BLM 7.

ELEVATRLER




























7.1. GR

Ykselticiler (elevatrler), dkme ve birim ykleri dey veya dik eimli (yataydan 70 den
fazla) dorultuda ykseltmek amacyla kullanlrlar. Ykseltilecek malzemenin yaps, yksel-
ticinin tasarmnda nemli bir rol oynar. Dkme malzeme iin eitli trlerde kepeli
ykselticiler, birim ykler iin de kefeli ve dner tablal ykselticiler kullanlr.





Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Srekli Transport Sistemleri

120
7.2. KEPEL ELEVATRLER

Ykselticiler dey (ekil 7.1a) veya eimli (ekil 7.1b) olabildikleri gibi kay veya tek ya
da ift sra zincir kullanabilirler. Besleme ve boaltma yntemlerine bal olarak yksek hzl
santrifj veya alak hzl arlkl boaltma uygulanr.



(a) dey (b) Eimli

ekil 7.1 Kepeli elevatrler

Bir kepeli ykseltici u paralardan meydana gelir: sonsuz ekme eleman, buna salamca
balanm kepeleri (1), ekme elemannn evrelerinde dnd st (dndrme) ve alt
(gerdirme) kasnaklar (ekme elemannn trne bal olarak zincir dilileri de olabilirler).
Ykselticinin hareketli paras ve dndrme dzenei st blm (kafa), ara blmeleri (7) ve
alt blmnden (9) oluan kapal bir sa muhafazas ierisine alnmtr. Muhafazann ara
blmeleri, ykselticinin her iki eridini (gidi ve dn) iine alabildii gibi her erit ayr bir
muhafaza iinde de olabilir.

Personel delikleri (8), alma srasnda ykselticinin belli aamalarda denetlenmesini
salarlar. Kepeli ekme eleman (3) hareketini altrma biriminden alr ve gerdirme dze-
nei tarafndan nceden gergin duruma getirilmitir. Dkme malzeme ykselticinin alt
ucundaki (tabandaki) besleme oluundan ve kepelerin kazma etkisinden yararlanlarak
yklenir, st kasnaa (zincir dilisine) kadar ykseltilir ve burada boaltma oluuna dklr.
altrma birimi hareketli parann geri hareketini nleyen tutma frenini ierir, Ykseltici
muhafazasnda klavuzlar vardr.

Kepeli ykselticiler eitli trlerde pudra, taneli ve imento, kum, toprak, turba, kmr,
soda, refrakter, kimyasal maddeler, tahl, un gibi para mallarn tanmasna elverilidirler.
Yap malzemelerinin tanmasnda, kimya endstrisi fabrikalarnda, dkmhanelerde,

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Elevatrler

121
refrakter malzemesinin yapmnda, metalrji fabrikalarnda, besin endstrisinde, un
fabrikalarnda ve tahl silolarnda ykselticiler kullanlrlar.
Az yer kaplamas, ykleri nemli bir ykseklie kaldrma yetenei (50 metreye kadar) ve 5
ile 160 m
3
/saat arasnda deien kapasite yelpazesi kepeli ykselticilerin balca
stnlkleridir. Bunun yannda, ar yklemeye kar duyarllklar ve dzgn ykleme
zorunluluu kepeli elevatrlerin sakncalardr.

Kepeler aralkl (ekil 7.2a) veya srekli (ekil 7.2b) biimde yerletirilirler. Kepelerin
dzenlenmesi ile besleme ve boaltma yntemi, taman maln trne bal olarak seilir.
Kay ve kepeli ykselticilerde kepeler arkadan asl; zincirli ve kepeli ykselticilerde ise
arkadan asl ya da utan balanm olabilirler. Utan balama yntemi yalnzca ift zincirli
elevatrlere uygulanabilir. Eimli ykselticiler, dn (avara) eridinin dzenlenmesi
bakmndan ayrlrlar.



