyre 38 ose
(15.57%) jan t nxjerur, ndrsa numri i
mbetur i molarve sht 206 ose (84.43%).
72
Vo grafikonot br.1 jasno se gleda
deka od vkupno 106 ispitani 61 ili
(57.55%) se od ènski pol, nasproti
ma{ki pol so 45 ili (42.45%). Brojot
na devojkite e pogolem za 16
ispitanici ili (15.10%).
So grafikonot br. 2 sme go pred sta -
vile odnosot na brojot na ekstrahiranite
molari kaj vkupniot broj na egzami ni ra -
nite.
Od grafikonot broj 2 moè da pri -
metime deka od site 424 molari koi treba
da se prisutni, 70 ili 16.51% od niv falat
odnosno se vadeni, dodeka ostanatiot broj
e 354 ili 83.49%.
So grafikonot broj 3 sme go
pretstavile odnosot na brojot na
ekstrahiranite molari kaj ènskiot pol.
Od grafikonot broj 3 jasno se
primetuva deka od vkupno 244 molari koi
bi trebalo da bidat prisutni kaj ènskiot
pol od niv 38 ili (15.57%) se ekstrahirani,
dodeka brojot na ostanatite molari e 206
ili (84.43%).
Raporti i molarve t nxjerur tek t ekzaminuarit
Gjithsej 424
T nxjerur 70(16.51%)
T mbetur
354(83.49%)
Graf. 2
Paraqitja grafike
e raportit t
numrit t molarve
t nxjerur tek t
ekzaminuarit
Graf. 2
Grafi~ki
prikaz na
odnosot na
brojot
ekstrahiranite
molari kaj
egzaminiranite
Raportin e numrit t molarve t nxjerur tek
gjinia femrore.
T nxjerur 38(15.57%)
T mbetur
206(84.43%)
Gjithsej 244
Graf. 3
Paraqitje grafike
t raportit t
molarve t
nxjerur tek gjina
femrore
Graf. 3
Grafi~ki
prikaz na
odnosot na
ekstrahiranite
molari kaj
ènskiot pol
Tek grafikoni numr 4 e kemi
paraqitur raportin e vajzave me nga s
paku nj mo lar t ekstrahuar.
Nga grafikoni numr 4 vrejm nj
prqindje t lart t vajzave me nga s paku nj
mo lar t nxjerur edhe ate nga 61 vajza, 25 ose
40.98% prej tyre kan s paku nj mo lar t
nxjerur.
Nga grafikoni numr 5 vrehet se nga
gjithsej 180 mo lar q duhet t ishin prezent 32
ose (17.78%) prej tyre jan t nxjerur, ndrsa
numri i molarve t mbetur sht 143 ose
(82.22%).
Me an t grafikonit numr 6 i kemi
paraqitur numrin e djemve me nga s paku
nj mo lar t nxjerur.
73
Kaj grafikonot broj 4 sme go
prikaàle odnosot na ènskiot pol
so ekstrahiran na najmalku eden mo -
lar.
Od grafikonot broj 4 primetuvame go -
lem broj na ènskiot pol so najmalku eden
ekstrahiran mo lar I toa 61 devojki, 25 ili
40.98% od niv imaat najmalku po eden vaden
mo lar.
Od grafikonot broj 5 se primetuva
deka od vkupno 180 molari koi bi trebalo
da se prisutni 32 ili (17.78%) od niv se
ekstrahirani, dodeka brojot na ostanatite
molari e 143 ili (82.22%).
So grafikonot broj 6 sme prika -
ùvale brojot na ma{kite so najmalku eden
vaden mo lar.
Raportin e vajzave me nga s paku nj molar t
ekstrahuar
Gjithsej 61 vajza
Graf. 4
Paraqitja grafike
e numrit t
vajzave me nga
s paku nj mo lar
t nxjerur
Graf. 4
Grafi~ki
prikaz na
brojot na
ènskite so
najmalku eden
ekstrahiran
molar
Graf. 5
Raporti i numrit
t molarve t
nxjerur tek gjinia
mashkullore.
Graf. 5
Odnosot na
brojot na
ekstrahi-
ranite molari
kaj ma{kiot
pol.
Nga grafikoni numr 6 mund t
vrejm se nga 45 djem prej tyre 23
ose 51.11% kan s paku nj mo lar t
nxjerur
Tabela numr 1 tregon numrin e molarve
t par t prhershm t nxjerur t klasi fi kuar
sipas nofullave dhe anve t nofullave tek
gjinia femrore.
Nga rrezultatet e tabels 1 mund t shihet
qart se nxjerje t mollarve m tepr hasen tek
nofulla e poshtme (mandibulla) kundrejt
nofulls s siprme (maxilla). Pra prej gjithsej
38 mo lar t nxjerur 30 ose (78.94%). jan t
nxjerur n nofuln e poshtme (mandibulla),
kundrejt 8 apo (21.06%) nxjerjeve q jan
realizuar n nofuln e siprme (maxilla).
Kurse sa u prket anve t nofullave m
tepr nxjerje hasim n ann e djatht edhe at
prej 38 nxjerjeve, 22 ose (57.89%) jan n
ann e djatht, kundrejt ans s majt prej 16
nxjerjeve ose (42.11%).
74
Od grafikonot broj 6 moè da
pri me tu vame deka od 45 ma`ki od niv
23 ili 51/ 11% imaat najmalku po eden
vaden mo lar.
Tabela broj 1 pokaùva brojot na
prvite stalni molari ekstrahirani, kla -
si ficirani spored vilicite i stranite
kaj ènskiot pol.
Od rezultatite na tabelata 1 moè
jasno da se fleda deka pove}e ekstrahirani
prvi molari se primetuvaat kaj dolnata
vilica (mandibula) nasproti gornata vi -
lica (maksila). Zna~i od site 38 molari
ekstrahirani 30 ili (78.94%), se ekstra -
hirani vo dolnata vilica (mandibula),
spored 8 ili (21.06%) ekstrakcii koi se
izvedeni vo gorna vilica (maksila).
Dodeka spored stranite na vilicite,
pove}e ekstrakcii primetuvame vo desnata
strana i toa od 38 ekstrakcii, 22 ili
(57.89%) se vo desnata strana, spored
levata strana od 16 ekstrakcii (42.11%).
Graf. 6
Paraqitja
grafike e numrit
t djemve me
nga s paku nj
mo lar t nxjerur
Graf. 6
Grafi~ki
prikaz na
brojot na
ma{kite so
najmalku eden
eksrahiran
zab
Tab. 1 Tab. 1
Tabela numr 2 tregon numrin e
molarve t par t prhershm t
nxjerur t klasi fikikuar sipas nofulls
dhe anve t nofullave tek gjinia
mashkullore.
Nga rezultatet e tabels numr 2 mund t
vrejm qart se m s teprmi nxjerje hasim tek
nofula e poshtme gjegjsisht mandibulla
kundrejt nofuls s siprme apo maxilla. Pra
prej gjithsej 32 nxjerjeve, 23 ose (71.88%)
jan mo lar t nxjerur nga nofulla e poshtme,
kundrejt nofulls s siprme apo maxills me
9 ose (28.12%).
Kurse sa i prket anve t nofullave, m
tepr nxjerje hasim tek ana e majt edhe ate
prej 32 nxjerjeve 17 ose (53.12%), kundrejt
ans s djatht me 15 ose (46.88%)
75
Tabela broj 2 pokaùva brojot na
prvite molari ekstrahirani klasi -
fi ci rani spored vilicata i stranite
na vilicata kaj ma{kite pacienti.
Od rezultati na tabela broj 2 moè da
primetuvame jasno deka pove}e ekstrakcii
primetuvame kaj dolnata vilica odnosno
mandibula, nasproti gornata vilica -
maksila. Od 32 ekstrakcii, 23 ili
(71.88%) se molari ekstrahirani od dolna
vilica, nasproti gornata vilica ili
maksila so 9 ili (28.12%).
Dodeka spored stranite na vilicite,
pove}e ekstrakcii primetuvame na levata
strana i toa od 32 ekstrakcii 17 ili
(53.12%), nasproti desnata strana so 15 ili
(46.88%).
Tab. 2 Tab. 2
Fot.1 Prezenca e kariesit tek molart
ans s djatht n mandibull
Sl. 1 Prisustvo na karies kaj molarite
na desnata strana na mandibulata
Fot.2 Prezenca e kariesit tek t dy molart
e par n maksill
Sl. 2 Prisustvo na karies kaj prvite dva
molari na maksilata
Diskutimi
Si q pam nga rezultatet e grafikonit
numr. 1 vrehet dominimi i gjinis femrore
edhe ate me 16 t ekzaminuar apo (15.10%),
kundrejt gjinis mashkullore.
Duke u referuar grafikonit numr 2 ku
shihet qart se prej gjithsej 106 t ekzaminuar
apo 424 mo lar q duhet t ishin prezent, prej
tyre 70 ose 16.51% jane t nxjerur, q tregon se
edhe pse duket si shifr e vogl n krahasim me
numrin e prgjithshm t molarve q duhet t
ishin prezent prsri sht nj numr alarmues.
Sa i prket grafikonit numr 3 ku kemi
paraqitur numrin e molarve t par t
prhershm t nxjerur tek gjinia femrore, ku
prej 61 t ekzaminuarave ose 244 molarve q
duhet t ishin prezent, 38 mo lar ose (15.57%)
prej tyre jan t nxjerur.
76
Diskusija
Kako {to vidovme od rezultatite od
grafikonot sigurna e dominacijata vo
ènskiot pol, i toa 16 pregledani ili (15,1
%) za razlika od ma{kiot pol.
Osvrnuvaj}i se na grafikonot broj 2,
kade {to jasno se gleda deka od 106
pregledani ili 424 molari, koi treba da
bidat prisutni, od niv 70 (16.51%) se
ekstrahirani, koe pokaùva iako izgleda
kako edna mala brojka vo sporedba so
vkupniot broj na molarite koi treba da se
prisutni e alarmanten broj.
[to se odnesuva na grafikonot broj 3
kade {to e prikaàn brojot na izvadenite
trajni molari kaj ènskiot pol, kade {to
od 61 pregledani ili 244 molari koi treba
da se prisutni, 38 molari (15,57%) se
izvadeni.
Fot.3 Molari i par djathtas i nxjerur dhe molari i
an s majt i plombum
Sl. 3 Prviot desen mo lar ekstrahiran i
plombiraniot mo lar od desnata strana
Fot.4 Molari i par i nxjerur djathtas n maxill
dhe prezenca e kariesit tek molart t tjer pres ent
Sl. 4 Prviot desno ekstrahiran mo lar vo
maksilata i prisustvo na karies kaj drugite
prisutni molari
Fot.5 T dy
molart e nxjerur
tek mandibulla
Sl. 5 Dvata
ekstrahirani molari
kaj mandibulata
Sipas referimit t grafikonit numr
4 ku kemi paraqitur numrin e vajzave
me s paku nj mo lar t nxjerur, edhe
ktu shihet qart nj prqindje e lart edhe
ate afro 41% saktsisht 40.98%.
Nga rezultatet e grafikonit numr 5 ku
kemi paraqitur numrin e molarve t par t
prhershm t nxjerur tek gjinia mashkullore,
ku prej 45 t ekzaminuarve ose 180 molarve
q duhet t ishin prezent, 32 ose (17.78%) prej
tyre jan t nxjerur.
Kurse duke u referuar grafikonit numr 6
ku kemi raportin e djemve me nga s paku
nj mo lar t nxjerur, edhe ktu sikur te gjinia
femrore vrehet nj prqindje e lart edhe ate
mbi 50% saktsisht 51.11% apo prej 45
djemve 23 prej tyre kan s paku nga nj mo -
lar t nxjerur.
Duke u bazuar n t dhnat nga grafi -
konet numr 3 dhe 5 vrehet qart se gjinia
mashkullore ka prqindje m t lart t numrit
t molarve t par t prhershm t nxjerur
edhe pse gjinia femrore n kt hulumtim
sht n numr m t madh t t ekzami -
nuarve, ndrsa gjithashtu vrehet se gati do i
dyti i ekzaminuar n prgjithsi ka s paku nj
mo lar t nxjerur.
Nga rezultatet e tabels numr 1 t
klasifikimit t molarve t nxjerur sipas nofulave
dhe anve t tyre tek gjinia femrore shihet qart
se n mandibull kemi m tepr nxjerje edhe ate
30 ose 78.94% , ndrsa tek maxilla kemi 8 nxjerje
ose 21.06% , kurse sa u prket anve t nofullave
nxjerjet dominojn n ann e djatht edhe ate 22
nxerje ose 57.89% kundrejt ans s majt me 16
nxerje ose 42.11% .
Nga tabela numr 2 rezultatet e fituara
nga hulumtimi i yni q ka t bj me
klasifikimin e molarve t par t prhershm
t nxjerur sipas nofullave dhe anve t
nofullave tek gjinia mashkullore, shihet qart
se nga nofullat m e prfshime sht nofulla e
poshtme gjegjsisht mandibulla me 23 nxerje
ose 71.88% , kundrejt nofulls s siprme
gjegjsisht maxills me 9 nxjerje ose 28.13%,
kurse sa u prket anve t nofullave dominon
ana e majt me 17 nxjerje ose 53.12% kun -
drejt 15 nxjerjeve ose 46.88% q hasen n
ann e djatht.
Prfundimi
Nga rezultatet e fituara nga hulumtimi
jon si dhe nga ato q u treguan m sipr mund
t konkludojm se:
77
Osvrnuvajai se na grafikonot
broj 4 kade e prikaàn ènskiot pol
so najmalku eden ekstrahiran mo lar, i
ovde jasno se gleda go lem procent, i
toa 41% ili potocno 40,98%.
Od rezultatite od grafikonot broj 5
iskaàn e brojot na izvadenite prvi trajni
molari kaj ma{kiot pol, kade {to od 45
pregledani ili 180 molari koi treba{e da
se prisutni, 32 (17.78%) se izvadeni.
Odnosno osvrnuvaj}i se na grafi -
konot broj 6 kade {to go imame izve{tajot
za ma{kite so najmalku eden izvaden mo -
lar, se primetuva visok procent od nad
50% (51.11%), ili od 45 ma{ki, 23 od niv
imaat najmalku eden izvaden mo lar.
Osnovaj}i se na podatocite od
grafikonite broj 3 i 5 jasno se zabeleùva
deka ma{kiot pol ima povisok procent na
izvadeni trajni molari, iako ènskiot
pol vo ova istraùvawe e pogolem vo broj,
no istotaka se zabeleùva deka sekoj vtor
pregledan voop{to ima najmalku eden
izvaden mo lar.
Od rezultatite na tabelata broj 1,
klasifikacijata na molarite izvadeni
spored vilicite i nivnite strani kaj
ènskiot pol se gleda jasno deka vo
mandibula imame pove}e ekstarkcii, i toa
30 (78.94%), dodeka kaj maksilata imame 8
ekstrakcii (21,06%). {to se odnesuva na
stranite na vilicite ektarkciite domi -
niraat vo desnata strana, i toa 22
ektrakcii (57,89%), za razlika od leva
strana 16 ekstrakcii (42,11%).
Od tabelata broj 2 dobienite
rezultati od istraùvanjeto koi imaat cel
da gi klasificiraat izvadenite prvi
trajni molari spored vilicite i stranite
na vilicite kaj ma{kiot pol, jasno se gleda
deka od vilicite najzastapena e dolnata
vilica, poto~no mandibulata so 23
ekstrakcii (71,88%), za razlika od gornata
vilica 9 ekstrakcii (28,13%), odnosno {to
se odnesuva na stranite na vilicite preo -
vladuva levata strana so 17 ekstrakcii
(53.12%), za razlika od 15 ekstrakcii
(46.88%) od drugata strana.
Zaklu~ok
Od zdobienti rezultati od na{eto
istra ùvawe kako i od gore navedenite
moè da zaklu~ime:
1. Edhe pse mosha e re prsri vre -
het nj prqindje e lart e numrit
t molarve t par t prhershm
t nxjerur tek t dy gjinit n pr -
gjithsi.
2. Prqindje m t lart t molarve t nxje rur
kemi tek nofulla e poshtme gjegj sisht
mandibulla, q tregon se prej t dyja
nofullave mandibulla sht m e prekur
nga nxjerjet e molarve tek t dy gjinit.
3. Sipas klasifikimit t aneve t nofullave
ku kemi m tepr nxjerje kemi nj
dallim mes dy gjinive edhe ate:
a. Gjinia femrore dominon me ann e djatht
b. Gjinia mashkullore dominon me
ann e majt.
4.T gjitha kto prfundime tregojn s n
prgjithsi tek t gjith t ekzaminuarit
higjena orale sht shum e ult dhe se
njohurit pr higjen orale sigurisht jan
shum t vogla.
Pra si prfundim mund t shtojm se tek
kto t rinj duhet t ngritet vetdija pr nj
higjen orale m t mir dhe jet m t shn -
detshme.
UDC: 616.314.5-089.87-057.874
ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER (OSP)
NUMBER OF FIRST PERMANENT MOLAR EXTRACTED TO GRADES 7 AND 8
AND THEIR CLASSIFICATION BASED ON THE JAW AND SIDES OF THE JAW
Ab stract
The pur pose of this pa per is to show the num ber of first per ma nent exstractet mo lars and
their clas si fi ca tion ac cord ing to the jaws and sides. For this pur pose dur ing 2010-2011 were
ex am ined a to tal of 106 stu dents age classes of 7th and 8th. From them 61 (57.55%) were fe -
males, while 45 (42.45%) male.
By intaoral exsamination set num ber of first permanets exstractet mo lars and note them un -
der the jaw and sides of the jaw.
The get ting re sult of this re search, we have de vel oped a sta tis ti cal and pre sented in graphs
and ta bles.
From the get ting re sult we can con clude that: Gen der larger per cent age of first per ma nent
exstractet mo lar have sex males.
Ac cord ing jaws greater per cent age en coun ter to the lower jaw.
Un der jaw sides above per cent ages have on the right side.
Key words: first per ma nent exstractet mo lars, lower jaw, right side.
78
1. Iako vo mlada vozrast pak se zabe -
leùva visok procent na izvadeni
prvi trajni molari kaj dvata pola
voop{to..
2. Povisok procent na izvadeni traj -
ni molari imame kaj dolnata vi li -
ca, poto~no kaj mandibulata, {to
pokaùva deka istata e po zaseg -
nata kaj dvata pola.
3. Spored klasifikacijata na stra -
nite na vilicite gi imame sled -
nite rezultati:
a. Kaj ènskiot pol preovladuva
desnata strana,
b. Kaj ma{kiot pol preovladuva
lesnata strana.
4. Site ovie zaklucoci pokaùvaat
deka vo celina kaj site pregledani
oralnata higiena e oskudna i deka
soznanijata za oralnata higiena se
mali.
Kako zaklu~ok moè da navedeme deka
treba da se poka~i svesta za edna podobra
oralna higiena i za pozdrav ìvot.
Literatura
1. Pardo GI, Sreebny LM. Man age ment for the highly car ies - sus cep ti ble pa tient. J Prosthet
Dent 1992;67:637-44.
2. Larmas M. Sa liva and den tal car ies: di ag nos tic tests for nor mal prac tice. Int Dent J
1992;42:199-208.
3. World Health Or ga ni za tion. WHO Oral Health Coun try/Area Pro file Programme. Geneva,
Swit zer land:2000.
4. WHO Col lab o rat ing Cen tre on Oral Health,Uni ver sity of Malm, Swe den; 2003.
5. US De part ment of Health and Hu man Ser vices.Oral Health in Amer ica: A Re port of the Sur -
geon Gen eral. Rockville, MD: Na tional In sti tute of Den tal and Craniofacial Re search; 2000.
6. Aggerryd T. Goals for oral health in the year 2000: co op er a tion be tween WHO, FDI, and the
na tional den tal as so ci a tion. Int Dent J 1983;33:55-9.
7. Zadik D, Zusman SP, Kelman AM. Car ies prev a lence in 5 and 12 year-old chil dren in Is rael.
Com mu nity Dent Oral Epidemiol 1992
8. Tooth de cay hosted on the New York Uni ver sity Med i cal Cen ter website. Page ac cessed Au -
gust 14, 2006.
9. Southam JC, Soames JV (1993). 2. Den tal Car ies. Oral pa thol ogy (2nd ed.). Ox ford: Ox ford
Univ. Press.
10. Mellberg JR (1986). De min er al iza tion and remineralization of root sur face car ies.
Gerodontology 5 (1): 2531.
11. Borzabadi-Farahani, A; Eslamipour, F; Asgari, I (2011). As so ci a tion be tween orth odon -
tic treat ment need and car ies ex pe ri ence. Acta Odontol Scand 69
12. Selwitz, R. H., Ismail, A. I., & Pitts, N. B. (2007). Den tal car ies. Lan cet, 369(9555), 51-59
13. Rosenstiel, Ste phen F. Main tained by the Uni ver sity of Mich i gan Den tistry Li brary,
along with the Na tional In sti tutes of Health, Na tional In sti tute of Den tal and Craniofacial
Re search. 2000. Page ac cessed Au gust 13, 2006
14. Re leased by the (File in pdf for mat.) Page ac cessed Au gust 15, 2006
15. Touger-Decker R, van Loveren C (1 Oc to ber 2003). Am J Clin Nutr. 78 (4): 881S92S
16. Jain P, Shankar A, Ramaiah S. Den tal car ies and so cial de pri va tion. Lan cet.2007
24;369(9562):639. PubMed PMID: 17321303.
79
80
UDK: 616.314-089.843
PUNIM PROFESIONAL (PP)
NDIKIMI I
MEKA NIZMIT FIKSUES
T ABUTMENTIT N
STABILITETIN E SISTEMIT
IMPLANTOPROTETIK
Bardhyl Reani
1
, A. Qatiq
2
1
Zentrum fr Implantologie - Mnchen
2
Stomatoloki fakultet Zagreb
Odjel za fiksnu protetiku
Abstrakt
Me futjen e ti tan im plant - vidhave n prdorim
nga ana e Branemark-ut para 35 viteve (Brnemark et
al. 1969) sht br prparim n zhvillimin e
implantologjis n bot dhe n njohjen e implantateve
pr t z vendsuar dhmbt e humbur. Rritja e shpejt
e implantateve dentare, n nivel global ka br q sot n
mbar botn t jen vendosur disa miliona implantate.
Implantologjia njihet si shkenc m e prparuar n
Stomatologji, sht ndr sektort m inovativ q
pasuron Stomatologjin e cila n t ardhmen me nj
hap galopant do t jet e rndsishme pr tu zhvilluar
edhe m tutje. Me zhvillimin e Implantologjis dhe
protetiks bashkkohore, parimet e fiksimit, gjegjsisht
shtrngimit t restaurimeve protetike fikse mbi im -
plantet dentare kan ndryshuar n mnyr t kon -
siderueshme. Sot mundet me an t implantateve,
pothuajse t gjith dhmbt q mungojn n t dyja
nofullat, si dhe tek nofullat pa dhmb, s bashku me
proceset Augmentative kockore, me an t implan -
tateve t zgjidhet do situat e padhmbsis. Para
10-15 viteve parimi themelor dhe i vetm ka qen
shtrngimi i vetm me an t vids. N literatur pro -
blemi nuk sht zgjidhur dhe kjo sht mjaft e
nevojshme q t bhen analiza mbi ndikimin Implanto -
protetik, zvendsimin dhe stabilitetin e tij biologjik
dhe marrdhniet me florn mikrobiologjike q pr -
caktojn udhzimet e vendosura n zgjedhjen e
protokollit op ti mal t fiksimit, n mnyr q t arrihet
stabiliteti dhe biodiversiteti. Ky artikull ofron nj
pasqyr t karakteristikave t ndryshme t fiksimit t
implantit me an t Vids dhe imentos, si ata mund t
ndikojn n estetik, reha bilitim, mbyllje, qasje, koston
dhe restaurimin e prkohshm t restaurimit Protetik.
Fjal kye: Restaurime Protetike RP, Implan -
toprotetike IP.
81
Adresa:
Bardhyl Reani
b.recani@gmx.de
UDK: 616.314-089.843
PROFESIONALEN TRUD (PT)
VLIJANIETO NA
FIKSI RANIOT MEHA -
NIZAM NA ABUTMENTOT
VO STABILNOSTA NA
IMPLANTOPROTETSKI
OT SISTEM
Bardul Re~ani 1, A. ]ati} 2
1
Zentrum fr Implantologie Mnchen
2
Stomatolo{ki fakultet Zagreb
Odel za fiksna protetika
Apstrakt
So voveduvaweto na im plant ti ta nium {ra -
fovi vo upotreba od strana na Branemark pred 35
godini (Brnemark et al. 1969) napraven e napredok
vo razvojot na implantologijata vo svetot i vo
priznavaweto na implantite za da gi zamenat
izgubenite zabi. Brziot rast na stomatolo{kite
implanti, na globalno nivo naparvil deneska vo
celiot svet da bidat postaveni milioni implanti.
Implantologija se poznava kako najunapredena
nauka vo stomatologijata, e me|u najinovativnite
sektori koj ja zbogatuva Stomatologijata i koja vo
idninata so eden go lem ~ekor }e bide va`no da se
razviva i ponatamu. So razvojot na implanto lo gi -
jata i sovremenata protetika, principite na fik -
sacijata odnosno zategnuvaweto na fiksnite
proteti~ki restavracii nad zabnite implanti se
menuvaa zna~itelno. So pomo{ na implantite denes
moè da se re{at re~isi site zabi koi nedostasuvaat
vo dvete vilici kako i kaj vilicite so bez zabi,
zaedno so koskenite augmentativni procesi so
pomo{ na implantite da se re{i sekoja situacija na
bez zabnosta. Pred 10-15 godini edinstveniot i
osnovniot princip bil samo stesnuvaweto so pomo{
na {rafot. Vo literaturata problemot ne e re{en i
ova e mnogu va`na da se napravat analizi za
vlijanieto na implantoprotetikata, zamenuvaweto
i biolo{kata stabilnost i odnosite so mikro -
biolo{kata flora koi gi odreduvaat upatstvata
utvrdeni vo izborot na optimalniot protokol na
fiksiraweto so cel da se postigne stabilnosta i
biodiverzitetot. Ovaa statija dava pregled na
razli~nite karakteristiki na fiksiraweto na
implantite so pomo{ na {rafot i cementot, kako
tie moè da vlijaat vo estetikata, rehabilitacijata,
zatvoraweto, pristapot, ekonomi~nosta i pri vre -
menata restavracija na protetskata restavracija.
Klu~ni zborovi: Proteti~ki restavra cii PR,
protetskiimplanti PI
NDIKIMI I MEKA NIZMIT
FIKSUES T
ABUTMENTIT N
STABILITETIN E SISTEMIT
IMPLANTOPROTETIK
Qllimi
N implantoprotetik (m tutje IP)
prdoren dy metoda t fiksimit, gjegjsisht
shtrngimit t restaurimeve protetike (m
tutje RP) n abutmentin e implantatit: fiksimi
me an t imentos dhe vids. Fiksimi me an
t imentos mundson zgjidhje t lart
estetike dhe krijimin e nj hapsire t mbyllur
hermetikisht midis kufirit t abutmentit dhe
restaurimit protetik. Nga ana tjetr, fiksimi me
an t vids mundson heqjen e leht t
restaurimit protetik dhe servisimin e tyre, por
ana neg a tive e saj sht kolonizimi bakterial i
hapsirs ndrmjet kufirit t abutmentit dhe
restaurimit protetik. Qllimi i punimit sht t
prcaktoj efektin e llojit t fiksimit dhe sta -
bilitetit biologjik t restaurimeve implanto -
protetike. N hulum ti min ton pr t vlersuar
statusin e pr gjith shm me dic i nal dhe
higjienn orale t pacientve, sht prdorur
pyetsor, gjendja e restaurimeve protetike dhe
indeve t buta. Shqyr timi statistikor i
komplikimeve meka nike dhe biologjike do t
na mundsoj for mi min e udhzimeve klinike
pr zgjedhjen e nj tipi op ti mal t
fiksim-shtrngimit t resta uri meve implanto -
protetike n do situat klinike. (Skica 1)
82
VLIJANIETO NA FIK -
SI RANIOT MEHANIZAM
NA ABUTMENTOT VO
STABILNOSTA NA
IMPLANTOPROTETSKI
OT SISTEM
Cel
Vo imlantologijata (ponatamu IP) se
upotrebuvaat dve metodi na fiksiraweto
odnosno zategnuvaweto na proteti~kite
restavracii (ponatamu PR RP) vo abut -
mentot na implantot: fiksiraweto so
pomo{ na cementot i {rafot. Fiksi -
raweto so pomo{ na cementot ovozmoùva
visoko estetsko re{enie i formirawe na
eden hermeti~ki zatvoren prostor pome|u
granicata na abutmentot i protetskoto
res tavrirawe. Od druga strana, fiksi -
raweto so pomo{ na {rafot ovozmoùva
lesno otstranuvawe na protetskoto res -
tav rirawe i nivnoto servisirawe. Celta
na trudot e da go odredi efektot na vidot
na fiksiraweto i biolo{kata stabilnost
na implantoprotetskite restavracii. Vo
na{eto istraùvawe za da se proceni
op{tiot medicinski sta tus i oralnata hi -
gi ena na pacientite e upotreben pra {al -
nik, sostojbata na protetskite restav ra -
cii i mekite tkiva. Stati sti~koto
razgle duvawe na mehani~kite i bio -
lo{ kite komplikacii }e ni go ovozmo -
ùvaa formiraweto na klini~kite upati
za izbor na eden vid optimalno fik sirawe
- zategnuvawe na implanto pro tet skite
restavracii vo sekoja klini~ka situacija.
(Skica 1)
Skica Nr.1 Paraqitje grafike e
kufi-linjve ndrmjet abutmentit,
implantit dhe kurors s dhmbit me
an t vids dhe imentos, sipas
Dorothe Ju dith Augenstein 2007
Materiali dhe metodat
Pacientt e Studimit prbheshin nga
pacientt t cilt iu nnshtruan nj terapie
implantologjike q nga viti 2006 e kndej, n
qendrn pr implantologji n Mynih dhe
Departamentit t Kirurgjis Orale dhe
Maksilofaciale t Philips Universitetit n
Mar burg t Gjermanis. Jan prdorur disa
sisteme t ndryshme implantatesh ku m t
zakonshme ishin implantet e prodhuesit t
firms No bel Biocare nga Suedia dhe
Brnemark. T gjith pacientt jan kon -
trolluar rregullisht n intervale t rregullta.
Pr qllimin e standardizimit dhe siste -
matizimit u b nj pyetsor, i cili nga do
pacient bn mbledhjen e t dhnave pr
gjendjen e prgjithshme mjeksore dhe t
83
Skica br.1 Grafi~ki prikaz na
granica- liniite pome|u abutmentot,
im plantot i koronkata na zabot so
pomo{ na {rafot i cementot, spored
Dorothe Ju dith Augenstein 2007
Materijal i metod
Pacientite na na{eto istraùvawe
bea pacienti koi napravija edna implan -
tolo{ka terapija od 2006 na vamu, vo
centarot na implantologija vo Minhen i
Odddelot za Oralna i Maksilo Facijalna
Hirurgija na Philips Univerzitetot vo
Mar burg, Germanija. Upotrebeni se nekoi
razli~ni sistemi na implanti kade
najvoobi~ajni bea implantite na firmata
No bel Biocare od {vedska i Brnemark.
Site pacienti se kontroliraa redovno vo
redovni intervali. Za celta na stan -
dardiziraweto i sistematiziraweto e
napraven eden pra{alnik so koj od sekoj
pacient sobravme podatoci za op{tata
zdravstvena sostojba i sostojbata za
oralnoto zdravje, upotrebata na lekovite,
gjendjes s shndetit oral, prdorimit t
medikamenteve, indeksit t higjiens
orale, shikimin dhe analizimin e
implan teve, dukurin e dmtimit,
komplikimet mekanike dhe biologjike
t tyre. Grupi i Studimit prbhej nga t
paktn 50 pacient dhe t paktn 100
implantet e implantuar. Abutmentet ishin mir
t fiksuara me vid pr implantet. Formuam
dy grupe t ndara sipas metods s fiksimit t
RP n Abut ment. Njri nga grupet prbhej
nga RP t cilt ishin t fiksuar pr Abutmentin
e implantatit me an t vids, kurse grupi i
dyt t fiksuara me an t imentos. Rezultatet
e ktij hulumtimi mund t kontribuojn n nj
kuptim m t mir t proceseve mikro -
biologjike n dhe rreth implantateve dhe
restaurimeve implantoprotetike. Shqyrtimi
statistikor i komplikimeve mekanike dhe
biologjike do t lejoj formimin e udhzimeve
klinike pr zgjedhjen e tipit op ti mal t fiksimit
t RP n do situat klinike.
Rezultati
N hulumtimin ton morn pjes gjithsej 51
pacient, t gjinis dhe t moshave t ndryshme.
Mesatarja aritmetike (devijimi stan dard)
ishte mosha 56,5 vjet. Pjesmarrsi m i ri
ishte 22 vje dhe m i vjetri 86 vje.
Tabela 1. Pjesmarrsit sipas gjinis
n (%)
Meshkuj 28 54.9
Femra 23 45.1
Gjithsej 51 100
Gjithashtu n hulumtinin ton, sipas
pyetsorit t gjith pacientt ishin n gjendje
t mir shndetsore dhe nuk vuanin nga ndo -
nj smundje kancerogjene dhe nga terapia e
tyre shihej, se gjithashtu nuk kishin pranuar
Kemoterapi ose terapi me Bifosfonat. Si
smundje kronike paraqiteshin m shum
smundjet kardiovaskulare diku 45%, vijonin
rregullimet metabolike, sidoms Diabeti tip I
dhe II me 25% , pastaj 5% smundjet psiqike,
sidomos Depresioni klasik dhe smundje t
tjera me 25%. N praktikn e prditshme kan
rndsi faktort e riskut ka duhet t kihen
parasysh gjat anamnezs, kto faktor jan:
84
indeksot na oralnata higiena,
pogledot i analiziraweto na
implantite, fenomenot na
o{tetuvaweto i nivnite mehani~ki i
biolo{ki komplikacii. Grupata na
istraùvaweto se sostoi od najmalku
50 pacienti i najmalku 100 implantirani
implanti. Abutmentite bea dobro fik -
sirani so {raf za implantite. Formi -
ravma dve odvoeni grupi spored metodata
na fiksiraweto na PR vo abutmentot.
Ednata od grupite se sostoe{e od PR koi
bea fiksirani za abutmentot na implantot
so pomo{ na {rafot, dodeka vtorata grupa
fiksirani so pomo{ na cementot.
Rezultatite na ovo istraùvawe moè da
pridonesuvaat vo edna podobra smisla na
mikrobiolo{kite procesi vo i okolu
implantite i implantoprotetskite
restav racii. Statisti~koto razgleduvawe
na biolo{kite i mehani~kite kompli -
kacii }e ovozmoùva formirawe na
klini~kite upati za izbor na optimalniot
vid na fiksiraweto na PR vo sekoja
klini~ka situacija.
Rezultatot
Vo na{eto istraùvawe u~estvuvaa 51
pacient od razli~na pol i vozrast.
Aritmeti~kiot prosek (standardna
devijacija) be{e 56.5 god. Najmladiot
u~esnik be{e 22 god. a najstariot 86 god.
Tabela 1. U~esnicite spored polot
n (%)
Maì 28 54.9
@eni 23 45.1
Vkupno 51 100
Isto taka vo na{eto istraùvawe,
spored pra{alnikot site pacienti bea vo
dobra zdravstvena sostojba i ne boleduvaa
od nekoja kancerogena bolest i nivnata
terapija isto taka se gleda{e deka ne
primile hemoterapija ili terapija so
bifosfonat. Kako hroni~na bolest pove}e
se javuvaa kardiovaskularnite bolesti
nekade okolu 45%, sleduvaa metabo -
li~kite naru{uvawa osobeno Diabetot
tip I i II so 25%, potoa 5% psihi~kite
bolesti osobeno klasi~nata depresija i
drugite bolesti so 25%. Vo sekojdnevnata
praktika se va`ni rizi~nite faktori koi
mora da bidat zemeni vo predvid pri
anamnezata, ovie faktori se:

