YNETC ZET 15

EXECUTIVE SUMMARY 20
Blm 1 GR 25
Blm 2 EYLEM PLANININ YAPISI VE GELME EKSENLER 26
Blm 3 GELME EKSENLER KAPSAMINDAK EYLEMLER 27
Eksen 1: Blgede istihdamn artrlmas ve gn yavalatlmas amalarna ynelik olarak
yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularndan bir ara olarak istifade edilmesi 27
Eylem 1.A. Ara elemanlar bata olmak zere nitelikli insan gc yetitirilmesi iin orta
retim seviyesinde programlar uygulanmas 28
Eylem 1.B. Yenilenebilir enerji teknolojileri alannda alacak ara eleman yetitirilmesi
iin niversite bnyesinde programlar oluturulmas 29
Eylem 1.C. Yenilenebilir enerjiye ynelik ekipman ve malzeme retimi ile ilgili sanayi
yatrmlarnn ilave teviklerle desteklenmesi 30
Eylem 1.D. Kamu binalarnn Bayndrlk ve skn Bakanlnn Binalarda Enerji
Performans Ynetmeliinde belirtilen standartlar erevesinde
iyiletirilmesi iin bir program oluturulmas 32
Eksen 2: Blgeye salanan sosyal ve ekonomik yardmlara yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii
konularnn dhil edilmesi 35
Eylem 2.A. Gelir seviyesi dk, elektrik tketimi aylk 100 kWh ve alt olan vatandalara
elektrik giderlerine ilikin yardm salanmas ve enerji tasarrufu ampul
datlmas 35
Eylem 2.B. Elektrik d enerji ihtiyalarnn karlanmasnda (alan stma-soutma,
su stma, piirme, vb.) yenilenebilir enerji kullanlmasnn ayrca ve zel
olarak desteklenmesi 36
Eksen 3: Blgedeki endstriyel kapasitenin srdrlebilir kalknma yaklamyla gelitirilmesi ve
sanayinin rekabet gcnn artrlmas 38
Eylem 3.A. Sanayide ihtiya duyulan s retimi iin gne enerjisi kaynakl imknlarn
deerlendirilmesi 38
Eylem 3.B. Sanayide enerji verimlilii potansiyelinin tespit edilmesi, bu potansiyeli
deerlendirmeye ynelik nlemlerin uygulamaya konulmas 39
Eylem 3.C. Blgedeki sanayi tesisleri tarafndan binalara ynelik s pompas ve elektrik
retimi amal Stirling motoru retilmesi iin bir program yrtlmesi 42
Eylem 3.D. Blgedeki sanayi tesislerinde gne enerjisiyle alan sulama pompas retimi
iin n deerlendirme, pazar aratrmas ve hazrlk almalarnn yaplmas 43
Eksen 4: Blgedeki tarmsal potansiyelin yksek oranda deerlendirilmesi iin yenilenebilir enerji
uygulamalarnn desteklenmesi 45
Eylem 4.A. Gne enerjisiyle alan sulama pompalarnn tarm sektrndeki
kullanmnn artrlmas iin almalar yrtlmesi 45
indekiler
Eylem 4.B. Biyoktle kaynakl (pamuk ve buday artklar bata olmak zere) s ve
elektrik retimi imknlarnn incelenmesi ve deerlendirilmesi 47
Eylem 4.C. Hayvansal atklardan biyogaz ve elektrik retimi imknlarnn
deerlendirilmesi, bu alanda kamu imknlaryla pilot projeler yaplmas 49
Eksen 5: Blgedeki turizm tesisleri iin yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii uygulamalarnn
gelitirilerek bu uygulamalarn turizm politikalarna entegre edilmesi ve yeil turizm
anlaynn yaygnlatrlmas 52
Eylem 5.A. Otellerde gne destekli soutma ve stma sistemlerinin yaygnlatrlmas,
bunun iin gerekli desteklerin salanmas 53
Eylem 5.B. Otellerde ve dier turistik tesislerde enerji verimlilii ettleri yaplmas ve
uygulanacak projelerle enerji sarfyatnn drlmesi 55
Eylem 5.C. Blgedeki otellerin yeil tesis kapsamnda markalatrlmas, turistik
meknlarda gne enerjisi kullanmnn yaygnlatrlmas ve yeil turizm
yaklamnn yurtd tantmnn desteklenmesi 56
Eksen 6: Blgedeki yeil elektrik imknlarnn hayata geirilmesi iin koordineli ve ok ynl
bir alma balatlmas 59
Eylem 6.A. Blgenin elektrik retimine elverili gne potansiyelinin daha doru tespit
edilmesi iin blgeye zg bir gne atlas hazrlanmas ve verilerin analizi 59
Eylem 6.B. Gne enerjisinden elektrik retecek bir santral kurulumu iin kamu
sektrnn ynlendirmesi ve koordinasyonunda fzibilite almalarna
balanmas 61
Eylem 6.C. Rzgr projelerinin yatrmc ilgisini ekebilmesi iin, Blgedeki rzgr
enerjisi kullanm potansiyelinin belirlenmesi ve kk ve orta lekli
trbinlerin uygulama imknlarnn aratrlmas 62
Eylem 6.D. EE eliyle yrtlmekte olan pompaj depolamal HES almas sonularna
gre Blgede pompaj depolamal sisteme uygun santraller iin n etdler
yaptrlmas 63
Eylem 6.E. Kamu elinde bulunan Blgedeki HESlerin rehabilitasyon ihtiyalarnn EA
koordinasyonunda belirlenmesi ve bununla ilgili gerekli yatrmlarn yaplmas 64
Eylem 6.F. Oluturulacak yeni kapasitenin salkl biimde tanabilmesi iin elektrik
iletim altyapsnn glendirilmesi 65
Eksen 7: Yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularnda Blgede bilimsel, kurumsal ve
teknolojik kapasitenin artrlmas 68
Eylem 7.A. Bilimsel aratrmalar yapacak ve bu aratrmalar sanayi uygulamalarna
dntrecek bir mkemmeliyet merkezinin kurulmas 68
Eylem 7.B. niversitelerin yenilenebilir enerji konusunda ileri yurtd aratrma
kurumlar, niversite ve enstitlerle ilikilendirilmesi ve ortak projeler
gelitirilmesi 69
Eylem 7.C. Blgede enerji verimlilii danmanlk (EVD) irketlerinin kurulmas ve yetki
mracaat yapmasnn tevik edilmesi ve bu irketlerin ivedilikle faaliyete
geirilmesi 70
Eylem 7.D. Yenilenebilir enerji alannda yatrm yapmak isteyen giriimcilerin
desteklenmesi iin eitim programlar ve danmanlk hizmetleri verilmesi 71
Eksen 8: Blgede yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularna ynelik bir bilinlendirme
seferberliinin balatlmas 73
Eylem 8.A. Binalarda enerji verimlilii uygulamalarn yaygnlatrabilmek iin il
merkezlerinde gsterim projeleri yaplmas 73
Eylem 8.B. Krsal alanlarda gne ocaklar ve frnlarnn kullanm iin almalar
yrtlmesi 75
Eylem 8.C. Elektrikli ev aletlerinin verimli kullanm iin bilinlendirme almalarnn
yaplmas 76
Eylem 8.D. Elektrik kayp-kaak oranlarnn drlmesi iin bilinlendirme
almalar yaplmas 77
Eylem 8.E. ebekeden uzak blgelerde ebekeden bamsz alan mini rzgr
santrallerinin yaygnlatrlmas iin almalar yrtlmesi 78
Eksen 9: dari, yasal, fnansal ve brokratik engellerin tespit edilmesi ve giderilmesi 80
Eylem 9.A. Ulusal mevzuat gerei uygulanmasnda glkler bulunan konular
tespit edecek, bunlar iin zm yollar gelitirecek bir sreli alma
grubu kurulmas 80
Eylem 9.B. Yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii alanlarnda banka ve zel fnans
kurulular tarafndan salanan avantajl kredilerin Blgede tantlmas ve
potansiyel kullanclarla buluturulmas iin bir sreli alma grubu kurulmas 80
Eylem 9.C. Blgeye zg tevik ve destekleme mekanizmalar iin gerekli dzenleme
ihtiyalarn tespit etmek zere bir alma yrtlmesi 81
Eksen 10: Faaliyetlerin izlenmesi ve koordinasyonun salanmas 83
Eylem 10.A. GAP daresi Bakanl bnyesinde bir Eylem Plan zleme-Deerlendirme
birimi oluturulmas 83
Eylem 10.B. Blgedeki Kalknma Ajanslarnn Eylem Plan kapsamndaki rol ve
sorumluluklarnn tanmlanmas, planlama, uygulama ve izleme srelerine
dhil edilmesi 84
Eylem 10.C. Valilikler, il zel idareleri ve belediyelerin Eylem Plan kapsamnda
salayabilecekleri katklarn tespit edilmesi 84
Eylem 10.D. Sanayi ve ticaret odalar, meslek odalar ve dier sivil toplum kurulularnn
srece dhil edilebilmesi iin GAP daresi Bakanlnda bir koordinasyon
ekibinin kurulmas 84
Gelime Eksenleri Kapsamndaki Eylemler ve Hizmet Ettikleri Politikalarla Dorudan likileri 86
7
BESD: Beyaz Eya Sanayicileri Dernei
ATOM: ok Amal Toplum Merkezi
DPT: Devlet Planlama Tekilat Mstearl
DS: Devlet Su leri Genel Mdrl
EBRD: Avrupa Yeniden Yaplanma ve Kalknma Bankas
EE: Elektrik leri Ett leri daresi Genel Mdrl
EPDK: Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu
EA: Elektrik retim A..
EV: Enerji Verimlilii
EVD: Enerji Verimlilii Danmanlk [irketleri]
GAP: Gneydou Anadolu Projesi
GAP BK: Gneydou Anadolu Projesi Blge Kalknma daresi Bakanl
GEF: Kresel evre Fonu
HES: Hidroelektrik Santrali
BBS: statistiksel Blge Birimleri Snfandrmas
KUR: Trkiye Kurumu
JICA: Japonya Uluslararas birlii Ajans
KFW: Alman Kalknma Bankas
KOSGEB: Kk ve Orta lekli letmeleri Gelitirme ve Destekleme daresi
Bakanl
MEB: Milli Eitim Bakanl
OSB: Organize Sanayi Blgesi
SODES: Sosyal Destek Program (DPT)
STB: Sanayi ve Ticaret Bakanl
TEDGEM: Tarm Bakanl Tekilatlanma ve Destekleme Genel Mdrl
TEA: Trkiye Elektrik letim A..
TEP: Ton Edeer Petrol
TEPCO: Tokyo Elektrik Enerjisi letmesi
TGB: Teknoloji Gelitirme Blgesi
TKB: Trkiye Kalknma Bankas A..
TSKB: Trkiye Sna Kalknma Bankas A..
TK: Trkiye statistik Kurumu
UNDP: Birlemi Milletler Kalknma Program
VAP: Verimlilik Artrc Proje
YE: Yenilenebilir Enerji
YPK: Yksek Planlama Kurulu
Ksaltmalar
9
Hkmetimiz GAP Blgesinde; istihdamn artrlmas, yksek katma deerli retim
biimlerinin yaygnlatrlmas, retimde eitliliin salanmas, blgenin ulusal ve
uluslararas pazarlara entegrasyon srecinin kolaylatrlmas, blge rn ve hizmetleri
iin olumlu bir marka imajnn oluturulmas ve blgenin potansiyelleri dorultusunda
zellikle tarmsal sanayinin ve turizmin gelitirilmesinin desteklenmesi konularna zel
bir nem vermektedir. Bu anlayla, zellikle son be yllk dnemde, blgesel kalknmay
salamak zere nemli yapsal dnmler gerekletirilmi, hkmetimiz tarafndan
blgede zel program ve projeler uygulanmaya balanmtr. Sayn Babakanmz
tarafndan 2008 ylnda Diyarbakrda aklanan Gneydou Anadolu Projesi Eylem
Plan, sz konusu yeni program ve projelere rehberlik edecek nemli bir ereve
oluturmu, bu sayede blge yeni bir ivme ve heyecan yakalamtr. GAP Eylem Plannn
arkasndaki kararllk ve azimle, Hkmetimiz yeterli fnansmann salanmasna ynelik
zel dzenlemeler de yapmakta ve dnyaya rnek tekil eden gurur verici bu projenin
meyvelerinin en ksa srede alnmas amacyla youn aba sarf etmektedir.
GAP Blge Kalknma daresi Bakanl tarafndan UNDP teknik destei ile yrtlen
Gneydou Anadolu Blgesi Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii Projesi de GAP
Eylem Plan erevesinde ortaya km nemli bir projedir. Projenin odanda Blgede
istihdamn artrlmas ve gn yavalatlmas amalarna ynelik olarak yenilenebilir
enerji ve enerji verimlilii konularndan bir ara olarak istifade edilmesi gibi, istikrarl bir
ekonomik ve sosyal yapy temin edecek bir ama bulunmaktadr. Bu sayede; bir taraftan
Gneydou Anadolu Blgesinin sahip olduu zengin yenilenebilir enerji potansiyelini
sektrel bir frsata dntrerek bu yrede yaayan insanlarmzn gelir dzeyini
ykseltmek, dier taraftan enerji verimliliinde nc uygulamalarla blgede yaam
kalitesini iyiletirmek mmkn olabilecektir. Yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii ile
ilgili yaplacak yatrm ve giriimlerin istihdama olumlu katksna ynelik dnyada ok
sayda rnek bu beklentileri anlaml klmaktadr.
Gneydou Anadolu Blgesi Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii Projesi Eylem
Plan; yukarda belirtilen hususlar, blgesel kalknmann ok boyutlu yaps iinde net ve
uygulanabilir bir ereveye oturtmak amacyla hazrlanmtr. Bu plan, birok ulusal kurum
ile, sz konusu alanlarda ulusal ve uluslararas dzeyde hakl bir n sahibi olmu birok
akademisyen ve uzmann olduka meakkatli ve bir o kadar da vizyoner almalarnn
eseridir. Eylem Plan; yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularnda bir taraftan
igc piyasalarna ve halkmzn gnlk kullanmna ynelik faaliyetler ve yatrmlar
ngrmekteyken, dier taraftan da yenilenebilir enerjinin sanayi, hizmet (turizm) ve tarm
sektrleri ile btnlemesini hedefemektedir. Eylem Plannn uygulama aamasnda ise
tm bu sektrlere ynelik tetikleyici ve tekrarlanabilir giriimlerin ve rnek uygulamalarn
hayata geirilmesi planlanmaktadr.
Plan, GAP Blge Kalknma daresi koordinasyonunda; Enerji Bakanl, Elektrik
leri Ett daresi Genel Mdrl, Tarm ve Kyileri Bakanl, Sanayi ve Ticaret
Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl gibi bir ok kamu kurumu ve yerelde de Kalknma
Ajanslarmz ile yakn bir ibirlii ierisinde yrtlecektir Gneydou Anadolu Blgesi
Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii Eylem Plan, belirtilen zellikleri ve ok eksenli
yaps ile, 2008 ylnda aklanm olan GAP Eylem Plannn byk bir titizlik ve
ballk ile srdrldnn en nemli kantlarndan birisi olduu kadar, Hkmetimizin
Blgenin potansiyeline ve inkiafna olan inancnn da gl bir gstergesidir.
Ulusal ve blgesel dinamikler erevesinde, ancak uluslararas ynelimler de dikkate
alnarak ekillendirilen bu ok eksenli Eylem Plannn blgemize ve lkemize hayrl
olmasn diler, bata GAP Blge Kalknma daresi Bakanl olmak zere, emei
geenleri tebrik ederim.
CEVDET YILMAZ
DEVLET BAKANI
11
Bakanlmz tarafndan UNDP teknik destei ile yrtlen Gneydou Anadolu Blgesi
Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii Projesi, 2008 de aklanan GAP Eylem Plan
dorultusunda ve sistematik bir strateji erevesinde yrtlmektedir. rnek ve nc
uygulamalarla, GAP Blgesinde ekonomik gelime, rekabet edebilirlik ve istihdamn
arttrlmasnda yenilenebilir enerji ve enerji verimliliinin bir ara olarak kullanlmasn
ngrmektedir.
Projenin en nemli zelliklerden biri Sistematik ve istikrarl politika ve stratejiler
dorultusunda yrtlmesidir. Proje fkri; 2007 yl Ekim aynda yaynlanan Gneydou
Anadolu Blgesi iin hazrlanm olan Rekabet Gndemi Raporu ile ortaya ktktan sonra;
2008 de aklanan GAP Eylem Plan ile bir strateji ve yol haritas oluturulmasnn yolu
almtr. Bu dorultuda Proje resmen 01 Kasm 2009 tarihinde balatlmtr. Proje ekibi
ncelikle blgenin enerji bilanosunu ve potansiyelini detayl bir ekilde irdeleyerek; bir
durum tespiti raporu hazrlamtr. Daha sonra blgesel ve ulusal paydalardan salanan
katk ve grler dikkate alnarak; kapsaml bir strateji belgesi oluturulmutur.
Gneydou Anadolu Blgesi Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii Projesi Eylem
Plan yukarda belirtilen aamalar takiben; GAP Rekabet Gndemi ile GAP Eylem
Planna titizlikle sadk kalnacak erevede hazrlanmtr. Plann hazrlanmasnda ok
sayda ulusal ve uluslararas uzman grev alm ve Blgesel zeminde srdrlebilirlikten
balayarak, uluslararas rekabet gc oluturma aamasna kadar uzanan ok eksenli bir
uygulama sistematii oluturulmutur. Dier bir ifadeyle; bir taraftan blgesel zeminde
uygulanabilir ve srdrlebilir teknolojiler irdelenirken, dier taraftan uluslararas
seviyede rekabet gc oluturmak amacyla, yeni teknoloji ve frsatlar da gz ard
edilmemitir.
Gneydou Anadolu Blgesi Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii Projesi Eylem
Plan nn bir dier nemli zellii ise; blgedeki mevcut altyap ve sektrel dinamikleri
entegre edecek bir yaklamla hazrlanmasdr. Bu dorultuda; yenilenebilir enerji destekli
uygulamalara ynelik baz teknolojileri blgede retmenin yannda; tarm, tekstil ve
turizm gibi blgede nc sektrlerle entegre alabilecek teknolojilerin yaygnlatrlmas
ynndeki aamalar da belirlenmitir.
Gneydou Anadolu Blgesi Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii Projesi Eylem
Plannn hazrlanmasnda emei geenleri tebrik eder; blgemiz, lkemiz ve temiz evre
arayndaki tm insanlk iin faydal olmasn dilerim.
SADRETTN KARAHOCAGL
GAP BLGE KALKINMA DARES BAKANI
Uluslararas yurttalk ruhuyla Birlemi Milletlerin kurulmasndan bu yana tam 65
yl geti. O gnden beri karlatmz zorluklar byk lde deiti: 65 yl nce
iklim deiiklii konusunda farkndalk lyok denecek kadar azd; gnmzde ise iklim
deiiklii hem kresel bir tartma konusu hem de insanlk iin byk ve zorlu bir
grevdir. Mcadele ettiimiz yoksulluk yeni biimlere brnmtr. Bu trden zorlu
grevlerin kresel apta eylem gerektirdiini sylememe tabii ki gerek yoktur. Ancak,
hibir kresel eylem, ulusal ve hatta bugn bizleri burada bir araya getiren yerel
giriimlerle desteklenmedike baarl olamaz.
Gneydou Anadolu Blgesi iin Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii Eylem Plannn
uygulamaya konulmas, sadece Blgenin rekabet gcn ykseltecek ve iklimle uyumlu
kalknmasn artracak blgesel bir aba deil, ayn zamanda kresel boyutta yoksulluk
ve iklim deiiklii ile mcadelemize de nemli katklar yapabilecek bir giriim olmas
nedeniyle, nemli bir dnm noktasdr.
Kasm 2007de, GAP Blge Kalknma daresi Bakanl ile yakn ibirlii halinde
ve Avrupa Birliinin mali ve teknik desteiyle oluturulan Rekabet Gndemini
balatmtk. O tarihte Rekabet Gndemi sadece bir rapordu ve ok kolay biimde rafa
kaldrlabilecek raporlardan biri olabilirdi. Ancak bugn Trk Hkmeti, yerel paydalar
ve tm ortaklarmzn kendilerini srekli olarak adamalar sayesinde Rekabet Gndemi,
Hkmet, uluslararas toplum ve yerel paydalarn birbiriyle uyumlu eylemleri yoluyla
sonular yaratmaktadr. Artk gnmzde sadece stratejilerden bahsetmekle kalmyor,
ayn zamanda eylemlerden de bahsediyoruz.
Gneydou Anadolu Blgesi iin Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii Eylem Plan,
nemli zellii bnyesinde barndryor: btnsellik, leklenebilirlik ve yinelenebilirlik.
Eylem Plan, enerjiye ilikin konular daha geni bir kalknma balamna oturttuundan
dolay bir btndr. Eylem Plan eksenlerinden birisi, enerji verimlilik nlemlerini ve
yenilenebilir enerji kaynaklarn, istihdam artrma arac olarak kullanmay hedefiyor.
Eylem Plannn baka bir ekseni ise, enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji konularnn
sosyal destek dzenleriyle btnletirilmesini ngryor. Gnmzdeki zorlu grevler
btnselci bir yaklam gerektiriyor ve ite bu Eylem Plan, byle bir yaklamn nasl
uygulanabileceinin ak bir yansmasdr. Aksi halde, birbiriyle balantl olan kalknma
sorunlar, etkili biimde zlemez.
Eylem Plan, Gneydou Anadolu Blgesinin ihtiyalar, dinamikleri ve mevcut
deerleri dikkate alnarak kurgulanmtr; ancak bu durum, gelitirilen Eylem Plannn
yinelenebilir bir model olmasn engellemiyor. Plandaki eylemlerin ou, sadece
Trkiyenin dier blgelerinde uygulanabilir olmakla kalmayp, ayn zamanda, dnyann
dier yrelerinde de uygulanabilecektir. Birlemi Milletlerin kresel kalknma a olarak
bizler, yinelenebilir modeller yaratmaya, karlan dersleri tm dnyaya yaymaya ve
insanlara yeni bilgiler salamaya byk nem veriyoruz. Trkiyenin gelien bir ba
lke ve Gney-Gney birliinin nemli bir kolaylatrcs olarak gittike glenen
rol ve pozisyonu, Trkiye ile ortak giriimlerimizdeki yinelenebilirliin nemini bir kez
daha ortaya koyuyor. UNDP ile Trk Hkmetinin ortak giriimleri, birok lke ve blge
iin ilham kayna oldu. rnein, Gneydou Anadolu iin Rekabet Gndemi hakknda
ayrntl bilgi edinmek isteyen Msr heyetlerini ard arda arladk. Kiisel grme gre,
bu Eylem Plan, daha birok eye ilham kayna olacaktr.
13
Devam eden ballklarndan dolay GAP Blge Kalknma daresi Bakanlna ok
teekkr ediyorum. Devlet Planlama Tekilatnn deerli Uzmanlar, Eylem Plannn
oluturulmasnda bizim ekibimize byk destek verdiler; burada onlara kranlarm
sunuyorum. Ayrca, bu Eylem Plannn temelini tekil eden Rekabet Gndemine
verdikleri destek iin Avrupa Birliine de teekkr etmek istiyorum.
Kendi amzdaki en byk zorlu grevlerden bir tanesiyle kar karyayz; el
birliiyle bunlarn stesinden gelmek hepimizin grevidir. Gneydou Anadolu Blgesi
iin Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii Eylem Plannn uygulamaya konulmas,
zorluklarla mcadelemizde bizlere umut vererek, azmimizi glendiriyor. Katkda
bulunan herkesi ayr ayr kutluyorum.
ULRIKA RICHARDSON-GOLINSKI
BRLEM MLLETLER KALKINMA PROGRAMI DAM TEMSLC YARDIMCISI
15
Dokuzuncu Kalknma Plannda ekonomik bymenin ve sosyal kalknmann istikrarl bir
yapda srdrlmesinin temini iin belirlenen stratejik gelime eksenleri arasnda, Blgesel
Gelimenin Salanmas zel bir konuma sahiptir. Gneydou Anadolu Projesi (GAP) ise 9
ilin (Adyaman, Batman, Diyarbakr, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, anlurfa ve rnak) yer
ald Gneydou Anadolu Blgesinde uygulanan Trkiyedeki en nemli blgesel gelime
projesidir.
2008 ylnda yaymlanan ve Blgedeki sosyo-ekonomik gelime iin atlacak admlar tespit
eden GAP Eylem Plannda (2008-2012) u tespite yer verilmektedir:
sizlik, nitelikli igcnn yetersiz oluu, eitim altyapsnn yetersizlii, nfusun eitim
dzeyinin dkl, salk altyapsnn ve hizmetlerinin yetersizlii, ime ve kullanma
suyuna eriimdeki skntlar, krsal altyapnn tamamlanamam olmas, sanayi ve enerji
altyapsnn yetersizlii ve blge iinde sermaye birikiminin salanamamas, GAP
Blgesinin en nemli sorunlar olmaya devam etmektedir.
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Kullanm ve Enerji Verimliliinin Artrlmas Projesi
kapsamnda hazrlanan almada yukarda zikredilen tespit esas alnm; enerji ile ilgili
hususlarn istihdam, nitelikli igcnn gelitirilmesi, refah dzeyinin artrlmas, altyapnn
iyiletirilmesi ve blgeye yatrmc sermayenin ekilmesi gibi ekonomik ve sosyal konularla
birlikte deerlendirilmesine zen gsterilmitir.
GAP YEEV Eylem Plannn temel zellii ve yaklam felsefesi btnleik uygulama esasna
dayaldr. Zira bu tr bir eylem plannn etkisinin maksimum seviyede gzlemlenebilmesi iin
konuya btnsel bir bak as dolaysyla da btnleik bir uygulama mantyla yaklalmas
gerekmektedir.
Bu nedenle, proje erevesinde nerilen YE ve EV projelerinin sadece bu Blgede teknik ve
ekonomik uygulanabilirliinin test edilmesi deil, ayn zamanda, btnleik bir yaklamla,
sanayi, hizmet, turizm, tarm sektrlerinde; rekabetilik, istihdam, eitilmi igc, artan
aratrma kapasitesi gibi ek deerlerle kaldra etkisi yaratmas amalanmtr.
Trkiyede birincil enerji arz artmakla birlikte, retimin tketimi karlama orannda
bir gelime gzlenmemektedir. 2008 ylnda %28,0 ve 2009 ylnda %29,5 olan retimin
tketimi karlama orannn, 2010 ylnda da benzer bir seviyede kalaca ngrlmektedir.
Bu veriler, Trkiyenin birincil enerji arznda da bamllnn %70ler seviyesinde
olduunu gstermektedir. Ayn durum elektrik retimi iin de geerli olup, Trkiyede retilen
elektriin yarsndan fazlas ithal birincil enerji kaynaklarndan (byk lde doal gazdan)
salanmaktadr.
Dier yandan, Trkiyede 1990 ylnda 170 milyon ton CO2 edeeri olan sera gaz emisyonu,
2007 ylnda 372 milyon ton CO2 edeere ykselmitir. Bu artta elektrik retiminden
kaynaklanan emisyonlar nemli bir rol oynam, ayn dnem zarfnda sz konusu emisyonlar
%233 art ile 30dan 100 milyon ton CO2 edeerine kmtr. Yani elektrik retimi kaynakl
sera gaz emisyonunun toplam emisyon iindeki pay 1990 ylnda %17 iken, 2007 ylnda
%27ye ykselmitir.
Gerek enerji arznda da bamllnn azaltlabilmesi gerekse elektrik retimine bal
karbon emisyonlarnn makul seviyelerde tutulabilmesi iin, tamamen yerli bir kaynak olan
yenilenebilir enerji kaynaklarnn en yksek oranda deerlendirilmesi gerekmektedir.
Trkiyede yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik retimi byk lde hidrolik kaynaklar
Ynetici zeti
zerinden yaplmaktadr. Ancak 2005 ylnda yrrle giren 5346 sayl Yenilenebilir Enerji
Kaynaklarnn Kullanmna likin Kanun ile hidrolik kaynaklarn yan sra dier yenilenebilir
enerji kaynaklarnn deerlendirilmesi iin bir yasal altyap oluturulmutur. Bu yasal altyap
ile gne, rzgr, jeotermal, biyoktle gibi dier yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik
retiminde pay sahibi olabilmesi iin baz fyat tevikleri ve yatrm kolaylklar salanmtr.
Son yllarda Trkiyede bata hidrolik enerji ve rzgr olmak zere yenilenebilir enerji
kaynaklarndan elektrik retimi hzla gelimektedir.
Gneydou Anadolu Blgesi, zengin su ve gne kayna itibariyle yenilenebilir enerji
asndan byk bir potansiyele sahiptir. Blgedeki barajlardan 2008 ylnda 15,7 milyar
kWh elektrik retilmitir ki bu rakam 2008 yl Trkiye tketiminin yaklak %8ine
tekabl etmektedir. 2010 ylnda da benzer bir retim rakamna ulalaca ngrlmektedir.
Blgedeki henz tamamlanmam hidrolik projelerin toplam kurulu gc ise 1.972 MWtr
ve blge iin projelendirilmi toplam gcn yaklak drtte birine denk gelmektedir. Bunlarn
da devreye girmesiyle blge bir hidroelektrik cenneti haline gelecektir.
Gne enerjisinin kullanm potansiyelinin ok fazla olduu ve gne kua diye tanmlanan
bir Blgede konumlanan Trkiyede, bu potansiyelin en yksek deerlere ulat iki blge
Akdeniz ve Gneydou Anadolu Blgeleridir. Gneydou Anadolu Blgesi, turizm ve tarmn
ok fazla gelitii ve bu yzden de arazi fyatlarnn ok yksek olduu Akdeniz Blgesine
gre, gne enerjisinden elektrik retilmesi asndan ok daha elverili bir konumdadr.
Gneydou Anadolu Blgesi tarmsal atklar asndan zengin bir blgedir. Trkiyenin
toplam pamuk retiminde blgenin %50ye varan pay bulunmaktadr. Bu nedenle Blgedeki
pamuk ve dier rnlerin tarmsal atk miktarnn birka yz MWlk santral yapmaya msait
olduu hesaplanmaktadr. Dier yandan hayvan varl dolays ile hayvansal atklar da bu
blgenin enerji portfyne ilave edilebilecek potansiyele sahiptir. Tarmsal ve hayvansal
atklardan gaz ve elektrik retimi imknlarnn deerlendirilmesi blgenin yenilenebilir
enerji kaynaklarnn eitlenmesini salayacak ve yerli imalat sektrnn ortaya kmasn
salayacaktr. Dier yandan, Ege ve Marmara Blgelerindeki kadar olmasa da, Blgede
ihmal edilemeyecek bir rzgr potansiyeli mevcuttur. Blgedeki rzgr hz ve younluklar
Trkiyenin bat blgelerindeki kadar iyi olmamakla birlikte, Gaziantep, Kilis ve Mardinde,
rzgr enerjisi potansiyeli asndan umut verici baz yerler mevcuttur. Daha da nemlisi,
dk hzl rzgrlarn bulunduu baz yrelerde, kk ve orta lekteki rzgr trbinlerinin
lokal ihtiyalar karlamak zere (su pompalama ve sulama ilemleri, vb.) gne enerji ile
kombine kullanlmas mmkndr.
Boyutlar ksaca zetlenen bu potansiyelin harekete geirilmesi ve retilen elektriin gvenli
biimde tketicilere iletilmesi, kapsaml ve kuatc bir yaklam gerektirmektedir. Trkiyede
elektrik piyasalarnn serbestletirildii, yeni elektrik retim yatrmlarnn zel irketler eliyle
yrtld ve elektrik datm irketlerinin zelletirme srecinin devam ettii dikkate
alndnda, bahse konu yenilenebilir enerji yatrmlarnn hayata geirilmesi iin blgenin
yatrmclar asndan bir ilgi oda ve cazibe merkezi klnmas iin btnleik bir stratejiye
ihtiya duyulmaktadr.
Dier yandan, Trkiyenin genelinde olduu gibi Blgede de enerjiyi verimli kullanma
bilinci dktr. Sanayideki geleneksel retim eilimleri ve scak iklim nedeniyle s yaltmn
kullanlmad binalar, bedeli tahsil edilemeyen enerji tketimi bu Blgede verimsiz enerji
tketimine yol amakta ve dolays ile enerji younluunun daha yksek olmas sonucuna
yol amaktadr. Enerji younluu, bir birim katma deer retebilmek iin harcanan toplam
enerjiyi ifade eden bir gsterge olup, enerji younluu dtke, ayn miktar katma deer daha
17
az enerji sarfyat ve dolaysyla daha az maliyetle retilebilmektedir. Enerji younluunu
drmek iin enerji tketiminin olduu her alanda, ama zellikle sanayi tesislerinde ve
binalarda enerji verimlilii tedbirlerine bavurmak byk nem tamaktadr.
