Fizika

1. .
. (
). ( ,
). . .
( ). (S, v, a)
(, , ).
2. .
(I, II III ). .
. . . .
. (, ).
.
( ). . . .
. . ,
.
3.
( ). (
). (
). ( ). .
( ). .
. . .
( , ). .
. . . . ,
. . . .
. . .
.
4.
. . -
. ( ,
, ). . .
( ). .
. . .
( ).
.
5. ,
. .
. , .
. . .
. . .
( ). .
. . . .
. . .
6.
(- , ,
). . . . (I
II ). . .
. . .
. .

:

1. .. , . . : , .
, 1989.
2. . . , . . : , . ,
1983.
3. . . , . . : , . , 1976.
4. . , . . : ( I, II ) I II
, . , 1982.
5. . , . : , , .
, 1988.
6. . , . :
, . , , 1987.
7. . , . , . :
, . : , , 2000.

(
).

1. KINEMATIKA TRANSLATORNOG I ROTACIONOG KRETANJA MATERIJALNE
TA^KE (TELA)

Kinematika izu~ava razli~ia mehani~ka kretanja tela bez razmatranja uzroka koji izaziva to kretanje.
Razlikuju se dva oblika kinematskog kretanja: translatorno i rotaciono. Osnovne kinemati~ke
veli~ine kretanja su: put (s), brzina (v) i ubrzanje (a) - translatorno kretanje; ugaoni pomeraj (),
ugaona brzina () i ugaono ubrzanje () - rotaciono kretanje

Kinematika translatornog kretanja

Kretanje tela po pravoj liniji sa konstantnom brzinom (v = const) naziva se ravnomerno
(uniformno) pravolinijsko kretanje. Brzina kretanja je
t
s
v = , a pre|eni put t v s = .
Ako se telo kre}e tako da na razli~itim delovima pravolinijskog puta ima razli~ite srednje brzine, to
je ukupna srednja brzina na celom putu

n
n
sr
t t t
s s s
t
s
v
+ + +
+ + +
= =
K
K
2 1
2 1
.
Kretanje tela kod koga je ubrzanje konstantno (a = const) naziva se ravnomerno promenljivo. Kod
takvog kretanja srednje ubrzanje a
sr
je
1 2
1 2
t t
v v
t
v
a
sr
= , gde je v - promena brzine a t -

vremenski interval.
Srednja brzina je srednja aritmeti~ka vrednost po~etne v
o
i krajnje brzine v
2
0
v v
v
sr
+
= .
U zavisnosti od znaka ubrzanja, ravnomerno promenljivo kretanje moè biti: ubrzano (a > 0) i
usporeno (a < 0), a u odnosu na po~etne uslove moè biti: kretanje bez po~etne brzine (v
o
= 0) i
kretanje sa po~etnom brzinom (v
o
> 0).
Za kretanje bez po~etne brzine (v
o
= 0), brzina i pre|eni put dati su slede}im relacijama:
at v = ;
2 2 2
0
at v v v
v
sr
= =
+
= ;
2
2
at
t v s
sr
= = ; as v 2
2
= .
Za kretanje sa po~etnom brzinom (v
o
> 0) je:
at v v + =
0
;
2
2
0
at
t v s = ; as v v 2
2
0
2
= ;
gde se znak (+) odnosi na ubrzano a znak (-) na usporeno kretanje.
Specijalan slu~aj ravnomerno promenljivog pravolinijskog kretanja koje se vr{i sa konstantnim
ubrzanjem g = 9,81 m/s
2
(ubrzanje Zemljine teè) je slobodno padanje (hitac naniè). Kod takvog
kretanja vaè slede}e relacije:

za v
o
= 0

za v
o
> 0

gt v =

gt v v + =
0

2
2
gt
h s = =
2
2
0
gt
t v h + =

gh v 2
2
=

ah v v 2
2
0
2
+ =

Za hitac navi{e (vertikalan hitac) (usporenog kretanje) je:
gt v v =
0
;
2
2
0
gt
t v h = ; ah v v 2
2
0
2
= .

Kinematika rotacionog kretanja

Ako se materijalna ta~ka (telo) kre}e po krugu, to u svakoj ta~ki kru`ne putanje linearna brzina v je
u pravcu tangente, a ubrzanje a
c
u pravcu radijusa R i naziva se radijalno ili centripetalno ubrzanje.
U tom slu~aju je

T
R
t
l
v
2
= = ;
R
v
a
c
2
= ,
gde je l - obim kruga, R - polupre~nik kruga a T - period rotacije.
Jedna~ine koje opisuju rotaciono kretanje tela mogu se izvesti iz jedna~ine translacionog kretanja
stavljanjem umesto puta s - ugao obrtanja (rad), brzine v - ugaona brzina (rad/s) i ubrzanja a -
ugaono ubrzanje (rad/s
2
).
U tom slu~aju za ravnomernu rotaciju ( = const) bi}e:
t = ;
t
= ,
a za ravnomerno promenljivu rotaciju (ubrzanu > 0 i usporenu < 0) je:
t =
0
;
2
2
0
t
t

= ; 2
2
0
2
= ;
gde znak (+) odgovara ubrzanoj, a znak (-) usporenoj rotaciji. Kod ubrzane rotacje bez po~etne
brzine je
0
= 0.
Ugaona brzina , period rotacije T i frekvencija povezane su izrazom
2
2
= =
T
.
Ugaone veli~ine , i povezane su sa odgovaruju}im linijskim veli~inama s, v i a slede}im
odnosima:
R
s
R s = = , ,
R
v
R v = = ,
R
a
R a
t
= = ,
R
T
R
R
R
v
a
c
2 2
2
2
2
2
4
4

= = = = ,
(a
t
je projekcija vektora linearnog ubrzanja na pravac tangente u datoj ta~ki, a a
c
- projekcija tog
ubrzanja na pravac radijusa.
Ukupno ubrzanje je
4 2 2 4 2 2 2 2
+ = + = + = R R R a a a
c t
.

RE[ENI ZADACI

1. Iz dve ta~ke A i B, postavljene na rastojanju s
o
= 90 m jedna od druge istovremeno u istom
pravcu po~inju kretanje dva tela. Telo koje se kre}e iz ta~ke A ima brzinu 5 m/s, a telo koje se
kre}e iz ta~ke B - brzinu 2 m/s. Posle koliko vremena prvo telo dostigne drugo telo? Koliki su
pre|eni putevi svakog od tela?

Dato: Odrediti:
s
o
= 90 m t - ?
v
1
= 5 m/s s
1
- ?; s
2
- ?
v
2
= 2 m/s

Re{enje: Do ta~ke gde se tela sustignu prvo telo je pre{lo put s
1
= s
o
+ s
2
= v
1
t, a drugo put s
2
= v
2
t.
Iz ovih jedna~ina sledi da je v
1
t = s
o
+ v
2
t, odnosno
s
v v
s
t 30
2 1
0
=
= .
2. Jedan automobil, kre}u}i se ravnomernom brzinom 12 m/s, pre{ao je za 10 s isti put kao i drugo
telo za 15 s. Kolika je brzina drugog tela?

Dato: Odrediti:
v
1
= 12 m/s
t
1
= 10 s v
2
- ?
t
2
= 15 s

Re{enje: Po{to oba automobila pre|u isti put razli~itim brzinama za razli~ita vremena, to je: v
1
t
1
=
v
2
t
2
odnosno,

s
m
t
t v
v 8
2
1 1
2
= = .
3. Iz ta~ke A kre}e se ka ta~ki B automobil brzinom 20 m/s. Istovremeno, nasuprot njemu, iz ta~ke
B polazi autobus brzinom 54 km/h. Rastojanje izme|u ta~aka A i B je 17,5 km. Na kom
rastojanju od ta~ke A se automobil susretne sa autobusom? Koliki je pre|eni put autobusa?

Dato: Odrediti:
s

= 17,5 km = 17,5x10
3
m
v
1
= 20 m/s s
1
- ?; s
2
- ?
v
2
= 54 km/h = 15 m/s

Re{enje: Do ta~ke susreta automobil je pre{ao put s
1
a autobus put s
2
, pa je s = s
1
+ s
2
= v
1
t + v
2
t =
(v
1
+ v
2
)t. Odavde je vreme susreta
s
v v
s
t 500
2 1
=
+
= .
Pre|eni put automobila je s
1
= v
1
t = 10 km, a autobusa s
2
= v
2
t = 7,5 km.

4. Prvu polovinu puta automobil pre|e srednjom brzinom 15 m/s, a drugu polovinu puta srednjom
brzinom 10 m/s. Kolika je srednja brzina automobila na celom putu?

Dato: Odrediti:
v
1
= 15 m/s v
sr
- ?
v
2
= 10 m/s
s
1
= s
2
= s/2

Re{enje: Kako su vremena prelaska prve, odnosno druge polovine puta
1 1
1
2v
s
v
s
t = = i
2 2
2
2
2v
s
v
s
t = = , to je
s
m
v v
v v
v
s
v
s
s
v
sr
12
2
2 2
2 1
2 1
2 1
=
+
=
+
= .

5. Pe{ak za 5 s, pre|e put od 4 m, za slede}ih 15 s pre|e 14 m i za poslednjih 10 s put od 12 m.
Kolika je srednja brzina pe{aka na celom putu?

Dato: Odrediti:
t
1
= 5 s; t
2
= 5 s; t
3 =
10 s

v
sr
- ?
s
1
= 4 m; s
2
= 4 m; s
3
= 4 m;

Re{enje:
s
m
t t t
s s s
t
s
v
u
u
sr
1
3 2 1
3 2 1
=
+ +
+ +
= = .

6. Na prvoj ~etvrtini puta, srednja brzina voza je 20 m/s. Kolika je srednja brzina voza na drugom
delu puta ako je srednja brzina voza na ~itavom putu 15 m/s ?

Dato: Odrediti:
v
1
= 20 m/s v
2
- ?
v
sr
= 15 m/s
s
1
= s/4 ; s
2
= 3s/4

Re{enje: Srednja brzina na celom putu je
( )
1 2
2 1
1 2
2 1
1 2 2 1
2 1 2 1
2
2
1
1
2 1
2 1
2 1
3
4
3
4
) (
v v
v v
v v
s
v sv
v s v s
v v s s
v
s
v
s
s s
t t
s s
t
s
v
u
u
sr
+
=
+
=
+
+
=
+
+
=
+
+
= =
Re{enjem ove jedna~ine sledi da je
s
m
v v
v v
v
sr
sr
8 , 13
4
3
1
1
2
=
= .

7. Brzina voza na prvoj polovini puta je dva puta ve}a nego na drugoj. Kolike su brzine voza du`
svakog dela puta ako je srednja brzina voza na celom putu 16 m/s ?

Dato: Odrediti:
v
1
= 2v
2
v
1
- ?; v
2
- ?
s
1
= s
2
= s/2
v
sr
= 16 m/s

Re{enje:

3
4
2 2
2
2 1 2
2
1
1
2 1
v
v
s
v
s
s
v
s
v
s
s s
t
s
v
u
u
sr
=
+
=
+
+
= = . Odavde sledi da je
s
m v
v
sr
12
4
3
2
= = , a
s
m
v v 24 2
2 1
= =
8. Rastojanje izme|u dva grada koji leè na istoj reci je 54 km. Putovanje brodom uzvodno od
jednog do drugog grada traje 7 h, a nizvodno 3 h. Kolika je srednja brzina reke u odnosu na
obalu, a kolika brzina broda u odnosu na vodu?

Dato: Odrediti:
s = 54 km v
R
- ?; v - ?
t
1
= 7 h, t
2
= 3 h

Re{enje:
Za kretanje broda uzvodno je s = (v - v
R
)t
1
a nizvodno s = (v + v
R
)t
2
. Izjedna~avanjem ovih
jedna~ina sledi da je
h
km
t t
t t s
v
R
5 , 4
2
) (
2 1
1 2
=
= . Brzina broda u odnosu na vodu je

h
km
t
t v s
v
R
5 , 13
1
1
=
+
= .
9. Materijalna ta~ka kre}u}i se ravnomerno po krugu polupre~nika 0,2 m na~ini 300 obrtaja za
vreme 1 min. Kolika je ugaona brzina, frekvencija, period oscilovanja i linijska brzina?

Dato: Odrediti:
r = 0,2 m v - ?; - ?; T - ?; - ?
t = 1 min = 60 s
n = 300 obrta

Re{enje:Frekvencija obrtanja je Hz
t
n
5 = = . Ugaona brzina je 2 = =31,4 rad/s, a period
rotacije s T 2 . 0
1
= =
. Linijska bzina je
s
rad
T
R
v 28 , 6
2
= =

.

10. Kotur pre~nika 20 cm rotira ravnomerno i na~ini 360 obrtaja za 3 minuta. Odrediti period
rotacije, ugaonu brzinu i linijsku brzinu ta~ke na obodu kotura.

Dato: Odrediti:
d = 20 cm; r = 10 cm v - ?; - ?; T - ?
t = 3 min = 180 s
n = 360 obrta

Re{enje:

s
n
t
T 5 . 0 = = ;
s
rad
T
56 , 12
2
= =

;
s
rad
r v 25 , 1 = = .

11. Odrediti radijus rotiraju}eg to~ka, ako je linijska brzina ta~ke na obodu to~ka dva puta ve}a od
ta~ke koja leì za 5 cm bliè osi to~ka.

Dato: Odrediti:
v
1
= 2v
2
r - ?
r= 5 cm = 5 x 10
-2
m

Re{enje:
Linijske brzine tih ta~aka su:
r v =
1
i ) (
2
r r v = . Uz dati uslov, sledi da je ) ( 2 r r r = , odnosno r = 2r = 10 cm.

12. Kolike su ugaone brzine sekundne, male i velike kazaljke ~asovnika?

Odrediti:
s
- ?
m
- ?
v
- ?

Re{enje:
Periodi rotacije su: T
s
= 60 s, T
m
= 24 x 60 x 60 s = 86400 s, T
v
= 60 x 60 s = 3600 s. Odgovaraju}e
ugaone brzine su:

s
rad
T
s
s
104 , 0
60
14 , 3 2 2
=
= =

;
s
rad
T
v
m
3
10 74 , 1
3600
14 , 3 2 2

=
= =

;

s
rad
T
v
v
5
10 26 , 7
86400
14 , 3 2 2

=
= =

.
13. Pri ravnomerno ubrzanom kretanju iz stanja mirovanja telo je pre{lo za 5 s put 90 cm. Koliki je
pre|eni put za vreme 7 s?

Dato: Odrediti:
t
1
= 5 s; t
2
= 7 s s
2
- ?
s
1
= 90 cm

Re{enje:
Pre|eni putevi tela za vreme t
1
i t
2
su:
2
2
1
1
at
s = i
2
2
2
2
at
s = . Deljenjem ovih jedna~ina dobija se
2
2
2
1
2
1
t
t
s
s
= odnosno m s
t
t
s s 8 , 1 2
1 2
1
2
2
1 2
= = = .
14. Jedna~ina kretanja tela ima oblik s = 15t + 0,4t
2
. Na}i ubrzanje tela, po~etnu brzinu, njegovu
brzinu posle 5 s kretanja i pre|eni put.

Dato: Odrediti:
s = 15t + 0,4t
2
v
o
- ?; v - ?; s - ?; a - ?
t = 5 s

Re{enje:
Upore|ivanjem date jedna~ine sa jedna~inom kretanja u op{tem obliku

2
2
0
at
t v s + = i s = 15t + 0,4t
2
, sledi da je v
o
= 15 m/s i a/2 = 0,4 m/s
2
.
Brzina kretanja posle 5 s je at v v + =
0
=19 m/s a pre|eni put s = 86 m.

15. Telo pre|e put 50 m za vreme od 5 s, pri ~emu se njegova brzina pove}a 4 puta. Odrediti
ubrzanje tela smatraju}i da je ono konstantno.

Dato: Odrediti:
t = 5 s a - ?
s = 50 cm
v
1
= 4v
2

Re{enje:
Ubrzanje tela je
t
v
t
v v
t t
v v
t
v
a
o o o
3 4
1 2
1 2
=
= . Odavde sledi da je
3
at
v
o
= . Pre|eni put je
6
5
2 3 2
2 2 2 2
0
at at at at
t v s = + = + = . Kona~no sledi da je
2 2
4 , 2
5
6
s
m
t
s
a = = .
16. Automobil polazi iz stanja mirovanja i kre}e se ravnomerno ubrzano. U jednom trenutku on ima
brzinu 25 m/s. Na ostalom delu puta 150 m brzina mu je 40 m/s. Koliko je ubrzanje automobila
i koliki je put on pre{ao u trenutku kad je imao brzinu 25 m/s?

Dato: Odrediti:
v
1
= 25 m/s; v
2
= 40 m/s s
1
- ? a - ?
s
2
= 150 m

Re{enje:
Kako je
2
2
0
2
2
2as v v + = sledi da je
2
2
2
1
2
2
25 , 3
2 s
m
s
v v
a =
= . Iz relacije
1
2
1
2as v = sledi
m
a
v
s 96
2
2
1
1
= =
17. Kre}u}i se ravnomerno usporeno sa usporenjem 0,5 m/s
2
i po~etnom brzinom 20 m/s voz se
posle izvesnog vremena zaustavi. Posle kog vremena se voz zaustavi i koliki je pre|eni put za to
vreme?

Dato: Odrediti:
v
o
= 20 m/s s - ? t - ?
a = 0,5 m/s
2

Re{enje:
Iz relacije at v v =
0
, za v = 0, sledi s
a
v
t
o
40 = = . Pre|eni put je m
at
t v s 400
2
2
0
= = .
18. To~ak koji rotira na~ini za prvih 10 s 50 obrta. Rotacija to~ka je ravnomerno ubrzana. Odrediti:
ugaono ubrzanje i kona~nu ugaonu brzinu.

Dato: Odrediti:
t = 10 s - ?; - ?
n = 50 obrta

Re{enje:

Iz relacije
2
2
t
= , sledi uz = 2n, sledi
2
2
2
t
n

= . Odavde je
s
rad
t
n
28 , 6
4
2
= =

. Ugaona
brzina je = t = 62,8 rad/s.

19. Rotiraju}i to~ak smanji pri usporenju za vreme od 1 min svoju frekvenciju od 300 obr/min na
180 obr/min. Na}i ugaono ubrzanje i broj obrta na~injenih za to vreme.

Dato: Odrediti:
t = 60 s n - ?; - ?
1
= 300 obr/min
2
= 180 obr/min

Re{enje:
Kako se to~ak kre}e ravnomerno usporeno, to je i t =
0
. Zamenom
o
= 2
o
i = 2 sledi
2
21 , 0
) ( 2
s
rad
t
o
=
=

. Ugaono pomeranje je
2
2
0
t
t

= . Za = 2n i
o
= 2
o
sledi
2
2 2
2
t
t n
o
= , odakle je

obrta
t
t
n
o
240
2
2
2
2
=
.
20. Ventilator rotira sa frekvencijom 900 obr/min. Posle isklju~enja on na~ini 75 obrta do
zaustavljanja. Koliko je vremena pro{lo od trenutka isklju~enja do potpunog zaustavljanja?

Dato: Odrediti:
n = 75 obrta t - ?

= 900 obr/min = 15 Hz

Re{enje:
Iz jedna~ine t =
0
, uz = 0 sledi
t t
o

2
= = . Zamenom ovih izraza u jedna~inu kretanja
2
2
0
2
= , daje
t
o

2
2
= . Odavde je
s
n nn
t
o o
o
10
2
2
2 2 2 2
2
= =
= = =

.

21. Materijalna ta~ka ravnomerno rotira po krugu polupre~nika 8 cm. Odrediti linijsku i ugaonu
brzinu i normalno ubrzanje ta~ke ako ona izvr{i 25 obrta za 10 s.

Dato: Odrediti:
n = 25 obrta v - ?; - ? a
n
- ?
t = 10 s
r = 8 cm

Re{enje:
Period oscilovanja je T=t/n, a linijska brzina v = r =
s
m
t
nr
r
T
256 , 1
2 2
= =

.
Ugaona brzina je = v/r = 15,2 rad/s, a normalno ubrzanje
s
rad
r
r
r
r
v
a
n
18
2
2 2 2
= = = =
.

22. Materijalna ta~ka se kre}e po krugu polupre~nika 10 cm ravnomerno ubrzano sa tangencialnim
ubrzanjem 40 m/s
2
. Za koje }e vreme od po~etka kretanja tangencijalno ubrzanje biti polovina
vrednosti normalnog ubrzanja?

Dato: Odrediti:
r = 10 cm t - ?
a
t
= 4 x 10
-2
m/s
2

a
t
= 0,5 a
n

Re{enje: Iz jedna~ine
r
v
a
n
2
= , sledi uz a
n
= 2a
t
i v = a
t
t , da je
r
t a
a
t
t
2 2
2 = , odakle je
s
a
r
t
t
25 , 2
2
= = .

23. Telo pada sa visine 500 m. Odrediti pre|eni put tela u poslednjoj sekundi padanja?

Dato: Odrediti:
h = 500 m h - ?
g = 9,81 m/s
2
t = 1 s

Re{enje:
Iz izraza
2
2
gt
h = , sledi da je vreme padanja tela
h
g
t
2
= = 10 s. Pre|eni put do poslednje sekunde
je m
t t g
h 405
2
) (
2
1
=

= , tako da je pre|eni put u poslednjoj sekundi h = h - h
1
= 95 m.

24. Telo je ba~eno vertikalno navi{e sa po~etnom brzinom 8 m/s. Istovremeno sa najvi{e visine koju
ono moè dosti}i ba~eno je drugo telo vertikalno naniè istom po~etnom brzinom. Odrediti
vreme susreta tela.

Dato: Odrediti:
v
o
= 8 m/s t - ?
g = 9,81 m/s
2

Re{enje: Iz jedna~ine gh v v 2
2
0
2
= sledi uz v = 0 u najvi{oj ta~ki,
g
v
h s
o
2
2
= = . Jedna~ina kretanja
prvog tela je
2
2
0 1
gt
t v s = a drugog
2
2
0 2
gt
t v s + = . Kako je s = s
1
+ s
2
= 2v
o
t, to je
g
v
t v
o
o
2
2
2
= .
Odavde je s
g
v
t
o
2 , 0
4
= = .

25. U poslednjoj sekundi slobodnog padanja telo pre|e put 20 m. Na}i visinu sa koje je telo palo.

Dato: Odrediti:
h
2
= 20 m h - ?
g = 9,81 m/s
2
t = 1 s

Re{enje: Visina sa koje je telo palo je
2
2
gt
h = =h
1
+ h
2
, gde je
2
) (
2
1
t t g
h

= visina do poslednje
sekunde. Izjedna~avanje ovih izraza daje:
2
2 2
2
) (
2
h
t t g gt
+

= odakle je s
t g
h t
t 5 , 2
2
2
=
= ,
odnosno m
gt
h 25 , 31
2
2
= = .

ZADACI ZA SAMOSTALAN RAD

1. Jedan automobil kre}u}i se ravnomerno sa brzinom 12 m/s pre|e za 10 s put kao i drugi
automobil za 15 s. Kolika je brzina drugog automobila. (Rez: v
2
= 9 m/s).

2. Voz, idu}i po horizontalnom putu brzinom 35 km/h zapo~inje da se kre}e ravnomerno usporeno
i prelazi 600 m, pri ~emu na kraju toga puta ima brzinu 45 km/h. Odrediti ubrzanje i vreme
usporenog kretanja voza.
(Rez: a 0,05 m/s
2
; t = 53 s).

3. Po istom pravcu iz jedne ta~ke istovremeno zapo~inju kretanje dva tela: jedno ravnomerno sa
brzinom 98 m/s, drugo ravnomerno ubrzano bez po~etne brzine i ubrzanjem 9,8 m/s
2
. Posle
koliko vremena drugo telo dostigne prvo? (Rez: t = 20 s).

