1

TUNELI

Doc.dr.sc. Jasmin Buco
jasmin.buco@gf.unsa.ba
2
1. Uvod u tunelogradnju
2. Tunelske konstrukcije
3. Istrani radovi
4. Dimenzioniranje tunelskih konstrukcija
5. Oprema i sigurnost tunela
Program predavanja
3

1. Uvod u tunelogradnju

4
Razvoj tunelogradnje
Nosive konstrukcije od klesanog kamena i klinkera + drvene podgrade
+ runi iskop + analitike metode odreivanja pritisaka
(Protoakonova, Terzhagijeva)
Uvoenje mehanizacije + miniranje
Uvoenje injektiranja => poetak interakcije tlo-struktura
Uvoenje elinih podgrada
Primjena armiranog betona
Uvoenje otkopnih maina - krtica
Analitike metode
Uvoenje sidara i mlaznog betona (kombinacija)
NATM filozofija
Numerike metode
5
Vrste tunela
Klasifikacija tunela u pogledu namjene
- Saobraajni tuneli (eljezniki, metroi, putni, plovni, podzemni
prolazi)
- Hidrotehniki tuneli (dovodni i odvodni, tlani cjevovodi,
kanalizacioni itd.)
- Podzemni objekti specijalne namjene (hidrocentrale, skladita,
sklonita, vojni objekti)

Fokus na saobraajne tunele
6
Sadraj projekta tunela
Principi projektovanja tunela
- Zadovoljiti funkcionalne preduslove
- Uzeti u obzir uslove tla mogu da uslove trasu, oblik popreni
presjek pa ak i veliinu tunela
- Uzeti u obzir izvodljive metode konstrukcije i naine iskopavanja
- Uzeti u obzir bezbjednost korisnika i radnika
- Osigurati mogunost adekvatnog odravanja instalacija
- Osigurati izgradnju i upotrebu sa minimalnim uticajem na okolinu

7
Faze projekta
1) Idejno rjeenje (prati izradu varijantnih rjeenja trasa idejni
projekat saobraajnice).
Cilj : globalne procjene veliine objekta i visina investicije.
Uobiajeno sadri :
- tehniko obrazloenje
- uzduni profil
- tipove nosivih konstrukcija
- idejna rjeenja portala
Nema preciznog prorauna, koristiti empirijske metode
Sadraj projekta tunela
8
Faze projekta

2) Idejni projekat (prati glavni projekat saobraajnice).
Cilj : realno sagledavanje investicionih ulaganja.

Za izradu potrebna istraivanja terena sa pouzdanim raunskim
parametrima koji omoguavaju numerike proraune.

Sadraj : kao za glavni projekat sa niim stepenom obrade.
Sadraj projekta tunela
9
Faze projekta

3) Glavni projekat (nakon usvajanja glavnog projekta saobraajnice).
Obavezno se radi na bazi idejnog projekta.
Cilj : Omoguiti nesmetano izvoenje radova na terenu.
Sadri :
- Tehniki izvjetaj (opis rjeenja i njihove karakteristike, komentare i
druge podatke koje treba istai)
- Tehnike uslove za izvoenje radova (opis radova, kvaliteta
materijala, tehnologija graenja, uslovi osmatranja)
- Predmjer sa predraunom radova (elementi za formiranje jedininih
cijena svih vrsta radova)
Sadraj projekta tunela
10
Faze projekta

2) Glavni projekat (nastavak)
Sadri :
- Elaborate : geotehniki, geodetski, dimenzioniranje konstrukcija i
kolovoza, odvodnjavanje, oprema
- Grafiku dokumentaciju (situacija, uzduni profil, popreni profili,
tipovi konstrukcija, nacrt portala, nacrti osiguranja, armaturni
nacrti, sematski prikaz metode graenja-vizija projektanta)
Sadraj projekta tunela
11
Tehnologija iskopavanja
Tehnologije iskopavanja se dijele na
- Miniranje
- Mehaniko iskopavanje s parcijalnom razradom profila
- Buenje
- Iskopavanje bagerima
- Mehaniko iskopavanje s punim profilom
- TBM (tunneling boring machine) maine za buenje tunela krtice
- Otvore
- Zatvorene (sa titom)

12
Tehnologija iskopavanja
Miniranje
- Ekonomina metoda, esto se koristi
- Paziti na okoline kriterije
- Izvodi se u etapama :
1) Trasiranje (koristiti eksploziv kao alat za odsijecanje stijene,
bomba)
2) Buenje (hidraulini ekic, f~40mm na periferiji, 120 u centru)
3) Instaliranje eksploziva (f~25mm x 25g, ispuna glinom)
4) Miniranje (eksplozije u razmacima od 25ms do 0,5s)
5) isenje materijala (prvo inicijalna upljina, ostatak nakon
miniranja)
6) Podgraivanje
13
Tehnologija iskopavanja
Miniranje (nastavak)
Krucijalno je napraviti plan miniranja : definisati raspored eksplozija u
prostoru i vremenu => uteda koliine eksploziva, minimiziranje
teta na okolnim objektima

Rizici : miniranje premalog profila, miniranje prevelikog profila

Najee koritena tehnologija : glatko miniranje (smooth blasting)
Konturne rupe blie razmjetene i lagano napunjene pukotine
samo izmeu rupa