Sanayi sektrnde alnacak enerji verimlilii nlemlerinin snrl bir blm proses
deiiklikleri gerektirmekte ve grece byk yatrmlar zorunlu klmaktadr. Dier yandan
bu nlemlerin ounluu, frmalarn ana yatrm stratejilerini etkilemeyecek dk maliyetli
yatrmlarla hayata geirilebilecek niteliktedir. Blge sanayisindeki enerji verimlilii
potansiyelinin tespit edilmesi iin KOSGEB Ett destekleri ile EVDlerin Blgedeki etkin
geliimi Kalknma Ajanslar bata olmak zere eitli kurulular ile ibirlikleri gelitirilmesi,
ksa srede sonulanacak pilot projeler ile uygulamalarn blge genelinde tantlmas byk
nem tamaktadr.
Hem konut hem de ticaret amal binalarda enerjinin verimsiz kullanld, Blgedeki
binalarnn birounun yaltmsz olduu stma iin ihtiya duyulan enerji kadar soutma
iin harcanan enerjinin de ok byk boyutlarda olduu gzlenmektedir. Bu veriler nda,
binalarda enerji verimliliini iyiletirmek zere eitli uygulamalarn yaplmas gerekli
grlmektedir. Binalardaki iyiletirme yatrmlarnn kamu binalarndan balatlarak ticari
binalara ve konutlara doru yaygnlatrlmas, kamu sektrnn nc rolnn bir gereidir.
Elektrik faturalarn demekte zorlanan blgesel tketicilerin, sadece bina kabuundaki
yaltm iyiletirmeleri konusunda deil, elektrikli ev aletleri konusunda da bilinlendirilmesi
nem tamaktadr.
Bu projede ve eylem plannda hem yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik ve s
retimindeki kullanmnn yaygnlatrlmasna, hem de enerji verimliliinin iyiletirilmesine
ynelik i ve eylemlerin gerekletirilmesinde, blge iin ngrlen srdrlebilir kalknma
yaklamnn merkez alnmas esas kabul edilmitir. Bu erevede istihdamn artrlmas,
igcne katlacak nfusun eitilmesi, sektrlerin rekabet gcnn gelitirilmesi, blgeye
has rn ve hizmetlerin markalatrlmas, sivil toplumun harekete geirilmesi gibi hususlar
projede zellikle dikkate alnan hususlar olmutur. Ayrca konular yatay eksenlerde ve
sektrler itibariyle de deerlendirilmitir.
Sanayi sektrnde, proje kapsamnda sz edilen baz rnlerin Blgede imal edilmesi
seenei zerinde durulmu, bu kapsamda yeni ibirlii araylar ve uygulanabilecek tevikler
gndeme getirilmitir. Gne sl rn yelpazesindeki pek ok bileen dk teknoloji
gerektiren imalat teknikleriyle retildiinden, sz konusu rnlerin Blgede dk maliyetle
ve hzl biimde retilmesi iin uygun bir ortam bulunduu deerlendirilmitir. Ayrca
blgenin gneyinde yer alan corafyann yksek gnelenme oranna sahip olmas, retilecek
rnlerin potansiyel pazarnn zenginliine iaret etmektedir. Gne enerjisinin dorudan sl
ve elektriksel sanayi uygulamalar iin de byk bir potansiyel sunduu verisinden hareketle,
bu potansiyelin harekete geirilmesi iin uygulanabilecek proje nerilerine yer verilmitir.
Gerek gda gvencesi ynyle gerekse de potansiyel istihdam imknlaryla tarm sektr,
Blgede stratejik ve tampon bir sektr olarak n plana kmaktadr. Yenilenebilir enerji
imknlarnn bir hayli yksek olduu, ayn zamanda youn bir tarm-hayvanclk faaliyetinin
yrtld Blgede, tarm ve yenilenebilir enerjinin birlikte ele alnmas, her iki alann
da gelimesini ve istihdamn artrlmasn olumlu ynde etkileyecektir. Ekolojik dengenin
korunmas ve doal kaynaklarn dengeli kullanm asndan sulama uygulamalarnn slah
edilmesi ve gne enerjisi destekli sulama pompalarnn yaygnlatrlmas, srdrlebilir
retime geite kritik bir adm olacaktr. Blgedeki zengin tarmsal ve hayvansal atklarn
deerlendirilmesi ise, biyoktle ve biyogaz uygulamalarnn gelitirilmesini salayacaktr.
Turizm sektrnn Blgede ok hzl biimde gelitii, hem turist hem de otel ve yatak
saysndaki arttan izlenebilmektedir. 1998 ylnda 5 yldzl yatak says 322 ve 4 yldzl
yatak says 391 iken, 2008 ylnda bu rakamlar srasyla 933 ve 1.884e ykselmitir. Bu
geliimde, ilahi dine ait pek ok tarihi eserin Blgede bulunmasnn yaratt sinerji ile son
yllarda inan ve kltr turizmine verilen nemin rol yksektir. Turizm sektrnde, yeil
turizm veya eko-turizm yaklamlarnn gelitirilmesi, bunun iin de yenilenebilir enerji ve
enerji verimlilii kavramlarnn birer kaldra olarak kullanlmalar; inan ve kltr turizminin
evre dostu bir nitelik kazanmasna, Blgedeki turizm tesislerinin markalamasna ve genel
olarak da Blgenin imajnn olumlu ynde iyilemesine hizmet edebilecektir.
Yenilenebilir kaynak ve enerji tasarrufu potansiyelinin harekete geirilebilmesi; Blgede
yer alan niversitelerin, sanayi tesislerinin, kamu kurumlarnn, meslek odalarnn ve ilgili
dier kurulularn teknik kapasiteleriyle doru orantl bir konudur. Blgedeki btn bu
kurulular ile potansiyel giriimcilerin buluaca ortak bir platformun oluturulmas, GAP
Eylem Plannn Politika ve Stratejiler blmnde sz edilen zel, kamu ve sivil toplum
kurulular ibirliine dayal bir kamu hizmet sreci yaklamyla uyumlu bir adm olacaktr.
Yine ayn blmde sz edilen Blgedeki kurumsal altyapnn glendirilmesi hedefyle
rtecek ekilde, Blgedeki teknolojik kapasitenin ve aratrma altyapsnn gelitirilmesi
iin, ngrlen konularda ileri seviyede olan ulusal ve uluslararas kurulularla ortaklklar
kurulmas gerekmektedir.
Blgede yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularnda bilin artrmaya ynelik
faaliyetler dzenlenmesi bir baka nemli konudur. lkretim ve ortaretim mfredatlarndaki
konulara ek olarak;
17 Nisan 2009 tarihli Milli Eitim Bakanl Teblii gereince okullarda enerji ynetici
grevlendirilmesi,
Blge halkna ynelik enerji tasarrufu eitimleri verilmesi ve bu eitimlerin sistematik ve
periyodik hale getirilmesi,
Alternatif enerji kaynaklarndan nasl faydalanlabileceine ilikin bilgilendirmeler
yaplmas ve eitli kampanyalar dzenlenmesi,
bilin art salayacak balca faaliyetlerdir.
GAP Eylem Plannn Sosyal Gelimenin Salanmas balkl ekseninin nemli
maddelerinden birisi, bireylere ynelik meslek edindirme, beceri kazandrma ve kiilerin i
kurmalarna ynelik eitim ve danmanlk hizmetleri verilmesi olarak tanmlanmaktadr.
Bu erevede, Blgede KUR tarafndan dzenlenen igc yetitirme programlarna,
yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularnn dhil edilmesi nemli grlmektedir.
Ayrca, Milli Eitim Bakanlnn ENERTEACH program kapsamnda oluturulan eitim
programnn Blgede uygulamaya konulmas, programn uyguland okullarda Kolay
zm Merkezleri kurulmas, yenilenebilir enerji teknolojileri alannda alacak ara eleman
yetitirilmesi iin niversitelerde programlar oluturulmas gibi faaliyetler de istihdam artrc
eylemler olarak deerlendirilmektedir.
Eylem Plannn sosyal destekler ve ekonomik teviklerle ilikilendirilmesi bir dier nemli
husustur. SODES kapsamnda kk lekli projelere salanabilecek mikro fnansman,
tarmsal reticilere TEDGEMin sunabilecei destekler, Ziraat Bankasnn oluturabilecei
kredi imknlar, teknoloji gelitirme blgelerinin irketlere sunmakta olduu eitli
19
muafyetler, krsal kalknma kapsamnda yaplabilecek yardmlar, gelir seviyesi dk
tketicilere salanabilecek ayni ve nakdi yardmlar, Cazibe Merkezleri Destekleme Program
uygulamalar gibi birok ara, Eylem Plan iinde ilgili konu balklaryla ilikilendirilmi ve
projenin amalar dorultusunda nasl kullanlabilecekleri hususu deerlendirilmitir.
Kaynaklarn yerinde ve etkin kullanmn salamak, yerel potansiyeli harekete geirmek,
blgesel gelimeyi hzlandrmak, blgeler aras ve blge ii gelimilik farklarn azaltmak
zere oluturulan Kalknma Ajanslarnn da bu sre iinde aktif rol almalar, projenin
baaryla uygulanmasnn asgari artdr. Bu yzden Blgede yer alan Dicle, Karacada ve
pekyolu Kalknma Ajanslar tarafndan gelitirilmekte olan Blgesel Gelime Planlarnn
kapsamna bu blgelerde yer alan yenilenebilir enerji potansiyelinin gelitirilmesi ve enerji
verimlilii projelerinin desteklenmesi konularnn alnmas nem arz etmektedir.
Regional Development holds a particular place among the strategic development axes
identifed in the Ninth Development Plan to sustain stable economic growth and social
development in Turkey. The Southeast Anatolia Project (GAP) is Turkeys most important
regional development project undertaken for the Southeast Anatolia Region covering nine
provinces, namely Adiyaman, Batman, Diyarbakir, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Sanliurfa
and Sirnak.
The GAP Action Plan (of 2008-2012), published in 2008 to specify actions for socio-economic
development in the Region, noted that:
Unemployment, shortage of qualifed workforce, poor educational infrastructure, poorly
educated populace, inadequate healthcare infrastructure and services, problems of access
to potable and utility water, incomplete rural infrastructure, poor industrial and energy
infrastructure, lack of capital continue to be the GAP Regions most pressing problems.
The statement above serves as the basis for this study conducted under the Utilization of
Renewable Energy Resources and Increasing Energy Effciency Project. In this context,
particular care is taken to consider energy issues in conjunction with such economic and
social issues as enhancing employment, developing qualifed workforce, fostering prosperity,
improving infrastructure and attracting foreign capital to the Region.
The GAP RE&EE Action Plan, by essence and philosophy, relies on integrated
implementation because it is necessary to address the issue in a holistic perspective, and
therefore, by integrated implementation logic in order to maximize its impact.
Therefore the overall objective is not only to test technical and economic feasibility of RE and
EE projects proposed under the Project but also to introduce, in a holistic approach, a leverage
effect by such supplementary items as competitiveness, employment, trained workforce and
increased research capacity in industry, services, tourism and agriculture.
While the supply of primary energy has increased in Turkey, the ratio of energy production to
consumption has not improved. The ratio, 28.0% in 2008 and 29.5% in 2009, is projected to
remain at similar levels in 2010 indicating that Turkish dependence on foreign resources for
primary energy supply will remain at about 70%. The same is true for electricity generation
where more than half of electricity generated in Turkey relies on imported primary energy
resources (mostly natural gas).
On the other hand, Turkish greenhouse gas emissions went up from 170 million tons of CO2
equivalent in 1990 to 372 million tons in 2007. The emission from electricity generation played
a major role in such increase as its share grew by 233% from 30 million tons to 100 million
tons of CO2 equivalent in the same period. In other words, the greenhouse gas emission from
electricity generation which accounted for 17% of the total emissions in 1990 moved up to
27% of the total in 2007.
Being all-domestic resources, renewable energy resources must be utilized to the maximum in
order to both alleviate foreign dependence for energy supply and keep carbon emissions from
electricity generation at reasonable levels.
Turkish electricity generation from renewable energy resources is largely based on hydro-
sources. The Law no. 5346 on Utilization of Renewable Energy Resources that went into
force in 2005 established the legal infrastructure for utilizing other renewable energy resources
Executive Summary
21
in addition to hydro-sources. The legislation introduced various price and investment incentives
to bring such other renewable energy resources as solar, wind, geothermal and biomass into
play for electricity generation. Turkish electricity generation from renewable energy resources
including mainly hydro-power and wind has developed rapidly in recent years.
The Southeast Anatolia Region, with abundant water and sunshine, promises signifcant
potential for renewable energy. Hydro-plants in the Region generated 15.7 billion kWh
of electricity in 2008 covering 8% of the total consumption in Turkey. A similar level of
generation is estimated for 2010. The total installed power is 1,972 MW for hydro-projects
underway which represents about one fourth of the total power designed for the Region. Upon
commissioning such plants, the Region will truly become a hydro-power paradise.
Turkey is located in a region justifably called a sunshine belt having huge potential for solar
energy use where the Turkish Mediterranean Region and Southeast Anatolia Region have
the highest levels of such potential. The Southeast Anatolia Region is far better positioned
in terms of generating electricity from solar energy than the Turkish Mediterranean Region
where tourism and agriculture sectors are more advanced and therefore land costs are much
higher than in the former.
The Southeast Anatolia Region boasts also an abundance of agricultural waste. The Region
accounts for about 50% of the total cotton production in Turkey. It is therefore estimated that
the quantity of agricultural waste from cotton and other crops in the Region will suffce to
operate power plants of several hundred MWs. Animal waste, on the other hand, arising from
signifcant animal husbandry in the Region promises considerable potential supplementing
the Regions energy portfolio. The utilization of agricultural and animal waste for gas and
electricity production will diversify renewable energy resources and help the emergence of a
local manufacturing industry. Further, the Region holds some not negligible wind potential,
though not on a par with that of the Turkish Aegean or Marmara Regions. Although the
Regions wind speeds and densities are not as good as those in the western part of Turkey,
Gaziantep, Kilis and Mardin have several locations with promising potential for wind energy.
More importantly, some locations with low-speed winds may offer the possibility of combining
small and medium scale wind turbines with solar energy to provide for local needs such as
water pumping and irrigation operations.
A comprehensive and all-encompassing approach is required to activate the potential
summarized above and transmit the electricity so generated safely to consumers. Given that
the Turkish electricity market has been liberalized, new investments in power generation
are being undertaken by private companies and the privatization of electricity distribution
companies is underway, an integrated strategy is needed to make the Region a center stage
attraction for investors to realize the said renewable energy investments.
On the other hand, energy effciency awareness is low in the Region as it is across the country.
Traditional production trends in the industry, buildings not thermally insulated due to warm
climate and a pattern of energy consumption with no charges duly collected result in ineffcient
use of energy in the Region thereby causing a higher energy density. Energy density is an
indication of the total energy consumed to produce one unit of added value, where, as the
density goes down the same quantity of added value is produced by less consumption of
energy, thus, at lower cost. It is critically important to implement energy effciency measures
in all aspects of energy consumption, particularly in industrial facilities and buildings, in order
to reduce the energy density.
A limited part of energy effciency measures applicable to the industry requires process
alterations and relatively signifcant investments. Most effciency measures can however
be implemented through low cost investments that will have little impact if any on main
investment strategies of investing frms. It is of major importance that ESCOs be developed
effectively in the Region by KOSGEP study subsidies in order to identify the energy effciency
in the regional industry, cooperation be improved with various agencies including mainly
Development Agencies, and practices be promoted across the Region through short-term pilot
projects that immediately generate tangible benefts.
It is observed that energy is used ineffciently both in residential and commercial buildings,
most of the buildings in the Region have no insulation, and energy is needed at huge
quantities for heating as well as for cooling. In light of such fndings, it is deemed necessary
to implement various measures to improve energy effciency in buildings. The public sectors
pioneering role requires that investments for such improvements start with public buildings,
then spread to commercial and residential buildings. It is important that the awareness of local
consumers who can hardly pay their electricity bills should be raised not only about insulation
improvements for their buildings, but also about the use of electrical home appliances.
It is agreed in this Project and the Action plan that the sustainable development approach
envisioned for the Region should be central to both promoting the use of renewable energy
resources for electricity and heat production and executing such works and actions as necessary
to improve energy effciency. In this context, special consideration is accorded in the Project
to such issues as enhancing employment, educating and training the population to participate
in the workforce, improving the competitiveness of sectors, branding the Region-specifc
products and services, and mobilizing the civil society. Issues have further been evaluated in
respect of horizontal axes and sectors.
An option has been considered to manufacture in the Region various products identifed under
the Project, and new cooperation venues and practicable incentives have been raised in this
context. Since many of the components in the range of solar-heated products are produced by
low end manufacturing technology, it is concluded that the Region offers a suitable environment
for manufacturing such products at fast pace and low cost. Further, the Regions southern part
enjoys high levels of insolation which should point to a potentially strong market for products
so manufactured. Based on the fact that solar energy directly offers signifcant potential for
thermal and electrical industrial applications, project proposals that can be implemented to
realize such potential have been contemplated.
The agriculture sector in the Region stands out as a strategic and buffer sector both for its
food security and employment potential. For such a region which has signifcant potential for
renewable energy and also intensive agriculture and animal husbandry activities, a combined
handling of agriculture and renewable energy will positively impact the development of both
sectors and enhance employment. The rehabilitation of irrigation practices and promotion of
solar-powered irrigation pumps will be a critical step in transition to sustainable production to
safeguard the ecological balance and ensure balanced use of natural resources. The utilization
of abundant agricultural and animal waste in the Region will contribute to developing biomass
and biogas applications.
It is well possible to observe from the increase in both the number of tourists and the number
of hotels and beds that the tourism industry has developed rapidly in the Region. Five-star
and four-star beds were 322 and 391 respectively in 1998, where they went up to 933 and
1,884 in 2008. The synergy caused by the discovery of many historical artifacts of three major
23
Abrahamic religions in the Region and the recent rise of faith and culture tourism have played
a major role in such development. The promotion of green tourism or eco-tourism in the
tourism industry, and the concomitant use of renewable energy and energy effciency concepts
as leverages in such promotion may help faith and culture tourism become environment-
friendly, contribute to the branding of tourism facilities in the Region, and positively upgrade
the Regions image in general.
The activation of renewable energy and energy saving potential is directly proportional
to technical capacities of the Regions universities, industrial facilities, public agencies,
chambers of professions, and other relevant organizations. Forming a common platform
that will bring together all such organizations of the Region and potential entrepreneurs will
constitute a step consistent with the notion of public service process based on cooperation
of private, public and civil society organizations as stated in the Policies and Strategies
chapter of the GAP Action Plan. It is further necessary to establish partnerships with national
and international organizations that are well advanced in the areas under discussion in order
to enhance the technological capacity and research infrastructure in the Region in accordance
with the objective of strengthening institutional infrastructure in the Region as stated in the
same chapter.
Another important issue involves organizing various activities to raise awareness in the
Region for renewable energy and energy effciency. In addition to the curricula in primary and
secondary schools, the following would be major activities to raise awareness:
Appointing energy managers to schools pursuant to the Communiqu of 17 April 2009 of
the Ministry of National Education;
Providing training to local people on energy saving and making such training systematic
and regular;
Providing information and launching various campaigns emphasizing how to beneft from
alternative energy resources.
One of the major items in the Social Development axis of the GAP Action plan is identifed
as provide training and advisory services to individuals to acquire professions, skills and start
businesses. In this context, it is deemed important to include renewable energy and energy
effciency issues in the workforce training programmes organized by ISKUR in the Region.
Further, such activities as implementing in the Region a training programme developed
under ENERTEACH of the Ministry of National Education, establishing Easy Solution
Centers in schools where such programme is being implemented, and designing programmes
in universities to educate subprofessionals to work in renewable energy technologies are
considered as employment generating actions.
Another important issue involves interlinking the Action Plan with social support and
economic incentives. Many instruments such as micro-fnancing made available to small scale
projects under SODES, subsidies from TEDGEM to agricultural producers, loan facilities
made available by Ziraat Bank, various exemptions accorded to companies by technology
development districts, grants available under rural development, cash and non-cash aid to
low income consumers, and practices of the Attraction Center Support Programme have
been interlinked with the relevant topics in the Action Plan, and ways of employing such
instruments towards achieving project goals have been considered.
It is a minimum requirement for the successful implementation of the Project that Development
Agencies which have been established to ensure appropriate and effective use of resources,
activate local potential, accelerate regional development, and reduce inter-regional and intra-
regional development gaps must also take up active roles in the process. It is therefore important
that Dicle, Karacadag and Ipekyolu Development Agencies in the Region should incorporate
such actions as developing renewable energy potential of their regions and supporting energy
effciency projects in their Regional Development Plans.
25
Cumhuriyet tarihinin en byk blgesel gelime plan olarak tanmlanan Gneydou Anad-
olu Projesi bata sulama ve enerji yatrmlar olmak zere nemli miktarda kaynan tahsis
edildii ve blgenin btn olarak kalknmasn hedefeyen bir projedir. 1989 ylndan itibaren
proje kapsamnda birok yatrm gerekletirilmi olup projede bir atlm gerekletirmek ve
kalan ksmn daha hzl tamamlanmasn salamak amacyla 2008-2012 yllar dnemini kap-
sayan bir GAP Eylem Plan uygulamaya konulmutur.
Blgenin refah ve gelimilik seviyesini artrmay amalayan GAP Eylem Plan 4 ana eksen
zerine oturmaktadr. Bu eksenler unlardr:
Ekonomik Kalknmann Gerekletirilmesi,
Sosyal Gelimenin Salanmas,
Altyapnn Gelitirilmesi,
Kurumsal Kapasitenin Gelitirilmesi
GAP Eylem Plannda yer alan ve ekonomik kalknmay hedefeyen 1 nolu gelime ekseni
erevesinde Blgede retim yaps, eitlilii, rekabet ortam ve ynetiimin gelitirilmesi
amalanmakta, bylece isizlik, igc nitelii, sanayi ve hizmet altyaps ile sermaye birikimi
gibi alanlarda hzl iyilemeler salanmas ngrlmektedir. Bu eksen altnda yer alan tedbirl-
er arasnda bulunan 6.2 nolu eylemle, Blgede yenilenebilir enerji kaynaklarndan retimin
artrlmas ve bu kaynaklarn ekonomik amalar dorultusunda kullanmn yaygnlatrlmasn
hedefenmektedir.
GAP Eylem Plannda ifadesini bulan bu amatan hareketle gelitirilen Yenilenebilir Enerji
Kaynaklarnn Kullanm ve Enerji Verimliliinin Artrlmas Projesiyle; Blgede mevcut
olan yenilenebilir enerji kaynaklarndan daha fazla faydalanlmas, Blgede tketilen enerjinin
daha verimli kullanlmas, bu yollarla blgesel ekonomik kalknmann gerekletirilmesine
hizmet edilmesi hedefenmektedir.
Blm 1 GR
Blgenin sosyoekonomik gelimesine hizmet etmeyi amalayan bu proje kapsamnda
Blgede ilerleme salanabilecek alanlarn tespitine ynelik almalar bir eylem plan mant
erevesinde yrtlm ve srdrlebilir byme kavram bu plan ierisinde merkezi bir
rol almtr. Bu erevede, istihdamn artrlmasndan altyapnn iyiletirilmesine, Blgede
yeni yatrm alanlar oluturulmasndan nitelikli igcnn gelitirilmesine, sektrlerin re-
kabet gcnn ykseltilmesine ve blgeye has rn ve hizmetlerin markalatrlmasndan
sivil toplumun harekete geirilmesine kadar birok alanda ekonomik ve sosyal konular bir-
likte deerlendirilmi, konulara yatay eksenlerde ve sektrler itibariyle yaklalmaya zen
gsterilmitir.
Yenilenebilir enerji kaynaklarndan daha fazla faydalanlmas ile Blgedeki enerji verimlilii
ve tasarruf potansiyelinin deerlendirilmesine ynelik i ve eylemlerin tespit edilmesinde;
ncelikle istihdam ve g, sosyal ve ekonomik yardmlar, sanayi, tarm, turizm,
elektrik retimi, bilinlendirme ve kapasite artrm gibi alanlarn yan sra idari,
yasal, fnansal, brokratik engellerin tespit edilmesi ve programn izlenmesi/
deerlendirilmesi alanlarnda on adet gelime ekseni belirlenmi,
Her bir gelime ekseni altnda mevcut durum analizleri yaplm ve ncelikli alt
uygulama alanlar tespit edilmi,
Bu alt uygulama alanlarna ynelik ksa ve zl mevcut durum analizleri
gerekletirilmi, darboazlar ve frsatlar belirlenmi,
Bu erevede yaplabileceklere ynelik somut tedbir nerileri sorumlu kurulular,
ibirlii ihtiyalar ve benzeri hususlar dikkate alnarak hazrlanmtr.
Eylem Plan kapsamnda gerekletirilecek uygulamalarn koordine edilmesi, izlenmesi
ve deerlendirilmesi, gerektiinde karlalan sorunlar zecek (ya da ilgili mercilere
tayacak) nitelikte yaplarn oluturulmas, konuya ilikin kamu ve zel tm paydalarn pro-
jenin tasarlanmas ve uygulanmas srecine katlmlarnn salanmas gibi hususlar projenin
baarya ulamasnda son derece kritik neme sahiptir. Bu sebeple sz konusu hususlarn birer
bamsz gelime ekseni olarak planda yer almasnda byk fayda grlmtr.
Bu Eylem Plannn uygulanmas ile
Blgedeki retim maliyetlerinin grece decei,
Yenilenebilir enerji teknolojileri retiminin Blgede n plana kaca,
Yeni istihdam alanlar yaratlaca,
Enerji ihtiyacnn yerel olarak karlanmas orannn artaca,
Kurumsal kapasitenin, teknik altyapnn ve aratrma imknlarnn geliecei,
Tarmsal retimin byyecei ve tarmsal maliyetlerin decei,
Sosyo-ekonomik gelimenin ve yardmlarn artaca
ve buna benzer birok alanda iyilemeler salanaca ngrlmektedir.
Blm 2 EYLEM PLANININ YAPISI VE GELME
EKSENLER
27
Blgede istihdamn artrlmas ve gn yavalatlmas amalarna
ynelik olarak yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularndan
bir ara olarak istifade edilmesi
Gneydou Anadolu Blgesinin en nemli ve ncelikle ele alnmas gereken sorunlar
arasnda istihdam imknlarnn yeterli olmamas ve bunun sonucunda ortaya kan yksek
isizlik oranlar bulunmaktadr. Bu sorunun yaratt sosyo-ekonomik etkiler dalga halinde
yaylarak blgenin refah seviyesini olumsuz etkilemektedir. TKin 2009 yl istihdam
verilerine bakldnda, blge illerinin isizlik oranlar asndan lkenin en nde gelen illeri
arasnda olduklar grlmektedir.
stihdama ilikin bir baka nemli sorun ise, Tablo-1den de grlebilecei zere, blge
illerinde istihdam orannn lke geneline nazaran ok dk olmasdr. Dier bir ifadeyle,
Blgedeki nfusun nemli bir blm igcne katlmamaktadr. Bu durum zellikle
Gaziantep, Adyaman ve Kilis illeri dndaki dier illerde daha da belirgin ekilde kendini
gstermektedir. Buna bir de i imknlarnn yeterli olmamas eklendiinde, Blgede igc
ve istihdam ilikisi ciddi bir sorun alan haline gelmektedir.
Blgede tarmsal retim ve istihdamn Trkiyenin dier blgelerine gre daha yksek
olmas, buna karlk tarmsal retimde mekanizasyonun artmas ve igcne ihtiyacn
azalmas, isizlik sorununu olumsuz etkileyen bir dier faktrdr.
Blgedeki i imknlarnn yetersizliinin ve yksek isizliin doal sonularndan birisi
gtr. Blgeden darya doru ciddi bir g vardr. Bu g zellikle Batman, rnak,
Mardin ve Siirt gibi illerde daha da ciddi boyutlardadr. Yaplan eitli almalar blge
illerinden blge dna doru gn 10-15 sene ncesine gre daha az olduunu ama halen
devam ettiini, blge ii glerin ise ky ve krsal kesimlerden ehir merkezine doru, blge
illeri arasnda ise sanayisi gelimi olan Gaziantep iline doru olduunu gstermektedir.
Yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii alanlarnda yaplacak yatrmlar nemli bir
istihdam kapasitesi yaratmaktadr. zellikle emek-youn nitelikte olmalarndan tr enerji
verimliliine ynelik yatrmlar dorudan ve dolayl birok i imknna kap aralamaktadr.
Benzer ekilde yenilenebilir enerji kaynaklarndan faydalanmay hedefeyen yatrmlar,
zellikle de teknolojilerin retilmesi aamasnda nemli miktarda nitelikli igcne ihtiya
duymaktadr. Ancak yenilenebilir enerji teknolojilerinin ithal olmas durumunda, bunlarn
istihdam etkileri de sadece rnlerin montaj ve iletme dnemi boyunca bakm-onarm
faaliyetleriyle snrl kalmaktadr.
Blm 3
Eksen 1
GELME EKSENLER KAPSAMINDAK
EYLEMLER
TABLO 1: 2009 YILI STHDAMA LKN VERLER (TK, 2010)
TR Trkiye 41,2 14 17,4 24,7 25,3 21,3 28,7
TRC1
Gaziantep,
Adyaman, Kilis
34,8 17,2 20,8 24,6 32 19,5 23,9
TRC2
anlurfa,
Diyarbakr
27,9 18,8 20,5 29,1 15,7 24,8 30,3
TRC3
Mardin, Batman,
Siirt, rnak
26,8 15,1 17,6 22,1 21,4 24,5 32,0
stihdam
Oran (%)
sizlik
Oran (%)
Tarm d
isizlik
oran (%)
Tarm Sanayi Ticaret Hizmet
stihdamn Sektrel Dalm
Eyll 2008de Amerika Birleik Devletleri iin yaplan Green Jobs-Yeil ler balkl bir
almada, yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii alanlarnda yaplacak yatrmlarn dorudan
ve dolayl yollarla yarataca i imknlar ile isizlik oranlarnn yaklak %1,5 civarnda
drlebilecei hesaplanmtr. zellikle rzgr, biyoktle ve gne gibi kaynaklardan
retim yaplmasna ynelik yatrmlarn, yenilenebilir enerji teknolojileri ierisinde istihdam
yaratma kapasitesi en yksek potansiyele sahip alanlar olduu tespit edilmitir. Dier yandan,
sadece bu alanlara yatrm yaparak istihdam artrmak mmkn deildir. Buna paralel olarak,
bu ilerin gerektirdii nitelikli igcn hazrlamak, yani buna ynelik eitim ve kapasite
artrm faaliyetlerini hzlandrmak arttr.
Bu erevede, Blgede yer alan Dicle, Karacada ve pekyolu Kalknma Ajanslar tarafndan
gelitirilmekte olan Blgesel Gelime Planlarnn kapsamna bu blgelerde yer alan
yenilenebilir enerji potansiyelinin gelitirilmesi ve enerji verimlilii projelerinin desteklenmesi
konularnn alnmas nem arz etmektedir. Keza, sz konusu gelime planlarnda, bu alanlara,
istihdam yaratma potansiyeli yksek frsat alanlar olarak yaklalmasnda byk fayda
grlmektedir.
Blgesel kalknmann hzlandrlmas, rekabet gc ile istihdam imknlarnn gelitirilmesi
ve bylece gelimi blgelerle olan farkn azaltlmasn amalayan Cazibe Merkezleri
Destekleme Program 2008 ylnda uygulamaya konulmutur. Program erevesinde blge
illerinden Diyarbakr, anlurfa ve Gaziantep cazibe merkezi olarak belirlenmitir. lk pilot
uygulamalar Diyarbakr ilinden balam olup kk lekli projelere kredi ve danmanlk
destei verilmektedir. Yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii ile ilgili konularn sz konusu
program kapsamnda desteklenecek alanlara dhil edilmesiyle bu alanlarda istihdam frsatlar
yaratlacak ve blgenin rekabet gcnn artmasna destek olunacaktr.
Blgede istihdam artrmak, isizlik oranlarn drmek ve g tersine evirmek amalarna
ynelik olarak, bu Eylem Plannda yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii alanlarnda
alnmas gerekli grlen baz tedbirler ve yrtlmesi gerekli grlen baz faaliyetler aada
ayrntl olarak sunulmaktadr.