4. Za prvu sekundu posle po~etka kretanja automobil pre|e 1,2 m. Sa kolikim ubrzanjem se kre}e
automobil? Odrediti pre|eni put automobila posle 10 s od po~etka kretanja. (Rez: a = 0,8 m/s
2
, s
= 7,6 m).

5. Jedna~ina kretanja tela ima oblik s = 5t + 0,8t
2
. Odrediti po~etnu brzinu i ubrzanje tela. Kolika
je brzina i pre|eni put posle 10 s od po~etka kretanja tela? (Rez: a = 1,6 m/s
2
, v
o
= 5 m/s, v = 21
m/s, s = 130 m).

6. Prvu polovinu vremena svog kretanja automobil se kre}e brzinom 80 km/h, a drugu brzinom 40
km/h. Odrediti srednju brzinu kretanja automobila. (Rez: v
sr
= 16,7 m/s).

7. Telo pada sa visine 2000 m. Za koje vreme ono pre|e poslednjih 100 m?
(Rez: t 0,5 s).

8. Minutna kazaljka uli~nog ~asovnika ima duìnu 3,5 m. Koliko pomeranje izvr{i njen kraj za 1
minut. (Rez: l = 0,37 m).

9. Turbina koja ima pre~nik radnog to~ka 9 m izvr{i za 1 minut 68,2 obrtaja. Odrediti brzinu
krajeva lopatica toplotne turbine. (Rez: v = 32 m/s).

10. Rotiraju}i to~ak sa frekvecijom 120 obrta/min zaustavlja se u toku 1,5 min. Smatrati to kretanje
za ravnomerno usporeno, odrediti broj obrta to~ka do zaustavljanja, a tako|e i ugaono ubrzanje.
(Rez: n = 90 obrta, = 0,14 rad/s
2
).

11. To~ak koji vr{i ravnomerno kretanje, dostiè ugaonu brzinu 20 rad/s posle 10 obrta od po~etka
kretanja. Na}i ugaono ubrzanje to~ka. (Rez: = 3,2 rad/s
2
).

12. Telo slobodno pada sa visine 50 m. Istovremeno sa povr{ine Zemlje ba~eno je vertikalno navi{e
drugo telo sa po~etnom brzinom 20 m/s. Na kojoj visini se tela susretnu? (Rez: h 19,4 m).

2. DINAMIKA TRANSLACIONOG I ROTACIONOG KRETANJA TELA

Dinamika izu~ava kretanja razli~itih tela pod uticajem sila koje izazivaju ta kretanja. Razlikuju se
dva oblika dinami~kog kretanja:
- dinamika translacionog kretanja, ili dinamika materijalne ta~ke i
- dinamika rotacionog kretanja ili dinamika tvrdog tela.

Dinamika translacionog kretanja

Dinamika translacionog kretanja bazirana je na tri Njutnova zakona:
Promene stanja mirovanja ili stanja ravnomernog kretanja defini{e I Njutnov zakon (zakon
inercije). Taj uslov ispunjen je ako je zbir svih sila jednak nuli. Mera za inerciju je masa tela. Masa
jedinice zapremine tela je gustina tela V m
V
m
= = .
Izmena stanja mirovanja ili kretanja uslovljena je dejstvom sile. Vezu izme|u sile F i ubrzanja a
defini{e II Njutnov zakon dinamike (mehanike)
m
F
a a m F
r
r r
r
= = , ili u skalarnom obliku
m
F
a ma F = = .
Jedinica sile je 1N = kgm/s
2
. Gornja jedna~ina predstavlja osnovnu jedna~inu dinamike materijalne
ta~ke.
Kako je
t
v
a
sr
= , to je v m t F
t
v
m F
sr sr
r
r
r
r
=
= .
Veli~ina I t F
sr
r r
= naziva se impuls sile, a veli~ina v m p
r r
= - promena impulsa tela: Impuls sile
jednak je promeni impulsa tela,
1 2 1 2
p p mv mv p v m t F
sr
= = = = .
Proizvod mase tela i brzine je impuls tela p = mv ) ( v m p
r r
= .
U mehanici se razlikuju tri vrste sila: sila teìne, sila trenja i sila elasti~nosti.
Sila teìne (sila teè) je rezultat gravitacione sile privla~enja Zemlje (i drugih nebeskih tela) koja
dejstvuju na telo. Intenzitet te sile je Q = mg ) ( g m Q
r
r
=
gde je g = 9,81 m/s
2
ubrzanje Zemljine teè.
Sile elasti~nosti ne izazivaju kretanje tela ve} samo promenu forme (oblika) tela (na primer
istezanje, sabijanje, smicanje i td.).
U granici elasti~nosti, sila elasti~nosti, shodno Hukovom zakonu, proporcionalna je veli~ini
deformacije F
e
= -kl,
gde je k - restituciona konstanta ili krutost (N/m) a l - veli~ina deformacije (na primer apsolutno
istezanje). Ako se radi o elasti~noj deformaciji istezanje ili sabijanje ({tapa ili ìce) tada je prema
Hukovom zakonu; relativna deformacija = l/l proporcionalna naponu = F/S
l k l
l
ES
F
S
F
E l
l
e
= = =
1
,
gde je E Jungov modul elasti~nosti (N/m
2
), l - linearna dimenzija tela do deformacije, a S - povr{ina
preseka.
Sile trenja javljaju se pri kontaktnom dejstvu izme|u tela (sila trenja mirovanja, sila trenja klizanja i
sila trenja kotrljanja). Sila trenja ima uvek suprotan smer od smera kretanja tela. Sila trenja klizanja
je
n tr
F F = ,
gde je - koeficijent trenja klizanja, a F
n
- normalna komponenta sile teìne.
Sila trenja kotrljanja je
r
F
F
n
k tr
= ,
gde je - koeficijent trenja kotrljanja, a r - polupre~nik kotrljaju}eg tela.
Ako jedno telo dejstvuje na drugo izvesnom silom, tada i drugo telo dejstvuje na prvo silom istog
intenziteta i pravca ali suprotnog smera (III Njutnov zakon)
2 1
F F
r r
= ,
odnosno sila akcije jednaka je sili reakcije. Ako na telo dejstvuju vi{e sila, tada je ukupno dejstvo
svih sila, tj. rezultantna sila, jednaka
=
= = + + + =
n
i
i n
a m F F F F F
1
2 1
...
r
r r r r r
.
Ako neko telo (materijalna ta~ka) vr{i pomeranje pod dejstvom sile, tada ta sila na tom putu izvr{i
rad
s F Fs s F A
n
= = = cos
r
s
,
gde je F - intenzitet sile, s - pre|eni put, - ugao izme|u pravca sile i puta, F
n =
Fcos - projekcija
sile na pravac puta.
Ako je F = const i ako se pravac sile i puta poklapaju, izvr{eni rad je
A=Fs.
Jedinica rada je 1J = 1Nm.
Ako se telo ravnomerno kre}e u suprotnom pravcu od pravca dejstva sile teè, tada je izvr{eni rad
protiv sile teè
mgh Qh Qs A = = = ,
gde je Q = mg sila teè, s = h - pre|eni put (visina).
Ako se telo kre}e konstantnom brzinom protiv sile trenja, izvr{eni rad je
s F s F A
n tr
= = .
Ako se pod dejstvom konstantne sile F telo ravnomerno ubrzava na putu izvr{eni rad je
2
2
mv
mas Fs A = = = ,
jer je 2as = v
2
. Za slu~aj da telo poseduje po~etnu brzinu v
o
, bi}e
) (
2
2 2
o
v v
m
mas A = = .
Rad protiv elasti~ne sile pod dejstvom spolja{nje sile na putu s koja se menja od 0 do F
max
(F
sr
=
F
max
/2), bi}e za F
e
= -ks/2
2 2
2
ks s ks
s F A
e
=
= = .
Brzina vr{enja rada naziva se snaga, odnosno srednja snaga P
sr
je izvr{eni rad u jedinici vremena.
t
A
P
sr
=
Trenutna snaga je grani~na vrednost srednje snage.

Fv
t
Fs
t
A
P = = = .
Energija tela je njegova sposobnost za vr{enje rada. Jedinica rada je dùl (J).
Potencijalna energija tela u polju sile teè jednaka je izvr{enom radu protiv sile teè
mgh A E
p
= = .
Elasti~na potencijalna energija jednaka je izvr{enom radu protiv dejstva elasti~ne sile
2
2
ks
A E
p
= = .
Kineti~ka energija jednaka je izvr{enom radu konstantne sile pri promeni njegove brzine
) (
2
2
1
2
2
v v
m
A E
k
= = .
U izolovanom (zatvorenom) sistemu u kome ne dejstvuju spolja{nje sile ukupni impuls ostaje
nepromenjen.
=
= + + + =
n
i
i n
p p p p p
1
2 1
...
r r r r v
= const.
U zatvorenom sistemu (izolovanom) mehani~ki oblici energije ostaju nepromenjeni (Zakon
odrànja energije).
const E E E E
u rot p k
= = + + .
Zakon odrànja impusa i zakon odrànja energije primenjeni na neelasti~ni sudar dvaju tela masa
m
1
i m
2
sa brzinama v
1
i v
2
daju:
v m m v m v m ) (
2 1 2 2 1 1
+ = + , odnosno
2 1
2 2 1 1
m m
v m v m
v
+
+
= , gde je v zajedni~ka brzina tela posle sudara;
k
E v
m m v m v m
+
+
= +
2 2 1
2
2 2
2
1 1
2 2 2
gde je E
k
gubitak kineti~ke energije posle sudara.

Dinamika rotacionog kretanja

Ako ta~kasta masa ili centar mase tvrdog tela vr{i kru`no kretanje po krugu polupre~nika r, tada u
svakoj ta~ki putanje na telo dejstvuje centripetalna sila sa pravcem ka centru rotacije
mr r m
r
mv
ma F
cp cp
2 2 2
2
4 = = = = .
Sila koja ima suprotan smer dejstva od F
cp
ali isti intenzitet je inercijalna sila i naziva se
centrifugalna sila
cp cf
F F
r r
= .
Proizvod sile F i normalnog rastojanja r (kraka sile) izme|u pravca dejstva sile i ose rotacije je
moment sile
M=Fr.
Ukupni moment sila koje dejstvuju na telo jednak je sumi momenata svih sila:
M = M
1
+ M
2
+ M
3
+ ...+ M
n
=
=
n
i
i
M
1
.
Moment inercije I materijalne ta~ke u odnosu na zadanu osu rotacije jednak je proizvodu iz mase te
ta~ke i kvadrata rastojanja od ose rotacije.
I = mr
2
.
Moment inercije tela jednak je sumi momenata inercije svih materijalnih ta~aka

=
=
n
i
i T
r m I
1
2
1
.
Za F = const, moment sile
2
2
r m
t
r m
t
mvr
mar Fr M
= = = = = , odnosno
M = I.
Ovaj izraz predstavlja II Njutnov zakon dinamike rotacije
Moment impulsa tela L u odnosu na nepokretnu osu jednaka je sumi momenata impulsa svih
materijalnih ta~aka tvrdog tela i defini{e se kao proizvod iz momenta inercije i ugaone brzine
I I L L
n
i
i
n
i
i
= = =

= = 1 1
....
Za izolovani rotiraju}i sistem ( 0 =
M ) ukupni moment impulsa ostaje nepromenjen

L = L
1
+ L
2
+ L
3
+ ...+ L
n
= const L
n
i
i
=
=1
.
Definicija rada kod translacionog kretanja kao proizvod iz sile i pomeraja primenljiva je i za
rotaciono kretanje. Kako je F = M/ i s = r, to je izvr{eni rad konstantnog momenta sile
M
r
Mr
Fs A = = = .
Snaga rotacije, analogno snazi translacije P = Fv, bi}e
P = M.
Ukupna kineti~ka energija rotiraju}eg tela jednaka je sumi energija svih elemenata mase tela.
Saglasno izrazu E
k
= mv
2
/2, bi}e
2 2 2
2 2 2 2
I r m mv
E
k
= = = .
Izmena ugaone brzine od
1
do
2
dovodi do promene kineti~ke energije
2
) (
1 2

=
I
E
k
.
Ako telo istovremeno vr{i translaciju i rotaciju, ukupna kineti~ka energija je
2 2
2 2
I mv
E E E
R
k
T
k k
+ = + = .

RE[ENI ZADACI

1. Telo mase 3 kg pada u vazduhu s ubrzanjem 8 m/s
2
. Na}i sili otpora vazduha.

Dato: Odrediti:
a = 8 m/s
2
F
tr
- ?
g = 9,81 m/s
2

Re{enje: Kako na telo koje pada dejstvuje sila teìne Q = mg i sila otpora F (koja ima suprotan smer
od sile teìne), to je jedna~ina kretanja
N a g m F ma F mg
tr tr
4 , 5 ) ( = = = .

2. Vagon mase 20 t kre}e se ravnomerno usporeno s ubrznjem 0,3 8 m/s
2
i po~etnom brzinom 54
km/h. Na}i silu trenja koja dejstvuje na vagon, vreme kretanja vagona do zaustavljanja i pre|eni
put.

Dato: Odrediti:
a = 0,3 m/s
2
F
t
- ?; t - ?; s - ?
v = 15 m/s; m = 20 t

Re{enje: Sila trenja dejstvuje u suprotnom smeru od smera kretanja vagona sa intenzitetom F
tr
= ma
= 6 x 10
3
N. Pre|eni put se dobija iz jedna~ine
as v v 2
2
0
2
= gde uz v = 0 odakle je m
a
v
s 25
2
2
0
= = . Vreme zaustavljanja vagona je t = v
o
/a =
50 s.

3. Telo mase 0,5 kg po|e iz stanja mirovanja i posle pre|enog puta 20 m ima brzinu 4 m/s. Koliki
je intenzitet sile?

Dato: Odrediti:
m = 0,5 kg F - ?
v = 4 m/s
s = 20 m
Re{enje: Iz jedna~ine F = ma i v
2
= 2as, sledi da je N
s
mv
F 2 , 0
2
2
= = .
4. Voz mase 10
4
t kre}e se brzinom 36 km/h. Pre zaustavljanja on zapo~inje ko~enje silom 2 x 10
5
N. Kolko rastojanje pre|e voz za 1 min od po~etka ko~enja?

Dato: Odrediti:
m = 10
4
t s - ?
v
o
= 36 km/h
t = 1 min

Re{enje: Jedna~ina kretanja voza je
2
2
0
at
t v s = . Sila ko~enja voza je F = ma, odnosno ubrzanje a
= F/m. Zamenom se dobija m
m
Ft
t v s
o
510
2
2
= = .

5. Telo mase 100 kg kre}e se po horizontalnoj povr{ini pod dejstvom sile 250 N. Odrediti
koeficijent trenja, ako se telo kre}e sa ubrzanjem 1 m/s
2
.

Dato: Odrediti:
m = 10
2
kg - ?
F = 250 N
a = 1 m/s
2

Re{enje: Jedna~ina kretanja je ma mg F ma F F
tr
= = . Odavde je
1 , 0 =
=
mg
ma F
.
6. Telo mase 2 kg vu~e se po horizontalnoj povr{ini pomo}u opruge koja se pri kretanju istegne za
2 cm. Krutost opruge je 200 N/m. Odrediti ubrzanje tela.

Dato: Odrediti:
m = 2 kg a - ?
k = 200 N/m
s = 2 cm

Re{enje: Kako je ubrzanje tela a = F/m i F
e
= -ks, to je
2
2
s
m
m
ks
a = = .

7. Voz mase 10
3
t kre}e se ravnomerno ubrzano po horizontalnom putu. Kada je voz pre{ao put
250 m njegova brzina je bila 36 km/h. Sila otpora pri kretanju voza je 6 x 10
-3
teìne voza.
Kolika je vu~na sila voza?

Dato: Odrediti:
m = 10
3
t F - ?
v = 36 km/h
F
tr
= 6 x 10
-3
mg

Re{enje:
Jedna~ina kretanja je ma = F - F
tr
odakle je F = ma + F
tr
= 2,6 x 10
5
N.

8. Automobil, mase 1,2 t, zapo~inje kretanje sa ubrzanjem 1 m/s ? . Kolika je vu~na sila automobila
ako je koeficijent trenja 0,2 ?

Dato: Odrediti:
m = 1,2

t F - ?
a = 1 m/s
2
= 0,2

Re{enje: Iz jedna~ine kretanja ma = F - F
tr
sledi uz F
tr
= mg,
N g a m F
3
10 6 , 3 ) ( = + = .

9. Na telo mase 2 kg koje se kre}e brzinom 5 m/s u jednom trenutku po~inje da deluje sila 6 N u
pravcu kretanja tela. Kolika je:
a) brzina kojom }e se telo kretati u pravcu dejstva sile posle vremena 2 s,
b) vreme za koje }e se telo zaustaviti kada sila ima suprotan smer od smera kretanja?

Dato: Odrediti:
m = 2 kg v - ?; t - ?
v
o
= 5 m/s

t = 2 s
F = 6 N

Re{enje:
a) U slu~aju kada se telo kre}e ubrzano sa po~etnom brzinom v
o
, jedna~ina kretanja je
t
v v
m ma F
o
= = , odakle je
s
m
m
mv Ft
v
o
11 =
+
= .

b) U slu~aju kada se telo kre}e usporeno i za vreme t njegova krajnja brzina je v = 0, jedna~ina
kretanja bi}e
t
v
m F
o
= , odnosno
F
v
m t
o
= =0,6 s.

10. Bakarna ìca duìne 1,5 m i povr{ine po pre~nog preseka 3 mm
2
izduì se za 0,9 mm pod
dejstvom sile 200 N. Koliki je Jungov modul elasti~nosti materijala ìce?

Dato: Odrediti:
l = 1,5 m E - ?
l = 0,9 mm

S = 3 mm
2
F = 200 N

Re{enje:
Iz Hukovog zakona
2
10
10 11 , 11
m
N
l
l
S
F
E
l
l
E
S
F
=
= .

11. Za donji deo {tapa, ~iji gornji deo je pri~vr{}en, obe{en je teg teìne 10 kN. Duìna {tapa je l =
2 m, a povr{ina popre~nog preseka 3 cm
2
. Odrediti napon u {tapu, apsolutno i relativno
istezanje. Jungov modul elasti~nosti je 2 x 10
11
Pa . Teìnu {tapa zanemariti.

Dato: Odrediti:
l = 2 m - ?; l - ?
E = 2 x 10
11
N/m
2
S = 3 cm
2
; F = 10
4
N
Re{enje: Normalni napon je Pa
S
Q
S
F
7
10 33 , 3 = = = . Iz Hukovog zakona sledi da je apsolutno
istezanje mm
E
l
l 33 , 0 = =

, a relativno istezanje m
E l
l
4
10 66 , 1

= =

.

12. Telo mase 3 kg kre}e se vertikalno navi{e pod dejstvom konstantne sile protiv dejstva sile teè,
pri ~emu na visini 2 m ta sila izvr{i rad 144 J. Koliko je ubrzanje sa kojim se telo kre}e?

Dato: Odrediti:
h = 2 m a - ?
A = 144 J

m = 3 kg

g = 9,81 m/s
2

Re{enje: Iz jedna~ine kretanja tela mg F ma Q F = = sledi da je
) ( g a m mg ma F + = + = . Sila F odre|uje se iz izraza za rad F=A/h, pa je

2
14
s
m
g
mh
A
a = = .

13. Lokomotiva mase 600 t polazi iz stanja mirovanja i kroz 10 min dostigne brzinu 20 m/s kre}u}i
se ravnomerno ubrzano. Koliku snagu razvija lokomotiva?

Dato: Odrediti:
t = 10 min P - ?
v = 200 m/s

m = 600 t

Re{enje:
Kako je
t
mas
v
Fs
t
A
P = = = i v
2
= 2as, to je kW
t
mv
P 200
2
2
= = .

14. Kolika je vu~na sila motora kamiona mase 4 t u slu~aju kada on pove}a brzinu od 5 km/h na 72
km/h na putu od 0,5 km?

Dato: Odrediti:
s = 500 m F - ?
m = 4 t

v
o
= 54 km/h; v = 72 km/h

Re{enje:
Iz jedna~ine A = E
k
, tj. kN v v
s
m
F v v
m
Fs
o o
7 , 0 ) (
2
) (
2
2 2 2 2
= = = .

15. Telo mase 1,5 kg i brzine 2 m/s sudara se neelasti~no sa telom mase 0,5 kg i brzine 4 m/s.
Odrediti brzinu tela posle sudara, kao i gubitak kineti~ke energije posle sudara.

Dato: Odrediti:
m
2
= 0,5 kg v - ?; E
k

m
1
= 1,5 kg

v
1
= 2 m/s; v
2
= 4 m/s

Re{enje:
Iz zakona odrànja impulsa v m m v m v m ) (
2 1 2 2 1 1
+ = + i zakona odrànja energije
k
E
v
m m
v m v m
+ + = +
2
) (
2 2
2
2 1
2
2 2
2
1 1
, sledi
2 1
2 2 1 1
m m
v m v m
v
+
+
= =2,25 m/s i E
k
= 2 J.

16. Lokomotiva vu~e voz mase 500 t po horizontalnom putu. Snaga lokomotive je konstantna i
jednaka 10
6
W. Ako je koeficijent trenja 0,01, na}i ubrzanje voza u momentu kada je njegova
brzina 36 km/h.

Dato: Odrediti:
m = 500

t a - ?
P = 10
6
W

= 0,01
v = 36 km/h

Re{enje:
Iz jedna~ine kretanja
m
mg F
a mg ma F ma mg F

= + = =
Kako je P = Fv, tj. F=P/v, to je
2
1 , 0
s
m
g
mv
P
a = = .

17. Na horizontalnom delu puta duìne 3 km brzina automobila uve}a se sa 36 km/h na 72 km/h.
Ako je masa automobila 3 t a koeficijent trenja 0,01, odrediti izvr{eni rad motora i njegovu
srednju snagu.

Dato: Odrediti:
m = 3 t A - ?; P - ?
s = 3 km

v
1
= 36 km/h; v
2
= 72 km/h
= 0,01

Re{enje:
Motor automobila izvr{i rad protiv sile trenja i rad na pove}anju kineti~ke energije:
)
2 2
(
2
1
2
2
v m v m
s F A
tr
+ = . Kako je F
tr
= mg, to je

+ =
2 2
2
1
2
2
v v
gs m A =1,3 x 10
6
J. Srednja snaga je P
sr
= Fv
sr
. Kako je F = A/s i v
sr
= (v
1
+
v
2
)/2, to je ) (
2
2 1
v v
s
A
P + = = 6,5 kW.

18. Vu~na sila lokomotive je 250 kN, a snaga 3000 kW. Za koje vreme voz pre|e rastojanje 10,8
km, ako se on kre}e ravnomerno?

Dato: Odrediti:
F = 250 kN t - ?
s = 10,8 km

P = 3000 kW

Re{enje:
Iz izraza za snagu min 15 900 = = = = = s
P
Fs
t
t
Fs
t
A
P .

19. Telo mase 10 kg podignuto je na visini 2 m, pri ~emu je izvr{en rad od 240 J . Sa kojim
ubrzanjem je podignuto telo?

Dato: Odrediti:
m = 10 kg a - ?
h = 2 m

A = 240 J

Re{enje:
Kako je izvr{eni rad
2
2
mv
mgh A + = , to je, uz v
2
= 2ah,
2
19 , 2
s
m
mh
mgh A
a mah mgh A =
= + = .

20. Dve kugle masa 0,3 kg i 0,2 kg kre}u se jedna drugoj u susret. Brzina prve kugle 5 m/s a druge
2,5 m/s. Smatrati sudar neelasti~nim, odrediti gubitak energije pri sudaru.

Dato: Odrediti:
m
1
= 0,3 kg E
k
- ?
m
2
= 0,2 kg

v
1
= 5 m/s; v
2
= 2,5 m/s

Re{enje:
Zajedni~ka brzina oba tela posle sudara je
s
m
m m
v m v m
v 4
2 1
2 2 1 1
=
+
+
= .
a gubitak energije
( )
J v
m m v m v m
E
k
375 , 0
2 2 2
2 2 1
2
2 2
2
1 1
=
+
+ = .