(a) (b)
ekil 7.2 Dndrme eleman zerinde kepelerin dzenlenmesi

Bu erit serbeste sarkar (kayl ykselticiler, ekil 7.3b) veya desteklenir (ekil 7.3c, ift
zincirli ykselticiler). Dey kepeli ykselticiler, ok daha karmak olan eimli trden daha
sk olarak kullanlmaktadrlar.

ekil 7.3 Eimli elevatrler

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Srekli Transport Sistemleri

122
7.2.1. Kepelerin Yklenmesi ve Boaltlmas

Malzeme, ykselticiye tabanda kepelenir (ekil 7.4a), veya dorudan doruya bir besteme
oluundan verilir (ekil 7.4b). Uygulamada genellikle bu iki yntem birlikte kullanlr.
Kayl ve zincirli elevatrlerin pudra veya kk paral ve ounlukla orta andrclkta
kmr tozu, turba, imento, toprak, kum, hzar tala, krlm kmr, fosfatl gbreler gibi
malzemeler tayan aralkl kepeleri, genellikle tabanda ykleme yntemi ile kullanlrlar.
nk bu tur malzemeler, kepelenmeye kar nemli bir diren gstermezler. Bu tr
malzemeler tanmlanan bu yntemle yklendiinde, ykseltici 0,8-2 [m/s] arasnda deien
olduka yksek hzlarda alabilir. Byk paral ve akl, maden cevheri ve iri-paral
kmr gibi andrc malzemeler, kepelenmeye kar byk diren gsterirler ve bu da
kepenin anmasna hatta (kayn veya zincirin) kopmasna neden olur. Bu nedenle, byk
paral ve andrc malzemeler, kepelere dorudan doruya beslenirler.


(a) (b)

ekil 7.4 Kepelerin doldurulmas

Bu ykleme yntemi srekli kepeli ykselticilerde ve yalnzca malzemelerin arasndaki
boluklardan dmedii ve hzn 1 [m/s]yi gemedii durumlarda uygulanabilir. nk daha
yksek hzlarda paralar srarlar.

Boaltma (santrifj) (ekil 7.5a), arlkl (ekil 7.5b) veya ynlendirilmi (ekil 7.5c)
trlerden birinden olabilir. Birinci trde malzeme, kepenin tepe dilisi (veya kasna)
evresinde dnmesinden doan santrifj kuvvet etkisinde boalr ve dorudan doruya st
muhafaza blmndeki boaltma oluuna der. Tepe dilisinin (kasnan) apna uygun hz
seilerek ve st muhafaza blmndeki boaltma oluu ayarlanarak malzemenin salmas
nlenir.

(a) (b) (c)

ekil 7.5 Kepelerin boaltlmas

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Elevatrler

123
Santrifj boaltma (ekil 7.5a), serbest akl pudra, taneli veya kk paral malzeme
tayan kepeleri aralkl olarak yerletirilmi yksek hzl elevatrlerde (ounlukla bantl,
seyrek olarak zincirli) kullanlr. Santrifj boaltmal genel amal elevatrlerin kepe hz
genellikle 1 - 2 [m/s] alnr.

Yksek hzl elevatrlerde kepe aralklar, bir kepeden boaltlan malzeme nceki kepeye
arpmayacak ekilde belirlenir.

Arlkla boaltmal elevatrlerde (ekil 7.5b) malzeme, kepeler ters dnerken arlyla
boaltlr. Bu tr boaltma yava akl pudra, nemli, ince pullu ve ya malzemeler iin
(kmr tozu, tebeir, eitli kimyasal maddeler, ya kl ve hzar tala) kullanlr.

Dey elevatrlerde yk, tepe zincir dilisinden getikten sonra kepeyi boaltma oluunun
stnde ba-aa getiren zincirin iki eridi arasndaki bolukta ve arlkla boalr (ekil
7.5b). Eimli elevatrlerde arlkla boaltma, elevatrn eik durumuyla salanr. Bu tr
boaltma, kepe hznn 0.6 0.8 [m/s] arasnda bulunduu yava hzl kepeli elevatrlerde
uygulanr.

Ynlendirilmi arlkl boaltma (ekil 7.5c), dey ve eimli kepeli elevatrlerde (kayl
veya zincirli) kullanlr. ekme eleman tepe kasnann (zincir dilisinin) evresinde
dnerken her kepe bir ncekinin nne boalr, bylece malzemenin ana boaltma oluuna
aktlmas iin bir klavuz grevi yapar. Bu tr boaltma, kepe hzlan 0.4 0.8 [m/s] arasnda
deien yava hzl elevatrlerde uygulanr. Srekli boaltmal elevatrler balca ar, iri
paral, andrc ve akl, cevher, cruf ve iri paral kmr gibi orta derecede andrc
malzemelerin ve ayrca krlarak daha kk boyutlara indirilen turba, odun kmr ve kok
gibi ufalanabilir malzemelerin tanmasnda kullanlrlar.