Ara elemanlar bata olmak zere nitelikli insan gc yetitirilmesi iin orta retim
seviyesinde programlar uygulanmas
Blgede gerek yenilenebilir enerji kullanmnn artmas gerekse enerji tasarrufu potansiyelinin
hayata geirilebilmesi iin nitelikli ara elemann yeterli sayda olmas arttr. Aslnda bu
zorunluluk lke geneli iin de geerlidir. Ancak bu Eylem Plannda blgeye zel olarak bu
konuda neler yaplabilecei ve hangi kaynaklardan destek alnabilecei kapsanmaktadr.
Nitelikli teknik eleman yetitirilmesi iin meslek liselerinde yenilenebilir enerji ve enerji
verimlilii konularnda eitim programlar hazrlanmasnda ve uygulanmasnda byk fayda
bulunmaktadr. Bylece rencilerin erken yalardan balayarak bu konuda bilgilendirilmeleri
ve daha da nemlisi ynlendirilmeleri mmkn olacaktr. Bu rencilerin arasndan
yenilenebilir enerji/enerji verimlilii alanlarn meslek alan olarak tercih edecek, hatta
giriimci olarak bu alanda yatrm yapmaya kadar ilerleyecek kiiler kacaktr.
Bu konuda Milli Eitim Bakanl tarafndan yrtlm ve Leonardo program altnda
gelitirilmi ENERTEACH isimli bir proje mevcuttur. ENERTEACH projesi binalarda enerji
verimlilii ve yenilenebilir enerji uygulamalar konusunda eitim programlar gelitirilmesini,
bu ama dorultusunda meslek liselerinde YE ve EV konusunda eitici olacak teknik
retmenlerin eitilmesini hedefemitir. Blgede zellikle orta retim seviyesinde faaliyetler
Eylem 1.A.
29
gerekletirmek iin sz konusu projeden, gelitirilmi materyalden ve kazanlm tecrbeden
faydalanmak mmkndr. Bu erevede yaplmas gerekenler ise yle tanmlanabilir:
1.A.1. GAP Blge Kalknma daresi Bakanlnn koordinasyonu ve Milli Eitim
Bakanlnn ibirliiyle Gaziantep, Mardin, Diyarbakr ve anlurfa gibi
ehirlerde birer pilot okul seilmesi ve ENERTEACH program kapsamnda
oluturulan eitim programnn uygulamaya konulmas,
1.A.2. htiya duyulan malzeme ve ekipmann sponsorlar bulunarak karlanma
imknlarnn aratrlmas,
1.A.3. lk aamada sadece binalarla snrl olan eitim programnn dier uygulama
alanlarn da ierecek ekilde gelitirilmesi ve mfredatn MEB tarafndan
onaylanmas,
1.A.4. Bu erevede program retmenlerinin eitilmesi, kitaplarn hazrlanmas ve
uygulamal eitim ekipmannn temin edilmesi,
1.A.5. Blge niversiteleri, ticaret ve sanayi odalar, OSBler (organize sanayi blgeleri)
gibi tzel kiiliklerin programn tasarlanmas ve uygulanmasna fkri ve mali
katkda bulunmalarnn salanmas,
1.A.6. Programn uyguland okullarda Kolay zm Merkezleri kurulmas.
Kolay zm Merkezleri okullarda oluturulmas planlanan bir yap olup, hedef kitlesi
bu okullarda okuyan renci kesimi ile okul d dk gelirli kesimdir. Bu merkezlerdeki
faaliyetlerin iki ayr konuda younlamas, ancak bu iki konunun birbiriyle rntl olmas
beklenmektedir. Merkezlerde dk gelir gruplarnn ihtiya duyduu stma, piirme ve dier
faaliyetlerde YEnin kullanmna ynelik ekipmanlarn basit ve ekonomik ekilde retilmesi
iki amatan ilkidir. kinci ama ise, bu merkezlerde alan ve eitilen meslek liseleri
rencilerinin okullardan mezun olmay takip eden srete bu tr rnlerin retimini yapan
ikollarnda almalarn ya da dorudan bu tr iletmeler kurmalarn salayacak ortam
oluturulmasdr.
Yenilenebilir enerji teknolojileri alannda alacak ara eleman yetitirilmesi iin niversite
bnyesinde programlar oluturulmas
lkemizde yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik retimi byk lde hidrolik
kaynaklar zerinden yaplmaktadr. 2005 ylna gelene kadar bu ekilde yaplan elektrik
retimi, daha ziyade kamu tarafndan ina edilen byk ve orta lekli hidrolik santraller
vastasyla gerekletirilmitir. Ancak; 2001 ylnda yrrle giren 4628 sayl Elektrik
Piyasas Kanunu, 2005 ylnda yrrle giren 5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn
Kullanmna likin Kanun ve yine ayn yl uygulamaya konulan Elektrik Piyasasnda
retim Faaliyetinde Bulunmak zere Su Kullanm Hakk Anlamas mzalanmasna likin
Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik erevesinde yenilenebilir enerji yatrmlarnn zel
sektr irketlerince yaplmasna ilikin yasal altyapnn temelleri olumutur. Bylece, son 4-5
yllk dnemde zel sektr tarafndan nemli miktarda orta-kk lekli HES (hidroelektrik
santral), rzgr, jeotermal gibi elektrik retimi amal yenilenebilir enerji yatrmlar
yaplmtr.
Yeni oluan serbest elektrik piyasasnda yatrmc zel irketlerin elinde ok sayda retim
lisans bulunmaktadr. Bu irketlerin birou ise piyasa yapsnda yaanan bu serbestleme
hareketiyle birlikte bu sektre yeni girmektedir. Dier bir ifadeyle, elektrik piyasas zellikle
bu irketler asndan bir geliim ve olgunlama sreci yaamaktadr. Birok yeni retim
irketinin olumasnn yan sra elektrik datm irketleri de zelletirilmek suretiyle zel
sektre devredilmekte ve bylece tam bir serbest piyasa yapsna dnm gereklemektedir.
Eylem 1.B.
Bu dnmn en byk ihtiyalarndan birisi yeterli sayda nitelikli ara eleman ihtiyacdr. Bu
sebeple, yenilenebilir enerji teknolojilerinin retilmesinde ve gelitirilmesinde, bu tr santrallerde
kurulacak elektromekanik ekipmann montajnda, daha sonrasnda santrallerde iletme ve bakm-
onarm gibi alanlarda alacak nitelikli ara eleman sknts ciddi seviyelerdedir. Bu tr iletmelerin
says arttka bu konudaki eleman ihtiyac daha da artacaktr.
Blgede bu alanda akademik programlarn gelitirilmesi halinde Blgede ve lkede mevcut
olan nemli bir ara eleman ihtiyacnn karlanmasna ynelik admlar atlm olacaktr.
Ayrca, Blgedeki bata hidrolik ve gne olmak zere ok byk yenilenebilir enerji
potansiyeli de dikkate alndnda, bu alanda atlacak admlar blge iin nemli bir istihdam
kaps oluturacaktr.
GAP ve DAP illerinde uygulanmakta olan Sosyal Destek Program (SODES) erevesinde
kk lekli projelere mikro fnansman salanmas hedefenmitir. Program kapsamndaki
ncelikli hedeferden biri istihdam imknlarnn artrlmasdr. Bu erevede, 2010 ylnda
Gaziantep Zirve niversitesinin Elektrik Gvenlii ve Kalitesi Alannda Teknik Personel
Yetitirme Projesi destekleme kapsamna alnmtr. Benzer nitelikte istihdam artrc
projelerin SODES kapsamnda gerekletirilmesi imkn bu Eylem Plan erevesinde bir
frsat olarak deerlendirilmektedir.
Bu erevede yaplacak almalar ise yle sralanabilir:
1.B.1. lkede ve Blgede yenilenebilir enerji alannda geliim eilimlerinin belirlenmesi,
yenilenebilir enerji teknolojileri ihtiya ve retim kapasitesinin belirlenmesi,
1.B.2. Hangi alanlarda ne kadar teknik ara eleman ihtiyac bulunduunun tespit edilmesi
ve ihtiya duyulan eleman proflinin kartlmas,
1.B.3. Blge niversitelerinin yenilenebilir enerjinin hangi alanlarnda eitim
programlarna ve ne lde akademik eitim potansiyeline sahip olduklarnn
belirlenmesi,
1.B.4. Blge niversitelerinin bnyesinde oluturulabilecek mfredat programlar
ya da niversiteler aras ortak bir yap ierisinde oluturulabilecek eitim
programlarnn belirlenmesi (rnein Harran niversitesi bnyesinde hidrolik,
gne gibi yenilenebilir enerji teknolojilerine ynelik 2 senelik bir eitim program
kurulmas) ve bu programlarn hayata geirilmesi amacyla YK nezdinde
giriimlerde bulunulmas,
1.B.5. Bu ekilde bir yapnn tesisine ynelik altyapnn oluturulmas (daha sonra
deinilecek olan YENEVin kurulmas durumunda bu ihtiya giderilmi olacaktr),
1.B.6. Bu srece Blgede yer alan ticaret ve sanayi odalar, TMMOB temsilcileri,
yenilenebilir enerji alannda alan byk irketlerin temsilcileri, OSBler gibi
uygulamada alan tzel kiiliklerin katlmnn salanmas.
1.B.7. Blge niversitelerine yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularnda
hazrlanacak kk lekli eitim programlarnn SODES kapsamnda nasl
gerekletirilebileceine ilikin bilgilendirme yaplmas,
1.B.8. Blge niversiteleri ile KUR arasnda ibirliine gidilmesi, yenilenebilir
enerji ve enerji verimlilii konularnda teknik eleman yetitirmek zere eitim
programlar tasarlanmas ve bu programlarn Blgede KUR tarafndan
dzenlenen igc yetitirme programlar kapsamna dhil edilmesi nemli
grlmektedir.
Yenilenebilir enerjiye ynelik ekipman ve malzeme retimi ile ilgili sanayi yatrmlarnn
ilave teviklerle desteklenmesi
Eylem 1.C.
31
Blgedeki yenilenebilir enerji potansiyelinin deerlendirilmesinde kullanlacak nemli
yntemlerden biri de ekipman ve malzeme retimi ile ilgili blge iinde yatrmlarn
gerekletirilmesidir. Bata gne, biyoktle ve rzgr enerjisi teknolojileri olmak zere
tm yenilenebilir enerji teknolojilerinin nemli istihdam potansiyeli bulunmaktadr. rnein
University of California tarafndan yaplan bir almaya gre, gne enerjisinin kurulan her
MW (megawatt / milyon kW) g bana 33 yeni i yaratabilecei hesaplanmtr.
Uluslararas alma rgt (ILO) tarafndan yaplan bir almaya gre lkemiz igc
maliyetleri asndan birok Avrupa lkesine kyasla ok avantajl durumdadr (Tablo-2).
Buna ilaveten, Gneydou Anadolu Blgesi de lkemiz ortalama igc maliyetlerinin %27
daha altndadr. Ekipman ve malzeme retiminin Blgede yaplmasnn nemli bir faydas,
santral kurulum maliyetlerinde grece bir azalma salanmasdr. Ekipman retim maliyetinin
4te birinin igc maliyeti olduu dikkate alndnda, burada salanacak faydann hi de
az olmayaca grlmektedir. Bunun yan sra, yenilenebilir enerjiye ynelik ekipman ve
malzeme retimi yatrmlarnn oluturaca istihdam frsatlar da blgenin sosyo-ekonomik
gelimesine katkda bulunacaktr.
Gneydou Anadolu Blgesinde yatrm yapmak iin igc maliyetlerinin dk olmasnn
yan sra nemli baka avantajlar da vardr. Bunlar arasnda GAP illerinin tevik uygulamalar
kapsamnda yer almas, hzl byyen bir pazar niteliinde olmas, geni ulam imknlarna
sahip bulunmas, gneyinde yer alan byk bir corafyaya almaya uygun olmas hemen akla
gelen avantajlardandr.
Blgede 3 adet teknoloji gelitirme blgesi (TGB) bulunmaktadr. Gaziantep niversitesi
Teknoloji Gelitirme Blgesi 2006 ylnda kurulmu olup faal durumdadr. 2007 ylnda
kurulan Dicle niversitesi Teknoloji Gelitirme Blgesi ile 2010 ylnda kurulan Harran
niversitesi Teknoloji Gelitirme Blgesinde ise altyap almalar devam etmekte olup,
bunlar henz faaliyete gememi durumdadr. Bu TGBlerde alacak iletmelerin faaliyet
alanlar arasnda yenilenebilir enerji teknolojilerinin gelitirilmesi de bulunacaktr. 4691 sayl
Kanun gereince TGBde yer alan irketlere eitli vergi ve har muafyetleri, arazi temini,
altyap kurulmas ve bunun gibi birtakm destek ve muafyetler salanmaktadr.
TGBler dnda yenilenebilir enerji alanndaki malzeme ve ekipman retimi yatrmlarnn
desteklenmesinde kullanlabilecek aralar arasnda; San-Tez program araclyla niversite-
sanayi ibirliinin salanmas, Ar-Ge merkezleri araclyla teknoloji gelitirilmesi, Rekabet
ncesi birlii Projeleri program ile bu alanda faaliyet gsteren frmalar aras ibirliklerinin
salanmas, Teknogiriim Sermaye Destei program ile yeni ve yeniliki i fkirlerinin katma
deer ve nitelikli istihdama dnmnn desteklenmesi ve anlan programlarn 5746 Sayl
Aratrma ve Gelitirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakknda Kanun araclyla tevik
ve muafyetlerden yararlandrlmas saylabilir.
Mevcut tevik ve destekler dnda uygulanabilecek ve zellikle blgeye hitap edecek
mekanizmalar oluturulmas mmkndr. Bu destekler ile bata gne, biyoktle ve
rzgr olmak zere yenilenebilir enerji potansiyelinin yerli teknoloji ile gerekletirilmesi
hedefenmitir. Bu erevede, atlacak admlar ise aada sralanmtr:
TABLO 2: 2009 YILI STHDAMA LKN VERLER (TK, 2010)
Slovenya ek Cum. Polonya Macaristan Slovakya Trkiye GAP
934 558 547 530 420 371 273
1.C.1. Yenilenebilir enerji teknolojileri ekipman ve malzeme retiminin tevik edilmesine
ynelik bir ihtiya analizi almas yaplmas ve raporlanmas,
1.C.2. Konunun GAP Blge Kalknma daresi Bakanlnn koordinasyonunda,
blge Kalknma Ajanslar ve STB, ETKB, EE, TEMSAN A.., TEA, TEDA,
EA, TBTAK, TTGV, blge niversiteleri, OSBler, Sanayi l Mdrlkleri,
TGB ynetimleri, bu alanda retim yapan blge frmalar ve ilgili dier kamu-zel
kurum ve kurulularn katlmyla deerlendirilmesi,
1.C.3. lkemizin imzalam olduu Dnya Ticaret rgt anlamalar ve Avrupa Birlii
ilgili fasllar erevesinde konunun ilgili kamu kurumlaryla deerlendirilmesi ve
muhtemel sorunlarn nne geilmesi,
1.C.4. Bu erevede ihtiya duyulan yasal deiikliklerin belirlenmesi,
1.C.5. Diyarbakr ilinde TEMSAN A..nin trbin ve jeneratr imalat zerine alan
fabrikasnda hidrolik santral ekipmanlarnn retiminin yan sra rzgr trbini
retimi gerekletirilmesine ynelik imknlarn incelenmesi ve TEMSAN ile bu
alanda ortaklk gelitirmeye istekli giriimcilerin aratrlmas,
1.C.6. Yrrlkteki mevzuatn, yerli malzeme ve ekipman kullanlarak yaplacak
yenilenebilir enerji santrallerine sat fyat konusunda bu konuda baarl olan
lkelerin (Kanada, Cin vb) rnekleri de incelenerek pozitif ayrmclk salamas
iin taslak neriler gelitirilmesi, bu nerilerin hayata geirilmesi iin giriimlerde
bulunulmas,
1.C.7. Benzer bir deiikliin EPDK tarafndan verilen enerji retim lisanlar srecine ve
kriterlerine ncelik olarak ilave edilmesi.
1.C.8. Gne enerjisi s dnm sistemlerinin teknik standartlara uygun retim
salanmasna ynelik zorunluluklar gelitirerek bu kaliteyi salayan sistemlerin
imalatna ynelik tevik uygulanmas ile bu sistemlerin kullanm iin bata
endstriyel tesisler, oteller, hastaneler vb. kullanclara ynelik belli oranda
zorunluluklar gelitirilmesi
1.C.9. Pompalar Blgede retildikten sonra, bu pompalarn yaygnlamas iin iftilere
eitli alm desteklerinin salanmas, bu erevede konunun Tarmsal Destekleme
ve Ynlendirme Kurulunun gndemine tanmas,
1.C.10. 18.05.2010 ve 27525 sayl Resm Gazetede yaymlanan Krsal Kalknma
Yatrmlarnn Desteklenmesi Program erevesinde Makine ve Ekipman
Almlarnn Desteklenmesi Hakknda Tebliin program yatrm konularyla ilgili
8inci maddesine gne enerjisi destekli sulama pompalarnn dhil edilmesi iin
giriimde bulunulmas,
1.C.11. Ziraat Bankas araclyla iftilere gne enerjisi destekli sulama pompalar alm
iin sfr-faizli kredi imkn oluturulmas.
Kamu binalarnn Bayndrlk ve skn Bakanlnn Binalarda Enerji Performans
Ynetmeliinde belirtilen standartlar erevesinde iyiletirilmesi iin bir program
oluturulmas
lkemizde enerjinin en verimsiz kullanld alanlardan birisi binalardr. Hem konut hem
de ticaret amal binalarn yaltm sorunlarnn olduu bilinmektedir. lkemizde binalarda
tketilen enerjinin yaklak drtte nn stma/soutma amal olarak kullanld
tahmin edilmektedir. Ancak stma/soutma uygulamalarnn yeterince yksek verimle
gerekletirilebildiini sylemek zordur.
Binalarda enerjinin verimsiz kullanm beraberinde bina sektr kaynakl emisyonlarn
artn da getirmektedir. Bu yzden, 03.05.2010 tarihinde YPK Karar (2010/8) olarak
yaymlanan Trkiye Cumhuriyeti Ulusal klim Deiiklii Strateji Belgesinde, binalarda
Eylem 1.D.
33
enerji verimlilii potansiyelinin tespit edilmesi ve bu potansiyelin maksimum lde
gerekletirilmesi bir ulusal hedef olarak zikredilmitir.
Yine ayn Belgede; binalarda enerji verimlilii konusunda yer alan baz ksa, orta ve uzun
vadeli hedefer aadaki gibidir:
Yeni binalarda Enerji Kimlik Belgesi uygulamasna balanacaktr (Ksa Vade);
Mevcut binalarda Enerji Kimlik Belgesi uygulamas iin altyap hazrlanacak ve s
yaltm ve dier verimlilik artrc uygulamalar tevik edilecektir (Orta Vade);
Kamu kurulularnn mevcut bina ve tesislerinde enerji tketiminde iyiletirme
salanacaktr (Uzun Vade)
Trkiyede binalarda belirli bir s performansn salamak zere son 10 yldr nemli
dzenlemeler yaplmtr. 1998 ylnda hazrlanan TS 825 Binalarda Is Yaltm Kurallar
Standardnn uygulanmas 2000 ylnda zorunlu hale getirilmitir. 05.12.2008 tarihli
Binalarda Enerji Performans Ynetmelii ise bu alanda atlan ok nemli bir adm
olmutur. Sz konusu resm belgeler ok iyi niyetle hazrlansa da bunlarn yeterince
uygulanabildiini sylemek zordur. Nitekim son yaymlanan ynetmelik (Binalarda Enerji
Performans Ynetmelii) yeni yaplacak binalar iin nemli sorumluluklar getirse de, daha
nceden yaplm binalarn, eer bir tadilat yaplacaksa ve bu tadilat maliyeti, binann emlak
vergisine esas deerinin %25ini amyorsa, sl performanslarn ykseltmeye ynelik bir
yaptrm iermemektedir. Bu kapsamda ynetmeliin getirdii tek yaptrm, tm mevcut
binalara ve inaat devam edip henz yap kullanm izni almam binalar iin Enerji Verimlilii
Kanununun yaym tarihinden itibaren 2017 yl Mays ayna kadar enerji kimlik belgesi
1

dzenlenmesi zorunluluudur. Bu belgenin hazrlanabilmesi iin, kullanlmakta olan binalarn
yetkilendirilmi EVDlerce ett edilmesi gerekmektedir.
Dier yandan, Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna
Dair Ynetmelik
2
in 31 inci maddesiyle, 10.000 m2 ve zerinde alana sahip olan ya da ylda
250 TEPin zerinde enerji tketen kamu binalarnn;
Enerji ynetici grevlendirmeleri,
Is yaltmn, stma, soutma ve scak su sistemlerini, asansr ve aydnlatma sistemlerini,
enerji kullanmn ilgilendiren tm konular kapsayan bir enerji etd yaptrmalar,
Bu ettler ile belirlenen nlemlerin uygulanmasna ilikin verimlilik artrc projeleri
(VAP) 2011 ylna kadar hazrlayp raporlar EE Genel Mdrlne gndermeleri
art koulmutur.
Ancak anlan ynetmelik kapsamnda hazrlanmas ngrlen Verimlilik Artrc Projeler
iin henz bir destek program ngrlememitir. VAP destekleri sadece sanayi kurulularna
verilmektedir. Btn bunlara ilaveten, yasal dzenlemeler herhangi bir zorunluluk getirmese
bile, binalarn genel olarak sl performanslarnn iyiletirilebilmesi iin bu ettler byk
nem tamaktadr. Blgedeki binalarn pek ounun s yaltm asndan zayf olduu
deerlendirilmektedir. Bu tespit kamu binalar iin de geerlidir. Orta byklkteki hkmet
binalarnda, belediye binalarnda, okul ve hastane binalarnda byk bir iyiletirme ihtiyac
bulunduu tahmin edilmektedir. Bu binalarda yaplacak iyiletirme yatrmlarnn -binalarn
durumu, iinde bulunulan ehrin zel iklimsel artlar, uygulanan yntem ve kullanlan
malzemeye gre deimekle birlikte- kendilerini 3 il 10 yl arasnda geri deyecei de bir
dier tahmindir.
1 Enerji kimlik belgesi; binann stlmas, soutulmas, iklimlendirmesi, havalandrmas ve shhi scak
su temini iin kullanlan enerjinin miktarn (kWh/yl), tketilen her bir enerji trne gre yllk birincil
enerji miktarn (kWh/yl), nihai enerji tketiminin oluturduu sera gazlarnn kullanm alan bana yllk
miktarn (kg CO2/m2-yl), binalarn kullanm alan bana den yllk birincil enerji tketiminin A ile G
arasnda deien bir referans leine gre snfandrlmasn ve benzeri dier bilgileri ieren bir belgedir.
2 25.10.2008 ve 27035 sayl Resm Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir.
zellikle enerji etkinlii daha fazla olan bina d kabuundaki iyiletirmelerin (mantolama,
vb.) yaygnlatrlabilmesi iin, kamu sektrnn nclk etmesi gerektii aktr. Kamu
binalarndaki sl iyiletirmelerin bir program dhilinde yrtlmesi, uygulamalarn hem bu
binalarda alan hem de binalardaki faaliyetleri izleyen yerel ev sahipleri tarafndan rnek
alnmasna imkn salayabilecektir.
Bir program dhilinde kamu binalarnn enerji verimliliklerinin ykseltilmesi, Blgede
istihdam artrc bir nlem olarak da ilev grecektir. Binalarn enerji verimliliinin
iyiletirilmesi faaliyeti, temelde inaat sektryle ilgili, emek-youn ve arpan etkisi yksek
bir faaliyettir. Baka lkelerdeki tecrbeler de bu faaliyetlerin nemli lde istihdam
saladn teyit etmektedir. Szgelimi Kanada Hkmetinin lke genelinde uygulad byle
bir programn blgesel lekte 5.600-7.840 adam-yllk bir istihdam yaratt tespit edilmitir.
Ancak bu kadar byk lekli bir yatrma giriilmeden nce, enerji verimliliinin ciddi
derecede artrlabilecei birka rnek binann seilmesi ve faaliyete bu binalardan balanmas
yerinde olacaktr. Bu binalarn baaryla yaltlmasndan ve enerji-verimli hale getirilmesinden
sonra, programn iller dzeyinde gelitirilmesi ve valiliklerin, il zel idarelerinin, belediyelerin,
hatta merkezi tekilatlarn (Milli Eitim Bakanl, Salk Bakanl, vb.) da devreye sokularak
bte imknlarnn geniletilmesi gerekmektedir.
Yukarda sz edilen faaliyetlerin yrtlebilmesi iin atlmas gereken admlar unlardr:
1.D.1. GAP daresi Bakanlnn koordinasyonunda, Blgedeki iller ve ileler baznda
ka adet kamu binas bulunduunun envanterinin karlmas, bu envantere
binalarn kapal alanlar ile yllk enerji (elektrik, kmr, vb.) tketimlerinin miktar
ve parasal deerlerinin dhil edilmesi,
1.D.2. GAP daresi Bakanlnn koordinasyonunda bir uzman heyet tarafndan
envanterin incelenmesi, ilk etapta iyiletirilmesi aciliyet arz eden ve byk enerji
tasarrufu salanabilecei ngrlen binalarn belirlenmesi,
1.D.3. Binalarda enerji verimlilii danmanlk (EVD) hizmeti verebilecek irketlerle
temasa geilmesi, ezamanl olarak Blgede EVD irketlerinin oluumu iin
nclkte bulunulmas,
1.D.4. ki- kamu binasnn seilmesi ve bunlarn enerji verimlilii ettlerinin
yaptrlmas,
1.D.5. Enerji verimlilii etd sonularna gre, bte imknlarn zorlamadan bina
iyiletirme projelerinin devreye alnmas,
1.D.6. yiletirilen binalarla ilgili tantm dokmanlarnn hazrlanmas, bu dokmanlara
yaplan harcamalar, salanan tasarruf ve projenin ne kadar srede kendisini amorti
ettii gibi tarafarn ilgisini ekecek bilgilerin dhil edilmesi,
1.D.7. Blgede serin at uygulamalar yapacak bir frmann kurulmas iin GAP Blge
Kalknma daresi Bakanlnn nclk etmesi ve bu irket vastasyla ncelikle
byk kamu binalarnda (okullar, hastaneler, vb.) serin at uygulamalar
yaptrlmas,
1.D.8. Kamu binalar envanteri zerindeki almalar baz alnarak, il valileriyle bu konuda
yllara sri bir program yrtlmesi iin toplantlar yaplmas, alternatif bte
imknlarnn aratrlmas,
1.D.9. rnek projelerdeki baarl sonularn Blgedeki uygun tm kamu binalarna
yaygnlatrlabilmesi iin, tahmini bte ihtiyalarn da ieren bir ina/yenileme
program gelitirilmesi.
35
Blgeye salanan sosyal ve ekonomik yardmlara yenilenebilir enerji
ve enerji verimlilii konularnn dhil edilmesi
GAP Eylem Plannda blgenin en nemli sorunlar arasnda isizlik, nitelikli igcnn
yetersiz oluu, sanayi ve enerji altyapsnn yetersizlii, blge iinde sermaye birikiminin
salanamamas gibi birtakm hususlar saylmaktadr. Ayrca, planda Blgede gerekletirilecek
sosyal yardm ve desteklerden bahsedilmektedir. Bunlar arasnda salk ve eitim imknlarnn
artrlmas, fakir kesime yaplacak ekonomik yardmlar, kadnlarn toplumsal konumunun
iyiletirilmesi, ocuklara, zrllere, yallara ve genlere ynelik programlar hazrlanmas,
gle gelen sorunlarn zlmesi ve zel sektr tarafndan sosyal sorumluluk projeleri
gerekletirilmesinin tevik edilmesi gibi tedbirler bulunmaktadr.
Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii projesine ynelik bu Eylem Plannda ise Blgede
yrtlecek YE/EV amal faaliyetler ile GAP Eylem Plannda bahsedilen sorunlarn
zmne katkda bulunulmas, bylece blgenin sosyo-ekonomik gelimesine yardmc
olunmas amalanmaktadr.
Tablo-3te de grlebilecei zere, TK 2006 yl GSYH istatistiklerine gre blge kii
bana den gelir asndan Trkiye ortalamasnn yarsnn bile altndadr. Bu ise kii ba
elektrik tketimi, kaak elektrik kullanm, tahakkuk edilen elektrik faturalarnn tahsilt,
hane harcamalar ierisinde enerji giderlerine ayrlan pay gibi birok hususta kendini
gstermektedir. rnein, Blgede yer alan illerden Gaziantep hari tmnde kii bana
den elektrik tketimi Trkiye ortalamasnn yars seviyesinde bile deildir. Blge illeri,
Dou Anadolu illeriyle beraber elektrik tketiminde son sralarda bulunmaktadr. Kaak
elektrik kullanm asndan ise blge illeri Trkiye genelinde n sralarda bulunmaktadr.
Baz illerde teknik kayplarla birlikte kayp ve kaaklar elektriin blgeye arz edilen elektrie
oran % 70 in zerindedir.
Bu balamda; Blgede yaayan vatandalarn temiz enerji kaynaklarna kabul edilebilir
fyatlarla ulamasn salamak ayn zamanda sosyal bir politika gereidir. Yenilenebilir enerji
ve enerji verimlilii alanlarnda, hem Blgede var olan potansiyelin gerekletirilmesini
salayacak hem de zellikle dk gelir grubunun refah seviyesini artracak nlemler
gelitirmek mmkndr.
Gelir seviyesi dk, elektrik tketimi aylk 100 kWh ve alt olan vatandalara elektrik
giderlerine ilikin yardm salanmas ve enerji tasarrufu ampul datlmas
Elektrik, enerji formlar arasnda kullanm en kolay, en temiz ve en modern enerji tama
biimidir. Enerji gerektiren stma, soutma, piirme ve dier her trl i iin elektrik
enerjisinden daha pratik ve kolay bir zm yoktur. Elektrik, hayat kolaylatran bir enerji
tama biimi olduu gibi, fakirlikle mcadele ve ekonomik kalknma iin de vazgeilmezdir.
Blge illeri, kii bana gelir asndan lke genelinde son sralarda gelmektedir. Bu durumun
Eksen 2
TABLO 3: K BA GAYR SAF KATMA DEER(2006)
US$ Sra (26 blge arasnda)
TR Trkiye 6 684 -
TRC1 Gaziantep, Adyaman, Kilis 3 539 22
TRC2 anlurfa, Diyarbakr 2 904 23
TRC3 Mardin, Batman, Siirt, rnak 2887 24
Eylem 2.A.
yaratt sorunlar ise zellikle dk gelir gruplarn ciddi biimde etkilemektedir. Bu grupta
yer alan vatandalar iin elektrik faturasn demek zorlatka, elektrii kaak olarak
kullanmaya ynelim de artmaktadr.
Sosyal hayatn bu kadar nemli bir paras olan elektrik kullanmnn kolaylatrlmasn
salamak arttr. lkemizde ok az sayda ky dnda elektriksiz bir yerleim yeri kalmamtr.
Ancak bugn asgari cretle geinen 4-5 kiilik bir ailenin elektrik faturas, hane gelirinin
kulland elektrikli cihazlara bal olarak en az%6-7lik blmne karlk gelmektedir.
Elektrik faturalarna ilikin bir sosyal yardm salanmasnn zellikle dk gelir gruplarnda
hayat kalitesinin artmasna yardmc olaca aktr.
Evlerde aydnlatma iin tketilen elektrik ve bunun karlnda denen bedel yadsnamayacak
kadar yksektir. Evlerde zellikle uzun sre ak kalan lambalarn enerji tasarrufu kompakt
foresan lambalar ile deitirilmesi durumunda, aydnlatma iin harcanan elektrik yaklak
%80 orannda azalacaktr. Bylece hem elektrik faturalarnn dmesi salanacak, hem de
elektrik daha verimli olarak kullanlm olacaktr. Bunun dier bir faydas ise, elektrik datm
irketlerinin kaak orannn dmesi, buna karlk tahakkuk orannn ykselmesidir.
Blgede daha nce cretsiz tasarrufu lamba datm yaplm, ancak kampanya iin yeterli
hazrlk yaplmad ve kampanyada amalanan faydalar halka iyi anlatlamad iin beklenen
faydalar salanamamtr. Keza kampanya sonrasnda ne miktarda bir iyileme saland da
llmemitir. Yine de kapsam snrl bu kampanya l olmamal, bahse konu neri daha
ciddi bir hazrlkla hayata geirilmelidir.