a. Hiperlipidemia,
b. Diabetus miellitus,
c. Pirja e duhanit,
d. Hipertensioni ar te rial.
Tabela . Pjesmarrsit sipas llojit t
fiksimit t implantit
Lloji i fiksimit t
implantatit
n (%)
iment 32 (62,7)
Vid 19 (37,3)
Gjithsej 51 (100,0)
N grupin e par nga pacientt ishin 32
implante dentare q ishin t fiksuar me an t
imentos dhe varonte n t gjitha harqet
dentare qoft lat eral apo fron tal.
Numri tjetr prbhej nga 19 pacient,
tek t cilt implantet dentare ishin t pr -
forcuar me an t vids. Gjat kontrollimit t
tyre sipas nevojs nxirreshin komplet kon -
strukcionet protetike dhe bhej ekzaminimi i
indeve t buta. N fotografit e m poshtme
duken qart disa shembuj t fiksimit t
implanteve me Abutmentet me an t vids
dhe imentos.
85
a) Hiperlipidemia,
b) Diabetus miellitus,
c) Pu{eweto,
d) Arteriska hipertenzija.
Tabela . U~esnicite spored vidot
na fiksiraweto na implantot
Vidot na fiksiraweto
na implantot
n (%)
Ce ment 32 (62,7)
[raf 19 (37,3)
Vkupno 51 (100,0)
Vo prvata grupa na pacienti bea 32
zabni implanti koi bea fiksirani so
pomo{ cementot i varira{e vo site den -
talni lakovi bilo lateralni bilo
frontalni.
Drugiot broj se sostoe{e od 19
pacienti kaj koi zabnite implanti bea
zasileni so pomo{ na {rafot. Za vreme na
nivnata kontrola spored potrebata se
vadea komplet protetskite konstrukcii i
se prave{e ispituvawe na mekite tkiva.
Vo slednite sliki jasno se gledaat nekoi
primeri na fiksiraweto na implantite so
abutmentite so pomo{ na {rafot i
cementot.
Foto 1: Fiksimi i RP me an t vids
Foto 1: Fiksiraweto na PR so pomo{ na {rafot
Foto 2: Fiksimi RP me an t imentos
Foto 2: Fiksirawato na PR so pomo{ na cementot
Ekzistojn lloje t ndryshme t
fiksimit t Suprastrukturave IP sidomos
me an t vidhave:
Fiksimi me Dolder n dy ose m
shum implantate (Renk et al. 1995)
Fiksimi me topa Atameni (Rich ter et
al. 1996)
Fiksimi me teleskop kurora (Renk et
al. 1995)
Fiksimi i Urave t ndryshme dhe kuro -
rave me an t vids ose imentove
Linja e fiksimit midis sulkusit t implan -
tatit dhe Abutmentit, teknikisht e nxitur nga
nj mikro arje, konsiderohet si kufi boshllk
midis Abutmentit dhe Implantatit, e cila mund
t shrbeje si nj vend pr grumbullimin e
mbeturinave dhe rritjen e numrit t bakterieve.
86
Postojat razli~ni vidovi na
fiksiraweto na suprastrukturite
IP osobeno so pomo{ na {rafovite.
Fiksiraweto so Dolder so dve ili
pove}e implanti (Renk et al. 1995),
Fiksiraweto so ata~men topki
(Rich ter et al. 1996),
Fiksiraweto so teleskop koronki
(Renk et al. 1995),
Fiksiraweto na razli~nite
mostovi i koronki so pomo{ na
{rafot ili cementot.
Linijata pome|u sulkusot na im -
plantot i abutmentot, tehni~ki vodena od
mikro puknatina, se smeta kako grani~na
praznina pome|u abutmentot i implantot,
koja moè da posluì kako edno mesto za
sobirawe na otpadot i zgolemuvawe na
brojot na bakteriite.
Foto 3: Fiksimi me Dolder n dy ose m shum implantate
Foto 3: Fiksiraweto so Dolder so dve ili pove}e implanti
Foto 4: Fiksimi me topa Atamena Foto 4: Fiksiraweto so ata~men topki
Foto 5: Fiksimi me teleskop kurora Foto 5: Fiksiraweto so teleskop koronki
Bazuar n prgjigjet e pyetsorit,
lidhur me metodn e hulumtimit dhe
izolimit t indeksave t Gingivs dhe
Pllakut den tal, nuk u vrejtn ndry -
shime t mdha. Gjat matjeve t
xhepave parodontal, sulkuset e xhepave
silleshin prej 1-4 mm, ndrsa n disa implante
kishte edhe gjakosje gjat sondimit t tyre.
Kjo do t thot se nuk bhej fjal pr ndezje t
indeve t forta p.sh. periimplantit, por pr nj
inflamacion t leht t indeve t buta,
gjegjsisht mukozs. Me ekzaminimin
profilaktik, gj q preferohet dhe sht
parakusht para se t bhet implantimi dentar,
jan ekzaminuar kto simptome dhe kemi
pasur rezultate t mira. Kjo sht demantuar
dhe preferohet nga organizata t ndryshme
implantologjike botrore, d.m.th profilaksa
sht mnyra m e mir pr mirmbajtjen dhe
kohzgjatjen e implantateve. Por, pa marr
parasysh sht pr tu diskutuar problematika
se a ndikon mnyra e fiksimit t supra -
strukturave Protetike n humbjen e implan -
tateve dentare dhe se n far mnyre kontri -
buojn edhe kolonizimet e sojeve t ndryshme
mikrobiologjike.
Diskutimi
Tek pacientt me diagnoz t
periimplantitit, sipas literaturs kolonizimi i
llojeve t ndryshme bakteriale sht pr -
caktuar kryesisht me an t testeve t
ndryshme mikrobiologjike si p.sh. Actino -
bacillus actinomycetemcomitans, Porphy -
romonas gingivalisa, Prevotella intermedia,
Bacteroides forsythusa dhe Treponema
denticola. Shumica e autorve nuk citojn
gjithmon analizat e njjta mikrobiologjike,
por nga literatura mund t msojm se spektri
i llojeve t lartprmendura bakteriale jan
karakteristike q kontribuojn deri tek
manifestimi i nj lloji parodontisi t prparuar
n denticionin nor mal. Megjithat, prshkak
t metodave t ndryshme diagnostike n
literatur nuk sht e sigurt a gjenden t
gjitha llojet e bakterieve t lartprmendura n
t gjitha periimplantitet, ose vetm te disa prej
tyre. Sipas literaturs n dispozicion,
hulumtimet e deritanishme merren me stabi -
litetin biologjik, me statikn e supra -
konstrukcioneve IP, gjendjen klinike, me
analiza radiologjike dhe instrumentale t
87
Vrz osnova na odgovorite na
pra{alnikot, povrzani so metodot na
istraùvaweto i izolacijata na
indeksot na gingivot i dentalniot
plak, ne bea zabeleàni zna~ajni
promeni. Za vreme na merewata na
paradontalnite xebovi sulkusite na
xebovite bea 1-4 mm, dodeka vo nekoi
implanti ima{e i krvarewe i za vreme na
nivnoto sondirawe. Ova zna~i deka ne se
raboti za vospalenie na tvrdite tkiva
pr.periimplantitot, tuku za edna lesna
inflamacija na mekite tkiva, odnosno
sluznicata. So ispituvaweto na profi -
laktot koja se preferira i e preduslov
pred da se napravi stomatolo{kiot im -
plant, se ispituvani ovie simptomi i
imavme dobri rezultati. Ova e
demantirano i se preferira od razli~nite
svetski implantolo{ki organiacii, zna~i
profilaksata e najdobar na~in za odrù -
vaweto i vremetraeweto na implantite.
No, bez ogled na toa, treba da se razgovara
za problematikata, dali vlijae na~inot na
fiksiraweto na proteti~kata supra struk -
tura vo gubeweto na zabnite implanti i
deka vo koj na~in pridonesuvaat i
koloniite na nivnite mikrobiolo{ki
vidovi.
Diskusija
Kaj pacientite so dijagnoza na
perimplantit spored literaturata,
kolonizacijata na razli~nite bakteriski
vidovi se opredeleni spored razli~nite
mikrobiolo{ki testovi pr.
Actinobacillus actinomycetemcomitans,
Porphyromonas gingivalisa, Prevotella
intermedia, Bacteroides forsythusa i
Treponema denticola. Pogolemiot broj na
avtori ne sekoga{ gi citiraat istite
mikrobiolo{ki analizi, no od
literaturata moè da nau~ime deka
gorenavedenite vidovi na bakterii se
karakteristi~ni, koi pridonesuvaat za
manifestacija na eden vid napreden
parodontis vo normalnata denticija.
Me|utoa, zaradi razli~nite dijagnosti~ni
metodi vo literaturata ne e sigurno dali
se nao|aat site vidovi na gorenavedenite
bakterii vo site implantiti ili samo vo
nekoi od niv. Spored dostapnata
literatura dosega{noto istraùvawe se
bavi so biolo{kata stabilnost, so
statistikata na suprakonstrukciite IP,
klini~kata sostojba, so radiolo{kata i
instrumentalnata analiza na peri -
mplantarnata sostojba na koskenoto tkivo
i kohezijata na koskata so povr{inata na
gjendjes periimplantare t indit kockor
dhe at/hezionit t kocks me siprfaqen
e implantatit, si dhe me dendsin e
indit kockor periferik, analiza t indeve
t buta me an t indeksit t Pllakut dhe
indeksit t higjiens orale.
Lang, Wil son dhe Corbet (2000) kan
hulumtuar n diagnosticimin, prevencionin
dhe n terapin e komplikimeve biologjike n
IP. Kan prfunduar, se nse lejohet
akumulimi i pllakut den tal, mukoziti inicues
mund t kaloje n periimplantit. Shndet -
shmrin e periimplantitit t indeve t buta,
krahasuar me Abutmentin e retinuar me
iment ose Vid kan br edhe Weber et al.
(2006). Mbas nj studim-hulumtimi tre
vjear, gjat s cils kan br prcaktimin e
gjakosjeve t sulkuseve paradontal, indeksin e
pllakut den tal modifikues, mukozs s
keratinizuar, nivelit t Gingivs dhe rezultatet
e terapis IP, kan konstatuar se indet e buta
periimplantare reagojn favorshm n
fiksimin e kurorave me an t Vids n
krahasim, se sa me an t imentos, por nuk
kishte asnj ndryshim n incidencn e
recesionit t indeve t buta midis dy meto -
dave. Pr kt stomatologt kan preferuar
imentimin e restaurimeve protetike, ndrsa
pacientt kan qen t knaqur me fiksimin e
restaurimeve edhe me an t imentos edhe
me an t Vids. Hulumtimet e deritanishme
citojn, se prve stabilitetit mekanik t
implantatit, ndikim t rndsishm n
stabilitetin biologjik t implantatit bn edhe
flora mikrobiologjike e hapsirs s gojs,
sidomos lloji dhe numri i sojeve bakteriale n
dhe rreth indeve t buta periimplantare.
T gjith autort kan nj pikpamje t
njejt, se mikro t arat dhe hapsirat e Abut -
mentit t implantatit dhe n to mikro -
organizmat e gjetur, jan prgjegjse q atyre
ju atribuohet nj rndsi e veant n
formimin dhe mirmbajtjen e peri implan -
titisit. Kjo n vetvete kontribuon n efektet e
ekzaminimit dhe trajtimin e periimplantitis-it.
Prfundim
Edhe pse paradigma ka ndryshuar n fa -
vor t fiksimit me an t imentos, por
shumica mendojn se fiksimi me an t vids
ende ka shum dhe shpjegojn pozicionin e
tyre ndaj argumenteve q lidhen me
kontrollin m t mir t indeve t buta, duke
88
implantot, kako i so gustinata na
perifernoto koskeno tkivo, ana -
lizata na mekite tkiva so pomo{ na
plo~niot indeks i indeksot na
oralnata higiena.
Lang, Wil son i Corbet (2000) istra -
ùvale vo dijagnosticiraweto, preven -
cijata i vo terapijata na biolo{kite
komplikacii na IP. Tie zaklu~ile deka,
ako se dozvoluva akumulacija na
dentalniot plak, prvi~nata mukoza moè
da pomine vo perimplantit. Zdravosta na
perimplantitot na mekite tkiva,
sporedena so retiniraniot abut ment so ce -
ment ili {raf go napravile i Weber et al.
(2006). Posle edno tri godi{no istra -
ùvawe vo tekot na koi tie go odredile
krvareweto na paradontalnite sulkusi,
indeksot na dentalniot modificiran
plak, keratiniziranata sluznica, nivoto
na gingivata i rezultatite na IP
terapijata, konstatirale deka perimplan -
tarnite meki tkiva reagiraat pozitivno
vo fiksiraweto na koronkite so {raf vo
sporedba so tie so ce ment, no nema{e
nikakva promena vo incidencata na
recesijata na mekite tkiva pome|u dvete
metodi. Zatoa stomatolozite preferirale
cementirawe na protetskite restavracii,
dodeka pacientite bea zadovolni i so
fiksiraweto so pomo{ na cementot i so
pomo{ na {rafot. Dosega{nite istra -
ùvawa citiraat deka osven mehani~kiot
stabilitet na implantot, zna~ajno
vlijanie vo biolo{kata stabilnost na
implantot pravi i mikrobiolo{kata
flora na ustata, osobeno brojot na
bakteriskite vidovi vo i okolu mekite
perimplantarnite tkiva.
Site avtori imaat sli~en stav, deka
mikro puknatinite i prostorijata na
abutmentot na implantitot i
mikroorganizmite pronajdeni vo niv, se
odgovorni i deka na niv im se prepi{uva
edno golemo zna~ewe vo formiraweto i
odrùvaweto na perimplantitot. Ovaa
sama po sebe pridonesuva vo faktot na
ispituvaweto i tretiraweto na
perimplantitot.
Zaklu~ok
Iako paradigmata e smeneta vo prilog
na fiksiraweto so pomo{ na cementot, no
pove}eto mislat deka fiksirawto so
pomo{ na {rafot se u{te ima mnogu da se
objasni nivnata pozicija kon argumentite
koi se povrzuvaat so podobrata kontrola
lehtsuar heqjen e restaurimeve dhe
riparimin e saj m t leht dhe m t
mir jasht gojs. Megjithat, pr shkak
t pozits s fiksimit t vids n lidhje
me boshtin lon gi tu di nal t implantit
dhe kurors s dhmbit n segmentin e
dhmbve fron tal vihet si akcent i
konsiderueshm fiksimi me an t imentos.
Nj ar gu ment shtes pr fiksimin me an t
imentos sht zhvillimi i cilsis s lart t
imentove ngjitse me at/hezion t shklqyer
dhe nj afrim i mundsis pr t prdorur
kurora individuale nga cirkoniumoksidi dhe
aplikimi i punimeve estetike t larta keramike.
Prandaj, n origjinn e praktiks s fiksimit
terapeutik n segmentin e harkut fron tal
dentar, preferohet fiksimi me an t imentos,
ndrsa n segmentin lat eral preferohet fiksimi
me an t vids. Rezultatet e ktij hulumtimi
mund t kontribuojn n nj kuptim m t
mir t proceseve mikrobiologjike n dhe
rreth implantateve dhe restaurimeve implan -
to protetike. Shqyrtimi statistikor i kompli -
kimeve mekanike dhe biologjike do t lejoj
formimin e udhzimeve klinike pr zgjedhjen
e tipit op ti mal t fiksimit t Abutmenteve dhe
RP n do situat klinike. Argumenti tjetr i
fiksimit IP me an t vidhs sht, se mund t
mbetet hapsir e lir n mes t kufirit dhe
restaurimit q mund t kolonizohet nga
bakteriet dhe kshtu mund t bhet nj burim i
infeksionit bakterial. Tek pacientt nor mal,
flora bakteriale periimplantare sht e
ngjashme me florn bakteriale t nj dhmbi
natyral. Me definimin e llojeve m t shpeshta
bakteriale, do t kishte kontribuar pr nj
trajtim m efektiv dhe m t shpejt t peri -
implantitit. Tek harku dentar lat eral sidomos
n nofulln e poshtme, nga shkaku i forcave t
mdha prtypse rekomandohet q kurorat t
fiksohen me an t vidhave.
Eksperienca jon tregon se tek implantet
t cilt fiksohen me an t imentos n kt
hark den tal, vjen shpesh her deri tek thyerjet
ose plcitja e restaurimeve keramike, gj q
vshtirson restaurimin e tyre n goj. N kto
raste duhet patjetr t dmtohen kurorat dhe t
bhet sanimi i tyre, gj q veshtirson pjesn
financiare t pacientit. Nj rindrtim i
konstrukcioneve implantoprotetike sht i
domosdoshm prej fillimit. Ky skt nj ar gu -
ment shum i fort n prparsin e fiksimit
me an t vids n harqet laterale, ndrsa nga
89
na mekite tkiva, olesnuvaj}i go
otstranuvaweto na restavracijata i
nivnata polesna i podobra popravka
nadvor od ustata. Sepak, poradi
pozicijata na fiksiraweto na
{rafot vo vrska so longitudinalnata
oska na implantot i koronkata na zabot vo
segmentot na frontalnite zabi se stava
zna~itelen akcent na fiksiraweto so
pomo{ na cementot. Eden dopolnitelen ar -
gu ment za fiksiraweto so pomo{ na
cementot e razvojot na visokiot kvalitet
na zalepeniot ce ment so odli~na kohezija
i mo`nost za koristewe na individualni
koronki od cirkoniumoksid i primena na
visokite estetski kerami~ki dela.
Pa zatoa, vo potekloto na praksata na
terapevtskoto fiksirawe vo segmentot na
frontalniot dentalen lak se preferira
fiksirawe so ce ment, dodeka vo late -
ralniot seg ment se preferira fiksirawe
so pomo{ na {rafot. Rezultatite od ova
istraùvawe moè da pridonesuvaat za
podobro razbirawe na mikrobiolo{kite
procesi vo i okolu implantite i
implantoprotetskite restavracii. Stati -
sti~kiot pregled na mehani~kite i
biolo{kite komplikacii }e ovozmoì
formirawe na klini~ki upatstva za izbor
na optimalniot tip na fiksiraweto i
abutmentite i PR vo sekoja klini~ka
situacija. Drugiot ar gu ment na fiksi -
raweto na IP so pomo{ na {rafot e deka
moè da ostane sloboden prostor pome|u
granicata i restavracijata {to moè da se
kolonizira so bakterii i taka moè da
stane izvor za bakterialna infekcija. Kaj
normalnite pacienti, perimplantarnata
bakteriska flora e sli~na so bakte -
rialnata flora na eden priroden zab. So
definirawe na po~estite bakteriski
vidovi, }e se pridonese za poefikasno i
pobrzo tretirawe na peri mplantitot. Kaj
lateralniot dentalen lak osobeno kaj
dolnata vilica, zaradi gole mite xvakalni
sili se prepora~uva koronkite da se
fiksiraat so pomo{ na {rafovi.
Na{eto iskustvo pokaùva deka kaj
implantite koi se fiksiraat so pomo{ na
cementot kaj ovoj dentalen lak, ~esto doa|a
do fraktura ili puknuvawe na kera -
mi~kata restavracija, {to ja pravi te{ka
restavracijata vo usta. Vo ovie slu~ai
mora da se o{tetat koronkite i da se pravi
nivna sanacija koja go ote`nuva finan sis -
kiot del na pacientot. Edna rekon struk -
cija na implantoprotetskite konstrukcii
e neophodna od samiot po~etok. Ovoj e eden
mnogu cvrst ar gu ment vo polza na fiksi ra -
weto so pomo{ na {rafot vo lateralnite
aspekti estetik n harkun fron tal, si n
nofulln e siprme ashtu edhe n
nofulln e poshtme rekomandohet q
fiksimi i restaurimeve protetike t bhet
me an t imentos.
UDC: 616.314-089.843
PROFESSIONAL PAPER (PP)
INFLUENCE OF RETENTION MECHANISMS OF PROSTHODONTIC APPLIANCE
ON BIOLOGICAL STABILITY OF IMPLANTPROSTHODONTIC SYSTEM
Ab stract
In Implantologie used two meth ods of fix a tion to tight en ing of pros thetic res to ra tions with
im plant abut ment: Fix a tion with ce ment and Screw. The pur pose of the pa per is to de ter mine
the ef fect of the type of fix a tion and bi o log i cal sta bil ity of implantprosthodontic res to ra tion.
Are used sev eral dif fer ent im plant at sys tems where the most com mon were the No bel
Biocare im plants firm of Swe den and Branemark im plants. In our re search par tic i pated to tal
51 of pa tients, a dif fer ent sex and age. Of those 28 men and 23 women. Two groups ac cord -
ing a suprastructure fix a tion, in the first group were 32 den tal im plants were fixed with ce -
ment. An other num ber con sisted of 19 pa tients whose den tal im plants were re in forced with
Screw. By pa tients with di ag no sis of periimplantitis ac cord ing to lit er a ture found dif fer ent
types of bac te rial col o ni za tion for ex. Actinobacillus actinomycetemcomitans,
Porphyromonas gingivalisa, Prevotella intermedia, Bacteroides forsythusa dhe Treponema
denticola. Re sults of this re search may con trib ute to a better un der stand ing of mi cro bi o log i -
cal pro cesses in and around implantates and implantprosthodontic res to ra tion. This is our ar -
gu ment, which the lat eral arches rec om mend the ad van tage of fix ing by Screw, while fron tal
arch as aes thetic as pect at the up per jaw and the lower jaw is rec om mended that fix a tion of
pros thetic res to ra tions made by ce ment.
Keywords: Pros thetic Res to ra tion RP, Implantprosthodontic IP.
Literatura
1. Michalakis KX, Hirayama H, Garefis PD. Ce ment-re tained ver sus screw-re tained im plant
res to ra tions: A crit i cal re view. Int J Oral Maxillofac Im plants 2003; 18:719-728.
2. Roos-Jansaker A-M, Renvert H, Lindahl Ch, Renvert S. Nine- to four teen-year fol low-up of
im plant treat ment. Part III: fac tors as so ci ated with periimplant le sions. J Clin Periodontol
2006; 33:296-301.
3. Lang NP, Wil son TG, Corbet EF. Bi o log i cal com pli ca tions with den tal im plants: their pre -
ven tion, di ag no sis and treat ment. Clin Oral Impl Res 2000; 11(Suppl):146-155.
4. Weber HP, Kim DM, Ng MW, Hwang JW, Fiorellini JP. Peri-im plant soft-tis sue health sur -
round ing ce ment-and screw-re tained im plant res to ra tions: a multicenter, 3-year pro spec tive
study. Clin Oral Impl Res 2006; 17:375-379.
5. Al-Omari WM, Shadid R, Abu-Naba L, El Masoud B. Procelain frac ture re sis tance of
screw-re tained, ce ment-re tained, and screw-ce ment-re tained im plant-sup ported metal ce -
ramic pos te rior crowns. J Prosthodontics 2010; 19:263-273.
6. Tosches NA, Brag ger U, Lang NP. Mar ginal fit of ce mented and screw-re tained crowns in cor -
po rated on the ITI Straumann den tal im plant sys tem. An in vi tro study. Clin Oral Impl Res
2009; 20:79-86.
90
lakovi, dodeka od estetski aspekt vo
frontalniot lak, kako vo gornata vi -
lica, taka i vo dolnata vilica se pre -
pora~uva fiksiraweto na protet -
skite restavracii da se napravi so
pomo{ na cementot.
7. Assenza B et al. Screw vs ce ment-im plant-re tained res to ra tions: an ex per i men tal study in the
Beagle. Part 2. Immunohistochemical eval u a tion of the periimplant tis sues. J Oral Im plant
2006; 22:1-7.
8. Mombelli A., Feloutzis A., Brag ger U., Lang N.P. Treat ment of periimplantitis by lo cal de liv -
ery of tet ra cy cline. Clin i cal, mi cro bi o log i cal and ra dio log i cal re sults. Clin Oral Im plants Res
2001; 12(4): 287-294.
9. Berglundh T, Gislasson O, Lekholm U, Sennerby L, Lindhe J. Histopathological ob ser va tions
of hu man periimplantitis le sions. j Clin Periodontol 2004; 31:341-347.
10. Gatti C, Gatti F, Chiapasco M, Esposito M. Out come of den tal im plants in par tially
edentulous pa tients with and with out a his tory of periodontitis: a 5-year in terim anal y sis of a
co hort study. Eur J Oral Implantol 2008; 1:45-51.
11. Uematsu H., Hoshino E. Pre dom i nant ob li gate anaerobes in hu man periodontal pock ets. J
Periodontal Res 1992; 27 (1): 15-19.
12. Heitz-May field LJA, Lang N. Com par a tive bi ol ogy of chronic and ag gres sive periodontitis
vs. peri-implantitis. Peri odon tol ogy 2000 2010; 53:167-181.
13. atovi A, Begman V, ati A. Qual i ta tive eval u a tion of el derly home res i dents fixed and
re mov able pros the ses in re la tion to the ADL in dex. J Dent 2003; 31:3-8.
14. Strub J.R.; Trp J.C.; Witkowski S.; Hrzeler M.B.; Kern M.; Cur ric u lum Prothetik, Bd 3:
Kombinierte und abnehmbare Prothetik, Implantologie, Nachsorge, Psychologie. Zweite
Aufl. Berlin, Quintessenz 1999.
15. Quoo A.; Korda B.; Werkstoffkundliche Untersuchungen an temporren Zementen (Abt.
fr Zahnmedizinische Propdeutik/Com mu nity Den tistry, Zentrum fr ZMK, Ernst-
Moritz-Arndt-Universitt Greifswald) 2009.
91
92
UDK: 616.216.1:616.31-089
POZICIONI I
KIRURGUT OMF, NDAJ
DMTIMEVE DHE
PATOLOGJIVE T SINUSIT
MAKSILAR
Specializant viti III, Shrbimi i
Kirurgjis OMF, Tiran)
Shrbimi i Kirurgjis OMF
Tiran
Abstrakt
N kt artikull ne i kemi vn vetes si qllim
t njohim kirurgun OMF, mjekun stomatolog, apo
implantologun me dmtimet e sinusit maksilar,
patologjit baz t tij, menaxhimin me korrektsi
dhe parandalimin e tyre.
Pr realizimin e ktij publikimi sht shfry -
tzuar eksperienca mbi 50 vjeare e Shrbimit t
Kirurgjis OMF Tiran, eksperienca shum vje -
are e profesorve vendas dhe t huaj si: Prof.
Dhori Pojani, Prof. Samedin Gjini, Prof.Asc.
Gafur Shtino, Prof.Ramazan Isufi, Prof. Jack Mc
Cane, Prof. Uwe Eckelt etj. Gjithashtu, nj ndih -
mes t madhe na ka dhn edhe shfrytzimi i
literaturs bashkkohore pr kt prob lem.
Fjal kye: Kirurg OMF, si nus maksilar,
mjek stomatolog
93
APOLONIA 15 29, f.93-101,Qershor 2013
Adresa:
Algen Isufi,
Specializant viti III, Shrbimi i
Kirurgjis OMF, Tiran)
UDK: 616.216.1:616.31-089
STRUÊN TRUD (ST)
POZICIJATA NA OMF
HIRURGOT, KON
POVREDITE I PATO -
LO GIITE NA MAK -
SILARNIOT SINUS
Specializant III godina,
Oddelot na OMF
Hirurgija, Tirana
Oddelot na OMF Hirurgija, Tirana
Apstrakt
Vo ovaa statija nie samite postavivme cel
da go zapoznaeme OMF hirurgot, lekarot sto -
matolog, ili implantologot so povredite na
maksilarniot si nus, osnovnite patologii,
to~noto menaxirawe i nivnata prevencija.
Za realizacija na ovaa publikacija e upot -
rebeno nad 50 godi{noto iskustvo na Oddelot
na OMF hirurgija, Tirana, mnogu godi{noto
iskustvo na doma{nite i stranskite pro fe -
sori kako Prof. Dhori Pojani, Prof. Samedin Gjini,
Prof. Asc. Gafur Shtino, Prof. Ramazan Isufi, Prof.
Jack Mc Cane, Prof. Uwe Eckelt i dr.
Isto taka edna golema podr{ka ni dade i
upotrebata na sovremenata literatura za ovoj
prob lem.
Klu~ni zborovi: OMF hirurgot, maksi -
laren si nus, doktor stomatolog.
POZICIONI I KIRURGUT
OMF, NDAJ DMTIMEVE
DHE PATOLOGJIVE T
SINUSIT MAKSILAR
Rezultate dhe konkluzione
Pr t njohur dmtimet dhe patologjit e
sinusit maksilar, kirurgu OMF, mjeku
stomatolog dhe implantologu duhet t njohin
mir anatomin e kafks, veanrisht t
maksils, sinusit maksilar, hunds, orbits etj.
Ata duhet t njohin, gjithashtu klinikn e
patologjive t ndryshme t sinusit maksilar.
T dhna t shkurtra anatomike pr
sinusin maksilar
Sinusi maksilar:
Ka forme piramide,
Kapaciteti n t rritur sht 10-15 ml,
Fillon t shfaqet n muajin e 3 t
shtatznsis, zhvillimin e plot e ka
n moshn 18 vjeare,
Sipr kufizohet nga syri, posht nga
procesi al ve o lar dhe dhmbt,
medialisht hunda dhe sinusi etmoidal,
Drenon n hund n meatus nasi me -
dia, e cila sht m sipr se dyshemeja
e sinusit,
Mukoza e sinusit sht e ngjashme me
at t traktit res pi ra tor, i cili prodhon
mukus (ostiumi i lir, cilsia funksi -
onale, cilsia e mukusit-si nus nor mal)
Septumet e sinusit maksilar shpesh du -
ken sikur sinusi sht i ndar,
Pneumatizmi i sinusit sht nj zgje -
rim i tij nga rezorbimi i procesit al ve o -
lar duke u kufizuar nga nj shtres e
holl e kocks kompakte.
94
POZICIJATA NA OMF
HIRURGOT, KON
POVREDITE I PATO LO -
GIITE NA MAK -
SILARNIOT SINUS
Rezultati i zaklu~oci
Za da gi poznae povredite i pato lo giite
na maksilarniot si nus, OMF hi rur got,
doktorot stomatolog i implanto lo got treba
da ja poznavaat dobro ana to mijata na terepot,
osobeno na maksilata, maksi lar niot si nus,
nosot, orbitata i dr. Tie isto taka treba da ja
poznavaat klinikata na razli~nite
patologii na maksilarniot si nus.
Kratkite anatomski podatoci za
maksilarniot si nus
Maksilarniot si nus:
Ima piramidna forma,
Kapcitetot kaj vozrasnite e 10-15
ml,
Po~nuva da se pojavuva vo 3-it me sec
na bremenosta i celosniot raz voj go
ima vo 18 godi{na vozrast,
Gore se grani~i so okoto, dole so
alveolarniot proces i zabite, me -
dijalno nosot i sinusot et moidal,
Dre nira vo nosot vo meatus nasi me -
dia koja e pogore od podot na sinu -
sot,
Sluznicata na sinusot e sli~na so
toa od respiratorniot trakt so koj i
proizveduva sluz (slobodniot os ti -
um, funkcionalen kvalitet, kva li -
tetot na sluzot=normalen si nus),
Septumite na maksilarniot si nus
~esto se gledaat kako sinusot da e
odvoen,
Pneumatizmot na sinusot e edno ne -
govo pro{iruvawe od rezorpcija na
alveolarniot pro cess ograni ~u vaj -
}i se od eden tenok sloj od
kompaktna koska.
Foto 1 Sinusi Maksilar Slika 1 Maksilarniot si nus
Funksionet e sinusit maksilar
Lagshton dhe ngroh ajrin,
Rregullon nuhatjen.
Lehtson peshn e koks,
Rregullon presionin tranazal duke
sjell ndryshime t zrit,
Amortizon goditjet,
Kontribuon n rritjen faciale (septumi
na zal dhe sinkondroza sfeno oksi pitale).
Patologjit dhe dmtimet m t shpeshta
t sinusit maksilar
Patologjit infektuese,
Patologjit kistike (sinuzale dhe
odontogjene),
Patologjit pseudo tumorale,
Tumoret beninje (t indeve t forta dhe
t gjndrave aksesore, apo t sinusit
maksilar),
Tumoret malinje,
Patologjit traumatike (Traumat +
Jatrogjene Stomatologjike).
Diagnoza e patologjive t sinusit maksilar
Anamneza,
Ekzaminimi objektiv,
Imazheria,
- Ro Grafi periapikale, Panoramex, Ro
grafiokluzale, Ro GrafikokeWaters
- Kryesisht CT n prerje transversal
dhe koronale
Antibiograma,
Ekzaminimi histopatologjik,
Konsultat disiplinore dhe ndr disi pli -
nore.
Disa nga arsyet e hapjes dhe t dmtimit
t sinusit maksilar
Anatomike,
Patologjike,
Jatrogjene.
Pozicioni i kirurgut OMF ndaj dmti -
meve, apo patologjive t sinusit maksilar
Kirurgu OMF duhet t zgjidh:
Hapjet e mdha dhe rnien e trupave t
huaj n si nus me origjin odontogjene,
Fistulatoro-sinusale,
Infeksionet e sinusit maksilar,
Traumat e katit t mesm me pr -
fshirje t sinusit maksilar,
Kistat maksilare me penetrim n si nus,
Patologjit tumorale beninje dhe
malinje t sinusit maksilar,
95
Funkciite na maksilarniot si -
nus
Go vlaì i go zagreva vozduhot,
Go prilagoduva mirisot,
Ja olesnuva teìnata na glavata,
Go regulira tranazalniot pritisok
donesuvaj}i promeni vo glasot,
Gi amortizira udarcite,
Pridonesuva vo facijalnoto zgole -
muvawe (nazalniot sep tum i sfeno -
oksipitalna sinkondroza).
Patologite i po~estite povredi na
maksilarniot si nus
Infektivnite patologii,
Cisti~nite patologii (sinusni i
odontogeni),
Pseudo tumorni patologii,
Benigni tumori (na tvrdite tkiva i
dodatnite `lezda ili na maksi lar -
niot si nus),
Malignite tumori,
Traumatolo{kite patologii (trau -
mite + stomatolo{ki jatrogeni),
Dijagnoza na patologiite na
maksilarniot si nus
Istorija,
Objektivno ispituvawe,
Slika
- Periapikalna Ro Grafija,
Panorameks, Okluzalna Ro Grafija,
Wa ters Ro Grafija,
Naj~esto CT vo popre~eno i
koronarno se~ewe.
ûvstvitelnosta,
Histopatolo{koto ispituvawe,
Disciplinski i interdisciplinski
konsultacii.
Nekoi od pri~inite na otvoraweto i
o{tetuvaweto na maksilarniot si nus
Anatomski,
Patolo{ki,
Jatrogeni.
Pozicijata na OMF hirurg, kon
povredite i patologiite na maksilarniot
si nus
OMF hirurgot treba da re{i:
Golemite otvori i padot na stran -
skite tela vo si nus so odontogeno
poteklo,
Si nus - Fistulite,
Infekciite na maksilarniot si nus,
Traumite na sredniot kat so
vklu~uvawe na maksilarniot si nus,
Maksilarnite cisti so penetracija
vo si nus,
Benignite i malignite tumorni
patologii na maksilarniot si nus,
Konsultat e ndryshme pr t
zgji dhur problemet odontogjene
dhe jo odontogjene q lidhen me
sinusin maksilar.
Pozicioni i mjekut stomatolog dhe im -
plan tologut ndaj dmtimeve dhe patolo gjive
t sinusit maksilar
Kta mjek duhet t njohin mir ana -
tomin topografike t sinusit maksilar,
veanrisht dyshemen e tij,
Gjat trajtimit t kanaleve t premo -
larve dhe molarve maksilar duhet t
ken kujdes n prdorimin e
intsrumenteve dhe t pastave,
Gjat ekstrakcionit t dhmbit duhet t
aplikojn nj teknik korrekte,
Duhet t bjn diagnozn diferenciale
midis patologjive odontogjene dhe
atyre sinuzale,
T tregohen t kujdesshm n marrjen
e masave n protezen imediate,
T kuptojn hapjet oro-sinuzale kur del
ajr nga alveola, gjak nga hunda, dalje e
lngjeve nga hunda, ndryshi met e zrit
dhe dalje ajri kur shfryn hundt,
Ne rast se ndodh komunikimi duhet t
dijn si ta menaxhoje at.
Prpara se t vendosin implante n
regjionin sinusal duhet t vleresojn:
Anatomin topografike t sinusit,
Inervimin,
Vaskularizimin,
Muskulaturn,
Ndryshimet anatomike n lidhje me
moshn,
Densitetin kockor,
Kockn disponible,
Mundesin e kirurgjis pr ngritjen e
dyshemes s sinusit,
Implantet al ter na tive,
Hapjen apo rnien e implantit n si nus,
Prqindje m t lart suksesi n kt
zon.
96
Razni konsultacii za da se re{at
odontogenite i ne odontogenite
problemi koi se povrzani so
maksilarniot si nus.
Pozicijata na doktorot
stomatolog i implantolog kon povredite
i patologiite na maksilarniot si nus
Ovie doktori treba dobro da ja zapo -
znaat topografskata anatomija na
mak si larniot si nus, osobeno
negoviot pod,
Za vreme na tretirawe na kanalite
na maksilarnite predmmolari i mo -
la ri treba da se vnimava vo kori -
steweto na ~istite instrumenti.
Za vreme na ekstrakcija na zabot
treba da se primenuva edna
soodvetna tehnika,
Treba da napravat diferencijalna
dijagnoza pome\u odontogenite i
sinusnite patologii,
Da se bide vnimatelen vo
prevrzemaweto na neposrednite
merki,
Da gi razbirat oro-sinusnite
otvori koga izleguva vozduh od
alveolata, krv od nosot, te~nost od
nosot, promena na glasot i koga se
naduva nosot izleguva vozduh,
Vo slu~aj na komunikacija treba da
znaat kako da go menaxirat toa.
Pred da gi stavat implantite vo
sinusniot re gion treba da se proceni:
Anatomskata topografija na
sinusot,
Inervencijata,
Vaskularizacijata,
Muskulaturata,
Anatomskite promeni vo vrska so
vozrasta,
Koskenata gustina,
Ponudenata koska,
Mo`nosta na hirurgijata za
podigawe na podot na sinusot,
Alternativnite implanti,
Otvoraweto ili namaluvaweto na
implantot vo si nus,
Povisok procent na uspeh vo ovaa
zona.
Disa variacione anatomike dhe
patologji apo dmtime q prfshijn
sinusin maksilar
97
Nekoi anatomski varijacii i pa -
to logii ili povredi koi go vklu -
~uvaat maksilarniot si nus
Foto 2. Septume t sinusit maksilar
Sl. 2. Septumi na maksilarniot si nus
Foto 3.Theksimi i pneumatizmit t sinusit
Sl. 3. Naglasuvawe na pneumatizmot na
sinusot
Foto 5. Projeksion Wa ters
Sl. 5.Proekcija Wa ters
Foto 4. Granuloma, shkaktare e sinusitit
Sl. 4. Granulomot, pri~ina za sinusot
Foto 7. Kist retensionale e sinusit
Sl. 7. Retencionalna cista na sinusot
Foto 6. Velatur e sinusit
Sl. 6.Velatura na sinusot