Bir dolu kepenin ykselen eritte ve tepe kasnandaki hareketi ekil 7.6da
incelenmektedir. Kepe tepe kasnana varmadan nce, dzgn hzla dorusal bir yrnge
boyunca ilerler ve yk zerinde etkiyen tek kuvvet arlktr: g m P = . Kepe tepe kasna
evresinde dnmeye baladnda, santrifj kuvvet:

r
v
m F
2
= (7.1)

bu arla eklenir. Burada
m Kepe iindeki ykn ktlesi
v Kepe iindeki ykn hz [m/s]
r Dnme yarap, ykn A arlk merkezinin kasnan O merkezine
uzakl [mm]
g Arlk kuvvetinin ivmesi [m/s
2
]

Bu iki kuvvetin R bilekesi, kepe dndke yn ve iddetini deitirir. Bununla birlikte, eer
R vektr kasnak merkezinden geen dey izgiyi kesinceye kadar uzatlrsa, kepenin btn
konumlar iin bir ve ayn B noktas (noktasna kutup) elde edilir.


Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Srekli Transport Sistemleri

124

(b)
(a) (c)

ekil 7.6 Kutup uzaklnn belirlenmesi

ABO ve AFR benzer genlerinden:

r
v
m
mg
F
P
r
l
2
= = (7.2)
Buradan kutup uzakl:

sbt
v
r
g l = =
2
2
(7.3)

bulunur. (7.3) denkleminde
30
rn
v

= koyarak ve mil hz n d/dak olarak alnarak,

2 2 2 2
2 2
895 30
n n r
gr
l = =

[m] (7.4)

bulunur. Buradan, kutup uzaklnn deerinin yalnzca kasnan (ya da zincir dilisinin) devir
saysna bal olduu sonucu kartlr. Milin n dnme hz arttka l kutupsal uzakl
azalr ve santrifj kuvvetin deeri, arlk kuvvetine gre artar. Mil hz dt zaman,
arlk kuvvetinin deeri, santrifj kuvvete gre artar ve l uzakl daha byk bir deer
alr.

l < r
b
olduu zaman ve kutup noktas kasnak emberinin iine dyorsa (ekil 7.6b),
santrifj kuvvetin arlk kuvvetinden nemli lde byk bir deerde olduunu ve kepe
iindeki btn yk paracklarnn kepe d duvarlarna doru hareket ettiklerini; yani
boaltmann santrifj trden olduu kantlanmtr. l > r
a
olduu zaman ve kutup noktas
kepelerin d kenarlarndan geen emberin dnda kalyorsa (ekil 7.6c), arlk kuvveti
santrifj kuvvetten byktr ve kepeler arlkla boalrlar. r
b
< l r
a
ise boaltma hem
santrifj hem de arlkladr.

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Elevatrler

125
Kepeden atlan parack, ykseltici st muhafazas iinde bir parabol izer ve boaltma.
oluuna der. Oluun (tn) st aznn O merkezine gre durumu, malzemenin salmasn
ve ar paralanmasn ve tozumasn nlemek zere ayarlanmaldr. Boaltma oluunun
durumu, genellikle boaltma as, yani yatayla boaltma oluunun balangcn kasnak (zincir
dilisi) merkezine birletiren doru arasndaki a tarafndan belirlenir. Santrifj arlkl
boaltmal elevatrler iin = 45 30L dir. Alak deer kuru, yksek deer slak yklere
uygulanr.

7.2.2. Kepeli Elevatrlerin Paralar

Kepeli elevatrlerde kullanlan kepeler trdr: Derin (ekil 7.7a), yuvarlak dipli, s
(ekil 7.7b) ve V-tipi (ekil 7.7c).


(a) Derin kepe (b) s kepe (c) V-tipi

ekil 7.7 Kepe trleri

Kepeler trleri, ana geometrik boyutlar (B genilii, A izdm ve h ykseklii) ve
kapasiteleri ile belirlenirler.

Derin kepelerin n az 65 lik bir ada kesilmi ve bylece nemli bir derinlik
salanmtr. Bu kepeler kuru ve serbest akl toprak, kum, tahl ve ince kmr gibi dkme
malzemelerin tanmasnda kullanlrlar. Derin kepelerde genilik 135 - 450 [mm], ykseklik
101 - 240 [mm] ve kapasite 0.75 14.5 [litre] arasnda deiir.