Bu erevede, atlmas gereken admlar yle sralanabilir:
2.A.1. GAP daresi Bakanlnn elektrik datm irketleriyle koordineli olarak
yrtecei bir almayla, aylk 100 kWh ve alt elektrik tketimi olan kullanclarn
tespit edilmesi,
2.A.2. Bu kullanclarn ne kadar bir blmnn dk gelir gruplarna dhil olduunun
valilikler kanal ile belirlenmesi,
2.A.3. Bu kullanclara ynelik elektrik faturalarnn bir blmn (rnein yarsn)
karlamak zere bir hazine yardm oluturulmas (bu destein nakdi yardm
yerine elektrik faturasna yanstlma eklinde olmas),
2.A.4. Hane bana den optimum lamba saysnn hesaplanmas ve cretsiz verimli
lamba datlmas.
Elektrik d enerji ihtiyalarnn karlanmasnda (alan stma-soutma, su stma, piirme,
vb.) yenilenebilir enerji kullanlmasnn ayrca ve zel olarak desteklenmesi
Blgede nemli bir yenilenebilir enerji potansiyeli bulunmaktadr. Bu potansiyelin byk bir
ksm elektrik retimi amal olarak kullanlabilme imknna sahiptir. Blgede elektrik d
enerji ihtiyalarnn karlanmasnda da bu kaynaklardan yararlanmak mmkndr. rnein
gne enerjisinin kolektrler vastasyla s enerjisine dntrlmesi Blgede yaygn olarak
gerekletirilmektedir.
Evlerde, turistik tesislerde, ksmen sanayi tesislerinde gne kolektrleriyle scak su retimi
ve kullanm yaygn bir uygulamadr. lkemiz bu alanda dnyada lider lkeler arasnda yer
almaktadr. Gne enerjisinin stma-soutma amacyla ya da baz sanayi kollarnda buhar
ihtiyacnn karlanmas amal kullanm da mmkndr. Dier yandan, kullanlan gne
kolektrleri teknoloji ve verimlilik asndan nemli farkllklar gstermektedir. lkemizde
kurulu olan kolektrlerin teknolojileri ve verimlerine dair salkl bir bilgi bulunmamaktadr.
Eylem 2.B.
37
Gne enerjisinin -lkemizde yaygn olmasa da- bir baka kullanm alan piirme ve rn
kurutmadr. Dnyada in, Hindistan ve Afrikann belli blmlerinde yaygn olarak
kullanlan gne ocaklar ve frnlar, enerjisini gne nlarndan alan ve herhangi bir yakta
ihtiya duymayan piirme gereleridir. Bu zellikleri sebebiyle gne ocaklar hem temiz hem
de ekonomiktir. lkemizde bu gereler yerel dzeyde yrtlen projelerde kullanlmaktadr.
Yozgat ahmuratl ky, Kuadas Kirazl ky, Ankara amldere de bu tr ekipmanlar yerel
halk tarafndan kullanlarak ticari olarak eitli retimler yaplmaktadr. Benzer bir uygulama
da Diyarbakr Gne evinde mevcuttur. Ve kadnlar tarafndan biber kurutma iin youn
olarak kullanlmaktadr. EE Genel Mdrlnn rettii gne ocaklar bulunmaktadr.
Gne enerjisi dnda, Blgede ciddi bir jeotermal potansiyeli olduu tahmin edilmektedir.
Dnyada ve lkemizde birok jeotermal sahadan zellikle blgesel stma, sera stmas ve
scak su ihtiyacnn karlanmas gibi amalarla faydalanlmaktadr.
Bu erevede, atlmas gereken admlar yle sralanabilir:
2.B.1. Kalknma Ajanslarnn koordinasyonunda Blgedeki konutlarda, merkezi sistemli
apartmanlarda ve kk ticari iletmelerde alan stma/soutma ve scak su
ihtiyacnn tespit edilmesi, mevcut gne kolektr stokunun saptanmas,
2.B.2. Bu kolektrler arasnda eski ve verimi dk teknolojiye sahip olanlarn
standartlara uygun ve kaliteli termal gne kolektrlerle deitirilmesine ynelik
bir kampanya balatlmas, bu kampanyann ve yeni gne kolektr alacak olan
evlerin fnansal teviklerle desteklenmesi,
2.B.3. Piirme ve rn kurutma ihtiyacnn karlanmasnda gne frn ve ocaklarnn
retimi, sat ve kullanmnn tevik edilmesi amacyla niversite ve teknik okullar
iin tasarm yarmas yaplarak elde edilen tasarmlarn yerelde ucuz olarak
retimi iin tevik verilmesi, bir tantm kampanyasnn dzenlenmesi, bu ama
dorultusunda dk gelir gruplarn destekleyici nitelikte bir fnansal tevik
sisteminin oluturulmas (GAP ve DAP illerinde uygulanmakta olan SODES
kapsamnda yoksulluun azaltlmas hedefne paralel olarak bu tr yardmlarn
salanmas dnlebilir),
2.B.4. GAP daresi Bakanlnn koordinasyonunda Blgedeki jeotermal potansiyelin
MTA ile ibirlii yaplarak tespit edilmesi, blgesel stma, sera stmas ve scak su
ihtiyacnn karlanmas imknlarnn ve ekonomisinin aratrlmas.
Blgedeki endstriyel kapasitenin srdrlebilir kalknma
yaklamyla gelitirilmesi ve sanayinin rekabet gcnn artrlmas
Trkiye, gne enerjisinin kullanm potansiyelinin ok fazla olduu gne kua (solar
band) diye tanmlanan bir Blgede konumlanmtr. Gneydou Anadolu Blgesi ise, Akdeniz
Blgesi ile birlikte bu potansiyelin en yksek deerlere ulat bir blgedir. Dolaysyla
Blgede gne enerjisinin mmkn olduunca yksek bir oranda deerlendirilmesi
mmkndr. Gne enerjisinin sadece evsel uygulamalar iin deil, sanayi uygulamalar iin
de byk bir potansiyel sunduu bilinmekte olup, bu potansiyelin harekete geirilmesi kritik
deere sahip bir konudur.
Dier yandan, Trkiyenin genelinde olduu gibi Blgede de enerji younluu yksektir.
Teknoloji ve dier gelimelerle balantsnn zayf olmas buradaki sanayide enerji verimlilii
potansiyelinin daha da fazla olmasna yol amaktadr. Enerji younluunu drmek iin enerji
tketiminin olduu her alanda, ama zellikle sanayi tesislerinde enerji verimlilii tedbirlerine
bavurmak byk nem tamaktadr. Bu tedbirlerin bir ksm proses deiiklikleri gerektiren
ve grece byk yatrmlar isteyen nlemler olmakla birlikte, byk ounluu frmalarn ana
yatrm stratejilerini etkilemeyecek lekte ama ciddi kazanlar getirecek nlemlerdir.
Blge sanayisinde biyoktle, biyogaz ve gne enerjisi kullanlmas iin retilecek bu ekipmanlarla
ilgili paralarn retilmesi de hem istihdamn artrlmas ve hem de rekabet gcnn gelitirilmesi
asndan zerinde durulmas gerekli bir konudur. Blgenin yksek gne potansiyeli gnele
alan sistem ve ekipmanlarn retimi asndan ilk talep noktasnda nemli bir avantaj sunmaktadr.
Blgenin gneyinde yer alan corafyann da yksek gnelenme oranna sahip olmas, retilecek
rnlerin potansiyel pazarnn zenginliine iaret etmektedir.
Sanayide ihtiya duyulan s retimi iin gne enerjisi kaynakl imknlarn deerlendirilmesi
Gnmzde gne ss nite veya panellerinin birou konutlara scak su salama, hijyen
ve alan stma iin kullanlmaktadr. Konut sektr gne sl uygulamalar iin byk bir
potansiyel sunmakla birlikte, sanayi sektrnn de bu uygulamalar asndan potansiyel
tayan bir alan olduu unutulmamaldr. nk sanayi sektrnde tketilen s enerjisinin
nemli bir blm dk ve orta scaklk aralnda yer almaktadr. Bugn itibariyle 250 oCye
kadar olan scaklklar iin gne kolektrlerinden yksek verimle faydalanmak mmkndr.
Bu sistemlerin, evsel uygulamalarn aksine, sanayi tesislerinde byk leklerde kurulacak
olmas, s elde etmek iin katlanlan birim maliyeti drecek ve uygulamalar daha ekonomik
klacaktr. Dier yandan, gne kolektrlerinden elde edilen s enerjisinin sanayi tesislerine
entegre edilmesi, hem bu tesislerin enerji maliyetlerini drecek, hem de Blgedeki
irketlerin evre-dostu olarak markalamalarna hizmet edecektir.
Gne kolektrleri sanayi tesislerinin atlarna monte edilebilecei gibi, uygun bir toprak
zemin zerine de kurulabilmektedir. Daha da nemlisi, bu sistemlerin s retimi yapan
konvansiyonel sistemlerle entegrasyonu mmkndr. Dolaysyla gne kaynakl enerjinin n
stmada, konvansiyonel sistemlerin ise nihai scakla ulamada kullanld hibrid tasarmlar,
cazip bir seenek olarak deerlendirilmeyi beklemektedir.
Pek ok sanayi kolunda s talebi o kadar fazladr ki, anlk ve sreen tketimden dolay
gne kolektrlerinden elde edilen s enerjisinin depolanmasna gerek duyulmamaktadr.
Bu ise, gne kolektr sistemlerinde en nemli maliyet bileenlerinden birisi olan depolama
ekipmanlarna olan ihtiyac minimuma indirmektedir.
Eksen 3
Eylem 3.A.
39
Bu teknolojinin uygulanabilecei temel sektrler arasnda gda (iecek dhil), tekstil, ulatrma
ekipman, metal ve plastik ileme ile kimya sektrlerini saymak mmkndr. Uygulamann en
fazla uygun olduu ilem eitleri ise unlardr: Temizleme/arndrma, kurutma, buharlatrma,
damtma, kabuk soyma, pastrize etme, sterilizasyon, piirme, eritme, boyama ve yzey
dzgnletirme ilemleri.
Gneydou Anadolu Blgesinde hal retimi de dhil olmak zere tekstil sanayi en yaygn
imalat sanayi kollarndan birisidir. Gaziantepteki bir tekstil fabrikasnda yaplacak bir
gsterim projesinin, gne enerjisinin ilem suyunu stmada kullanlmas uygulamalarn
yaygnlatraca deerlendirilmektedir.
Bu erevede, atlmas gereken admlar yle sralanabilir:
3.A.1. GAP daresi Bakanl, Harran niversitesi YEEV merkezi ve EE Genel
Mdrlnn ibirliiyle sanayi srelerinde kullanlabilecek gne ss brt
potansiyelinin belirlenmesi,
3.A.2. Gne ss sistemlerini kurmann teknik olarak uygun grld yerlerin
belirlenerek teknik potansiyelin tahmin edilmesi,
3.A.3. Uygulama projesi iin fzibilitenin hazrlanmas,
3.A.4. Bu pilot projenin salayaca CO2 azaltmn hesaplayarak karbon ticaretine esas
tekil edecek dosyalarn hazrlanmas,
3.A.5. EE Genel Mdrlnn sanayi tesislerindeki enerji verimlilii uygulamalarn
desteklemek iin oluturduu fonlardan yararlanmak zere VAP ve /veya GA
bavuru dosyalarnn hazrlanmas,
3.A.6. Projedeki teknik yeterlilii gelitirmek ve maliyetleri azaltmak, zellikle de
daha yksek scaklklar ve ileri teknoloji iin tasarm almalar yapmak zere,
Blgedeki Blgede Ar-Ge merkezleri ve teknoloji gelitirme blgeleri ile ulusal
veya uluslararas enstitlerle ibirliklerinin gelitirilmesi,
3.A.7. Blgedeki sanayi reticilerine uygulamann tantlmas, bunun iin Kalknma
Ajanslar, KOSGEM birimleri, OSBler, mhendis odalar, ticaret ve sanayi odalar
araclyla tantm toplantlar ve seminerler dzenlenmesi,
3.A.8. Tasarm talimatnameleriyle ilgili standartlarn belirlenerek Blgedeki konuyla
ilgili reticilere ve kurululara datlmas.
3.A.9. Gne enerjisi s dnm sistemlerinin kullanlabilecei sanayi tesisler,
oteller, hastaneler, vb kullanclara ynelik belli oranda zorunluluklar getirilmesi
ve fnansal desteklerin bunu destekleyecek ekilde gelitirilmesi
Sanayide enerji verimlilii potansiyelinin tespit edilmesi, bu potansiyeli deerlendirmeye
ynelik nlemlerin uygulamaya konulmas
Trkiye, gelimi lkelere nispetle enerji younluu yksek, enerjiyi verimli kullanma bilinci
ise dk bir lkedir. Yaplacak eitli yatrm ve faaliyetlerle tm sektrlerde byk bir enerji
tasarrufu salanmas mmkndr. Bu sektrlerin banda da sanayi sektr gelmektedir.
Enerjinin etkin kullanlmas, israfnn nlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi zerindeki
yknn haffetilmesi iin 2 Mays 2007 tarihinde yrrle giren
3
5627 sayl Enerji
Verimlilii Kanunu, tm alanlarda enerji verimliliini gelitirmeye ynelik birtakm tedbirler
getirmitir. Bu Kanunun 7nci maddesinin (a) bendinin (1) numaral alt bendi Endstriyel
iletmeler, alanlar arasndan enerji yneticisi grevlendirir. Organize sanayi blgelerinde,
blgedeki bin TEPten daha az enerji tketimi bulunan endstriyel iletmelere hizmet vermek
zere enerji ynetim birimi kurulur. hkmn amirdir.
Eylem 3.B.
3 Anlan Kanunun, endstriyel iletmeler ve binalarn sahiplerine veya ynetimlerine yaplacak ihtar ve
verilecek cezalara ilikin 10 uncu maddesinin birinci fkrasnn (a) bendinin (8) numaral alt bendi Kanunun
yaym tarihinden iki yl sonra yrrle girmektedir.
Mezkr Kanuna dayanlarak hazrlanan ve 25.10.2008 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak
yrrle giren Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna
dair Ynetmeliin 9uncu maddesinde ise Enerji Yneticisi Grevlendirilmesi ve Enerji
Ynetim Birimi Kurulmasna ilikin dzenlemeleri detaylandrmaktadr. Buna gre:
Yllk toplam enerji tketimi bin TEP ve zeri olan endstriyel iletmeler alanlar
arasndan enerji yneticisi grevlendirir - Madde 9(1)
Kamu kesimi dnda kalan ve yllk toplam enerji tketimleri ellibin TEP ve zeri olan
endstriyel iletmelerde enerji yneticisinin sorumluluunda enerji ynetim birimi
kurulur Madde 9(2)
Blgede, yllk enerji tketimleri 50.000 bin TEP ve zeri olan endstriyel iletme says fazla
olmamakla beraber, yllk enerji tketimleri bin TEP ve zeri endstriyel iletmelerin saysnn
(zellikle Gaziantep) hatr saylr bir seviyede olduu dnlmektedir.
Anlan Ynetmelik sanayide yaplacak enerji verimlilii almalarn desteklemek zere VAP
(verimlilik artrc proje) ve gnll anlama modellerini de yrrle sokmutur.
Gnll anlama desteklerinde, EE Genel Mdrl ile gnll anlama yapan ve enerji
younluunu drme taahhdn yerine getiren sanayi tesislerinin anlamann yapld
yla ait enerji giderinin %20si, 100 Bin TLyi gememek kaydyla EE Genel Mdrl
tarafndan denmektedir.
VAP desteklerinde ise, hazrladklar dokmanlarla EVKK (Enerji Verimlilii Koordinasyon
Kurulu) onay alan sanayi tesisleri, yaptklar yatrmlar belli bir maliyeti amad srece
bu yatrmlarn yaklak %20sini devletten geri alabilmektedirler. Bu kapsamda Trkiye
genelinde 2009 ylnda 17 projeye, 2010 ylnda ise 15 projeye toplam 2 Milyon TLyi
aan destek salanmtr. Uygulama gelitike toplam destek miktarnn artaca, %20lik
destekleme orannn da bytlecei ngrlmektedir.
Desteklenen toplam 32 proje iinde Blgedeki sanayi tesislerine ait 2 proje bulunmaktadr.
Bunlardan birisi Limak imentonun Gaziantep fabrikasndaki Dner Frn Besleme
Sisteminde Pnmatik Sistem Yerine Elavatr Sisteminin Kurulmas projesi, dieri ise yine
ayn frmann Diyarbakr-Ergani fabrikasndaki Deiken Hz Src Uygulamas projesidir.
Sanayi kurulularndaki baz enerji tasarrufar, hi yatrm yapmadan ve sadece baz
alkanlklarn deitirilmesiyle salanabilmektedir. Tesisin retim srelerine, bu srelerde
kullanlan enerji kaynaklarna ve teknolojiye bal olarak deimekle birlikte, kk baz
modifkasyonlarla %3-10 arasnda tasarruf salanmas mmkndr. Daha uzun vadeli ve baz
yatrmlarla gerekleecek enerji tasarruf uygulamalar da vardr. Bu yatrmlarn kendilerini
amorti etme sreleri genellikle 6 ay ile 3 yl arasnda deimektedir. Tamamen proses deiiklii
gerektiren yatrmlar ise, ounlukla 3 yldan daha fazla geri deme sresine sahiptir.
Sanayi tesislerinde enerjinin ne lde verimli kullanld tespit edilmeden, bu alanda
iyiletirme yapmak mmkn deildir. Hlihazrda Blgede enerji tasarruf potansiyelinin
ne dzeyde olduu bilinmemektedir. O yzden Blgedeki sanayi tesislerinde ilk olarak
EVDler tarafndan enerji n ettlerinin yaplmas gerekmektedir. n ettlerden sonra
ayrntl almalarla yatrm yaplacak alanlar belirlemek mmkndr. Yukarda sz edilen
Kanun gerei bu ettleri EVD irketlerinin yapmas gerekmektedir. Dolaysyla Blgede
faaliyet gsterecek EVD irketlerinin yetkilendirilmesi iin enerji verimlilii ett altyapsnn
glendirilmesi amacyla EVD frmalar tarafndan ortak kullanm amal gerekli test
cihazlarnn yer ald bir EV laboratuar ve kuluka merkezi ihdas edilmesi uygun olacaktr.
41
Fiziki altyapnn bu ekilde glendirilmesini takiben merkezden destek alarak bu Blgede
sanayi ve bina sektrlerine ynelik olarak faaliyetlerine balayacak EVDlere teknik destek ve
eitim hizmetleri sunularak Blgede enerji verimlilii ettlerinin yaygn olarak yaplabilmesi
iin gerekli altyap ve kapasite oluturulacaktr. Bu hususta GAP daresi ile KOSGEB ve
EEnin ibirlii iinde olmas nem tamaktadr.
GAP daresinin 2008 istatistiklerine gre Blgedeki toplam sanayi tesisleri saysnn
%46s tekstil ve %24 de gda sanayi i kolundadr. Baka bir deyile, Blgede ne kan
en nemli iki sanayi kolu gda ve tekstildir. Blgede nemli sanayi sektrleri olarak ne
kan gda, tekstil, metal ve plastik ileme tesisleri, grece daha dk scaklkta ilemlerin
yapld sektrlerdir. Bu tesislerde kojenerasyon uygulamas enerji verimliliini artracak en
nemli uygulamalardan birisidir. Yine bu sektrlerde youn olarak bulunan souk depolarda,
klimalarda, buhar sistemlerinde doru iletme ve uygun izolasyon yaplmas, frn ve kazan
brlrlerinin iyi ayarlanmas, motor ve kompresrlerde alnacak nlemler enerji verimliliini
artracak uygulamalardr.
inin ucuz rnleriyle rekabet etmekte zorlanan tekstil sektrne zel bir program
uygulanmas da mmkndr. Tekstil boya makinelerinin birounda scaklk ve nem
kontrol nitelerinin olmad dikkate alnarak boya makinelerinin ve kurutma cihazlarnn
elektrik motorlarnn invertr kontroll ve otomatik hale getirilmesi, boyama prosesinde
buhar kondensat geri kazanmnn arttrlmas buhar kapanlarnn denetlenip deitirilmesi
ve kojenerasyon imknlarnn bir program dhilinde deerlendirilmesi gibi nlemler ile
sektrdeki enerji maliyetlerinin drlmesinde rol oynayabilecektir.
Bu ksa analizin gsterdii zere, Blgedeki sanayi tesislerinde ciddi bir enerji tasarrufu imkn
bulunduu tahmin edilmekte, ancak bunun miktar tam olarak kestirilememekte, ayrca hangi
yntem ve yatrmlarla bu potansiyelin deerlendirilebilecei henz bilinmemektedir. Gaziantep
Organize Sanayi Blgesinin balang noktas olarak kabul edildii ve ilk etapta tekstil sektrnn
ncelendii bir yaklamla blgenin sanayi verimliliinin artrlmasna ynelik bir programn
srdrlmesi gerekmektedir. Bu erevede, atlmas gereken admlar unlardr:
3.B.1. Sanayi ve ticaret odalar araclyla Blgede enerji verimliliinin nemi
konusunda farkndalk yaratlmas ve GAP daresi Bakanlnn koordinasyonunda
bunun iin toplantlar dzenlenmesi,
3.B.2. Giriimci mhendislik frmalarnn Blgede faaliyet gsterecek EVD irketi
kurmalarn temin etmek iin bilgilendirme toplantlar dzenlenmesi,
3.B.3. Yetkilendirme belgesi alan EVD irketlerinin yapacaklar ettler iin KOSGEBin
sunduu mevcut fnansal desteklerin istekli sanayi kurulularna tantlmas,
3.B.4. Sanayideki enerji ettlerinde kullanlacak gerekli ekipmanlar bnyesinde
bulunduran bir laboratuarn kurulmas, UNDPnin KOSGEB kanalyla ekipman
salamas iin giriimler yaplmas,
3.B.5. Gaziantep ilinin balang noktas olarak kabul edildii ve ilk etapta tekstil
sektrnn ncelendii bir yaklamla birka seilmi fabrikada enerji ettlerine
balanmas,
3.B.6. Ett sonularna gre iyiletirme yaplabilecek alanlarn belirlenmesi ve bu
alanlarn ortak noktalarnn raporlanmas, ayrntl ett yaplarak VAP hazrlanmas
3.B.7. EE Genel Mdrl, Blge niversiteleri, GAP daresi Bakanl ve Kalknma
Ajanslarnn ibirliinde desteklenecek rnek proje kapsamlarnn ve ieriklerinin
belirlenmesi ve bu projelerin hayata geirilmesi iin gerekli desteklerin salanmas,
bu kapsamda Kalknma Ajanslar bnyesinde ilk ivmelenmeyi salamak zere bir
hibe program oluturulmas,
3.B.8. Seilen projelerin uygulamaya geirilmesi,
3.B.9. Baarl proje sonularnn zellikle KOBlerde bilin artrmak zere bir program
dhilinde Blgedeki tm sanayi sektrleriyle paylalmas,
3.B.10. zellikle gda ve tekstil sektrlerinde dnyadaki en iyi enerji verimlilii
uygulamalarn anlatmak zere bir tantm dokman hazrlanmas.
Blgedeki sanayi tesisleri tarafndan binalara ynelik s pompas ve elektrik retimi
amal Stirling motoru retilmesi iin bir program yrtlmesi
Is pompas, dardan enerji verilmesi ile dk scaklktaki bir ortamdan ald sy
yksek scaklktaki ortama veren bir makinedir. Kn stma maksad ile kullanlan s
pompas, yazn da soutma iin deerlendirilebilmektedir. Is pompalarnda kaynak olarak
evre havas, toprak, deniz, nehir, gl suyu, yeralt sular, atk svlar, atk gazlar, atk slar
ve gne kullanlabilmektedir. Is pompalar bazen tek balarna, bazen de ek bir sistemle
birlikte altrlabilmektedir. Istma ihtiyacn ek kaynak yardmyla karlayan s pompas
sistemlerine rnek olarak, gne toplayclar ve kazanlarla birlikte alan pompalar
verilebilir. Gne enerjisinin kullanld durumlarda, s pompas gne kolektrleriyle
birlikte ve ezamanl olarak almaktadr. Eer s pompas bina stmasnda kullanlyorsa,
s pompasnn almas iin gerekli scaklk araln gne enerjisi sayesinde elde etmek
mmkndr.
Is pompasnn kullanm iin Gneydou Anadolu Blgesi iin uygun bir blgedir. zellikle
havalandrma ve iklimlendirme iin harcanan enerjinin s pompalaryla azaltlmas
mmkndr. Is pompalar iin pazar oluumu, binalarda enerji verimlilii almalar (serin
at uygulamas, mantolama, vb.) yrtecek irketlerin bu rn de tketicilere/mterilere
nermesiyle gerekleebilecek bir konudur. Ancak binalarn elektrikle stld/soutulduu
yerlerde s pompalarnn %40a varan tasarrufar salamas, bu rnn iyi tantld takdirde
hzla yaygnlaabileceini dndrtmektedir. Dier yandan, bu teknolojinin yaz aylarnda
serinletme iin kullanlabilmesi, rn ok ynl bir meta haline getirmektedir.
Stirling motoru, yaltlm bir miktar gazn stlma ve soutulma ileminin tekrar ile
alan dtan yanmal bir motor tipidir. Genellikle alternatif yaktlarla elektrik retimi ve
kojenerasyon uygulamalarnda kullanlmakta olup, temiz ve verimli olmas gibi sebeplerle
son yllarda gittike daha ok tercih edilen bir teknolojidir. Stirling motorunda stma kayna
dsal olduundan ve iten patlama veya yanma bulunmadndan, bu motorlarda herhangi bir
d s kaynan kullanmak mmkndr ve bu kaynaklara gne de dhildir.
Son yllarda artan evreci hassasiyetlere paralel olarak pek ok giriimci frma Stirling
motoruna farkl uygulama alanlar bulmak iin yeniliki yaklamlar gelitirmektedir.
Bu frmalardan zellikle gne enerjili Stirling motoru retenlerin, Gneydou Anadolu
Blgesine ynlendirilmesi ve yatrmlarn gnein test iin yeterince bol olduu bu blgeye
kaydrmas, blge iin nemli bir ekonomik canlanma kayna olacaktr.
Binalara ynelik s pompalarnn ve elektrik retimi amal Stirling motorlarnn Blgede
retilmesi iin atlmas gereken admlar unlardr:
3.C.1. GAP daresi Bakanlnn koordinasyonunda kendi teknolojilerini blgeye
getirebilecek s pompas ve Stirling motoru imalatlarnn ve Stirling motoru
retiminde ortak olmaya aday Trk irketlerinin belirlenmesi,
3.C.2. naat ve iletme ruhsat ve izinleri iin politika dzenlemelerinin ele alnmas,
3.C.3. retim alan iin yerel araziler tespit edilmesi,
Eylem 3.C.
43
3.C.4. Muhtemel alclarn (bina iyiletirme/tadilat sektr ve elektrik sektr)
tanmlanmas,
3.C.5. Is pompalarn ilk olarak kullanlaca kamu binalarnn tanmlanmas
3.C.6. Proje tekliferinin gzden geirilip karara balanmas.
3.C.7. Blgede bu konuda retim yapabilecek yerli imalatlarn kapasitelerinin
deerlendirilmesi, altyap, ekipman, insan gc, desteklerin vb. ihtiyalarn
saptanmas,
Blgedeki sanayi tesislerinde gne enerjisiyle alan sulama pompas retimi iin n
deerlendirme, pazar aratrmas ve hazrlk almalarnn yaplmas
Gneydou Anadolu Projesi kapsamnda Blgede toplam 1,82 milyon hektarlk bir alann
sulanmas projelendirilmitir. 2008-2012 dnemini kapsayan GAP Eylem Plannda ise 1,06
milyon hektarlk sulamann tamamlanmas ngrlmtr. DPT verilerine gre, bu sulama
yatrmlarn yapmaktan sorumlu kurulu olan DS Genel Mdrlne 2010 ylnda
sz konusu projeler iin 916 Milyon TL tahsis edilmitir. Ancak arazi toplulatrmasnda
karlalan glkler sebebiyle baz gecikmeler meydana gelmi, sulamann pompa sistemi
kullanmadan mmkn olduu arazilere ynelik projelere ncelik verilmitir.
Gneydou Anadolu Blgesi ile benzer ya rejimlerine sahip blgelerdeki deneyim
gstermektedir ki, sulama; tarma elverisiz kabul edilen arazilerden bile yksek verimde
mahsul alnmasn mmkn klmakta, doal yollardan ald su ile tarma elverili olan
arazilerdeki rn miktarn ise nemli lde artrabilmektedir.
Tarmn blge ekonomisine katks ve bundan sonra Blgedeki deiimde oynayabilecei
pozitif rol gz nne alndnda, sulama konusunun nemi ok daha iyi anlalmaktadr.
Sulama denildiinde akla gelen en nemli ekipman ise, hi phe yok ki sulama pompalardr.
Elektrikli sulama pompalarnn meydana getirdii tablo, raporun ilerleyen sayfalarnda
4.a maddesi erevesinde ayrntl olarak sunulmaktadr. Elektrik ebekesinden uzakta
bulunan arazilerde ise, sulama suyunun pompalanmas iin dizel motorlarla alan pompalar
kullanlmaktadr. Bu tr pompalarn nemli boyutta yakt tketimi olmas , nedeniyle, nemli
bir handikaba sahiplerdir. Dier bir dezavantajlar ise, bu pompalara sk sk pahal bakmlar
yaplmasnn zorunlu oluudur.
Bu konvansiyonel pompalar yerine dnlebilecek alternatiferden bir tanesi gnele alan
pompalardr. Gnele alan pompalar, gneten aldklar enerjiyi dorudan elektrie eviren
fotovoltaik (PV) cihazlardr. PV pompalarn sulamada kullanlmasnn salad en nemli avantaj,
sulama iin kurulacak bir sistemde retilen enerjiyi depolayacak pil veya aklere ya hi ihtiya
duyulmayacak ya da ok az ihtiya duyulacak olmasdr. Bilindii zere bu tr enerji depolama
ekipmanlarnn maliyeti, kimi zaman retim maliyeti asndan yenilenebilir enerji sistemlerini
cazip olmaktan karabilmektedir. Ancak sulamaya en ok ihtiya duyulan zamanlarla gnelenme
miktarnn en fazla olduu zamanlarn birbiriyle ayn/paralel olmas, depolama sistemi veya
konvansiyonel bir jeneratr bulundurma ihtiyacn minimuma indirmektedir.
Dier yandan PV pompalar, ihtiyaca gre yeniden tasarlanabilmektedirler. PV dizilimi
modler olduu iin, suya olan talebin deimesi durumunda, motor-pompa alt sistemlerinde
buna uygun deiiklikler yaplabilmektedir. Keza bu pompalarn kolayca sklp baka
yerlere tanmas ve dk bir maliyetle yeniden kurulmas mmkndr.
Gne enerjisiyle alan sulama pompalarnn byk lekli olarak uyguland spanya,
Avustralya, Hindistan, Tayland gibi lkelerde bu teknolojinin ilevsellii ve gvenilirlii
Eylem 3.D.
test edilmitir. Bu itibarla, gnele alan pompann, hlihazrda hem teknolojik adan
gvenilirlii ispat edilmitir, hem de ekonomik adan uygun bir rn olduunu sylemek
mmkndr. Gneydou Anadolu Blgesinin gnelenme oran ve sreleri, yukarda sz
edilen lkelerdeki kadar gldr.
Blgedeki sanayi dinamikleri de bu pompalarn retilmesi iin uygun bir ortam salamaktadr.
Blgede su pompas imalat konusunda edinilmi nemli deneyimler mevcuttur. DC pompa
imalat iin hazr bir sanayi alt yaps mevcuttur. nk hem gne enerjisiyle alan sulama
pompalar hem de benzeri kk lekli gne uygulamalarnda kullanlabilen ince flm ve
boya-duyarl gne hcrelerinin retimine benzer prosesler, Blgede ve Trkiyenin dier
yrelerinde eitli imalat sanayi dallarnda kullanlmaktadr. Dolaysyla gnele alan
sulama pompalar retimi iin gerekli teknolojik altyap byk oranda mevcut olup, teknik
adan ihtiya duyulan ey gerekli uyarlamalarn yaplmasdr.