98
Foto 8. Radiks dhe hapje sinusi
Sl. 8.Radiks i otvorawe na sinusot
Foto 9. Ma te rial mbushje n si nus
Sl. 9.Materijalna plomba vo si nus
Foto. 11. Fistul oro-sinuzale
Sl. 11. Oro-si nus fis tula
Foto. 10. Dhmb n si nus
Sl. 10. Zab vo si nus
Foto. 13.Tu mor malinj n si nus
Sl. 13.Malignen tu mor vo si nus
Foto. 12. Kist radikulare me penetrim n si nus
Sl 12. Radukularna cista so penetracija vo
si nus
99
Foto. 14.Implante n si nus
Sl. 14.Implanti vo si nus
Foto. 15. Heqja e rrnjs n si nus
Sl. 15.Otstranuva na koren vo si nus
Foto.17. Radikale sinusi
Sl. 17. Radikali na sinusot
Foto. 16.Fistuloplastik oro-sinusale
Sl. 16.Oro-sinusna fistoloplastika
Foto. 19.Maksilektomi parciale
Sl. 19.Parcijalna maksilektomija
Foto. 18.Traum e sinusit maksilar
Sl. 18.Trauma na maksilarniot
si nus
Konkluzione dhe Rekomandime
Pr t evituar dhe trajtuar sa m korrekt
dmtimet apo patologjit e sinusit maksilar
kirurgu OMF si dhe mjeku stomatolog duhet:
T njohin mir anatomin topografike
t sinusit maksilar, t formacioneve
anatomike fqinje, t dhmbve sinusal
dhe veanrisht raportet e rrnjve t
tyre me sinusin.
T njohin mir klinikn e dmtimeve,
apo patologjive t ndryshme q prekin
kt si nus.
T zbatojn me korrektsi teknikn e
ekstrakcionit t dhmbit, inter ve ni me -
ve t ndryshme n kt regjion, si dhe
trajtimin e kanaleve,
N rast se ndodh hapja e sinusit mak -
silar, apo rnie e trupit t huaj n t, t
sqarojn pacientin, t veprojn sipas
kompetencave profe sio nale,
100
Zaklu~oci i preporaki
Za da se spre~at i tretiraat {to po
to~no povredite ili patologiite na
maksilarniot si nus, OMF hirurgot kako i
lekarot stomatolog treba:
Da ja poznavaat dobro topo graf ska -
ta anatomija na maksilarniot si nus,
na sosednite anatomski formacii,
na sinusnite zabi i osobeno odno -
site na nivnite koreni so sinusot,
Da ja poznavaat dobro klinikata na
povredite ili razli~nite pato -
logii koi vlijaat na ovoj si nus,
Da ja sproveduvaat so to~nost teh -
nikata za ekstrakcija na zabot, raz -
li~nite intervencii vo ovaa regija
kako i tretiraweto na kanalite,
Vo slu~aj da se otvori maksilarniot
si nus ili pa|awe na nadvore{no
telo vo nea, da mu objasnat na paci -
entot, da postapat spored profe -
sionalnata kompetentnost,
Foto. 21. Mukoza
sinusale n kirurgjin
ortognatike

Sl. 21. Sinusnata
sluznica vo
ortognatskata
hirurgija
Foto 20 Maksilektomi totale Sl. 20. Totalna maksilektomija
T zbatojn me korrektsi kon -
sul tat disiplinore dhe ndr disi -
plinore,
Kirurgu OMF duhet t njoh
mir t gjitha procedurat kirurgjikale
pr trajtimin e patologjive t ndryshme
t sinusit maksilar,
Kirurgu OMF duhet t njoh dhe t
kuali fikohet pr aplikimin e teknikave
mikroinvazive n trajtimin e pato lo -
gjive t ndryshme t sinusit maksilar.
Literatura:
1. Isufi R: Qendro A;Bardhoshi E : Kiururgjia orale dhe Maksilofaciale Vol I Tirane 2010
2. Isufi R: Qendro A;Bardhoshi E : Kiururgjia orale dhe Maksilofaciale Vol II Tirane 2010
3. Shtino G; Isufi R : At las i Kirugjis Orale dhe Maksilofaciale Botimi i I-r Tiran 2011
4. Isufi R: Implantologjia Orale Botimi II , Tirane 2013
5. Isufi R: Kirurgjia maksilofaciale Tirane 2010
6. Ray mond J.Foneseca,D.M.D:Oral and Maxillofacial Sur gery. Vol 4.Philadephia Penn syl va -
nia 2000
7. Mi chael MiloroG. E. Ghali ,Pe ter E. Larsen Pe ter D. Waite:PETERSONSPRINCIPLES OF
ORAL ANDMAXILLOFACIALSURGER Sec ond Edi tion . Ham il ton. Lon don.2004.
8. Lore and Me dina: An At las Of Head & Neck Sur gery;Fourth Edi tion New York,2005
9. James R Hupp; Ed ward Ellis III ; Myron R Tucker - Con tem po rary of oral and maxillofacial
sur gery Fifth edi tion , 2008
101
Da gi sproveduvaat so to~nost dis -
ciplinskite i interdi sci plin -
skite konsultacii,
OMF hirurgot treba dobro da gi po -
znava site hirur{ki proceduri za
tretirawe na razli~nite patologii
na maksilarniot si nus,
OMF hirurgot treba da se zapoznae
i da se kvalifikuva za primena na
mikroinvazivni tehniki vo
tretiraweto na razli~nite
maksilarni sinusi.
102
UDK: 616.314-77
KLASIFIKIMI DHE
ZGJEDHJA E BINARVE
PR REHABILITIMIN
OKLUZAL
Biljana Kapushevska, N. Dereban
Klinika pr protetik stomatologjike
Klinika pr ortopedi t nofullave
dhe dhmbve
Fakulteti stomatologjik Shkup
Abstrakt
Duke aspiruar, q sa m afr t njoftohemi dhe ti
sqarojm disa nga dilemat n lidhje me trajtimin e
parregullsive okluzale si dhe pasojat indirekte nga
perzistimi i tyre, ne me sukses kemi kryer trajtimin e
njzet e nj rasteve klinike.
Pacientt i kemi ndar n tre grupe, krite riumi pr
ndarje ishte intensiteti i simptomave q i shkaktojn
parregullsit okluzale. Prmes terapis s tre grupeve t
pacientve kemi vendosur bazat sipas s cils klinicisti
duhet t bj przgjedhjen e llojeve t binarve okluzal
n praktikn stomato lo gjike. Konkluduam se n
terapin e parre gullsive okluzale, pavarsisht nga
domosdoshmria, nga specialitetet e tjera mjeksore
dhe psikologjike q mund t ofrojn ndihm shtes
gjat trajtimit t ksaj etiologjie, vend kryesor dhe t
fundit gjithmon merr terapia dentare. Arsyet pr
shfaqjen e ktyre smundjeve si dhe heqjen e tyre jan
t rrnjosura thell n bashkimin neuro muskular q i
dikton lvizjet e dhmbve dhe e cila sht e nevojshme
q t jet e riprogramuar me ndihmn e binarve
okluzal. Zgjedhjen e duhur dhe prdorimin e ktyre
binarve duhet ta bjn stomatolog t specializuar t
cilt jan t njohur me specifikat dhe karakteristikat e
okluzionit fiziologjik dhe devijimet e tij. N t kundrt
mund t ndodhin dme t pakthyeshme, jo vetm t
dhmbve, por edhe t nyjeve nofullore dhe
muskulaturs prtypse.
Fjalt kye: bruksizmi, sindromi TMD, ar thri tis
articulacio temporomandibularis, binart akrilik, stresi
psiqik, kontaktet e hershme.
103
APOLONIA 1529, f.103-113,Qershor 2013
Adresa:
Biljana Kapushevska
e-mail: bkapus@ya hoo.com
UDK: 616.314-77
STRUÊN TRUD (ST)
KLASIFIKACIJA I
IZBOR NA [INI ZA
OKLUZALNA
REHABILITACIJA
Biljana Kapu{eska, N. Dereban
Klinika za stomatolo{ka protetika
Klinika za ortopedija na vilici i
zabi
Stomatolo{ki fakultet - Skopje
Apstrakt
Stremej}i se, {to poblisku da se zapoznaeme i
da gi pojasnime nekoi od dilemite vo vrska so
tretmanot na okluzalnite nepravilnosti kako i na
indirektnite posledici od nejzinata perzistencija,
nie uspe{no izvr{ivme tretman na dvaeset i eden
klini~ki slu~aj.
Pacientite gi podelivme vo tri grupi, a
kriteriumot za podelba be{e intenzitetot na sim -
ptomite {to gi predizvikuvaat okluzalnite nepra -
vilnosti. Preku terapijata na trite grupi pacienti
postavivme osnova spored koja klini~arot treba da
go vr{i izborot na vidot okluzalni {ini vo stoma -
tolo{kata praksa. Zaklu~ivme deka vo terapijata na
okluzalnite nepraviln osti, i pokraj neophodnosta
od drugite medicinski i psiholo{ki specijalnosti
koi moàt da obezbedat dopolnitelna i adjuvantna
pomo{ pri spravuvaweto so ovaa etiologija,
primarno i posledno mesto sekoga{ zavzema
stomatolo{kata terapija. Pri~inite za pojava na
ovie zaboluvawa kako i nivnoto otstranuvawe se
dlaboko vkoreneti vo nevro muskulnata sprega koja
gi diktira dvièwa na zabite i koja e potrebno da
bide reprogramirana so pomo{ na okluzalni {ini.
Pravilniot izbor i upotreba na ovie {ini moraat
da go vr{at specijalizirani stomatolozi koi se
zapoznaeni so specifikite i osobenostite na
fiziolo{kata okluzija i nejzinite otstapuvawa. Vo
sprotivno moàt da nastanat kreverzibilni
o{tetuvawa, ne samo na zabite, tuku i na vili~nite
zglobovi i xvakalnata muskulatura.
Klu~ni zborovi: bruksizam, TMD sindrom, ar -
thri tis articulacio temporomandibularis, akri -
latni {ini, psihi~ki stress, predvremeni kontakti,
KLASIFIKIMI DHE
ZGJEDHJA E BINARVE
PR REHABILITIMIN
OKLUZAL
Hyrje
Me prdorimin e binarve okluzal
trajtohen smundjet q e prishin ekuilibrin
okluzal, si dhe pasojat t cilat pr shkak t tyre
reperkuojn ndaj dhmbve, parodonciumit,
nyjes nofullore dhe muskulaturs prtypse.
N fenomene t ktilla bn pjes edhe
sindromi jofunksional temporomandibular,
artritisi dhe inflamacioni i TMJ, bruksizmi
dhe okluzioni traumatik.
Ndr t gjitha kto smundje paraqitja e
bruksizmit sht m e rndsishme n raport
me parregullsit e tjera t lidhura me
rregullimet okluzale. Bruksizmi numrohet
ndr smundjet q paraqitet si rregullim n
gjum. Sipas klasifikimit ndrkombtar t
rregullimeve n gjum, si bruksizm mund t
konsiderohet gjendja kur gjat nats i
shtrngojm dhmbt q shfaqet n kombinim
me t paktn nj nga shenjat e mposhtme:
dmtimi i dhmbve, tinguj t lidhur me bruk -
sizmin dhe dhimbje n muskulaturn
prtypse.
Qllimi i punimit: sht q t theksohen
parimet q duhet t prfshihen n terapin e
pacientve q vuajn nga bruksizmi, mnyrn
e tij diagnostifikuese, si dhe qasja multi disi -
plinare me mnyrat e mundshme al ter na tive t
terapis.
104
KLASIFIKACIJA I
IZBOR NA [INI ZA
OKLUZALNA
REHABILITACIJA
Voved
So upotrebata na okluzalnite {ini se
tretiraat zaboluvawata koi ja naru{uvaat
okluzalnata ramnoteà kako i posle -
dicite koi poradi niv se reperkuriraat
vrz zabite, parodonciumot, vili~niot
zglob i mastikatornata muskulatura. Vo
vakvite pojavi se vbrojuvaat temporo man -
di bularno disfunkcional niot sindrom.
Vo vakvite pojavi se vbrojuvaat temporo -
mandibularno disfun kcionalniot sin -
drom, ar thri tis i inflamacija na TMZ,
bruksizmot i traumatskata okluzija. Me|u
site ovie zaboluvawa pojavata na bruk -
sizmot e najza~estena vo odnos na drugite
pore metuvawa povrzani so okluzalnite
nepravilnosti. Bruksizmot se vbrojuva vo
zaboluvawata koi nastanuvat kako naru -
{uvawe vo spieweto. Spored me|u na rod -
nata klasifikacija na poremetuvawa pri
spieweto, kako bruksizam moè Da se
smeta sostojbata koga no}noto {kripewe
odnosno stiskawe na zabite koe se pojavuva
vo kom binacija najmalku so eden od sled -
nite znaci: o{tetuvawe na zabite, zvuci
povrzani so bruksizmot i bolka na xva -
kalnata muskulatura.
Cel na trudot: e da se istaknat
na~elata i principite koi treba da bidat
zastapeni vo terapija na pacientite koi
stradaat od bruksizam, negoviot na~in na
dijagnosticirawe, kako i multidi scipli -
narniot pristap so mo`nite alternativni
na~ini na terapija.
Fot. 1 Lvizjet parafunksionale t mandibuls gjat bruksizmit
Sl. 1 Parafunksionalni dvièwa na mandibulata pri bruksizam
Si ma te rial kemi prdorur 21
pacient nga puna jon e vazhdueshme
n Qendrn Klinike Stomatologjike n
Shkup. Pas diagno stikimit t bruksizmit tek
pacientt tan, krijuam karton pr secilin prej
tyre dhe n baz t simptomave subjektive t
caktuara nga ana e tyre, i klasifikuam n 3
grupe. Grupi i par prbhej prej 7 pacientve
t cilt nuk kishin simptoma t TMJ, me
shenja klinike t dukshme t atricionit n
siprfaqet e dhm bve. Grupi i dyt prbhej
gjithashtu prej 7 pacientve me shenja klinike
t duk shme t atricionit n siprfaqet e
dhmbve, por pr ndarjen ton kta pacient
ishin n grup t veant, pr shkak t
problemeve sub jektive si sht kokdhimbje
e vazh dueshme dhe mialgjia. N grupin e tret
t pacientve kishte shenja t pr parimit m t
madh t smundjes, me pranin e atricionit t
dhmbve, dhimbje koke t vazh dueshme,
dhimbje n muskuj, lviz sh mri t kufizuar
dhe tingujt q krcasin n nyje.
N grupin e par t pacientve, si mjet
terapeutik kemi prgatitur binart e but
okluzal pr mbrojtjen e siprfaqeve t dhm -
bit, ndrsa pacientt e njjt i kan mbajtur
vetm gjat gjumit. Pr pacientt n grupin e
dyt t shprehur ishin deprogramert mus -
kulor, ku i udhzuam pr ti mbajtur gjat 24h.
Pacientt e grupit t tret jan trajtuar me
drejtues okluzal, t cilt si mjete terapeutike
prdorn 24h.
Gjat prgatitjes u kujdesm q trashsia
e binarve t but okluzal t jet 3 mm. Pr
dallim nga kto tek deprogrameret muskulor
dhe drejtuesit okluzal trashsia duhet t jet
s paku 4 mm. Trajtimi tek pacientt me
dhimbje TMJ, ishte n kohzgjatje prej
gjasht muajsh, nga t cilat tre t parat ishin
105
Materijali i metod
Kako ma te rial koristevme 21
pacient od na{eto tekovno rabotewe
vo Stomato lo{kiot klini~ki centar
vo Skopje. Po dijagnosticirawe na
bruksizam kaj na{ite pacienti,
formiravme karton za sekoj poedine~no i
spored subjektivnite sim ptomi dadeni od
niv, gi klasificiravme vo 3 grupi. Prvata
grupa se sostoe{e od 7 pacienti koi bea bez
simptomi na TMZ, so klini~ki
manifestni znaci na atricija na zabite
povr{inii. Vtorata grupa se sostoe{e
isto taka od 7 pacienti so kli ni~ki
manifestni znaci na atricija na zabite, no
za na{ata podelba ovie pacienti bea vo
posebna grupa poradi subjektivnite
problemi od tipot n ate{ki perzistentni
glavobolki i mialgii. Kaj tretata grupa na
pa cienti ima{e znaci na najgolema
progresija na zaboluvaweto, so pri sustvo
na atricija na zabite, perzi stentni
glavobolki, mialgii, bolka, ograni~ena
podvi`nost i zvuci na ~kri pewe vo
zglobot.
Kaj prvata grupa na pacienti kako
terapisko sredstvo izrabotivme meki
okluzalni {ini za za{ti tan a zabnite
povr{ini, a istite pacientite gi nosea
samo pri spieweto. Za pacientite vo
vtorata grupa indicirani bea muskulni
deprogrameri, kade {to davavme upatstvo
za nosewe vo tekot na 24 asa. Pacientite od
tretata grupa bea tretirani so okluzalni
naso~uva~i, koi kako terapisko sredstvo
se upotrebuvaat 24 ~asa.
Pri izrabotkata debelina na mekite
okluzalnite naso~uva~i debelinata
treba{e da bide min i mum 4mm. tretmanot
na pacientite so TMZ tegobi, be{e vo
vremetraewe od {est meseci, od koi vo
prvite tri bea nameneti za repozicija na
zglobot vo negovata zglobna jama, a
Fot. 2 Model i punuar me binar akrilik
Sl. 2 Raboten model so izrabotena akrilatna {ina
destinuar pr repozicionimin e nyjes n
gropn e saj nyjore, ndrsa tre t fundit
pr stabilizimin e pozits s nyjes
nprmjet relaksimit t muskujve. Traj -
timi i pacientve t cilt nuk tregojn
dhimbje n nyje u drejtua ekskluzivisht kah
relaksimi i muskujve me ndihmn e repro -
gramerit mus kulor. Vizitat e rregullta dhe
lmimi i imobili zuesve akrilik sht kryer
do shtat dit deri n stabilizimin e mandi -
buls n pozitn e re retruduese fiziologjike.
Diskutimi
Tek pacientt tan kemi prdorur lloje t
shumta t binarve okluzal t cilt ishin br
nga materiali i but polimer t ashtuquajtur
binar t but apo akrilik i fort, t ashtu -
quajtura binar t fort. Binart okluzal nda -
hen n dy lloje sipas shkalls s liris s l -
vizjes q ata e lejojn, gjegjsisht t atill q
lejojn dhe nuk lejojn lvizje t lir t dhm -
106
poslednite tri za stabilizacija na
polo`bata na vilicata preku relak -
sacija na muskulaturata. Tretmanot
na pacientite koi ne pokaùvaa
bolki vo zglobot be{e naso~en isklu -
~ivo kon muskulna relak sacija so
pomo{ na muskulnite repro gra meri.
Redovnite poseti i sostruùvaweto na
akrilatnite imobilizatori se vr{e{e na
sekoi sedum dena se dodeka ne be{e
izvr{ena stabilizacija na mandibulata vo
novata fiziolo{ka retrudirana polo`ba.
Diskusija
Kaj na{ite pacienti upotrebivme
pove}e vidovi na okluzalni {ini koi bea
izraboteni od mek polimeren ma te rial
t.n. meki {ini ili od cvrst akrilat m.n.
cvrsti {ini. Okluzalnite {ini se delat
na dva vida spored stepenot na sloboda na
dvièwe koe tie go dozvoluvaat, odnosno
takvi koi dozvoluvaat i koi ne
dozvoluvaat slobodni dvièwa na zabite.
Fot. 3 Model i punuar me raporte t regjistruara ndrnofullore n okluzionin qndror dhe pika
kontakti t balancuara me antagonistt tek binaryt okluzal t cilt lejojn lvizje
Sl. 3 Raboten model so registrirani me|uvili~ni odnosi vo centralnata inkluzija i
balansirani kontaktni to~ki so antagonistite kaj okluzalnite {ini koi dopu{taat dvièwe