S tr kepelerin n azlan 45 lik bir a ile kesilmitir; bu nedenle kepe sdr. Bu
kepeler nemli, skabilir ve yava akl dkme malzemelerin tanmasnda kullanlrlar.
Kepenin alak duda ve sl, malzemenin boaltlmasn kolaylatrr. S kepelerde
genilik 160 - 450 [mm], ykseklik 100 - 285 [mm] ve kapasite 0.65 - 15 [litre] arasnda
deiir.

Derin ve s kepelerin tabanlar boaltmay kolaylatrmak amacyla silindirik yaplr. Bu
kepeler yalnz kepeleri aralkl dizilmi elevatrlerde kullanlrlar. Kepeler arasndaki a
uzakl 300, 400, 500 ve 600 [mm] dir.

V-kepeler yalnzca srekli boaltmak elevatrlerde ve ar, ktleli ve andrc malzemelerin
tanmasnda kullanlrlar. Bunlarda genilik 160-900 [mm], ykseklik 155 - 620 [mm] ve
kapasite 1.5 - 130 [litre] arasnda deiir. Kepe aral 160, 200, 250, 320, 400, 500 ve 630
[mm] dir.

Derin ve s kepeler preste baslma, 2 - 6 [mm] lik elik satan kaynak yapm veya dkme
demir ya da dvme elik olarak yaplrlar. V-kepeler kaynak yapm veya preste baslma
olabilirler. Andrc malzeme iin kullanlacak kepelerde abuk anmay nlemek zere,
dudaklar sertletirilir.

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Srekli Transport Sistemleri

126
Kepeli elevatrlerde ekme eleman olarak bir bant veya zincir kullanlr. Kauuk kaplanm
dokuma bantlar, bantl konveyrlerdekine edeerdedirler. Kepeler banda zel dz kafal
cvatalarla (ekil 7.8a) civatalanmlardr. Cvatann kafas, kepe arka duvarndaki bir oyua
girmitir. Bunun amac; bant, tepe kasna zerinden geerken cvata kafasnn kasnaa zarar
vermesini nlemektir. Bandn B
1
genilii, kepenin B geniliinden 35 - 40 [mm] fazla
olmaldr. Bandn kat says ise (genellikle drtten az olmamak zere) gerekli bant
dayanmna bal olarak hesaplanan bant ekme kuvvetine gre belirlenir. Kayn hesab
bantl konveyrlerde ki gibidir. Ancak, bu durumda bandn cvata delikleri nedeniyle
zayflad dikkate alnmaldr. Bant genilii B
1
= 150, 200, 250, 300, 400 ve 500 [mm] dir.
Elevatrlerde, elik telli bantlar da kullanlr.

Elevatrlerde kullanlan zincirler genellikle lamelli baklal burlu ve burlu makaral zincirler
olup zincir adm t = 100, 125, 160, 200, 250, 320, 400, 500 ve 630 [mm] dir. Kaynakl
yuvarlak baklal, dkme birleim ve ayrlabilir baklal zincirler daha seyrek kullanlrlar.
Dn eridi desteklenen eimli elevatrlerde lamelli baklal ve burlu makaral zincirler
kullanlr.

Kepeler, zincire kebentlerle veya zel biimdeki bakla levhalarna cvatalanarak veya
perinle balanrlar. 16 - 200 [mm] genilikteki kepeler iin, kepenin arka duvarnn
merkezine balanan (ekil 7.8b) tek zincir; 320 - 630 [mm] genilikteki kepeler iin
kepelerin arka (ekil 7.8b) veya yan duvarlarna (ekil 7.8c) cvatalanm ift zincir
kullanlr.


(a) (b)

(c)
ekil 7.8 Kepelerin balanmas

Bir dndrme elemannn (bant ya da zincir) seimi istenen elevatr kapasitesine, kaldrma
yksekliine ve tanan malzemenin trne baldr. Kauuklu bir dokuma bant, kepeleri ok
sk olmayan bir biimde tutar ve bu nedenle, bir zincirden ok daha az bir ekme kuvveti
uygular. Buna karlk, daha yksek bir hzla hareket edebilir ve andrc malzemeleri
tarken zincirden daha az anr. Yukarda saylan bu gerekelerden tr ilke olarak pudra ve

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Elevatrler

127
kk paral ve dk yma arlkl malzemelerin orta kaldrma yksekliklerine (25-40
[m]) ve yksek hzla tanmasnda bant kullanlr. Bantl elevatrlerde malzeme, alt bolme
(tabana) verilir ve buradan kepelenerek alnr. Zincirler ounlukla, ar ktleli malzemeleri
byk elevatrlere ve yksek kapasite ile (160 [m
3
/saat]) karmakta kullanlrlar. Ayrca
zincirler, kauuklu bir dokuma banda zarar verebilecek scak ve dier tr malzemelerin
tanmasnda kullanlrlar.