Plan miniranja je potrebno kontinuirano prilagoavati uslovima
terena
14
Tehnologija iskopavanja
Miniranje (nastavak)
Kontrola vibracija
Intenzitet vibracija moe otetiti okolne objekte => ograniiti brzinu
talasa.
Postoje smjernice (npr. AFTES) za maksimalnu brzinu propagacije
zavisno od 1. vrste tla/stijene 2. kvalitete okolnih objekata
Minimalna v = 0,25cm/s (nepovoljan teren, nizak kvalitet objekata-stare
zidane konstrukcije)
Maksimalna v = 7,5cm/s (povoljan teren, kvalitetni objekti-nove
betonske zgrade dubokih temelja)
Napomena : 3cm/s vibracije se jako osjete u objektima
Empirijska formula v = KQ
0,9
/D
1,8

K zavisi od terena (od 0,5 do 2,4), Q u gramima, D u metrima
15
Tehnologija iskopavanja
Buenje i iskopavanje bagerima
Pokretne builice iskopavanje u mekoj ili osrednje tvrdoj stijeni

Efikasnost zavisi od :
- Koliine tvrdih materijala, veliine estica tvrdih materijala odnosno
vrstoce stijene
- Deformacijsko ponaanje stijene
- Stanje naprezanja i granica loma

Tehnologija bez podgraivanja u toku izvoenja radova

16
Tehnologija iskopavanja
Pokretne busilice
Pogodne za tlo jake kohezije
ili meke stijene Rc = 30 MPa
-Snaga maine
proporcionalna teini
-Podgrada : sidra, lukovi,
mree, mlazni beton
-Dotok podzemne vode je
potrebno rjeiti drugim
sistemom
-Pogodne za manje/krae
tunele

17
Tehnologija iskopavanja
Pokretne busilice
18
Tehnologija iskopavanja
Pokretne busilice
19
Tehnologija iskopavanja
20
Tehnologija iskopavanja
TBM tehnologije

-TBM otvorenog tipa (open shield)
jedan ili dva tita (single ili double shield)
sa bonim i/ili longitudinalnim osloncem
Ne omoguava podgraivanje ili omoguava lateralno podgraivanje
21
Tehnologija iskopavanja
TBM otvorenog tipa - princip
22
Tehnologija iskopavanja
TBM otvorenog tipa single shield
23
Tehnologija iskopavanja
TBM tehnologije

-TBM otvorenog tipa (single shield)
Ne omoguava podgraivanje
Koristi se za stijene
Podgrada : sidra, lukovi, mree, mlazni beton
Tehnika ogranienja u uslovima visoke drobljivosti stijene
24
Tehnologija iskopavanja
TBM otvorenog tipa double shield
25
Tehnologija iskopavanja
TBM tehnologije

-TBM otvorenog tipa (double shield)

Omoguava lateralno podgraivanje
Koristi se za heterogene stijenske mase (vrste stijene sa rasjedima).
Podgrada : prefabrikovani elementi
26
Tehnologija iskopavanja
TBM tehnologije

-TBM zatvorenog tipa
pritisak zemlje
pritisak blata
pritisak zraka
Omoguavaju lateralno i/ili elno podgraivanje
Mogu se izgraditi tuneli prenika do 12 metara (upitna ekonominost
kod velikih prenika)
Uglavnom se koriste u homogenim materijalima
Potrebna adekvatna kontrola injektiranja u urbanim zonama
27
Tehnologija iskopavanja
TBM pritisak zemlje
28
Tehnologija iskopavanja
TBM pritisak zemlje
29
Tehnologija iskopavanja
TBM pritisak zemlje
Koristi se u sluaju opasnosti od
obruavanja
Koherentni materijali
Obloga od armiranih prefabrikovanih
elemenata

30
Tehnologija iskopavanja
TBM pritisak blata
31
Tehnologija iskopavanja
TBM pritisak blata
32
Tehnologija iskopavanja
TBM pritisak blata
Koristi se u sluaju opasnosti od
obruavanja
Granularni materijali
Potrebna instalacija za odvajanje
iskopanog materijala od bentonita
Obloga od armiranih prefabrikovanih
elemenata

33
Tehnologija iskopavanja
TBM pritisak zraka
Koristi se u slabo propusnim materijalima (neophodan nepropusan sloj
ispod pokrivaa), tuneli manjeg prenika
34
Tehnologija iskopavanja
TBM hidrauliki izvoz materijala
35
Tehnologija iskopavanja
TBM mehaniki izvoz materijala
36
Tehnologija iskopavanja
Odabir tehnologije uticaj parametara (AFTES)
37
Tehnologija iskopavanja
Odabir tehnologije uticaj parametara (AFTES)
38
Tehnologija iskopavanja
Pratee tehnologije TBM-a
- Rekognosciranje terena (obraeno kasnije)
Posebno voditi rauna o slijeganju u urbanim podrujima
- Ojaanje tla i stijene u pojedinim zonama (rasjedi, poetak i kraj
buenja,...)
koriste se metode injektiranja, jet grouting...
- Navigacioni sistemi
- Praenje parametara buenja
- Obloge i injektiranje
vrstoa obloge krucijalna kod TBM-a sa uzdunim osloncem
kontrola injektiranja spreava nekontrolisano slijeganje ili
izdizanje terena