Fot. 4 Binar i vendosur intraoral. Vendosja e udhzimeve incizale
Sl 4 Intraoralno postavena {ina. Podesuvawe na incizalnoto vodewe
bve. Zgjidhje m ekonomike pr gru -
pin e par t pacientve pr trajtimin e
bruksizmit ishte binari i but i br nga
polimeret elastike si akrilate, polivinile
ose polikarbonate t cilat fabrikisht
prodhohen n formn e plla kave me trashsi,
fortsi dhe ngjyr t ndryshme.
Binart okluzal t but individualisht
jan br mbi bazn e modelit t dhmbve t
pacientit me ndihmn e pllakave termo pla -
stike fabrikisht t prodhuara
dhe me teknikn termike t
presimit gjat s cils gjys -
m fabrikatet kmbehen nn
ndikimin e rrezeve in fra t
kuqe, n nj dhom t
veant dhe formsohen n
vakum prmes nj modeli t
puns n laboratorin stoma -
tologjik. Modi fikimi i bina -
rve t but me shtres t
jashtme t fort dhe t
brendshme elastike mund t
prodhohen edhe me ndihmn
e polimerizimit t drits me
sistemin eklips.
Binart e but krijojn barier fizike
rreth dhmbve, e parandalojn dmtimin e
mtejshm t tyre dhe i zvoglojn tingujt e
frkimit t dhmbve gjat nats. Me ata nuk
arrihet relaksimi i tonit t muskujve, as i
shrimit dhe zvoglimit t presionit patologjik
n nyjen e nofulls. Mbrojtsit e br nga
akrilati i but mund edhe t stimulojn hiper -
aktivitetin e nofulls muskulore dhe t ojn
n prparimin e mtejshm t smundjes. Tek
pacientt te t cilt jan paraqitur simptomat
q tregojn problemet dhe inflamacion n
nyjen temporomandibullare si ato n grupin e
dyt dhe t tret t hulumtimit ton, sht e
patjetrsueshme q disku i nyjes t lirohet nga
presioni q n t e bn koka e kondilos. Pr
trajtimin e pacientve t ktll sht i
nevojshm prdorimi i binarve t br nga
akrilati i fort me ndihmn e polimerizimit
termik n kiveta ose polimerizimin nprmjet
sistemit eklips me triad ma te rial t fort.
Binart e fort okluzal q i kemi prdorur
tek pacientt e hulumtuar t grupit t dyt dhe
t tret, n t njjtn koh bjn shkarkimin e
presionit i cili kryhet ndaj diskut t nyjes dhe
pengojn lvizjet parafunksionale t bruk -
sizmit. Binart okluzal t fort jan zgjidhje
107
Najekonomi~no re{enie za prvata
grupa na pacientite za tretirawe na
bruksizmot be{e mekata {ina
izrabotena od elas ti~ni polimeri
kako akrilati, poli vinili ili
polikarbonati koi fabri~ki se
proizveduvaat vo oblik na plo~i so
razli~na debelina, cvrstina i boja.
[ini individualno se izraboteni vrz
model od zabite na pacientot so pomo{ na
fabri~ki proizvedeni termoplasti~ni
plo~ki i tehnika na
toplinsko presuvawe pri
{to polufabrikatite se
razmeknuvaat pod dejstvo
na infracrveni toplinski
zraci, vo posebna komora i
se oblikuvaat vo vakum
preku rabotniot model vo
sto matolo{ka labora to -
rija. Modifi kacija na me -
k ite {ini so nadvo re{no
cvrst i vnatre{no
elasti~en sloj moàt da se
izrabotat i so pomo{ na
svetlosna polimerizacija
so eklips sistemot.
Mekite {ini sozda -
vaat fizi~ka bariera
okolu zabite, go spre~uvaat nivnoto pona -
tamo{no o{tetuvawe i gi namaluvaat
zvucite od no}noto {kripewe so zabite.
So niv ne postignuva relaksacija na tonu -
sot na muskulite, nitu lekuvawe i nama -
luvawe na patolo{kiot pritisok vo vi -
li~ niot zglob. [inite izraboteni od mek
akrilat moàt duri i da ja stimuliraat
hiperaktivnosta na vili~nata musku la -
tura i da dovedat do ponatamo{no progre -
dirawe na zabo luvaweto. Kaj pacientite
kade se pojavile somptomi koi ukaùvaat
na problemi i inflamacija vo tempo ro -
mandibularniot zglob kako tie vo vtorata
i tretata grupa na na{eto ispituvawe,
neophodno e zglobniot disk da se oslobodi
od pritisokot koj na nego go vr{i glavata
na kondilot. Za terapija na vakvite
pacienti neophodna e upotrebata na {ini
izraboteni od cvrst akrilat so pomo{ na
toplinska polimetrizacija vo kiveta ili
svetlosna polimerizacija preku eclipse
sistemot so triad cvrst ma te rial
Cvrstite okluzalni {ini koi gi
upotrebuvivme kaj pacientite od vtorata i
tretata ispituvana grupa na pacienti,
isto vremeno vr{at rastovaruvawe na pri -
tisokot koj se vr{i vrz zglobniot diskm i
gi popre~uvaat parafunkcio nalnite dvi -
èwa na bruksizmot. Cvrstite oklu zal -
nite {ini se efikasno re{enie za re {a -
Fot. 5 Binar okluzal t but
Sl. 5 Meki okluzalni {ini
efikase pr t zgjidhur bruksizmin,
sepse kan nj mekanizm pr t ulur
tonin e muskujve dhe / ose ta ojn
kokn e kondilos n pozit fiziologjike.
Gjat prdorimit t binarve t
fort ndaj pacientve tan bm edhe nj
ndarje t t njjtve, n drejtim t:
Binar q nuk lejojn lvizje, e fiksojn
mandibulln n nj pozicion. Ato t siprfaqes
s kontaktit me nofulln e poshtme kan
thellime, indentacione t cilat ndihmojn n
kufizimin e lvizjes s nofulls s poshtme.
Gjithashtu jan quajtur edhe drejtues okluzal,
sepse e drejtojn mandibulln n nj raport
specifik me maksilln. Veanrisht e vshtir,
nse jo edhe e pamundur pr t parashikuar
pozicionin e sakt n t ciln mandibula duhet
t vendoset. Ky pozicion kryesisht sht
posht dhe prpara nga pozicioni i rregullt
interkuspid. Qllimi i tyre i vetm sht pr t
prmirsuar dhe korrigjuar raportin n mes
kondilos dhe diskut n pozit m t qndru -
eshme. Problemi me prdorimin e binarve
till okluzal sht ajo se nuk e arrijn
relaksimin e dshiruar t muskujve prtyps.
Ata gjithashtu e kan disavantazhin q
duke e ndjekur ndryshimin e pozits s meni -
skusit tek pacientt mund t shfaqet kafshim i
pasm i hapur. Nse kjo ndodh kontaktet oklu -
zale mund t krijohen gradualisht nprmjet
shprthimit su pra. Ndonjher trajtimi orto -
dontik mund t jet i pashmangshm pr tu
arritur stabiliteti okluzal. Prdorimi imobili -
zatorve q kan pr detyr q ta lvizin man -
dibuln n nj pozit t paracaktuar, reko -
mandohet veanrisht n rastet e rregullimit
t brendshm t nyjes.
108
vawe na bruksizmot bidej}i imaat
meha nizam da go namalat tonusot na
muskulaturata i/ili da ja dovedat
glavata na kondilot vo fiziolo{ka
polo`ba.
Pri upotreba na cvrstite {ini
vrz na{ite pacienti napravivme u{te
edna podelba na istite, vo smisol na:
[ini koi ne dozvoluvaat dvièwe, ja
fiksiraat mandibulata vo edna polo`ba.
Tie na kontaktnata povr{ina so dolnata
vilica imaat vdlabnuvawa, indentacii
koi pomagaat vo ograni~uvaweto na dviè -
wata na dolnata vilica. Se narekuvaat
isto taka i okluzalni naso~uva~i bidej}i
ja naso~uvaat mandibulata vo specifi~en
soodnos so maksilata. Osobeno e te{ko,
ako ne i nevozmo`no da se predvidi to~no
polo`bata vo koja mandibulata treba da
bide postavena. Ovaa polo`ba e glavno
nadolu i napred od habituelnata treba da
bide postavena. Ovaa polo`ba e glavno
nadolu i napred od habituelnata interku -
spidaciska polo`ba. Nivnata edinstvena
cel e da go naso~at i ispravat soodnosot
me|u kondilot i diskot vo postabilna po -
lo`ba. Problemot so koristeweto na
vakvi okluzalni {ini i toa {to ne ja pos -
tig nuvaat posakuvanata mastikatorna
muskul na relaksacija.
Tie isto taka ja imaat nepovolnosta
{to sledej}i ja promenata na polo`bata na
meniksusot kaj pacientot moè da se po -
javi posteriorno otvoren zagriz. Ako ova
se slu~i okluzalnite kontakti mmoàt
postepeno da se vospostavat preku su pra
erupcija. Ponekoga{ ortodontskiot tret -
man moè da bide neizbeèn za da se
postigne okluzalna stabilnost. Koriste -
weto na imobilizatori koi imaat za
zada~a da ja pomestat mandibulata vo pre -
dodredena polo`ba, se prepora~uva oso be -
no vo slu~ai na vnatre{no naru{uvawe vo
zglobot.
Fig. 6 Veprimi
terapeutik i binarve
akrilik mbi dhimbjet
dhe krepitimet n
nyjen e nofulls
Sl. 6 Terapevtskoto
dejstvo na
akrilatnata {ina
vrz bolki i
krepitacii vo
vili~niot zglob
Pastaj i kemi prdorur,Binart q
lejon lvizje, gjegjsisht lejojn
dhmbt e poshtm pa ndrprerje t
rrshqasin n siprfaqen e kafshimit ose
n siprfaqen e kontaktit. Kur kjo
gjendje do t arrihet humbet refleksi neuro -
muskular q e kontrollon mbylljen e nofulls
s poshtme n interkuspidacion maksimal. Pr
arsye se kro binar ende njihen si deprogramer
t muskujve. Deprogramert e muskujve e
stabilizojn mandibulln n kt pozicion pr
t ulur tonin n muskulatur. Kto binar
bhen me regjistrimin e okluzionit qndror
dhe formsimin e siprfaqeve n t cilat
mandibulla kryen normalisht lvizjet shtytse
dhe laterale. Ata rekomandohen n rastet n t
cilat bruksizmi nuk ndiqet me shtrngimet e
TMJ.
N tre grupet e hulumtuara mundm t
prdorim dhe kemi prdorur binart okluzal
q mund t jen t plot ose t pjesshm,
maksillar ose mandibullar.
Binart okluzal mund t jen t plot ose
ta mbulojn pjesrisht harkun dentar. Binart
t cilt pjesrisht e mbulojn harkun dentar
mund ta stimulojn shprthimin e dhmbve
t lir dhe gjat shfrytzimit t pakujdesshm
dhe joprofesional t shkaktojn kafshim ngac -
mues ose kafshim t hapur prpara, p dallim
nga binart q plotsisht mbulojn harqet
dentare. Kto binar n disa nga pacientt tan
kan shkaktuar nxjerrje t dhmbve dhe
mund t prdoren tek ato pacient ku
bruksizmi ka shkaktuar grryerje t teprt t
dhmbve dhe zvoglim t distancs mes
nofullave, lartsis s kafshimit t cilat m tej
mund t japin probleme n nyjet.
I kemi prdorur edhe n disa prej
pacientve tan q bn lvizjet selektive
gjat aktivitet t bruksizmit, vetm ansore,
vetm shtyts apo vetm shtrngim t
dhmbve. Pastaj tek disa prej pacientve
bm binar vetm n nofulln e siprme,
ndrsa te disa vetm n nofulln e poshtme.
N kt rast zgjedhja sht individuale dhe
varet nga situata n gojn e pacientit. Efekti i
trajtimit sht i njjt pa marr parasysh se a
prdoret binari maksillar ose mandibullar.
Tek pacientt q tregojn lvizje ansore dhe
protruzive n nofulln e poshtme gjat
bruksizmit ekskluzivisht kshillohet
prdorimi i binarve maksillar.
109
Potoa gi upotrebivme [inite
koi dozvoluvaat dvièwe, odnosno
dozvoluvaat dolnite zabi nepre~eno
da se lizgaat po griznata ili
kontaktna povr{ina. Koga ovaa
sostojba }e bide postignata se gubi
nevromuskulniot refleks koj go
kontrolira zatvoraweto na dolnata
vilica vo maksimalna interkuspidacija.
Zatoa ovie {ini u{te se poznati kako
muskulni deprogrameri. Muskulnite
deprogrameri ja stabiliziraat
mandibulata vo taa poolo`ba za da go
namalat tonusot vo muskulaturata. Ovie
{ini se izrabotuvaat so registrirawe na
centralnata okluzija i oblikuvawe na
povr{ini po koi mandibulata nepre~eno
}e izveduva propulzivni i lateralni
dvièwa. Tie se prepora~uvaat najmnogu
kaj slu~ai vo koi bruksizmot ne e sleden so
TMZ tegobi. Kaj trite ispituvani grupi
moèvme da upotrebime, a i upotrebivme,
okluzalni {ini koi moàt da bidat
celosni ili parcijalni, maksilarni ili
mandibularni. Okluzalnite {ini moàt
da bidat celosni ili da go prepokrivaat
delumno dentalniot lak. [inite koi samo
deloumno go prepokrivaat dentalniot lak
moàt da ja stimuliraat erupcijata na slo -
bodnite zabi i pri nevnimatelno i
nestru~no koristewe da predizvikaat
bo~no ili predno otvoren zagriz za
razlika od {inite koi celosno go
prekriva dentalniot lak. Ovie {ini kaj
del od na{ite pacienti predizvikuvaa
ekstruzija na zabite i moàt da se
koristat kaj onie pacienti kade bruk -
sizmot predizvikal ekcesivna abrazija na
zabite i namaluvawe na me|uvili~noto
rastojanie, visinata na zagrizot koi
ponatamu moàt da dadat problemi vo
zglobovite.
Gi iskoristivme i kaj nekoi od na{ite
pacienti koi pravea selektivni dvièwa
pri bruksi~kata aktivnost, samo
lateralni, samo propoluzivni ili samo
stegawe na zabite. Potoa kaj nekoi od
pacientite izrabotivme {ini samo vo
gornata, a kaj nekoi samo vo dolnata
vilica. Vo toj slu~aj izborot e
individualen i zavisi od situacijata vo
ustata kaj pacientot. Efektot na
terapijata e ist bez razlika dali se
koristi maksilarna ili mandibularna
{ina. Kaj pacientite koi pokaùvaat
lateralni i protruzivni dvièwa na
dolnata vilica pri bruksizam isklu~ivo
se sovetuva upotrebata na maksilarni
{ini. Kaj pacientite so parcijalna
bezzabost va`no e na okluzaqlnata {ina
Tek pacientt me padhmbsi t
pjesshme sht e rendsishme q n
binarin okluzal t realizohen sa m
shum kontakte okluzale, pr kt
shkak sht optimale q binari t
vendoset n harkun dentar q ka m pak
dhmb, gje gj sisht binari t realizoj sa m
shum kon tak te me antagonistt. Tek ano -
malit orto don tike me overxhet t madh ose
tek malo okluzioni i klasit I dhe klasit II sipas
An gle preferohet binari t bhet n harkun
maksillar, pr arsye se n t kundrt sht e
vshtir pr tu vendosur pikat e para t kon -
taktit dhe drejtimi incizal i duhur gjat shtytjes
n nofulln e poshtme. N malo klu zionin
ortodontik t klasit t tret rekoman do het
prgatitja e imobilizatorit man dib u lar akrilik.
Rezultatet
Pas prfundimit t terapis n pacientt
sht i dukshm prmirsimi, reduktimi dhe
zhdukja graduale e simptomave t dhimbjes
s muskujve dhe ndrprerje e dmtimit t
mtejshm t dhmbve dhe pajisjes s tyre
mbajtse. Pacientt t cilt i mbajtn binart e
but okluzal vrejtm ndrprerje t humbjes
s vazhdueshme t substancs s dhmbit. N
ato pacient tek t cilt ishte diagnostikuar
edhe grryerja pasuese me humbje t dimen -
sionit vertikal, sht br ngritje e kafshimit
nprmjet prpunimit t protezave t
prshtatshme t kompensuara, por vetm pas
kthimit t mandibulls n pozitn fiziologjike
retruduese n gropn e nyjeve.
N fakt distanca e humbur n mes
nofullave gjat atricionit n thelbin e dhmbit
sht e maskuar nga mekanizmi neuro -
muskular q on n shkurtimin e gjatsis s
110
se ostvaruvaat {to e mo`no pove}e
okluzalni kontakti, pa poradi toa
najoptimalno e {inata da se postavi
na dentalniot lak koj {to ima
najmalku zabi, odnosno {inata da se
ostvari maksimalen broj na kontakti
so antagonistite. Kaj ortodontski
anomalii so go lem overxet ili kaj
malokluzija od klasa i i klasa ii spored
An gle se pretpo~ita okluzalnata {ina da
se izraboti na maksilarniot lak, poradi
toa {to vo sprotivno e te{ko da se
vospostavat prednite kontaktni to~ki i
pravilnoto incizalno vodewe pri
propulzijata na dolnata vilica. Kaj
ortodontska malookluzija od treat klasa
se prepora~uva izrabotka na mandibularen
akrilaten imobilizator.
Rezultati
Posle zavr{uvaweto na terapijata kaj
pacientite vidno e zna~itelno
podobruvawe, namaluvawe i postepeno
is~eznuvawe na simptomite na muskulna
bolka i prekin na ponatamo{noto
o{tetuvawe na zabite i nivniot potporen
aparat. Kaj pacientite koi nosea meki
okluzalni {ini zabeleàvme prekin vo
kontinuiraniot gubitok na zabnata
substancija. Kaj onie pacienti kaj koi
be{e dijagnosticirana i posledovatelna
abrazija so gubewe na vertikalnata
dimenzija, be{e izvr{eno podignuvawe na
zagrizot preku izrabotka na soodvetni
proteti~ki nadoknadi no samo otkako
prethodno be{e izvr{eno vra}awe
mandibulata vo fiziolo{kata
retrudirana polo`ba vo zglobnata jama.
Imeno me|uvili~noto rastojanie
izgubeno pri atricija na zabnata sub -
stance e zamaskirano preku nevro mus kul -
niot mehanizam koj doveduva do skratuvawe
Fot. 7 Veprimi
terapeutik n
binart akrilik n
paraqitjen e
kokdhimbjeve dhe
mialgjive
Sl. 7
Terapevtskoto
dejstvo na
akrilatnata {ina
vrz pojavata na
glavobolki i
mijalgii
muskulaturs s nofullave dhe pr t
sjell n pozit t re jofiziologjike
mandibulln, e cila duhet t korrigjohet
nprmjet binarit akrilat para se t bhet
ngritja e kafshimit. Dhmbt q kan
qen t prekur nga atricioni t shkaktuar nga
bruksizmi jan testuar pr vitalitet dhe aty ku
ka qen e nevojshme sht kryer trajtimi
endodontik. Te grupi i dyt i pacientve kemi
vn re nj ndrprerje t kokdhimbjes s
vazhdueshme dhe mialgis, ndrsa n grupin e
tret ndrprerje t dhimbjeve dhe tingujve q
krcasin nga nyjet.
Prfundimi
Binari okluzal i kafshimit mund t
siguroj ndihm t dobishme n diagno sti -
kimin dhe terapin n raste klinike t pr -
zgjedhura me kujdes, nse prpunohet si
du het, e prshtatur dhe e mirmbajtur n
terminet e rregullta pr shiqime kontrolluese.
Pr shkakun se kto binar japin prshtypjen se
jan t leht pr prodhim dhe pr dorzim te
pacientt, ekziston rreziku q ata t pro dho -
hen nga puntort shndetsor t cilt kan
vetm njohuri siprfaqsore nga okluzioni,
nyja temporomandibulare dhe fiziologjia e
kockave nofullore dhe muskulore dhe n kt
mnyr t jet nj krcnim pr mirqenien e
pacientve. Kjo sht veanrisht e pranishme
tek for mat jokonzervative t binarve okluzal.
Prandaj, rekomandimi yn sht q
rehabilitimi okluzal i mbylljes s rregulluar
n mosha t ndryshme t pacientve ta kryejn
ekskluzivisht protetikt dhe ortodontt.
111
na dolìnata na vili~nata musku -
latura i nosewe na mandibulata vo
nova nefiziolo{ka polo`ba, koja
morfa da bide koregirana preku
akrilatnata {ina pred da bide
izvr{eno podigawe na zagrizot.
Zabite koi bea zasegnati od atricijata
pri~ineta od bruksizmot bea testirani za
vitalitet i onamu kade {to be{e potrebno
be{e izvr{en endodontski tretman. Kaj
vtorata grupa na pacienti zabeleàvme
prekin na perzistentnite glavobolki i
mialgii, a kaj tretata grupa prekinuvawe
na bolkite i zvucite na ~kripewe od
zglobot.
Zaklu~ok
Okluzalnata zagrizna {ina moè da
obezbedi korisna pomo{ pri dijagnozata i
terapijata kaj vnimatelno odbrani
klini~ki slu~ai, dokolku bide pravilno
izrabotena, prilagoduvana i odrùvana vo
redovnite ter mini za kontrolni pregledi.
Poradi toa {to ovie {ini davaat
vpe~atok deka se lesni za izrabotka i za
predavawe na pacientite, postoi opasnost
tie da se izrabotuvaat od zdravstvenite
rabotnici koi imaat i samo povr{no
poznavawe od okluzijata,
temporomandibularniot zglob i
fiziologijata na vili~nite koski i
muskuli, pa na toj na~in da bidat zakana za
dobrosostojbata na pacientite. Ova e
osobeno prisutno kaj nekonzervativnite
oblici na okluzalni {ini. Zatoa na{a
preporaka e okluzalnata rehabilitacija
pri poremetena okluzija vo najrazli~na
vozrast na pacientite da ja izveduvaat
isklu~ivo proteti~ari i ortodonti.
UDK: 616.314-77
CLASSIFICATION AND SELECTION OF SPLINTS FOR OCCLUSAL
REHABILITATION
Ab stract
In an at tempt to get a closer knowl edge and un der stand ing some of the di lem mas en vel -
op ing the occlusal ir reg u lar i ties as well as the in di rect con se quences of their per sis tence, we
have suc cess fully treated 21 clin i cal cases. We di vided our pa tients into 3 groups, and the
only cri te rion was the in ten sity of the clin i cal man i fes ta tion of the dis or der. Through the
treat ment of the 3 groups of pa tients we have es tab lished a foun da tion to serve as guid ance
for the cli ni cians in their ev ery day praxis. We have con cluded that the treat ment of the
occlusal ir reg u lar i ties, de spite the ne ces sity of other med i cal and psy cho log i cal spe cial ties
that might of fer ad di tional and adjuvant aid with the man age ment of this eti ol ogy, the den tal
treat ment plays a pri mary and vi tal role. The rea sons for the oc cur rence of these dis or ders
are deeply rooted in the neuromuscular feed back which di rects the move ments of the teeth
and needs to be re pro grammed by the use of occlusal splints. The ac cu rate se lec tion and use
of these splints must be done by spe cial ized den tists that are ac quainted with the fea tures and
char ac ter is tics of the phys i o log i cal oc clu sion and its de vi a tions. In con trary there is a dan ger
of caus ing ir re vers ible dam age, not only to the teeth, but also to the joints and the
masticatory mus cles.
Key words: splints, ar thri tis articulacio temporomandibularis
Literatura
1. Al-Ani Z, Gray RJ, Davies SJ, Sloan P, Glenny AM. Sta bi li za tion splint ther apy for the treat -
ment of temporomandibular myofascial pain: a sys tem atic re view. J Dent Educ 2005;
69:124250.
2. Boero RP. The phys i ol ogy of splint ther apy: a lit er a ture re view. An gle Orthod 1989;
59:16580.
3. Capp NJ. Oc clu sion and splint ther apy. Br Dent J 1999;186:21722.
4. Clark GT. A clin i cal eval u a tion of or tho pe dic interocclusal ap pli ance ther apy: de sign, the ory,
and over all ef fec tive ness. J Am Dent Ass 1984;108:35964.
5. De Boever J, Nilner M, Orthlieb J-D, Steenks MH. Rec om men da tions by the EACD for ex -
am i na tion, di ag no sis andmanagement of pa tients with temporomandibular dis or ders and
orofacial pain by the gen eral prac ti tio ner. J Orofac Pain 2008;22:26878.
6. Dos Santos JJ, De Rijk WG. Vec to rial anal y sis of the in stan ta neous equi lib rium of forces be -
tween incisal and condylar guidances. Cranio 1992;10:30512.
7. DuPont JS Jr, Brown CE. Occlusal splints from the be gin ning to the pres ent. Cranio
2006;24:1415.
8. Dylina TJ. A com mon-sense ap proach to splint ther apy. J Prosth Dent 2001;86:53945.
9. Ekberg E, Vallon D, Nilner M. The ef fi cacy of ap pli ance ther apy in pa tients with
temporomandibular dis or ders of mainly myogenous or i gin. A ramdomized, con trolled, short-
term trial. J Orofac Pain 2003;17:1339.
10. Forssell H, Kalso E. Ap pli ca tion of prin ci ples of ev i dence-based med i cine to occlusal
treat ment for temporomandibular dis or ders: are there les sons to be learned? J Orofac Pain
2004;18:932.
112
11. Gelb ML, Gelb H. Gelb ap pli ance: man dib u lar or tho pe dic re po si tion ing ther apy. Cranio
Clin Int 1991;1:8198.
12. Gray RJ,Davies SJ.Occlusal splints and tempromandibular dis or ders: why, when, how?
Dent Up date 2001;28:1949.
13. Greene CS, Laskin DM. Splint ther apy for the myofascial paindysfunction syn drome: a
com par a tive study. J Am Dent Assoc 1972;84:6248.
14. Greene CS. The eti ol ogy of Temporomandibular dis or ders: im pli ca tion for treat ment. J
Orofac Pain 2001;15:93105.
15. Hatcher DC, Faulk ner MG, Hay A. Temporomandibular joint spa tial re la tion ships: os se -
ous and soft tis sues. J Prosthet Dent 1986;56:34453.
16. Holmgren K, Sheikholestam A, Riise C. Ef fect of a full-arch maxillary occlusal splint on
parafunctional ac tiv ity dur ing sleep in pa tients with noc tur nal bruxism and signs and
symp toms of craniomandibular dis or ders. J Prosthet Dent 1993;69:2937.
17. Ingerslev H. Func tional dis tur bances of the masticatory sys tem in school chil dren. ASDC
J Dent Child 1983;50:44550.
18. Kai S, Kai H, Tabata O, Shiratsuchi Y, Ohishi M. Long-term out comes of nonsurgical
treat ment in nonreducing an te ri orly dis placed disk of the temporomandibular joint. Oral
Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998;85:25867.
19. Katsoulis J, Rich ter M. Ef fi cacy of spe cific phys io ther apy for temporomandibular joint
dys func tion of mus cu lar or i gin. Rev Stomatol Chir Maxillofac 2008;109:914.
20. Littner D, Perlm an-Emodi A, Vinocuor E. Ef fi cacy of treat ment with hard and soft
occlusal ap pli ance in TMD. Refuat Hapeh Vehashinayim 2004;21:528.
21. Lobbezzo F, Brouwers JE, Cune MS, Naeije M. Den tal im plants in pa tients with bruxing
hab its. J Oral Rehabil 2006;33:1529.
22. Macedo CR, Silva AB, Machado MA, Saconato H, Prado G. Occlusal splints for treat ing
sleep bruxism (tooth grind ing). Cochrane Da ta base Syst Rev 2007;17:CD005514.
23. McNeill C. His tory and evo lu tion of TMD con cepts. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral
Radiol Endod 1997;83:5160.
113
114
UDK: 616.314-77:678.744.32 dhe
616.314-089.23:678.744.32
PUNIM PROFESIONAL
PRDORIMI I
AKRILATEVE N
PROTETIKN
STOMATOLOGJIKE DHE
ORTODONCI
Biljana Kapusheska, N. Dereban,
N. Ismaili
Klinika pr protetik stomatologjike
Klinika pr ortopedi t nofullave dhe t
dhmbve
Fakulteti Stomatologjik Shkup
Abstrakt:
Q t mund ta paraqesim zbatimin e
gjithanshm dhe t vllimor t akrilateve n
protetikn stomatologjike dhe n ortodonti, n
kt punim profesional-shkencor jan trajtuar
rastet tona klinike t pacientve t moshave t
ndryshme dhe me patologji t ndryshme. Punimet
e bra nga akrilati, si dhe procedura e cila ka qen
e domosdoshme n tretmanin e ktyre pacientve,
i kemi dokumentuar dhe prezantuar me kujdes.
Kemi konstatuar se protetika stomatologjike dhe
ortodontia prmes tretmanit klinik t pacientve
nuk mund t paramendohet pa pranin dhe
prdorimin e akrilateve.
Fjal kye: akrilat, protetik, ortodonci,
proteza parciale, proteza totale, lug individuale,
superstruktura t derdhura, aparat funksional,
Pllaka e Shvarcit, shin Miigeni pr imobilizim.
115
Adresa:
Biljana Kapushevska
e-mail: bkapus@ya hoo.com
UDK: 616.314-77:678.744.32 i
616.314-089.23:678.744.32
STRUÊN TRUD (ST)
UPOTREBA NA
AKRILATITE VO
STOMATOLO[KATA
PROTETIKA I
ORTODONCIJA
Biljana Kapu{eska N. Dereban,
N. Ismaili
Klinika za stomatolo{ka protetika.
Klinika za ortopedija na vilici i
zabi
Stomatolo{ki fakultet - Skopje
Abstrakt
Za da ja prikaème seopfatnata o opse -
` nata primena na akrilatite vo stoma to -
lo{ kata protetika I ortodoncija, vo ovoj
stru~no-nau~en trud bea tretirani na{i
klini~ki slu~ai na pacienti od razli~na
vozrast i so razli~na patologija. Izrabotkite
napraveni od akrilat, kako i postapkata koja
be{e neophodna vo tretmanot na ovie pacienti
vnimatelno gi dokumentiravme i gi pre -
zentirame. Utvrdivme deka stomatolo{kata
protetika i ortodoncija preku klini~kiot
tretman na pacientite e nezamisliv bez
prisustvoto i upotrebata na akrilatite.
Klu~ni zborovi: akrilat, protetika,
orto doncija, parcijalna proteza, totalna pro -
teza, individualni laìci, leeni nadgradbi,
funkcionalen aparat, {varcova plo~a,
mi~igenska {ina za imobilizacija.
PRDORIMI I
AKRILATEVE N
PROTETIKN
STOMATOLOGJIKE DHE
ORTODONCI
Hyrje
Akrilatet jan rrshir artificiale q
fitohen me bashkimin e lidhjeve t thjeshta
kimike, do t thot monomere, me rast si
produkt i ksaj sinteze lind polimeri. Procesi i
sintezs s molekulave t veanta monomere
n polimeri quhet polimerizim. Si reaksion
kimik polimerizimi mund t ket rrjedh t
ndryshme, por me interes pr stomatologjin
jan polimerizimi adicional dhe konden -
sional. Polimerizimi adicional zhvillohet pa
lirimin (zbrthimin) e nnproduktit, ndrsa
me polimerizimin kondensional lirohen
produkte shtes.
Qllimi i punimit
sht q prmes strukturs themelore ki -
mike dhe karakteristikave t tregohet zbatimi i
akrilateve n protetikn stomatologjike dhe n
ortodonci, e shoqruar prmes rasteve tona
klinike.
Klasifikimi dhe prbrja e
akrilateve
Pr nga struktura themelore kimike kto
lnd m s shpeshti bjn pjes n estere t
acidit metakrilik. Akrilatet jan sisteme dy -
kom ponentshe t cilat m s shpeshti pr -
bhen nga pjesa e lngshme dhe e fort, n
form t pluhurit. Gjendja agregate e kom -
ponentve varet nga shkalla e polimerizimit t
metakrilat metilit, kjo do t thot se lngu
sht metakrilat metili pa polimerizim, ndrsa
pluhuri sht polimeri i lidhjes s njjt t
acidit metakrilat metili. Ktyre lndve me
destinacion u shtohen edhe lnd t tjera.
Lngu krahas acidit metakrilat metili
(acidit metilakrilik) doemos prmban in hib i -
tor t polimerizimit, roli i t cilit sht q ta
pengoj polimerizimin even tual t pad -
shirueshm, q mund t inicohet nn veprimin
e nxehtsis ose rrezatimit ultravjollc gjat
116
UPOTREBA NA
AKRILATITE VO
STOMATOLO[KATA
PROTETIKA I
ORTODONCIJA
Voved
Akrilatite se ve{ta~ki smoli koi se
dobivaat so soedinuvawe na ednostavni
hemiski soedinenija t.e. monomeri, pri
{to kako prod uct na taa sinteza nastanuva
polimer. Procesot na sinteza na
poedine~ni monomerni molekuli vo
polimer se narekuva polimerizacija. Kako
hemiska reakcija, polimerizacijata moè
da bide so razli~en tek no od interes za
stomatologijata se adicionata i
kondenzacionata polimerizacija.
Adicionata se odviva bez osloboduvawe na
me|uprodukt, dodeka so kondenzacionata
polimerizacija se osloboduvaat dodatni
produkti.
Cel na trudot
E da se prikaè preku osnovnata
hemiska struktura i karakteristiki,
primena na akrilatite vo stomatolo{kata
protetika i ortodoncija, prosledeno
preku na{i klini~ki slu~ai.
Klasifikacija i sostav na
akrilatite
Prema osnovnata hemiska struktura
ovie materijali naj~esto pripa|aat na
estri na metakrilnata kiselina. Akri -
latite se dvokomponentni sistemi koi
naj~esto se sostojat od te~en i cvrst del koj
e vo oblik na pra}ok. Agregatnata sostojba
na komponentite zavisi od stepenot na
polimerizacija na metilmetakrilatot t.e.
te~nosta e nepomeriziran metilakrilat a
pra{okot e polimer na istoto soedinenie
metilmetakrilatna kiselina. Na ovie
materii namenski im se dodavaat i drugi
materii.
Te~nosta pokraj metilmetakrilatna
kise lina zadolìtelno sodrì in hib i tor
na polimerizacijata, ~ija uloga e da ja
spre~i eventualnata neposakuvana poli -
meri zacija koja moè da se inicira pod
dejstvo na toplinata ili ultravio le to -
voto zra~ewe za vreme na ~uvaweto na
kohs s ruajtjes s preparatit. Si in hib i -
tor m shpesh shfrytzohet 0.006 %
hidrokinon. Prbrsit tjer jan
prezent vetm n lloje t caktuara t
akrilateve.
Pluhuri krahas acidit metakrilat metili t
polimerizuar, n prbrjen e tij patjetr pr -
mban iniciator, plastifikues, substanca
inorganike dhe pigmente.
Iniciatori e neutralizon veprimin e
inhibitorit dhe e fillon reaksionin e
polimerizimit. Pr kt qllim m s shpeshti
prdoret benzilperoksidi n sasi prej 0.2
-1.5%. Ftalat dybutili dhe ftalat dietili te
akrilatet shtohen n cilsin e plastifikuesve.
Substancat inorganike, si jan grimcat
(kokrrat) nga qelqi, cirkonium silikati dhe alu -
minium oksidi kontribuojn pr prmirsimin
e karakteristikave mekanike. Akrilatet jan
lnd pa ngjyr t tejdukshme, t cilat kan
nevoj t ngjyrosen q prafrsisht ti
imitojn indet dhe organet n zgavrn e gojs
q i zvendsojn. Si pigmente m s shpeshti
shfrytzohen kriprat nga zhiva, hekuri,
kadmiumi e t tjera.
Akrilatet m s shpeshti klasifikohen
sipas mnyrs s inicimit t polimerizimit dhe
t konsistencs.
1. Sipas mnyrs s inicimit t reaksionit
t polimerizimit:
Akrilate polimerizuese me nxehtsi
jan ato te t cilat procesi i poli me ri -
zimit iniciohet dhe zhvillohet nn vep -
rimin e nxehtsis n banjn me uj;
Akrilatet polimerizuese me ftohtsi
polimerizohen n temperatur dhome.
Ato, pr dallim nga akrilatet poli me -
rizuese me nxehtsi, prmbajn akse -
lerator, i cili e zbrthen iniciatorin e
polimerizimit n radikal t lir, me
gj aktivizohet procesi i polimeri -
zimit;
Akrilate polimerizuese t ndritshme
(fotosensitive) jan ato te t cilat drita
e dukshme vepron si aktivator i poli -
merizimit. Pr nevojat e polimerizimit
shfrytzohen aparate speciale t cilt
prodhojn val drite me gjatsi valsh
n spektrin e drits s dukshme me
amplitud prej 380 deri 760 nm.
117
preparatot. Kako in hib i tor naj~esto
se koristi 0.006% hidrohinon. Osta -
natite sostojki prisutni se samo vo
odredeni vrsti na akrilati.
Pra{okot pokraj poli meri zi ra -
na metilmetakrilatnata kiselina
zadolìtelno vo svojot sostav ima ini -
cijator, plastifikator, anorganski
substancii i pigme4nti.
Inicijatorot go neutralizira dej -
stvoto na inhibitorot i ja zapo~nuva
reakcijata na polimerizacija. Za taa cel
naj~esto se koristi benzilperoksid vo
koli~ina od 0.2-1.5%. Dibutil i dietil
ftalat kaj akrilatite se dodavaat vo
svojstvo na plastifikatori.
Anorganskite substancii kako {to se
zrncata od staklo, cirkonium silikatot i
alu minium oksidot dopridonesuvaat za
podobruvawe na mehani~kite
karakteristiki. Akrilatite se bezbojni
prozra~ni materii koi e potrebno da se
obojat za pribli`no da gi imitiraat
tkivata i organite vo usnata {uplina koi
gi zamenuvaat. Kako pigmenti naj~esto se
koristat soli od ìva, èlezo, kadmium i
drugi.
Akrilatite naj~esto se klasi -
ficiraat spored na~inot na inicirawe na
polimerizacijata i konzistencijata.
1. Spored na~inot na inicirawe na
reakcijata na polimerizacija:
Toplopolimerizira~ki akrilati
se onie kaj koi procesot vo vodena
bawa;
Ladnopolimerizira~ki akrilati
se polimeriziraat na sobna tem -
per a ture. Za razlika od toplo -
poli meri zira~kite sodràt
ace lerator koj go razlaga ini -
cijatorot na poli merizacija na
slobodni radikali so {to se
aktivira procesot na poli -
merizacija:
Svetlopolimerizira~ki (foto -
sen zi tivni) akrilati se onie kaj
koi vidlivata svetlina deluva
kako ac ti va tor na polime riza -
cijata. Za potrebite na poli meri -
zxacijata se koristat specijalni
aparati koi proizveduvaat svet -
losni branovi so branovi dolìni
vo spektarot na vidlivata svet -
lina so am pli tude od 380 do 760 nm.
d. Akriltatet polimerizuese me
mikroval t cilat prforcohen
nn veprimin e energjis, e
shkaktuar nga mikrovalt n
furr me mikroval.
2. Sipas konsistencs akriltatet mund t
jen:
a. t forta (brishta), respektivisht
b. t buta (fleksibile);
Konsistenca e akrilateve varet nga sasia e
plastifikuesit n strukturn kimike. N fakt,
akrilatet e buta krahas komponentve t
zakon shme, prmbajn prqindje m t
madhe t plastifikuesve, q sht kusht pr
fleksibilitetin e tyre t theksuar, i cili zgjat
edhe procesit t prfunduar t polimerizimit.
Sasia e planifikuesit n varsi nga materiali,
mund t jet deri n 30%. Sipas kohzgjatjes
t elasticitetit, akrilatet e buta ndahen n
kondicioner dhe lajner. Te kondicionert,
elasticiteti zgjat disa jav, ndrsa te lajnert ky
pe riod prolongohet edhe deri n 3 vite. Me
kalimin e kohs si rezultat i avullimit t plas -
tifikuesve, akrilati e humb elasticitetin dhe
bhet i paprdorshm.
Karakteristikat e prgjithshme t
akrilateve
Sikur edhe t gjitha lndt e tjera t cilat
shfrytzohen n stomatologji, krahas
karakteristikave t tjera, akrilatet me prioritet
duhet t jen biologjikisht t pranueshme,
respektivisht t jen kompatibile me indet
orale. Hulumtimet e shumta kan treguar se
ato paraqesin materiale biokompatibile, te
zbatimi i t cilave sht i domosdoshm nj
kujdes i veant. N fakt, n nivelin lokal
vihet n vshtrohet inflamacioni n vendet ku
akrilati vjen n kontakt me mukozn e zgavrs
s gojs. Gjithashtu gjat puns me kto
materiale nga ana e mjekve dhe e teknikve
t dhmbve sht prshkruar alergji kontakti.
Acidi metakrilat metili n prqendrime m t
mdha mund t shkaktoj rregullime t
caktuara respirative. Efektet toksike
potenciale m shpesh shfaqen nga monomeri,
i cili ka ngelur i palidhur gjat polimerizimit, i
ashtuquajturi mono mer rezidual. Sasia e tij
varet nga lloji i akrilatit dhe nga mnyra e
kryerjes s polimerizimit. Duke supozuar se
regjimi i polimerizimit sht kryer si duhet,
118
Mikrobranovopolimerizira~ki
akrilati koi se zacvrstuvaat pod
dejstvo na energija predizvikana
od mikrobranovi vo mikrobranova
pe~ka.
2. Spored konzistencijata akri la ti -
te moè da bidat:
tvrdi (krti), odnosno
meki (fleksibilni);
Konzistencijata na akrilatite zavisi
od koli~inata na plastifikatorot vo
hemiska struktura. Imeno mekite akri la -
ti pokraj voobi~aenite komponenti so dr -
àt pogolem procent na plasti fikatori
{to e uslov za nivnata izrazena fleksi -
bilnost koja trae i posle zavr{e niot pro -
cess na polimerizacija. Koli ~inata na
pla sti fikatorot vo zavisnost od mate -
rijalot moè da iznesuva i od 30%. Spored
vremetraeweto na elasti~nosta mekite
akrilati se delat na kondicioneri i
lajnerite toj pe riod se prolongira i od 3
godini. So tekot na vremeto kako rezultat
na isparuvaweto na plastifikatorite,
akrilatot ja gubi elasti~nosta i stanuvaat
neupotreblivi.
Op{ti karakteristiki na
akrilatite
Kako i site drugi materijali koi se
koristat vo stomatologijata, pokraj
ostanatite karakteristiki, akrilatite
prvenstveno treba da bidat biolo{ki
prifatlivi, odnosno da se kompatibilni
so oralnite tkiva. Brojnite istraùvawa
pokaàle deka tie pretstavuvaat biokom -
patibilni materijali, kaj ~ija primena e
neophodna pretpazlivost. Imeno na
lokalno nivo voo~ena e inflamacija na
mestata kade akrilatot doa|a vo kontakt so
sluzokoàta vo usnata praznina. Isto taka
pri rabotata so ovie materijali od strana
na doktorite i na zabnite tehni~ari
opi{ana e kontaktna alergija.
Metilmetakrilatnata kiselina moè vo
pogolemi koncentracii da predizvikuva
odredeni respiratorni poremetuvawa.
Potencijalno toksi~nite efekti naj~esto
nastanuvaat od monomerot koj ostanal
nevrzan vo tekot na polimerizacijata t.n.
rezidualen mono mer. Negovata koli~ina
zavisi od vidot na akrilatot i od na~inot
na izveduvawe na polimerizacijata.
Pretstavuvaj}i deka reìmot na
izveduvawe na polimerizacijata e izveden
pravilno, procentot na rezidualniot
prqindja e monomerit rezidual te
akrilet polimerizuese me nxehtsi lviz
prej 0.2 deri 0.5 % respektivisht 1 deri
2%. Te akrilet q lidhen prmes
ftohtsis kjo sasi sht edhe deri n
5%. Sipas standardeve t ISO-s sasia
maksimale e lejuar e monomerit pr akrilatet
q lidhen me nxehtsi sht 2.2%, ndrsa pr
akrilatet e polimerizuara me ftohtsi 4.5%.
Prve monomerit rezidual, si substanca
potenciale irrituese mund t veprojn edhe
formalaldehidi, peroksid benzoili, ftalat
dybutili, kriprat e zhivs, kadmiumit etj.
Shkaqet pr irritim m shum jan t natyrs
fiziko-kimike sesa t natyrs alergjike.
Akrilatet jan materiale t cilat kan
transparenc t knaqshme, pesh t vogl
specifike, jan pa er dhe shije. Jan t
thjeshta pr reparacion dhe pr prpunim. Pr
prpunim t caktuar i kryer nga akrilati q t
integrohet n sistemin stomatognatik, mes
tjerash sht e nevojshme t posedoj edhe
karakteristika prkatse mekanike dhe fizike.
Nga cilsit e akrilateve pr t cilat mund t
thuhet se nuk jan n nivelin e dshiruar,
mund t prmenden disa sish. Akrilatet nuk e
kan fortsin e duhur, posedojn di nj
rezistenc di m t ult t abrazionit sesa ajo
q dshirohet, si dhe modul t vogl t
elasticitetit, q i bn t bishta dhe m t leht
pr tu thyer. Kan prirje q n mnyr jo t
konsiderueshme ta absorbojn ujin (deri 2%),
q sht si pasoj e lirimit konstant t sasive
t vogla t monomerit rezidual. Uji i absor -
buar vepron si plastifikues dhe n mnyr
plotsuese i komprometon cilsit mekanike
t akrilatit. Tretshmria n uj e lngjeve orale
sht e dobt dhe nuk ka domethnie klinike.
Akrilatet pr nga prmasat jan lnd sta -
bile (deformohen gjat kohs s poli meri -
zimit, nn veprimin e lndve tretse ose
nxehtsis etj.).
Poroziteti, respektivisht prania n kto
materiale e vrimave dhe e strukturave t imta,
zakonisht t padukshme me sy, gjithashtu jan
t padshirueshme. Akrilati me porozitet ka
prirje pr tu thyer, ndrsa mund t ndikoj
edhe n ndryshimin e ngjyrs nga punimi, me
gj zvoglohet efekti i tij estetik. Poret jan
vend predileksues pr retencion t ushqimit
dhe t mikroorganizmave, pr shkak vep -
rimi irritues i akrilatit mund t jet i theksuar.
119
mono mer kaj toplopolimeri zi -
ra~kite akrilati sxe dviì od 0.2 do
0.5% odnosno 1 do 2%. Kaj ladno vrzu -
va~kite akrilati taa koli~ina
iznesuva i od 5%. Prema standardite
na ISO maksimalno dozvolenata
koli~ina na mono mer za toplovrzuva~kite
akrilati iznesuva 2.2%, a za ladno polime -
rizi ra~ kite akrilati 4.5%. Osven rezi -
dual niot mono mer, kako potencijalno iri -
ti ra~ki substancii moè da deluvaat i
for malaldehidot benzoil peroksidot di -
butil ftalatot solite na ìvata kad -
miumot i dr. Pri~inite za iritacija se
pove}e od fizi~ko - hemiska odkolku od
alergiska priroda.
Akrilatite se materijali koi imaat
zadovolitelna transparentnost, mala
specifi~na teìna, bez miris se i bez
vkus. Ednostavni se za reparacija i za
obrabotka. Za odredena izrabotka
napravena od akrilat da se integrira vo
stomatognatniot sys tem potrebno e pokraj
ostanatoto da se poseduva i soodvetni
mehani~ki i fizi~ki karakteristiki. Od
osobinite na akrilatite koi moè da se
kaè deka ne se na posakuvanoto nivo,
moàt da se navedat nekolku. Akrilatite
ja nemaat potrebna cvrstina i tvrdost,
poseduvaat ne{to poniska otpornost na
abrazija odkolku posakuvanata kako i mal
modul na elasti~nost, {to gi pravi krti i
polesni za kr{ewe. Skloni se
nezna~itelno da ja apsorbiraat vodata (do
2%) {to e posledica na konstantno
osloboduvawe na mali koli~ini od
rezidualen mono mer. Apsorbiranata voda
deluva kako plastifikator i dodatno gi
kompromitira mehani~kite osobini na
akrilatot. Rastvorlivosta vo voda i vo
oralnite slaba i nema klini~ko zna~ewe.
Akrilatite se dimenzionalno
stabilni materijali (se deformiraat za
vreme na polimerizirawe pod dejstvo na
rastvora~i ili zagrevawe i.t.n.
Poroznosta, odnosno prisustvo na
sitni, obi~no nevidlivi so golo oko
{uplini i strukturi vo ovie materijali e
isto taka nepoèlna. Porozniot akrilat e
sklon na kr{ewe, a moè da vlijae in a
bojata oz izrabotkata so {to se namaluva
nejziniot estetski efekt. Porite se
predilekciono mesto za retencija na hrana
i mikroorganizmi, poradi {to iritativno
dejstvo na akrilatot moè da bide
naglaseno.
Kontraksioni dhe ekspansioni q
ndodhin gjat kohs s procesit t poli -
merizimit paraqesin arsye potenciale
pr tendosje n vet materialin. Pasojat
nga lirimi i tensionit t brendshm
mund t manifestohen me rritjen e ndje -
shmris s punimit pr tu thyer.
Pa marr parasysh mangsit e pr men -
dura, akrilatet ende jan t pazvendsueshme
n sfern e tyre indikative dhe nga t gjitha
disiplinat stomatologjike, zbatim m t gjer
kan n protetik dhe n ortodonci. N
protetik kryesisht shfrytzohen akrilet
polimerizuese me nxehtsi, ndrsa n
ortodonci m shpesh shfrytzohen akrilatet
polimerizuese me ftohtsi.
Prdorimi i akrilateve n protetikn
stomatologjike
Prdorimi i prditshm i akrilateve n
protetikn stomatologjike sht shum e
pranishme gjat fazs s lugve individuale
pr prpunimin e protezave akrilate parciale
dhe totale. Nuk mund t paramendohet
prpunimi i protezave akrilate pa prpunimin
e lugve individuale, ku akrilatet prdoren
gjat prpunimit t tyre.
120
Kontrakcijata i ekspanzijata koi
se slu~uvaat za vreme na procesot na
polimerizacija pretstavuvaat poten -
cijalna pri~ina za napnatost vo sa -
miot ma te rial. Posledicite od
osloboduvawe na vnatre{niot napon
moàt da se manifestiraat so zgolemena
osetlivost na izrabotkata na kr{ewe.
Bez obzir na spomenatite nedostatoci
akrilatite seu{te se nezamenlivi vo
svoeto indikaciono podra~je i od site sto -
ma tolo{ki dis ci pline naj{iroka pri -
mena imaat vo protetikata i orto don ci -
jata. Vo protetikata prete`no se koristat
toplopolimerizira~ki akrilati dodeka
vo ortodoncijata naj~esto se koristat
ladnopolimerizira~ki akrilati.
Upotreba na akrilatite vo
stomatolo[kata protetika
Sekojdnevnata upotreba na akri la -
tite vo stomatolo{kata protetika e mnogu
vidlivo pri fazata na individualnite
laici za izrabotka na parcijalni i
totalni akrilatni protezi. Nezamislivo e
izrabotka na akrilatni protezi bez
izrabotka na individualni laici, kade
{to akrilatite se upotrebuvaat pri
nivnata izrabotka.
Foto 1. Prdorimi i akrilateve n rastin e mungess totale t dhmbve
Dorzimi i protezave parciale
akrilate sht i prditshm, me rast
akrilatet absolutisht jan t nevojshme.
Prpunimet fikso-mo bile jan t shpeshta
n protetikn e prditshme. Nga
kndvshtrimi statik dhe estetik, prpunimi i
tyre sht i arsyetueshm. Kur te pacienti
ekziston nj prani t nj numri t caktuar t
121
Sekojdnevno vo stomatolo{kata
protetika e predavaweto na parci jal -
ni akrilatni protezi, pri {to potre -
ba ta od akrilatite e apsolutno
potrebna.
Fisknomobilnite izrabotki se ~esto
prisutni vo proteti~koto sekojdnevnite.
Od statistika i estetska gledna to~ka e
opravdana nivnata izrabotka. Koga postoi
prisustvo na odreden broj na zabi kaj
pacientot so unilateralna ili