Btn bu analizlerin nda, Gneydou Anadolu Blgesinde gnele alan sulama
pompalar retilebilmesi ve retilen bu pompalarn bata blge olmak zere Trkiyeye
snrda gney lkelerde pazarnn geniletilebilmesi iin atlmas gereken admlar yle
sralanabilir:
3.D.1. nmzdeki 5 yl iin Blgede sulanmas planlanan alanlarn hassas envanterinin
karlmas, bu alanlarn kanallara, trafo ve datm hatlarna mesafeleri ile sulama
iin ihtiya duyulan debi ve dlerin belirlenmesi
3.D.2. Gnele alan sulama pompalar iin mevcut imalat kapasitesinin, potansiyel ve
engellerin analiz edilmesi, pazar analizinin gerekletirilmesi,
3.D.3. Bu konuda imalat yapacak sanayiciler iin KOGEB desteklerinin verilmesi iin
KOSGEB ile blgesel destek program iin ibirlii yaplmas,
3.D.4. GAP daresi ve Kalknma Ajanslarnn nclnde bu alanda yatrm yaplmasn
kolaylatrabilecek ulusal ve uluslararas ortaklarla iliki kurulmas,
3.D.5. iftiler, potansiyel yatrmclar ve hizmet irketleriyle bir araya gelinerek
bilinlendirme almalar yrtlmesi,
3.D.6. Gnele alan sulama pompalarnn konvansiyonel pompalarla rekabet
edebilirliinin lld ve fnansal srdrlebilirliin deerlendirildii
fzibiliteler yaplmas,
3.D.7. Teknolojinin gsteriminin yapld bir dizi uygulama projesinin hayata geirilmesi.
45
Blgedeki tarmsal potansiyelin yksek oranda deerlendirilmesi
iin yenilenebilir enerji uygulamalarnn desteklenmesi
Son yllarda Trkiye ekonomisindeki nemi greceli olarak azalm olmakla birlikte, yurtii
gda ihtiyacnn karlanmas, sanayi sektrne girdi temini, ihracat ve yaratt istihdam
imknlar asndan tarm sektr hl byk nem tamaktadr. Genellikle emek-youn
bir sektr olarak grlen tarmn istihdamdaki pay, Trkiyede -AB ve OECD lkeleri ile
karlatrldnda- hlen olduka yksek seviyelerde seyretmektedir.
Dnyadaki siyasi ve sosyo-ekonomik gelimeler, tarm sektrnde etkisini ok hzl
gstermektedir. Kresellemenin etkisiyle gittike artan bir rekabet tarm sektrn pek ok
lkede krlgan hale getirmektedir. Nitekim 2008 ylnda yaanan gda fyatlarndaki artlar,
birok lkede ciddi skntlar yaanmasna yol amtr. Gerek gda gvencesi ynyle gerekse
de potansiyel istihdam imknlaryla tarm sektr, stratejik ve tampon bir sektr olarak n
plana kmaktadr.
Tarmda krsal kalknmay gerekletirecek, tarmsal geliri istikrarl bir ekilde artrarak hayat
standardn ykseltecek, kaynaklarn etkili ve verimli kullanlmasna imkn salayacak bir
tarm politikasnn uygulamaya konulmas lkemiz iin nem arz etmektedir. Ayn ekilde,
ekolojik dengenin korunmas, doal kaynaklarn srdrlebilir kullanm ve kresel snmaya
kar etkin tedbirlerin alnmas da sektrn yarnlar iin olduka nemlidir.
Yenilenebilir enerji imknlarnn bir hayli yksek olduu, ayn zamanda youn bir tarm-
hayvanclk faaliyetinin yrtld Gneydou Anadolu Blgesinde, tarm ve yenilenebilir
enerjinin birlikte ele alnmas, her iki alann da gelimesini ve istihdamn artrlmasn olumlu
ynde etkileyecektir. Tarm sektryle yenilenebilir enerji potansiyelini btnletirmeye
ynelik eitli eylem ve proje nerilerine aada yer verilmektedir.
Gne enerjisiyle alan sulama pompalarnn tarm sektrndeki kullanmnn artrlmas
iin almalar yrtlmesi
Sulama, tarmsal arazilerden yksek verimde mahsul alnmasnn asgari art olan bir
tarmsal uygulamadr. Trkiyenin genelinde olduu gibi Blgede de sulama imknlarnn
gelitirilmesi byk nem tamaktadr.
Mevcut durum itibariyle bir deerlendirme yapldnda, Blgede sulama pratiklerinin ok
verimsiz ve maliyetli olduunu sylemek mmkndr. Bu verimsiz pratikler, hem rn
maliyetlerini artrmakta, hem de evresel ypranma ve kaak elektrik bata olmak zere
eitli istenmeyen sonulara yol amaktadr. Bilhassa yeralt kuyular vastasyla ve elektrikli
pompalar kullanlarak yaplan sulamann hi de srdrlebilir olmad grlmektedir.
Bir rnek olmas bakmndan Viranehir ve Mardin Ovalarndaki sulama durumuna deinmek
mmkndr. Bu iki ovada yeralt sulama suyu iin alan kuyu saysnn 10.000 civarnda
olduu tahmin edilmektedir. Bu iki ovann pompaj veya cazibe ile sulanmas durumunda
bu kuyularn nemli blmne ihtiya kalmayacak ve sz konusu yrelerde elektrik kayp-
kaaklar da hatr saylr miktarda azaltlabilecektir.
anlurfa ilinde TEDAn 2009 yl istatistiklerine gre toplam 3,98 milyar kWh (toplam
tketimin %76s) elektrik kaak olarak kullanlmaktadr. Yine ayn istatistiklere gre, Mardin
ilinin kayp-kaak miktar 2,82 milyar kWh (toplam tketimin %79u) olmutur. zellikle
Mardin ilinde sanayinin gelimedii dikkate alndnda, bu kayp-kaan byk ksmnn
Eksen 4
Eylem 4.A.
yaklak 300 metreye varan pompajla su ekimlerinden kaynakland deerlendirilmektedir.
Kilometrelerce uzanan borulardaki srtnme kayplarnn da pompalarn verimli iletilmesini
engelledii tahmin edilmektedir.
Dier yandan, mevcut kuyularn sulamaya yeterli gelmeyecei ve yeni kuyular almasnn
zorunlu olduu da dikkate alnmas gereken bir baka olgudur. nk yeralt sulama suyunun
seviyesi dtke kuyularn derinletirilmesi gerekmektedir. ou durumda oturmalardan
dolay kuyular deforme olduu iin veya mevcut kuyularn inaat karakteristikleri
derinletirme operasyonlarna msaade etmedii iin, yeni kuyularn almas bir mecburiyet
haline gelmektedir. Bu ise, kuyu delinmesi iin srekli ilave yatrmlar yaplmas sonucunu
beraberinde getirmektedir.
Bir kuyunun bugnk deerler itibariyle ortalama maliyeti 60.000 TL civarndadr. 10.000
kuyunun yapm maliyeti ise yaklak 600 Milyon TL olmaktadr. Bu kadar byk maliyete
katlanlarak gelinen nokta, Blgedeki yeralt sularnn hzla azalmasdr. Keza yeralt su
seviyelerinin dmesiyle zemin gerilmeleri artmakta, bu ise zeminde byk apl oturmalara
sebep olmakta ve zeminin hidrojeolojik yaps tamamen deimektedir.
zellikle yaz aylarnda elektrik sistemini altst eden, mali ve evresel alardan gittike
srdrlemez hale gelen bu verimsiz uygulamalara son vermek iin yaplmas gereken iki
temel i vardr:
1) GAP Eylem Plan erevesinde yaplmas ngrlen sulama yatrmlarnn biran nce
gerekletirilmesi,
2) Gne enerjisiyle alan sulama pompalarnn kullanmnn yaygnlatrlmas.
Ezamanl yrtlecek bu iki faaliyetle hem ar elektriksel yk oluumlarnn azaltlmas,
hem de iftilerin retim maliyetlerinin drlmesi mmkn olabilecektir.
Blge iin ngrlen sulama yatrmlarnn tamamlanmasyla, ana kanala yakn ksmlarn,
10 kmlik bir bant iinde ve ana kanaldan ekilecek borular vastasyla sulanabilecei
ngrlmektedir. Bu varsaym altnda, szgelimi Viranehir ve Mardin Ovalarndaki 100 bin
hektarlk alanda, ok az terf gerektiren pompajla veya btnyle cazibeyle sulama yaplmas
mmkn olabilecektir. Bu ise, sz konusu iki ovadaki toplam sulanacak alann yarsna tekabl
etmektedir. Sz konusu sulama imknlar oluturulduunda, Mardin ve Viranehir Ovalarnda
tketilen ve byk oranda paras denmeyen elektrik miktar 1 milyar kWh mertebesinde
azaltlabilecektir ki, bunun da parasal karl yllk 200 Milyon TLnin zerindedir. Bu
hesaba gne enerjili sulama pompalarnn salayaca ilave katk dhil deildir.
Gne enerjisiyle alan sulama pompalar ok derinlerden su pompalanmasna elverili
olmayan ve derinlik arttka iletilmesi zorlaan cihazlardr. O yzden Blgedeki sulama
yatrmlarnn hzla gerekletirilmesi, tamamen deilse bile byk oranda gne enerjili
sulama sistemlerinin yaygnlamasna etki edecek bir temel faktrdr.
Bir tarmsal arazinin yaknndan sulama kanal veya kanaleti gemesi, bu pompalarn ilgili
arazide etkin biimde kullanlmasna uygun bir vasat oluturacaktr. Sulama kanalndan
ekilecek suyun pompalanmasnn daha az enerji gerektirmesi, gne enerjili sulama
sistemlerinin yaygnlamasnn nn aacaktr.
Dier yandan, yeralt suyu kuyularnn yar yarya azalmas ile ksa vadede yeralt su
seviyelerinin ykselecei de tahmin edilmektedir. Bu durumda yeralt kuyusundan sulama
47
yapmak iin gereken enerji miktar azalacak ve gne enerjili sulama pompalar kuyular iin
de ok daha elverili hale gelecektir.
Bu erevede atlmas gereken admlar unlardr:
4.A.1. GAP daresi Bakanlnn nclnde, bu teknolojinin tarmda yaygn olarak
kullanld spanya, Avustralya, Hindistan, Tayland gibi lkelerden birine teknik
gezi dzenlenmesi, bu lkelerin benzer kurulular ile kurumsal ibirlii
balatlmas
4.A.2. lgili lkedeki sonulardan dersler karlarak, gne enerjisi destekli sulama
pompalarnn yaygnlatrlmas iin bir program ve tahmini bte almas
yaplmas,
4.A.3. Sulama yatrmlarnn ngrlen zamanda bitirilebilmesi iin DPT Mstearl ve
DS Genel Mdrlne giriimde bulunulmas,
4.A.4. Gne enerjisi destekli sulama pompalarnn yaygnlatrlmasndan en byk
fayday salayacak olan Dicle EDAn bilgilendirilmesi ve almalara bu irketin
de dhil edilmesi,
4.A.5. iftilerin bilgilendirilerek bu teknolojinin avantajlarnn tantlmas,
4.A.6. Gne enerjisi destekli sulama pompalarnn Blgede retilmesi almalarnn;
sulama yatrmlarnn gelitirilmesi, iftilerin bilgilendirilmesi ve hizmet
irketlerinin koordine edilmesi almalaryla egdm iinde yrtlmesi,
4.A.7. Pompalar Blgede retildikten sonra, bu pompalarn yaygnlamas iin iftilere
eitli alm desteklerinin salanmas, bu erevede konunun Tarmsal Destekleme
ve Ynlendirme Kurulunun gndemine tanmas,
4.A.8. 18.05.2010 ve 27525 sayl Resm Gazetede yaymlanan Krsal Kalknma
Yatrmlarnn Desteklenmesi Program erevesinde Makine ve Ekipman
Almlarnn Desteklenmesi Hakknda Tebliin program yatrm konularyla ilgili
8inci maddesine gne enerjisi destekli sulama pompalarnn dhil edilmesi iin
giriimde bulunulmas,
4.A.9. Ziraat Bankas araclyla iftilere gne enerjisi destekli sulama pompalar alm
iin sfr-faizli kredi imkn oluturulmas.
Biyoktle kaynakl (pamuk ve buday artklar bata olmak zere) s ve elektrik retimi
imknlarnn incelenmesi ve deerlendirilmesi
Biyoktle, biyolojik kkenli fosil olmayan organik madde ktlesidir. Ana bileenleri
karbonhidrat olan bitkisel veya hayvansal kkenli tm doal maddeler biyoktle enerji
kayna, bu kaynaklardan elde edilen enerji ise biyoktle enerjisi olarak tanmlanmaktadr.
Biyoktle enerji kaynaklar klasik ve modern olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Klasik
biyoktle kaynaklar, normal odunlardan elde edilen yakacak odun ile bitki ve hayvan
artklarndan (zellikle de tezek) meydana gelmektedir. Modern biyoktle kaynaklar ise enerji
ormanlarndan elde edilen odunlar, karada ve suda yetien bitkiler (aalar, otlar, yosunlar,
algler, vb.), aa endstrisi atklar, enerji hammaddesi retimi amacyla yetitirilebilecek
enerji bitkileri (kavak, st, vb.) ve tarmsal yan rnler (saman, ekin sap, vb.), gda ve
kt sanayi atklar, kentsel atklardr.
Biyoktle kaynaklar s enerjisi elde etmede kullanlabildii gibi, elektrik retimi amacyla da
deerlendirilebilmektedir. zellikle odun ve tarmsal atklarn kojenerasyon tesislerinde buhar
ve elektrik retmek amacyla yaklmas yurtdnda yaygn bir uygulamadr. Baz durumlarda
ise kmr yaktl termik santrallerde, kmrler biyoktle ile harmanlanarak yaklmaktadr.
Bu tesislerde santral verimliliinin %45lere kadar kt kaydedilmektedir ki, normal kmr
Eylem 4.B.
yakan santrallerde bu verim %30-35 civarndadr. Sadece biyoktle bitkilerinin yakld
birleik s ve g sistemleri (kojenerasyon), hammadde stokunun yeterlilik durumu gz
nne alnarak genelde daha kk lekte tasarlanmaktadr.
Biyoktlenin yaklmasnda ok farkl sistemler mevcuttur. Bu sistemlerde termal g birka
kW seviyesinden MWlara kadar deiebilmektedir. Kk lekli yakclar (<35 kW) ev,
laboratuar ve dier kk uygulamalar iin, orta boyutta yakclar (50-1.000 kW) zel ya da
kamu binalar ile kk fabrikalarn s ihtiyac iin kullanlmaktadr. Byk lekli yakclar
(>1 MW) ise genelde endstriyel uygulamalarda elektriksel ve termal ihtiyalar karlamak
iin kullanlmaktadr.
GAP Blgesinde anlurfada kurulmas nerilen 1 MW elektrik retim gcndeki tarmsal
atk gazlatrma tesisi Blgedeki tarmsal atklarn evreye zarar vermeden enerjiye
dntrlmesi ve ekonomik potansiyelinin deerlendirilmesine ynelik bir balang ve
rnek tekil edecektir
Dier yandan, biyoktle kaynaklarnn yaklmas, karbon-bamsz bir proses olarak kabul
edilmektedir; nk yakma sonrasnda ortaya kan karbondioksit bu bitkiler tarafndan
nceden (mrleri boyunca yaptklar fotosentez ile) tutulmaktadr. Bu ynyle biyoktlenin
bir yakma hammaddesi olarak kullanlmas da evreci bir yaklam olarak ele alnmaktadr.
Gneydou Anadolu Blgesi tarmsal atklar asndan zengin bir blgedir. Trkiyenin toplam
pamuk retiminde blgenin %50ye varan pay bulunmaktadr ki, bu da Blgede byk miktarda
pamuk at olduu anlamna gelmektedir. Blgedeki toplam tarmsal atk miktarnn birka yz
MWlk santral yapmaya msait olduu hesaplanmaktadr. Keza hayvancln youn olduu
Blgede ciddi bir hayvansal atn bulunduu bilinmekte ve toplam hayvansal gbrenin %30luk
ksmnn dorudan yakld, geri kalannn byk yakma sistemlerinde kullanlabilecei tahmin
edilmektedir. Bu miktardaki bir atk kapasitesinin deerlendirilmesi, atklarn belli merkezlerde
toplulatrlarak s ve g retiminde verimli biimde kullanlmas nem tamaktadr.
Bu konuda dikkat edilmesi gereken en nemli nokta, biyoktle kapsamndaki tarmsal ve
hayvansal atk potansiyelinin doru hesaplanmasdr. eitli bitkisel rnlerin (pamuk,
buday, arpa, pirin ve msr gibi) tarladan kaldrlmasndan sonra geride brakacaklar
toplam biyoktlesel atk miktar birok faktre bal olarak deimektedir. rnein msrda
sap ve smek, pirinte saman ve kabuk, pamukta sap ve rr at ayr ayr ele alnmak
durumundadr; nk her birinin hem kullanlabilme potansiyeli hem de birim sl deeri
farkllk gstermektedir.
Bir baka nemli nokta da, hasattan sonra tarlada kalan sap ve samann bazen eitli baka
alanlarda ok daha krl biimde deerlendirilebilmesidir. Bu atklar bazen yem hammaddesi,
bazen kt sanayi (selloz) hammaddesi, bazen de hayvan yatakl olarak kullanlmaktadr.
Birka sene nce saman ktlndan dolay selloz reticilerinin sknt iine girdii de
dikkate alndnda, hesaplamalarda bu tr dsallklarn ve yan etkilerin olabildiince
saysallatrlmas byk nem tamaktadr.
Son olarak, geni bir alana dalm tarmsal atklarn belli merkezlerde toplanarak yakt
hammaddesine dntrlmesi, uygun bir planlama yaplmadnda ulatrma maliyetlerini
ykseltebilecek ve biyoktleden enerji retiminin ekonomikliini tehlikeye sokabilecektir.
Dolaysyla blgesel deil yresel atk biriktirme senaryosuna gre kurgulanm ve tama
maliyetleri minimize edilmi kk lekli uygulamalar zerinde durulmas daha ekonomik
bir zm olarak ortaya kmaktadr.
49
Bu konuda yaplmas gerekenler unlardr:
4.B.1. GAP daresi Bakanlnn yrtecei bir proje dhilinde Blgedeki mevcut brt,
teknik ve ekonomik biyoktle kapasitesinin ayrntl olarak incelenmesi,
4.B.2. Elde edilen sonulara gre, biyoktleden s ve elektrik eldesinin mmkn
grld yerlerin belirlenmesi,
4.B.3. Toplu tarmn yapld ve tarmsal atklarn derlenmesinin kolay olduu, ayn
zamanda hammadde temininin yllara gre byk farkllar gstermedii bir alan
iin bir tesis projesine ynelik fzibilite yaptrlmas,
4.B.4. Fizibilite sonularnn yatrmc iin cazip bir nitelik arz etmesi durumunda, ilgili
Kalknma Ajans araclyla yatrmclarn gelimelerden haberdar edilmesi ve
elektrik retim lisans alma sreleri hakknda bilgilendirilmesi,
4.B.5. Yatrmn hayata geirilmesi durumunda, projenin Blgede tekrarlanabilmesi iin
ayn srelerin baka alanlar iin de tekrar edilmesi,
4.B.6. 135 MWnn inaat devam eden ve kurulu gcnn ileride 405 MWa kaca
belirtilen Siirt-Silopideki asfaltit yaktl termik santralde, biyoktlenin bir ortak-
yakt olarak kullanlma seeneinin deerlendirilmesi iin teknik bir alma
yrtlmesi; bunu salamak zere Dicle Kalknma Ajans ncnde yredeki
tarmsal kooperatifer ile termik santrali ina eden elektrik reticisi frmann bir araya
getirilmesi ve konunun bir gdml proje olarak ele alnmas imknnn deerlendirilmesi.
Hayvansal atklardan biyogaz ve elektrik retimi imknlarnn deerlendirilmesi, bu alanda
kamu imknlaryla pilot projeler yaplmas
Biyogaz; organik maddelerin anaerobik (oksijensiz) ortamda, farkl mikroorganizma
gruplarnn varlnda, biyometanlatrma sreleri ile elde edilen bir gaz karmdr. Biyogaz;
renksiz, yanc, ana bileenleri metan ve karbondioksit olan, az miktarda hidrojen slfr, azot,
oksijen ve karbon monoksit ieren bir gazdr.
Biyogaz retiminde kullanlabilecek organik maddeler arasnda unlar bulunmaktadr: Atk
su artma tesisi atklar, bahe atklar, deri ve tekstil endstrisi atklar, evsel kat atklar, gda
endstrisi atklar (ikolata, maya, st, iecek retimi), hayvanclk atklar, hayvan gbreleri
(bykba-kkba hayvanclk, tavukuluk), kt ve orman endstrisi atklar, sebze,
meyve, tahl, eker ve ya endstrisi atklar, yemek atklar ve zirai atklar.
Biyogaz elde etmenin aamas (hidroliz, asit oluturma ve metan eldesi) bulunmakta
olup, proses temelde hayvan gbresi ve bitki artklar iindeki organik maddelerin anaerobik
artlarda mikroorganizmalar vastasyla sindirilmesine dayanmaktadr. Bu srete organik
maddelerin %40-60 kadar biyogaza dnmektedir. Geri kalan atk kokusuz, gbre olarak
kullanmaya uygun bir kat veya sv atktr. Elde edilen biyogazn ise %60 metan ve %40
karbondioksitten meydana gelmektedir. Isl deeri 17-25 MJ/m3 arasnda deien biyogaz,
evlerdeki stma sistemlerinde yaplacak kk modifkasyonlarla dorudan gaz olarak
kullanlabildii gibi, evrim sistemleriyle elektrik elde etmede de deerlendirilebilmektedir.
Bilindii zere lkemizde hayvansal ve bitkisel organik atk maddeleri, ounlukla ya
dorudan doruya yaklmakta veya tarm topraklarna gbre olarak verilmektedir. Bu tr
atklarn zellikle yaklarak s retiminde kullanlmas daha yaygn olarak grlmektedir.
Bu ekilde istenilen zellikte s retilemedii gibi, s retiminden sonra atklarn gbre
olarak kullanlmas da mmkn olmamaktadr. Biyogaz teknolojisi ise, organik kkenli
atk maddelerden hem enerji eldesine hem de atklarn organik gbre olarak topraa
kazandrlmasna imkn vermektedir.
Eylem 4.C.
Dier yandan, atk geri kazanmn salayan biyogaz retimiyle hayvan gbresinde
bulunabilecek yabanc ot tohumlar imlenme zelliini kaybetmektedir. Hayvan gbresinin
kokusu ise hissedilmeyecek lde yok olmaktadr. Daha da nemlisi, hayvan gbrelerinden
kaynaklanan ve insan sal ile yeralt sularn tehdit eden hastalk etmenlerinin etkinlii bu
sayede byk lde elimine edilebilmektedir.
Dnyada eitli organik atklardan biyogaz retme teknikleri baz lkelerde ok gelimitir.
in, Hindistan, Kore, Nepal, Tayland, Almanya ve talya bu konuda ileri lkelerdir. Mikro
sistemlerle on binlerce biyogaz nitesi kuran in ve Hindistan zellikle dikkat eken lkelerdir.
Trkiyede kentsel atk kaynakl p gazndan elektrik eldesi yeni yeni yaygnlamaya
balayan bir sistemdir. Bugn itibariyle p gazndan elektrik reten 7 tesisin toplam kurulu
gc 38 MWa yaklam durumdadr ve bu tesislerden ikisinin ilave 7 MWlk yatrmlar da
ina halindedir.
Bu tesislerden ikisi, Gaziantep Bykehir Belediyesi tarafndan hayata geirilmitir. Birinci
proje Kat Atk Dzenli Depolama Alannn Rehabilitasyonu ve CNG & Elektrik retim
Tesisi Projesi olup, ahinbey ilesi Balarba mevkiinde bir zel sektr irketi tarafndan
ina edilmitir. 3,3 MWlk bu tesis, kat atk depolama alanndaki gazdan (p biyogaz)
elektrik retmektedir ve iletmesi de yine ayn zel irket tarafndan yaplmaktadr.
Gaziantep Belediyesi Su ve Kanalizasyon daresi (GASK)nin 1,6 MWlk biyogaz tesisi ise,
Trkiyede bu alandaki ilk uygulamalardan biridir. Pis su iinden gelen amuru, tesis iindeki
ve dier park ve bahelerden gelen imleri, bitkisel atklar deerlendirerek elektrik reten bu
tesisin yatrm maliyetini 2 ylda geri dedii hesaplanmtr.
Gaziantepte balayan bu uygulamalarn Gneydou Anadolu Blgesinde yaygnlatrlmas
mmkndr. nk iklim artlar ve blgenin genelinde yaz-k d ortam scaklnn
yksek olmas, biyogaz tesisleri iin nemli avantajlar salamaktadr. Her eyden nce,
souk sebebiyle bakterilerin kaybedilmesi riski yoktur. Biyogaz elde edilirken hayvansal
atn fermantasyonu iin en uygun scaklk aral 20-35oCdir ve bu araln dnda kalan
scaklklar sre verimini olumsuz ynde etkilemektedir. zellikle scakln sfrn altna
dmesi, fermantasyonda kullanlan bakterilerin lmesine yol amaktadr. Dolaysyla yaz
aylarnda Trkiyenin btn blgeleri biyogaz retimi iin elveriliyken, k aylarnda sadece
Akdeniz ve Gneydou Anadolu Blgeleri n plana kmaktadr. Blgenin biyogaz retimi iin
iklimsel adan salad ikinci avantaj ise udur: Normal artlarda k aylarnda sistemdeki
hayvansal atklarn ayrca stlmas amacyla retilen biyogazn bir ksm (yaklak te biri)
retim srasnda kullanlmaktadr; ancak Blgedeki k artlar grece yumuak olduu ve
sistem i tketim talebi minimuma dt iin, toplam sistem verimlilii de ykselecek ve
projelerin geri deme sreleri ksalacaktr.
Blgede biyogaz kaynakl s ve elektrik retimi iin atlmas gereken admlar unlardr:
4.C.1. GAP daresi Bakanlnn yrtecei bir proje dhilinde Blgedeki hayvansal
atk potansiyelinin yreler itibariyle son on yllk geliim seyrinin ortaya
karlmas,
4.C.2. Blgede uygulanan hayvanclk politikalarn da dikkate alan bir yaklamla,
hayvansal atk arz kapasitesi iin gelecek tahminleri yaplmas,
4.C.3. Ayn yrelerde aneorobik proseste katk iin kullanlabilecek uygun bitkisel ve
dier atk miktarlarnn tespit edilmesi,
4.C.4. Biyogaz tesisi kurabilecek potansiyel yatrmclarla bilgilendirme toplantlar
dzenlenmesi,
51
4.C.5. Sadece gaz reten mikro lekli biyogaz tesisi iin fzibilite yaplmas,
4.C.6. Elektrik retecek ve kurulu gc 100-500 kW arasnda olan ve en az 1000 hayvan
kapasitesideki bir biyogaz tesisi iin fzibilite yaplmas,
4.C.7. Sadece stma ve evsel kullanm amal biyogaz reten bir mikro tesisler kurulmas,
4.C.8. 100-500 kW arasnda olan ve en az 1000 hayvan kapasitesideki elektrik retimi
amal bir biyogaz tesisi kurulmas,
4.C.9. Kurulan tesislerin leklerinin bytlmesinin proje ekonomilerini nasl
etkileyeceinin llmesi,
4.C.10. Kurulan pilot tesislerin blge genelinde yaygnlatrlabilmesi iin uygulama
sonularnn geni kesimlerle paylalmas.
Blgedeki turizm tesisleri iin yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii
uygulamalarnn gelitirilerek bu uygulamalarn turizm politikalarna
entegre edilmesi ve yeil turizm anlaynn yaygnlatrlmas
Gneydou Anadolu Blgesinde turizm potansiyeli son 10 ylda nemli bir gelime
gstermitir. Blgede yerli ve yabanc turistlerin 1997 ylnda toplam konakladklar gece
says 1.139.372 iken, 2009 ylnda bu rakam %57lik bir artla 1.797.633e kmtr. Yine
1997 ylnda blgeye ziyarette bulunan yabanc turist says 28.149 iken, bu say 2009 ylnda
99.039a ykselmitir. Blgede turizm sektrnn yaad geliimde, ilahi dine ait pek
ok tarih eserin Blgede bulunmasnn yaratt sinerji ile son yllarda inan ve kltr
turizmine verilen nemin rol yksektir.
Turist ve konaklama saysnn bu kadar hzl artt Blgede, turizm tesislerinin de says
benzer bir oranda artmaktadr. Aadaki tablolarda, 1998 ve 2010 yllar itibariyle Blgedeki
illerin toplam yatak kapasiteleri gsterilmektedir:
Eksen 5
TABLO 4: GNEYDOU ANADOLU BLGESNDEK YATAK KAPASTESNN LLERE GRE DALM (1998)
Turizm letme Belgeli Belediye Belgeli Toplam
Tesis Yatak Tesis Yatak Tesis Yatak
Adyaman 8 586 15 432 23 1018
Batman 5 627 3 206 8 833
Diyarbakr 10 774 40 2480 50 3254
Gaziantep 9 1143 33 1602 42 2745
Kilis 0 0 2 121 2 121
Mardin 5 469 2 157 7 626
Siirt 2 80 16 376 18 456
anlurfa 6 475 10 415 16 890
rnak 4 299 2 162 6 461
Toplam 49 4.453 123 5.951 172 10.404
TABLO 5: GNEYDOU ANADOLU BLGESNDEK YATAK KAPASTESNN LLERE GRE DALM (2010)
Turizm letme Belgeli Belediye Belgeli Toplam
Tesis Yatak Tesis Yatak Tesis Yatak
Adyaman 4 489 13 660 17 1149
Batman 5 641 1 64 6 705
Diyarbakr 16 1812 26 1189 42 3001
Gaziantep 29 3628 14 828 43 4456
Kilis 1 45 2 112 3 157
Mardin 11 1352 11 377 22 1729
Siirt 0 0 4 153 4 153
anlurfa 9 1162 33 831 42 1993
rnak 4 479 3 234 7 713
Toplam 79 9.608 107 4.448 186 14.056
53
Tablolardan da grlebilecei zere, son 12 yllk sre ierisinde toplam yatak arznda yaklak
4.000 civarnda bir art meydana gelmitir. Buna ilaveten, yatak nitelikleri de deimi, 1998
ylnda toplam yatak saysnn %43n oluturan turizm belgeleri yataklar, 2010 ylnda
%68e ykselmitir. Bir dier dikkat ekici gelime ise, daha byk lekli ve nitelik itibariyle
gelimi yatak saysnn hzla artm olmasdr. 1998 ylnda 5 yldzl yatak says 322 ve 4
yldzl yatak says 391 iken, 2008 ylnda bu rakamlar srasyla 933 ve 1.884e ykselmitir.
Blgenin ekonomik ve sosyal geliimi asndan byk bir potansiyel sunan ve hizmet kalitesi,
altyap ve profesyonellik asndan henz emekleme aamasnda olan turizm sektrnn,
dnyadaki ynelimlere uygun bir anlayla ele alnmas blge asndan nem tamaktadr.
Bu erevede literatre yeil turizm, eko-turizm ve srdrlebilir turizm gibi terimlerle
giren kavramn da Blgedeki turizm politikalarna ve bilhassa hazrlanmakta olan GAP
Turizm Master Plan belgesine entegre edilmesi gerekmektedir.
Yeil turizm yaklam son yllarda o kadar nem kazanmtr ki, Birlemi Milletler 2000
yln Dnya Eko-Turizm Yl olarak ilan etmitir. Eko-turizm veya yeil turizmden kast,
turizm faaliyet zincirinin btn halkalarnda (konaklama, seyahat, vs.) srdrlebilir ve
evreci bir yaklamn esas alnmasdr. Bir baka deyile, kaynaklarn optimal kullanlmas
ve bu kaynaklarn sosyal, kltrel ve ekolojik etkilerinin minimize edilmesidir. Bu erevede,
kaynaklarn optimal kullanld ve evre-dostu uygulamalarn yaygnlat turistik alanlarn
ziyaret iin tercih edilmesi, dnya leinde tantlmas ve desteklenmesi son yllarda ne
kan bir yaklam olmutur.
lkemizde de 22 Eyll 2008 tarihinde Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan yaynlanan
Turizm letmesi Belgeli Konaklama Tesislerine evreye Duyarli Konaklama Tesisi
Belgesi Verilmesine Dair Tebli tebli uyarnca srdrlebilir turizm kapsamnda,
evrenin korunmas, evre bilincinin gelitirilmesi, turistik tesislerin evreye olan olumlu
katklarnn tevik edilmesi ve zendirilmesi amacyla, evreye duyarl konaklama tesislerinin
snfandrlmasna ve belgelendirilmesine ilikin usul ve esaslar dzenlenmitir. Snfar iin
belirlenen asgari puan salayan tesislere evreye Duyarl Konaklama Tesisi Belgesi (Yeil
Yldz Simgesi) ve plaketi Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan verilmektedir.