Elevatrlerin altrma birimi (ekil 7.9) genellikle tek gvdeli motor redktr biiminde
olup elevatrn st blmnde yer alr. Bantl bir elevatrn dndren kasnann ap, kay
kat saysna (i kayn kat says olmak zere normal olarak 125 - 150 i) bal olup genellikle
400, 500, 630, 800, 1000 ve 1250 [mm] deerinde alnr. Zincirli elevatrlerin zincir dilisinin
di says 4.75 75.5 [d/dak] arasndaki hzlarda 6, 8, 10, 12, 13, 14, 16 ve 20 alnr.

ekil 7.9 ift zincirli srekli kepeli elevatrn st blm ve altrma birimi

Elevatr durduu zaman hareketli parann ve kepelerin tehlikeli geri dnlerini nlemek
amacyla, altrma birimine freni eklenmitir. Bu grltsz alan bir kilit mandal,
dndren kasnan (ya da zincir dilisinin) miline taklm bir genileme makaras veya
elektrik motoruyla redktr giri mili arasndaki elastik kavramaya balanm bir santrifj
mandal durdurucu olabilir. Ar elevatrlerde solenoid fren kullanlabilir. Elevatrn st
tekne blmnde bakm ve onarmlar iin personel delikleri bulunur.

Elevatrlerde en ok kullanlan gerdirme dzenei tr vidal, yayl ve vidaldr. Baz
durumlarda kar arlkl gerdirme dzenei de kullanlr. Gerdirme dzenei kasnak (zincir

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Srekli Transport Sistemleri

128
dilisi) milinin yataklar zerinde bulunur ve alt teknenin yan duvarlarna balanmtr (ekil
7.10). Gerdirme stoku 200 - 500 [mm] arasnda deiir.

ekil 7.10 Bantl kepeli elevatrlerin alt tekne blm ve gerdirme dzenei

Bantl elevatrlerin gerdirme kasna tanan malzemenin kasnaa yapmasn nlemek iin,
genellikle zgara jantl yaplr. Gerdirme ve dndrme kasnaklar (zincir dilileri) genellikle
ayn apldr. Elevatr taban besleme haznesini tar. Islak yava akl malzemeler tanrken
besleme haznesi yksee yerletirilir ve hazne taban 60 lik ayla iner (ekil 7.11). Kuru ve
serbest akl malzemelerin tanmasnda ise hazne daha alak bir dzete yerletirir
ve tabann yapt a 45 dir. Tekne alt blmnn yan duvarlarnda bakm ve onarmlar
iin, kapakl personel delikleri bulunur.

Elevatr teknesinin ara blmleri 2-4 [mm] lik elik satan yaplr. Kenarlar boyunca ve
ularda kebent takviye ubuklar kullanlr. Standart blmler 2-2,5 [m] uzunlukta yaplrlar
ve birbirlerine cvatalarla balanrlar. Ara blmler, hareketli paray klavuzlamak ve ar
salnmlar nlemek iin, klavuzlarla donatlmlardr.

7.2.3. Kepeli Elevatrlerin Hesab

Elevatrn tr ve kepe biimi, ykselticinin zeliklerine ve istenen tama kapasitesine
bal olarak seilir. Bir kepeli elevatrn tama kapasitesi Q [t/saat], elevatr uzunluunun
her metresi

bana gerekli kepe kapasitesi

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Elevatrler

129

v
Q
a
i
o
6 , 3
= [l/m] (7.5)

dir. Burada,
i
o
Kepe kapasitesi [litre]
a Kepe aral [m].
Derin ve s kepelerde ( )h a 3 5 . 2 L = , srekli V-kepelerde a = h
h Kepe ykseklii [m]
v Bant veya zincir hz [m/s]
Ykn yma arl [t/m
3
]
Kepe ykleme verimi

En ok rastlanan malzemeler iin v hzlar ve ykleme verimleri Tablo 7.1de verilmitir.
Standart boyutlardaki kepeler iin, elevatr uzunluunun metresi bana kapasiteler Tablo
7.2de verilmitir.