21. Elevator podiè 180 t zemlje na visinu 6 m u toku 1 h. Snaga motora elevatora je 4 kW. Odrediti
koeficijent iskori{}enja.

Dato: Odrediti:
m = 180 t - ?
h = 6 m

P = 4 kW
t = 1 h

Re{enje:
Stepn iskori{}enja motora je % 76 = = =
P
mgh
P
P
k
.

22. Voz u metrou kre}e se me|u stanicama konstatnom brzinom 60 km/h, pri ~emu njegov motor
koristi snagu 1 MW. êmu je jednaka sila otpora pri kretanju ako je koeficijent iskori{}enja
motora 80%

Dato: Odrediti:
v = 60 km/h F - ?
P
k
= 1 MW
= 0,8
Re{enje: Kako je kN
v
P
F Fv P P
k
k
48 = = = =
.
23. Telo mase 2 kg pada sa visine 100 m po~etnom brzinom 4 m/s i pri udaru u zemlju zabije se u
nju do dubine 0,2 m. Kolika je srednja sila otpora zemlje? (Otpor vazduha zanemariti)

Dato: Odrediti:
v
0
= 4 m/s F - ?
h = 100 m
s = 0,2 m

Re{enje:
Kako je izvr{eni rad jednak ukupnoj energiji tela u trenutku udara o Zemlju, to je:
kN
s
mv
s
mgh
F
mv
mgh Fs
o
10
2 2
2 2
+ = + = .

24. Kugla mase 2 kg kotrlja se po horizontalnoj povr{ini brzinom 5 m/s. Koliko je ukupna energija
kugle? Moment inercije kugle je I = 2mr
2
/5

Dato: Odrediti:
v = 5 m/s E - ?
m = 2 kg
I = 2mr
2
/5

Re{enje:
Kako je ukupna energija kugle J
mv mv I mv
E 35
10
2
2 2 2
2 2 2 2
= + = + =

.

25. Homogeni disk mase 2 kg i polupre~nika 10 cm rotira oko svoje ose s frekvencijom 5 ob/s.
Kolikom tangencijalnom silom treba delovati na obodu to~ka da bi se on zaustavio za 3 s? Moment
inercije diska je I= mr
2
/2.

Dato: Odrediti:
r = 10 cm F - ?
m = 2 kg
I = mr
2
/2
t = 3 s
= 5 ob/s

Re{enje:
Iz jedna~ine
2
2
mr
r F I r F M
t t
= = = , odnosno
2
mr
F = . Kako je

t
t
o

2
= = uz uslov
0
= 0. Zamenom se dobija da je N
t
mr
F
t
05 , 1 = =

.

26. Osovina motora automobila vr{i pri rotaciji 3600 ob/min. Koliku snagu prenosi osovina na
motor ako je moment sila koji dejstvuje na nju 20 Nm ? Trenje zanemariti. Kolika je kineti~ka
energija osovine za jedan puni obrt?

Dato: Odrediti:
E
k
- ?; P - ?
M = 20 Nm
n = 3600 ob/s

Re{enje:
W n M P
3
10 4 , 2 2 = = = . Kineti~ka energija je J
n
P M I
E
k
8 , 62
2 2 2
2 2
= = = =

.

27. Homogena lopta mase 5 kg pu{tena je da se kotrlja po horizontalnoj ravni brzinom 2 m/s. Koliki
put }e pre}i lopta do zaustavljanja ako je sila trenja 5 N ? Moment inercije lopte je I = 2mr
2
/5.

Dato: Odrediti:
v = 2 m/s s - ?
m = 5 kg
I = 2mr
2
/5
F
t
= 5 N

Re{enje:
Kako je izvr{eni rad protiv sile trenja jednak ukupnoj energiji

2 2
2 2
I mv
Fs + = , to je ( ) m
F
mv
I mv
F
s
t t
3
3
2
1
2
2 2
= = + = .

28. Metak leti brzinom v
0
i probija dasku debljine d = 3 cm i produàva brzinom v
1
= 0,8 v
0
.
Koliku maksimalnu debljinu daske moè proboti metak sa po~etnom brzinom v
0
. Sila otpora
daske je nepromenjena.

Dato: Odrediti:
v
1
= 0,8 v
o
d
max
- ?
d = 3 cm

Re{enje:
Kineti~ka energija metka jednaka je uzvr{enom radu na putu d i kineti~koj energiji izlaznog metka
brzine 0,8 v
o
.
2
32 , 0
2
64 , 0
2
2 2 2
o o o
mv
Fd
mv
Fd
mv
= + =
Izlazni metak sa brzinom 0,8 v
o
probio bi dasku debljine d
1
pa je

2
64 , 0
2
1
o
mv
Fd = . Deljenjem ovih jedna~ina dobija se cm d d 2 , 7 2
1
= = .
Maksimalna debljina daske koju moè probiti metak brzinom v
o
je
cm d d d 8 , 10
1 max
= + = .

29. Telo je ba~eno po horizontalnoj povr{ini brzinom 36 km/h. Posle predjenog puta od 20 m telo se
zaustavilo. Koliki je koeficijenat trenja klizanja?

Dato: Odrediti:
v = 36 km/h - ?
s = 20 m

Re{enje: Rad sile trenja jednak je promeni kineti~ke energije
2 2
2 2
o o
tr
mv
mgs
mv
s F = = . Iz ovog
izraza sledi 25 , 0
2
2
= =
gs
v
o
.

30. Projektil, koji se kre}e brzinom v, zarije se u dàk sa peskom na dubini 10 cm.
Na kojoj dubini u pesku }e se zariti isti projektil ako ima dva puta ve}u brzinu? Sila otpora je
konstantna.

Dato: Odrediti:
v
2
= 2v
1
v
2
- ?
s = 10 m

Re{enje: Rad sile trenja u oba slu~aja jednak je kineti~koj energiji metka:

2
2
1
1
mv
s F
tr
= i
2
2
2
2
mv
s F
tr
= . Deljenjem ovih jedna~ina dobija se
m
v
v s
s 4 , 0
2
2
2
1 1
2
= = .
ZADACI ZA SAMOSTALNI RAD

1. ôvek mase 70 kg nalazi se u liftu koji se kre}e ravnomerno usporeno vertikalno navi{e sa
ubrzanjem 1 m/s
2
. Nadji silu pritiska (inercijalnu silu) ~oveka na pod lifta (Rez: 616 N).

2. Telo mase 20 g po|e iz mira i za vreme 4 s predje put od 8 m. Koliki je intenzitet sile koja
dejstvuje na telo? (Rez: 5 mN).

3. Pad dejstvom konstantne sile 1,2 x 10
-2
N materijalna ta~ka je pre{la put 30 m za prvih 10 s.
Odrediti masu materijalne ta~ke. (Rez: 0,02 kg).

4. Dva tela jednakih masa kre}u se s ubrzanjima 8 x10
2
m/s
2
i 64 x10
-2
m/s
2
. Kolika je sila koja
dejstvuje na drugo telo, ako na prvo telo dejstvuje sila 12 N ? (Rez: 96 N).

5. Vagon mase 11 t kre}e se brzinom 18 km/h. Kolika mora biti sila ko~enja da bi se on zaustavio
na rastojanju 250 m od mesta po~etka ko~enja? (Rez: 550 N).

6. Koliki je impuls p gvozdene kugle polupre~nika 10 cm kada se kre}e brzinom 0,6 m/s. Gustina
gvo`dja je 7,8 x 10
3
kg/m
3
). (Rez: 19,8 kgm/s).

7. Automobil mase 10
3
kg, kre}u}i se jednako ubrzano, pre|e put 30 m za 3 s. Koliku snaga
razvija motor automobila? (Rez: 66 kW).

8. Telo mase 1,5 kg i brzine 2 m/s sudara se neelasti~no sa nepokretnim telom mase 0,5 kg. Kolika
je brzina tela posle sudara i gubitk kineti~ke energije? (Rez: 1,5 m/s; 0,75 J).

9. Kolika je snaga motora automobila mase 800 kg koji za 4 s saop{ti motoru brzinu 3,6 km/s ?
(Rez: 10 kW).

10. Odrediti rad sile pri sabijanju opruge za 0,05 m Krutost opruge je 3 x 10
6
N/m. (Rez: 3,75 kJ).

11. Granata leti po horizontalnoj putanji brzinom 10 m/s i u jednom trenutku raspada se na dva dela
sa masama 0,5 kg i 1,5 kg. Ve}i komad je nastavio da se kre}e u istom smeru sa brzinom 15
m/s. Odrediti brzinu i smer kretanja manjeg komada. (Rez: - 5 m/s).

12. Fudbalska lopta mase 400 g leti brzinom v i zaustavi se izvr{enim radom od 20 J. Kolika je bila
brzina lopte? (Trenje zanemariti). (Rez: 10 m/s).

13. Koliki rad treba izvr{iti da bi se podigao kamen mase 10 kg na visinu 10 m s ubrzanjem 0,5
m/s
2
(Rez: 3,1 x 10
3
J).
14. Fudbalska lopta mase 0,4 kg slobodno pada na zemlju sa visine 6 m i posle udara podigne se na
visinu 2,4 m. Koliku energiju izgubi lopta pri udaru u zemlju. (Rez: 14,7 J).

15. Valjak mase 3 kg kotrlja se po horizontalnoj povr{ini brzinom 2 m/s. Koliko je ukupna energija
valjka? Moment inercije valjka je I = 2mr
2
/5. Rez: 9 J).

16. Koliki je izvr{eni rad osovine pri obrtanju oko svoje ose frekvencijom 5 obr/s pri dejstvu
momente sile 40 Nm. (Rez: 1,25 x 10
3
J).

17. Metalni disk mase 5 kg i polupre~nika 0,2 cm rotira konstantnom ugaonom brzinom 10 rad/s.
Odrediti moment impulsa diska i njegovu kineti~ku energiju ako je moment inercije I = mr
2
/2.
(Rez: 5 J).

18. Telo je ba~eno vertikalno navi{e po~etnom brzinom 8 m/s. Na kojoj visini h je njegova
kineti~ka energija jednaka potencijalnoj energiji? (Rez: 1,6 m).

19. Kolika je snaga motora automobila mase 8 x10
2
kg koji krene iz stanja mirovanja i za vreme 5 s
dostigne brzinu 54 km/h ? Trenje zanemariti. (Rez: 18 kW).

20. Telo mase 2 kg pada sa visine 150 m po~etnom brzinom 36 km/h i zarije se u zemlju do dubine
0,5 m. Kolika je srednja sila otpora zemlje. (Rez: 6,2 kN).

3. OSNOVNE INTERAKCIJE U PRIRODI

Gravitaciono i elektrostati~ko polje

Ta~kaste mase m
1
i m
2
ili sferna tela, ~iji centri su na rastojanju r, uzajamno se provla~e silom F ~iji
je intenzitet prema Njutnovom zakonu op{te gravitacije upravo proporcionalan proizvodu tih masa
a obrnuto srazmerna kvadratu njihovog rastojanja
2
2 1
r
m m
F = ,
gde je = 6,67 x 10
-11
Nm
2
/kg
2
univerzalna gravitaciona konstanta.
Sila privla~enja izme|u Zemlje mase M i polupre~nika R i tela mase m na Zemljinoj povr{ini je
2
R
mM
mg = , odakle je, za M = 5,97 x 10
24
kg i R = 6,37 x 10
6
m, g = 9,81 m/s
2
, {to predstavlja
intenzitet gravitacionog polja Zemlje ili Zemljino gravitaciono ubrzanje.
Na visini h, zemljino ubrzanje je
2
) ( h R
M
g
h
+
= .
Ako se telo mase m preme{ta u gravitacionom polju Zemlje iz jedne ta~ke prostora u drugu izvr{i se
rad protiv gravitacione sile
P P P
E E E
r
mM
r
mM
r r
mM A = = = =
2 1
2 1 2 1
1 1
)
1 1
( ,
gde su r
1
i r
2
rastojanja tih ta~aka od sredi{ta Zemlje. Veli~ina mM/r je gravitaciona potencijalna
energija u datoj ta~ki polje. Izvr{eni rad je, dakle, jednak promeni potencijalne energije.
Veli~ina U
r
M
r
M
r r
M
m
A
= = = =
2 1
2 1 2 1
1 1
)
1 1
( predstavlja razliku potencijala, jer je
= M/r gravitacioni potencijal u datoj ta~ki polja.
Izvr{eni rad se, stoga, moè definisati i kao mU m A = = ) (
21 1
.
Bilo koja dva ta~kasta naelektrisanja q
1
i q
2
ili naelektrisana sferna tela, ~iji centri su na rastojanju
r, uzajamno se privla~e ili odbijaju silom ~iji intenzitet je po Kulonovom zakonu upravo
proporcionalna proizvodu tih naelektrisanja a obrnuto proporcionalna kvadratu njihovog rastojanja
2
2 1
0
2
2 1
4
1
r
q q
r
q q
k F
= = ,
gde je k = 9 x 10
9
Nm
2
/C
2
elektriostati~ka konstanta, a
o
= 8,85 x 10
-12
C
2
/Nm
2
dielektri~no
propustljivost vakuuma (ili vazduha). Kulonova sila moè biti privla~na ili odbojna, {to
zavisi od vrste naelektrisanja.
Za slu~aj, da se naelektrisanja nalaze u nekoj drugoj sredini, ~ija je retativna dielektri~no
propustljivost
r
tada je sila uzajamnog dejstva
2
2 1
0
2
2 1
4
1
r
q q
r
q q
k F
r

= = ,
gde je =
o

r
apsolutna dielektri~na propustljivost sredine.
Ja~ina elektri~nog polja je odnos iz sile polje F i naelektrisanja q koje se na|e u tom polju
2
0
2
0
4
1
r
q
r
q
k
q
F
E
= = = ,
gde je q naelektrisanje koje stvara polje. Ja~ina polja je vektorska veli~ina
q
F
E
r
r
= , odnosno
E q F
r r
= .
Jedinica ja~ine polja je N/C.
Ako polje stvaraju vi{e ta~kastih naelektisanja, tada je ja~ina polja jednaka vektorskom zbiru ja~ina
polja svakog od tih naelektrisanja.
=
= + + + + =
n
i
i n
E E E E E E
1
3 2 1
r r
K
r r r r
.
Ako se naelektrisanje q
0
pomera u elektri~nom polju naelektrisanja q (izvor polja) iz jedne ta~ke
polja u drugu, izvr{eni rad protiv sile polja jednak je promeni potencijalne energije
P P P
E E E
r r
q kq A = = =
2 1
)
1 1
(
2 1
0
,
gde su r
1
i r
2
rastojanja tih ta~aka od izvora polja.
Veli~ina
r
qq
k E
P
0
= je potencijalna energija polja u datoj ta~ki.
Odnos U
q
A
=
0
predstavlja napon ili razliku potencijala,
1
-
2
= U.
Potencijal polja
r
q
k = je skalarna veli~ina. Jedinica potencijala je volt (V).Veza izme|u ja~ine
polja E i razlike potencijala U izme|u dve ta~ke na rastojanju d (ili izme|u obloga plo~astog
kondenzatora) je
Ed U
d
U
d
E = =
=
2 1

Kapacitet usamljenog provodnika defini{e se kao odnos iz njegovog naelektrisanja q i potencijala
(razlike potencijala U)
U
q q q
C =
= =
2 1

Kapacitete sfernog provodnika polupre~nika r je r C
r
4 = , a kapacitet plo~astog kondenzatora
povr{ine S i rastojanja d izme|u plo~a
d
S
C
r
= .
Jedninica kapaciteta je farad (F)
Ukupni kapacitet za n redno vezanih kondenzatora kapaciteta C
1,
C
2
, C
3
C
n

je
n i
n
i i
C C C C C
1
...
1 1 1 1
2 1
+ + + = =
=
.
Za rednu vezu kondenzatora, naelektrisanje q je isto za sve kondenzatore, a napon baterije U
jednak je zbiru napona na krajevima svih kondenzatora; U = U
1
+ U
2
++ U
n
.
Za paralelnu vezu n kondenzatora napon U je isti za sve kondenzatore, a naelektrisanje baterije
kondenzatora q jednako je zbiru naelektrisanja svakog od kondenzatora q = q
1
+ q
2
++ q
n
.
Ukupni kapacitet baterije paralelno vezanih kondenzatora je C = C
1
+ C
2
++ C
n
.
Elektrostati~ka energija naelektrisanog tela (provodnika) je
C
q
C q W
2 2
1
2
1
2
2
= = = .

Elektri~na struja

Usmereno kretanje naelektrisanja predstavlja elektri~nu struju. U metalima to su elektroni, a u
elektrolitima i gasovima pozitivni i negativni joni.
Koli~ina naelektrisanja q koja protekne kroz popre~ni presek provodnika u jedinici vremena t
predstavlja ja~inu struje It q
t
q
I = = .
Izraàva se jedinicom amper (1A = 1C/1s).
Gustina struje j izraàva se odnosom ja~ine struje I i povr{inom popre~nog preseka provodnika S,
koja je normalna na pravac kretanja naelektrisanja jS I
S
I
j = =

Jedinica gustine struje je A/m
2
.
Ja~ina struje se moè izraziti i preko broja slobodnih elektrona n naelektrisanja e
(e = 1,602 x 10
-19
C) koji proteknu kroz povr{inu S srednjom brzinom v,
neSv I = .
Omov zakon za deo elektri~nog kola daje vezu izme|u ja~ine struje I, napona U i otpora provodnika
R:
I
U
R IR U
R
U
I = = = ; ; .
Elektri~ni otpor izraàva se jedinicom om ().
Za cilindri~ni provodnik duìne l i povr{ine preseka S , otpor provodnika je
S
l
R = .
gde je specifi~ni otpor (m).
Otpor provodnika R, kao i specifi~ni otpor, zavisi od temperature. Ta zavisnost data je
) 1 (
0
t R R + = , odnosno ) 1 (
0
t + = .
gde su R
0
i
0
vrednosti otpora i specifi~nog otpora na 0
o
C (273 K), a je temperatuski koeficijent
otpora.
Ako su provodnici otpora R
1
, R
2
, ... R
n
vezani redno, tada je I = const;

=
= + + + =
n
i
i n
U U U U U U
1
3 2 1
... a
=
= + + + =
n
i
i n
R R R R R R
1
3 2 1
... .
Za paralelnu vezu je
=
= + + + =
n
i
i n
I I I I I I
1
3 2 1
... , U = const, a otpor
=
= + + + + =
n
i i n
R R R R R R
1 3 2 1
1 1
...
1 1 1 1
.
Omov zakon za zatvoreno prosto strujno kolo se izvorom struje elektromoforne sile je
) ( r R I
r R
I + =
+
=
,
gde je r unutra{nji otpor izvora struje a R ukupni spolja{nji otpor .
Za rednu vezu izvora struje je
=
=
n
i
i
1
,
=
=
n
i
i
r r
1
i
=
=
+
=
n
i
i
n
i
i
r R
I
1
1
.
Za paralelnu vezu je ;
1
=
=
n
i i
i
r r

;
1 1
1
=
=
n
i i
r r

n
r
R
I
+
=

.
Za sloèno (razgranato) elektri~no kolo primenju se Kirhohova pravila.
Algebarski zbir struje u ~voru jednak je nuli (I Kirhofovo pravilo)
=
=
n
i
i
I
1
0,
odnosno zbir struja koje uti~u u ~vor jednak je zbiru struja koje isti~u
U svakoj proizvoljno zatvorenoj strujnoj konturi razgranatog kola algearski zbir padova napona
jednak je algebarskom zbiru elektromotornih sila. (II Kirhovo pravilo)

= =
=
n
i
i
n
i
i i
R I
1 1
.
Rad elektri~nog polja (sile polja) pri preme{taju koli~ine naelektrisanja q u delu kola je
R
t U
Rt I UIt qU A
2
2
= = = = ,
gde je U napon na krajevima dela kola, I ja~ina struje, t vreme proticanja struje.
Koeficijent korisnog dejstva izvora struje je
r R
R U
A
A
k
+
= = =
,
gde je A
k
koristan rad, A ukupan rad.
Snaga struje u spolja{njem delu kola je
R
U
R I UI P
2
2
= = = ,
a snaga koju razvija izvor struje (ukupna snaga)
r R
r R I I P
+
= + = =
2
2
) (

.
Korisna snaga je P
k
= I
2
R. Koeficijent korisnog dejstva izvora struje je
r R
R
P
P
k
+
= = .
Po zakonu odrànja energije bi}e prema Dùl-Lencovom zakonu
UIt Rt I Q W = = =
2

gde je Q oslobo|ena toplota u provodniku.
Ako elektri~na struja proti~e kroz elektrolit, to se na svakoj elektrodi izdvoji, saglasno I
Faradejevom zakonu, masa supstance m koja je proporcionalna naelektrisanju Q koje protekne
kroz elektrolit kIt kQ m = = ,
gde je k - eleltrohemijski ekvivalent.
Elektrofemijski ekvivalent, saglasno II Faradejevom zakonu, proporcionalan je hemijskom
ekvivalentu
z
A
F
k
1
= ,
gde je A - atomska masa supstance, n njena valentnost a F - Faradejev broj
F = 96500 C/mol.

Elektromagnetizam

Elektri~na struja (pokretna naelektrisanja) u okolinom prostoru stvara magnetno polje. Magnetno
polje karakteri{e se vektorskom veli~inom B koja se naziva indukcija magnetnog polja. Indukcija
polja zavisi od ja~ine struje koja stvara polje i sredine u kojoj se razvija to polje. Indukcija polja
izraàva se jedincom tesla (T).
Na pravolinijski provodnik duìne l, po kome te~e struja I deluje, shodno Amperovom zakonu,
homogeno magnetno polje indukcije B silom F = IBlsin,
gde je ugao izme|u pravca struje i linije indukcije magnetnog polja, Za slu~aj = 90
o
; F = IBl.
Ako se naeletrisanje q kre}e brzinom v u homogenom magnetnom polju indukcije B, na njega
dejstvuje Lorencova sila sin qvB F
L
= ,
gde je za = 90
o
F = qvB.
Ja~ina magnetnog polja izraàva se vektorom H, koji je H B
B
H
r r
r
r
0
0

= = ,
gde je
0
magnetna propustljivost vakuuma i iznosi
2
7
0
10 4
A
N
= . Ako se polje razvija u

nekoj drugoj sredini, ~ija relativna magnetna propustljivost je
r
,

bi}e H B
r
r r

0
= .Indukcija
magnetnog polja beskona~no duga~kog provolinijskog provodnika, po kome te~e struja I na
rastojanju r od provodnika, shodno Laplasovom zakonu je
r
I
B
r

0
= .
Indukcija polja u centru solenoida, duìne l i n namotaja, po kome te~e struja I, je
l
I
n B
r

0
= .
gde je n = N/l broj namotaja po jedinici duìne.
Fluks vektora indukcije homogenog magnetnog polja B kroz ravnu povr{inu S polja je =
BScos., gde je ugao izme|u vektora B i normale na povr{inu S. Magnetni fluks izraàva se
jedinicom veber (1Wb = 1Tm
2
).
Ako promenljivi magnetni fluks prolazi kroz neku zatvorenu konturu, u kojoj nastaje indukaciona
ems, to je po Faradejevom zakonu indukcije, indukovana ems u zatvorenoj konturi proporcionalna
je brzini promene fluksa kroz tu povr{inu ograni~enu tom konturom
t
n E
t
E
i i
= .... , gde je n broj namotaja.

Elektromotorna sila samoindukcije koja nastaje u samom kolu pri izmeni sopstvenog fluksa (ja~ine
struje) je
t
I
L E
s
= , gde je L koeficijent samoindukcije. Jedinica za L je henri (H).