Turizm faaliyetlerinde evreye hi emisyon yaymayan yenilenebilir enerji sistemlerinin
kullanlmas ve enerjiyi verimli kullanan tesislerin belgelendirilmesi, yeil turizm kavramnn
enerjiyle ilgili boyutunu oluturmaktadr. Enerji d srdrlebilir faaliyetlerle (otellerde
organik tarm rnlerinden yaplan yemeklerin servis edilmesi, atk sularn deerlendirilmesi,
turistlere ynelik ve uygun fyatlardan satlan yerel el sanat rnlerinin n plana karlmas,
vb.) bir btn oluturan yeil turizmin enerjiyle ilgili boyutunda yer alan hususlar unlardr:
Ksa mesafede hizmet veren yakt pilli aralar, uzun mesafe yolculuklar iin gelimi toplu
tama altyaps, ihtiyacn gne ve rzgr kaynakl elektrikten karlayan tesisler ve ziyaret
yerleri, enerji sarfyatlarn verimlilik ilkeleri erevesinde optimize etmi turizm tesisleri.
Otellerde gne destekli soutma ve stma sistemlerinin yaygnlatrlmas, bunun iin
gerekli desteklerin salanmas
Trkiyede soutma amal enerji talebi son yllarda giderek artmaktadr. Bu durumu toplam
elektrik talebinin mevsimsel dalmlarndan anlamak mmkndr. Eskiden Aralk aynda
ortaya kan elektrik pik talebi, son 4-5 yldr Temmuz-Austos aylarnda gereklemektedir.
Yine son yllarda klima satlarnda gzlenen byk artlar da, soutma amal elektrik talep
art tespitini dorulamaktadr.
Eylem 5.A.
Soutma iin ihtiya duyulan enerji artnda pek ok sektrn rol oynad bilinmektedir.
Konutlar, souk hava depolar, alveri merkezleri, hastaneler ve ticarethaneler bu sektrler
arasnda saylabilir. Ancak soutma kaynakl elektrik talebi artnda en byk dilimin otellere
ait olduu ileri srlebilir. Bu konuda spesifk bir istatistik bulunmamakla birlikte, turizm
sektrnn en canl olduu il olan Antalyada son 5 ylda yaanan dramatik talep bymeleri
ve iletim-datm iletmecilerinin yaz aylarnda karlatklar ar yk dengesizlikleri,
otellerin soutma mahreli elektrik talebinde ne lde byk rol oynadklarn gsteren
somut verilerdir.
Gneydou Anadolu Blgesinin gnelenme karakteristiinin Antalya ile yakn deerlere
sahip olmas, turizm sektrnn gelimesine paralel biimde, Blgedeki soutma amal
elektrik talebinin Antalyadakine benzer bir seyir izleyecei ngrsn beraberinde
getirmektedir. Mevcut ve gelecek iin tahmin edilen elektrik arz kapasitesi miktar olarak
bu talebi karlamakta zorlanacaktr. Daha nemlisi, miktar asndan bir sorun yaanmasa
bile, sisteme ani giri-klar ve beklenmeyen yklenmelerden dolay elektrik iletim-datm
sistemlerinin sk sk arza vermesi kanlmaz gzkmektedir.
Yk ynetiminin dengeli biimde yrtlebilmesi ve puant talebin olabildiince
yataylatrlmas iin, hem talep taraf ynetiminin hem de alternatif enerji retim sistemlerinin
ezamanl olarak hayata geirilmesi gerekmektedir. Otellerin soutma kaynakl elektrik
talebinin gne enerjisiyle karlanmas, bu adan ok elverili bir zmdr.
Gne ss destekli iklimlendirme ve soutma sistemleri, yar-kurak iklimi sebebiyle Blgede
talep yaratmaya msait bir teknolojik rn cinsidir. Bu teknolojik rnn dnyada ve yava
da olsa Trkiyede yaygnlamakta oluu, yatrm iin gerekli ortam oluturmaktadr. Keza
Krfez lkelerinde bu rne talep olumaya balad da bilinmektedir.
Bu teknolojinin yaygnlamas noktasnda, Dalamandaki ber Otel Sargerme Park, arpc
bir rnek oluturmaktadr. 140.000 m2 alan zerine kurulmu sz konusu otelde, parabolik
gne kollektrleri ile 180 oClik scak su elde edilmekte ve elde edilen yksek basnl buhar
ayr ama iin (absorbsiyonlu soutma sistemiyle elektrikli klimalara ihtiya duymadan
odalarn soutulmas, stma sistemleri, amar ykama) deerlendirilmektedir. 116 kWlk
gle 50 odann soutulduu ve LPG yaktl bir yedek buhar kazannn bulundurulduu
otelde, sistem yatrmnn kendisini 4,5 ylda geri dedii dile getirilmektedir.
Gne ss destekli soutma sistemleri, gne enerjisinin kn stma ve yazn da soutma
amal kullanma imkn veren sistemlerdir. Bu sistemler sayesinde yaz-k scak su eldesi de
mmkndr. Ancak bu sistemlerin uygulamaya geirilebilmesi iin talep taraf analizi son
derece titiz biimde yaplmal ve kurulacak sistemin gc ile ihtiya duyulan g miktar
arasndaki denge ok iyi hesaplanmaldr.
deal artlarda altrlan bir gne sl sistemle, iklimlendirme (konvansiyonel bir klimayla)
iin harcanan elektrik enerjisinin yaklak %80ini tasarruf etmek mmkndr. Gneydou
Anadolu Blgesinin pek ok yerindeki gnelenme oranlar, bu rnn ideal artlarda
uygulanmas iin uygun miktardadr.
Gne sl sistem bileenlerinin pek ou dk teknoloji gerektiren imalat teknikleriyle
retilmektedir ki, bu da rnn Blgede dk maliyetle ve hzl biimde retilmesi iin
byk bir avantaj salamaktadr. Balangta blgesel pazara hitap edecek bu rnn, retim
kapasitesi ve kurumsal yeteneklerin gelimesiyle beraber hem Trkiyenin dier blgelerine
hem de komu lkelere ihra edilmesi yakn bir ihtimal olarak deerlendirilmektedir. Bu
55
rnle ilgili sanayinin Blgede gelitirilmesi, potansiyel pazarlar olan Trkiyenin gney
komular ve Krfez lkeleri de dnldnde, ulatrma maliyeti asndan da bir avantaj
salayacaktr.
Bu eylemin hayata geirilmesi iin atlmas gereken admlar yle sralanabilir:
5.A.1. GAP daresi Bakanlnn koordinasyonunda politika dzenlemeleri ve retim
izinleri de dahil olmak zere mevcut durumun, kurulu kapasitenin ve potansiyel
engellerin deerlendirilmesi,
5.A.2. Bu uygulamann Blgedeki otel iletmecilerine tantlmas iin seminerler
dzenlenmesi,
5.A.3. Bu teknolojinin Blgede uygulanmas iin nc rol stlenecek zel irket ve
kamu kurulularnn belirlenmesi, konuya katk salayabilecek sivil toplum
kurulularnn (Trkiye Turizm Yatrmclar Dernei, Turistik Otelciler
letmeciler ve Yatrmclar Birlii, vb.) tanmlanmas,
5.A.4. Yerel retim yapacak frmayla ortaklk kuracak ya da birlikte alacak
mteahhitlerin, inaat frmalarnn ve ilikili dier alanlardaki frmalarn
tanmlanmas,
5.A.5. Uygun ve orta byklkteki bir otelin seilerek bu otelde gne ss destekli
soutma sistemi kurmak zere bir fzibilite almas yaplmas,
5.A.6. Bu fzibilite dhilinde rnek uygulama yaplacak otelin ilave turizm tevikinden
yararlandrlabilmesi iin gerekli giriimlerde bulunulmas,
5.A.7. Otelin bulunduu ilin Kalknma Ajansnn nclnde rnek projenin hayata
geirilmesi,
5.A.8. Proje sonularnn ncelikle blge otellerinde tantmnn yaplmas, sonra
sonularn Trkiyedeki dier turizm tesisleriyle -eitli enerji ve turizm kongreleri
vastasyla- paylalmas iin bir program hazrlanmas.
Otellerde ve dier turistik tesislerde enerji verimlilii ettleri yaplmas ve uygulanacak
projelerle enerji sarfyatnn drlmesi
Gneydou Anadolu Blgesinde, scak iklim nedeniyle binalarn ok byk ksmnda s
yaltm yoktur veya ok zayftr. Binalarla ilgili bu bilanoya oteller de dahildir. Dikkatli bir
ett ve inceleme sreciyle, blgenin ekonomik dinamizmi iindeki rol hzla artan turizm
sektrnn enerji talebini drmek mmkn grlmektedir.
Hem stma hem de soutma ihtiyacnn sebep olduu enerji talebini drmenin yolu,
binalarda i ve d ortam arasndaki s geirgenliini azaltmaktan gemektedir, ki bu da
temelde yaltmn iyiletirilmesi demektir. Yazn soutulmu kn ise stlm i ortamn
ayn scaklk dzeyinde tutulmas, iyi yaltm salandnda ok daha az enerji sarfyat
gerektirmektedir.
Binalardaki enerji verimliliinin en nemli ayaklarndan birisi olan bina d kabuunun
(duvarlar, at, zemin ve ereveler) enerji etkinliinin iyiletirilmesi, yap elemanlarnn s
geirme katsaylarnn drlerek sl direncin ykseltilmesi ile ilgili bir konudur. Duvarlar,
at ve pencerelerde yaplacak deiik uygulamalarla ok nemli tasarrufar salamak
mmkndr. arpc bir rnek olmas bakmndan cam yaltmnn salayaca tasarrufar
zikredilebilir. ok katl yaltm cam niteleri ile s kayplarn tek cama gre %50 orannda
azaltmak mmkndr. Is ve gne kontrol kaplamal yaltm cam uygulamalar ise bu oran
%70e karmaktadr. Zikredilen ikinci sistem, soutma giderlerini de zelliksiz tek cama gre
%30 orannda azaltmaktadr.
Eylem 5.B.
Otellerde elektrikli cihazlar yoluyla tketilen elektriin de etkin bir ekilde kullanldn
sylemek zordur. Etiketlendirme sistemine gre etiket kodu A ve zeri olan cihazlarn etiket
kodu daha dk cihazlara nispetle salayaca tasarruf artc derecede yksektir. Bir rnek
olmas bakmndan buzdolaplarndan bahsedilebilir. Buzdolaplar enerji verimliliklerine gre
A++, A+, A, B, C, D ve E olarak snfandrlmaktadr. Bu snfardaki buzdolaplarnn yllk
enerji tketimleri srasyla 274, 383, 507, 639, 832, 916 ve 1149 kWhtir. Yani C snf bir
buzdolab, ayn byklkteki A snf bir buzdolabna gre ylda 1,6 kat ve A++ snf bir
buzdolabna gre ise 3 kat enerji tketmektedir.
Ayn durum aydnlatma gereleri iin de geerlidir. Tasarrufu ampuller, halojen lambalar,
LED ampuller, armatrler gnmzde hzla yaylan enerji verimli rnlerdir. Aydnlatmada
verimlilik ls, aydnlatma gerecinin salad toplam k aksnn (lmen), harcad
elektriksel gce (watt) orandr. Konvansiyonel akkor lambalarda 10-14 arasnda olan bu oran,
halojen lambalarda 15-30, LEDlerde 25-50, kompakt fouresanlarda 60-80 arasndadr. Bir
akkor lambann kompakt fouresan lambayla deitirilmesi durumunda salanacak tasarruf
oran %80dir. Son 5-10 ylda yaplm otellerde grece daha yaygn biimde kullanlan bir
normal halojen lambann IRC halojen lambayla deitirilmesi durumunda salanacak tasarruf
ise %30dur.
Gneydou Anadolu Blgesindeki turistik tesislerde nemli bir maliyet kalemi olan enerji
giderlerinin drlmesi, yukarda ksaca deinilen potansiyelin harekete geirilmesine
baldr. Bunun iin atlmas gereken admlar unlardr:
5.B.1. Blgede hizmet verecek EVD irketlerinin kuruluundan sonra, bu irketlerin
sadece sanayi tesislerinde deil binalarda da hizmet sunmas iin tevik edilmesi.
Turizm sektrndeki enerji ettleri iin, KOSGEB, Kltr ve Turizm Bakanl,
Kalknma Ajanslar ve valilikler araclyla uygun fnansal desteklerin
aratrlmas,
5.B.2. Byk kapasiteli otellerden balamak zere enerji ettlerinin yaptrlmas,
5.B.3. Enerji ettlerinin sonularna gre, ilgili Kalknma Ajansnn nclnde bir
otelde rnek iyiletirme projesi gerekletirilmesi,
5.B.4. Uygulama sonularnn bir yl boyunca izlenmesi, yllk enerji kazanlarnn ve
bunun meydana getirdii mali tasarrufarn raporlanmas,
5.B.5. Proje sonu ve deerlendirme raporunun Blgedeki btn otel sahipleriyle
paylalmas iin GAP daresi Bakanl tarafndan bir program yrtlmesi.
Blgedeki otellerin yeil tesis kapsamnda markalatrlmas, turistik meknlarda gne
enerjisi kullanmnn yaygnlatrlmas ve yeil turizm yaklamnn yurtd tantmnn
desteklenmesi
Turizmde rekabetin gittike zorlat ve sunulan hizmetteki ayrntlarn mteriler tarafndan
gittike nemsendii bir ada, imaj ve alg farkllatrmalar giriimciler asndan nemli
avantajlar salamaktadr. Kltr ve inan turizminin ncelendii Gneydou Anadolu
Blgesinde, evre dostu eylem ve sylemlerle zenginletirilmi yaklamlarn zellikle
yabanc turistler asndan ilave bir cazibe oluturaca deerlendirilmektedir. Dinlerin ortak
mesajlarndan birinin yeryznn tabii gzelliklerini korumak olduu dnldnde,
Blgedeki kltr ve inan turizmini ekolojik hassasiyetlerle zenginletirmek ve eitlendirmek,
rekabette farkllk yaratmak iin iyi bir hareket noktas olabilecektir
Byle bir vizyonla hizmet kalitesi ve ieriinin deitirilmesi, uzun ve zamana yaylarak
yaplabilecek bir itir. Bu tr bir deiim, her eyden nce, ciddi bir bilinlenme srecine
Eylem 5.C.
57
ve ilerin stratejik bir bak asyla koordine edilmesine ihtiya duyacaktr. Bunun iin
Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan teblii yaynlanan evreye Duyarl Konaklama Tesisi
Belgesi (Yeil Yldz Simgesi) prosedrlerinin Blgede tantlmas ve bu konuda danmanlk
alnmas uygun olacaktr. Ancak yaplacak faaliyet ve yatrmlarn ilk anda dnld kadar
byk apl olmayaca deerlendirilmektedir.
Bu vizyonun hayata geirilmesi iin ayakl bir stratejiye ihtiya bulunmaktadr:
1) Kamu eliyle yaplacak ve yllara yaylarak ok ciddi mali yk getirmeyecek basit
yatrmlar,
2) zellikle otel iletmecilerinde bilin oluturulmas sonrasnda yaplacak yeil tesis
kapsamndaki yatrmlar,
3) Blgenin yeil turizm kapsamnda markalatrlmas iin yrtlecek tantm
kampanyalar ve faaliyetler.
Blgede hlihazrda turistlerin ilgisini eken ok sayda tarihi ve kltrel eser mevcuttur. Bu
eserlerin -restore edilenler dhil- aydnlatma iin ihtiya duyduklar elektrik miktar dk
olup, sz konusu ihtiyacn gne enerjisiyle gvenli biimde karlanmas mmkndr. Her
bir eserin yaknna tarihi dokuyu bozmadan ve grnt kirlilii oluturmadan monte edilecek
PV sistemlerle, bu varlklarn aydnlatlmas salanabilecektir.
PV sistemlerin ilk etapta kurulabilecei tarihi eserler arasnda, ilk akla gelenler unlardr:
Nemrut Milli Park ve evresi, Sofraz Tmls (Adyaman), Turu Kaya Mezarlar
(Adyaman), Gaziantep Kalesi, Dlk Antik Kenti (Gaziantep), Yesemek Ak Hava Mzesi
(Gaziantep), Kasmiye Medresesi (Mardin), Nusaybin Mor Yakup Kilisesi (Mardin), brahim
Hakk Trbesi (Siirt), Deyr Yakup Manastr (anlurfa), Bazda Maaralar (anlurfa),
Somatar Harabeleri (anlurfa), Birecik Mrbi Kervansaray (anlurfa), Bozova armelik
Kervansaray (anlurfa), Halfeti Aziz Nerses Kilisesi (anlurfa), Senem Maara Manastr
(anlurfa), Mem u Zin Trbeleri (rnak).
Bir program dhilinde bu eserlerin PV sistemlerle aydnlatlmasndan sonra, her bir eserin
bulunduu alana ortak metne sahip bir tabela dikmek ve turistlerin ziyaret ettikleri sahann
yenilenebilir enerjiyle aydnlatldn bilmelerini salamak, imaj asndan arpc bir etki
yapacaktr.
kinci olarak, turizm iletmecilerinin bilgilendirilmesini mteakip, bata otellerde yaplacak
yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii yatrmlaryla bu alg pekitirilecektir. zellikle
otellerin yeil tesis kapsamnda yaptklar iyiletirmeleri brorlerine dahil etmeleri ve
kaplarna Yeil Yldz Simgesinin aslmas farkllk oluturmann kritik bir adm olacaktr.
Son olarak, Kltr ve Turizm Bakanlnn koordinasyonunda ve turizm acentelerinin
ibirliiyle, blgenin zaten bir hidroelektrik cenneti olduu verisi de kullanlarak, yeil
turizm kapsamnda kampanyalar dzenlenecektir. Yaknlarda Adyaman niversitesi
tarafndan gelitirilen ve hizmete sunulan gne enerjili minibs gibi etkileyici uygulamalarn
da dhil edildii srekli ve srarl bir grsel kampanya ile, zellikle yabanc turistlerin blgeye
olan ilgisi artrlacaktr.
Dier yandan, Cazibe Merkezi Destekleme Program erevesinde yrtlen veya yrtlmesi
planlanan turizm projelerinin de benzer bir anlayla ele alnmasnda fayda grlmektedir.
Szgelimi Karacada Kalknma Ajans tarafndan anlurfa iin nerilen iki turizm projesinin
(Sokak Cephe Salklatrma ve Kltr Adas Projesi, Kale Eteinin Turizme Kazandrlmas
Projesi) yeil turizm ilkeleri erevesinde tasarmlamas, yukarda saylan entegre stratejiye
uygun bir yaklam olabilecektir. zellikle yeni bir otel yapmn da ieren ikinci projede,
tarihi dokuyu koruma hassasiyetinin ekolojik duyarllkla btnletirilmesi ve yaplacak
tesisin yeil otel standardnda olmas, projenin daha baarl olmasn salayacaktr.
Btn bu aklamalar nda, yeil tesis ve yeil turizm hedefni ieren eylemin
gerekletirilmesi iin atlmas gereken admlar unlardr:
5.C.1. Hazrlanmakta olan Gneydou Anadolu Blgesi Turizm Master Planna eko-
turizm hedefnin mstakil bir balk olarak eklenmesi,
5.C.2. Birou milli park veya sit alannda olan tarihi/kltrel varlklarda PV sistemleri
kurulmas iin tamamlanmas gereken yasal prosedrlerin belirlenmesi,
5.C.3. PV sistemleri kurulumu iin yatrm takvimi hazrlanmas, ilgili yllarda Kltr ve
Turizm Bakanlnn btesine yeterli deneklerin konulmas,
5.C.4. 5.a ve 5.b maddelerinde zikredilen eylemlerin hayata geirilmesi iin tevik
mekanizmalarnn belirlenmesi,
5.C.5. Otellerde yaplacak iyiletirme uygulamalarnn dkmante edilmesi,
5.C.6. Otellerin markalatrlmas ve blgenin yeil turizm niteliinin glendirilmesi
iin Kltr ve Turizm Bakanlnn koordinasyonunda ve turizm acentelerinin
ibirliiyle tantm kampanyalarnn dzenlenmesi.
59
Blgedeki yeil elektrik imknlarnn hayata geirilmesi iin
koordineli ve ok ynl bir alma balatlmas
Dnya genelinde kresel snmann yol at endieler, zellikle enerji kullanm ve retiminin
srdrlebilir bir ekilde gerekletirilmesi ynndeki talepleri glendirmitir. zellikle
elektrik retiminde alternatif kaynaklarn deerlendirilmesi 21. yzyln ne kan gndem
maddelerinden biri haline gelmitir.
05.02.2009 tarihinde TBMM Genel Kurulundan verilen onayla Kyoto Protokoln kabul
eden ve Kyoto-sonras sre iin hazrlklarn srdren Trkiyenin en nemli emisyon
kaynaklarndan biri elektrik retim (sanayi ve ulamdaki enerji sarfyatlar bu toplama
dhil deildir) sektrdr. Trkiyede 1990 ylnda 170 milyon ton CO2 edeeri olan sera
gaz emisyonu 2007 ylnda 372 milyon ton CO2 edeere ykselmitir. Bu artta elektrik
retiminden kaynaklanan emisyonlar nemli bir rol oynam, ayn dnem zarfnda sz konusu
emisyonlar %233 art ile 30dan 100 milyon ton CO2 edeerine kmtr. Yani elektrik
retimi kaynakl sera gaz emisyonunun toplam emisyon iindeki pay 1990 ylnda %17
iken, 2007 ylnda %27ye ykselmitir. stelik yaplan deiik hesaplara gre, sadece kamu
hidroelektrik santrallerinin devreye alnmasyla 105 il 192 milyon ton arasnda bir emisyon
tasarrufu yaplmtr ki, bu santrallerin termik g kaynaklar olmas durumunda elektrik retimi
kaynakl emisyonlarn hangi seviyelere kacan kestirmek g deildir. Elektrik retimine
bal karbon emisyonlarnn makul seviyelerde tutulabilmesi iin, Trkiyede yenilenebilir
enerji kaynaklarnn olabilecek en yksek oranda deerlendirilmesi gerekmektedir.
Gneydou Anadolu Blgesi, zengin su ve gne kayna itibariyle yenilenebilir enerji
asndan byk bir potansiyele sahiptir. Ege ve Marmara Blgelerindeki kadar olmasa da,
Blgede ihmal edilemeyecek bir rzgr potansiyeli de mevcuttur. Btn bu potansiyelin
harekete geirilmesi, retilen elektriin gvenli ve kesintisiz biimde tketicilere iletilmesi,
kapsaml ve kuatc bir yaklam gerektirmektedir.
Blgede yenilenebilir kaynaklardan retilmi yeil elektrik imknlarnn artmas turizm
hizmetlerinden sna ve tarmsal retime kadar pek ok alanda blgenin imajn deitirecek,
dier yandan, ekolojik duyarllkla uyumlu ve markalam bir ekonomik canlanma blgenin
rekabet gcne olumlu ynde katk salayacaktr.
Blgenin elektrik retimine elverili gne potansiyelinin daha doru tespit edilmesi iin
blgeye zg bir gne atlas hazrlanmas ve verilerin analizi
Gne enerjisinden elektrik retim teknolojileri gne ndan gelen enerjiyi ya dorudan
elektrie (pv) ya da nce sya daha sonra elektrie (parabolik oluk, gne kuleleri, parabolik
anak vb) dntrmek eklindedir.
Blge iin farkl tipte gne santrali (younlatrlm gne enerjisi sistemleri) dnmek
mmkndr.
Bunlardan birincisi parabolik oluk teknolojisidir. Bu sistemde, kesiti parabolik olan
younlatrc dizilerden meydana gelen kolektrler, i ksmlarndaki yanstc yzeyler
(genellikle %90n zerinde yanstma oranna sahip aynalar) vastasyla gne enerjisini boydan
boya uzanan bir absorban boruya odaklarlar. Absorban boruda bir sv dolatrlarak toplanan
s, elektrik retimi iin enerji santraline gnderilir. Bu sistemler younlatrma yaptklar iin
yksek scaklklara (300-400oC) ulaabilirler; dolaysyla bu teknolojide tasarm basit tutarak
maliyeti ksmen drmek mmkndr. stelik takip sistemi ucuz ve basit olduundan,
Eksen 6
Eylem 6.A.
teknoloji kk veya byk tm uygulamalarda kullanlabilir. Ancak kullanlan s toplama
borusu ve aynalarn imalat zel teknolojiler gerektirmektedir ve yksek maliyetlidir. Dier
yandan, sz konusu teknolojinin kurulumu iin olabildiince dz geni alanlara ihtiya vardr.
Ayrca tek eksende takip ve izgisel younlatrma yapldndan, sistem verimi de dktr.
kinci seenek, daha yksek s salayarak daha yksek verimlilie ulaan gne kuleleridir. Bu
santrallerde gne enerjisi, heliostat denen aynalar yardm ile bir kule zerine yerletirilmi
olan alcya yanstlmaktadrlar. Bu yolla 700Cnin zerinde scaklk elde edilebilmektedir. Bu
teknolojide gne toplayc aynalarn kurulduu zeminin -parabolik oluk teknolojisindekinin
aksine- dz olmas art deildir. Dier yandan, iki eksende takip ve noktasal younlatrma
yapldndan bu sistemlerin verimleri yksektir. Ancak gelimi takip sistemi beraberinde
yksek maliyeti ve karmakl da getirmektedir. Ayrca bu sistemlerin kk boyutlarda
gerekletirilmesi pek mmkn deildir.
nc seenek ise, parabolik anak tasarmdr. Parabolik anak kollektrler, yzeylerine
gelen gne radyasyonunu noktasal olarak odaklarnda younlatrrlar. Odak noktasna monte
edilen bir Stirling motoru da s enerjisini elektrik jeneratr iin gerekli mekanik enerjiye
dntrr. Parabolik anak kollektrler genellikle kk modllerden olumaktadr ve
bugne kadar gerekletirilmi en byk g 25 kWtr. Bu tasarm her tr bykle uygun
modler bir nitelik tamaktadr. Yksek verimli Stirling motoru vastasyla retilen elektrik
iin kurulu g kapasitesi, yerletirilen anak saysna bal olarak 1,5 MWtan balayp
1.000 MWa kadar kabilmektedir. Ayrca niteler birbirinden bamsz alabilmekte, bu
da inaat ve bakm srasnda esneklik salamaktadr. retim ve soutma proseslerinde su
ihtiyac bulunmayan bu sistemde verimlilik u ana kadarki en yksek deer olan %31e kadar
kabilmektedir. Ancak kullanlan teknolojilerin yaygn olmamas ve baka sanayiler iin
gelitirilmi malzeme ve cihazlarn kullanlmamas gibi sebeplerle birim maliyeti en yksek
sistemdir. stelik bulutlu ve sisli havalar da sistem verimini drmektedir.
Bahse konu teknolojilerin birbirlerine stn ve/veya dezavantajl yanlar bulunmakla birlikte,
bunlardan hangisinin hangi arazi dzlemi iin daha uygun olaca, yaplacak eitli analizlerle
ortaya kabilecektir. Bunun iin Blgede kapsaml ve ayrntl bir gne enerjisi potansiyel
almas yaplmas zorunlu grlmektedir.
5346 sayl Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna
likin Kanun hlihazrda yenilenebilir kaynakl elektrik retimine baz parasal tevikler
getirmitir. Kanuna gre, yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik reten tesisler iin
uygulanacak alm tarifesinin 5 Euro-centten az, 5,5 Euro-centten ok olamayacan hkme
balanmtr. Ancak bu tevik, gneten byk lekli elektrik retimi iin henz yeterli
grlmemektedir. Younlatrlm gne enerjisi sistemleri grece pahal teknolojiler olup,
bunlarn ucuzlamalarnn zaman alaca deerlendirilmekte ve ilave tevikler olmakszn
konvansiyonel sistemlerle rekabet etmeleri retim maliyetleri asndan g grlmektedir.
TBMMde bekleyen ve 5346 sayl Kanunu revize etmeyi amalayan tasar, gne kaynakl
elektrik retimini daha yksek oranlarda desteklemeyi ngrmektedir. Sz konusu kanun
tasarsnn yasalamas durumunda bugn iin fzbl grlmeyen yatrmlarn yakn bir
gelecekte krl giriimlere dnmesi muhtemeldir.
Daha nce EE Genel Mdrl tarafndan hazrlanan gne atlasnn btn lke genelini
kapsamas, bu sebeple lmlerin yeteri kadar titizlikle srdrlememesi, dolaysyla
blgenin potansiyelinin tamamen yanstamamas gibi sebeplerden dolay blgenin elektrik
retimine uygun potansiyelinin yeniden tespit edilmesi gerekmektedir. Yatrmclara gven
verecek ve blgenin yatrm cazibesini artracak bu almada takip edilecek admlar u
ekilde sralanabilir:
61
6.A.1. Daha nce EE Genel Mdrl tarafndan yaplan lmler baz alnarak
gnelenme orannn en yksek olduu yrelerden balamak zere yeniden ve
modern tekniklerle lm yaptrlmas,
6.A.2. EE GM tarafndan da uygun grlmesi durumunda, bu lm almalar iin EE
Genel Mdrlnn grevlendirilmesi ve EE GM yatrm btesine bu projeye
ynelik kaynak tahsis edilmesi,
6.A.3. Elde edilen verilerin hangi santral tiplerine uygun olabileceinin retime elverili
alanlar asndan deerlendirilmesi,
6.A.4. Sonularn potansiyel yatrmclarla paylalmas
Gne enerjisinden elektrik retecek bir santral kurulumu iin kamu sektrnn
ynlendirmesi ve koordinasyonunda fzibilite almalarna balanmas
lkemizde gne enerjisinden elektrik elde eden bir santral henz bulunmamaktadr. Yukarda
6.a maddesinde ksaca deinilen maliyet ve tevik sorunlarndan dolay, zel sektr bugne
kadar gelecek vaat eden bu teknolojiye mesafeli yaklamtr. Gneten elektrik retiminin
dnyada ve Trkiyede hzla yaygnlaaca genel kabul gren bir yaklam olmakla birlikte,
lkemizde ilk adm atma konusunda hl tereddtler bulunmaktadr. Bu konuda kamu
sektrnn nc rol stlenmesi, zel sektr de cesaretlendirici bir rol oynayabilecektir.
EA Genel Mdrlnn 2010-2014 Stratejik Plannn 4 nolu stratejik amac, Ar-
Ge almalarna daha fazla nem vermek, niversiteler ve aratrma kurulularyla ortak
almalar yapmak olarak belirlenmitir. Bu kapsamda oluturulan 4.2 nolu hedefte ise,
evreye duyarl elektrik retimi yapabilmek iin 10-15 MW gcnde bir gne enerjisi
santrali kurarak bu tip santrallerin lkemizin uygun blgelerinde yaygnlamasna nclk
edilmesi ifadesi yer almaktadr.
3096 sayl Kanun kapsamnda Yap-let-Devret modeliyle yaptrlan ve halen zel sektr
tarafndan iletilen Birecik Baraj ve HES projesinin mlkiyeti kamuda bulunmaktadr. Proje,
2000 ylnda tamamlanm olup, baraj ve mtemilatlar 15 yllk iletme sresi sonunda (2015
ylnda) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna devredilecektir. Santral sahasnda Maliye
Bakanlna ait kamulatrmas yaplm 377.000 m2lik bir hazine arazisi mevcuttur. Bu
arazide bir gne enerjisi santrali kurulmas ve bir kamu kuruluu olarak EAn bu yatrm
gerekletirmesi mmkn olarak deerlendirilmektedir.
Projenin uygulanmas, fnansman ve iletilmesi ilgili kararlarn alnmasnda Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanlnn idari ve hukuki birtakm hazrlk ve dzenlemeler yapmas
gerekecektir. Keza EPDKdan lisans alnmas srecinde de projenin ulusal ncelikli bir proje
olarak deerlendirilmesi nem tamaktadr. Ancak projenin tasarm ve yapm aamasna
geilmeden nce, sz konusu sahada ayrntl bir fzibilite almas yaplmaldr. Bu konuda
Alman Hkmeti, Alman Kalknma Bankas (KfW Entwicklungsbank) araclyla bir hibe
kredisi sunmaktadr. EE Genel Mdrl de sz konusu arazide 16.09.2010 tarihinde enerji
amal gne lm istasyonu kurmutur.