Foto 2. Prdorimi i akrilateve n rastin e mungess t pjesrishme t dhmbve

Foto 3. Prdorimi i akrilateve n rastin e mungess t pjesrishme t dhmbve
dhmbve me padhmbsi unilaterale
dhe bilaterale, ne prcaktohemi pr
prpunimin e kurorave me prgatitjen
dhe prpunimin e protezs skeletore.
Prdorimi i akrilateve edhe te kto
prpunime sht i arsyetueshm.
Nga kndvshtrimi estetik prob lem m
serioz paraqet kur ekziston fraktur t ndonj
dhmbi, sidomos te nj pacient i ri. Po qe se
ekziston rrnja e dhmbit, e cila mundet ose
sht i trajtueshm endodontik dhe pa
ndryshime periapikale, n at rast ne i qasemi
prpunimit t superstrukturs (mbindrtimit)
t derdhur. Punimi (prpunimi) yn klinik n
ordinanc sht prpunim i strukturs s
shkrir nga akrilati vetlidhs, t cils i pason
derdhja n laboratori.
Prdorimi i akrilateve n ortodonci
N praktikn ortodontike aparat m i
eksploatuar n moshn fmijrore, n
denticin e prhershme t przier dhe t re, pr
mjekimin e parregullsive n pozicionin e
dhmbve t caktuar, sht Pllaka e Shvarcit,
e prpunuar nga akrilat vetlidhs.
Te pacientt te t cilt shqetsim primar
paraqet raporti ndr-nofullor ndrmjet
harqeve dentale, e paraplqejm prdorimin e
aparatit miofunksional FKO, i punuar nga
akrilati vetlidhs, i kivetuar nn trysni pr
122
bilateralna bezzabnost se
odlu~uvame na izrabotka na koronki
so priprema i izrabotka na
skeletirana proteza. Upotrebata na
akrilatite i kaj ovie izrabotki e
apsolutno opravdana.
Od estetska gledna to~ka najseriozen
prob lem e koga postoi fraktura na eden
zab posebno kaj mlad pacient. Vo kolku
postoi korenot na zabot, koj moè ili e
endodontski tertipan i bez periapikalni
promeni, vo toj slu~aj pristapuvame kon
izrabotka na leena nadgradba Na{ata
klinika izrabotka vo ordinacijata e
izrabotka na leena nadgradba od
samovrzuva~ki akrilat, na koja i sledi
leewe vo laboratorija.
Upotreba na akrilati vo
ortodoncija
Vo ortodontskata praktika najek -
sploatiran aparat vo detskata vozrast, vo
me{ovita i mlada trajna denticija, za
lekuvawe na nepravilnosti vo potrebata
na poedine~ni zabi e varcovata plo~a
izrabotena od samovrzuva~ki akrilat.
Kaj pacientite kaj koi primarn tegoba
pretstavuva me|uvilui~niot odnos pome|u
dentalnite lakovi ja pretpo~itame
upotrebata na miofunkcionalen aparat,
FKO izraboten od samovrzuva~ki akrilat

Foto 4. Mbindrtimi akrilatik si faz e mesme e mbindrtimit t derdhur
shkak t trajtimit t anomalis me
prioritet m t madh.
Pacientt t cilt natn vuajn nga
krcitja e dhmbve, m shum e njohur
edhe si bruksizm, ballafaqohen me rrezik m
t madh nga rregullimet temporo mandi -
bulare, dislokacion t nofulls s poshtme,
abrazion t dhmballs natyrore t pacientit
dhe plcitja e fasetave ose porcelanit nga
shtresat e dhmbve fikse-protetike. Tretmani
i ktyre pacientve sht interklinik dhe
prfshin shfrytzimin e imobilizatorit okluzal,
i punuar nga akrilati vetlidhs, t cilin
pacienti e mban derisa sht n gjum dhe me
ndihmn e t cilit rregullohen lvizjet e
rregullat n nyjen temporomandibulare. N
foto sht paraqitur Imobilizatori i Miigenit,
i punuar pr her t par n Universitetin e
Miigenit.
Prfundim
Ashtu si edhe materialet e tjera q
shfrytzohen n stomatologji, nuk jan t
prsosura as akrilet, dhe pak sht pr t
besuar se nj ideal i till do t realizohet
ndonjher. Akrilatet bashkkohore kan
kufizime t caktuara, por t shfrytzuara n
potencialin e tyre t plot, zn vend t rn -
123
kivetiran pod pritisok poradi
tretirawe na anomalijata so pogolem
prioritet.
Pacientite koi stradaat od
no}noto {kripewe so zabite u{te
popoznato kako bruksizam, se soo~uvaat so
zgolemen rizik id temporomandibularni
poremetuvawa, dislokacija na dolnata
vilica abrazija na prirodnoto zabalo od
pacientot i pukawe na fasetkite ili
porcelanot od fiksno protetski zabni
nadoknadi. Tretmanot na ovie pacienti e
interklini~ki i vklu~uva koristewe na
okluzalen imobilizator izraboten od
samovrzuva~ki akrilat kaj pacientot go
nosi vo tekot na spieweto i so ~ija pomo{
se vospostavuvaat normalnite dvièwa vo
tempo ro man dibularniot zglob. Na slikata
e prikaàn Mi~igenskiot imobilizator
za prv pat izraboten na univerzitetot od
Mi~igen.
Zaklu~ok
Kako i ostanatite materijali koi se
koristat vo stomatologijata ni akrilatite
ne se sovr{en i malku e verojatno deka takov
ideal nekoga{ }e bide ostvaren. Sovre me -
nite akrilati imaat odredeni ograni -
~uvawa, no isko ri steni vo nivniot celosen
potencijal, zav zemaat zna~ajno mesto vo

Foto 5 Pllakat e Shvarzit t prounuara nga akrilati gjat terapis s molokluzioneve ortodontike
dsishm n praktikn stomatologjike.
Mund t thuhet se przgjedhja e tyre
adekuate, pro cedura pedante e
polimerizimit dhe prpunimi prkats i
punimit si dhe higjiena orale korrekte
paraqesin faktor vendimtar pr suk ses dhe
jetgjatsi t punimeve stoma tologjike, t
formuara nga kto materiale.
UDK: 616.314-77:678.744.32 dhe
616.314-089.23:678.744.32
THE USE OF ACRYLATES IN DENTAL PROSTHETICS AND ORTHODONTICS
Ab stract
In or der to pres ent the com pre hen sive and in-depth ap pli ca tion of acrylates in den tal pros -
thet ics and orth odon tics in this ex pert-sci en tific work, we treated our own clin i cal cases
from dif fer ent ages and with dif fer ent pa thol o gies. The de vices made out of acrylates, as
well as the nec es sary pro ce dure in the treat ment of these pa tients were care fully doc u mented
and pre sented. We con firmed that clin i cal treat ment of pa tients with den tal pros thet ics and
orth odon tics is un think able with out the pres ence and use of acrylates.
Key words: acrylic, pros thet ics, orth odon tics, par tial den ture, com plete den tures, cus tom -
ized den tal im pres sion tray, den tal post and core, func tional im pres sion, re mov able den tal
ap pli ance, Mich i gan mouth guard.
124
stomato lo{ kata praksa. Moè da se
kaè deka nivniot adek vaten izbor
pedan tnata postapka na po lime -
rizacija, i soodvetnata obrabotka na
izrabotkata kako o korek tnata oralna
higiena pretstavuvaat odlu ~uva~ki fak to ri
za uspeh i dolgove~nost na stomato lo{ kite
izrabotki oformeni od ovie materijali.
UDK: 616.314.163-089
QASJE RETROGRADE E
DSHTIMEVE
ENDODONTIKE
Amet D. Demiri
1
, S. Demiri
(Mustafai)
2
Klinika Specialistike pr Kirurgji
Orale
Shtpia e Shndetit, Tetov
Abstrakt
Qllimi i ktij studimi ishte pr t analizuar
dallimin e suksesit t ritrajtimeve me mbushje ret -
ro grade t dhmbve me restaurime intra radi ku -
lare dhe ortograde t dhmbve me procese
periapikale.
Materiali dhe metodat: dyzet e tet dhmb
me lezione periapikale u trajtuan me intervenim
kirurgjik, t ndar n dy grupe edhe ate: - grupi i
par (grupi i kontrollit) 24 dhmb me lezione
periapikale me mbushje ortograde jan prfshir
n kt studim dhe grupi i dyt 24 dhmb me
lezione periapikale me kanale t mbushura n m -
nyr ret ro grade pasi kishin restaurime intra radi -
kulare ose kurora qeramike.
Prfundim: nga ky studim, mund t konklu -
dohet se aplikimi i nj mbushjeje ret ro grade me
intervenim kirurgjik apicektomi mund t konsi -
derohet si nj procedur minimale inva zive e cila ka
efekt pozitiv mbi rezultatet klinike post op er a tive.
Fjal kye: Ritrajtim, mbushje ret ro grade,
mbushje ortograde.
125
Adresa:
Amet D. Demiri
Klinika Specialistike pr Kirurgji
Orale, Shtpia e Shndetit, Tetov
UDK: 616.314.163-089
STRUÊN TRUD (ST)
RETROGRADEN PRISTAP
NA ENDODONSKITE
NEUSPESI
Amet D. Demiri
1
, S. Demiri
(Mustafai)
2
Specijalizirana Klinika za Oralna
Hirurgija
Zdravstven dom, Tetovo
Apstrakt
Celta na ovoj trud be{e da se analizira
razlikata na uspehot na povtornoto tretirawe
so retrogradni polnewa na zabite so
intraradikularni i ortogradni restavracii
na zabite so periapikalni procesi.
Materijal i metod: ~etirieset i osum zabi
so periapikalni lezii bile tretirani so
hirur{ka intervencija, podeleni vo dve grupi
i toa: prvata grupa (kontrolna grupa) 24 zabi so
periapikalni lezii so ortogradni polnewa
bea vklu~eni vo ovo istraùvawe i vtora grupa
24 zabi so periapikalni lezii so polneti
kanali na retrograden na~in bidej]i imaa
intraradikularni ili kerami~ki koronki.
Zaklu~ok: Od ovo istraùvawe, moè da se
zaklu~i deka primenata na edno retrogradno
polnewe so hirur{ka intervencija moè da se
smeta kako minimalna invazivna procedura
koja ima pozitiven efekt nad klini~kite
postoperativni rezultati.
Klu~ni zborovi: Povtorno tretirawe,
retrogradno polnewe, ortogradno polnewe.
QASJE RETROGRADE E
DSHTIMEVE
ENDODONTIKE
Hyrje
Prkufizimi i trajtimit retrograd endo -
dontik - apikotomia sht heqja e procesit
periapikal pr shkak t dshtimit t trajtimit t
kanalit rrnjs. Apikotomia ose trajtimi
retrograd endodontik sht metoda m rrall e
prdorur pr trajtim. Trajtimi i till mund t
jet alternativ pas nj ritrajtimi t pasukses -
shme, ose nse ritrajtimi sht i pamundur.
Sipas Chivan termi tregon se operacioni
periapikal sht radikal, por duhet patur n
konsiderat se kjo procedur mund t shptoj
dhmbin dhe pr kt arsye ajo nuk mund t
llogaritet si radikale
1
.
Arsyeja m e zakonshme pr dshtimin e
trajtimit t kanalit t rrnjs sht prania e
mikroorganizmave brenda sistemit t kana -
leve t rrnjs 2,3. Kur dshtimi endodontik
ndodh, ritrajtimi konservativ sht trajtim i
zgjedhur i preferuar nga ana e endodontve,
kurse nga ana e kirurgve m shum prefe -
rohet ndrhyrja kirurgjike periapikale, q nga
lloji i ritrajtimit dhe kushteve sht prgjith -
sisht m e suksesshme dhe m e parashi -
kueshme.
4,5,6,7,8,9
Ritrajtimi i dhmbve me restaurime
intraradikulare me procese periapikale ka
ngjallur interesim pr shkak t vshtirsis pr
heqjen e tyre pa arje, perforacion ose fraktur
t strukturave t mbetura t rrnjve. Ven -
dimi pr t kryer intervenime op er a tive peri -
apikale sht bazuar n faktor t pr caktuar
nga paraqitja klinike dhe simpto matike e
dhmbit dhe nevojs t pacientit. Zakonisht,
dshtimet endodontike ndodhin nj vit ose
m shum pas trajtimit fillestar t kanalit t
rrnjs, shpesh duke krijuar nj situat kur nj
restaurim definitiv sht vendosur. Edhe pse
kujdesi endodontik sht zakonisht i sukses -
shm, simptomat mund t vazhdojn ose
spontanisht prsriten dhe n 10% deri 15% t
rasteve mbarojn me lezione periapikale
11
.
Dshtimi i trajtimit endodontik m s
shpeshti shkaktohet nga prania e baktereve n
kanalet ku shkaktojn lezione periapikale.
Shkaqet e dshtimit endodontik shpesh mund
126
RETROGRADEN PRISTAP
NA ENDODONSKITE
NEUSPESI
Voved
Definiraweto na endodontskoto
retrogradno tretirawe - apikotomijata e e
otstranuvaweto na apikalniot proces za -
radi neuspehot na tretmanot na koren -
skiot kanal. Apikotomijata ili
endo don tskoto retrogradno tretirawe e
najretka metoda upotrebena za tretirawe.
Vakvoto tretirawe moè da bide
alternativa po eden neuspe{en povtoren
tretman, ili ako povtornoto tretirawe e
nevozmo`no. Spored Chivan, terminot
pokaùva deka periapikalnata operacija e
radikalna, no treba da imame vo predvid
deka ovaa postapka moè da go spasi zabot,
pa zaradi toa ne moè da se smeta kako
radikalna
1
.
Najvoobi~ajna pri~ina za neuspehot
na tretmanot na koreniot kanal e
prisustvoto na mikroorganizmite vnatre
vo sistemot na koreniot kanal 2,3. Koga
endodontskiot neuspeh e prisuten, konzer -
vativnoto povtorno tretirawe e prefe ri -
ran izboren tretman od strana na endo -
dontite, dodeka od strana na hirurzite
pove}e se preferira periapikalen hirur -
{ki zafat, koj i od strana na povtornoto
tretirawe i uslovite generalno e
pouspe{en i po predvidliv
4, 5, 6, 7, 8, 9
.
Povtorniot tretman na zabite so
intraradikularni restavracii so peri -
apikalni procesi predizvika interes
zaradi te{kotiite za nivno otsranuvawe
bez puknatini, perofracija ili fraktura
na preostanatite strukturi na korenot.
Odlukata za izvr{uvawe na operativni
periapikalni zafati e osnovana na
utvrdeni faktori od klini~kata i sim -
ptomati~nata slika i potrebite na
pacientot. Obi~no, endodontskite neu -
spesi se slu~uvaat edna godina ili pove}e
od prvi~niot tretman na koreniot kanal,
~esto sozdavaj}i edna situacija koga edna
restavracija e kone~no postavena. Iako
endodontskata nega obi~no e uspe{na,
simptomite moè da prodolùvaat ili
spontano da se povtoruvaat i vo 10% do
15% zavr{uvaat so periapikalni lezii
11
.
Neuspehot na endodontskiot tretman
po~esto se predizvikaa od prisustvoto na
bakteriite vo kanalite kade predizvi -
t ndahen n biologjik, shtje t tilla si
nj infeksion i vazhdueshm ose faktori
teknik (Foto 1). Faktort teknik jan m
pak tregues t prbashkt pr kirurgji
dhe prbjn vetm 3% t rasteve nga
totali i prmendur pr kirurgji
13
.
Prognoza e suksesit t intervenimeve
kirurgjike apikotomia n mnyr dramatike
sht prmirsuar gjat viteve me zhvillimet e
materialeve dhe metodave t reja. M par
normat e suksesit ishin 60% deri 70%, ndrsa
tani jan rritur n m shum se 90% edhe ate
fal prdorimit rutin t prgatitjes ret ro -
grade.
14
Ky prmirsim i dukshm e bn kirur -
gjin apikale shum m tepr zvendsuese t
vlefshme n trajtimin e dhmbve, kundrejt
nxjerrjes q paraqet nj qasje konzervative.
N fakt, rreziku i dmtimit t rrnjs gjat
heqjes s restaurimit ekzistues mund t bj
kirurgjin qasje m konzervatore. Ritrajtimi
me mbushje ortograde dhe heqje t super -
strukturs prej dhmbit, potencialisht paraqet
rrezik pr fos-rut gjat trajtimit apo fraktur,
rrezik ky q ka t bj me menaxhimin e
intervenimit jo kirurgjik. Trajtimi kirurgjik i
nj dshtimi endodotik, gjithashtu ofron
mundsi pr t marr inde pr analiza
histo-patologjike pr t intervenuar n rast t
nj lezioni periapikal.
Qllimi i ktij studimi ishte q t
analizohet dallimi i suksesit t ritrajtimeve me
mbushje ret ro grade t dhmbve me
restaurime intraradikulare dhe ortograde t
dhmbve me procese periapikale.
127
kuvaat periapikalni lezii. Pri ~i -
nite za endodontskiot neuspeh ~esto
moè da bidat biolo{ki, kako posto -
jani infekcii ili tehni~ki (sl.1).
Tehni~kite faktori se po retki
pokazateli za hirurgija i so~inuvaat
samo 3% od vkupnite slu~ai
13
.
Prognozata za uspehot na hirur{kite
intervencii - apikotomijata na drama ti -
~en na~in e podobrena vo tekot na godinite
so razvivaweto na novite materiajali i
metodi. Porano stapkite na uspehot bea
60% do 70%, dodeka sega se zgolemeni na
pove}e od 90% i toa blagodarenie na
rutinskata upotreba na retrogradnite
podgotovki
14
.
Ova zna~itelno podobruvawe ja pravi
apikalnata hirurgija mnogu pove}e vredna
za zamena vo tretiraweto na zabite, nas -
proti ekstrakcijata koja pretstavuva eden
konzervativen pristap. Vsu{nost, ri zikot
na o{tetuvawe na korenot za vreme na
otstranuvawe na postojnata restav racija
moè da ja napravi hirurgijata so pove}e
konzervativen pristap. Povtor noto tre -
ti rawe so ortogradno polnewe i otstra -
nuvawe na superstrukturata od zabot, po -
ten cijalno pretstavuva opasnost za fos- rut
za vreme na tretiraweto ili frak tura,
opasnost {to ima vrska so mena xi raweto na
ne-hirur{kata intervencija. Hirur{kiot
tretman na eden endodontski neuspeh, isto
taka nudi mo`nost da zemame tkivo za
histo-patolo{ka analiza za da in ter -
venirame vo slu~aj na periapikalna lezija.
Celta na ovoj trud be{e da se ana li -
zira razlikata na uspehot na tretirawata
so retrogradni polnewa na zabite so
intra radikularni i ortogradni restav -
racii na zabite so periapikalni procesi.
Foto 1. In stru ment i thyer
n sistemin e kanalit t
rrnjs.
Sl. 1. Skr{en in stru -
ment vo sistemot na
korenskiot kanal.
Materiali dhe metoda e puns
Dyzet e tet pacient (njzet e
shtat meshkuj dhe njzet e nj femra)
ishin t zgjedhur n Klinikn pr Kirur -
gji Orale pran Shtpis s Shndetit -Tetov.
Pacientt e prfshir n kt studim u zgjo -
dhn n baz t: dhmbit pr trajtm kirurgjik
q tregon nj lezion periapikal t origjins n
mnyr rigoroze endodontike, ku ritrajtimi
en do dontik ishte konsideruar i pare ali zue -
shm. Terapia e mparshme endo don tike n
kto dhmb kishte prfunduar prej 1- 5 vjet
m par.
Me qllim t vlersimit t statusit
periapikal, Ro-grafia sht marr me knd t
drejt, tek do rast klinik. Prjashtimet u bn
n baz t kritereve t mposhtme: dhmb
me rindrtime intra radikulare me arje verti -
kale t rrnjs, dhmb me fos-rut t kanaleve
ansore, dhmb me lndime traumatike,
hum bjen masive t periodonciumit, me thell -
si m t madhe se 5 mm, defektet q prfshijn
dy siprfaqet kortikale
15
(Foto 2,3,4 dhe 5.)
128
Materijal i metod za rabota
etirieset i osum pacienti
(dvaest i sedum maì i dvaeset i edna
èna) bea izbrani vo Klinikata za
Oralna Hirurgija pri Zdravsteven
Dom - Tetovo. Pacientite vklu~eni vo ovo
istraùvawe bea izbrai vrz osnova na:
zabot za hirur{ki tretman koj pokaùva
edna periapikalna lezija na potekloto na
endodontski strog na~in, kade povtornoto
endodontsko tretirawe be{e smetan za
nevozmoèn. Prethodnata endodontska
terapija kaj ovie zabi be{e zavr{ena od
1-5 god prethodno.
So cel da se proceni statusot na
periapikalnata Ro-grafijata e zemena so
prav agol, kaj sekoj klini~ki slu~aj.
Isklu~ocite se napraveni vrz osnova na
slednive kriteri: zabite so intra
radikularna obnova so vertikalni
puknatini na korenot, zabi so fos-rutna
strani~ni kanali, zabi so traumatski
povredi, golema zaguba na periodonciumot
so dlabo~ina pogolema od 5 mm, defektite
koi opfa}at dve kortikalni povr{ini
15
(Sl. 2, 3, 4 i 5).
Foto 2 - Sl. 2 Foto 3 - Sl. 3
Nga totali i pacientve u formuan
dy grupe. Pacientt e prfshir n gru -
pin e par (grupi i kontrollit) ju nn -
shtru an intervenimit kirurgjik apiko to -
mis duke prdorur ma te rial t
rn domt pr mbushje ortograde, jodoform
fosfat ose - glasionomer iment dhe kon gu -
taperk. Pastaj intervenuam n mnyr kirur -
gjikale q prfshin anestezion me 2% lido -
caine me 1:100 000 adren a lin-epi neph rine,
lam bo mucoperiosteale t prshtatur sipas
vendit, osteotomi dhe kiretime t lezio neve
periapikale, rivendosjen e lembos duke br
suturimin me pej mndafshi me 3/0 ose 4 / 0.
Suturat ishin hequr pas 7 ditve.. .(Foto 6,7,8
dhe 9 )
Nga ana tjetr, pacientt brenda grupit t
dyt (grupi i studimit) ju nnshtruan
intervenimit kirurgjik apikotomik.
Qasje kirurgjie n rrnj sht br
prmes eshtrave kortikale. Pas ekspozimit t
apeksit t rrnjs, reseksioni u kry nn knd t
drejt me aksin lon gi tu di nal t rrnjs, 2,5-3
mm nga apeksi i rrnjs dhe m pas u
129
Od vkupniot broj na pacientite
se formiraa dve grupi. Pacientite
vklu~eni vo prvata grupa (kontrolna
grupa) bea podloèni na hirur{kiot
zafat na apikotomijata koristej}i
obi~ni materijali za ortogradni pol newa,
jodoform fosfat ili glasionomer ce ment
i gutaperk konus. Potoa inter ve niravme
na hirur{ki na~in koj vklu~uva anestezija
so 2% lidokain so 1:100 000 adren a lin-epi -
neph rine, mukoperostelno lambo, prila -
goden spored mestoto, osteo tomija i
kiretacija na periapikalnite lezii,
povtornoto stavawe na lemboto nap -
ravej}i ja suturata so svilen konec so 3/0
ili 4/0. Suturite bea otstraneti posle 7
dena... (sl. 6, 7, 8 i 9).