RE[ENI ZADACI

1. Odrediti ubrzanje slobodnog padanja tela koje se nalazi na visini 100 km od povr{ine Zemlje.
Polupre~nik Zemlje je 6378 km.

Dato: Odrediti:
h = 100 km g
h
- ?
R = 6378 km
g
0
= 9,81 m/s
2

Re{enje: Na visini h sila teìne tela jednaka je gravitacionoj sili kojom Zemlja privla~i telo
2
) ( h R
mM
mg
h
+
= , odakle je
2
) ( h R
M
g
h
+
= . Kada je telo na povr{ini Zemlje tada je
2 0
R
M
g = . Iz
odnosa g
h
/g
0
sledi
2 2
2
0
65 , 9
) ( s
m
h R
R
g g
h
=
+
= .

2. Srednja visina ve{ta~kog satelita iznad povr{ine Zemlje je 1622 km. Odrediti njegovu brzinu i
period obrtanja. Polupre~nik Zemlje je 6378 km.

Dato: Odrediti:
h = 1622 km v - ?; T - ?
R = 6378 km
g
0
= 9,81 m/s
2

Re{enje: Iz jednakosti gravitacione i centrifugalne sile
h R
R
g
R
R
h R
M
h R
M
v
h R
mv
h R
Mm
+
=
+
=
+
=
+
=
+
2
0 2
2
2
2
2
2
) ( ) ( ) (
, pa je

s
m
h R
g
R v
3
10 65 , 7 =
+
= . Period rotacije je
v
h R
T
) ( 2 +
=

= 5,75 x 10
3
s.

3. Na kojoj visini iznad Zemlje ubrzanje g
h
je dva puta manje od vrednosti ubrzanja na povr{ini
Zemlje? Polupre~nik Zemlje je 6378 km

Dato: Odrediti:
g
h
= g
0
/2 h - ?
R = 6378 km
g
0
= 9,81 m/s
2

Re{enje: Iz jednakosti
2
2
0
2
2
0
) ( ) ( h R
R
g
g
h R
R
g g
h
h
+
=
+
= . Iz uslova da je g
h
= g
0
/2, sledi
R R h R h R 41 , 0 ) 1 2 ( 2 ) (
2 2
= = = + .

4. Na kojoj ta~ki iznad Zemlje su privla~ne sile Zemlje i Meseca jednake? Rastojanje izme|u
Zemlje i Meseca je 60 R, a masa Meseca je 100 puta manja od mase Zemlje.

Dato: Odrediti:
d = 60 R x - ?
R = 6378 km
M=100m
Re{enje: U ta~ki koja je na rastojanju x gravitaciona sila Zemlje je
2
1
x
M m
F
Z
= , a privla~na sila
Meseca u toj ta~ki je
2
1
) ( x d
m m
F
m
= . Iz uslova da je F
Z
= F
m
, sledi
2 2
) (
100
x d
m
x
m
= odnosno
R x x x d 5 , 54 ) ( 100
2 2
= = .

5. Period obrtanje Zemlje oko Sunca je 365 dana, rastojanje izme|u Zemlje i Sunca je 1,5x10
8

km. Odrediti masu Sunca. Gravitaciona konstanta je = 6,67 x 10
-11
Nm
2
/kg
2

Dato: Odrediti:
d = 5x10
8
km M - ?
T = 365 dana

Re{enje: Iz jednakosti gravitacione i centrifugalne sile
kg
d
T
d d v
M
d
mv
d
Mm
30
2
2 2 2
2
10 8
) 2 (
= = = =
.

6. Ako se Mesec okre}e oko Zemlje brzinom 1 km/s, odrediti rastojanje izme|u Zemlje i Meseca.
Masa Zemlje je 6 x 10
24
kg, a gravitaciona konstanta = 6,67 x 10
-11
Nm
2
/kg
2
.

Dato: Odrediti:
v = 1 km/s d - ?
M = 6 x 10
24
kg

Re{enje: Iz jednakosti gravitacione i centrifugalne sile kg
v
M
d
d
mv
d
Mm
5
2
2
2
10 84 , 3 = = =

.

7. Sateliti izvr{i 16 obrta oko Zemlje za vreme jednog obrta Zemlje oko svoje ose. Odrediti period,
visinu i brzinu satelita ako je njegova orbita kru`nog oblika.

Dato: Odrediti:
= 16 obrta/dan T - ?; h - ?; v - ?
R = 6378 km

Re{enje: Period rotacije je T=1/ = 5,4 x 10
3
s. Visina h dobija se iz izraza
m R
g
M
h
h R
M
g
h
h
5
2
10 651 , 2
) (
= =
+
=

. Brzina satelita je
s
T
h R
v
3
10 7 , 7
) ( 2
=
+
=

.
8. Kolikom privla~nom silom deluje Zemlja na telo mase 10 kg koje se nalazi na zemljinoj
povr{ini? Uporediti vrednost te sile sa vredno{}u teìne tela.

Dato: Odrediti:
m = 10 kg F - ?
R = 6378 km
Re{enje: Sila privla~enja po Njutnovom zakonu je
2
2 1
R
m m
F = =100N.
Po{to je Q = mg = 100 N, to je F/Q = 1.

9. Kolikim naelektrisanjem treba naelektrisati dve kuglice mase od 1 g da bi njihova odbojna sila
bila jednaka privla~noj gravitacionoj sili? Kuglice se nalaze u vazduhu.

Dato: Odrediti:
m = m
1
= m
2
q - ?
= 6,67 x 10
-11
Nm
2
/kg
2

k = 9 x 10
9
Nm
2
/C
2

Re{enje: Iz uslova jednakosti gravitacione sile i elektrostati~ke sile F
E
= F
G
, sledi da je
C
k
m q
r
q
k
r
m
14
2
2
2
2
10 6 , 8

= = =

.
10. Odrediti silu uzajamnog odbijanja izme|u dve kugle polupre~nika 1 cm naelektrisane do
potencijala 600 V i postavljene u vazduhu. Rastojanje izme|u njihovih centara je 20 cm.

Dato: Odrediti:
= 600 V F - ?
k = 9 x 10
9
Nm
2
/C
2

d = 20 cm
Re{enje: Sila odboijanja po Kulonovom zakonu je
2
2
d
q
k F = , a potencijal
r
q
k = . Kako je
k
r
q

= , to je N
k d
r
F
7
2
2 2
10
= =

.

11. Dva naelektrisanja 4 x 10
-8
C i 2,5 x 10
-8
C nalaze se u vazduhu na rastojanju 1 m. jedno od
drugog. Koliki rad treba izvr{iti da se ta naelektrisanja pribliè na rastojanje 0,2 m?

Dato: Odrediti:
q
1
= 4 x 10
-8
C; q
2
= 2,5 x 10
-8
C A - ?
k = 9 x 10
9
Nm
2
/C
2

r
1
= 1 m
r
2
= 0,2 m

Re{enje: Ako se naelektrisanje q
1
pomeri ka naelektrisanju q
2
do rastojanja r
2
izvr{i se rad
J
r r
q kq A
5
2 1
2 1
10 6 , 3 )
1 1
(

= = . Rad se vr{i protiv odbojne sile.

12. Koliki rad treba utro{iti da bi se telo mase 10 kg udaljilo sa povr{ine Zemlje u beskona~nost?

Dato: Odrediti:
m = 10 kg A - ?
= 6,67 x 10
-11
Nm
2
/kg
2

R = 6378 km
M = 6 x 10
24
kg
Re{enje: Izvr{eni rad, uz r , je MJ mR g
r R
mM A 625 )
1 1
(
0
= = = .
13. Dve naelektrisane kuglice nalaze se u vakumu na rastojanju 0,3 m i uzajamno dejstvuju silom
30 N. Naelektrisanje jedne kuglice je tri puta ve}e od druge. Odrediti vrednosti tih
naelektrisanja.

Dato: Odrediti:
q
1
= 3q
2
q
1
- ?; q
2
- ?
k = 9 x 10
9
Nm
2
/C
2

r = 0,3 m
F = 30 N
Re{enje: Iz Kulonovog zakona C
k
F
r q
r
q
k
r
q q
k F
5
1 2
2
1
2
2 1
10 3
3
3

= = = = . q
2
= q
1
/3 = 10
-5
C.

14. êstica pra{ine mase 10
-9
kg i naelektrisanja koje je pet puta ve}e od naelektrisanja elektrona,
pre{la je u vakuumu rastojanje izme|u dve ta~ke ~ija razlika potencijala je 3 x 10
6
V. Koliku
brzinu je dobila ta ~estica?

Dato: Odrediti:
q = 5 x 1,6 x 10
-19
C; v - ?
k = 9 x 10
9
Nm
2
/C
2

U = 3 MV

Re{enje: Kako je rad elektri~ne sile jednak promeni kineti~ke energije

s
m
m
qU
v
mv
qU
2
2
10 7
2
2

= = =

15. Tri kondenzatora kapaciteta 1, 2 i 3 F spojeni su redno i priklju~eni na strujni izvor napona
220 V. Koliko je naelektrisanje baterije kondenzatora i naponi na svakom od kondenzatora?

Dato: Odrediti:
C
1
= 1 x 10
-6
F; C
2
= 2 x 10
-6
F q - ?
C
3
= 3 x 10
-6
F
U = 220 V

Re{enje: Kod redne veze kondenzatora ukupni kapacitet je dat formulom

3 2 1
1 1 1 1 1
C C C C C
i
n
i i
+ + = =
=
a za naelektrisanje vaì: q
1
= q
2
= q
3
= q. Kako je C = q/U, to je q =
CU = C
C C C
U
4
3 2 1
10 2 , 1
1 1 1

=
+ +
.
Odgovaraju}i naponi na brojevima kondenzatora bi}e: V
C
q
U 120
1
1
= = , V
C
q
U 60
2
2
= = i
V
C
q
U 40
3
3
= = .

16. Plo~asti vazdu{ni kondenzator, ~ije rastojanje me|u plo~ama je 5 cm, napunjen je do napona
200 V a zatim isklju~en od izvora struje. Koliki }e biti napon na kondenzatoru ako se njegove
plo~e razmaknu na rastojanje 10 cm?

Dato: Odrediti:
d = 10 cm U
2
- ?
U = 220 V

Re{enje: Kako je
d
S
C
0
= i
S
qd
C
q
U
0
= = , to je
S
qd
C
q
U
0
1
1
= = i
S
qd
C
q
U
0
2
2
= = . Odnos napona je
V
d
d
U U
d
d
U
U
400
1
2
1 2
2
1
2
1
= = = .

17. Povr{ina plo~e plo~astog kondenzatora je 60 cm
2
, naelektrisanje 10
-9
C i razlika potencijala
izme|u plo~a 90 V. Koliko je rastojanje izme|u plo~a?

Dato: Odrediti:
S = 60 cm
2
d - ?
U = 90 V
q = 10
-9
C
Re{enje: Iz izraza
d
S
C
0
= i
C
q
U = , sledi m
q
SU
d
3 0
10 8 , 4

= =

.
18. Po provodniku od nikla, popre~nog preseka 0,5 mm
2
, te~e struja ja~ine 2A. Napon na krajevima
provodnika je 1,6 V. Odrediti masu provodnika, ako je njegova gustina 8,5 x 10
3
kg/m
3
a
specifi~ni otpor je 0,42 x 10
-6
m.

Dato: Odrediti:
S = 0,5 mm
2
m - ?
U = 1,6 V
= 8,5 x 10
3
kg/m
3

I = 2 A
= 0,42 x 10
-6
m
Re{enje: Masa provodnika je m = V = Sl, a njegov otpor
S
l
R = . Iz ovih relacija sledi, uz R =
U/I, da je kg
I
U S
m
2
2
10 4

= =
.

19. Galvanski element ems 2,1 V i unutra{njeg otpora 0,2 vezan je za potro{a~. Odrediti ja~inu
struje u kolu i otpor potro{a~a ako je napon na krajevima elementa 2 V.

Dato: Odrediti:
U = 2 V I - ?; R - ?
E = 2,1 V
r = 0,2

Re{enje: Iz Omovog zakona Ir U Ir IR r R I e
r R
e
I + = + = + =
+
= ) ( .
Odavde je A
r
U e
I 5 , 0 =
= . Otpor provodnika je R = U/I = 4 .

20. Tri otpornika otpora 12, 9 i 3 spojena su redno na strujni izvor napona 120 V. Odrediti
ja~inu struje i napone na krajevima otpornika.

Dato: Odrediti:
R
1
= 12 ; R
2
= 9 I - ?
R
3
= 3 U
1
, U
2
, U
3
- ?
U = 120 V

Re{enje: Kako je za radnu vezu ukupni otpor R = R
1
+ R
2
+ R
3
= 24 , to je ja~ina struje I = U/R =
5 A. Odgovaraju}i naponi su: U
1
= IR
1
= 60 V, U
2
= IR
2
= 45 V i U
3
= IR
3
= 15 V.

21. Dva paralelna vezana otpornika otpora 20 i 15 vezani su u kolo struje za izvor ems 2 V i
unutra{njeg otpora 0,4 . Koliku struju daje izvor? Koliki je napon na polovima izvora?
Kolike struje teku kroz otpore i koliko se utro{i elektri~na energija za 10 minuta?

Dato: Odrediti:
R
1
= 20 ; R
2
= 15 I - ?; I
1
- ?; I
2
- ?; W - ?
E = 2 V; r = 0,4
Re{enje: Iz Omovog zakona
r R
e
I
+
= , gde je
2 1
2 1
R R
R R
R
e
+
= sledi A
r
R R
R R
e
I 22 , 0
2 1
2 1
=
+
+
= . Napon
na polovima izvora je U = e - Ir = 1,9 V. Ja~ine struje u otpornicima su A
R
U
I 1 , 0
1
1
= = ,
A
R
U
I 12 , 0
2
2
= = i A
R
U
I 1 , 0
3
3
= = .
Energija struje , tj. oslobo|ena toplota je W = I
2
Rt=12 J.

22. Snaga elektri~nog motora na dizalici je 10 kW, a stepen korisnog dejstva 0,9. Motor je
priklju~en na elektri~nu mreù napona 220 V. Za koje vreme ova dizalica podigne teret mase
2,5 t na visinu 15 m? Kolika ja~ina struje tada proti~e kroz motor?

Dato: Odrediti:
P = 10 kW I - ?
m = 2,5 t t - ?
h = 15 m

Re{enje: Kako je korisna snaga P
k
= P jednaka izvr{enom radu u jedinici vremena A = mgh/t tj.
s
P
mgh
t
t
mgh
P 41 = = =
. Ja~ina struje kroz motor je I = P/U = 45,5 A.

23. Kre}u}i se brzinom 0,5 c, elektron uleti u homogeno magnetno polje indukcije 1 mT normalno
na linije sile polja. Koliki je intenzitet Lorencove sile? Koliki je polupre~nik putanje po kojoj se
kre}e elektron?

Dato: Odrediti:
v = 0,5 c F
L
- ?
B = 1 mT r - ?

Re{enje: Intenzitet Lorencove sile je F = evB = 2,4 x 10
-14
N. Iz jednakosti Lorencove i
centripetalne sile m
eB
mv
r
r
mv
evB 975 , 0
2
= = = .

24. Elektron i proton, ubrzani potencijalnom razlikom 0,1 MV, ulete u homogeno magnetno polje
indukcije 10 mT i to u pravcu koji je normalan na magnetne linije sile. Koliki su polupre~nici
putanje elektrona i protona?

Dato: Odrediti:
B = 10 mT
r
1
, r
2
- ?
U = 0,1 MV

Re{enje: Kako je izvr{eni rad elektrona (protona) jednak kineti~koj energiji
2
2
mv
eU = , s jedne, a s
druge strane, Lorencova sile jednaka centripetalnoj sili

r
mv
evB
2
= , to je iz ovih jedna~ina m
e
U m
B
r
e
e
1 , 0
2 1
= = i m
e
U m
B
r
p
e
43 , 0
2
1
= = .

25. Kroz kru`ni provodnik polupre~nika 0,2 m proti~e struja stalne ja~ine 10 A. Kolika je magnetna
indukcija u spredi{tu kru`nog provodnika, i to u slu~aju kada se provodnik nalazi a) u vazduhu,
b) u nekoj feromognetnoj sredini relativne magnetne propustljivosti 100?

Dato: Odrediti:
I = 10 A B
0
- ?; B - ?
r = 0,2 mm
0
= 4 x 10
-7
Tm/A;
r
= 100
Re{enje: Iz Laplasovog izraza T
r
I
B
5
0
10 14 , 3
2

= = i B =
r
B
0
= 3,14 x 10
-3
T.

26. Dinamoma{ina snage 8 kW daje napon 8 V. Kolika masa aluminijuma se moè izdvojiti strujom
dinamoma{ine iz rastvoa soli aluminijuma za jedan dan? Elektrohemijski ekvivalent
aluminijuma je k = 9,3 x 10
-8
kg/C.

Dato: Odrediti:
P = 8 kW m - ?
U = 8 V
t = 1 dan = 86400 s

Re{enje: Po I Faradejevom zakonu elektrolize je m = kIt. Kako je I = P/U to je kg
U
kPt
m 8 = =

27. Dva izvora struje vezana su redno. ems prvog izvora je 2 V i unutra{nji otpor 0,55 , a ems
drugog 1,2 V i unutra{nji otpor 1,5 .Otpor spolja{njeg dela kola je 5 . Odrediti napon
na spolja{njem delu kola, napon na krajevima izvora struje, kao i stepen iskori{}enja baterija
izvora.

Dato: Odrediti:
E
1
= 2 V; E
2
= 1,2 V U - ?; U
1
- ?; U
2
- ?
r = 0,55 ; r = 1,5 ; R = 5 - ?

Re{enje: Kako je kod redne veze izvora struje e = e
1
+ e
2
i r = r
1
+ r
2
to je A
R r r
e e
I 457 , 0
2 1
2 1
=
+ +
+
= .
Odgovaraju}i naponi na krajevima izvora bi}e: V Ir E U 8 , 1
1 1 1
= = i V Ir E U 5 , 0
2 2 2
= = . Stepen
iskori{}enja baterije iznosi % 72
2 1
=
+ +
=
r r R
R
.

28. Paralelno duga~kom pravolinijskom strujnom provodniku kre}e se elektron na rastojanju 2 mm
brzinom 10
7
m/s. Kolikom silom deluje magnetno polje na elektron, ako kroz provodnik te~e
struja ja~ine 10 A?

Dato: Odrediti:
I = 10 A F - ?
r = 2 mm
0
= 4 x 10
-7
Tm/A;
r
= 1
v = 10
7
m/s

Re{enje: Re{enje: Indukcija magnetnog polja pravolinijskog provodnika je
a
I
B
2
0
= , a
Lorencova sila kojom magnetno polje dejstvuje na elektron F
L
= evB. Odavde sledi da je
N
a
I
ev F
L
15
0
10
2

= =
.
29. Osam male kapi ìve, svaka naelektrisana do potencijala 10 V, slivaju se u jednu ve}u kap.
Koliki je potencijal stvorene ve}e kapi ìve?

Dato: Odrediti:
= 10 V
n
- ?
n = 8
k = 9 x 10
9
Nm
2
/C
2

Re{enje: Potencijal jedne kapi je
r
q
k = , a potencijal n kapi je
R
q
nk = , gde je R polupre~nik
ve}e kapi. Ako je masa jedne kapi m = V= 4r
3
/3 to je masa ve}e kapi R n R R M
3 3
3
4
= = .
Kako je M = nm, to je
3
n r R = . Prema tome V
n
n
n
n
r
q
k
n
40
3 3
= = = .
30. Dve kuglice od zovine srì naelektrisane su suprotnim naelektrisanjima 2 x 10
-8
C i 4 x 10
-9
C
i nalaze se u vazduhu na uzajamnom rastojanju 2 cm. Koliko je privla~na sila? Ako se
kuglice dodirnu pa rastave do istog rastojanja, kolika }e biti odbojna sila? Na}i odnos sile
privla~enja i odbijanja.

Dato: Odrediti:
q
1
= 2 x 10
-8
C ; q
2
= 4 x 10
-9
F
p
- ?; F
o
- ?
k = 9 x 10
9
Nm
2
/C
2

r = 2 cm
Re{enje: Privla~na sila je N
r
q q
k F
p
3
2
2 1
10 8 , 1

= = , a odbojna sila, s obzirom da je posle dodira
C
q q
q
9 2 1
10 8
2

=
= , bi}e N
r
q
k F
p
3
2
2
10 44 , 1

= = . Odnos je F
p
/F
o
= 1,25.

31. Pri promeni ja~ine struje u strujnom kolu od 3A na 3,5 A u toku vremena 5 x 10
-2
s , indukuje
se u njemu ems samoindukcije 5 V. Koliki je koeficijent samoindukcije?

Dato: Odrediti:
I
1
= 3A I
2
= 3,5 A L - ?
t = 5 x 10
-2
s
E = 5 V
Re{enje: Kako je H
I
t E
L
t
I
L E
s
s
5 , 0 =
= .

32. Za koje vreme t }e se potro{iti bakarne elektrode zapremine 500 cm
3
pri elektrolizi bakar-
sulfata, ako je ja~ina struje 15 A? Gustina bakra je 8,9 x 10
3
kg/m
3
, a elektrohemijski
ekvivalent 3,3 x 10
-4
kg/C.

Dato: Odrediti:
V = 500 cm
3
t - ?
= 8,9 x 10
3
kg/m
3

I =15 A
K = 3,3 x 10
-4
kg/C

Re{enje: Iz I faradejevog zakona elektrolize m = kIt, uz m = V, sledi s
kI
V
t
2
10 4 , 5 = =

.

ZADACI ZA SAMOSTALAN RAD

1. Dve kuglice, ~ija su naelektrisanja 2 x 10
-7
C i 4,5 x 10
-7
C, nalaze se u vazduhu (vakuumu).
Koliko je rastojanje me|u njima, ako je sila uzajamnog dejstva 0,4 N? (Rez: 4,5 cm).
2. Polupre~nik orbite elektrona u atomu vodinika je 5 x10
-11
m. Kolika je ja~ina polja i potencijal
jezgra atoma u ta~kama orbite elektrona? (Rez: 5,76 x 10
11
V/m; 29 V).
3. Pri preme{taju naelektrisanja 3 x 10
-7
C iz beskona~nosti u neku ta~ku polja izvr{i se rad 6 x10
J. Koliki je potencijal te ta~ke? (Rez: 2 x 10
3
V)
4. Koliku brzinu v stekne elektron ubrzan elektri~nim poljem ~ija je razlika potencijala 100 V?
Odnos naelektrisanja i mase elektrona je 1,76 x 10
11
C/kg. (Rez: 5,8 x 10
6
m/s).
5. Tri kondenzatora kapaciteta 1, 2 i 3 F vezani su paralelno za izvor struje napona 220 V. Koliko
je naelektrisanje baterije kondenzatora? (Rez: 1,32 x 10
-3
C).
6. Kada se polovi generatora, ~iji unutra{nji otpor je 0,3 , spoje provod-nikom otpora 4 , napon
na polovima iznosi 100 V. Kolika je ems generatora? (Rez: 120 V).

7. Metalna lopta polupre~nika 0,1 m naelektrisana je do potencijala 100 V. Koliki je kapacitet
lopte ako se ona nalazi u vazduhu? Koliko je naelektrisanje lopte? (Rez:11 x 10
-12
F; 1,1 nC).

8. Kondenzator kapaciteta 10 nF priklju~i se na elektri~ni izvor napona 100 V. Koliki se rad utro{i
na naelektrisanje kondenzatora? Koliko je energija elektri~nog polja kondenzatora? (Rez:10
-4
J,
5 x 10
-4
J).

9. Kolika je brzina usmerenog kretanja slobodnih elektrona kroz metalni provodnik popre~nog
preseka 1 mm
2
, ako kroz njega proti~e struje stalne ja~ine 10 A, Koncentracija slobodnih
elektrona iznosi 10
28
1/m
3
. (Rez: 6 x 10
-3
m/s).