Fizibilite almas srasnda zellikle yaplacak iler unlardr:
EEden salanan gnelenme verilerinin, zellikle dorudan normal gnelenme (DNI)
verilerinin dorulanmas, bu verilerin dier kaynaklardan toplanan verilerle (uydu
verisi, geometrik znrlk, vb.) karlatrlmas ve sz konusu arazi iin uzun
dnemli gne enerjisi potansiyelinin belirlenmesi,
Eylem 6.B.
Saatlik bazda scaklk, direk radyasyon, difz radyasyon, gnelenme sresi, rzgr hz
ve rzgr yn lmlerinin yaplmas,
Gne enerjili termik santral tarafndan gelecekte soutma amacyla kullanlacak suyun
uygunluunun analiz edilmesi, ihtiya duyulacak su miktarnn tespit edilmesi,
potansiyel su kaynaklarnn aratrlmas ve su kullanm iin gerekli haklarn
uygunluuna karar verilmesi,
Santral kurulacak arazinin toporafyasnn analiz edilmesi.
Byle bir projenin hayata geirilebilmesi iin atlmas gereken admlar ise yle
sralanabilir:
6.B.1. Hibe kredi ile yaptrlacak fzibilite almasnda Birecik blgesi gnelenme
verilerinin dorulanmas, meteorolojik artlarn incelenmesi, santral arazisinin
toporafyasnn analiz edilmesi, su uygunluunun ve kullanm hakknn
aratrlmas konularna dikkat edilmesi,
6.B.2. Fizibilite almasndan elde edilen teknik verilere gre, yaplacak tesisin
fotovoltaik (PV) mi yoksa younlatrlm gne enerjisi santrali mi olacann
belirlenmesi, teknik alternatiferin deerlendirilmesi,
6.B.3. Alternatif senaryolarla gerekletirilmi ekonomik analize gre proje nerisinin
fzbl kmas durumunda, proje yapm iin EA Genel Mdrlnn
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan 5784 sayl Kanunun 6.c maddesi
uyarnca grevlendirilmesi,
6.B.4. Projenin yapm iin EA Genel Mdrl btesine gerekli deneklerin
konulmas,
6.B.5. Projenin tamamlanmasndan sonra santralin zel sektre tantlmas, santral
gezileri dzenlenmesi ve iletme sonularnn kamuoyuyla paylalmas.
Rzgr projelerinin yatrmc ilgisini ekebilmesi iin, Blgedeki rzgr enerjisi kullanm
potansiyelinin belirlenmesi ve kk ve orta lekli trbinlerin uygulama imknlarnn
aratrlmas
Rzgr teknolojisi son yllarda hzla gelimekte ve dnya leinde yaygnlamaktadr.
Trkiyede de rzgr enerjisine kar byk bir yatrmc ilgisi olumu durumdadr.
Trkiyede 2010 itibariyle 1.100 MW aan kurulu rzgr gcnn 2023 ylna kadar 20.000
MWa karlmas hedefenmektedir. Bu hedef 18.05.2009 tarih ve 2009/11 sayl YPK Karar
Eki Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Strateji Belgesinde ulusal bir hedef olarak
kayda alnmtr.
Gneydou Anadolu Blgesindeki rzgr hz ve younluklar Trkiyenin bat blgelerindeki
kadar iyi deildir. Bununla birlikte, Gaziantep, Kilis ve Mardinde, rzgr enerjisi potansiyeli
asndan umut verici baz yerler mevcuttur. Yksek verimli byk rzgr trbinleriyle
elektrik elde etmenin makul olduu ve yerden 50 metre ykseklikteki rzgr hzlarnn orta
seviyeye (5,5-6,5 m/sn) kt yerler bu kapsamdadr.
Daha dk hzlarn bulunduu yrelerde ise 3 m/sn hza sahip rzgrlarla alabilen kk
ve orta lekteki rzgr trbinlerinin, su pompalama ve sulama ilemleri iin kullanlmas
mmkndr. Bu tr trbinler kendi balarna alacak ekilde tasarmlanabildii gibi,
PV veya pompajl HESlerle birlikte hibrid model bileeni olarak da ele alnabilmektedir.
Bugn dnyada orta lekli rzgr trbinlerini byk lekli trbinlerle ayn verimlilikte
altrabilen frmalar mevcuttur. Haffiiyle ne kan bu tr trbinlerin zellikle ebekeden
uzak veya ebekenin zayf olduu alanlarda kurulmas kolay olduu gibi, bunlarn imalatnn
Eylem 6.C.
63
Blgede gerekletirilmesi de byk kapasiteli trbinlere gre daha mmkndr.
Dier yandan, herhangi byklkteki bir trbinin spesifk bir Blgedeki performansnn
tahmin edilebilmesi iin, ncelikle o blgenin rzgr karakteristiklerinin deerlendirilmesi
elzemdir. Bilindii zere rzgrdan elde edilen enerji, hznn kpyle orantldr ve hzn iki
katna kmas elde edilecek enerjiyi 8 kat artrmaktadr. Bu yzden rzgr hzlarnn doru
tahmin edilmesi byk nem tamaktadr. Rzgr nadiren kesintisiz ve sabit hzda estii iin,
rzgr hzlarnn gnn saatlerine, mevsimlere, yerden eitli yksekliklere ve araziye gre
deiimlerini bilmek de, rzgr trbininin optimal alma artlarn belirlemek asndan
nemlidir.
Rzgr kayna haritalar, havaalan rzgr hz verileri ve bir kaynak lm sistemiyle
dorudan izleme yntemlerinin hepsi gerekli veriyi salayabilmektedir. Bununla birlikte, bir
kaynak lm sistemiyle dorudan izleme yntemi, en gvenilir verileri sunmaktadr. Rzgr
karakteristikleri bazen birka kilometrelik alanda bile byk farkllklar gsterebildiinden,
ok sayda lm istasyonunun bulunmas ok daha anlaml verilere ulalmasn
salayabilmektedir.
Rzgr karakteristiine ilikin alan bazl ve mmkn olduu kadar spesifkletirilmi veriler
elde edildiinde, birok projenin gelitirilmesi mmkndr. O yzden, Blgedeki rzgr
potansiyelinin tespiti iin ilave almalar yaplmas yerinde olacaktr.
Blgedeki rzgr potansiyelin harekete geirilebilmesi iin yaplmas gereken iler unlardr:
6.C.1. GAP daresi Bakanlnn koordinasyonu ve EE Genel Mdrlnn ibirlii
ile Gaziantep, Kilis ve Mardinin belli yrelerinde toporafk haritalar da
kullanarak rzgr verilerinin daha ayrntl bir ekilde yeniden oluturulmas,
6.C.2. Bu veriler nda rzgr santrali yatrm yaplabilecek alanlarn projelendirilmesi,
6.C.3. Kk ve orta lekli test trbinleri iin uygun sahalarn belirlenmesi ve her bir
sahann zelliklerinin gzden geirilmesi,
6.C.4. Kk ve orta lekli rzgr trbini projelerinin ekonomisine etki edecek muhtemel
faktrlerin deerlendirilmesi,
6.C.5. Kk ve orta lekli rzgr trbinleri iin potansiyel alclarn tanmlanmas ve
bu erevede pazar analizinin yaplmas,
6.C.6. Kk ve orta lekli rzgr trbini imalatna eilimli Trk irketlerinin
belirlenmesi, bunlarla yurtd frmalarnn bir araya getirilerek ortaklk veya
ibirlii imknlarnn aratrlmas,
6.C.7. Kk kapasiteli sistemlerin gelitirilmesi, imal edilmesi ve belirlenmi sahalarda
test edilmesi.
EE eliyle yrtlmekte olan pompaj depolamal HES almas sonularna gre Blgede
pompaj depolamal sisteme uygun santraller iin n etdler yaptrlmas
EE Genel Mdrl, puant g ann giderilmesine ve elektrik enerjisi temininde
gvenilirliin salanmasna imkn verecek pompaj depolamal hidroelektrik santraller
konusunda be yldr almaktadr. Bu almalarn temel yrngesi, muhtemel ihtiyalarn
tespiti ve bu erevede projelerin planlanmas olarak ortaya kmaktadr.
Bu konuda EE, Japonya Uluslararas birlii Ajans (JICA)ndan 2007 ylnda teknik destek
talep etmi ve bu talep Dileri Bakanl zerinden Japonya Hkmetine iletilmitir.
Japonyadan gelen n deerlendirme ekibi 2008 sonunda gerekli bilgi ve verileri toplamtr.
Eylem 6.D.
Daha sonra JICA, EE ve TEAn birlikte yrtt Trkiye Pik G Talebinin Karlanmas
iin Optimal G retimi (Study on Optimal Power Generation for Peak Demand in Turkey)
Projesi 2009 ortasnda resmen balatlmtr. Japonya Hkmeti hibesi erevesinde JICA
tarafndan bu i iin grevlendirilen Tokyo Electric Power Company (TEPCO) uzmanlar
2010-ubat ayndan itibaren filen almaya balamlardr. Projenin 2011-Ocak aynda
sunulacak nihai rapor ile tamamlanmas ngrlmektedir.
Trkiyedeki Pik G Talebi iin Optimum G retim almas kapsamnda, Trkiyenin
uzun vadeli enerji plan ve puant g geliimi, TEA verileri ve TEPCO tarafndan gelitirilen
PDPAT II yazlm kullanlarak analiz edilmektedir. Bu alma erevesinde, puant gcn
karlanmas iin pompaj depolamal hidroelektrik santrallerin (PHES) ne zaman ve hangi
kapasitede devreye girmesi gerektii deerlendirilmektedir.
Haziran-2010a kadar yaplan mhendislik almalarnda 28 tane yeni alternatif gelitirilmi
ve 18 proje belirlenen kriterlere gre gzden geirilmitir. Toporafk, jeolojik, evresel artlar
ile inaat art ve maliyetleri gz nnde bulundurularak alternatif PHES sahas says 10a
drlmtr. Alternatif 10 PHES sahas iin arazi almalar yaplm, arazi almasnda
gzlemlenen jeolojik, toporafk ve evresel artlara gre alma alanlar daraltlm ve 3
PHES sahas nceliklendirilmitir. Bu 3 saha JICA ile imzalanan Tanm erevesinde alt
rezervuar hlihazrdaki Altnkaya Baraj ve HES baraj gl olan Altnkaya PHES (Samsun-
Bafra) ve Gkekaya Baraj ve HES baraj gl olan Gkekaya PHES (Eskiehir-Alpu) olarak
ikiye indirilmi ve mhendislik almalarnn her biri kurulu gc 1.000er MW olan bu
iki tesis zelinde detaylandrlmasna karar verilmitir. Gerekletirilen son arazi almalar
sonucuna gre, ad geen iki tesis iin kapasite ve nitelere ait kavramsal boyutlandrma
almalar devam etmektedir.
Bu almalarn Gneydou Anadolu Blgesindeki santraller iin de yaptrlmas ve uygun
pompaj depolama imknlarnn aratrlmas, Blgedeki yk dengesizliklerini gidermek ve
puant yk yataylatrmak asndan nem tamaktadr. Bu kapsamda yaplmas gereken iler
unlardr:
6.D.1. JICA deerlendirme raporunun yaymlanmasn mteakip, pompaj depolamal
sistemlerin olabilirlii zerinde bir bilgilendirme toplants dzenlenmesi,
6.D.2. EE Genel Mdrlnn bu sre iinde kazand tecrbeyi deerlendirecek bir
yaklamla, DS, EA ve TEA Genel Mdrlklerinin katlmyla Blgedeki
santrallerin pompaj depolama kapasitelerini inceleyecek bir heyet kurulmas,
6.D.3. nceleme sonularna gre kamu elindeki santraller iin olabilecek kapasite geliim
projelerinin hazrlanmas,
6.D.4. Blgede zel sektr eliyle yaplacak/yaplmakta olan hidroelektrik santraller iin
de ayn incelemelerin yaplmas ve sonularn yatrmclarla paylalmas.
Kamu elinde bulunan Blgedeki HESlerin rehabilitasyon ihtiyalarnn EA
koordinasyonunda belirlenmesi ve bununla ilgili gerekli yatrmlarn yaplmas
Blgede ok nemli bir hidroelektrik potansiyel bulunmaktadr. Bu potansiyelin bir ksm
henz hayata geirilememitir. zel sektr mracaatna alan projelerin (Koali Baraj ve
HES, Srmta Baraj ve HES, Fatopaa HES, Bykay Baraj ve HES, Khta Baraj ve HES,
Kayser Baraj ve HES, Garzan Baraj ve HES, Cizre Baraj ve HES) toplam kurulu gc 615
MWtr. zel sektr tarafndan yaplan Erkenek Baraj ve HES projesinin kurulu gc 7 MW,
kati proje aamasnda olan Silvan Baraj ve HES projesinin kurulu gc ise 150 MWtr.
1.200 MW byklnde olmas ngrlen Ilsu Baraj ve HES projesinin ise yapmna
Eylem 6.E.
65
balanmtr. Bu hesaba gre henz tamamlanmam projelerin toplam kurulu gc 1.972
MWtr ve Blgede projelendirilmi toplam gcn yaklak drtte birine denk gelmektedir.
Buna karlk, tamamlanm projelerin (Atatrk Baraj ve HES, Karakaya Baraj ve HES,
anlurfa HES, Birecik Baraj ve HES, Karkam Baraj ve HES, aa HES, Kralkz
Baraj ve HES, Dicle Baraj ve HES, Batman Baraj ve HES) toplam kurulu 5.568 MWtr.
Bu barajlardan 2008 ylnda 15,7 milyar kWh elektrik retilmitir ki, bu rakam 2008 yl
Trkiye tketiminin yaklak %8ine tekabl etmektedir. Ekonomik krize bal olarak elektrik
talebinin yavalamas sebebiyle bu rakam 2009 ylnda 11,5 milyar kWhe dtyse de, su
gelirlerinin iyi olmasna bal olarak 2010 ylnda 2008 ylndakine yakn bir retim rakamna
ulalaca tahmin edilmektedir.
2009 ylnda Gneydou Anadolu Blgesi illerindeki toplam elektrik tketimi 10 milyar kWh
olarak gereklemitir. Dier bir ifadeyle, Blgedeki kamuya ait hidroelektrik santrallerden
retilen enerji Blgede tketilen elektrii karlamaya yetmektedir.
Yap-let-Devret modeliyle devreye alnan Birecik Baraj hari, Blgede hlihazrda elektrik
reten btn santraller EA tarafndan iletilmektedir. Elektrik retim sektrnde yenice
balayan zelletirmelerin ilk etapta bu santralleri kapsamayaca ngrlmektedir. Snr aan Frat
ve Dicle nehirleri zerinde yer alan bu barajlarn zellikle enterkonnekte ebekenin yk kontrol
asndan kamu elinde tutulaca deerlendirilmektedir. Kamu elinde kalacak olan bu barajlarn
olabilecek en yksek verimle altrlmalar byk nem tamaktadr. zellikle devreye girme
tarihleri grece eski olan Atatrk ve Karakaya Barajlar iin bu ok daha kritik bir husustur.
Bu hususta yaplmas gereken iler unlardr:
6.E.1. Trbin ark ve ayar kanatlarnn, jeneratr sarglarnn, stator sarg balantlarnn,
eitli beton ve elik aksamn kontrol ve test edilip rehabilitasyon ihtiyalarnn
tespit edilmesi,
6.E.2. eitli elektriksel tesisat ve ekipmann (gerilim reglsyon sistemleri, kontrol-
koruma sistemleri, l transformatrleri, kesiciler, vb.) bir program dhilinde test
ve muayene edilip rehabilitasyon ihtiyalarnn tespit edilmesi,
6.E.3. Ortaya kan sonulara gre kapsaml bir rehabilitasyon program uygulanmas.
6.E.4. Diyarbakr ilinde TEMSAN A..nin trbin ve jeneratr imalat zerine alan
fabrikasnda hidrolik santral ekipmanlarnn retiminin gerekletirilmesine
ynelik imknlarn incelenmesi ve TEMSAN ile bu alanda ortaklk gelitirmeye
istekli giriimcilerin aratrlmas,
Oluturulacak yeni kapasitenin salkl biimde tanabilmesi iin elektrik iletim altyapsnn
glendirilmesi
Yenilenebilir enerjinin Blgede etkin ve yaygn biimde gelitirilmesinin nartlarndan
birisi, retilen elektrii tamaya elverili bir ebekenin varldr. Her ne kadar son yllarda
nemli ebeke yatrmlar Trkiyenin her yerinde olduu gibi Blgede de yaplyor ise
de, genel olarak Blgedeki iletim-datm ebekesinin eski olduunu ve kademeli olarak
iyiletirilmesi gerektiini sylemek mmkndr.
Bilindii zere elektrik arznn kalitesi, kesintilerin ve gerilim dmelerinin minimize edilmesi
gibi konular byk oranda ebeke altyapsnn nitelik ve gcyle ilgilidir. Yine bilinmektedir
ki, rzgr gibi kesikli g kaynaklarnn sistemin birok noktasndan ebekeye balanmas,
elektrik sistemi zerinde bir bask oluturmaktadr. Kk lekli gne santralleri ve PV
uygulamalar da bu basky artracak zellikler tamaktadr.
Eylem 6.F.
Gne ve byk lekli rzgr santral retimlerinin kesikli bir karakterde olmas, ebeke
zerinde ilave ramping (ykn kademeli biimde azaltlp artrlmas) ve dzenleme
ihtiyalar dourmaktadr. Konvansiyonel santrallerin aksine, rzgr trbinlerinin dalgalanan
talebe gre yk datmnda rol almalar mmkn deildir, nk bu trbinler ancak rzgr
estike retim yapabilmekte ve arza katklar rastgele olmaktadr. Dolaysyla rzgr esi hz
deitike, baka santrallerin hzla devreye girmeleri veya devreden kmalar gerekmekte, bu
da ciddi ramping ihtiyalar meydana getirmektedir. rnein rzgr ok hzl estiinde, trbin
kontrol nitesi, muhtemel gerilim osilasyonunun kanatlara ve trbin-jeneratr aksamna zarar
vermemesi iin retimi tamamen durdurmaktadr. Bu tr g kesintileri retim seviyelerinde
dik inilere sebep olduu iin ilave iletim sorunlar domaktadr.
Dier yandan, daha nce de zikredildii zere, Blgede kaak elektrik kullanm ok yaygndr.
Kaak kulland iin elektrie para demeyen baz tketicilerin pervasz tketimleri,
rnein yksek rezistansl cihazlarn ar ve dengesiz kullanm, elektrik sisteminin salkl
iletilmesini engelleyen faktrlerdir.
Blgede elektrik datm yapan irket bulunmaktadr. Bunlardan Diyarbakr, Mardin,
Siirt, anlurfa, Batman ve rnak illerine elektrik salayan Dicle EDAn zelletirme
ihalesi tamamlanm olup devir ilemlerinin 2011de bitirilmesi ngrlmektedir. Toplam
6 ile hizmet veren ancak Blgede sadece Gaziantep ve Kilis illerine elektrik salayan
Toroslar EDAn ihalesinin ise 2010 ylnda bitirilmesi planlanmaktadr. Blgede sadece
Adyaman iline hizmet veren Gksu EDAn ise bir mddet daha kamu bnyesinde kalaca
deerlendirilmektedir. Bu tablo gstermektedir ki, 2011 sonuna kadar Blgedeki elektrik
datm altyapsnn ok byk ksm zelletirilmi olacaktr.
zelletirmeden beklenen faydalarn salanmas halinde, Blgedeki kaak elektrik
kullanmnn ciddi miktarda azaltlmas sz konusu olabilecektir. Ancak kaak kullanmn
engellenmesi, sistemin salkl iletilmesi iin yeterli olmayacak, ebekenin srdrlebilir
yatrmlarla takviye edilmesi gerekecektir. Keza ebekeyi farkl noktalardan izlemeye imkn
veren iletiim sistemlerinin de yaygnlatrlmas icap edecektir.
Blgedeki yenilenebilir potansiyel harekete geirildiinde iletim-datm ebekesinin
istenilen standartta hizmet verebilmesi iin u admlarn atlmas gerekmektedir:
6.F.1. Blgede rzgr ve gne, tarmsal atk, hayvansal atk, hidrolik, pompaj
depolamal hidrolik santralar vb kaynaklarndan elektrik retimi projeleri
gelitirilmeden nce, GAP daresi Bakanlnn TEAn -kapasite gelitirme
planlar dorultusunda- grn almak zere bir mekanizma oluturmas,
6.F.2. Blgedeki gvenilir gne ve rzgr potansiyeli netletirildikten sonra, farkl
yrelerdeki yryen veya planlanan iletim hatt yatrmlar nda retime
elverili sahalarn derecelendirilmesi/nceliklendirilmesi,
6.F.3. GAP daresi Bakanlnn ilk iki maddede zikredilen almalarn sonularna
gre yatrmclar ynlendirmesi ve EPDKya tavsiye niteliinde gr bildirmesi,
6.F.4. Blgedeki datm irketlerinin oluabilecek yeni akm ablonlarna uyum
gsterebilmeleri iin voltaj ve yk ynetimi konusunda hazrlkl klnmas ve bu
kapsamda bilgi transferi iin AB ve ABDdeki baz datm irketleriyle
irtibatlandrlmas,
6.F.5. Akll ebekenin yaygnlatrlmas balamnda Blgedeki datm irketlerinin
otomasyon yatrmlarna ncelik vermeleri iin EPDK nezdinde giriimde
bulunulmas,
6.F.6. Yer seimi, tasarm kriterleri, operasyon ve bakm konular, yeni akm ablonlarnn
67
ebekeye etkisi gibi hususlar ieren mikro-ebeke bazl bir kapsam almas
yrtlmesi,
6.F.7. Yenilenebilir kaynaklardan elektrik retecek tesisler yaplmaya balandnda;
ebekeyi korumaya ynelik otomasyon ve dengeleme tedbirlerini ortaya karacak,
muhtemel lokal darboazlar tanmlayacak ve mikro-ebekeler iin neriler
getirecek bir alma yaptrlmas.
Yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularnda Blgede bilimsel,
kurumsal ve teknolojik kapasitenin artrlmas
Gneydou Anadolu Projesiyle ulalmas hedefenen en nemli amalardan biri blgenin
ekonomik olarak gelimesi, Blgede daha fazla istihdam imknlar yaratlmas ve blge
insannn gelir seviyenin ykseltilmesidir. Bu Eylem Plannda ise, sz konusu amalara
Blgede mevcut olan yenilenebilir enerji kaynaklarndan daha fazla faydalanlmas ve Blgede
tketilen enerjinin daha verimli kullanlabilmesi ile hizmet edilmesi hedefenmektedir.
Gerek ihtiya duyulan enerjinin yenilenebilir kaynaklardan karlanabilmesi gerekse retilen
enerjinin verimli kullanlmas Blgede yer alan niversite, sanayi, kamu ve zel tm ilgili
kurum ve kurulularn teknik kapasiteleriyle doru orantldr. Sanayi, binalar, hizmetler
ve tarmsal sulama gibi sektrlerde eitli yenilenebilir enerji kaynaklarndan faydalanmak
mmkndr. Hatta hidroelektrik retimi asndan blge Trkiyenin dier blgelerine
nazaran ok daha ileri bir seviyededir. Yine bu sektrlerde enerji tasarrufu asndan nemli bir
potansiyel bulunduu birok almayla ispatlanmtr. Ancak hidrolik dndaki yenilenebilir
enerji kaynaklarndan da enerji tasarruf potansiyelinden de yeterince faydalanlabildiini
sylemek mmkn deildir.
Bu projenin ana amalar dorultusunda, blgenin gerek yenilenebilir enerji gerekse enerji
verimlilii alanlarnda ihtiya duyduu eitim, aratrma-gelitirme, danmanlk ve giriimci
destekleme/ynlendirme hususlarna ynelik kapasite artrm faaliyetlerinin gerekletirilmesi
ve bylece blgenin orta ve uzun vadede sosyo-ekonomik kalknmasnn salanmas son
derece nemlidir.
Bilimsel aratrmalar yapacak ve bu aratrmalar sanayi uygulamalarna dntrecek bir
mkemmeliyet merkezinin kurulmas
Blgede yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularnda bir farkllk, bir katma
deer yaratmann ilk artlarndan birisi, bu giriimlere destek verebilecek bir teknolojik ve
aratrma altyapsnn olmasdr. Dnyann farkl blgelerindeki birok rnek gstermektedir
ki, akademik camia ve i dnyasnn bir araya geldii, ortak paydalarda buluabildii ve
beraber katma deer yaratabildii modeller salkl ve srdrlebilir bymeyi beraberinde
getirmektedir. Bu sebeple, Gneydou Anadolu Blgesinde bulunan tm niversiteler, sanayi
tesisleri, kamu ve zel sektr kurulular ile potansiyel giriimcilerin buluaca ortak bir
platformun oluturulmas nemlidir.
Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii Merkezi (GAP-YENEV) projesi bu ama
dorultusunda tasarlanm bir projedir. Bu merkezin kurulmasyla, yenilenebilir enerji ve
enerji verimlilii konularnda Blgedeki zayf eitim ve aratrma imknlarnn artrlmas,
ulusal ve uluslararas irketler ve aratrma merkezleriyle ortaklklar kurulmak suretiyle
teknolojik aratrma-gelitirme alanlarnda ilerleme salanmas, yerel ve ulusal sanayinin
ihtiyalarna cevap verebilecek altyapnn oluturulmas ve bylece blgeye yeni yatrmlarn
ekilmesi amalanmaktadr.
Merkezin faaliyetleri arasnda;
Bata gne enerjisi (termal ve fotovoltaik) ve rzgr enerjisi (zellikle kk lekte
ve ebekeden bamsz modeller) olmak zere yenilenebilir enerji alanlarnda
aratrmalar gerekletirilmesi, eitim ve retim, teknoloji transferi ve politika
gelitirmesi,
Eksen 7
Eylem 7.A.
69
Teknolojik aratrma ve gelitirme almalarnn Blgedeki nemli sanayi sektrleriyle
organik balarnn kurulmas ve ortak uygulamal aratrma projeleri gelitirilmesi,
irketler iin test ve sertifkasyon hizmetleri verilmesi,
irketler iin danmanlk ve eitim hizmetleri verilmesi,
Endstriyel kmelenme almalarnn desteklenmesi,
Blgedeki dier niversiteler ile aratrma merkezleri iin aratrmac yetitirilmesi,
gibi konularn bulunmas planlanmaktadr. Bu erevede, atlmas gereken admlar ise yle
sralanabilir:
7.A.1. Sz konusu merkezin kurulabilmesi iin giriimlerde bulunulmas (hlihazrda
merkezin kurulmas ve fnanse edilmesi iin Devlet Planlama Tekilat
Mstearlna yaplm bir bavuru bulunmaktadr),
7.A.2. Merkezin kurulmasn takiben Blgede bulunan ilgili kamu kurulular, sanayi ve
ticaret odalar, niversitelerin ilgili blmleri ve aratrma enstitleri ile iletiim
kurulmas,
7.A.3. Nitelikli insan gcnn merkeze ekilmesi ve Ar-Ge altyapsnn kurulmas,
7.A.4. Ulusal ve uluslararas ortaklklar kurulma imknlarnn aratrlmas,
7.A.5. ngrlen faaliyet alanlarna ilikin alma planlar ve takviminin belirlenmesi,
7.A.6. Merkezi bte dnda fnansman kaynaklarnn tespit edilmesi,
7.A.7. Seilmi alanlarda i dnyasna hitap edecek pilot projelerin sanayi ile birlikte
oluturulmas,
7.A.8. Pilot projeler iin fon imknlarnn aratrlmas.
niversitelerin yenilenebilir enerji konusunda ileri yurtd aratrma kurumlar, niversite
ve enstitlerle ilikilendirilmesi ve ortak projeler gelitirilmesi
Blgede teknolojik kapasitenin ve aratrma altyapsnn gelitirilmesinin en nemli
yntemlerinden birisi ngrlen konularda ileri seviyede olan ulusal ve uluslararas
kurulularla ortaklklar kurulmasdr. Bu yntem eitli alanlarda farkl yerlerde denenmi ve
ounlukla mspet neticeler vermi bir yntemdir. Yntemin en byk avantaj hzl teknoloji
transferi, vizyon gelitirme ve piyasa artlarna abuk adaptasyon olarak sralanabilir.
Bir nceki maddede hedef olarak gsterilen Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlilii
Merkezinin kurulmasndaki amalardan birisi, ulusal ve uluslararas ortaklklar kurulmas
olarak ifade edilmitir. Daha net bir ekilde ifade edilecek olursa, buradaki ama UC Berkeley/
Livermore, NREL, EERE, JRC-Petten Laboratuarlar gibi ok gelimi yenilenebilir enerji
aratrma merkezleri ile giriim ortaklklar gelitirmektir. Nitekim proje kapsamnda GAP
daresi Bakanl ve proje ekibince UC Berkeley, Lawrence Berkeley Laboratuar ve Ris
DTU Ulusal Laboratuar gibi dnyaca nl enstitlerle temasa geilmi ve olumlu izlenimler
edinilmitir. Ancak bu tr merkezlerle ortaklklar kurulabilmesi iin ncelikle birtakm artlarn
salanm olmas gerekmektedir. Yukarda bahsi geen aratrma merkezinin kurulmas,
fnansman asndan gl ve hareket kabiliyeti yksek bir yap oluturulmas, Blgedeki
sanayi kurulularyla ibirlii yaplmas bu kapsamda saylabilecek balca artlardr.
Bu erevede, atlmas gereken admlar yle sralanabilir:
7.B.1. Merkezi ynetimin konuya ilikin desteinin salanmas,
7.B.2. Yenilenebilir enerji konusunda ortaklklar kurulabilecek merkezi ynetim,
niversiteler, aratrma merkezleri, sanayi temsilcileri gibi ulusal ve uluslararas
kurulularn belirlenmesi,
7.B.3. Sz konusu kurulular ile temasa geilmesi ve ibirliine girilmesi,
Eylem 7.B.
7.B.4. Blgede retilen/retilebilecek rnlere ilikin ulusal ve uluslararas i ortaklklar
kurulmas, mmknse muhatap irketlerin projelerin balang aamasndan
itibaren srece dhil edilmesi,
7.B.5. Srdrlebilir byme kavramn ilke edinmi blgelerin ortak platformu olan
Kresel Yeil Byme Blgesel birlii ile Gneydou Anadolu Blgesinde en
ksa srede bir toplant gerekletirilmesi,
7.B.6. Yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularnda alacak yerel sanayi
kmeleri tesis edilmesi ya da mevcut kmelerin bu erevede gelitirilmesi.
Blgede enerji verimlilii danmanlk (EVD) irketlerinin kurulmas ve yetki mracaat
yapmasnn tevik edilmesi ve bu irketlerin ivedilikle faaliyete geirilmesi
Blgede enerjinin daha verimli kullanlabilmesi ve tasarruf potansiyelinin hayata
geirilebilmesi iin yaplacak en nemli faaliyetlerden birisi, teknik anlamda bir kapasite
art salanmasdr. Bu husus sanayinin rekabet gcnn artrlmas ile ilgili blmde ksmen
deerlendirilmi olmakla beraber, nasl kapasite art salanabilecei hususu burada ele
alnmaktadr.
5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu enerji verimliliine ilikin hizmetlerin EE
Genel Mdrl, yetkilendirilmi kurumlar ve EVD irketleri tarafndan yrtlmesini
ngrmektedir. EVD irketlerinin faaliyetleri ise enerji verimlilii konularnda eitim
vermek, sertifkalandrma ilemleri gerekletirmek, endstriyel iletmelerde ve binalarda
ett ve danmanlk faaliyetleri yrtmek, enerji verimlilii uygulama projeleri hazrlamak
ve tasarruf edilecek enerji miktarnn ne lde olaca konusunda taahht vererek projeleri
gerekletirmek eklinde tanmlanmaktadr. Ayrca EVD irketleri Ocak 2011 den itibaren
tm mevcut binalara (Bayndrlk ve skn Bakanlnn kurslar sonrasnda) Enerji Kimlik
Belgesi vermeye balayacak, 2011 yl sonuna kadar Kamu binalarnn enerji verimlii
ettlerini tamamlayarak EE ye raporlayacaktr.
Enerji verimliliine ynelik yatrmlar yenilenebilir enerji yatrmlarna gre daha hzl ve
maliyet etkin olarak gerekleerek enerji tasarrufu salamaktadr. Ancak binalara yaplan
yatrmn yllk kullanm sresinin (rnein stma sistemi en fazla 6 ay kullanlyor) ksa
olmas nedeniyle, yatrm sanayi sektrne gre daha uzun srede kendisini geri demektedir.