Od druga strana, pacientite od
vtorata grupa (studiska grupa) bea pod -
loèni na hirur{kiot tretman apiko -
tomija.
Hirur{ki pristap vo korenot e
napraven preku kortikalnite koski. Po
izloùvawe na korenskiot apeks,
resekcijata be{e sprovedena pod prav agol
so longitudinalnata oska na korenot 2,5-3
zhvendos nga pozita. Pastaj me kundr -
kndin minatural (Foto 11 dhe 12)
deprtohet n kanalin e rrnjs n
mnyr ret ro grade duke e mundsuar
vulosjen ekzakte me ma te rial amalgami
ose glassionomer cementit, me qllim t pen -
gimit t deprtimin t baktereve dhe toksineve
t tyre n periodoncium. (Foto 12)
Me an t mbushjes ret ro grade mund -
sohet bllokimi hermetik i apeksit t kanalit t
rrnjs me qllim t parandalimit apo
zvoglimit t prhapjes s mikroorganizmave
n indet periradikulare, duke siguruar nj am -
bi ent t favorshm pr rigjenerimin nor mal t
periodonciumit
16
.
Rezultatet
Dyzet e tet pacient (njzet e shtat
meshkuj dhe njzet e nj femra), t ndar n
dy grupe u trajtuan n mnyr kirurgjike, ata u
ndan n: -grupi i par (grupi i kontrollit),
prbhej nga njzet e katr dhmb me
lezione periapikale me mbushje ortograde dhe
grupi i dyt (grupi i studimit), poashtu me 24
dhmb t ritrajtuar dhe me kanale t
mbushura n mnyr ret ro grade pr shkak se
kishin restaurime intraradikulare ose kurora
qeramike. Te t gjith pacientt n t dyja
grupet jan br ekzaminime radiografike
pr vlersimin e shkalls s shrimit t kocks
pas gjasht dhe dymbdhjet muajve.
Pas gjasht muajve nga ekzaminimi i
pacientve t grupit t par (grupi i kontrollit),
u vlersuan: 4 raste me shrim t plot, 16
raste me shrim t pa prfunduar, 2 raste me
shrim t pa sigurt dhe n 2 raste u konstatua
dshtim (Grafiku1). Nga ana tjetr, t gjith
pacientt e grupit t dyt (grupi i studimit) n
baz t ekzaminimit radiografik t realizuar,
poashtu u vlersuan pas gjasht muajve; 14
raste me shrim t plot, 4 raste me shrim t
130
mm od korenskiot apeks a potoa se dvi -
èl od pozicijata. Potoa so mina -
turalniot protivagol (sl.11 i 12) se
navleguva vo korenskiot kanal na
retrograden na~in ovozmoùvaj}i go
to~noto zape~atuvawe so amalgamen
materijal ili glassionomer ce ment, so cel
da se spre~i penetracijata na bakteriite i
nivnite toksini vo periodonciumot (Sl.
12).
So retrogradnoto polnewe se ovoz -
moùva hermeti~ko blokirawe na kanal -
niot apeks na korenot so cel da se spre~i
ili namali {ireweto na mikro orga niz -
mite vo periradikularnite tkiva, obez -
beduvaj}i eden povolen am bi ent za nor -
malna regeneracija na perio donciumot.
16

Rezultatite
êtirieset i osum pacienti (dvaeset i
sedum maì i dvaeset i edna èna),
podeleni vo dve grupi koi bea tretirani na
hirur{ki na~in, bea podeleni vo: prvata
grupa (kontrolna grupa), se sostoe{e od
dvaeset i ~etiri zabi so periapikalni
lezii so ortogradni polnewa i vtorata
grupa (studiska grupa), isto taka so 24
povtorno tretirani zabi i so polneti
kanali na retrograden na~in zatoa {to
imaa intraradikularni restavracii ili
kerami~ki koronki. Kaj site pacienti od
dvete grupi se napraveni radiografski
ispituvawa za ocenuvawe na stapkata na
lekuvawe na koskata po {est i dvanaeset
meseci.
Po {est meseci od ispituvaweto na
pacientite od prvata grupa (kontrolna
grupa), bea oceneti: 4 slu~ai so celosno
izlekuvawe, 16 slu~ai so nezavr{eno
lekuvawe, 2 slu~ai so nesigurno lekuvawe
i vo dve slu~ai be{e zabeleàno neuspeh
(graf.1). Od druga strana, site pacienti od
vtorata grupa (studiska grupa) vrz osnova
na radiografskoto ispituvawe isto taka
se realiziraa i se ocenuvaa po {est
meseci: 14 slu~ai so celosno lekuvawe, 4
Foto 10 - Sl. 10 Foto 11 - Sl. 11 Foto 12 - Sl. 12
pa prfunduar dhe 6 raste me shrim t
pa sigurt (Grafiku 1).
Lidhur me vlersimin radiografik
pr shrimin e kockave, nuk kishte
dallim statistikor sinjifikant mes dy
grupeve pas gjasht muajve (p = 0,03)
Pas dymbdhjet muajve, te t gjith
pacientt u kry ekzaminimi klinik dhe
radiografik dhe te grupit i par (grupi i
kontrollit), u vlersuan; 8 raste me shrim t
plot, 10 raste me shrim t pa prfunduar, 4
raste me shrim t pasigurt dhe vetm 2 raste
t dshtuara (Grafiku 2). Te grupi i dyt (grupi
i studimit) u vlersuan: 14 raste me shrim t
plot, 6 raste me shrim t paprfunduar dhe 4
raste shrim t pa sigurt (Grafiku 2). Sa i
prket shrimit t lezioneve post op er a tive n
radiografi, nuk kishte dallim statistikor
sinjifikant mes dy grupeve pas dymbdhjet
muajve (p = 0,59).(Grafiku 2)
Diskutimi
Restaurimet intraradikulare te dhmbt e
trajtuar n mnyr endodontike dhe me
kunor t shkatrruar jan prdorur shpesh pr
mbajtjen e kurors qeramike. Heqja e
restaurimeve intraradikulare nga kanalet e
rrnjve me lezione periapikale sht shpesh
nj procedur e lodhshme dhe e vshtir, si
131
slu~ai so nezavr{eno lekuvawe i 6
slu ~ai so nesigurno lekuvawe
(graf.1).
Vo vrska so radiografskoto pro -
ce nuvawe za lekuvawe na koskite, ne -
ma{e statisti~ki zna~ajna razlika
pome|u dvete grupi po {est meseci (p = 0,03).
Po dvanaeset meseci, kaj site
pacienti be{e napraveno klini~ko i
radiografsko ispitiuvawe i kaj prvata
grupa (kontrolna grupa) se procenija 8
slu~ai so celosno lekuvawe, 10 slu~ai so
nezavr{eno lekuvawe, 4 slu~ai so
nesigurno lekuvawe i 2 neuspe{ni slu~ai
(graf. 2). Kaj vtorata grupa (studiska
grupa) se procenija: 14 slu~ai so celosno
lekuvawe, 6 slu~ai so nezavr{eno
lekuvawe i 4 slu~ai so nesigurno lekuvawe
(graf.2). {to se odnesuva do lekuvaweto na
postoperativnite lezii vo
radiografijata nema{e statisti~ki
zna~ajna razlika pome|u dvete grupi po
dvanaeset meseci (p = 0,59) (Graf.2).
Diskusija
Intraradikularnite restavracii kaj
tretiranite zabi na endodontski na~in i
so uni{tena koronka ~esto se koristeni za
odrùvawe na kerami~kite koronki. Ot -
stranuvaweto na intraradikularnite
restav racii od korenskite kanali so
periapikalni lezii ~esto se edna ma~na i
te{ka procedura, kako i rizi~na za
Dallimi n mes t grupeve n lidhje me shrimin n Rtg post operativ pas 6 muajve
Razlika pome|u grupite okolu postoperativno Rtg lekuvawe posle 6 meseci
Komplet izle~eni s.
Kontrolna grupa Studijska grupa
Nezavr{eni sl. S. so nesigurno lek. Neizle~eni sl.
R. Komplet t shruara
Grupi i kontrollit Grupi i studimit
R. t paprfunduara R. me shrrim t pasigurt R. e pashruara
Grafiku 1
Graf. 1
Dallimi n mes t grupeve n lidhje me shrimin n Rtg post operativ pas 12 muajve
Razlika pome|u grupite okolu postoperativno Rtg lekuvawe posle 12 meseci
Komplet izle~eni s.
Kontrolna grupa Studijska grupa
Nezavr{eni sl. S. so nesigurno lek. Neizle~eni sl.
R. Komplet t shruara
Grupi i kontrollit Grupi i studimit
R. t paprfunduara R. me shrrim t pasigurt R. e pashruara
Grafiku 2
Graf. 2
dhe e rrezikshme pr rrnjn pr shkak
t frakturs ose perforacionit.
N literaturn stomatologjike ka
pak informacion pr t treguar se sa
shpesh paraqitet nevoja pr heqjen e
restaurimeve intraradikulare. Abbott ka
konkluduar se te 66% e rasteve t dshtuara
endodontike preferohet heqja e restaurimeve
intraradikulare, ndrsa te 27% t rasteve
konsi derohet i nevojshm intervenimi kirur -
gjik me mbushje ret ro grade ndrsa te 45% e
rasteve raporton se kishte ndodhur fraktur
gjat heqjes t restaurimitt, por kjo sht e
prfaqsuar n m pak se 0,002% nga t
gjitha restaurimet e parashikuara pr heqje.
10
Sipas disa autorve Lin C, Chou H, Carr
G. t cilt n studime e tyre tregojn se
rezultatet e prdorimit t pajisjeve me ultraz
prodhojn mesatarisht tendosje shum m t
madhe se sa q gjenerojn sistemet e
mikro-kundrkndeve.
18,19
Qllimi i mbushjes ret ro grade sht pr
t mbushur hapsirn q komunikon me
perio donciumin me materiale q jan propo -
zuar duke prfshir amalgamin, Gutta-
Percha, eugenol zink oksid, imentin, GIC,
topth Gold letr varaku, rrshira t prbra
dhe MTA etc.
20
Shkalla e prgjithshme e suksesit sht
79,16 % me asnj dallim t rndsishm
statistikor n mes t rezultateve n dhmbt e
prparm, paramolart ose molart. Rezultati
yn i prgjithshm i t dy grupeve pa marr
parasysh rastet e pasigurta prputhet me rezul -
tatet e shumta n literatur si p.sh normat e
suksesit duke filluar nga 72% gjer 92%.21
N veanti n rastet e ritrajtimit kirurgjik
suksesi yn gjithashtu prputhet me rezultatet
n literatur, 75% t regjistruara nga
Bergenholtz et al.22 Kur ritrajtimet teknike
pre ven tive ishin t prjashtuara, Mehlhaff DS
me bashkpuntort paraqet nj rnie t
suksesit n 48% 23, ose 62% .24 avantazh i
rndsishm pr ndrhyrjen kirurgjike sht
se ajo ofron qasje t menjhershme n apeksin
e rrnjs. Pr m tepr, ajo prfshin kiretazhn
e granulomave periradikulare t indeve dhe
heqjen e 3 mm t apeksit problematik t
rrnjs, i cili shpesh prmban kanale t
infektuar q kan pr pasoj recidivet.
25,26
Kjo mund t jet e rndsishme, nse i
kemi parasysh presionet pr t zvendsuar
dshtimet e trajtimit endodontiko-kirurgjik
t dhmbve me implante.
132
korenot zaradi frakturata ili
perforacijata.
Vo stomatolo{kata literatura
postojat malku informacii za da se
pokaè kolu ~esto se pojavuva potre -
bata za otstranuvawe na intra radi -
kularnite restavracii. Abbott zaklu~il
deka kaj 66% na neuspe{nite endodontski
slu~ai se preferira otstranuvawe na
intraradikularnite restavracii, dodeka
27% na slu~aite se smeta za potrebna
hirur{kata intervencija so retrogradno
polnewe, dodeka kaj 45% na slu~aite
objavuva deka se slu~ilo fraktura za vreme
na otstranuvawe na restavracijata, no ova
e pretstavena so pomalku od 0,002% od site
predvideni restavracii za otstranuvawe
10
.
Spored nekoi avtori Lin C, Chou H, Carr
G. koi vo svoite istraùvawa pokaùvaat
deka rezultatite od upotrebata na apa ra -
tite so ul tra zvuk prose~no proizveduvaat
mnogu pogolema tenzija otkolku generira
sistemot na mikro- protivaglite
18, 19.

Celta na retrogradnoto polnewe e da
se polni prostorot koj komunicira so
periodonciumot so retrogradni mate -
rijali koi se predloèni vklu~uvaj}i ja i
amalgamijata Guta-Perka, Cink Oksid Eugenol,
GIC, Gold topka so zlatna folija,
kompozitni smoli i MTA etc.
20
.
Vkupnata stapka na uspehot e 79,16 %
so nikakva zna~ajna statisti~ka razlika
pome|u rezultatite na frontalnite zabi,
predmolarite ili molarite. Na{iot op{t
rezultat na dvete grupi bez ogled na ne
nesigurnite slu~ai se sovpa|a so pove}eto
rezultati vo literaturata kako na pr.
stapkata na uspehot po~nuvaj}i od 72% do
92%21.
Osobeno vo slu~aite na povtornoto
tretirawe, na{iot uspeh se sovpa|a so
rezultatite vo literaturata, 75% regi -
stri rani od Bergenholtz et al.22. Koga
preventivnite tehni~ki povtorni treti -
rawa bea isklu~eni, Mehlhaff DS so
sorabotnicite pretstavuva namaluvawe na
uspehot vo 48% 23 ili 62% 24 zna~ajna
prednost za hirur{ka intervencija e toa
deka nudi direkten pristap vo korenskiot
apeks. Pokraj toa, taa ja vklu~uva kire -
taàta na periradikularnite granulomi
na tkivata i otstranuvawe na 3 mm na
problemati~niot korenski apeks, koj
~esto sodrùva inficirani kanali koi
doveduvaat do recidivite
25, 26
.
Ova moè da bide zna~ajna ako gi
imame vo predvid pritisocite za da gi
zamenime neuspesite hirur{kite- endo -
dontski tretmani na zabite so implanti.
Prfundimi
Nga ky studim, mund t
konkludohet se aplikimi i nj mbushje
ret ro grade me intervenim kirurgjik apikotomi
mund t konsiderohet si nj procedur
minimale invazive e cila ka efekt pozitiv mbi
rezultatet klinike post op er a tive.
Kirurgjia periapikale ret ro grade duhet t
konsiderohet si rrugdalje, rishikimin e nj
rezultati negativ endodontiko - kirurgjik,
ndrsa ritrajtimi me kirurgji mund t ket nj
rezultat m t mir sepse t gjith vendet e
mundshme t infeksionit jan eliminuar.
Implantet dentare jan nj shrbim i
jashtzakonshm dhe kan hapur mundsi q
m par sht ndrruar. Por, nj dhmb
natyror sht ende nj im plant m i mir.
Literatura
1. Chivan N. Sur gi cal treat ment- a con ser va tive ap proach, JNJ Dent Soc 1969;40:234,
2. Ras IN, Siqueira JF, Santos KRN. As so ci a tion Of Enterococcus Faecalis With Dif fer ent
Forms Of Periradicular Dis eases. J Endod 04; 30(5): 31520.
3. Sundqvist G, Figdor D, Persson S, Sjogren U. Microbiologic Anal y sis Of Teeth With Failed
Endodontic Treat ment And The Out come Of Con ser va tive Re-Treat ment. Oral Surg Oral
Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998; 85:86 93.
4. Rud J, Rud V, Munksgaard EC (1996) Long-term eval u a tion of ret ro grade root fill ing with
dentin-bonded resin com pos ite. Jour nal of Endodontics 22, 90-3.
5. Sumi Y, Hattori H, Hayashi K, Ueda M (1996) Ul tra sonic root-end prep a ra tion: clin i cal and
ra dio graphic eval u a tion of re sults. Jour nal of Oral and Maxillofacial Surgery54, 590-3.
6. Mehlha DS ,Mar shall JG, Baumgartner JC (1997) Com par i son of ul tra sonic and high-speed
bur root-end prep a ra tions us ing bi lat er ally matched teeth. Jour nal of Endodontics 23,
448-52.
7. Rubinstein R, Kim S (1999) Short-term ob ser va tion of the re sults of endodontic sur gery with
the use of a op er a tion mi cro scope and Super-EBA as root-end fill ing ma te rial. Jour nal of
Endodontics 25, 43-8.
8. Testori T, Capelli M, Milani S, Weinstein RL (1999) Suc cess and fail ure in periradicular sur -
gery: a lon gi tu di nal ret ro spec tive anal y sis. Oral Sur gery, Oral Med i cine, Oral Pa thol ogy,
Oral Ra di ol ogy and Endodontics 87, 493-8.
9. Zuolo ML, Ferreira MO, Gutmann JL (2000) Prog no sis in periradicular sur gery: a clin i cal
pro spec tive study. In ter na tional Endodontic Jour nal 33, 91-8.
10. Abbott PV. Anal y sis of a re fer ral based endodontic prac tice. Part 2: Treat ment pro vided. J
Endod 1994; 20: 2537.
11. DDS, DDS,PhD-Long-term re sults of endodontic treat ment per formed with a stan dard -
ized tech nique-jour nal of Endodontics , Pages 83-90, March 1979
12. A. Kodukova, P.Velikova, B. Daev, -,,Periodontitet Medicina i Fizkulltura 1977,28.
13. El-Siwah JM, Walker RT. Rea sons for api cec tomies. A ret ro spec tive study. Endod Dent
Traumatol 1996;12: 18591.
133
Zaklu~ok
Od ovo istraùvawe, moè da
zaklu~ime deka primenata na edno
retrogradno polnewe so hirur{ka
inter vencija - apikotomija moè da se
smeta kako edna minimalna invazivna
procedura koja ima pozitiven efekt nad
postoperativnite klini~ki rezultati.
Retrogradnata periapikalna hirur -
gija treba da se smeta za izlezen pat, za
razgleduvawe na eden negativen endo don -
tsko-hirur{ki rezultat, dodeka povtor -
noto tretirawe so hirurgija moè da ima
eden podobar rezultat, zatoa {to site mo -
`ni mesta na infekcijata se eli minirani.
Stomatolo{kite implanti se izvo -
redna usluga i imaat otvoreno mo`nost
koja porano samo se sonuva{e. No eden
priroden zab se u{te e najdobar im plant.
14. James L. Gutmann. Sur gi cal endodontics: quo vadis?. Endodontic Top ics 05, 11, 13
15. Luca F, and Roberto W. Endodontic sur gery with ul tra sonic retrotips: One-year fol low-up
Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2005;100:380-7
16. Stock C. et al. Text book of endodontics 3rd ed.Elsevier Mosby; 2004. p. 225-47.
17. Carr GB (1992 b) Use of ultrasonics in api cal sur gery. Jour nal of Endodontics 18, 416.
18. Carr GB, Ul tra sonic root end prep a ra tion. Dent Clin North Am 1997;41: 541-51.
19. Carr G. Mi cro scopes in endodontics. Ca lif Dent Assoc 1992;20:55-61.
20. Duprez JP, Bouvier D, Bittar E. In fected immatureteeth treated with sur gi cal endodontic
treat ment androot re in forc ing tech nique with glasionomer cementDental Traumatology
2004; 20: 233-40.
21. Jane S, Jo seph M: Com par i son be tween the use of an ul tra sonic tip and a microhead
handpiece in periradicular sur gery: A pro spec tive ran dom ised trial. Sep tem ber 2008.
22 Bergenholtz G, Lekholm U, Milthon R, Engstrom B.In flu ence of api cal over- in stru men -
ta tion and overfillingon re-treated root ca nals. J Endod 1979: 5: 310314.
23. Mehlhaff DS, Mar shall JG, Baumgartner JC. Com par i son of ul tra sonic and high- speed-
bar root-end prep a ra tions us ing bi lat er ally matched teeth. J Endod 1997;23:448-52
24. Gilheany P, Figdor D, Tyas MJ. Api cal dentin per me abil ity and microleakage as so ci ated
with root-end re sec tion and ret ro grade fill ing. J Endod 94;20:22-5.
25. Engel TK, Steiman HR. Pre lim i nary in ves ti ga tion of ul tra sonic root-end prep a ra tion. J
Endod 1995;21:443-5.
26. Saunders WP, Saunders EM, Gutmann JL. Ul tra sonic root-end prep a ra tion Part 2.
Microleakage of EBA root-end fill ings. Int Endod J 1994;27:325-9.
134
UDK: 616.314.18
ERRSIMI I
PRANISHM KLINIK N
SIPRFAQEN E LEGURAVE
NGA T CILAT JAN
PUNUAR PUNIMET
FIKSOPROTETIKE
Jagoda Bajevska, Ja. Bajevska, B.
Bajevska Stefanoska
Universiteti Sh. Kirili dhe Metodi
Fakulteti stomatologjik, Shkup
ISHP Qendra universitare klinike
stomatologjike Sh. Pantelejmon
Shkup
Abstrakt
Errsimi i siprfaqes s metalit paraqet ndryshim
t ngjyrs, pa ndryshime n prbrjen kimike t
shtress siprfaqsore, por errsimi mund t jet edhe
pasoj e ndryshimeve kimike n vet siprfaqen, pa
ndryshime n shtresat e thella t metalit.
Qllimi i punimit sht q t konkretizoj pre -
zencn klinike t ndryshimeve t ngjyrs s shtesave
protetike.
U aplikua hulumtimi klinik i punimeve fikso -
protetike n gojn e pacientve. Tek urat e argjendta
palladiume dhe t arit t cilat ishin imentuar pr -
kohsisht, e gjithashtu edhe tek urat e mbajtura m
shum se 5 vjet n gojn e pacientit, ishte regjistruar
ndryshim i ngjyrs.
Ndryshimi i ngjyrs ishte gjetur edhe tek nj
mbindrtim i metalt i punuar nga legura e argjend
palladiume. Tek 10 ura nga legurat jo fisnike trsisht
t fasetuara me kompozita nj koh m t gjat t
mbajtura kishte ngjyrosje n pjesn e skajit t gingivs
s kurorave. Tek urat tjera nuk u vrejt ndryshim i
ngjyrs.
Q t jet i suksesshm kompenzimi protetik
sht e nevojshme q t prdoren legura biokompatibile
kualitative dhe nj procedur e rregullt teknologjike n
laboratorin teknik t dhmbve, sepse gabimet gjat
punimit, por edhe vet mjedisi oral mund t shkaktojn
ndryshimin e tij.
Fjal kye: punime fikso protetike, ndryshimi i
ngjyrs, ndryshkje.
135
Adresa:
Jagoda Bajevska
jbajevska@ya hoo.com
UDK: 616.314.18
STRU%EN TRUD (ST)
KLINI^KI PRISUTNO
POTEMNUVAWE NA
POVR[INATA NA
LEGURITE OD KOI SE
IZRABOTENI
FIKSNOPROTETI^KIT
E IZRABOTKI
Bajevska J, Bajevska Ja, Bajevska
Stefanoska B.
Univerzitet Sv. Kiril i Metodij
Stomatolo{ki fakultet, Skopje
JZU Univerzitetski stomatolo{ki
klini~ki centar Sv Pantelejmon,
Skopje
Abstrakt
Potemnuvaweto na povr{inata na metalot
pretstavuva promena na bojata, bez promeni na
hemiskiot sostav na povr{inskiot sloj, no
potemnuvaweto moè da bide i posledica na
hemiskite promeni na samata povr{ina, bez promeni
vo dlabokite sloevi na metalot.
Celta na trudot e da se predo~i na klini~ko
prisustvo na promena na bojata na proteti~kite
nadomestoci.
Se sprovede klini~ko ispituvawe na fiksno -
proteti~ki izrabotki vo ustata na pacientite. Kaj
srebreno paladiumski i zlatni mostovi koi bea
privremeno cementirani, a isto taka i kaj mostovi
noseni pove}e od 5 godini vo ustata na pacientite,
be{e registrirana promena na bojata.
Promena na boja be{e najdena i kaj edna
metalna nadogradba izrabotena od srebreno
paladiumska legura. Kaj 10 mostovi od neblagorodni
leguri celosno fasetirani so kompoziti podolgo
vreme noseni ima{e obojuvawe vo predelot na
gingivalniot rab od koronkite. Kaj ostanatite
mostovi ne be{e zabeleàna promena na bojata.
Za da bide uspe{no proteti~koto
nadomestuvawe potrebno e da se upotrebuvaat
kvalitetni biokompatibilni leguri i nivna
pravilna tehnolo{ka postapka vo zabotehni~ka
laboratorija, bidej}i gre{kite vo tekot na
izrabotkata, a i samata oralna sredina moè da
predizvikaat negovi promeni.
Klu~ni zborovi: fiksno proteti~ki izra -
botki, promena na boja, korozija.
ERRSIMI I PRANISHM
KLINIK N SIPRFAQEN
E LEGURAVE NGA T CILAT
JAN PUNUAR PUNIMET
FIKSOPROTETIKE
Hyrje
Errsimi i siprfaqes s metalit paraqet
ndryshimin e ngjyrs, pa ndryshime n
prbrjen kimike t shtress siprfaqsore,
por errsimi mund t jet edhe pr shkak t
ndryshimeve kimike t vet siprfaqes, pa
Ngjyrosja e metaleve m shpesh ndodh
me mbshtjelljen e materieve t huaja n
siprfaqen e tij. Shifen skaje t dukshme
gingivale t ngjyrosura t urave metalike nga
depozitat t cilat nuk mund leht t pastrohen.
Tek punimet protetike q jan me siprfaqe
m t ashpra dhe t pa lmuara depozitat jan
m t mdhaja.
Errsimi mund t jet edhe pr shkak t
ndryshimeve kimike t vet siprfaqes, pa
Ngjyrosja e metalit n goj sht pasoj e
sulfideve, oksideve, klorureve. Ndryshimi i
ngjyrs nga ndryshimet kimike t siprfaqes e
mbron metalin nga dmtimi i mtejshm dhe
paraqet pasivizimin e metalit8. Argjendi dhe
bakri nga legurat reagojn me sulfurhidrogjen
i cili ndodh me prishjen e ushqimit t pasur me
proteina. Bakri dhe metalet tjera jofisnike n
legur mund t reagojn me oksigjenin.
Ngjyrosja m shpesh sht korozion
elektrolit. N elementin e Galvanit jonet e
komponentve jo fisnike anodat shkojn n
tretje dhe grumbullohen n vendet e katods.
N elementet fisnike ndodh film prej metaleve
jofisnike t cilt kthehen n sul fide ose
okside.
Rrjedha e procesit korozues varet nga
prbrja dhe gjendja metalurgjike e legurave,
procedurs teknologjike n laboratorin teknik
t dhmbve (nga kualiteti i objektit t lyer,
prpunimi siprfaqsor), ekzistimi i m
shum legurave n zgavrn e gojs, nga forcat
136
KLINI^KI PRISUTNO
POTEMNUVAWE NA
POVR[INATA NA
LEGURITE OD KOI SE
IZRABOTENI
FIKSNOPROTETI^KIT
E IZRABOTKI
Voved
Potemnuvaweto na povr{inata na
metalot pretstavuva promena na bojata,
bez promeni na hemiskiot sostav na
povr{inskiot sloj, no potemnuvaweto
moè da bide i poradi hemiskite promeni
na samata povr{ina, bez promeni vo
dlabokite sloevi na metalot.
Obojuvaweto na metalite naj~esto
nastanuva so obloùvawe na tu|i materii
na negovata povr{ina. Se gledaat vidlivi
oboeni gingivalni rabovi na metalnite
koronki od naslagi koi ne moàt lesno da
se is~istat.
Na proteti~kite izrabotki koi se so
rapavi i nepolirani povr{ini naslagite
se pogolemi.
Potemnuvaweto moè da bide i poradi
hemiski promeni na samata povr{ina, bez
promeni vo dlabokite sloevi na metalot.
Obojuvaweto na metalite vo ustata e
posledica od sulfidi, oksidi, hloridi.
Promenata na bojata od hemiski promeni
na povr{inata go {titi metalot od
ponatamo{no o{tetuvawe i pretstavuva
pasivizacija na metalot8. Srebroto i
bakarot od legurite reagiraat so
sulfurvodorod koj nastanuva so raspa|awe
na hrana bogata so belkovini. Bakarot i
drugi neblagorodni metali vo legurata
moè da reagiraat so kislorodot.
Obojuvaweto e naj~esto elektro -
litska korozija. Vo galvanskiot el e ment
jonite na neblagorodnata komponenta
anodno odat vo rastvorot i se taloàt na
katodnite mesta. Na blagorodnite
elementi nastanuva film od neblagorodni
metali koi se pretvoruvaat vo sulfidi ili
oksidi.
Tekot na koroziskiot proces zavisi
od sostavot i metalur{kata sostojba na
legurata, tehnolo{kata postapka vo zabo -
tehni~kata laboratorija (od kvalitetot
na izleaniot objekt, povr{inskata
obrabotka), postoewe na pove}e leguri vo
usnata {uplina, od xvakalnite sili i od
prtypse dhe nga prgjigjja e sistemit
lokal t organizmit
9
.
Prdorimi i legurave me kualitet t
dyshimt, korozuese t paqndryeshme,
przierja e punimeve t ndryshme t
vjetra dhe mbetjet nga lyerjet e mhershme
sht arsyeja m e shpesht pr ngjyrosjen.
Gjithashtu, prezenca e legurave t ndryshme
n gojn e pacientit me potenciale t
ndryshme kimike dhe n prani t pshtyms si
elektrolit vjen deri te korozioni elektrokimik.
Tek legurat q nuk jan t homogjenizuara pas
lyerjes ka kristale johomogjene, t prziera t
cilat nse gjenden n siprfaqe vjen deri te
ngjyrosja e tyre
5
.
Mjeku duhet t jet i obliguar q t mbaj
evidenc pr prbrjen e legurs s
shfrytzuar dhe emri i fabriks nga e cila sht
prpunuar shtesa.
Qllimi i punimit sht q t konkretizoj
pranin klinike t ndryshimit t ngjyrs t
shtesave protetike.
Hulumtimi klinik ishte zbatuar tek 150
restaurime fiksoprotetike t prkohshme ose
prfundimtare t imentuara t mbajtura n
nj periudh m t gjat n kavitetin gojor tek
90 pacient t rastsishm. Punimet protetike
ishin punuar nga legura t arta dhe legura t
argjendta palladiume t fasetuara vestibulare
dhe nga legura jofisnike trsisht t fasetuara
me kompozit.
Rezultate dhe diskutime
Tek nj ur e argjendt palladiume dhe
nj ure t art, t cilat ishin imentuar pr -
kohsisht n gojt e pacientve, por gjithashtu
tek 2 ura, t argjendta palladiume dhe tek dy
ura t arta t mbajtura m shum se 5 vjet,
ishte regjistruar ndryshim i ngjyrs (fot.
1,2,3,4,5). Tek 10 ura nga legurat jofisnike
trsisht t fasetuara me kompozita nj koh
m t gjat t mbajtura, kishte ngjyrosje n
pjesn e skajit gingival t urave (fot. 6,7). Tek
urat tjera nuk ishte vrejtur ndryshim i
ngjyrs. Ndryshim i ngjyrs ishte vrejtur
edhe tek nj shtes nga legura e argjendt
palladiume (fot.8).