10. Kada se dva otpornika veù redno tada je ekvivalentni otpor 40 , a kada su vezani paralelno
ekvivalentni otpor je 7,5 . Koliki su otpori ovih provodnika? (Rez: 10 ; 30 ).

11. Elektri~ni motor pokre}e lift mase 1,2 t stalnom brzinom 0,5 m/s. Koliku snagu razvija motor.
Kolika ja~ina struje proti~e kroz motor? Stepen korisnog dejstva motora je 0,9. (Rez: 5,9 kW;
27 A).

12. Kroz beskona~an pravolinijski provodnik proti~e struja ja~ine 10 A. Kolika je ja~ina
magnetnog polja i magnetna indukcija u ta~kama koje su na normalnom rastojanju 0,1 m od
provodnika? (Rez: 50/ A/m; 20 x 10
-6
T).

13. Kolika se koli~ina toplote oslobodi u elektri~noj sijalici ako kroz nju pro|e koli~ina elektriciteta
3 x 10
3
C pri naponu 220 V? (Rez: 6,6 x 10
5
J).

14. Koliki je elektrohemijski ekvivalent bakra ako se pri elektrolizi bakar-sulfata bakarna anoda
zapremine 720 cm
3
potro{i za 9,7 x 10
5
s pri ja~ini struje 20 A? Gustina bakra je 8,9 x 10
3

kg/m
3
. (Rez: 0,33 mg/C).

15. Elektron se kre}e u homogenom magnetnom polju u vakuumu normalno na linije indukcije po
krugu polupre~nika 0,1 m. Indukcija magnetnog polja je 2 x 10
-5
T. Kolika je brzina i period
obrtanja elektrona? (Rez: 3,52 x 10
7
m/s; T = 1,75 x 10
-8
s).

16. U toku vremena 4 x 10
-2
s promeni se ja~ina struje od 2 A na 2,5 A. Koliko je indukovana eme
samoindukcije? Koeficijent samoindukcije je 0,4 H? (Rez: 5 V).

4. FIZIKA VELIKOG BROJA ÊSTICA

Osnovi zakoni molekulsko kineti~ke teorije idealnog gasa

Parametri stanja idealnog gasa mase m su: pritisak p, zapremina V i teperatura T. Jedna~ine koje
povezuju te veli~ine nazivaju se jedna~ine stanja.
Za izotermni proces, T = const), proizvod pritiska i zapremine gasa je konstantna veli~ina pV =
const, ili za dva gasna stanja p
1
V
1
= p
2
V
2
= const (Bojl-Moriotov zakon).
Za izobrani proces, p = const), zapremina gasa menja se linearno sa promenom teperature
) 1 (
0
t V V + = , gde je V
0
- zapremina gasa na t = 0
o
C, V - zapremina na temeraturi t, -
zapreminski koeficijent kubnog {irenja gasa (1/273 K
-1
.
Kori{}enjem termodinami~ke temperature T, sledi
0 0
T
T
V
V
= (Gej-Lisakov zakon)
Za izohorni proces, (V = const) pritisak je ) 1 (
0
t p p + =
gde je p
0
- pritisak na t = 0
o
C, a p - pritisak gasa na temperaturi t.
Prelaskom na apsolutnu temperaturu sledi
0 0
T
T
p
p
= . ([arlov zakon).
Pritisak gasne sme{e jednak je sumi parcijalnih pritisaka gasova koji ~ine tu smesu
=
= + + + + =
n
i
i n
p p p p p p
1
3 2 1
... . (Daltonov zakon).
Pri istim pritiscima i temperaturama mol svakog gasa zauzima jednake zapremine. (Avagadrov
zakon ). Zapremina jednog mola je 22,4 dm
3
.
Broj molekula u jednom m
3
naziva se Lo{mitov broj, N
L
= 2,6868 x 10
25
mol
-1
.
a broj molekula koji se sadrì u jednom molu bilo kog gasa je Avagardov broj N
A
= 6,023 x 10
23

mol
-1
.
Jedna~ina stanja idealnog gasa (Klapejron-Mendeljejeva jedna~ina ) objedinjuje sva tri gasna
zakona, i oblika je RT pV = za mol gasa, odnosno RT pV =
za proizvoljnu koli~inu gasa, gde je - broj molova, = m/M a R univerzalna gasna konstanta (R =
8,315 J/molK). Odnos R/N
A
= k = 1,38 x 10
-23
J/K Bolcmanova konstata. Jedna~ina stanja pV = RT
svodi se, uz k = R/N
A
na oblik p = nkT, gde je n = N/V koncentracija molekula (broj molekula po
jedinici zapremine).
Osnovna jedna~ina molekulsko-kineti~ke teorije idealnog gasa daje vezu izme|u pritiska gasa i
njegove srednje kineti~ke energije molekula (Klauzijusova jedna~ina) i oblika je W
V
N
p
3
2
= ,gde
je N/V koncentracija molekula. Kako je kT W
2
3
= , to iz jednakosti kT
v m
2
3
2
2
= sledi da je srednja
kvadratna brzina
M
RT
m
kT
v
3 3
= = .

Svojstva ~vrstih i te~nih tela

Pri zagrevanju ~vrstog tela njegove linearne dimenzije menjaju se sa temperaturom po zakonu
) 1 (
0
t l l + = , gde je l
0
linearna razmera tela na 0
o
C
a koeficijent linearnog {irenja). Pri zagrevanju ~vrstih tela njegova zapremina menja se po zakonu
) 1 (
0
t V V + = ,
gde je V
0
zapremina tela pri t = 0
o
C a koeficijent zapreminskog {irenja. Ova formula primenjiva
je i za {irenje te~nosti pri zagrevanju. Promena gustine ~vrstih i te~nih tela pri njihovom zagrevanju
dovodi do promene gustine po zakonu
t
+
=
1
0
, gde je
0
gustina tela na 0
o
C.
Ravnoteà fluida (te~nosti i gasovi) i zakoni kretanja kao i uzajamno dejstvo fluida sa tvrdim telima
pri njihovom relativnom kretanju, podleù zakonima hidromehanike.
U fluidima se pritisak p = F/S (sila po jedinici povr{ine) prenosi u svim pravcima podjednako
p
1
= p
2
= p
3
= .... = p
n
(Paskalov zakon).
Npr. kod hidrouli~ne prese, ko~nica i sl. se manjom silom izaziva ve}i efekat

1
2
1 2
2
2
1
1
2 1
S
S
F F
S
F
S
F
p p = = = , jer za S
2
> S
1
je F
2
> F
1
.
Pritisak, izazvan silom teìne fluida je hidrostati~ki pritisak i zavisi od dubine (visine) ispod
slobodne povr{ine fluida gh p p + =
0
, gde je p
0
= 1,01 x 10
5
Pa normalan atmosferski pritisak,
gustina fluida i h dubina (visina) stuba fluida.
Na svako potopljeno telo u fluidu deluje sila potiska koja je jednaka teìni istisnutog fluida
g m Q F
f
= = , gde je m
f
- masa istisnugog fluida (Arfimedov zakon).
Pri stacionarnom strujanju idealnog fluida masa (zapremina) fluida koja protekne kroz bilo koji
presek strujne cevi u jedinici vremena ostaje nepromenjena const Sv V m = = = . U bilo kom
preseku gustina fluida je nepromenjena, pa je const Sv = ; za bilo koja dva preseka vaì
2 2 1 1
v S v S =
( jedna~ina kontinuiteta).
Bernulijeva jedna~ina odre|uje raspodelu pritisaka u strujnoj cevi i oblika je:
const gh
v
p = + +
2
2
, gde je v
2
/2 - dinami~ki pritisak, gh - hidrostati~ki pritisak a p - stati~ki
pritisak.
Za bilo koja dva preseka strujne cevi bi}e:
2
2
2
2 1
2
1
1
2 2
gh
v
p gh
v
p
+ + = + + . Ako je strujna cev

horizontalna tada je const
v
p = +
2
2
,a u slu~aju strujne cevi jednakog preseka (v

1
= v
2
)
je const gh p = + .
Brzina isticanja fluida (te~nosti) iz nekog otvora na dubini h ispod slobodne povr{ine, je prema
Tori~elijevoj formuli gh v 2 = . Zapreminski protok istekle te~nosti je gh S Sv Q 2 = = , odnosno
gh kS kSv Q 2 = = , gde je k - koeficijent kontrakcije mlaza.
Brzina isticanja gasova iz suda u kome je pritisak p > p
0,
je
p
v

=
2
, gde je - gustina gasa.
Sila unutra{njeg trenja je, prema Njutnovom zakonu ,
t
v
S F
= , gde je koeficijent unutra{njeg

trenja, S - povr{ina, v/t - gradijent brzine (promena brzina du` pravca koji je normalan na pravac
strujanja fluida.
Za slu~aj kada se sferno telo polupre~nika r kre}e u nekom fluidu brzinom v, sila otpora, prema
Staksovom zakonu, je rv F 6 = .
Ako se sferno telo kre}e ravnomerno kroz fluid brzinom v, moè se, iz uslova ravnoteè sile trenja i
sile teìne i sile potiska odrediti koeficijent viskoznosti:
v
gr
f t
2
) (
9
2

= .
Na dodirnim povr{inama te~nosti i vazduha, kao i kod ~vrstih tela i te~nosti, javljaju se
karakteristi~ni efekti poznati kao povr{inski napon i kapilarne pojave. Ti efekti su rezultat dejstva
me|umolekulskih sila dodirnih povr{ina.
Konstanta povr{inskog napona (N/m
2
), predtstavlja odnos iz izvr{enog rada (potrebnog za
uve}anje povr{ine te~nosti) i same te povr{ine
S
A
= .
U potopljenim kapilarama (cevima polupre~nika r < 1 mm) u nekoj te~nosti, nivo te~nosti se diè
(kapilarna atrakcija) ili spu{ta (kapilarna depresija) do visine

gr
h
cos 2
= , gde je - koeficijent povr{inskog napona, - gustina te~nosti, r -polupre~nik
kapilare, g - Zemljino ubrzanje a - ugao kva{enja.

Osnovni zakoni termodinamike

Unutra{nja energije predstavlja ukupnu energiju termodinami~kog sistema i jednaka je zbiru
kineti~ke energije translatornog i rotacionog kretanja molekula sistema (E
p
= 0).
A
R
k
T
k
N
RT
n
i
nkT
i
E E W U
2 2
= = + = =
gde je i broj stepeni slobode ( i = 2 za jednotome, i = 5 za dvotomne, i = 6 vi{eatomne molekule)
. Za mol gasa je RT
i
U
2
= .
Promena unutra{nje energije je T R
i
U =
2
.
Odnos
V
const V
C R
i
T
U
= =
=
2
je molarni toplotni kapacitet sistema pri konstantnoj zapremini i
izraàva se jedinicom J/molK.
Odnos C
V
/M (M molarna masa), predstavlja specifi~nu toplotu sistema pri V = const.
M
R i
M
C
c
V
V
2
= = .
Za mol gasa je promena unutra{nje energije T M c T C U
V V
= = , a za proizvoljnu koli~inu gasa,
koja ima molova je T M mc T C U
V V
= = . Odnos
p
const p
C R
i
T
U
=
+
=
=
2
2
, je toplotni
kapacitet sistema pri p = const Promena unutra{nje energije za mol gasa je T M c T C U
p p
= = ,
a za proizvoljnu koli~inu gasa T mc T C U
p p
= =
Odnos c
p
/c
V
= i predstavlja Poasonovu konstantu ( = 1,66 za jednoatomni 1,4 za dvoatomni i 1,33
za vi{eatomni molekul. Razlika C
p
- C
V
= R predstavlja Majerovu jedna~inu.
Ako se termodinami~kom sistemu dovede spolja neka energija (toplota) tada po I principu
termodinamike jedan deo te energije ide na vr{enje rada A, a drugi deo na promenu unutra{nje
energije U V p U A Q + = + = .
Za slu~aj kada se stanje sistema menja pri V = const, tada je promena unutra{nje energije
T m c Q U
V
= = , a u slu~aju kada se stanje sistema menja pri P = const izvr{eni rad nad sistemom
je A = pV. Ako se taj rad vr{i u toplotnoj ma{ini, tj. u cilindru popre~enog preseka S , tada je
l pS V p A = = , gde je l pomak klipa uslovljen promenom zapremine.
Koeficijent iskori{}enja toplotne ma{ine, shodno II principu termodinamike predstavlja odnos iz
korisnog rada i unete energija u ma{inu
1
2
1
2
1
2 1
1 1
T
T
Q
Q
Q
Q Q
= =
= gde je Q
1
uneta energija u
cilindar, Q
2
odvedena energija hladnjaka, a T
1
i T
2
su temperature toplotnog rezervoara i
hladnjaka.

RE[ENI ZADACI

1. Odrediti broj molekula koji se sadrè u 1 cm
3
gasa pri normalnim uslovima.

Dato: Odrediti:
V = 1 cm
3
n - ?
Re{enje:Kako je zapremina jednog mola V
m
= 22,4 dm
3
a broj molekula u jednom molu N
A
= 6,023
x 10
23
, to je molekula V
V
N
n
m
A 19
10 7 , 2 = = .
2. Azot na temperaturi 27
o
C zauzima zapreminu 10l. Koliku zapreminu zauzima azot ako se
zagreje do 126
o
C ? Pritisak ostaje nepromenjen.

Dato: Odrediti:
V = 10 dm
3
V
2
- ?
t
1
= 27
o
C ; t
2
= 127
o
C

Re{enje: Iz Gej-Lisakov zakona l
T
T
V V
T
T
V
V
3 , 13
1
2
1 2
1
2
1
2
= = = .
3. U balonu zapremine 15 l nalazi se kiseonik pod pritiskom 6 x 10
6
Pa. Temperatura vazduha koji
okruùje balon je 250 K. Odrediti masu kiseonika ako je njegova molarna masa M = 32 g/mol

Dato: Odrediti:
V = 15 dm
3
m - ?
T = 250 K
M = 32 g/mol
R = 8,31 J/molK
Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa kg
RT
pVM
m RT
M
m
pV 44 , 1 = = = .
4. Koliko je molekula vazduha ostalo u sudu zapremine 1 cm
3
pri temperaturi 10
o
C, ako je vazduh
u sudu evakuisan do pritiska 1,33 x 10
6
Pa ? Univerzalna gasna konstanta je R = 8,31 J/molK a
Avogadrov broj N
A
= 6,023 x 10
23
.

Dato: Odrediti:
V = 1 cm
3
N - ?
t = 10
o
C
p = 1,33 x 10
-6
Pa
R = 8,31 J/molK

Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa
8
10 4 , 3 = = =
RT
pVN
N RT
N
N
RT pV
A
A
.
5. U balonu zapremine 12 l nalazi se masa 1,5 kg azota na temperaturi 327
o
C . Koliki }e pritisak
p
2
biti u balonu pri temperaturi 127
o
C. ako se iz njega ispusti 50 % azota? Molarna masa azota
je 28 g/mol, a univerzalna gasna konstanta 8,31 J/molK.

Dato: Odrediti:
V = 12 dm
3
m
2
- ?
T
1
= 600 K
M = 28 g/mol
R = 8,31 J/molK
m
1
= 1,5 kg

Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa za po~etno stanje
Pa
MV
RT m
p RT
M
m
pV
7
1
1 1
1 1
1
1
10 2 , 2 = = = , i
jedna~ina stanja za krajnje stanje gasa, uz m
2
= 0,5 m
1,
je
M
RT m
pV
2 1
1
5 , 0
= . dobija se deljenjem
Pa
T
T
p p
T
T
p
p
7
1
2
1 2
1
2
1
2
10 65 , 1 5 , 0 5 , 0 = = = .
6. Kolika je masa kiseonika koji se nalazi u balonu zapremine 10 litara, ako pri temperaturi - 13
o
C
manometar na balonu pokazuje pritisak 1,5 x 10
6
Pa ?

Dato: Odrediti:
V = 10 dm
3
m - ?
T = 260 K
M = 32 g/mol
R = 8,31 J/molK
p = 1,5 x 10
6
Pa

Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa kg
RT
pVM
m RT
M
m
RT pV 3 , 2 = = = = .
7. Srednja kineti~ka energija translatornog kretanja molekula nekog gasa je 2 x 10
-20
J, pritisak
gasa je 5 x 10
4
Pa. Koliko molekula ima u 1 cm
3
gasa?

Dato: Odrediti:
V = 1 cm
3
N - ?
W = 2 x 10
-20
J
p = 5 x 10
4
Pa
Re{enje: Iz izraza
18
10 75 , 3
2
3
3
2
= = =
W
pV
N W
V
N
p .
8. Neonska sijalica puni se kroz mali otvor tako da u svakoj sekundi prolazi 10
21
molekula gasa.
Koliko je vremena potrebno da se sijalica napuni gasom do pritiska 10
5
Pa (ako je prethodno bio
vakuum)? Zapremina sijalice je 100 cm
3
, a temperatura gasa 0
0
C. Brzina prodiranja gasa je
stalna.

Dato: Odrediti:
V = 100 cm
3
t - ?
T = 273 K
k = 1,38 x 10
-23
J/K
p = 1 x 10
5
Pa

Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa molekula
kT
pV
N kT
V
N
nkT p
22
10 7 , 2 = = = = .
Vreme punjenja sijalice je s
N
N
t 27
0
= = .

9. Zapremina mehura pri isplivanju sa dna jezera na povr{inu uve}a se 3 puta. Kolika je dubina
jezera? Gustina vodenog mehura je 10
3
kg/m
3
.

Dato: Odrediti:
V
2
= 3V
1
h - ?
= 10
3
kg/m
3

p = 1,01 x 10
6
Pa
Re{enje: Iz izraza za hidrostati~ki pritisak p = gh sledi da je
g
p
h
= , gde je p razlika pritisaka

na dnu i povr{ini jezera. Ako je temperatura vode na dnu i povr{ini pribli`no ista, to je po Bojl-
Mariotovom zakonu
2
1
2
2 1
1
2
2
1
3p
V
V
p p
V
V
p
p
= = = . Tada je p = 2p
2
= 2p
0
jer je na povr{ini jezera
pritisak p
2
= p
0
. Traèna dubina jezera je m
g
p
h 20 =
.

10. Odrediti gustinu gasne sme{e koja se sastoji iz 4 g vodonika i 32 g kiseonika pri temperaturi 7
0
C i pritisku 9,3 x 10
4
Pa.

Dato: Odrediti:
m
1
= 4 g; m
2
= 32 g - ?
T = 280 K
p = 9,3 x 10
4
Pa; M
1
= 2 g/mol; M
2
= 32 g/mol

Re{enje: Pritisak gasne sme{e je
2 1
p p p + = , a masa je
2 1
m m m + = . Iz jedna~ine gasnog
stanja za vodonik, odnosno kiseonik, sledi RT
M
m
V p
1
1
1
= i RT
M
m
V p
2
2
2
= . Uz uslov da je V =
const, bi}e ) (
2
2
1
1
2 1
M
m
M
m
V
RT
p p p + = + = a njena gustina
3
2
2
1
1
2 1
48 , 0
) (
m
kg
M
m
M
m
p
RT
m m
V
m
=
+
+
= = .

11. Na}i masu jednog mola gasne sme{e koju ~ini 25 g kiseonika i 75 g azota.

Dato: Odrediti:
m
1
= 25 g; m
2
= 75 g M - ?
M
1
= 32 g/mol; M
2
= 28 g/kol

Re{enje: Iz jedna~ine gasnog stanja za kiseonik RT
M
m
V p
1
1
1
= i azot RT
M
m
V p
2
2
2
= , sledi
) (
2
2
1
1
2 1
M
m
M
m
V
RT
p p p + = + = , gde je 5 , 3
2
2
1
1
= + =
M
m
M
m
, broj molova gasne sme{e. Masa jednog
mola sme{e je mol kg
m m m
M / 10 9 , 28
3 2 1
=
+
= =

.

12. Za zagrevanje predmeta od gvo`|a utro{ena je koli~ina toplote od 1,68 x10
6
J. Kolika je
promena njegove zapremine? Gustina gvo`|a je 7,8 x10
3
kg/m
3
, koeficijent kubnog {irenja 1,2 x
10
-5
1/
0
C.

Dato: Odrediti:
Q= 1,68 MJ U - ?
c = 4,6 x 10
2
J/kgK

Re{enje: Po zakonu zapreminskog {irenja je t V t V V V V t V V = = = + =
0 0 0 0
3 ) 1 ( (jer
je = 3) Koli~ina toplote potrebna za zagrevanje tela je
c V
Q
t t c V t mc Q
0
0
= = = , pa je
promena zapremine
3 5
10 7 , 1
3
m
c
Q
V

= =
.

13. Razlika duìna aluminijumske i bakarne {ipke pri bilo kojoj temperaturi iznosi 15 cm. Kolike su
duìne tih {ipki na 0
o
C ?

Dato: Odrediti:
1
= 2,4 x 10
-5
1/
o
C ;
2
= 1,7 x 10
-5
1/
o
C l
01
- ?; l
02
- ?
T = 273 K

Re{enje: Po zakonu linearnog {irenja bi}e: ) 1 (
1 0 1
1
t l l + = i ) 1 (
2 0 2
2
t l l + = , odnosno
)
1 0 0 1
1 1
t l l l = ; )
2 02 0 2
2
t l l l = ;
Oduzimanjem ovih jdna~ina, uz uslov l = l
1
- l
2
daje
2 0 1 0
2 1
l l = . Kako je i
02 0
1
l l l + = to se
dobija da je m
l
l 51 , 15
1 2
1
0
1
=
=

, dok je
02 0
1
l l l + = =15,51 m.

14. Kroz {iri deo horizontalno postavljene cevi te~e voda brzinom 0,5 m/s. Odrediti brzinu
proticanja vode u uèm delu cevi ako je razlika pritisaka izme|u ovih delova cevi 1,33 x 10
3
Pa
. Gustina vode je 10
3
kg/m
3
.

Dato: Odrediti:
v
1
= 0,5 m/s v
2
- ?
p = 1,33 x 10
3
Pa

Re{enje: Primena Bernulijeve jedna~ine na horizontalnu cev
2
2
2
1
2
1
2 2
p
v
p
v
+ = + , daje
s
m
v
p
v 71 , 1
2
2
1 2
= +
.

15. Kroz otvor cevi polupre~nika 0,5 mm isti~e 150 kapi ulja. Koliko je koeficijent povr{inskog
napona ulja, ako je zapremina ulja 2 cm
3
a gustina 9 x 10
2
kg/m
3
?

Dato: Odrediti:
r = 0,5 m - ?
n = 150 kapi
= 9 x 10
2
kg/m
3

V = 2 cm
3

Re{enje: Kapljica se otkine od otvora kada se izjedna~e sila teìne g
n
V
mg Q = = (zapremina
jedne kapi V/n) i sila povr{inskog napona r F 2 = . Iz jednakosti
m
N
r n
Vg
Vg
n
r
2
10 3
2
1
2

= = =
.

16. U cilindru sa pokretnim klipom nalazi se 5 molova azota. Za koliko se promeni unutra{nja
energija gasa ako se on zagreje za 127
o
C? Univerzalna gasna konstanta je 8,31 J/molK a broj
stepeni slobode dvoatamnog gasa je i = 5. Proces zagrevanja se vr{i pri p = const.

Dato: Odrediti:
= 5 mola U - ?
T = 400 K

Re{enje: Kako je po prvom principu termodinamike
) ( R C T V p T C A Q U
p p
= = = . Kako je R R
i
i
C
p
2
7 2
=
+
=
to je kJ T R U 84 , 6
5
2
= = .
17. Toplotna ma{ina, sa temperaturom greja~a 127
o
C i hladnjaka 27
o
C, radi prema Kornoovom
ciklusu i to tako da je u jednom ciklusu koristan rad 10 kJ. Koliki je stepen iskori{}enja
toplotne ma{ine i kolika je toplota predata radnom telu?