Tablo 7.1 Kepeli elevatrlerin ana parametreleri
Hz v [m/s]
Dkme yk
zellikleri
Tipik ykler Elevatr tr
Kepe
tr
Kepe
ykleme
verimi
Bant Zincir
Kmr tozu
Dk hzl
arlkl boaltma
D 0.85 - 0.6-0.8
Pudra
(tlm)
imento, al,
fosfatl gbre
Yksek hzl
santrifj boaltma
D 0.75 1.25-1.8 -
Taneli ve kk
paral, orta
derecede
andrc
Hzar tala,
para kuru kil,
kmr, turba
Yksek hzl
santrifj boaltma
D 0.7-0.8 1.25-2.0 1.25-1.6
akl, cevher,
cruf
Dk hzl
ynlendirilmi
arlkl boaltma
V 0.7-0.85 0.8-1.0 0.8-1.0
Taneli ve kk
paral, yksek
derecede
andrc
Kum, kl,
toprak, ta
Yksek hzl
santrifj boaltma
D 0.7-0.8 1.6-1.8 -
Kmr
Dk hzl
ynlendirilmi
arlkl boaltma
V 0.6-0.8 - 0.6-0.8
Orta ve byk
paral, orta
derecede
andrc
Kesekler
halinde turba
Yksek hzl
santrifj boaltma
D 0.5-0.7 - 1.25-1.4
Orta ve byk
paral, yksek
derecede
andrc
Krma ta,
cevher, cruf
Dk hzl
ynlendirilmi
arlkl boaltma
V 0.6-0.8 - 0.5-0.8
Ktleli, krlgan,
krlarak kk
boyuta indirilmi
Odun kmr,
kok
Dk hzl
ynlendirilmi
arlkl boaltma
V 0.6 0.6-0.8 0.6-0.8
Toprak, slak
kum, slak
pudra, al
Yksek hzl
santrifj boaltma
S 0.4-0.6 1.25-1.8 1.25-1.6
Cruflu, toz ve
taneli slak
Islak kimyasal
maddeler,
kabartlm
turba
Dk hzl
arlkl boaltma
S 0.4-0.6 - 0.6-0.8

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Srekli Transport Sistemleri

130
Seilen kepelerin boyutlar, en byk parann a
max
boyutuyla uyumlu olmaldr. Kepe
izdmnn A deeri (ekil 7.8) u koulu salamaldr:

m a A
max
(7.6)

Burada m katsays, malzeme iinde a
max
boyutundaki paralar arlka % 10-25 orannda ise
m = 2 2.5; bu paralarn oran % 50-100 arasnda ise m = 4.25 4.75 alnr.

ekme kuvveti elevatr yrngesinin blmlerindeki direnler toplanarak hesaplanr.
Elevatrn hesabnda gz nne alnmas gereken zel durum, ykseltici tabanna ykleme
srasndaki kepeleme direncidir. Bu direncin deeri ampirik olarak belirlenir. nk bu
diren; tanan malzemenin zellikleri, kepe hz, kepe tr ve aralk kepelerle taban
duvarlar arasndaki boluklar, kepelerin ykleme verimi ve kepe ykleme yntemi gibi bir
ok etkene baldr.

Tablo 7.2 Elevatr birim boyu bana kepe kapasitesi
Derin kepeler S kepeler V kepeler
Kepe
genilii
B [mm]
Kepe
aral a
[mm]
Kepe
kapasitesi
i
o
[l/m]
Kepe
aral a
[mm]
Kepe
kapasitesi
i
o
[l/m]
Kepe
aral a
[mm]
Kepe
kapasitesi
i
o
[l/m]
135 300 0.75 - - - -
160 300 1.1 300 0.65 160 9.4
200 300 2.0 300 1.1 - -
250 400 3.2 400 2.6 200 18
350 500 7.8 500 7.0 250 31.2
450 600 14.5 600 15 320 50
600 - - - - 400 85
750 - - - - 500 134
900 - - - - 630 206

Elevatr parametrelerinin hesabnda genellikle ampirik formller kullanlr. Bu denklemler,
bir ykselticide ana diren ykn kaldrlmas iin gerekli g olduundan, gerek deerlere
yakn sonular verirler. Dey elevatrlerde, ekme elemannn en yksek statik gerginlii
S
max
dzgn hareket iin