137
lokalniot i sistemskiot odgovor na
organizmot
9
.
Upotrebata na leguri so
somnitelen kvalitet, korozivno
nepostojani, me{awe na razni stari
izrabotki i ostatoci od predhodni leewa
e naj~esta pri~ina za obojuvaweto. Isto
taka prisustvoto na razni leguri vo ustata
na pacientot so razli~en hemiski
potencijal i vo prisustvo na plunkata
kako elektrolit doa|a do elektrohemiska
korozija. Kaj legurite koi {to ne se
homogenizirani posle leeweto ima
nehomogeni, me{oviti kristali koi ako se
najdat na povr{inata doa|a do nivno
obojuvawe
5
.
Lekarot treba da e obvrzan da vodi
evidencija za sostavot na koristenata
legura i fabri~koto ime od koja e
izraboten nadomestokot.
Celta na trudot e da se predo~i na
klini~koto prisustvo na promena na
bojata na proteti~kite nadomestoci.
Materijal i metod
Be{e sprovedno klini~ko ispituvawe
na 150 privremeno ili definitivno
cementirani fiksnoproteti~ki restav -
racii noseni vo podolg pe riod vo oralniot
kavitet kaj 90 slu~ajni pacienti.
Proteti~kite izrabotki bea izraboteni
od zlatni leguri i srebreno paladiumski
leguri fasetirani vestibularno i od
neblagorodni leguri celosno fasetirani
so kompozit.
Kaj eden srebreno paladiumski i eden
zlaten most koi bea privremeno
cementirani vo ustata na pacientite, a
isto taka kaj 2 mosta, srebreno
paladiumski, i kaj dva zlatni mosta noseni
pove}e od 5 godini be{e registrirana
promena na bojata (sl. 1,2,3,4,5). Kaj 10
mostovi od neblagorodni leguri celosno
fasetirani so kompoziti podolgo vreme
noseni ima{e obojuvawe vo predelot na
gingivalniot rab od koronkite (sl. 6,7).
Kaj ostanatite mostovi ne be{e
zabeleàna promena na bojata. Promena na
boja e zabeleàna i kaj edna metalna
nadgradba od srebrenopaladiumska legura
(sl.8).
Fasetimi i trsishm i punimeve
kontribuojn pr zvoglimin e ndryshimit t
ngjyrs, sepse siprfaqja e legurs sht e
mbshtjell me ma te rial pr fasetim.
138
Celosnoto fasetirawe na
izrabotkite pridonesuva za namaluvawe na
promenata na bojata bidej}i povr{inata
na legurata e obvitkana so materijal za
fasetirawe.
Fot. 1, 2 Ndryshimi i ngjyrs s urs s art
Sl. 1, 2 Promeneta boja na zlaten most
Fot. 3, 4 Ur e argjendt palladiume me ndryshim t ngjyrs
Sl. 3, 4 Srebrenopaladiumski most so promeneta boja
Fot.5 Ur e art me
ndryshim t ngjyrs
Sl. 5 Zlaten most so
promeneta boja
Adaptimi margjinal dhe rezistenca
e mikrorrjedhs jan faktor t
rndsishm pr sukses klinik. Koro -
zioni i legurave i cili ndonjher ndodh
nn fasetkat n pjesn cervikale mund
t shkaktoj ngjyrosje cervikale, shije metali
6
.
N hulumtimet tona vrejtm ngjyrosje
cervikale tek 10 ura t prpunuara nga legurat
jofisnike (fot. 6, 7).

Legura homogjene sht m pak e prirur
ndaj korozionit. Me homogjenizim mund t
zvoglohet ose t largohet paraqitja e
korozionit elektrolit. N legurn heterogjene e
cila sht johomogjene, komponentet jofisnik
mund t ndikojn si anod dhe t treten.
Prfshirjet e huaja n siprfaqen e nj metali
ose legure (okside, sul fide, karbon) mund t
shkaktojn el e ment lokal.
Koha kur nj shtes sht prforcuar
ndikon n intensitetin e lshimit t joneve.
Jone m shum t lshuara ka n dy javt e
para, pasiq sht prforcuar shtesa
9
.
139
Marginalnata adaptacija i ot -
por nost na mikroprotekuvawe se va -
`ni faktori za klini~ki uspeh. Ko -
ro zijata na legurite koja pone koga{
nastanuva pod fasetkite vo cervi kal -
nata regija moè da predizvika cer -
vikalno obojuvawe, meta len vkus
6
. Vo
na{ite ispituvawa zabele àvme cervi -
kalno obojuvawe kaj 10 mos tovi izraboteni
od neblagorodni leguri (sl. 6, 7).
Homogenata legura e pomalku sklona
na korozija. So homogenizacija moè da se
namali ili otstrani pojavata na
elektrolitska korozija. Vo heterogenata
legura koja e nehomogena, neblagorodnite
komponenti moè da deluvaat kako anoda i
da se rastvoruvaat. Tu|ite vklu~oci na
povr{inata na eden metal ili legura
(oksidi, sulfidi, jaglenorod) moè da
predizvikaat lokalen el e ment.
Vremeto koga edno nadomestuvawe e
pricvrsteno vlijae na intenzitetot na
otpu{tawe na jonite. Najmnogu otpu{teni
joni ima vo prvite dve nedeli otkako e
pricvrsteno nadomestuvaweto
9
.
Fot. 6, 7 Ngjyrosje n pjesn e skajit gingival nga kurorat.
Sl. 6, 7 Obojuvawe vo predelot na gingivalniot rab od koronkite
Fot. 8 Ndryshimi i
ngjyrs s shtess
metalike.
Sl. 8 Promena na boja
na metalna nadgradba
Kromi n legurat jofisnike sht
elektrokimikisht aktiv, reagon me
krijimin e shpejt t oksideve t cilat
bjn pasivizimin dhe prmirsohet
ekzis tenca e legurave. Citotoksicitet i
zvogluar sht vrejtur tek legura Ni-Cr me
16-27% Cr, pr shkak t krijimit t oksideve
n siprfaqen e kromit, shtres e cila e
zvoglon lshimin e mtejshm t joneve
1
.
Legura homogjene mund t korodoj nse
ekziston dallim n koncentrimin e elektro -
litve t siprfaqes s tyre, gjegjsisht a ekzis -
tojn vende me hapsir m t vogl ose m t
madhe t pranis s ajrit. Paraqitet n vendet
jo mir t lmuara t punimit protetik, n
sipr faqet e deprtueshme dhe me higjien
joadekuate orale. Vendet me oksigjen t pasur
ndikojn si vend fisnik, por vendet me qasje
minimale ose asnj qasje t oksigjenit vep -
rojn si anoda dhe m pak jan t prhershme.
Veprimi ndodh n poret e kurorave dhe urave
jo mir t lmuara t siprfaqeve okluzale,
plasaritjet ndrmjet metalit dhe materialit pr
fasetim.
N poret dhe plasaritjet vshtir deprton
ajri, sepse jan t mbuluara me pllak ose
pshtym. Materiet organike dhe bakteriet
pri shen n pshtym nn ndikimin e oksi -
gjenit edhe pshtyma varfrohet me oksigjen.
Ky korozion quhet korozion plasarits,
korozion- pit ting
3
.
Lakimi i shtess paraqet tendosje n
kristalet dhe paraqitje t plasaritjeve, e pastaj
edhe thyerje t objektit. Lodhja mekanike on
deri te paraqitja e fisurave dhe plasaritjeve n
siprfaqen e tyre. Plasaritjet jan vende para -
ilekcione pr lokalizimin e mikro organiz -
mave, pr zvoglimin e pH dhe pr veprim
anodik (fot.5).
Te legurat fisnike mund t ndodh film i
bakrit ose hidroksidi i bakrit. Prbrsit e atij
filmi mund t reagojn me oksigjenin dhe
sulfurin nga ushqimi i pasur me proteina.
Komponimet e bakrit dhe sulfurit jan t
errta dhe shkaktojn ndryshime n shtesn
protetike nga legurat fisnike.
Dmtimi i metalit ose legurs mund t
ndodh nga procedura jo e duhur teknologjike.
N dmtimin e legurs n mjedisin oral
kontribuojn edhe faktor t tjer edhe at:
higjiena e keqe, smundjet e gingivs, pH e
pshtyms dhe lukthit, prdorimi i ilaeve t
cilat prmbajn metale t rnda, poli -
metalizmi.
140
Hromot vo neblagorodnite le -
guri e elektrohemiski aktiven,
reagira so brzo sozdavawe na oksidi
koi pravat pasivizacija i se
podobruva koroziskata postojanost na
legurata. Namalena citotoksi~nost e
zabeleàna kaj Ni-Cr legura so 16-27% Cr
poradi sozdavawe na oksidi na povr{inata
na hromot, koj sloj go namaluva ponata -
mo{noto otpu{tawe na joni
1
.
Homogenata legura moè da korodira
ako postoi razlika vo koncentracijata na
elektrolitite na nivnata povr{ina
odnosno dali postojat mesta so pomalo ili
pogolemo prisustvo na vozduh. Se javuva na
nedovolno polirani mesta na prote -
ti~kata izrabotka, na porozni povr{ini i
so neadekvatna oralna higiena. Mestata so
bogat kislorod deluvaat kako blagorodno
mesto, a mestata so minimalen ili nikakov
pristap na kislorod deluvaat kako anoda i
pomalku se postojani. Dejstvoto nastanuva
vo porite na koronkite i mostovite na
nedovolno polirani okluzalni povr{ini,
puknatinite me|u metalot i materijalot za
fasetirawe.
Vo porite i puknatinite te{ko
prodira vozduh bidej}i se pokrieni so
plak ili plunka. Se raspa|aat organskite
materii i bakterite vo plunkata pod
dejstvo na kislorodot i plunkata se
osiroma{uva so kislorod. Ova korozija se
vika puknatinska korozija -pit ting
korozija
3
.
Svitkuvaweto na nadomestokot predi -
zvikuva napregawe vo kristalite i pojava
na puknatini, a potoa i fraktura na objek -
tot. Mehani~kiot zamor vodi do pojava na
fisuri i puknatini po nivnata povr{ina.
Puknatinite se predilekciono mesto za
lokalizacija na mikroorganizmi, za
namaluvawe na pH i za anodno deluvawe
(sl. 5).
Na blagorodnite leguri moè da
nastane film na bakar ili bakaren
hidroksid. Sostojkite od toj film moè da
reagiraat so kislorodot i sulfurot od
hranata bogata so belkovini. Soedi -
nenijata na bakarot i sulfurot se temni i
predizvikuvaat promena na proteti~kiot
nadomestok od blagorodna legura.
O{tetuvaweto na metalot ili
legurata moè da nastane od nepravilna
tehnolo{ka postapka. Na o{tetuvaweto
na legurata vo oralnata sredina
pridonesuvaat i drugi faktori i toa:
lo{ata higiena, bolesti na gingivata, pH
na plunkata i èludnikot, upotrebata na
lekovi koi sodràt te{ki metali,
polimetalizmot.
Pr shkak t procesit korozues
mund t paraqitet dhimbje pr shkak t
rryms galvane, shije metalike n goj,
pr shkak t joneve t liruara, pamje e
ndryshuar dhe cilsit mekanike t
legurs, mbledhja e joneve t metaleve n
trupin e pacientit. Me hulumtimin in vivo
sht gjetur lshim i joneve t Au, Pd, Pt dhe
veanrisht Ag n lngun e sulkusit tek
pacientt fiksoprotetik4.
Tek pacientt ton t hulumtuar nuk
kishte vshtirsi subjektive, prve ndryshi -
meve n ngjyrn e punimeve.
Derdhjet nga titaniumi dhe legurat
titaniume tregojn tendenc t fuqishme pr
oksidim, ndrsa procesi i mtutjshm on deri
te pasivizimi7. Nga hulumtimet sht treguar
se NaF n pshtym nuk e ndryshon akti -
vitetin korozues t legurave palladiume, por e
rrit korozionin e legurave titane.
Pfundimi
Errsimi sht ndryshim i ngjyrs n
sipr faqen e metalit, pa ndryshime n pr -
brjen kimike shtress siprfaqsore. Ndry -
shimi i ngjyrs mund t jet edhe pr shkak t
reaksionit kimik t metalit me substancat e
mjedisit oral e cila on deri te ndryshimet e
prbrjes kimike t siprfaqes s metalit me
krijimin e oksideve, sulfateve, klorureve ose
komponenta tjera.
Ky errsim mund ta mbroje metalin nga
shkatrrimi i mtejshm, q paraqet pasi -
vizim. Ndodh vetm n siprfaqe t rrafsha
dhe t lmuara. N disa raste ky errsim on
kah ndryshimi i prhershm i metalit me
paraqitjen e korozionit kimik.
Q t jet shtes protetike e suksesshme
duhet q t prdoren legura biokompatibile t
suksesshme dhe t prdoret procedura e tyre
teknologjike e duhur n laboratoret teknike t
dhmbve, sepse gabimet gjat prpunimeve,
por edhe vet mjedisi oral mund t shkaktojn
ndryshimet e tyre.
141
Poradi koroziskiot proces moè
da se javi bolka poradi galvanskata
struja, metalen vkus vo ustata poradi
oslobodenite joni, promenet izgled i
mehani~kite svojstva na legurata,
sobirawe na joni na metali vo teloto na
pacientot. So istraùvawe in vivo
najdeno e otpu{tawe na joni na Au, Pd, Pt
i osobeno Ag vo sulkusnata te~nost kaj
fiksnoproteti~ki pacienti4.
Kaj na{ite ispituvani pacienti
nema{e subjektivni pote{kotii, osven
promeni vo bojata na izrabotkite.
Izlevocite od titaniumot i
titaniumski leguri pokaùvaat silna
tendencija za oksidacija, a ponatamo{niot
proces vodi do pasivizacija7. Od
ispituvawa e dokaàno deka NaF vo
plunka ne ja menuva koroziskata aktivnost
na paladiumovite leguri, no zgolemuva
korozija na titanovite2.
Zaklu~ok
Potemnuvaweto e promena na bojata na
povr{inata na metalot, bez promeni na
hemiskiot sostav na povr{inskiot sloj.
Promenata na bojata moè da bide i poradi
hemiska reakcija na metalot so
supstancite od oralnata sredina {to
doveduva do promeni na hemiskiot sostav
na povr{inata na metalot so sozdavawe na
oksidi, sulfidi, hloridi ili drugi
soedinenija.
Ova potemnuvawe moè da go {titi
metalot od ponatamo{no propa|awe, {to
pretstavuva pasivizacija. Nastanuva samo
na glatki i polirani povr{ini. Vo nekoi
slu~ai ova potemnuvawe vodi kon trajna
promena na metalot so pojava na hemiska
korozija.
Za da bide uspe{no proteti~koto
nadomestuvawe potrebno e da se upotre -
buvaat kvalitetni biokompa ti bilni
leguri i nivna pravilna tehnolo{ka
postapka vo zabotehni~ka laboratorija,
bidej}i gre{kite vo tekot na izrabotkata,
a i samata oralna sredina moè da
predizvikaat negovi promeni.
UDC:616.314.18