Dato: Odrediti:
T
1
= 400 K; T
2
= 300 K A - ?; - ?
A
k
= 10 kJ

Re{enje: % 25 25 , 0 1
1
2
1
2 1
= = =
=
T
T
T
T T
. Kako je s druge strane
kJ
A
Q
Q
A
Q
Q Q
k k
40
1
1 1
2 1
= = =
.

18. Zapremina gasa, koji je zatvoren u cilindru sa pokretnim klipom, je 2,4 l i temperature 27
0
C.
Kolika je duìna pomeranja klipa i izvr{en rad, ako se pri stalnom pritisku 10
8
Pa gas zagreje
do temperature 127
0
C? Polupre~nik cilindra je r = 8 cm.

Dato: Odrediti:
T
1
= 300 K; T
2
= 400 K A - ?; h - ?
V
1
= 24 l
Re{enje: Iz Gej-Lisakovog zakona (p = const) l
T
T
V V
T
T
V
V
2 , 3
1
2
1 2
1
2
1
2
= = = . Kako je promena
zapremine cm
r
V
h h r Sh V V V 98 , 3
2
2
1 2
=
= = = =

Izvr{eni rad je A = pV = p(V
2
- V
1
)=80 kJ.

19. U ~eli~noj boci nalazi se azot pod pritiskom 10
6
Pa i na temperaturi 280 K. Maksimalni pritisak
koji boca moè da izdrì je 1,5 x 10
6
Pa. Ako se azot zagreje do temperature 320 K, da li }e
boca izdràti pritisak azota?

Dato: Odrediti:
T
1
= 280 K; T
2
= 320 K p
2
- ?
p
1
= 10
6
Pa

Re{enje: Iz [arlovog zakona (V = const)
1
2
1
2
T
T
p
p
= , sledi Pa
T
T
p p
6
1
2
1 2
10 142 , 1 = = . Kako je p
2
<
p
max
boca }e izdràti ovaj pritisak.

20. U sudu zapremine 2 dm
3
nalazi se gas pod pritiskom 6,6 x 10
5
Pa. Koliko je molekula gasa u
sudu ako je njegova temperatura 27
o
C? Avagadrov broj je 6,02 x 10
23
mol
-1
, a univerzalna
gasna konstanta 8,3 J/molK.

Dato: Odrediti:
T = 300 K V - ?
N
A
= 6 x 10
23

V = 2 dm
3

p = 6,6 x 10
5
Pa

Re{enje: Iz jedna~ine stanja idealnog gasa
kT
pV
N kT
V
N
nkT p = = =
odnosno molekula
RT
pVN
N
A 19
10 19 , 3 = = .
21. Vazduh se nalazi u sudu zapremine 10 m
3
i temperature 127
o
C. Iz suda se evakui{e vazduh pri
konstantnoj temperaturi sve do pritiska 2 x10
4
Pa. Odrediti masu evakuisanog vazduha, ako je
pritisak u sudu bio 10
5
Pa. Gasna konstanta je R = 8,31 J/molK, a molarna masa vazduha 2,8 x
10
-2
kg/mol.

Dato: Odrediti:
p
1
= 10
5
Pa; p
2
= 2 x 10
5
Pa m - ?
M = 28 g/mol
Re{enje: Jedna~ina stanja vazduha pre njegovog ispu{tanja je
1
1
1
RT
M
m
V p = a posle ispu{tanja
2
2
2
RT
M
m
V p = . Iz ovoh jedna~ina sledi da je kg p p
RT
VM
m m m 74 , 6 ) (
2 1 2 1
= = =

22. Kroz cilindri~nu cev, polupre~nika 5 cm proti~e idealna te~nost brzinom 2 m/s. Na zavr{etku
cev je zatvorena, a bo~no ima dva kru`na otvora u kojima te~nost isti~e brzinom 5 m/s i 10 m/s.
Koliki treba da budu polupre~nici bo~nih otvora da bi kroz njih zapreminski protok te~nosti bio
jednak polovini zapreminskog protoka te~nosti na ulazu u cev?

Dato: Odrediti:
v
1
= 5 m/s; v
2
= 10 m/s r
1
- ?; r
2
- ?
r = 5 cm
Q
1
= Q
2
= Q/3
Re{enje: Zapreminski protok te~nosti na ulazu u cev je Q = Sv = r
2
v. Iz zapreminskih protoka na
kru`nim otvorima
1
2
1 1
3
v r
Q
Q = = i
2
2
2 2
3
v r
Q
Q = = sledi cm
v
v
r r 82 , 1
3
1
1
= = i
cm
v
v
r r 58 , 1
3
2
2
= = .

23. Metalno telo, ~ija specifi~na toplota je 125 J/kgK, pada sa visine 1,2 km. Pri udaru o zemljino
tlo ono se zagreje. Za koliko stepeni je ve}a temperatura tog tela, ako se 50% mehani~ke
energije transformi{e u unutra{nju energiju (toplotu)?

Dato: Odrediti:
c = 125 J/kgK T - ?
R = 1,2 km
0,5 E
p
= Q

Re{enje:Kako je potencijalna energija tela mgh E
p
= a unutra{nja energija T mc U
p
= , sledi da
je, uz uslov Q = 0,5 E
p
, K
c
gh
T
p
47
5 , 0
= = .

24. Koliko se energija oslobodi pri spajanju vi{e manjih vodenih kapi polupre~nika 2 x 10
-3
mm u
jednu kap polupre~nika 2 mm? Konstantna povr{inskog napona vode je 7,4 x 10
-2
N/n

Dato: Odrediti:
= 7,4 x 10
-2
N/m
2
T - ?
R = 2 mm
r = 2 x 10
-3
mm

Re{enje: Promena potencijalne energije povr{inskog sloja kapi, izazivana smanjenjem povr{ine kapi
S pri njihovom sjedinjenju u jednu kap, jednaka je ) (
2 1
S S S W = = , gde je S
1
-povr{ina
svih malih kapi, a S
2
-povr{ina ve}e kapi. Kako je n r S
2
1
4 = (n-broj malih kapi) i
2
2
4 R S = , kao
i M = nm (m - masa jedne kapi a M masa velike kapi), to je, uz
3
1
3
4
r V m = = i

3
2
3
4
R V M = = , kapi
r
R
n 1000
3
=
= . Kako je povr{ina svih malih kapi

r
R
r
R
r S
3
3
3
2
1
4 4 = = , to je J
r
R
R S S S W
3 2
2 1
10 5 , 3 ) 1 ( 4 ) (

= = = = .

25. Koeficijent korisnog dejstva toplotne ma{ine je 30 %. Koliki }e biti koeficijent korisnog dejstva,
ako bi se gubitak toplote smanjio dva puta?

Dato: Odrediti:
1
= 30 % - ?
Q
2
' = Q/2

Re{enje: Za slu~aj kada je gubitak toplote (odvedena hladnjaku) Q
2
, koeficijent korisnog dejstva je
7 , 0 1 1
1
1
2
1
2
1
= = =
Q
Q
Q
Q
, a za slu~aj kada je odvedena toplota
2
2
'
2
Q
Q = , tada je
% 65 65 , 0
2
1 1
1
2
1
2
2
= = =
=
Q
Q
Q
Q
.


1. U balonu zapremine 10 l nalazi se vodonik pod pritiskom 20 x 10
5
Pa. Koliku zapreminu bi
zauzeo vodonik na istoj temperaturi pri normalnom atmosferskom pritisku (p
0
= 10
5
Pa) ? (Rez:
0,2 m
3
).

2. Do koliko Kelvinovih stepeni treba zagrejati idealni gas da bi se njegova zapremina pove}ala
dva puta u odnosu na njegovu zapreminu na 0
o
C ? (Rez: 546 K).

3. Gas se ohladi izohorno do 0
o
C, pri ~emu se njegov pritisak smanji dva puta. Na}i po~etnu
temperaturu gasa? (Rez: 546 K).

4. Gas se nalazi pod pritiskom 5 x 10
2
Pa i zauzima zapreminu 4 l. Odrediti ukupnu kineti~ku
energiju translatornog kretanja molekula. (Rez: 3 J).

5. Koliko se molekula vazduha nalazi u sobi zapremine 290 m
3
pri temperaturi 17
o
C. i pritisku 10
5

Pa (Bolcmanova konstanta je k = 1,38 x 10
-23
J/K) ? ( Rez: 10
27
molekula).

6. Duìna aluminijumske {ipke pri 0
o
C. je 79,5 cm, a gvozdene 80 cm. Pri kojoj temperaturi t }e
obe duìne biti jednake? Linijski koeficijenti {irenja su
1
= 2,4 x 10
-3
1/
o
C i
a
= 1,2 x 10
-3
1/

o
C . (Rez: 803
o
C).

7. Kolika je brzina isticanje vode kroz bo~ni otvor koji je za 2 m niì od nivoa vode u sudu? Ako
je povr{ina otvora 2 cm
2
, izra~unati zapreminski protok vode. Nivo vode smatrati konstantnim.
(Rez: 6,26 m/s; 1,25 x 10
-3
m
3
/s).

8. Gvozdena kuglica polupre~nika 1 mm pada kroz glicerin konstantnom brzinom 0,5 m/s.
Odrediti koeficijent viskoznosti glicerina? Gustina gvo`|a je 7,8 x 10
3
kg/m
3
a glicerina 1,25 x
10
3
kg/m
3
. (Rez: 2,88 x 10
-2
Pas).

9. Koliki treba da bude polupre~nik kapilarne cevi da bi visina te~nog stuba u kapilari bila 10 cm?
Konstanta povr{inskog napona vode je 7,2 x 10
-2
N/m, a gustina 10
3
kg/m
3
. (Rez: 1,5 mm)

10. Idealna toplotna ma{ina izvr{i u jednom ciklusu rad 75 kJ. Ako je temperatura greja~a 100
o
C, a
hladnjaka 2
o
C, odrediti stepen korisnog dejstva, koli~inu toplote Q
1
koju ma{ina prima od
greja~a i koli~inu toplote koju ma{ina predaje hladnjaku. (Rez: = 26,3 %, Q
1
= 274 kJ, Q
2
=
200 kJ)

11. Koliku masu ima kap vode koja isti~e iz staklene cev~ice polupre~nika 0,5 mm? Smatrati da je
polupre~nik kapi jednak polupre~niku cevi. Konstanta povr{inskog napona vode JE 7,4 x 10
-2

N/m. (Rez: 2,36 g).

12. U idealnoj toplotnoj ma{ini se za svaki kJ energije, dobijen od toplotnog izvora, izvr{i SE rad
300 J. Odrediti koeficijent korisnog dejstva ma{ine i temperaturu greja~a, ako je temperatura
hladnjaka 280 K. (Rez: 33 %, T
1
= 420 K).

5. OSCILACIJE, TALASI I OPTIKA

Mehani~ke i elektromagnetne oscilacije

Oscilovanje tela ili sistema, koje se vr{i pod dejstvom sile F, proporcionalno pomaku tela od
ravnote`nog poloàja, predstavlja harmonijsko oscilovanje. Kod takvog kretanja je F = kx,
gde je k - restituciona konstanta.
Kinematiska jedna~ina harmonijskog oscilovanje ima oblik
) sin(
0
+ = t A x ,
gde je x - pomak (elongacija) ta~ke u datom trenutku od ravnote`nog poloàja, A-amplituda
oscilacija (m), t +
0
= - faza oscilovanja (rad),
0
-po~etna faza (rad) i -kru`na frekvencija
(rad/s).
Kru`na frekvencija povezana je sa brojem oscilacija u jedinici vremena (frekvencija) i periodom
oscilovanja T (s) izrazom
T

2
2 = = .
Za slu~aj linearnog oscilovanja obe{enog tela mase m o oprugu (dinami~ko oscilovanje), jedna~ina
oscilovanje je istog oblika kao i kod kinematskog oscilovanja, a period oscilacija, tela mase m je
k
m
T 2 = , a
m
k
T
2
1 1
= = .
Ako je osciluju}e telo matemati~ko klatno duìne l, period oscilovanja je
g
l
T 2 = , a
l
g
T
2
1 1
= = .
Period oscilovanja fizi~kog klatna momenta inercije I je
mgl
I
T 2 = , a
I
mgl
T
2
1 1
= = , gde je l rastojanje od ta~ke vesanja do
centra mase tela a m - masa osciluju}eg tela.
Trenutna brzina osciluju}eg tela je ) cos(
0
+ = t A v , a njena maksimalna vrednost (amplitudna
brzina) je v
max
= A .
Ubrzanje osciluju}eg tela u datom trenutku je ) cos(
0
2
+ = t A a , a maksimalno ubrzanje je a
max

= -
2
A.
Sila, pod ~ijim dejstvom se vr{i oscilovanje tela ima vrednost
x m t A m ma F
2
0
2
) cos( = + = = , gde je F
max
= m
2
A.
Kako je F = - kx, to je k = m
2
.
Maksimalna kineti~ka energija (energija u ravnote`nom poloàju) je
2 2 2
max max
2
1
2
1
A m mv E
k
= = a
potencijalna (elasti~na potencijalna) energija je
2 2 2
2
1
2
1
A m kx E
pmx
= = . Ukupna energija
oscilovanja je
max max
2 2
2
1
p k p k
E E A m E E E = = = + = .
Elektromagnetne oscilacije predstavljaju naizmeni~no pretvaranje elektri~ne energije u magnetnu i
obrnuto. To pretvaranje vr{i se u LC-kolu koga ~ini kondenzator kapaciteta C i induktivni kalem
koeficijenta samoindukcije L.
Ako je otpor kola R = 0, oscilacije su neprigu{ene (neamortizovane).
Period oscilovanja LC kola, dat je Tomsonovom formulom LC T 2 = , frekvencija
LC T
2
1 1
= = , a sopstvena frekvencija
LC
1
0
= .
Jedna~ina elektromagnetnih oscilacija je oblika ) sin(
0 0
+ = t q q ,
gde je q-naelektrisanje kondenzatora, q
0
-maksimalno naelektrisanje, a t -
0
-faza oscilovanja.
Po istom zakonu menja se i napon na krajevima kondenzatora u = q/C.
Ja~ina struje i indukcija polja su tako|e harmonijske funkcije vremena.
Kad neprigu{enih elektromagnetnih oscilacija nema gubitka energije, pa je ukupna energija
2 2
2
1
2
1
LI CU W W W
m e
+ = + = .
Mehani~ki i eletromagnetni talasi

Proces rasprostiranja oscilovanja u elasti~nim sredinama naziva se talasni proces. Mehani~ki talasi
se prostiru u svim elasti~nim sredinama (~vrstim, te~nim i gasovitim), a EM talasi se mogu
prostirati kako u svim sredinama tako i u vakuumu.
Ako se oscilacije ~estica sredine poklapaju sa pravcem prostiranja, takvi talasi su longitudinalni a u
slu~aju kada su te oscilacije normalne na pravac prostiranja talasa talasi su transverzalni.
Brzina prostiranja talasa v (bilo koje vrste i oblika) zadana je izrazom
= =
T
v ,
gde -talasna duìna, -frekvencija, T-period.
Brzina prostiranja EM-talasa u vakuumu je c = 3 x 10
8
m/s.
Brzina prostiranja longitudinalnih mehani~kih talasa kroz elasti~nu ~vrstu i te~nu sredinu data je
Njutnovom jedna~inom
E
v = , gde je E - Jungov modul elasti~nosti, -gustina sredine.
Brzina prostiranja longifudinalnih talasa u gasovima oddre|ena je izrazom
p
v = ,
gde je -odnos specifi~nih toplota gasa pri konstantnom pritisku (c
p
) i konstantnoj zapremini c
V
.
Brzina prostiranja transverzovanih talasa u zategnutoj ìci dato je relacijom
F
v = ,
gde je F-sila zatezanja ìca, -podu`na masa (masa po jedinici duìne).

Optika

Svetlost predstavlja emisiju elektromagnetnih talasa u dijapazonu talasnih duìna od 400 - 800 nm.
Izvori svetlosti su atomi i molekuli u kojima nastaje izmena energetskog stanja elektrona, koji pri
tome emituju kvante svetlosti- fotone. Fotoni poseduju kako talasna tako i korpuskularna svojstva.
S toga se pojave interferencije, difrakcije i polarizacije svetlosti obja{njavaju kao talasni
procesi-talasne optika, a pojave: foroelektri~ni efekt, pritisak svetlosti i dr. su rezultat
korpuskularnog svojstvava fotona - kvantna optika.
Geometrijska optika je specijalni slu~aj talasne optike gde se svetlosni talasi prikazuju u vidu
pravolinijskih svetlosnih zrakova.
Na granici dve sredine nastaju pojave odbijanja i prelamanja svetlosti.
Zakon dobijanja: Upadi ugao
u
jednak je odbojnom uglu
o
, pri ~emu upadni ugao, normala i
odbojni ugao leè u istoj ravni. Zakon odbijanja vaì za sve oblike talasa (mehani~ke, EM -talase).
Zakon prelamanja: Odnos sinusa upadnog ugla prema sinusu prelomnog ugla na dve grani~ne
sredine je konstantna veli~ina i predstavlja relativni indeks prelamanja
1
2
1 , 2
sin
sin
n
n
n = =
,
gde je n
1
-apsolutni indeks prelamanja prve, a n
2
-apsolutni indeks prelamanja druge sredine.
Apsolutni indeks prelamanja sredine n je odnos iz brzine prostiranja svetlosti c u vakuumu i brzine
svetlosti v u toj sredini
v
c
n = .
Ako svetlosni zrak dolazi iz opti~ki gu{}e sredine na granicu opti~ki re|e sredine (n
1
> n
2
) pod
odre|enim grani~nim ili kriti~kim uglom
g
, za koji je prelomni ugao
g
= 90
o
, nastaje pojava
totalne refleksije (nema prelamanja),
1
2
1
2
1 , 2
sin
sin
sin
n
n
n
n
n
g
g
g
= = =
.
Grani~ni ugao za vodu je 48
o
a za staklo 42
o
.
Opti~ka ogledala su ugla~ane ravne ili sferne povr{ine koje pravilno reflektuju svetlost. Kod ravnih
ogledala daljina lika l jednaka je daljini predmeta.
Uve}anje u, je odnos veli~ine lika prema veli~ini predemta u = L/P = l/p = 1.
Sferna ogledala mogu biti ispup~ena/ konveksna i izdubljena/konkavna.
Kad sfernih ogledala polupre~nika R, ì`na daljina ogledala je f = R/2.
Jedna~ina izdubljenog ogledala je
l p R f
1 1 2 1
+ = = ,
gde je p-daljina predmeta od temena ogledala a l-daljina lika.
Jedna~ina ispup~enog ogledala je
l p R f
1 1 2 1
= = .
Uve}anje ogledala je u = L/P = l/p.
Opti~ko so~ivo je providno telo ograni~eno sa dve polirane krivolinijske povr{ine (obi~no sferne) ili
jednom sfernom i jednom ravnom povr{inom, sa polupre~nicima krivina R
1
i R
2
. So~ivo kod kojih
se snop paralelnih zraka posle prelamanja seku u jednoj ta~ki (ìà so~iva) su sabirna so~iva, a
so~ivo kod kojih prelomljeni zraci divegiraju i ~iji se produèci seku u jednoj ta~ki sa strane
upadnih zrakova su rasipna so~iva.
Rastojanje ìè od opti~kog centra je ì`na daljina f. Svako so~ivo ima dve ìè, prednju i zadnju.
Opti~ka mo} so~iva predstavlja recipro~nu vrednost ì`ne daljine = 1/f (1/m - dioptrija).
@i`na daljina tankog so~iva ima oblik )
1 1
)( 1 (
1
2 1 0
R R n
n
f
+ = ,
gde je n-indeks prelamanja materijala so~iva, n
0
-indeks prelamanja sredine u kojoj se nalazi so~ivo,
a R
1
i R
2
su polupre~nici krivine so~iva.
Za plankonveksna, odnosno plankonkavna so~iva R
2
teì beskona~nosti pa je
R n
n
f
1
) 1 (
1
0
= .
Kod rasipnih so~iva za R
1
i R
2
uzima se negativni predznak.
Veza izme|u ì`ne daljine f, daljine predmeta p i daljine lika l data je jedna~inom
l p f
1 1 1
+ = za
sabirno, odnosno
l p f
1 1 1
= za rasipno so~ivo.
Uve}anje so~iva defini{e se odnosom veli~ine lika L i veli~ine predmeta P, odnosno, odnosom
daljine lika l i daljine predmeta p. u = L/P = l/p.
Za kombinovano so~ivo ekvivalenta ì`na daljina f
e
data je izrazom
2 1
1 1 1
f f f
e
+ = .

Interferencija svetlosti je pojava slaganja dva (ili vi{e) talasa jednakih perioda, pri ~emu se u
ta~kama prostora (ukr{tanja) javljaju interferentni efekti u vidu poja~anja ili slabljenja amplituda
rezultiraju}eg talasa (svetle i tamne pruge).
Maksimumi interferencije su na onim mestima gde je putna razlika r = m,
odnosno gde je fazna razlika m 2
1 2
= = ,
gde je m-red interferncije, a -talsna duìna.
Mesto minimuma odre|ena su uslovom
2
) 1 2 (

+ = m r , tj. ) 1 2 ( + = m
Difrakcija svetlosti je pojava odstupanja svetlosnog talasa od pravolinijskog prostiranja (savijanje
svetlosti) kada talas nai|e na o{tru prepreku ili uski otvor, koji su u granici talasne duìne svetlosti.
Difrakcija svetlosti moè se posmatrati pomo}u opti~ke re{etke (re{etka sa naizmeni~no providnim
i neprovidnim povr{inama) Konstanta re{etke d (period re{etke) je rastojanje izme|u dva susedna
proreza d = a + b gde je a -{irina propusnog, a b - {irina nepropusnog dela re{etke. Konstanta
re{etke je d = 1/N, gde je N broj zareza po jedinici duìne (mm).
Difrakcioni maksimumi javljaju se na onim mestima gde je ispunjen uslov
k d = sin , gde je k-red difrakcije, -talasna duìna svetlosti -ugao skretanja svetlosti.
Polarizovana svetlost se moè dobiti dvojnim prelamanjem svetlosti kroz neke vrste kristala, ili
odbijanjem i prelamanjem na neku grani~nu povr{inu.
Ako nepolarizovana svetlost upada pod upadnim uglom
za koji odbijeni i prelomljeni zrak

obrazuju pravi ugao, tada je odbijeni zrak potpuno linearno polarizovan a prelamljeni delimi~no.
Taj uslov je ispunjen ako je, po Brusterovom zakonu, arctgn n tg = =

, gde je
-Brusterov
ugao (za staklo = 57
o
).

RE[ENI ZADACI

1. Materijalna ta~ka mase 10 g osciluje po zakonu ) 8 , 0 6 , 0 sin( 5 , 0 + = t x . Na}i amplitudu A,
kru`nu frekvenciju , period T, frekvenciju , maksimalnu silu F i ukupnu energiju W.
Dato: Odrediti:
) 8 , 0 6 , 0 sin( 5 , 0 + = t x A-?; - ?; T-?;F-?;W-?
m = 10 g

Re{enje: Upore|ivanjem jedna~ine harmonijskog oscilovanja sa zadanom jedna~inom, vidi se da je:
A = 0,5 cm, = 0,6 rad/s,
0
= 0,8 rad. Period oscilovanja je T=2/ = 10,4 s, frekvencija
= 1/T = 9,56 x 10
-2
Hz. Maksimalna sila je F = m
2
A = 1,8 x 10
-4
N, a ukupna energija W =
m
2
A
2
/2 = 4,5 x 10
-6
J.