(
0 1 max
15 . 1 q K q H S + = ) (7.7)

ile yaklak olarak hesaplanr. Burada
H Ykn kaldrld ykseklik
q Elevatrn metresi bana birim arlk [kg/m] (denklem (3.1))
q
o
Bant veya zincirin kepeli olarak birim arl [kg/m]
K
1
Harekete ve dndrme eleman ile kepelerin st ve alt kasnaklardaki (veya
zincir dililerindeki) bklmelerine kar direnleri ve ykn kepeleme
direncini gz nne alan katsay (Tablo 7.3)






Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Elevatrler

131
Tablo 7.3 Ortalama K
1
, K
2
ve K
3
deerleri
Elevatr tr
Bant Tek zincir ift zincir
Kepe trleri (Sekil 7.8)
Derin
ve s
V
kepe
Derin
ve s
V
kepe
Derin
ve s
V
kepe
Tama
kapasitesi
Q [t/saat]
K
2
katsays
<10 0.6 - 1.1 - - -
10-25 0.5 - 0.8 1.1 1.2 -
25-50 0.45 0.6 0.6 0.85 1.0 -
50-100 0.4 0.55 0.5 0.7 0.8 1.1
>100 0.35 0.5 - - 0.6 0.9
K
1
2.5 2.0 1.5 1.25 1.5 1.25
K
3
1.6 1.1 1.3 0.8 1.3 0.8

q
o
deeri; imalat artnamelerinden veya tasarm verilerinden alnabilir veya aadaki
denklem kullanlarak hesaplanr:

Q K q
o 2
= (7.8)

Burada yer alan K
2
deerleri de Tablo 7.3ten alnabilir.

Yksek hzl zincirli elevatrlerde en yksek teorik S
teor
ekme etkisi, hesaplanan statik ve
dinamik ekme kuvvetlerinin toplamna eittir. Bantl elevatrler iin en yksek ekme
kuvveti (bant gerginlii), bandn kaymasn nlemek zere S
max
= S
ger
eitliini salamaldr.
Zincir veya bant dayanmnn hesabnda en yksek teorik ekme kuvveti alnr.

Dey elevatrlerin dndrme milinde gerekli motor gc (altrma dzeneindeki kayplar
ihmal edilirse), yaklak olarak aadaki denklemden hesaplanr:

( v K K
QH Hv q K QH
N
o
o 3 2
3
15 , 1
367 367 367
15 , 1
+ = + ) [kW] (7.9)
Yk kaldrmak iin tketilen g (1.15 deerine eit olan emniyet katsaysn da ierir),
yukardaki denklemin birinci blmnden, hareketli parann srtnme direnci ise ikinci
blmden belirlenir. K
3
katsaysnn yaklak deerleri Tablo 7.3te verilmitir. G aktarma
dzeneindeki kayplar kullanlacak motorun seiminde hesaba katlr.

7.3. KEFEL ELEVATRLER

Kefeli elevatrler birim ykleri (variller, kutular, paketler ve makina paralar) kaldrmakta
kullanlrlar.

Kefeli elevatrler (ekil 7.11a ve c) dey veya eimli (ekil 7.11b) olabilirler. Bunlarda, st
ve alt zincir dilileri evresinde dnen iki sonsuz zincir vardr. Yke uygun biim verilmi
olan yk tayclar (kefeler) belli aralklarda bu zincirlere cvatalanmtr. Baz tasarmlarda,
taycy emek ve yk ykselen eritte boaltmak iin bir saptrma zincir dilisi (ekil
7.11c) kullanlr.

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Srekli Transport Sistemleri

132

ekil 7.11 Kefeli elevatrler

Tayclarn (kefeler veya raflar) ykleme ve boaltmas elle veya otomatik olarak yaplr.
Silindirik ykler, eik bir dzlemde yuvarlanabilmeleri, zgaral bir masadan yine zgaral bir
kefeye veya rafa aktarlmalar ve bunun tersi ilemin kolayca yaplabilmesi nedenleriyle,
otomatik ykleme ve boaltmaya ok elverilidirler. Ykler genellikle dndrme elemannn
st zincir dilisinden ayrld noktada boaltlrlar (ekil 7.12).