CLINICALLY PRESENT SURFACE TARNISH OF THE ALLOY IN FIXED
PROSHODONTICS RESTORATIONS
Ab stract
Tar nish is de fined as sur face dis col or ation of a metal with out al ter ations of the chem i cal
com po si tion of the layer, but it can also be a re sult of the chem i cal mod i fi ca tions of the sur -
face it self, with out af fect ing the deeper parts of the metal.
The aim of this ar ti cle is to em pha size the clin i cal pres ence of den tal cast al loys dark en ing
con cern ing fixed prosthodontics res to ra tions.
The clin i cal in ves ti ga tion was car ried out on fixed prosthodontics ap pli ances in the pa tients
oral cav ity.
The ex am i na tion showed the fol low ing re sults: color change was noted on tem po rary ce -
mented and also on more than five years old Ag-Pd and Au made fixed par tial den tures, as in
one sil ver-pal la dium cast made den tal post, and there were also find ings of dis col or ation in
the gingival mar gin area of the crowns in old fixed par tial den tures made from base cast al -
loy fully ve neered with com pos ite. The rest of the fixed den tal pros the sis did not show ev i -
dence of color deg ra da tion.
Suc cess ful pros thetic re ha bil i ta tion re quires use of biocompatibile high qual ity al loys and
their proper tech no log i cal pro cess ing in the den tal lab o ra tory be cause er rors dur ing han -
dling and the oral me dium it self can cause their al ter ations.
Key words: fixed prosthodontics res to ra tions, tar nish, cor ro sion
Literatura
1. Craig RG, Hanks CT. Citotoxicity of ex per i men tal cast ing al loys evoluated by cell cul ture
tests. J Dent Res 1990; 69:1539-42.
2. Gugliemino D. Chem i cal cor ro sion to NaF of some den tal metal al loys. J Appl
Electrochem.1998;29:6
3. Zivko-Babi J, Jerolimov V. Metali u stomatolokoj protetici, kolska knjiga, Zagreb 2005.
4. Mehuli K i sur. Otpustanje iona kovina u sulkusnu tekuinu u fiksnoprotetskih pacijenata.
Acta Stomatol Croat, 2005;Vol.39, br.1.
5. Mir~ev E. Zastapenost na obojuvaweto na fiksnoproteti~kite izrabotki vo ustata koga tie ne se
homogenizirani, Maked. Stomatol. Pregled 1982; VI, 2, 279-281.
6. Rominu M, Lakatos S, Florita Z, Negrutiu M. In ves ti ga tion of microleakage at the in ter face
be tween a Co-Cr based al loy and four poly meric ve neer ing ma te ri als. J Prosthet Dent 2002;
87( 6):620-624.
7. Rosenstiel, Land, Fujimoto, Con tem po rary Fixed Prosthodontics, Foutrh Edi tion, Mosby
Elsevier, 2006.
8. Stamenkovi D, urednik, Stomatoloki materijali, Zavod za udbenike i nastavna sredstva,
Beograd 2003.
9. Wataha JC, Lock wood PE. Re lease of el e ments from den tal cast ing al loy into cell-cul ture me -
dium over 10 months. Dent Ma ter 1998; 14: 158-63.
142
UDK: 616.314.18
PUNIM VSHTRIM (PV)
RISIT N
STOMATOLOGJI
NJ KONCEPT I RI N
TRAJTIMIN
ENDONDONTIK T
KANALEVE
Ilijana Muratovska
Fakulteti Stomatologjik
Trajtimi i kanaleve t rnjs synon t heq
mbetjet, indet vitale, indet nekrotike dhe
mikro organizmat me ka eliminohen infek -
timet dhe substrati irritues. Vet struktura e
kanalit t rrnjs paraqet sistem t komplikuar
me parregullsi t shpeshta dhe t shumta,
pran daj vshtirsohet dhe kompremetohet
trajtimi i tyre, ku perzistojn bakterie orga -
nike dhe mbetje n vet tubulat dentare, t cilat
nuk mund t elimininohen madje edhe me
procedura t gjra klinike(1).
Nevoja pr trajtime tredimensionale dhe
vllimore on n zhvillimin e nj sistemi t ri
t nj instrumenti t vetprshtatshm
nikel-ti ta nium i ashtuquajtur self-ad just ing
file ose SAF-sistem.
N fakt ajo paraqet nj skedar t ngje -
shur-elastik, i cili me veprimin mekanik arrin
n mnyr efektive ta largoj dentinin(2).
Prgatitija fillestare kryhet me dor me -file
Iso-20 dhe aplikimi glyde me t cilin
detektohet gjendja anatomiko-fiziologjike
dhe fundi apikal. Pastaj, trajtohet kanali me
skedarin e vetprshtatjes, i cili paraqet
instrumentin e vetm endodontik. Veprimi i tij
vibrues aktivizohet nprmjet endo-motorit
me ndrrues t integruar ku lvizjet jan
ndrvijore me drejtim brenda dhe jasht
(Fig.1).
143
Adresa:
Ilijana Muratovska
Fakulteti i Stomatologjis
Vodnjanska 17, 1000 Shkup
Tel. 075 333 704
UDK: 616.314.18
PREGLEDEN TRUD (PT)
NOVOSTI VO
STOMATOLOGIJATA
NOV KONCEPT VO
ENDODONTSKATA
OBRABOTKA NA
KANALITE
Ilijana Muratovska
Stomatolo{ki fakultet
Obrabotkata na korenskite kanali
ima za cel da go otstrani debrisot,
vitalnoto tkivo, nekroti~noto tkivo i
mikroorganizmite so {to se eliminira
infektot i iritantniot supstrat. Samata
gradba na korenskite kanali pretstavuva
kompliciran sistem so ~esti i brojni
iregularnosti, pa se ote`nuva i kompro -
mitira nivnata obrabotka, kade perzis -
tiraat i organski rezidui i bakterii vo
samite dentinski tubuli, koi nemoàt da
bidat eliminirani duri ni po opse`ni
klini~ki proceduri.(1)
Potrebata za trodimenzionalna
kanalna obrabotka i obturacija doveduva
do razvoj na eden nov sistem na
samoprilagoduva~ki nikel-titaniumski
in stru ment t.n. self-ad just ing file ili
SAF-sistem.
Vsu{nost toa pretstavuva eden
elasti~no- kompresiven fajl koj so svoeto
mehani~ko dejstvo uspeva efektivno da go
otstrani dentinot.(2) Inicijalnata pre -
paracija se odviva so ra~en K-file Iso-20
i aplikacija na glyde so koj se detektira
anatomo-morfolo{kata sostojba i apikal -
niot zavr{etok. Potoa se obrabotuva
kanalot so samo-prilagoduva~kiot fajl
koj pretstavuva edinstven endodontski in -
stru ment. Negovata vibrira~ka akcija se
aktivira preku endo-mo tor so vgraden
reduktor kade dvièwata se transliniski
vo pravec vnatre-nadvor. (sl.1).
Presioni i cirkumferentit pasues lejon
siprfaqen abrazive t skedarit gra dualisht t
lviz npr kanalin e ngusht t rrnjs q
trajtohet, duke rezultuar me form t ngja -
shme me origjinalen, por me dimensione t
zgjeruara. Kjo sht e rndsishme vea -
nrisht pr kanale ovale dhe pjes t zgjatura
ku ndiqet rrjedha natyrore dhe forma e kanalit
ku prfitohet pjesa homogjene cirkumferente
e kanalit me trasportim min i mal t kanalit(6).
Korrigjimi i kthesave reduktohet pr shkak t
elasticitetit t skedarit dhe mungess s nj
qendre metalike rigide q sht e zakonshme
pr instrumentet e kanaleve t deritanishme
prej eliku dhe nikel-titaniumi. Me kt res -
pek tohet forma e kanalit, si n mnyr lon gi -
tu di nal, ashtu edhe n formn e trthort
(fig.2).
Rrjedha e prgatitjes sht ndjekur me
shprlarje, sistemi i s cils sht integruar n
144
Posledovatelniot cirkumferenten
pritisok dozvoluva abrazivnata povr{ina
na fajlot postepeno da se dviì niz
tesniot kanal na korenot {to se obra bo -
tuva, rezultiraj}i so sli~na forma na
originalnata, no so pro{ireni dimenzii.
Ova e osobeno va`no za kanali so ovalni i
izdolèni preseci kade se prati pri rod -
niot tek i forma na kanalot kade se dobiva
homogena cirkumferentna preparacija so
minimalna kanalna tran sportacija.(6)
Ispravuvaweto na kri vi nite se reducira
poradi visokata elasti~ nost na fajlot i
otsustvoto na rigiden metalen centar koj e
voobi~aen za dosega nite ~eli~ni i
nikel-titaniumski kanalni instrumenti.
So toa se respektira kanalnata forma
kako longitudinalno, taka i popre~no.
(sl.2)
Tekot na preparacijata e sleden so
konstantna irigacija ~ij sistem e vgraden
vo endo-motorot i preku vibraciite se
Fot. 1. Endo-motori me
sistem pr irrigim dhe
sistem vetprshtatje
Slika 1. Endo-mo tor
so sistem za irigacija
i samoprilagoduva~ki
in stru ment
Foto. 2. Adaptimi i
instrumentit (SAF) n
formn e kanalit
Slika 2. Adaptacija
na instrumentot
(SAF) na formata na
kanalot
endo-motort dhe nprmjet vibrimeve
shprndahet n t gjitha pjest e kanalit.
Rekomandohet prdorimi i pandryshuar
i tretjes prej natrium hypohlorite (2,5%)
dhe EDTA(17%). Kshtu prfitohen
mure t pastra dentare deri te ngushtica
apikale. Skedari vetprshtats mekanikisht
sht i qndrueshm dhe gjat paraqitjes s
dm timeve mekanike thehet n pjes t vogla
rrjeti.
Pastrtia apikale arrin prqindje t
kanaleve t pastra dhe t hapura deri 65%
sipas rezultateve t mikroskopit elektronik t
cilat i ka paraqitur Metzger(4) n punimin e
tij. Dezinfektimi i prgjithshm i sistemit t
kanalit sht m i mir n raport me shtyerjen
klasike me shiring dhe gjilpr(8). Kualiteti i
prgatitjeve t kanalit dhe opturimi i detektuar
nprmjet mikro-kompjuterit tomografik
tredimensional tregon, se prqindja e rrnjve
t kanaleve t paafektuara dhe t patrajtuara
tek teknikat e prgatitjeve standarde sht
rreth 65% pastrti, gjegjsisht 45% e mureve
jan t mbushura me mbushje prfundimtare.
Kundrejt ksaj, sistemi i trajtimimit me
vetprshtatje e zvoglon kt prqindje n
17% t rrnjve t kanaleve t pambushura(5).
Pe ters(7) konstaton se molart maksillar jan
homogjen dhe cirkumferent shklqyeshm t
preparuar me transportim min i mal t kanalit.
T gjitha kto karakteristika t sistemit t ri
SAF na japin shpres pr tejkalimin per -
spektiv dhe eliminimin e mungesave
tekniko- endodontike t deritanishme, leht -
sim t procedurave endodontike dhe knaqsi
t ndrsjellt, si pr pacientin ashtu edhe pr
dentistin.
Literatura
1. Ercan E,Ozekinci T,Atakul F,Gul K
2. An ti bac te rial ac tiv ity of 2% chlorhexidine gluconate and 5,25% so dium hypohlorite in in -
fected root ca nal: in vi tro study, J Endod 2004 feb;30(2):84-7
3. Hof R, Perevalov V, Eltanani M, Zary R, Metzger Z, The self ad just ing file (SAF). Part 2: Me -
chan i cal anal y sis J Endod 2010; 36(4):691-696
4. Metzger Z, Teperovich E, Zary R, Co hen R, Hof R, The self-ad just ing file (SAF). Part 1. Re -
spect ing the root ca nal anathomy- a new con cept of endodontic files and its im ple men ta tion, J
Endod 2010; 36(4):679-690
145
distrubuira vo site partii na
kanalot. Se prepora~uva naizmeni~na
upotreba na rastvor od Natrium
hypohlorite (2,5%) i EDTA(17%). Taka
se dobivaat zna~ajno ~isti dentinski
idovi se do apikalniot tesnec. Samo -
prila goduva~kiot fajl e mehani~ki
izdr liv i pri pojava na mehani~ko
o tetuvanje se raspaa vo sitni mre esti
par~enca.
Apikalnata ~istota dostignuva
procent od ~isti i otvoreni dentinski
kanal~iwa do 65% spored rezultatite od
elektronskata mikroskopija koi gi pri -
kaàl Metzger(4) vo svojot trud. Vkupnata
dezinfekcija na kanalniot sistem e
podobra vo odnos na klasi~noto ispirawe
so {pric i igla.(8) Kvalitetot na kanal -
nata preparacija i opturacija detektirana
preku trodimenzionalna mikro-kompju -
ter ska tomografska analiza pokaùva
deka procentot na neafektirani i neo bra -
boteni korenski kanali kaj stan dardnite
preparacioni tehniki e okolu 65% ~is -
tota, odnosno 45% od yidovite se neoptu -
rirano so definitivnoto polnenje. Nas -
proti toa, samopriladoduva~kiot sistem
na obrabotka go sveduva ovoj procent na
17% nenapolnet korenski kanal.(5) Pe -
ters(7) zaklu~uva deka maksilarnite mo -
lari se homogeno i cirkumferentno
odli~no preparirani so minimalna ka nal -
na transportacija. Site ovie karakte ri -
stiki na noviot SAF-sys tem ni vlevaat
nade za perspektivno nadminuvanje i eli -
mi nirawe na dosega nite endodontsko-
tehni~ki nedostatoci, olesnuvanje na
endodontskata procedura i vzaemno
5. Metzger Z, Teperovich E, Zary R, Co hen R, Paque F, Hulsmann M., The self ad just ing file
(SAF). Part 3: Re moval of de bris and smear layer- a scan ning elec tron mi cro scope study, J
Endod 2010; 36(4):697-702
6. Metzger Z, Teperovich E, Zary R, Co hen R, Paque F., The qual ity of root ca nal prep a ra tion
and root ca nal obturation in ca nals treated with ro tary ver sus self-ad just ing file: a three di men -
sional mi cro com puted tomographic study, J Endod 2010; 36(9):1596-1573
7. Pe ters O, Boessler C, Paque F, Root ca nal prep a ra tion with a novel nickel-titaniu in stru ment
eval u ated with mi cro-com puted to mog ra phy: ca nal prep a ra tion sur face over time, J Endod
2010; 36(6):1068-1072
8. Pe ters O, Paque F., Root ca nal prep a ra tion of maxillary mo lars with the self ad just ing file: a
mi cro com puted tomographic study, J Endod 2011; 37(1):53-57
9. Siqueira J, Alves F, Almeida B, Machado de Oliveira M, Rocas I, Abil ity of chemo -
mechanical prep a ra tion with ei ther ro tary in stru ments or self-ad just ing file to dis in fect
oval-shaped root ca nals, J Endod 2010; 36(9):1860-1865
146
SEM I NAR SHKENCOR
ME KARAKTER
NDRKOMBTAR
"PREVENTIVA N
STOMATOLOGJI"
Shoqria Stomatologjike Shqiptare
shper ndau aktivitetin e saj ne njerin prej
qyteteve te parapara
me plan. Rradhazi
nderin e ketij akti -
viteti pr ta realizuar
e pati dega e Dibres.
Seminari ishte me
karakter nder -
kombetar. Li gje -
ruesit nga jasht, m
kon kre tisht Italia
dhe Shqiperia si dhe
nga brenda shtetit i
dhuruan nj vler
ktij eve ni menti q
t vler sohet si i
sukses shm, ku nga
kjo flet numri i
mjaftueshm i
pjesmarrsve. Vle -
r simi i stoma -
tologve pr
shtrirjen e aktivi -
teteve neper qytetet
tjera eshte me se
pozitiv, se me kete
Shssh deshmon loja -
litetin dhe afersin
per te gjithe koleget
njesoj. Kjo lloj stra -
tegjie do t vazhdoj edhe viteve me rradh.
Seminari i mbajt m 31 mars 2013 n
restorant "Uraniku" - Dibr.
Dr. Mefail Sulejmani
147
NAUÊN SEMINAR
SO ME\UNARODEN
KARAKTER
"PREVENTIVATA VO
STOMATOLOGIJATA"
Albanskoto Stomatolo{ko Dru{tvo
ovoj pat ja prodlabo~i svojata aktivnost
posvetuvaj}i se i na drugite gradovi spo -
red predvidenata
programa. êsta za
izve duvawe na ova
aktivnost ja ima e
ogranokot vo De -
bar. Seminarot be -
{e so me|u na ro den
karakter. Preda -
va~ite od nadvor,
po konkretno Ita -
lija i Albanija
kako i doma{nite i
dadoa edna posebna
vrednost na ovoj
eve niment za da
potoa se smeta za
eden od uspe{nite,
kade {to ova go
potvrduva i dovol -
niot broj na u~es -
nici. Procenu va -
weto od strana na
stoma to lo zite za
dis perzijata na ak -
tiv nostite od
strana na ASD vo
drugite gradovi e
mo{ne pozitivna,
zatoa {to so ova se
potvrduva lojal -
nosta i dobrite
odnosi me|u ASD i
kolegite ednakvo. Ovoj vid na strategija }e
prodolì i vo narednite godini.
Seminarot se odrà na restorant
"Uraniku" - De bar.
D-r Mefail Sulejmani
148
POSTEDUKATIVEN
SEMINAR PO
STOMATOLOGIJA
Stomatolo{koto Dru{tvo na Alban -
cite, so godi{niot plan na profesionalno
edukativnite aktivnosti, predvideni za
2013 godina, na 02.06.2013, go organizira i
go odrà vtoriot postedukativen sem i nar
za ova godina vo amfiteatarot na stariot
rektorat na DUT vo Tetovo, po prvo odra -
niot vo De bar na 31 mart ovaa godina. Ovoj
pat temite bea od bolesti na zabot, bo -
lesti na usta, protetika i oralnata hirur -
gija. Predavaa profesori na Stoma to -
lo{kite fakulteti od Skopje Tirana.
U~estvoto na kolegite stomatolozi
be{e na zavidno nivo kako i sekoga{,{to
pokaùva za serioznosta na dru{tvoto
koja se obiduva vo kontuiranost da orga -
nizira i odrùva seminari, kongresi i
simpoziumi koi se vo interes na na{ite
kolegi.
Na krajot na predavawata na
u~esnicite im bea podeleni sertifikati
akreditirani od Stomatolo{kata Komora
na Makedonija vrednuvani so 12 bodovi za
aktivno a 8 za pasivno u~estvo, koi }e
vaàt za licencirawe i relicencirawe.
D-r.Fadil Azizi
SEM I NAR
POSTEDUKUES NGA
STOMATOLOGJIA
Shoqria Stomatologjike Shqiptare, sipas
planit vjetor t aktiviteteve edukative profe -
sionale t parapara pr vitin 2013, m
02.06.2013, organizoi dhe mbajti seminarin e
dyt postedukues pr kt vit n amfiteatrin e
rektoratit t vjetr t USHT-s n Tetov, pas
atij t mbajtur n Dibr m 31 mars t po ktij
viti. Ksaj radhe temat ishin nga lmi i smun -
djeve t dhmbit, smundjeve t gojs, prote -
tiks dhe kirurgjis orale. Ligjrues t ktij
seminari ishin profesor t Fakulteteve t
Stomatologjis nga Shkupi e Tirana.
Pjesmarja e kolegve stomatolog si za -
konisht, ishte mjaft e madhe pra kolegt tan
tregojn interesim pr edukimin e vazh du -
eshm profesional t tyre dhe krejt kjo ndr -
lidhet edhe me nivelin e lart t prgjegjsis
t Shoqris Stomatologjike Shqiptare q n
vazhdimsi t organizoj dhe mbaj ligjerata
me interes t gjr pr ta.
Pjesmarrsve n fund iu ndan certi -
fikata t akredituara nga Dhoma e Stoma -
tologve t Maqedonis t vlersuara me nga
12 pik pr pjesmarrje aktive dhe 8 pik pr
at pasive, t cilat do t vlejn pr licencim
dhe rilicencim.
Dr. Fadil Azizi
UDHZIME PR AUTORT
N revistn stomatologjike Apolonia publi -
kohen punime burimore t cilt nuk jan botuar
m par. Punimet i nnshtrohen recen zionit dhe
klasifikohen n kta kategori:
Punime burimore shkencore
Kumtesa pararendse
Punime Profesionale
Ekspoze nga tubimet shkencore
Vshtrime
N revistn Apolonia publikohen edhe tekste
t cilt nuk i nnshtrohen recenzionit dhe
klasifikohen n:
Mendime dhe komente
Shnime
Prezentime dhe informata nga praktika n
form t shkress ose prkthim i artikujve nga
literatura e huaj.
N rubrika t veanta publikohen edhe:
Vshtrime
Prezentime librash
Risi
Kalendari i tubimeve t rndsishme
shkencore dhe profesionale.
Tekstet nga lmi i edukats shn de tsore e
mjeksore n prgjithsi dhe tekstet nga lmi i
edukats shn de tsore stomatologjike n veanti
do t rradhiten n rubrikat gjegjse.
Udhzimet pr publikim t punimeve n
revistn stomatologjike Apolonia jan n harmoni
me porosit e In ter na tional Com mit tee of Med i cal
Jour nal Ed i tors, Uni forms Re quire ments for
Maruscripts Subnitted to Bio med i cal Jour nals,
Ann In tern med. 1988; 108: 258-265.
Punimet pr publikim i drgohen reda ksis
n kt adres: Shoqria Stomatologjike Shqiptare
(Revista Stomatologjike Apolonia), Qendra e Re
Tregtare, Kati II, lok. 7, 1200 Tetov - Maqedoni.
Punimet q i nnstrohen reenzionit mund t
ken maksimalisht 16 faqe t shty pura.
Teksti nga punimet q nuk i nnshtrohet
reensionit mund t ket 12 faqe t shkruara.
Vshtrimet, prezentimet e librave dhe risit
mund t ken maksimalisht 3 faqe t shtypura.
Revista botohet n tre gjuh: shqip, maqe -
donisht dhe anglisht. Punimet t cilt arrijn
vetm n njrn gjuh, redaksia e ruan t drejtn
pr prkthim dhe botim t tyre edhe n gjuht tjera
n t cilat botohet revista.
Punimi
Punimi duhet t drgohet n e-mailin e
revists: apolonia_editor@yahoo.com
Autori sht i obliguar t paguaj 3000 den
(50 Euro) n llogari t shoqris:
290-4000003980-22;
Deponues: TTK Banka Sh.A Shkup ose
270-0604933801 02;
Deponues: Halkbank Sh.A Shkup
Me kto mjete mbulohen shpenzimet e
prkthimit dhe lektorimit t punimit.
Data e fundit pr pranim t punimeve:
Pr botimin e numrit t majit:
deri m 31 mars t vitit gjegjs.
Pr botimin e numrit t dhjetorit:
deri m 31 shtator t vitit gjegjs.
Punimet mund t dorzohen n redaksi n
njrn nga kto tre gjuh: shqip, maqedonisht ose
anglisht.
Emri i autorit dhe bashkautorve t
drgohet i plot (emri dhe mbiemri), gjithashtu t
shnonet institucioni ku ai vepron.
Autort nse e prdorin shkrimin qirilik n
punimet e drguara n form elektronike ather
detyrimisht duhet t prdorin njrin prej ktyre
TTF fonteve: M_times.ttf; Mac C Times.ttf; Mac -
e do nian Times dhe t evitohet prdorimi i fonteve
sistemore.
Faqja e par e punimit duhet t prmbaj:
Titullin e punimit, emrat e plot t autorve dhe
bashkautorve dhe emrin e institucionit ku
veprojn.
Titulli i punimit: T jet i qart dhe sa m i
shkurt. Autort shkruhen me emrin dhe mbiemrin
e tyre t plot. Pas ksaj shkruhet emri i sakt i
intitucionit ku sht realizuar punimi. Emrat e
institucioneve duhet t shkruhen n rradh t
njjt sikurse emrat e autorve. N t njjtn faqe
duhet t shnohet adresa pr korespodenc e
autorit. sht e domosdoshme q autort n faqet
pasuese t punimit ta shkruajn titullin e shkurtuar
t punimit edhe ate jo m shum se 25 germa.
Abstrakti shkruhet n letr t veant dhe
nuk duhet t jet m i gjat se 160 fjal. Abstrakti
duhet ti prmbaj faktet kryesore t punimit.
149
APOLONIA 15 29, str. 149-154, Maj 2013
Prezentim t shkurt dhe t sakt t
problemit, qllimin e punimit, metodn e
puns, rezultatet (me t dhnat specifike
dhe numerike) dhe konkluzionet themelore.
Ab strakti n gjuhn angleze shkruhet
gjithashtu n letr t veant, ai e prmban edhe
titullin e punimit. N abstrakt nuk duhet t ket
shkurtesa dhe akronime. Abstrakti n fund t
tekstit duhet t ket 3-5 fjal kye t cilat jan me
rndsi pr klasifikimin dhe identifikim t punimit
dhe do t na ndihmoj n hartimin e deskriptorit.
Hyrja: Paraqet prezentim t qart dhe t
shkurt t problemit dhe t qllimit t punimit. N
form t shkurt ceken punimet t cilt jan n
mnyr direkte t lidhur me problemin t cilin e
shkoqit artikulli n fjal. N fillim t faqes ku
sht hyrja edhe nj her shkruhet titulli i punimit,
por pa emrat e autorve dhe t institucioneve.
Materialet dhe metodat t cilat jan pr -
dorur n punim prezentohen shkurt por
mjaftueshm q lexuesit ti mundsohet pr sritja
e hulumtmit t prshkruar. Metodat paraqiten
sipas rrnditjes s prdorimit t tyre. Barrat
theksohen sipas emrit t tyre gjenerik. Metodat e
njohura nga literatura nuk pr shkruhen, por vetm
ceket e dhna burimore n literatur.
Rezultatet: duhet t jen t sakt dhe qart t
paraqitur. Vlerat e rezultateve duhet statistikisht
dhe n mnyr profesionale t prpunohen.
Diskutimi dhe prfundimi: prezen to hen
ndaras. Qllimi i diskutimit sht q t bj
interpretimin e rezultateve dhe kraha simin e tyre
me njohurit ekzistuese me vler n at lmi, prej
nga dhe rrjedhin prfundimisht.
Tabelat dhe fotografit
Punimi mund t shoqrohet me fotografi dhe
tabela
Tabelat: do tabel shkruhet ose vizatohet
n flet t veant dhe jo n tekst, duhet t ket
titull dhe numr rendor i cili ndrlidhet me
tekstin.
Ilustrimet: do ilustrim duhet t ket
prshkrimin dhe numrin rendor me t cilin
paraqitet n tekst. Prshkrimi i fotografive -
legjenda shkruhet n flet t veant sipas numrit
rendor. Fotografit mund t jen kolor ose bardh e
zi. N shpinn e fotografive duhet t
shkruhen inicalet e autorit t par si dhe
titulli i shkurtuar. Me an t shigjets duhet
t tregohet pjesa e eprme e fotografis.
Porositet q pjest me rndsi n fotografi t
shnohen me shigjet ose me shenja t
prshtatshme. T smurve n fotografi duhet tu
mbnulohet identiteti.
Vizatimet: Punohen n letr t bardh, n
disket ose n CD dhe drgohen n origjinal.
Germat dhe shenjat doemos t jen t qarta, t
ken madhsi t njjt, prmasat t jen t tilla q
do e dhn me zvoglim t ngel e qart.
Shfrytzimi i fotografive dhe tabelave nga burime
t ndryshme duhet t prcillet me t dhna se nga
jan marr.
Sipas rregulls, tabelat shnohen si Tabel,
ndrsa i tr foto doku mentacioni tjetr shnohet si
Foto. Tabelat dhe foto grafit nuk duhet t jen
m shum se 12 n numr.
Prshkrimi i literaturs: Literatura shkru -
het n flet t veant. Sipas Stilit Vankuver.
Revistat duhet t prshkruhen me shkurtesa t cilat
prdoren n In dex Medicus.
Klasifikimi i punimeve
Punimet t cilt botohen n revist klasi -
fikohen n: Punime burimore shkencore, kum tesa
pararendse, punime profesionale, ekspoze nga
tubimet shkencore, vshtrime, prezentime rastesh.
Vrejtje
Pr profesionalizm t punimeve pr gjegjsi
mbajn vet autort dhe recenzuesit. T gjitha
hulumtimet duhet t jen n pajtueshmri t plot
me parimet themelore t deklarats s Helsinkut
(World, Health Au thor ity - 1975).
Punimet t cilt nuk jan shkruar sipas udh -
zimeve t lartprmendura nuk mund t pranohen
pr botim.
Punimet n revist publikohen sipas rra -
dhitjes s caktuar nga redaksia dhe jo sipas arritjes
s tyre.
Dorshkrimet, fotografit dhe doku menta -
cioni tjetr nuk kthehen, ndrsa t gjitha shtojcat e
botuara dhe botimet e veanta jan n pronsi t
botuesit. Autorve u takojn nga 10 ekzemplar t
revists.
150
APOLONIA 15 29, str. 149-154, Maj 2013
UPATSTVA ZA AVTORITE
Vo stomatolo{koto spisanie Apo -
lonija se objavuvaat izvorni tru dovi koi
prethodno ne se objavuvani. Trudovite
podleàt na recenzija i se klasifikuvaat vo
ovie kategorii:
Izvorno nau~ni trudovi
Prethodni soop{tenija
Stru~ni trudovi
Izlagawa od nau~nite sobiri
Pregledi
Vo spisanieto Apo lonija se objavu vaat
isto taka tekstovi koi ne podleàt na
recenzija i se klasificiraat vo:
Mislewa i komentari
Bele{ki
Prikazi i soop{tenija od praksa vo oblik
na dopisi, ili prevodi na napisi od stranskata
literatura.
Vo posebni rubriki se objavuvaat i:
Pregledi
Prikazi na knigi
Novini
Kalendar na zna~ajni nau~ni i stru~ni
sobiri
Tekstovite od medicinskoto zdrav stve no
vospituvawe voop{to, i od stomato lo{koto
zdravstveno vos pi tu vawe posebno }e se
rasporedat vo soodvetnite rubriki.
Upatstvata za objavuvawe na trudo vite vo
stomatolo{koto spisanie Apo lonija se vo
soglasnost so preporakata na In ter na tional Com -
mit tee of Med i cal Jour nal Ed i tors, Uni form Re quire -
ments for Manu script Sub mit ted to Bio med i cal Jour -
nals, Ann In tern Med 1988; 108: 258-265
Trudovite za objavuvawe se pra}aat do
ured ni{tvoto na ovaa adresa: Sto ma to lo{ ko
Dru{tvo na Albancite, (Sto ma to lo{ko spi -
sanie Apolonija), Nov Trgov ski Centar,
sprat II, lok. 7, 1200 Tetovo Makedonija.
Tekstot od trudovite {to pod le àt na re -
cen zija moè da ima maksi malno 16 pi{uvani
stranici.
Tekstot od trudovite {to ne podleàt na
recenzija moè da ima maksimalno 12 pi{u -
vani stranici.
Pregledite, prikazite na knigi i novi -
nite moè da imaat maksimalno 3 pi{uvani
stranici.
Spisanieto se izdava na tri jazici:
albanski, makedonski i angliski. Za trudovite
{to pristignuvaat napi{ani samo na eden od
jazicite, uredni{tvoto go zadrùva pravoto za
niven prevod i pe~a tewe na ostanatite jazici
na koi se izdava spisanieto.
Trudot
Trudot treba da se isprati na e-mail
adresa na spisanieto:
apolonia_editor@yahoo.com
Avtorot e dolèn da pla}a 3000 den (50
Evra) na smetka na dru{tvoto:
290-4000003980-22; De po nent:
TTK Banka AD Skopje ili
270-0604933801 02; De po nent:
Halkbank AD Skopje
So ovie sredstva se pokrivaat tro{ocite
za prevod i lektura na trudot.
Posleden da tum za priem na trudovite:
Za izdavawe na majskiot broj:
do 31 mart na tekovnata godina.
Za izdavawe na dekemvriskiot broj:
do 31 septemvri na tekovnata godina.
Trudovite moè da se ispra}aat do
redakcijata na eden od trite jazici: albanski,
makedonski ili angliski.
Imeto na avtorot i sorabotnicite da se
isprati celosno (ime i prezime), istotaka da se
zabeleì i institucijata kade toj deluva.
Avtorite vo svoite trudovi koi gi ispra -
}aat vo elektronska forma, ako go upo tre bu -
vaat kirili~noto pismo se dol `ni da upo tre -
buvaat eden od ovie TTF fontovi: M_times.ttf,
Mac C Times.ttf, Mac e do nian tms.ttf, Mac C Swiss.ttf,
Mac e do nian Helv.ttf i da se izbegnuva upotreba na
fon tovi koi sistemski go menuvaat pismoto od
latinski vo kirili~en.
Prvata strana od trudot treba da gi
sodrì: Naslovot na trudot, imiwata na
avtorite-celosno ime i prezime i imeto na
institucijata kaj {to raboti.
Naslovot na trudot: Treba da e jasen i
pokratok. Avtorite treba da se zapi {u vaat so
polno ime i prezime. Potoa se pi{uva polnoto
ime na institucijata kade {to trudot e
realiziran. Imiwata na instituciite treba da
se pi{uvaat po ist raspored so imiwata na
avtorite. Na istata stranica treba da se
napi{e adre sata na avtorot za korespon -
dencija. Zadol ìtelno avtorite vo slednite
stranici na trudot da go pi{uvaat naslovot na
trudot vo skratena forma i toa ne pove}e od 25
bukvi.
151
APOLONIA 15 29, str. 149-154, Maj 2013
Apstrakt: se pi{uva na poseben
list i ne treba da bide podolg od 160
zborovi. Apstraktot treba da gi sodrì
va`nite fakti na trudot: kratka i jasna
prezentacija na pro blemot, celta na
trudot, me todot na rabota, rezul tatite (so
specifi~ni i broj~ani podatoci) i osno vnite
zaklu ~oci. Apstrakt na an gliski se pi{uva
isto taka na poseben list. Toj go sodrì i
naslovot na trudot. Vo ap strak tot ne treba da
ima kratenki i akro nimi koi se zna~ajni za
klasi fi kacija i identifikacija na trudot, a
}e ni koristat za sostavuvawe na deskriptorot.
Voved: Kratko i jasno go pre zentira
problemot i celta na trudot. Kratko se spo -
menuvaat trudovite koi se direktno povrzani
so problemot {to go prikaùva spomenatiot
tekst. Na po~etokot na stra nicata kade {to e i
vovedot, u{te edna{ se pi{uva nas lovot na
trudot, me|utoa bez imiwata na avtorite i
instituciite.
Materijalite i metodite koi se pri me -
neti vo trudot se prezentiraat na opi{anoto
istraùvawe. Metodite se prikaùvaat spored
rasporedot na nivnata primena. Lekovite se
nave duvaat spored nivnoto generi~no ime.
Metodite, poznati od literaturata ne se
opi{uvaat, tuku se naveduva izvor niot lite -
raturen podatok.
Rezultatot treba da e precizno i jasno
prikaàn. Zna~eweto na rezul ta tot treba
profesionalno i stati sti ~ki da se obraboti.
Diskusijata i zaklu~ocite se prika ù -
vaat odvoeno. Celta na disku sijata e inter -
pretacija na rezultatite i nivno sporeduvawe
so postojnite va`ni sozna nija vo taa oblast, od
kade {to proizle guvaat zaklu~ocite.
Tabeli i sliki
Trudot moè da bide pridruèn so tabeli
i sliki.
Tabeli: Sekoja tabela se pi{uva na
poseben list a ne vo tekstot, treba da ima
naslov i reden broj koj se povrzuva so tekstot.
Ilustracii: sekoja ilustracija mora da
ima opis i reden broj so koj se pojavuva vo
tekstot. Opisot na slikata - legendata se
pi{uva na poseben list po reden broj. Slikite
moè da bidat kolor ili crno- beli. Na zadnata
strana na slikata treba da se napi{at
inicijalite na prviot avtor, kako i skra -
teniot naslov. So strelka treba da se
ozna~i gorniot del od slikata. Se
prepora~uva va`nite delovi od slikata
da se ozna~at so strelka ili so soodvetni
znaci. Na pacientite od slikata treba da im se
pokriva identitetot.
Crteì: Se izrabotuvaat na bela har tija,
na disketa ili na CD i se pra}a originalot.
Bukvite i znacite mora da bidat jasni, da imaat
ista golemina, proporciite treba da se takvi
{to sekoj podatok, so namaluvaweto }e ostane
jasen.
Koristeweto na slikite i tabe lite od
razni izvori treba da bide pro sledeno so
podatoci koi poka ù vaat od kade se zemeni.
Spored praviloto, tabelite se ozna ~uvaat
so Tabela, a drugoto foto doku mentacija se
ozna~uva so slika. Tabelite i slikite ne
treba da se pove}e od 12 vo broj.
Popis na literaturata
Literaturata se pi{uva na poseben list
spored Stilot Vankuver. Spisanijata treba da
se prikaùvaat so kratenki koi se
upotrebuvaat vo INDEX MEDICUS
Klasifikacija na trudovite
Trudovite koi se objavuvaat vo spisa ni eto
se klasificiraat kako: Izvorno nau~ni tru -
dovi, prethodni soop{tenija, stru~ni trudovi,
izlagawa od nau~nite sobiri, pregledi,
prikazi na slu~ai.
Opomena
Za stru~nosta na trudovite odgovorni se
samite avtori i recenzentite. Site istra ù -
vawa treba da se vo soglasnost so osnovnite
principi na Helsin{kata deklaracija (World
Health Au thor ity - 1975)
Trudovite koi ne se napi{ani spored
gorenavedenite upatstva ne moàt da se primat
za objavuvawe.
Trudovite vo spisanieto se objavuvaat
spored odredeniot raspored od redak cijata, a
ne spored nivnoto pristignuvawe.
Rakopisite, slikite i drugata doku men ta -
cija ne se vra}aat, a site prilozi i posebnite
izdanija se vo sopstvenost na izdava~ot. Na
avto rite im sleduvaat po 10 primeroci na
spisanieto.
152
APOLONIA 15 29, str. 149-154, Maj 2013
INSTRUCTIONS TO AUTHORS
In jour nal of den tistry Apolonia will be pub -
lished orig i nal pa pers which are not pub lished pre -
vi ously. Pa pers are sub mit ted to the re viewers re -
port and are clasificate into these categories:
Orig i nal sci en tific pa pers
Pre lim i nary com mu ni ca tions
Pro fes sional pa pers
Con fer ence pa pers
Re views
In jour nal Apolonia also will be pub lished
texts wich dont submitte to the re viewers re port
and are clasificate in:
Opin ions and com ments
Noteses
Pre sen ta tions and informations from the
prac tice such as pa per or ar ti cles trans lated from
other lan guages.
In spe cial col umns also will be pub lished:
Re views
Books pre sen ta tion
News
Cal en dar of im por tant sci en tific and
profesional meet ings.
Text about med i cal health ed u ca tion on gen -
er ally, and stomatological health ed u ca tion in
particullary will be ranged on adeguate columns.
In struc tions for prep a ra tion of manu scripts
sub mit ted to jour nal of dentistri Apo lo nia are con -
sis tent with recomendations is sued by the In ter na -
tional Commitee of Me d i cal Jour nal Ed i tors, uni -
form re quire ments for Manu scripts Sub mit ted to
Bio med i cal Jour nals, Ann In tern Med 1988; 108:
258-265.
The pa pers for pub li ca tion should be ad -
dressed to: Shoqria Stomatologjike Shqip tare
(Jour nal of den tistry APOLONIA), Qendra e Re
Tregtare, Kati II, lok. 7, 1200 Tetova Mac e do nia.
Pa pers which are sub mit ted to the rewi ewers
re port should not ex ceed 16 printed pages.
Pa pers which are not submited to the re -
viewers re port should not ex ceed 12 printed
pages.
Re views, books pre sen ta tions and news,
should not ex ceed 3 printed pages.
Jour nal is printed in three lan guages:
Albanien Macedonien and Eng lish. Pa pers which
are in one lan guage, ed i to rial staff keep the right to
trans late into other print ing lan guages of the
Journal.
Prep a ra tion of Manu script
The pa per should be sent to the e-mail mag a -
zine: apolonia_ed i tor@ya hoo.com
The au thor is obliged to pay 3,000 denars (50
Eu ros) on be half of the so ci ety:
290-4000003980-22;
Stor age: TTK Bank AD Skopje or
270-0604933801 02;
Stor age: Halkbank AD Skopje
With these funds cover the costs of trans la -
tion and proof read ing the pa per.
The dead line for sub mit ting your pa pers is:
March 31st of the re spec tive year for the May
is sue; and
Oc to ber 31st of the re spec tive year for the
De cem ber is sue.
Pa pers may be sub mit ted to our desk in one
of three lan guages: Al ba nian, Mac e do nian or Eng -
lish.
The name of the au thors (and co-au thors)
should be writ ten in full, along with the name of
the in sti tu tion where they work.
If au thors send the pa per in electronical form
and use cyrilic let ter, they must use TTF fonts (for
ex am ple M_times.ttf; Mac C Times.ttf; Mac e do -
nian Times etc) and to avoid us ing fonts which in
sys tem make change from latin to cyrilic letter.
Ti tle page should con tain: The ti tle of the
pa per, names of au thors, their af fil i a tions (in sti tu -
tions) and ad dress for corespodence.
The ti tle of the pa per should be as short as
posssible. The au thors are writed with their full
name and sur name. Than is writed the exacte name
of the in sti tu tion where is real ised the pa per. In sti -
tu tions should fol low the se quence of the re spec -
tive au thors. In the same page should be write the
ad dress for correspodence. Is nec es sary that the
au thors should added a run ning ti tle of not more
than 25 characters.
Ab stract should be writen on a sep a rate pa -
per and should not ex ceed 160 words. It should
con sist all sub stan tial facts about pre sen ta tion in
the pa per: brief and pre cise ac count of the prob -
lem, aim of the study, meth ods used, sig nif i cant
re sults (with spe cific and nu mer i cal data) and
main con clu sions. Ab stract in Eng lish should be
writh en on a sep a rate pa per and con tain the ti tle of
153
APOLONIA 15 29, str. 149-154, Maj 2013
the pa per. In ab stract text, ab bre vi a tions
and ac ro nyms should be avoided.
Ab stract should be fol lowed by 3-5
key words, most im por tant for iden ti fi ca -
tion and clasification of the pa per con tents
and help ful in iden ti fy ing descriptors.
Introduksion should pro vide a brief and
con cise ac count of the prob lem and aim of the
study. Previouns ar ti cles di rectly re lated to the
study should be briefly men tioned. The in tro duc -
tion sec tion should be pre ceded by the ti tle of the
pa per writen on the top of the page (withaut the au -
thors and in sti tu tions).
Ma te ri als and Meth ods used in the study
should be de scribed briefly but clearly enough as
to al low the read ers to re peat the study if they wish
to. The meth ods should be pre sented chro no log i -
cally as they were used. Drugs should be cited by
their ge neric names. Meth ods known from lit er a -
ture should not be de scribed but the orig i nal lit er a -
ture data listed.
Re sults should be pre sented clearly and ac -
cu rately. Sig nif i cance of the re sults should be sta -
tis ti cally ob tained.
Dis cus sion and Con clu sions should be writ -
ten sep a rately. The pur pose of the Dis cus sion is to
give an in ter pre ta tion of the re sults and com pare
them to the ex ist ing im por tant knowl edge in the
field, from which the Con clu sions should nat u -
rally fol low
Ta bles and Fig ures
The pa per can be sup ple mented with fig ures
and ta bles.
Ta bles: Each ta ble should bi writ ten or
drawn on sep a rate pa per and not in the body of the
text num bered ac cord ing to their appearence in the
text and ti tled.
Il lus tra tions: Each il lus tra tion should be
num bered accurding to their ap pear ance in the
text, and carry a de scrip tion. Leg end to fig ures
should be typed on a separat pa per ac cord ing to
the or di nal num ber. Pho to graphs could be
black-white or color. Each pho to graph shoulds
have on the back the ini tials of the first au thor, and
run ning ti tle of the pa per. Top of the fig ure
should be in di cated by an ar row.
Is recomandet that the substantional de -
tails on the fig ures should also be in di cated
by ar row or suit able mark ers. The iden tity of
each pa tients in a photo should be cov ered.
Draw ings should be made on white pa per,
on disket or in CD and sub mit ted as orig i nal.Let -
ters and sings should be clear, equal size, al low ing
pos si ble re duc tion in size. When us ing fig ures and
ta bles from other sources, are not should be pro -
vided stat ing the source where they have been
taken from.
Only ta bles should be des ig nated Ta ble,
and any other doc u men ta tion should be des ig -
nated as fig ure. The num ber of ta bles and fig -
ures to gether should net exceed 12.
Ref er ences
Ref er ences should bi writen on a sep a rate
sheet of pa per ac cord ing to the Van cou ver style,
us ing jour nal ti tle ab bre vi a tions ac cord ing to
Index Medicus.
Clasification of Pa pers
Pa pers to be pub lished in Jour nal of den tistry
Apolonia are clas si fied as fol lows:
Orig i nal sci en tific pa pers, pre lim i nary com -
mu ni ca tions, profesional pa pers, con fer ence pa -
pers, re views, case reports.
At ten tion:
Au thors and re view ers are re spon si ble for the
pro fes sional level of the pa per. All stud ies should
be con sis tent with the ba sic prin ci ples of Hel sinki
Dec la ra tion (World Heath Authority 1975).
Pa per that do not com ply with these In struc -
tions will not be taken into con sid er ation for pub li -
ca tion.
The Ed i to rial Staff keep the right to pub lish
pa pers re gard less of the se quence of their re ceipt.
Manu scripts, pho to graphs and other doku -
mentation will not be re turned to au thors, and all
printed sep a rates and spe cial edi tions be come the
prop erty of the Ed i tor. Each au thor will recive 10
ex em plars of Journal.
154
APOLONIA 15 29, str. 149-154, Maj 2013

Apolonia Nr292

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Apolonia Nr292

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

uruarna nanopaua CS 8100

KODAK RVG 5100

You might also like