2. Kuglica od bakra, obe{ena o oprugu, vr{i harmonijsko oscilovanje sa periodom T = 3 s. Koliki
}e biti period oscilovanja ako se o oprugu obesi kuglica od olova istog polupre~nika? Gustina
bakra je 8,9 x 10
3
kg/m
3
a olova 2,7 x 10
3
kg/m
3
.
Dato: Odrediti:
T = 3 s T
2
- ?
1
= 8,9 x 10
3
kg/m
3

2
= 2,7 x 10
3
kg/m
3

Re{enje: Periodi oscilovanja kuglica od bakra i aluminijuma (istih zapremina) su:
k
m
T
1
1
2 = i
k
m
T
2
2
2 = . Kako su mase kuglica
1
3
1 1
3
4
r V m = = i
2
3
2 2
3
4
r V m = = , to je
s T T
T
T
44 , 5
2
1
1 2
2
1
1
2
= = =
.

3. Na glatkom horizontalnom stolu leì kugla mase 0,2 kg i pri~vr{}ena je za oprugu ~ija krutost je
5.10
4
N/m. Drugi kraj opruge je u~vr{}en. Odrediti amplitudu oscilovanja posle neelasti~nog
sudara kugle sa ispaljenim metkom mase 50 g i brzine 600 m/s koji se zariva u kuglu. Masa u
opruge i otpor vazduha zanemariti.
Dato: Odrediti:
v = 600 m/s A - ?
m
1
= 0,2 kg
m
2
= 50 g ; k = 6,4 x 10
4
N/m

Re{enje: Kineti~ka energija sistema kugle i metka je
2
2 1
) (
2
1
v m m E
k
+ = , gde je v brzina kugle
posle udara metka u nju, a energije elsti~ne deformacije opruge
2
2
1
kA E
e
= . Na osnovu zakona
odrànja energije, sledi
2
2 1
) (
2
1
v m m E
k
+ = =
2
2
1
kA E
e
= . Odavde je
k
m m
v A
2 1
+
= . Iz zakona o
odrànju impulsa v m m v m ) (
2 1 0 2
+ = , moè se odrediti brzina v,
2 1
0 2
m m
v m
v
+
= . Zamenom v u izraz za
amplitudu, daje cm
k
m m
m m
v m
A 25
2 1
2 1
0 2
=
+
+
= .

4. Kuglica mase 0,3 kg, obe{ena o oprugu koeficijenta krutosti 1,2 N/m, harmonijski osciluje sa
amplutudom 4 cm. Ako je po~etna faza jednaka nuli, odrediti elongaciju kuglice posle vremena
/12 s od po~etka oscilovanja. Masu opruge i dimenzije kuglice zanemariti.

Dato: Odrediti:
A = 4 cm x - ?
m = 0,3 kg
k = 1,2 N/m; t = /12 s

Re{enje: Elongacija oscilovanja kuglice, uz uslov da je po~etna faza jednaka nuli je t A x sin = .
Kako je period oscilovanja
k
m
T 2 = , to je t
m
k
A x sin = = cm
A
A 2
2 6
sin = =
.

5. Osciluju}a kontura sastaji se od kondenzatora kapaciteta 2.10
-9
F i induktivnog kalema
koeficijenta samoindukcije 2.10
-3
H. Odrediti period oscilovanja i talasnu duìnu na kojoj je
pode{ena ta kontura.
Dato: Odrediti:
C = 2 x 10
-9
F T - ?; - ?
L = 2 x 10
-3
H

Re{enje: Iz Tomsonove formule, period oscilovanja je s LC T
6
10 56 , 12 2

= = . Talasna duìna
bi}e m cT
3
10 76 , 3 = = .

6. Amputida harmonijskog oscilovanja materijalne ta~ke je 2 cm, a ukupna energija oscilovanja 3
x 10
-7
J. Na kom rastojanju od ravnote`nog poloàja na osciluju}u ta~ku dejstvuje sila 2,25.10
-5

N ?
Dato: Odrediti:
W = 3 x 10
-7
J x - ?
F = 2,25 x 10
-5
N

Re{enje: Ukupna energija oscilovanja materijalne ta~ke je
2
2 2
mA
W = , a sila x m F
2
= . Odavde
sledi da je m
W
FA
m
F
x
2
2
2
10 5 , 1
2

= = =
.

7. Kamen se pusti sa zemljine povr{ine da slobodno pada kroz neko vertikalno okno.Odbijeni zvuk
od dna okna stigne do povr{ine zemlje za 2,4 s nakon po~etka padanja. Kolika je dubina bunara
h, ako je brzina zvuka u vazduhu 340 m/s? Otpor vazduha se zanemaruje.
Dato: Odrediti:
t = 2,4 s h - ?
v = 340 m/s

Re{enje: Kako je put kamena pri slobodnom padanju
2
2
1
gt
h = , a pre|eni put zvuka
2
vt h = ,
to je 0 2
2
2
2
1 2
2
1
= = vt gt vt
gt
. Po{to je ukupno vreme t jednako zbiru vremena slobodnog
padanja kamena t
1
, i vremena odbijenog zvuka t
2
, to je t = t
1
+ t
2
. Kako je t
2
= t - t
1
kvadratna
jedna~ina se svodi na oblik 0 2 2
2 1 2
2
1
= + t v t v gt . Re{enje ove kvadratne jedna~ine (sa znakom
plus) s
g
gvt v v
t 32 , 2
2
8 4 2
2
2 2
1
=
+ +
= daje vreme za koje kamen slobodno padne sa povr{ine
zemlje do dna okna. Vreme trajanja odbijenog zvuka je t
2
= t - t
1
= 0,078 s. Dubina bunara je
2
vt h = = 26,5 m.

8. Jedan kraj gvozdene vodovodne cevi, duìne 10
3
m, posmatra~ udari maljem i u istom trenutku
ispali hitac iz revolvera. Na drugom kraju cevi nalazi se drugi posmatra~ koji ~uje kroz cev zvuk
udara malja 2,8 s ranije nego zvuk pucnja koji se preneo kroz vazduh. Kolikom se brzinom
prostire zvuk kroz gvo`|e, ako je njegova brzina u vazduhu u = 333 m/s ?

Dato: Odrediti:
t = 2,8 s v - ?
u = 333 m/s; s = 10
3
m

Re{enje: Brzina zvuka u gvozdenoj cevi je
1
t
s
v = , gde je t
1
= t - t, vreme za koje zvuk udarca
malja pre|e duìnu cevi, a brzina pucnja na toj duìni je
2
t
s
u = . Stoga je
s
m
t
u
s
s
v 5000 =

= .

9. Oscilatorno kolo radio prijemnika pode{eno je na frekvenciju 1,5 MHz . Da bi se to kolo
podesilo na drugu talasnu duìnu (frekvenciju) 300 m treba promeniti kapacitet kondenzatora.
Odrediti odnos kapaciteta promenljivog kondenzatora u drugom i prvom slu~aju. Brzina
elektromagnetnih talasa je 3.10
8
m/s

Dato: Odrediti:
= 1,5 MHz C
2
/ C
1
- ?
2
= 300 m

Re{enje: Iz Tomsonove formule LC T 2 = sledi da je
1
2 2
1
4 LC T = i
2
2 2
2
4 LC T = . Odnos
kapaciteta je 25 , 2
2
1
2
2
2
1
2
1
2
1
2
=
T
T
C
C
.

10. Putna razlika dva svetlosna monohromatska talasa koji me|usobno interferiraju je 0,5 , gde je
njihova talasna duìna. Koliko je fazna razlika ovih talasa?

Dato: Odrediti:
r = 0,5 - ?

Re{enje: Iz uslova za maksimum interferencije r = m , tj. = 2m, sledi da je = 2r/ =
rad.

11. Period elektromagnetnih oscilacija u LC koku je 10
-4
s. Ako se u tom kolu veè paralelno i drugi
kondenzator kapaciteta 2 x 10
-9
F, period elektromagnetnih oscilacija se pove}a tri puta. Kolika
je induktivnost solenoida i kapacitet kondenzatora u takvom oscilatornom kolu ?

Dato: Odrediti:
T
2
= 3 T
1
C
1
- ?; L - ?
T
1
= 10
-4
s
C
2
= 2 x 10
-9
F

Re{enje: Po Tomsenovoj formuli period oscilovanja u slu~aju kada je u LC kolo vezan kondenzator
kapaciteta C
1
je
1 1
2 LC T = a u slu~aju kada se u to kolo veè i drugi kondenzator
kapaciteta C
2
parlelno sa prvim, period oscilovanja je ) ( 2
2 1 2
C C L T + = . Odnos perioda je
1
2 1
2
1
2
C
C C
T
T +
=
Odavde je C
1
= C
2
/8 = 0,25 x 10
-9
F. Induktivnost kalema je H
C
T
L 1
4
1
2
1
= =
.
12. Svetlosni zrak pada pod uglom 30
o
na povr{inu vode indeksa prelamanja 1,33. Kolika je brzina
prostiranja svetlosti u vodi, ako svetlosni zrak dolazi iz vazduha indeksa prelamanja n
0
= 1? Koliki
je prelomni ugao ? Brzina svetlosti je 3 x 10
8
m/s.

Dato: Odrediti:
= 30
o
v- ?; - ?
n = 1,33

Re{enje: Brzina svetlosti u vodi je
s
m
n
c
v
8
10 25 , 2 = = . Iz Snelijus-Dekartovog zakona prelamanja
o
n n
n 22
sin
arcsin
sin
sin
sin
sin
= = = =

.

13. Grani~ni ugao totalne refleksije za staklo, kada se ono nalazi u vazduhu, je 42
o
. Kolika je brzina
prostiranja svetlosti u staklu, ako je brzina prostiranja u vazduhu 3 x 10
8
m/s? Indeks prelamanja
vazduha je n
0
= 1.
Dato: Odrediti:
g
= 42
o
v- ?
n
0
= 1

Re{enje: U slu~aju totalne refleksije zakon prelamanja je , uz = /2, sin sin
0
n n
g
= , tj.
0
sin n n
g
= . Kako je n=c/v, to je
s
m
c v
g
8
10 95 , 1 sin = = .

14. Konkavno sferno ogledalo daje realan lik koji je 4 puta ve}i od predmeta. Koliko je rastojanje
izme|u predmeta i njegovog lika, ako je polupre~nik krivine ogledala 20 cm?
Dato: Odrediti:
L = 4P; l = 4l d = l - p - ?
R = 20 cm

Re{enje: Iz jedna~ine ogledala
l p R
1 1 2
+ = sledi da je daljina predmeta uz l = 4p, p = 5R/8. Traèno
rastojenje je d = l - p = 37,5 cm.

15. Odrediti veli~inu lika ispup~enog (konveksnog) ogledala polupre~nika 20 cm, ako se predmet
nalazi na daljini 25 cm od njegovog temena. Kakav se pri tome dobije lik?
Dato: Odrediti:
R = 20 cm l - ?
p = 25 cm
Re{enje: Iz jedna~ine ispup~enog ogledala
l p R
1 1 2
= sledi da je cm
R p
pR
l 14 , 7
2
=
+
= . Lik je
uspravan, imaginaran i umanjen.

16. Kolika je opti~ka mo} bikonkavnog tankog so~iva u vazduhu, koje je izra|eno od stakla indeksa
prelamanja 1,6? Polupre~nici krivine so~iva su 10 cm i 20 cm.
Dato: Odrediti:
n = 1,6 - ?
R
1
= 10 cm
R
2
= 20 cm
Re{enje: Opti~ka mo} bikonveksnog so~iva je dioptrija
R R
n
f
9 )
1 1
)( 1 (
1
2 1
= + = =

17. So~ivo, koje je na~injeno od stakla indeksa prelamanja 1,5 ima ì`nu daljinu 20 cm u vazduhu.
Koliku ì`nu daljinu ima ova so~ivo u vodi? Indeks prelamanja vode je 1,33.
Dato: Odrediti:
n
0
= 1 f
2
- ?
n
1
= 1,5
n
2
= 1,33 cm
f
1
= 20 cm

Re{enje: @i`na daljina so~iva u vazduhu je )
1 1
)( 1 (
1
2 1 0
1
R R n
n
f
+ = , a u vodi je
)
1 1
)( 1 (
1
2 1 2
1
R R n
n
f
+ = . Iz njihovog odnosa sledi da je m f
n
n
n
f
n
n
n
f
f
78 , 0
1
1
1
1
1
2
1
1
2
2
1
1
1
2
=
= .

18. Dva plankonveskna so~iva jednakih polupre~nika od 20 cm indeksa prelamanja 1,55 i 1,8
slepljena su svojim ravnim povr{inama. Kolika je ekvivalentna opti~ka mo} ovog sistema
so~iva i ekvivalentna ì`na daljina?

Dato: Odrediti:
n
0
= 1 - ?
n
1
= 1,55
n
2
= 1,8 cm
R
1
= R
2
= 20 cm

Re{enje: Opti~ka mo} svakog od so~iva je
R
n
f
1
) 1 (
1
1
1
1
= = i
R
n
f
1
) 1 (
1
2
2
2
= = . Ekvivalentna
opti~ka mo} je
m
1
7 , 2
2 1
= + = , a ekvivalentna ì`na daljina je f
e
= 0,37 m.

19. Predmet veli~ine 10 cm, postavljen je na daljini f/4 od bikonveksnog so~iva. Kolika je veli~ina
lika ovog so~iva?
Dato: Odrediti:
P = 10 cm L - ?
p = f/4

Re{enje: Iz izraza za uve}anje so~iva u = L/P = l/p sledi da je l = pL/P. Iz jedna~ine so~iva
l p f
1 1 1
+ = uz p = f/4 , sledi da je
cm P
f
fP
L 3 , 13
3
4
)
4
1
1 (
= =
= .

20. Kolika je konstanta difrakcione re{etke, ako se maksimum petog reda difrakcionog spektra vidi
pod uglom 18
o
. Re{etka se osvetljava monohromatskom svetlo{}u talasne duìne 600 nm.
Koliki je broj zareza re{etke na duìni 1 mm?
Dato: Odrediti:
= 18
o
d - ?; N - ?
= 600 nm; k = 5

Re{enje: Iz uslova za difrakcioni maksimum k d = sin sledi m
k
d
6
10 7 , 9
sin

= =
.
Broj zareza po 1 mm duìne re{etke je N = 1/d = 103.

21. Normalno na difrakcionu re{etku konstante 2 x 10
-6
pada svetlost talasne duìne 650 nm. Koliki
je maksimalni red difrakciene ?
Dato: Odrediti:
d = 2 x 10
-6
k
max
- ?
= 650 nm

Re{enje: Iz uslova za difrekcionih maksimuma re{etke k d = sin , maksimalni red difrakcije
dobija se za sin = 1. Tada je 3
max
= =
d
k .

22. Objektiv fotoaparata ima ì`nu daljinu 5 cm. Sa kog rastojanja je napravljen snimak deteta
visine 1,2 m, ako je visina njegovog lika na negativu 6 mm?
Dato: Odrediti:
f = 5 cm p - ?
h = P = 1,2 m
h
1
= L = 6 mm

Re{enje: Iz uve}anje so~iva
p
l
h
h
=
1
, sledi da je daljina lika p
h
h
l
1
= .
Kori{}enjem jedna~ine so~iva, uz prethodni uslov dobija se da je m f
h
h
p 10 ) 1 (
1
= + = .
23. Ispred bikonveksnog so~iva, polupre~nika krivina 4 sm i 6 cm i indeksa prelamanja 1,5, nalazi
se predmet visine 2 cm na rastojanju 10 cm ispred so~iva. Kolika je visina dobijenog lika?

Dato: Odrediti:
n

= 1,5 L - ?
R
1
= 4 cm
R
2
= 6 cm
P = 2 cm; p = 10 cm

Re{enje: Iz jedna~ine )
1 1
)( 1 (
1
2 1
R R
n
f
+ = , sledi da je f = 5 cm. Kako je uve}anje so~iva u = L/P
= l/p to je l = pL/P. Zamenom ove vrednosti u jedna~inu so~iva dobija se cm
f
p
P
L 2
1
=
= .
24. Na staklenu plo~icu, indeksa prelamanja 1,5 pada svetlosni zrak. Na}i upadni ugao zraka ako je
ugao izme|u odbijenog i prelomljenog zraka 90
o
. Plo~ica je u vazduhu.
Dato: Odrediti:
n

= 1,5 - ?
= 90
o

Re{enje: Kako je zbir uglova odbijenog i prelamljenog zraka i ugla izme|u odbojnog i prelomnog
zraka = + + , to uz = /2, sledi da je = /2 - . Iz zakona prelamanja
tg n n = = =
cos
sin
sin
sin
, = arctgn = 56,2
o
.

25. Monohromatska svetlost talasne duìne 600 nm pada normalno na opti~ku re{etku, konstante
2,4 x 10
-3
mm. [ta }e videti posmatra~ koji se nalazi iza re{etke i gleda u pravcu koji sa
normalom na re{etku zaklapa ugao 30
o
?

Dato: Odrediti:
d = 2,4 x 10
-3
mm k - ?
= 600 nm
= 30
o

Re{enje: Iz uslova za difrakcioni maksimum k d = sin , sledi 2 sin = =
d
k .
Posmatra~ }e videti drugi difrekcioni maksimum.


1. Napisati jedna~inu harmonijskog oscilovanja, ako je amplituda oscilovanja 10 cm, period
oscilovanja 10 s a po~etna faza jednaka nuli. (Rez: t x 628 , 0 sin 1 , 0 = ).

2. Napisati jedna~inu hormoniskog oscilovanja tela, koji za 1 min izvr{i n = 240 oscilacija.
Amplituda oscilovanja je A = 3 cm, a po~etna faza
0
= 90
o
. (Rez: )
2
8 sin( 10 3
2

+ =

t x .
3. Period oscilovanja neke ~estice je 0,2 s. Odrediti frekvenciju i broj osciloacija koje izvr{i ~estica
za 50 s. (Rez: = 5 Hz, n = 250).

4. Koliki su ampliduda, period i frekvencija prostog harmonijskog kretanja oblika x = sin20t. (Rez:
A = 1 cm, T = 0,314 s, = 3,19 Hz).

5. Spiralna opruga pod dejstvom obe{enog tela istegne se za 6,5 cm i pusti da osciluje. Odrediti
period oscilacija. (Rez: T = 0,51 s).

6. Obe{eno telo o spiralnu oprugu osciluje sa amplitudom 2 cm. Pri pomaku od 3 cm sila
elasti~nosti je 9 x 10
-5
N. Odrediti ukupnu energiju, kao i potencijalnu i kineti~ku energiju
oscilovanja. (Rez: W = 2,4 x 10
-6
J, W
p
= 1,35 x 10
-6
J, W
k
= 1,05 x 10
-6
J).

7. Odrediti brzinu prostiranja talasa kroz homogenu elasti~nu sredinu ako je njegova frekvencija
10
2
Hz, a talasna duìna 10 m. Za koje }e vreme talas, koji prolazi kroz tu sredinu, pre}i
rastojanje 12 km? (Rez: v = 10
3
m/s, t = 12 s).

8. Da bi procenio udaljenost neke vertikalne stene, planinar ispali hitac iz revolvera i merenjem
ustanovi da se odjek (eho) pucnja ~uje 5 s kasnije od trenutka ispaljivanja hitca. Koliko je
rastojanje izme|u planinara i stene, ako je brzina prostiranja zvuka u vazduhu 340 m/s? (Rez: s
= 850 m).

9. Izra~unati brzinu zvuka u vazduhu pri pritisku 10
5
Pa. Gustina vazduha iznosi 1,29 x 10
3
kg/m
3
,
a odnos njegovih specifi~nih toplota (pri stalnom pritisku i stalnoj temperaturi) 1,41. (Rez: v =
344,8 m/s).

10. Gvozdena ìca, duìne 0,5 m i polupre~nika 5 x 10
-2
mm, zategnuta je tegom mase 15 kg.
Kolika je brzina zvuka u ìci? Gustina gvo`|a je 7,8 x 10
3
kg/m
3
, a ubrzanje zemljine teè 9,81
m/s
2
. (Rez: v = 1,55 x 10
3
m/s).

11. Ako je fazna razlika dva talasa koji interferiraju 90
o
kolika je njihova putna razlika? (Rez: r =
0,25 ).

12. Svetlosni zrak pada pod uglom 45
o
na povr{inu stakla indeksa prelamanja 1,5. Kolika je brzina
prostiranja svetlosti u staklu, ako svetlost dolazi iz vazduha indeksa prelamanja 1? Koliki je
prelmni ugao ? Brzina prostiranja svetlosti u vazduhu je 3 x 10
8
m/s. (Rez: v = 2 x 10
8
m/s, =
arcsin2/3 = 28
o
)

13. Koliki treba da bude kapacitet kondenzatora u LC kolu, ~ija je induktivnost 22 x 10
-3
H da bi
rezonantna frekvencija bila 6,84 x 10
3
Hz. (Rez: C = 2,46 pF)

14. Na kom rastojanju od izdubljenog sfernog ogledala, ì`ne daljine 30 cm, treba postaviti predmet
da bi se njegov lik dobio na daljini 4f od temena ogledala? Kakav je ovaj lik? (Rez: p = 40 cm,
lik je uve}an, realan i izvrnut)

15. Koliki je polupre~nik krivine konveksnog (ispup~enog ogledala), ako ono daje 10 puta umanjeni
lik predmeta kada se predmet nalazi na rastojanju 180 cm od temena ogledala? (Rez: R = 2p/9 =
40 cm)

16. Koliki je grani~ni ugao totalne refleksije za grani~nu povr{inu staklo-voda? Apsolutni indeks
prelamanja stakla je 1,7 a vode 1,33. (Rez:
g
= 51
o
).

17. @i`na daljina sabirnog so~iva u vazduhu je 5 cm, a u te~nosti indeksa prelamanja n
t
je f
t

= 35 cm. Koliki je indeks prelamanja te~nosti, ako je indeks prelamanja stakla od koga je
na~injeno so~ivo n
s
= 1,5. (Rez: n
t
= 1,4).

18. Dva so~iva koja se dodiruju imaju opti~ku mo}
1
= 12 dioptrija i
2
= - 2 dioptrije. Kolika
je ekvivalentna opti~ka mo} i ìzna daljina ovog sistema so~iva? (Rez:
e
= 10 dioptrija, f
e
= 0,1
m).

19. Na opti~ku re{etku pada paralelan snop monohromatske svetlosti talasne duìne 625 nm. Lik
drugog reda uskog proreza vidi se pod uglom 30
o
. Koliko zareza ima na jednom milimetru
duìne opti~ke re{etke? (Rez: N = 4 x 10
4
mm
-1
).

20. Ispred plankonveksnog so~iva, polupre~nika krivine 2 cm nalazi se predmet na rastojanju 8 cm.
Lik so~iva je na rastojanju 16 cm. Koliki je indeks prelamanja materijala so~iva? So~ivo je u
vazduhu. (Rez: n = 1,68).