Tayclar, yke uygun olmak zere dz veya erisel kefeler biiminde (ekil 7.12a)
olabilirler. Baz durumlarda, boaltmay kolaylatran deviricilerle (ekil 7.12b) donatlrlar.
Bu deviriciler taycnn elevatrn ykselen eridi boyunca herhangi bir noktasnda
boaltlmasna izin verirler ve bunlara, boaltma noktalarna yerletirilmi kulaklarla kumanda
edilir. Deviriciler yay etkisiyle ilk durumlarna dnerler.

Kefeli elevatrlerin dndrme elemanlar olarak lamelli baklal, birleim, burlu ve burlu
pernolu zincirler, baz durumlarda ise tmyle dkm zincirler kullanlr. Bu ykselticiler
alak hzl ykseltici tr olup hzlar 0,2-0,3 [m/s] arasnda deiir. Kefeli elevatrlerin
parametreleri (3.16) ve (3.19) denklemlerinde elde edilir.


ekil 7.12 Kefeli elevatrlerin kefeleri

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Elevatrler

133
ekme kuvveti, allm yolla hesaplanr. Hesaplar yaplrken zincirin sabit klavuz yataklar
zerindeki srtnme kayplar dikkate alnmaldr. Yk, zincirden belli bir uzaklktaki
konsollar zerinde tandndan sabit klavuz yataklar zerindeki srtnme kayplar bu
elevatrlere zeldir. Kefe zerindeki ykn arl G [kg], kefe ve yk arlk merkezlerinin
zincir eksenine uzakl l [m] ve kefenin zincire baland noktalar arasndaki uzakl b [m]
alnarak ve zincir gerginliinin etkisi ihmal edilerek; kefenin balant noktalarnda klavuz
yatak zerindeki basn:

b
l G
P = (7.10)

dr. Her tayc zerindeki ek srtnme direncinin deeri

w
b
Gl
w P W
ek
= =
2
2 (7.11)

bulunur.Burada, w zincirin klavuz yataklar zerindeki hareketine kar diren katsaysdr.
Eer elevatr ekme zincirleri, hareketli makaralar ile donatlm ise w deeri (3.35)
denklemi ile belirlenir. Zincirde hareketli makaralar bulunmuyor ve klavuz yataklar zerinde
kayyorsa 35 . 0 25 . 0 L = = w alnr. Zincirin klavuz yataklar zerindeki srtnme katsays
ile gsterilmitir.

7.4. DNER TABLALI ELEVATRLER

Dner tablal elevatrler (ekil 7.13a ve b), eitli birim ykleri kaldrmakta ve indirmekte
kullanlrlar. Kefeli elevatrler ile dner tablal elevatrler arasndaki ana ayrlk,
kefeli ykselticilerin yk tayclara rijit olarak balanm, dner tablallarn ise zincire
mafsall ve ekseni evresinde serbeste dnen tablalar olmasdr. Bu yap ykn inen erit
boyunca herhangi bir noktada boaltlmasn mmkn klar

(a) (b)
ekil 7.13 Dner tablal elevatrler

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri
Srekli Transport Sistemleri

134
Dner tablal elevatrler, dner tablal konveyrlerden yalnzca yrnge profili bakmndan
ayrlrlar: Elevatrler ykleri yalnzca dey olarak tarlar oysa konveyrler onlar birbiri
arkasndan gelen dey ve yatay blmlerde tarlar. Kitaplar gibi hafif ykler iin bir dner
tablal elevatrde konsollu raflara balanm tek zincir yeterli olabilir (ekil 7.13b).

Paketlenmi kitaplarn tanmasnda kullanlan tek zincirli bir tablal elevatr ekil 7.14de
gsterilmitir. Her katta elektriksel olarak kontrol edilen otomatik ykleme ve
boaltma dzenekleri vardr. Dmeye basnca ykleme dzeneinin ykl (zgaral)
tablas devreye girer. Yk, inen atall tepsiden alnr.



ekil 7.14 Zincirli tepsili elevatr

Yk alndktan sonra, tabla otomatik olarak ilk durumuna dner. Boaltma noktasnda bir
kumanda iareti tablay dndrr ve inen tepsi tarafndan kendi zerine braklan yk almas
iin devreye sokar. Yk, eik tabladan bir masural konveyre alnr ve yerine gnderilir,
tabla da balang konumuna geri dner.

Dr smail GERDEMEL
gerdemeli@itu.edu.tr MAK534 - Srekli Transport Sistemleri