6. FIZIKA MIKROSVETA

Kvantna priroda zra~enja

Ukupnu emisionu mo} zra~enja apsolutno crnog tela u funkciji temperature dat je izrazom
4
T E = ([tefan-Bolcmanov zakon), gde je E - emisiona mo}, tj. energija zra~enja sa jedinice
povr{ine crnog tela u jedinici vremena, - Bolcmanova konstanta, ( = 5,67 x 10
-8
W/m
2
K
4
) a T -
apsolutna temperatura.
Maksimum energije zra~enja u funkciji temperature, tj. maksimum talasne duìne dat je izrazom
T
b
=
max
(Vinov zakon), gde je - talasna duìna koja odgovara maksimumu zra~enja, T -
apsolutna temperatura, b - Vinova konstanta, ~ija vrednost je b = 2,9 x 10
-3
mK.
Veza izme|u energije zra~enja jednog kvanta i frekvencije, tj. talasne duìne, tog zra~enja odre|ena
je izrazom
h = = =
c
h h E (Plankov zakon zra~enja), gde je
2
h
= h tkz. redukovana Plankova
konstanta, -frekvencija, -talasna duìna, c -brzina svetlosti u vakuumu, h -Plankova konstanta i
- kru`na frekvencija.
Po Ajn{tajnu, svetlost ne samo da se emituje u vidu kvanata svetlosti, ve} se i svetlosni talasi
prostiru u vidu diskretnih ~estica - fotoni.
Energija fotona je, shodno Plankovom zakonu,
h = = =
c
h h E
f
.
Foton u kretanju poseduje energiju
2
c m E
f f
= odnosno masu
c
h
m
f
= .
Impuls fotona je k c m p
f f
h = = , gde je k = 2/ (talasni broj).
Pojava izbijanja elektrona iz povr{ine metala pod dejstvom upadne svetlosti (fotona) predstavlja
fotoelektri~ni efekt. Po Ajn{tajnu, energija fotona jednim delom se tro{i na osloba|anje elektrona iz
metala (izlazni rad) a drugi deo se pretvara u kineti~ku energiju;
2
2
mv
A h
i
+ = .
De Broljeva relacija povezuje korpuskularna i talasna svojstva svetlosti, i data je izrazom
mv mv
h
p
h h
2
= = = , gde je - de Broljeva talasna duìna.
Ako se elektron ubrzava u polju dejstva elektrostati~ke sile, ~iji rad je jednak kineti~koj energiji, u
tom slu~aju je de Broljeva talasna duìna
k
mE
h
meU
h
mv
h
2 2
= = = .

Struktura atoma

Svaki atom, bilo kog elementa, sastoji se od pozitivnog jezgra, oko koga kruè elektroni po
odre|enim orbitama.
Najednostavniji atom je atom vodonika, koji ima pozitivno jezgro-proton, oko koga kruì jedan
elektron, po nekoj od n-toj orbiti.
Elektron je u stacionarnom stanju kada niti emituje niti apsorbuje energiju, a to je u slu~aju kada je
moment impulsa elektrona L = mvr, jednak celobrojnom umno{ku Plankove konstante (I Borov
postulat).
h n mvr = ,
gde je m - masa elektrona, v - brzina na n-toj orbiti i r - polupre~nik n-orbite, i n - glavni kvantni
broj (broj orbite).
Pri prelazu elektrona sa jedne orbite na drugu, atom vodinika emituje ili apsorbuje jedan kvant
zra~enja (II Borov postulat) energije
1 2
E E h = ,
gde je h-Plankova konstanta, -frekvencija zra~enja, E
1
i E
2
su energije elektrona na odre|enim
orbitama.
Polupre~nik putanje elektrona u atomu vodonika moè se odrediti polaze}i od I Borovog postulata, i
jednakosti Kulonove i centrifugalne sile. Iz tih relacija sledi da je
2 2
2
2
An n
kmZe
r
n
= =
h
, gde je A = 5,2 x 10
-11
m.

Ukupna energija elektrona na orbiti r
n
je zbir kineti~ke i potencijalne energije
2 2 2
4 2
1
2 n
C
n
me k
E
n
= =
h
, gde je C = 13,6 x 1,602 x 10
-19
C.
Talasna duìna , emitovana iz atoma vodonika pri prelazu elektrona sa jedne na drugu orbitu
odre|ena je Balmerovom formulom

)
1 1
(
1
2 2
m n
R
H
=
,
gde je R
H
- Ridbergova konstanta (1,097 x 10
-7
1/m), n-redni broj orbite na koju prelazi elektron a m
= n+1, n+2, redni broj orbite sa koje prelazi elektron. Za vidljivu svetlost je n = 2, a m = 3, 4 , 5

Struktura jezgra

Jezgro atoma sastoji se iz nukleona (protona i neutrona). Ako je broj nukleona A jednak masenom
broju (zaokruèn do celog broja atomske mase elementa, izraènu atomskim jedinicama mase ajm),
a atomski broj Z odre|uje broj protona, tada je broj neutrona N = A - Z.
Polupre~nik jezgra zavisi od masenog broja A i odre|uje se formulom
3
0
A r r
j
= ,
gde je r
0
= 1,4 do 1,5 x 10
-15
m.
Kako je masa protona m
p
pribli`no jednaka masi neutrona m
n
, to je masa jezgra A m m
n j
= pa je
srednja gustina jezgra
3
17
3
0
3
10 3 , 1
4
3
4
3
m
kg
r
m
r
m
V
m
n
j
j j
= = = =

.
Ukupna unutra{nja energija jezgra je
2
c m E
j j
=
Defekt mase jezgra m predstavlja razliku izme|u sume mase nukleona i mase jezgra
j n p
m m Z A Zm m + = ) ( , a energija veè je
2 2
) ) ( ( c m m Z A Zm mc E
j n p v
+ = = .
U procesu neelasti~nog sudara jezgra atoma sa nekom lakom ~esticom (proces nuklearne reakcije)
dolazi do transformacije jezgra atoma u novonastalo jezgro, npr.
4
2
4
2
+
+
+
A
Z
A
Z
Y X ;
A
Z
A
Z
Y e X
1
0
1
+ ,
pri ~emu suma masenih brojeva, a tako|e i suma naelektrisanja na levoj i desnoj strani svakog od
tih izraza (reakcije) mora biti jednaka.
Radiaktivnost - Jezgra nekih elemenata imaju svojstva da se spontano transformi{u u jezgro drugih
elemenata, uz emisiju i ~estica i - zra~enja.
Aktivnost radioaktivnog elementa je N
t
N
A =
= ,
gde je -konstanta radioaktivnog raspadanja , N - broj neraspadnutih jezgara.
Broj radioaktivnih (neraspadnutih) atoma smanjuje se sa vremenom t po zakonu (zakon
radioaktivnog raspadanja)
t
e N N

=
0
,
gde je N
0
- brroj radioaktivnih atoma u po~etnom momentu vremena.
Ako je broj neraspadnutih jezgra za vreme t jednak N to je broj raspadnutih jezgra od po~etnno
raspada pa do tog vremena ) 1 (
0 0
t
e N N N

= .
Kako je period poluraspada (vreme za koje se raspadne polovina broja jezgara)

693 , 0 2 ln
= = T to je
T
t
t
e N e N N
2 ln
0 0

= =

Vreme ìvota radioaktivnog raspada je recipro~na vrednost konstante raspadanja.

RE[ENI ZADACI

1. Kolika je snaga zra~enja apsolutno crnog tela po jedinici povr{ine, ako je njegova temperatura
500 K ?
Dato: Odrediti:
T = 500 K E - ?
= 5,67 x 10
-8
W/m
2
K
4

Re{enje: Energija zra~enja, prema [tefan-Bolcmanovom zakonu je
4
T E = . Kako je E - snaga
zra~enja po jedinici povr{ine, tj. izraèna energija sa jedinice povr{ine u jedinici vremena
2
3 4
10 54 , 3
m
W
T
S
P
E = = = .

2. Lopta polupre~nika 0,1 m naalazi se na temperaturi 400 K. Kolika se energija izra~i sa ove
lopte za vreme 1000 s? Loptu smatrati apsolutno crnim telom.
Dato: Odrediti:
T = 400 K E - ?
= 5,67 x 10
-8
W/m
2
K
4

t = 1000 s; r = 0,1 m
Re{enje:
4
T E = odnosno
4 0
T
St
E
E = = . Odavde sledi da je izra~ena energija
kJ StT E 2 , 18
4
0
= = .
3. Kolika treba da je temperatura crnog tela da bi se njegov maksimum emisione mo}i nalazio na
gornjoj granici vidljivog spektra, za koji je
g
=
max
= 760 nm ?
Dato: Odrediti:
b = 2,9 x 10
-3
mK T - ?
= 5,67 x 10
-8
W/m
2
K
4

max
= 760 nm
Re{enje: Iz Vinovog zakona
T
b
=
max
, sledi da je K
b
T
3
max
10 82 , 3 = =
.
4. Koliku najve}u talasnu duìnu moè da ima svetlost da bi mogla da izazove fotoefekat kod
aluminijuma, ~iji izlazni rad je 3 ev ?
Dato: Odrediti:
A
i
= 4,8 x 10
-19
J
max
- ?
h = 6,625 x 10
-34
Js
c = 3 x 10
8
m/s
Re{enje: Kako je izlazni rad m
A
c
h
c
h h A
i
i
7
max
10 1 , 4

= = = =
.
5. Izlazni rad elektrona iz cezijuma je 1,6 x 10
-19
J. Kolika je brzina fotoelektrona koji izle}u iz
cezijuma kada se on osvetli laserskom svetlo{}u talasne duìne 589 nm?

Dato: Odrediti:
A
i
= 1,6 x 10
-19
J v - ?
h = 6,625 x 10
-34
Js
c = 3 x 10
8
m/s; = 589 nm; m
e
= 9,1 x 10
-31
kg

Re{enje: Iz Aj{tajnovog zakona za fotoelektri~ni efekat
2
2
mv
A h
i
+ = , sledi da je
s
m
m
A
c
h
v
i
5
10 24 , 6
) ( 2
=
=

.

6. Talasna duìna zelene svetlosti u glicerinu je 4,07 x 10
-7
m , a enegija jednog fotona ove
svetlosti 3,3 x 10
-19
J. Koliki je apsolutni indeks prelamanja ove svetlosti?

Dato: Odrediti:
E = 3,3 x 10
-19
J n - ?
h = 6,625 x 10
-34
Js
c = 3 x 10
8
m/s; = 407 nm

Re{enje: Apsolutni indeks prelamanja je n = c/v. Kako je c =
0
i v = gde je
0
-talasna duìna
svetlosti u vakuumu, talasna duìna u posmatranoj sredini), to je n =
0
/. Kako je energija fotona
E = hc/
0
, to je
0
= hc/E. Otuda je n = hc/E = 1,48

7. Kolika je masa fotona infracrvene svetlosti talasne duìne 8,8 x 10
-7
m ?

Dato: Odrediti:
= 880 nm m
f
- ?
h = 6,625 x 10
-34
Js
c = 3 x 10
8
m/s;

Re{enje: Iz Ajn{tajnove relacije
2
c m E
f f
= i Plankovog zakona
kg
c
h
m
c
h E
f
36
10 51 , 2

= = =

.

8. Koliko je talasna duìna elektrona ~ija je brzina 6 x 10
6
m/s ?. Masa elektrona u mirovanju je m
0

= 9,1 x 10
-31
kg.
Dato: Odrediti:
m = 9,1 x 10
-31
kg - ?
h = 6,625 x 10
-34
Js
c = 3 x 10
8
m/s; v = 6 x 10
6
m/s
Re{enje: Po de Broljevoj relaciji
mv
h
= gde je m relativisti~ka masa
2
2
0
1
c
v
m
m
= . Kako je v << c
to je m = m
0
, pa je m
v m
h
10
0
10 23 , 1

= = .

9. Talasna duìna elektrona koji se koriste u elektronskom mikroskopu je 10
-12
m. Kolikom
potencijalnom razlikom se ubrzavaju elektroni?

Dato: Odrediti:
m = 9,1 x 10
-31
kg U - ?
h = 6,625 x 10
-34
Js
c = 3 x 10
8
m/s; = 10
-12
m

Re{enje: kako je rad sile elektri~nog polja jednak kineti~koj energiji
2
2
mv
eU = , s jedne, i
uzimaju}i u obzir de Broljevu relaciju
mv
h
= s druge strane, sledi da je V
me
h
U 602
2
2
2
= =
.
10. Kolika je ja~ina elektri~nog polja na drugoj orbiti elektrona u atomu vodonika?

Dato: Odrediti:
e = 1,6 x 10
-19
C E - ?
k = 9 x 10
9
Nm
2
/kg
2

c = 3 x 10
8
m/s; n = 2
Re{enje: Ja~ina elektri~nog polja na drugoj orbiti je
2
2
2
r
q
k E = . Kako je r
2
polupre~nik druge
Borove orbite
2
1
2
2
2
2
n r n
kme
r = =
h
, a r
1
= 5,3 x 10
-11
m, to je
C
N
r n
ke
E
10
2
1
2
10 2 , 3 = = .

11. Odrediti talasne duìne prve, druge i tre}e spektralne linije (H
, H
i H

Balmerove serije u
vidljivom delu spektra atoma vodonika
Dato: Odrediti:
n = 2 ; m = 3 (H
) ; (H
); (H
) - ?
R = 1,1 x 10
7
1/m
Re{enje: Iz Balmerove formule )
1 1
(
1
2 2
m n
R
H
=
sledi, posle zamene datih podataka, da je

(H
) = 656 nm, (H
) = 486 nm i (H
) = 434 nm.

12. Koliki je period poluraspada radijuma, ako se zna da je aktivnost njegove mase od 1 g 36 x 10
9

Bq ? Molarna masa radijuma je M = 22,6 x 10
-2
kg/mol.
Dato: Odrediti:
N
A
= 6,02 x 10
23
1/mol T - ?
A = 35 x 10
9
Bq
m = 1 g
Re{enje: Broj atoma u koli~ini radijuma mase 1 g je
21
10 67 , 2 = =
A
N
M
m
N
Kako je konstanta radioaktivnosti = A/N = 1,35 x 10
-11
1/s to je period poluraspada T = ln2/ =
1617 godina.

13. Odrediti energiju fotona emitovanog pri prelazu elektrona u atomu vodonika sa tre}e na prvu
orbitu.

Re{enje: Kako je ukupna energija elektrona na orbiti r
n
data kao
J eV
m n
eV
n
C
n
me k
E
n
19
2 2 2 2 2
4 2
10 94 , 1 12
1 1
6 , 13
1
2

= =
= = =
h

14. Koliko se promeni energija elektrona u atomu vodonika, ako atom emituje foton talasne duìne
4,86 x 10
-7
m ?
Dato: Odrediti:
= 486 nm E - ?
h = 6,625 x 10
-34
Js
c = 3 x 10
8
m/s;
Re{enje: Promena energije atoma je J
c
h E
19
10 1 , 4

= =
.

15. Na}i najve}u i najmanju talasnu duìnu u vidljivom delu spektra atoma vodonika.
Dato: Odrediti:
n = 2
max
- ?;
min - ?
R = 1,1 x 10
-7
1/m

Re{enje: Prema Balmerovoj formuli za n = 2, talasna duìna emitovanog zra~enja je
)
1
2
1
(
1
2 2
m
R
H
=

Najmanja energija emituje se iz atoma vodonika pri prelazu elektrona sa tre}e (m = 3) na drugu
orbitu (n = 2), {to odgovara zra~enju sa najve}om talasnom duìnom
m
R
7
2 2
max
10 65 . 6
3
1
2
1
1

=

= .
Najve}a energija emituje se pri prelazu elektrona iz beskona~ne orbite n = na drugu (n=2), {to
odgovara najmanjoj talasnoj duìni m
R
7
2
min
10 65 . 3
2
1
1

=
= .

16. Pri prelazu elektrona sa neke orbite na drugu, atom vodonika emituje svetlost talasne duìne
4,34 x 10
-7
m. Na}i kvantni broj nepoznate orbite.
Dato: Odrediti:
n = 2 n
k
- ?

R = 1,1 x 10
-7
1/m
= 434 nm
Re{enje: Iz izraza )
1 1
(
1
2 2
m n
R
H
=
sledi da je 5
1 1
1
2
=
=
R n
m
.

17. Na difrakcionu re{etku pada normalno snop svetlosti iz razre|ene cevi napunjene vodonikom.
Konstante re{etke je 5 x 10
-4
m. Sa koje orbite treba da pre|e elektron na drugu orbitu, da bi se
spektralne linije u spektru petog reda mogle videti pod uglom 41
o
?

Dato: Odrediti:
n = 2 n
k
- ?

d = 5 x 10
-6
m
k = 5; = 41
o
= 0,72 rad

Re{enje: Iz formule za odre|ivanje difrekcionog maksimuma kod opti~ke re{etke k d = sin ,
sledi
k
d
sin
= . Kako je iz Balmerove formule
R n
m
1 1
1
2

= to je 3
sin
1
1
2
=
=
d
k
n
m .

18. Odrediti defekt mase jezgra atoma neona
20
10
Ne .
Dato: Odrediti:
m
p
= 1,6724 x 10
-27
kg m - ?

m
n
= 1,6748 x 10
-27
kg
m
j
= 33,1888 x 10
-27
kg

Re{enje: Defekt mase je
j n p
m m Z A Zm m + = ) ( pa je, s obzirom na podatke, m = 2,83 x
10
-28
kg.

19. Radioaktivni natrijum
24
11
Na raspada se uz emisiju -~estica. Period poluraspada natrijuma je
14,8 h. Odrediti broj raspadnutih atoma iz 10 mg datog radioaktivnog elementa za 10 h.

Dato: Odrediti:
T = 14,8 h N - ?
t = 10 h; m = 10 mg

Re{enje: Broj raspadnutih atoma za vreme t je ) 1 (
0 0
t
e N N N

= , odnosno
) 1 (
2 ln
0
t
T
e N N
= , gde je N
0
-broj neraspadnutih atoma u po~etnom vremenu u 1 mg, N broj
neraspadnutih atoma posle isteka vremena t. Kako se u 1 molu sadrì broj atoma jednak
Avagadrovom broju , to masa m sadrì broj atoma N
0
= nN
A
= mN
A
/M, gde je M molarna masa
natrijuma. S toga je: atoma N
M
m
N
T
t
A
18
10 3 , 9 ) 2 1 ( = =

.

20. Odrediti period poluraspada radona
222
86
Ra ako se za jedan dan od 10
6
atoma raspadne 1,75 x
10
5
atoma.

Dato: Odrediti:
t = 1 dan T - ?
N
0
= 10
6
: N = 1,75 x 10
5

Re{enje: Period poluraspada radona je T = 0,693/. Konstanta radioaktivnog raspada moè se
odrediti iz formule ) 1 (
0 0
t
e N N N

= ; Odatle je
0
0
1
N N
N
e
t

=
, odnosno
0
0
lg
lg
1
N N
N
e t
= .
Period poluraspada je s T
5
10 3 , 3
693 , 0
= =
.

21. Na}i energiju veze izotopa litijuma
7
3
Li .
Dato: Odrediti:
m
p
= 1,6724 x 10
-27
kg E
v
- ?

m
n
= 1,6748 x 10
-27
kg
m
j
= 33,1888 x 10
-27
kg

Re{enje: Energija veze je
2 2
j n p v
+ = = , gde je c brzina svetlosti. Kako
je za
7
3
Li Z = 3 i A = 7, to je posle zamene podataka E
v
= 6,201 x 10
-12
J.

22. Pri nuklearnoj reakciji -~estice sa izotopom azota
14
4
N obrazuje se nepoznati element i
proton. Napisati reakciju i odrediti nepoznati element.

Re{enje: [ema ove nuklearne reakcije je
1
1
4
2
14
4
p X N
A
Z
+ + . Kako zbir masenih brojeva i
naelektrisanja na levoj i desnoj strani reakcije mora biti jednak, to je: 14 + 4 = 1 + A i 7 + 2 = 1 + Z.
Odavde sledi da je A = 17 i Z = 8 odnosno dobija se element
17
8
O (izotop kiseonika).

23. Pri nuklearnoj reakciji neutrona sa jezgrom izotopa azota
14
4
N obrazuje se nepoznati element i
-~estica. Napisati reakciju i odredidti nepoznati element.

Re{enje: [ema reakcije je
4
2
1
0
14
4
+ +
A
Z
X n N . Po zakonu odrànja masenih brojeva i
naelektrisanja, sledi da je A = 11 i Z = 5 , pa je nastali element izotop bora , a to je izotop bora
11
5
B .

24. Kolika bi se oslobodila energija kada bi spajanjem protona i neutrona nastao helijum
4
2
He mase
1 g ?

Dato: Odrediti:
m
p
= 1,6724 x 10
-27
kg E - ?

m
n
= 1,6748 x 10
-27
kg
m
j
= 33,1888 x 10
-27
kg
m = 0,001 kg

Re{enje: Pri reakciji spajanjem dva protona i dva neutrona u jezgro He oslobo|ena energija
jednaka je energiji veze
2 2
j n p v
+ = = .
Kako je broj jezgara u datoj masi N = mN
A
/M, to je ukupna oslobo|ena energija E = NE
V
=
J c m m Z A Zm
M
mN
j n p
A 11 2
10 11 , 7 ) ) ( ( = + .

25. Za vreme t = 5 dana raspadne se 80 % po~etnog broja nekog radioaktivnog elementa. Koliki je
period poluraspada T ?

Dato: Odrediti:
t = 5 dana T - ?
N/ N
0
= 0,8

Re{enje: Kako je broj raspadnutih atoma ) 1 (
0 0
t
e N N N

= to je, ako se iskoristi uslov
zadatka da je N/N = 0,8 ,
T
t
e
2 ln
1 8 , 0

= . Odavde je T = 1,85 x 10
5
s.


1. Kojoj talasnoj duìni odgovara maksimum emisione mo}i crnog tela na temperaturi 3,1 x 10
2
K?
(Rez: 9,36 x 10
-6
m).

2. Kolika je energija kvanta svetlosti talasne duìne 400 nm? (Rez: 5 x 10
-17
J)

3. Koliki je izlazni rad elektrona za tantal, ako je talasna duìna svetlosti koja jo{ moè da izazove
fotoefekat 297 nm. (Rez: 4,2 x 1,6 x 10
-19
J).

4. Koliku energiju treba da ima foton, da bi njegova masa bila jednaka masi elektrona u miru?
(Rez: 8,1 x 10
-15
J)

5. Kolika je talasna duìna elektrona ubrzanog potencijalnom razlikom 51 V? (Rez: 1,72 x 10
-10
m)

6. Na kojoj orbiti atoma vodonika elektron ima brzinu 734 km/s ? (Rez: n = 3)

7. Atom vodonika preveden je iz osnovnog u pobu|eno stanje odre|eno glavnim kvantnim brojem
2. Kolika je energija utro{ena za ovo pobu|ivanje? (Rez: 9,81 eV)

8. Pomo}u GM-broja~a ustanovljeno je da aktivnost mase 1 kg urana 238 iznosi 11,5 x 10
3
Bq.
Kolika je konstanta radioaktivnog raspada i period poluraspada? (Rez: 4,55 x 10
-18
s
-1
; 1,62 x
10
17
s)

9. Izra~unati energiju veze tricijuma (
3
1
H ), ako se zna da je: m
n
= 1,67495 x 10
-27
kg, m
p
=
1,67265 x 10
-27
kg, m
j
= 5,00992 x 10
-27
kg i c = 3 x 10
8
m/s. (Rez: 1,14 x 10
-12
J)

10. Odrediti ukupnu energiju elektrona u atomu vodonika, ako se nalazi na drugoj orbiti. (Rez: -
5,41 x 10
-19
J)

11. Pri emisiji fotona iz atoma vodonika, ukupna energija elektrona u atomu izmenila se za 2,56 eV.
Na}i talasnu duìnu emitovanog svetlosnog zra~enja. (Rez: 486 nm)

12. Odrediti talasnu duìnu koja odgovara tre}oj spektralnoj liniji u vidljivoj oblasti spektra atoma
vodonika. (Rez: 434 nm).

13. Koji element nastaje od
238
92
U posle emisije tri alfa - ~estice (
4
2
) i dve beta - ~estice (
0
1
) ?
(Rez:
226
88
Ra ).

Fizika

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fizika

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1. .

= , gde je v - promena brzine a t -

= . Brzina broda u odnosu na vodu je

M ) ukupni moment impulsa ostaje nepromenjen

= . Ako se polje razvija u

= .... , gde je n broj namotaja.

= , gde je L koeficijent samoindukcije. Jedinica za L je henri (H).

= . Otpor provodnika je R = U/I = 4 .

. Ja~ina struje kroz motor je I = P/U = 45,5 A.

+ + = + + . Ako je strujna cev

,a u slu~aju strujne cevi jednakog preseka (v

= , gde je koeficijent unutra{njeg

= , gde je p razlika pritisaka

= . Kako je povr{ina svih malih kapi

za koji odbijeni i prelomljeni zrak

sledi, posle zamene datih podataka, da je

You might also like