Dier yandan proses deiiklii gerektiren sanayi uygulamalar da genellikle pahal ve kendini
geri deme sresi uzun yatrmlardr. Ancak tm sanayi kurulular iin ortak olan s yaltm,
yanma optimizasyonu, atk s geri kazanm gibi birok yatrm ise kendini bir yldan ksa
srelerde geriye deyebilmektedir ve birok tesiste bu ve benzeri EV nlemleri fazlas ile
mevcuttur.
EVD irketlerinin yapaca ilerden biri de enerji verimlilii projelerinin gerekletirilmesinin
nndeki teknik ve fnansal riskleri stlenmeleri ve performans garantisi vermeleridir. Bu
yntem ayn zamanda fnansman maliyetlerinin daha dk olmasn da salamaktadr. Bu
konuda EBRD destekli Tursef gibi uluslararas fnansman programlar gerek ettlerin
yaplmas ve gerekse szlemelerin uygulanmas anlamnda bir ok yeni imkan sunmaktadr.
Blgede enerjinin zellikle sanayi, binalar ve tarm (sulama pompalar iin harcanan enerji)
gibi sektrlerde ne kadar verimli kullanld belirsizdir. Bu durum sadece blge iin deil
lke geneli iin de geerlidir. Yaplan almalar gerek sanayi gerekse binalar sektrlerinde
kayda deer bir enerji tasarruf potansiyeli olduunu gstermektedir. Bu erevede, Blgede
mevcut enerji tasarruf imknlarnn nerede ve ne lde olduu, bu potansiyelin nasl
hayata geirilebilecei konularnda almalara ihtiya bulunmaktadr. Gerek EE Genel
Mdrlnn personel says ve mali imknlarnn snrl olmas ve bu sebeple blgeye
Eylem 7.C.
71
yeterince younlaamamas gerekse Kanunun EVD irketlerine bu tr almalar gerekletirme
hakkn tanm olmas, Blgede bir ya da birka tane EVD irketi kurulmasn ve enerji
verimlilii alanndaki faaliyetlerin bu irketler eliyle yrtlmesini zorunlu klmaktadr.
Mevcut durumda Blgede herhangi bir EVD irketi bulunmamaktadr. Dolaysyla Blgede
faaliyet gsterecek yerel EVD irketlerinin yetkilendirilmesi enerji verimlilii alannda teknik
bir kapasite art salamann ve gerek tasarruf potansiyelini tespit etmenin gereklerinden
birisidir.
Bu erevede konuya ilikin Blgede atlmas gereken admlar yle sralanabilir:
7.C.1. GAP daresi Bakanl, TMMOB Mhendis Odalar , sanayi odalar, KOSGEB ve
EEnin ibirlii iinde alarak giriimci mhendislik frmalarnn Blgede EVD
irket(ler)i kurmalarn temin etmek iin bilgilendirme toplantlar dzenlenmesi,
7.C.2. Potansiyel mteri olarak nitelenebilecek enerji tketimi yksek sektrlerde
yer alan byk frmalar ile potansiyel satc olarak nitelenebilecek EVD kurmay
dnen mhendislik frmalarnn ortak platformda buluturulmas,
7.C.3. Blgenin enerji tasarruf potansiyeli hakknda bilgilendirmeler yaplmas,
7.C.4. EVD yetkilendirme belgesi alnabilmesi iin giriimci irketlere lojistik destek
salanmas ve enerji verimlilii ett altyapsnn glendirilmesi amacyla EVD
frmalar tarafndan ortak kullanm amal gerekli test cihazlarnn yer ald bir
EV laboratuar ve kuluka merkezi ihdas edilmesi
7.C.5. EVD kurmay hedefeyen frmalarla uygun grld lde enerji kullanmna
ynelik mevcut veritabanlarnn ve bilgilerin paylalmas,
7.C.6. Yetkilendirme belgesi alan EVDlerin yapacaklar ettler iin KOSGEBin
sunduu mevcut fnansal desteklerin istekli sanayi kurulularna tantlmas.
7.C.7. Sanayideki enerji ettlerinde kullanlacak gerekli ekipmanlar bnyesinde
bulunduran laboratuarn kullanm konusunda bilgilendirme yaplmas,
Yenilenebilir enerji alannda yatrm yapmak isteyen giriimcilerin desteklenmesi iin
eitim programlar ve danmanlk hizmetleri verilmesi
Daha nce de zikredildii zere, Gneydou Anadolu Blgesi yenilenebilir enerji kaynaklar
asndan zengin bir corafyadr. Blgede yer alan byk ve orta lekli hidroelektrik
potansiyelin byk bir ksm GAP sayesinde gerekletirilmitir. Ancak henz yatrm
bekleyen ciddi bir nehir tipi ve baraj tipi mikro HES proje portfy bulunmaktadr. Blge
gne enerjisi potansiyeli bakmndan Trkiyedeki en nde gelen blgedir. Ayrca, blgenin
gneyinde yer alan byk bir corafya bu teknoloji iin potansiyel pazar durumundadr.
Gneydou Anadolu Blgesinde rzgr potansiyeli bat blgeleri ya da Hatay, Adana, Mersin
illeri gibi yerlerde olduu kadar ok deildir. Ancak gene de potansiyel gsteren Gaziantep,
anlurfa, Mardin ve Kilis gibi baz illerde dk rzgr glerinde alacak ebekeden
bamsz (mnferit ya da hibrid) sistemler kurulmas mmkndr.
Blgenin jeotermal enerji potansiyeli olduu bilinmekle beraber bu potansiyelin ne derece
ticariletirilebileceine ynelik ett almalar yaplmas gereklidir. Blgede tarm ve
hayvanclk kaynakl nemli miktarda atklar olumakta olup, bu atklardan biyoktle ve
biyogaz uygulamalaryla enerji retimi yaplmas mmkndr.
Saylan tm bu alanlarda yatrm yapmak isteyen giriimcilerin desteklenmesi GAPn temel
hedefyle paraleldir. Bu alanlarda yaplacak yatrmlarn retecei katma deer, oluturaca
istihdam potansiyeli, makine-tehizat ve yedek para retim imknlarnn art, irketlerin
Eylem 7.D.
rekabet gcnn ykselmesi gibi hususlar blge insannn refah artna yardmc olacak,
bylece blgenin sosyo-ekonomik kalknmas yolunda nemli bir katk salanm olacaktr.
Bu erevede, atlmas gereken admlar yle sralanabilir:
7.D.1. EE Genel Mdrl ile GAP daresi Bakanl ve Blgede yer alan Kalknma
Ajanslar arasnda ibirlii yaplmas ve yenilenebilir enerji konularnda
yatrmclar ynlendirici birimlerin oluturulmas,
7.D.2. Blgede potansiyel yatrmclar blgeye ve yenilenebilir enerji konusunda
yatrm yapmaya davet edecek tantm toplantlar dzenlenmesi,
7.D.3. Sz konusu yatrmclar bilgilendirmek zere Blgedeki ekonomik durumu,
yatrm ortamn ve yenilenebilir enerji konusundaki muhtemel yatrm alanlarn
ieren tantm dosyalar hazrlanmas,
7.D.4. Blgedeki ilgili kurum ve kurulularn desteini alarak yatrmclara ynelik
eitim programlar hazrlanmas.
73
Blgede yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularna ynelik
bir bilinlendirme seferberliinin balatlmas
Gnlk hayatta ihtiya duyulan enerjinin yenilenebilir kaynaklardan karlanabilmesi, retilen
enerjinin verimli kullanlmas, boa harcanan enerjinin tasarruf edilebilmesi gibi hususlarn
genellikle ihmal edilen bir yn, bu konudaki eitim ve bilinlendirme ihtiyacdr. Enerjinin
arz tarafnda yaratlan iyiletirmelerin istenilen sonuca ulaabilmesi iin enerjinin talep
tarafnda yer alan tketicilerin/kullanclarn da alternatif teknoloji seenekleri konusunda
bilgi sahibi olmalar ve buna paralel olarak davran biimlerini ayarlamalar arttr.
zellikle sanayi ve hizmetler gibi sektrlerde yenilenebilir enerji teknolojilerinden
faydalanlmas, yeni teknolojiler kullanlarak daha az enerji tketilmesi ve bylece enerji
verimliliinin artrlmas mmkndr. Ancak asl olan enerji ynetiminin iyi yaplmas ve
bilinli tercihlerle hedefe uygun teknolojilerin seilmesidir. Bu yntem, salanan kazanmlarn
ayn zamanda maliyet-etkin olmasn da beraberinde getirecektir. Bu yzden bilinlendirme
almalar son derece nemlidir ve istenilen sonulara ulaabilmek iin ncelikle Blgedeki
kamu kurum ve kurulular, nde gelen sanayi frmalar, toplumun geni kesimlerine
ulaabilen dier tzel kiiliklerin idarecileri ve personelinin konunun nemi hakknda bilgi
sahibi klnmalar ve uygulamada yer almalarnn temini arttr. Ayrca, bilinlendirmeye
ilikin iletiim stratejileri ve materyallerinin deiik sektrlere/kesimlere hitap edecek ekilde
ayr ayr gelitirilmesi, faaliyetlerin daha hzl ve etkin bir ekilde yrtlmesini salayacaktr.
Toplumda; enerjinin hangi kaynaklardan elde edildii, iinde yaadmz evrenin bundan
nasl etkilendii, bu enerjinin nasl verimli kullanlabilecei ya da israf edilen enerjinin ne
olduu ve nasl tasarruf edilebilecei, deiik enerji alternatiferinin hangi maliyetlerle
karlanabildii gibi konularda yeterli bir bilin/bilgi bulunmamaktadr. Bu sebeple, yaplacak
bilinlendirme almalarn birok alanda birden yrtlmesi nemlidir. lkretim ve
ortaretim mfredatlarnda bu konularn yeterli seviyede kapsanmas, blge iinde enerji
tketimi en byk olan sektrlerden/frmalardan balanarak enerji yneticisi bulundurulmas,
enerji verimlilii eitimleri verilmesi ve bunlarn dzenli olarak tekrarlanmas, alternatif
enerji kaynaklar ve bunlardan nasl faydalanlabileceine ilikin bilgilendirmeler yaplmas,
yazl ve grsel basn araclyla eitli kampanyalar dzenlenmesi ve buna benzer almalar
bilin art salayacaktr.
Binalarda enerji verimlilii uygulamalarn yaygnlatrabilmek iin il merkezlerinde
gsterim projeleri yaplmas
Enerji tketiminde binalarn pay dier sektrlerle kyaslandnda olduka yksektir. 2008
ylnda Trkiyede kullanma sunulan enerjinin %32sinin, elektriin ise %36snn konutlar,
resmi daireler ve ticarethanelerde tketildii tespit edilmitir. Nfus artna paralel olarak
konut ihtiyac artmakta, ykselen refah seviyesi ile birlikte kii bana enerji tketimi
bymektedir. Bunlara ilaveten, tarm ve sanayi sektrlerine kyasla hizmet sektrnde daha
hzl bir byme beklenmesi, gelecekte enerji ve elektrik tketiminde binalarn paynn daha
da artacan gstermektedir. Bu itibarla, binalarda enerjinin daha verimli kullanlmasna
ynelik tedbirlerin imdiden alnmas nem arz etmektedir.
Binalarda tketilen enerjinin yaklak drtte lk blm alan stmasnda kullanlmakta
olup bu amala kullanlan balca enerji kaynaklar doal gaz, odun, kmr ve fuel-oildir.
Son yllarda zellikle elektrikli stclarn ve split klimalarn yaygnlamasyla beraber alan
stmasnda elektriin de pay ykselmitir. Konutlarda tketilen elektriin bata buzdolab
olmak zere, iklimlendirme ve aydnlatmada kullanld, elektrikli stclar ve dier elektrikli
ev aletlerinin ise bunlar takip ettii grlmektedir.
Eksen 8
Eylem 8.A.

Blgede alan stma ihtiyacnn Trkiye ortalamasna kyasla daha dk olduu, bu ihtiyacn
karlanmasnda odun, kmr ve hayvansal atklar gibi kaynaklardan faydalanma orannn ise
daha fazla olduu, ayrca, iklimlendirme ve soutma ihtiyacnn da dier blgelere nazaran
daha yksek olduu bilinmektedir.
Verilen artlar Blgede gerekletirilecek bilinlendirme almalarnn ok byk nem
tadn gstermektedir. Binalara ynelik bu bilinlendirme almalarnn gerekletirilmesi,
enerji verimlilii uygulamalarn yaygnlatrabilmek iin il merkezlerinde gsterim projeleri
yaplmas, ilgili tarafarn bu almalara katlarak bilgi ve bilin dzeylerinin ykselmesi
salanmaldr.
Bahse konu ama dorultusunda faydalanlabilecek belki de en gzel rnekler, AB destei ile
Diyarbakrda yaplm bulunan Gne Evi ve EE Genel Mdrl tarafndan ZODER ile
ibirlii yaplarak gerekletirilen ve Ankarada bulunan Enerji Verimlilii Eitim Tesisidir.
Enerji Verimlilii Eitim Tesisi, rnek bir bina olarak tasarlanm olup, aydnlatma, stma,
soutma ihtiyacn ve hatta elektrik ihtiyacnn byk bir ksmn evresindeki yenilenebilir
enerji kaynaklarndan azami lde faydalanarak salayan bir yapdr.
Diyarbakrdaki Gne Evi ise ziyareti ve eitim merkezi olarak ilev grmekte, ayn
zamanda gne frn gibi baz ekipman da kadnlarn kullanmna alarak gsterimlerin
iselletirilmesini de salamaktadr. Buna benzer birka rnek binann ve hatta bu anlamda bir
eko yerleimin Blgede TOK ibirlii ile kurulmas, Blgede byk faydalar getirecektir.
EKL 1: BNALARDA ENERJ VE ELEKTRK TKETM (KAYNAK: BESD, TEVEM 2010)
Binalarda Enerji Kullanm (%) Elektrikli Ev Aletleri Elektrik Tketimi (%)
Gne
Bioktle
Jeotermal
Petrol
Kmr
Odun
Elektrik
Doalgaz
Dier
Stand-by
Kurutucular
Istclar
Televizyon
Aydnlatma
Bulak Makinas
amar Makinas
Klima
Buzdolab
5.9
5
3.2
9.3
6.7
11.7
3.5
8.5
15
31.1
1
5
5
8
10
17
25
29
75
Bu erevede, atlmas gereken admlar yle sralanabilir:
8.A.1. GAP daresi Bakanlnn koordinasyonu ve TKin ibirliiyle Blgedeki
bina stokunun ve enerji ihtiyacnn belirlenmesi,
8.A.2. Mevcut binalarda kullanlabilecek ve ticari adan uygun teknolojilerin tespit
edilmesi,
8.A.3. llerde rnek gsterim projeleri iin ihtiya analizlerinin yaplmas,
8.A.4. llerde bilinlendirme almalarna destek salayacak tzel kiiliklerle (Kalknma
Ajanslar, ticaret ve sanayi odalar, vb.) temas kurulmas ve destek salanmas,
8.A.5. rnek gsterim projeleri iin bina tespiti yaplmas ve projelerin hazrlanmas,
8.A.6. Projelerin hedef kitleye duyurulmas, zellikle kamu kurum ve kurulular
temsilcilerinin gsterimlere katlmlarnn salanmas,
8.A.7. Binalarda s yaltm ve bina yaps, gne kolektrleri ve pilleri, toprak kaynakl
s pompas, eitli stma, soutma ve pencere sistemleri gibi enerji verimlilii
yksek teknolojilere ilikin eitim materyallerinin hazrlanmas, datlmas ve
rnek teknolojilere ait gsterimlerinin yaplmas,
8.A.8. Okul ve hastane benzeri byk kamu binalar ile TOK konutlar, toplu konut
siteleri gibi yerlerde enerji tketimi dk tasarrufu ampul kullanmnn faydalarna
ilikin bilgilendirici brorlerin datlmas,
8.A.9. eitli toplant ve seminerler vesilesiyle rnek gsterim projelerinin sonularnn
kamuoyuyla paylalmas, SODES kapsamnda kadnlara ynelik bilinlendirme
eitimleri verilmesi
8.A.10. Benzer gsterim projelerinin periyodik olarak tekrarlanmas ynnde planlarn
hazrlanmas.
Krsal alanlarda gne ocaklar ve frnlarnn kullanm iin almalar yrtlmesi
Gne ocaklar, frnlar enerjisini gne nlarndan alan ve LPG, doal gaz, odun, kmr,
bitki ve tezek artklar gibi lkemizde yaygn olarak kullanlan herhangi bir yakta ihtiya
duymayan piirme gereleridir. evre dostu olmalar, sera gaz salmna yol amamalar, yerli
imalat ile retilmeleri ve ekonomik olmalar ise dier kayda deer avantajlardr. Yaplan
ekonomik analiz almalar gstermitir ki, bir gne oca maliyetini 1-1,5 yl aras bir
zamanda karlamaktadr.
Gne ocaklar iin dorudan gne n alnan yerler gerekmekte olup, bu cihazlar ounlukla
krsal kesim gibi merkezi enerji datm sistemlerinin uzanda kalan yerleim yerleri iin
uygundur. Gneydou Anadolu Blgesinin gnelenme sresi bakmndan lkenin ok
avantajl bir blgesi olduu ve bu Blgede krsal alanda yaayan nemli bir nfus bulunduu
dikkate alndnda, bu Blgede gne ocaklarnn kullanmnn tevik edilmesinin neden
gerekli olduu daha iyi anlalabilecektir. Bugn dnyada gne ocaklarnn en youn olarak
kullanld blgeler in, Hindistan ve Afrikann krsal kesimleridir.
Gne ocaklarnn ve frnlarnn kullanmnda hedef kitle kadnlardr, zellikle de krsal
kesimde yaayan ve yemek piirme iin odun ya da kmr kullanma zorunluluu olan
kadnlardr. Gne ocaklarnn bu tr yaktlara ihtiya duymamas; ekonomik, evresel, sosyal
ve salk asndan avantajlar beraberinde getirmektedir. Bu ise hedef kitle olan kadnlarn ev
ierisindeki yknn azalmas ve sosyal yaama katklarnn artmas anlamna gelmektedir.
Bu sebeple, gne ocaklarn tevik etmek krsal blgelerin sosyo-ekonomik kalknmasna da
destek olmak demektedir.
Eylem 8.B.
Bu erevede, atlmas gereken admlar yle sralanabilir:
8.B.1. GAP daresi Bakanlnn koordinasyonunda pilot bir krsal yerleim yerinin
belirlenmesi,
8.B.2. Ekonomik olarak uygun bir gne oca modelinin belirlenmesi (Blgede retilen
bir modelin ekonomik adan daha uygun olaca ve blgeye ekonomik ve igc
faydalar oluaca aktr),
8.B.3. Gne ocaklar ve kullanmna ilikin grsel ve yazl iletiim materyalinin
hazrlanmas,
8.B.4. ATOM ve benzeri yaplar vastasyla hedef kitleye ulalmas, tantm ve
bilgilendirme toplantlar dzenlenmesi,
8.B.5. Pilot projeden karlan dersler dikkate alnarak gne ocaklarnn blgenin
tamamna yaygnlatrlmasna ynelik almalarn planlanmas.
Elektrikli ev aletlerinin verimli kullanm iin bilinlendirme almalarnn yaplmas
Tketiciler elektrikli ev aletleri sat srasnda ounlukla rnn fyatna odaklanmaktadr.
Byle olunca da rnn kullanm sresi boyunca oluturaca bata elektrik giderleri olmak
zere dier maliyetler dikkate alnmamaktadr. Bunun bir sonucu olarak, dk enerji
verimliliine sahip rnler uzun vadede daha maliyetli olmalarna karn tercih edilmektedir.
Oysa enerjiyi daha verimli kullanan A, A+ ve hatta A++ enerji snfnda bulunan elektrikli ev
aletleri nemli miktarda enerji tasarruf imkn sunmaktadr.
Beyaz Eya Sanayicileri Dernei (BESD) verilerine gre lkemizde yaklak 70 milyon
adet elektrikli ev aleti bulunmakta olup, bunlarn nemli bir ksm A snf ve zeri enerji
seviyesinde deildir. Yeni rnlerin satnda ise A snf ve zeri enerji tketimine sahip
rnlerin pay buzdolabnda %61, amar makinelerinde %85, bulak makinelerinde %83,
frnlarda %53, klimalarda ise %35 dzeyinde bulunmaktadr. Gerek mevcut stokta gerekse
yeni satlarda hl enerji tketimi yksek olan rnler ciddi bir pay sahibidir.
rn tercihlerinde enerji tketim deerlerinin dikkate alnmas, tketicilerin daha bilinli tercih
yapmas anlamna gelmektedir. Bu konuda, rnlerin enerji snf etiketlerinin byk nemi
vardr. lkemizde etiketlemeye ilikin ynetmelik ve tebliler Sanayi ve Ticaret Bakanl
tarafndan yaymlanmtr. Bu dzenlemeler, hem tketicilerin daha bilinli tercih yapmasn
hem de reticilerin enerji tketimi daha dk cihazlarn retmesini hedefemektedir.
Son on ylda yazlarn ok scak gemesi, klima fyatlarnn ucuzlamas ve gelir seviyesinin
ykselmesi gibi sebeplerden dolay lkemizde klima kullanm nemli lde artmtr. Hatta
gemi yllarda k aylarnda gerekleen pik g talepleri son birka yldr yaz dnemine
kaymtr. Ancak, sat gerekleen rnlerin nemli bir ksm, Uzakdou lkelerinden gelen
ve enerji tketimi yksek ithal klimalar olmutur. Bu tr rnler dk teknik niteliklerinden
tr elektrik datm sisteminden nemli lde reaktif g ekmektedir. Bu durum hem
cihazlarn dk enerji verimlerinden dolay tketicilerin faturasn kabartmakta hem de
elektrik sistemi zerinde bozucu etkilere yol amaktadr.
Elektrikli ev aletlerine ynelik olarak EE Genel Mdrl, Sanayi ve Ticaret Bakanl,
BESD ve ilgili dier kurumlarn ibirliiyle Trkiyede Enerji Verimli Elektrikli Ev
Aletlerinin Piyasa Dnm Projesi gerekletirilecektir. Sz konusu proje, Kresel evre
Fonu (GEF) tarafndan fnanse edilecek olup UNDP Trkiye tarafndan yrtlecektir. Projenin
temel amalarndan birisi, tantm kampanyalar dzenleyerek tketicilerin elektrikli ev aleti
satn alma kararlarn, rn fyatnn yan sra enerji verimlilii ve kullanm sresi boyunca
Eylem 8.C.
77
oluacak giderleri de gz nnde bulundurarak almalarn salamaktr. Burada hedefenen
tketici davran deiikliinin blge iin de byk nem tad konusunda phe yoktur.
Tm bu saylan hususlar dnldnde, konuya ilikin atlmas gereken admlar yle
sralanabilir:
8.C.1. Elektrikli ev aletleri ve klimalarn kullanc snfarnn tespit edilmesi ve hedef
kitleye uygun iletiim yntemlerinin gelitirilmesi,
8.C.2. Elektrikli ev aletleri satclarna ynelik bilgilendirme toplantlar yaplmas,
8.C.3. Mevcut elektrikli ev aletlerinin ve klimalarn A snf ve zeri modellerle
deitirilmesine ynelik kampanyalar dzenlenmesi,
8.C.4. Bu ama dorultusunda dk gelir gruplarna ynelik ekonomik tevikler salama
imknlarnn aratrlmas,
8.C.5. Yeni elektrikli ev aletleri almnda dikkat edilmesi gereken hususlar hakknda
bilgilendirme niteliinde grsel-yazl materyal hazrlanmas ve datlmas,
8.C.6. Elektrikle snmann maliyeti konusunda tketicinin bilgilendirilmesi ve alternatif
snma yntemlerinin anlatlmas.
Elektrik kayp-kaak oranlarnn drlmesi iin bilinlendirme almalar yaplmas
Blgede elektrik kullanmyla ilgili en nemli sorunlardan birisi kayp-kaak orannn
yksekliidir. Blge illerinden Diyarbakr, anlurfa, Mardin, Batman, Siirt ve rnak illeri
Dicle Elektrik Datm A.., Adyaman ili Gksu Elektrik Datm A.., Gaziantep ve Kilis
illeri ise Toroslar Elektrik Datm A.. kapsamnda yer almaktadr. 2009 yl istatistik
verilerine gre saylan illerdeki kayp-kaak oranlar ise Tablo-6da verilmektedir.
Tabloda da grld zere kayp-kaak oranlar asndan Gaziantep, Kilis ve Adyaman
illerinde bir sknt bulunmamaktadr. Hatta bu illerdeki kaak kullanmlar Trkiye
ortalamasnn bile ok altndadr. Ancak Dicle EDAa bal olan illerde bu oranlar ok
yksektir. Nitekim Trkiye genelinde kayp-kaaklarn oransal olarak en yksek olduu il
srasyla Mardin, anlurfa ve rnaktr.
Elektrik datm irketlerinin zelletirme sreci devam etmektedir. Bu kapsamda Dicle EDA
iin de ihaleye klm olup Austos 2010 ierisinde nihai pazarlk grmeleri yaplmtr.
Devir srecinin tamamlanmas iin srasyla Rekabet Kurulu ve zelletirme Yksek
Kurulunun onaylar gerekmekte olup bu srecin 2011 yl ilk eyreinde tamamlanmas
beklenmektedir. Dier bir ifadeyle, 2011 ylndan itibaren Dicle EDA zel bir irket haline
gelecektir ve elektrik aboneleri de zel bir irketle muhatap olacaklardr.
Datm irketlerinin zelletirilmesinin nde gelen amalarndan birisi, kayp-kaak
oranlarnn drlmesidir. Bu blgeyi devralan irket de bu hedef dorultusunda almaya
Eylem 8.D.
TABLO 6: KAYP-KAAK ORANLAR (%) TEDA (2010)
Trkiye
15,6
Dicle Toroslar Gksu
73,0 8,3 6,9
D.Bakr Mardin Siirt .Urfa Batman rnak G.Antep Kilis Adyaman
70,5 79,0 40,6 76,0 66,9 70,7 8,5 9,7 7,4
balayacaktr. Bu durumda kulland elektriin faturasn demeyen vatanda ile irket
arasnda sorunlar kmas kuvvetle muhtemeldir.
Ayrca, bugn iin elektrik fyatlar, elektrik datm irketleri arasnda uygulanmakta olan
fyat eitleme mekanizmas erevesinde, kr eden elektrik datm irketlerinin kaan
fazla olduu zarardaki irketleri sbvanse etmesi yntemi ile dengelenmekte ve bir Blgedeki
tketicinin dier blgelerdeki tketicilerden farkl fyat demesi engellenmektedir. Ancak bu
uygulamann 2012 ylnda sona ermesi ngrlmektedir. Bu durumda, Dicle EDA mterileri
arasnda faturasn deyenlerin oran olduka dk olduundan, elektrik sat fyatlar yksek
oranda artabilecek ve ok ciddi sosyal problemler ortaya kabilecektir.
Yakalanan kaak elektrik kullanclar, hem yksek miktarda parasal cezalara hem de haklarnda
savcla yaplan su duyurusu ile hukuki srelere muhatap klnmaktadr. Ayrca, kaak
elektrik kullanm elektrik datm sistemi asndan da sorunlar dourmaktadr. Sistem iletme
kalitesinin dmesi, elektrik kesintilerinin artmas ve bunun sonucunda tketicinin madur
olmas gibi olumsuzluklar bu sorunlarn nde gelenleridir. Sistem iletme performansnn
iyilemesini salamak ve yeni datm ebekesi yatrmlarn yrtebilmek iin, Blgede
elektrik kayp-kaak oranlarnn drlmesi arttr. Bu erevede, bilinlendirme hususu
hayati nemde olup atlmas gereken admlar yle sralanabilir:
8.D.1. GAP daresi Bakanlnn koordinasyonu ve Kalknma Ajanslar ile elektrik
datm irketlerinin ibirliinde kaak elektrik kullanmnn lke, blge ve tketici
zerinde yaratt olumsuz etkilerin anlatlmas, buna ilikin grsel ve yazl
materyallerin hazrlanmas,
8.D.2. Kaak tketimin elektriin kaliteli ve kesintisiz datmn zorlatrd konusunun
srarla ilenilmesi,
8.D.3. Bu materyallerin sanayi ve ticaret odalar, tarm kooperatiferi, yaygn eitim
merkezleri gibi yaplar araclyla hedef kitlelere ulatrlmas,
8.D.4. lk ve orta retimde konuyla ilgili eitim verilmesi, renciler vastasyla
ailelere ulalmas,
8.D.5. Tketicilerin elektrik datm sistemlerine izinsiz ve ruhsatsz mdahale
yaplmamas konusunda ynlendirilmesi,
8.D.6. Tketicilerin evrelerindeki kaak elektrik kullanan kiileri yetkili mercilere
bildirmeleri konusunda ynlendirilmesi, bu konuda maddi tevik imknlarnn
aratrlmas
ebekeden uzak blgelerde ebekeden bamsz alan mini rzgr santrallerinin
yaygnlatrlmas iin almalar yrtlmesi
Kk lekli rzgr trbinleri genel olarak 100 kW ve alt olarak tanmlanmaktadr. Bu
sistemler elektrik ebekesinden uzak okullardan kk iletmelere, askeri tesislerden iletiim
tesislerine, iftliklerden evlere ve hatta kk kylere kadar birok yerde kullanlabilmektedir.
Bu trbinler, ebekeye uzak ve enerji ihtiyac dk tketicilerin elektrik talebinin karlanmas
iin en uygun seeneklerden biri olarak ne kmaktadr.
Son yllarda kk lekli rzgr trbinlerinde olduka nemli teknolojik gelimeler
kaydedilmitir. Bugn 500 kW ve alt seviyelerinde iki yze yakn model ticari olarak piyasada
bulunmaktadr. Bu sistemler, PV gne sistemleri ve dizel motorlar ile beraber hibrid ekilde
kullanldnda gayet ekonomik ekilde kesintisiz g salamaktadrlar.
lkemizde 500 kW ve alt g seviyesinde elektrik reten sistemler iin lisans alma
Eylem 8.E.
79
zorunluluu bulunmamaktadr. Bu tr sistemlerin ebekeye balanmas konusunda ihtiya
duyulan ynetmelikler henz yrrle konulmamtr. Ancak, sz konusu sistemlerin
ebekeden bamsz almalar durumunda retim lisans alnmasna gerek bulunmamaktadr.
Blgede ebekeden bamsz alan mini rzgr santrallerinin yaygnlatrlmas
ekonomik, enerji gvenlii ve evresel sebeplerden tr gelitirilmelidir. Ekonomik adan
bakldnda bu tr sistemlerin tevik edilmesi; yenilenebilir enerji kaynaklarndan daha
fazla yararlanlmasn, enerji arz imknlarnn artmasn, enerji ithalat iin denen bedellerin
azalmasn, uzak mesafelere yaplacak datm yatrmlarnn drlmesini ve -yerli teknoloji
retilmesi durumunda- Blgede istihdam ve gelir artn salayacaktr. Enerji gvenlii
asndan bakldnda bu sistemler, kesintisiz ve kaliteli elektrik retimi ve -ebekeye eriimin
olmas durumunda- kesintilere kar yedek bir gcn varl gibi avantajlar sunmaktadr.
evresel adan ise bu sistemler, temiz ve sfr ya da dk emisyonlu enerji retimi anlamna
gelmektedir.
Bu erevede, atlmas gereken admlar yle sralanabilir:
8.E.1. GAP daresi Bakanlnn koordinasyonu ve EE Genel Mdrlnn
ibirliinde datm sisteminden uzak blgelerde (r: kk kasabalar, kyler ya da
krsal kesim) ebekeden bamsz alabilecek 500 kW ve alt rzgr santralleri
potansiyelinin belirlenmesi,
8.E.2. Bu sistemlere ve uygulama imknlarna ilikin bilinlendirme almalar
yaplmas,
8.E.3. Belirlenen bu potansiyele ilikin almalarn ve verilerin talep eden tm kesimler
ile cretsiz paylalmas,
8.E.4. Bu tr sistemlerin kurulumu iin tevik imknlarnn aratrlmas,
8.E.5. Pilot bir blge seilerek bu tr sistemlerin kurulmas,
8.E.6. Kazanlan tecrbelerin Blgede var olan ticaret ve sanayi odalar, tarm
kooperatiferi, il zel idareleri ve belediyeler gibi tzel kiilikler eliyle aktarlmas
ve kampanyalar araclyla hedef kitleye ulalmas,
8.E.7. ebekeden bamsz alan yenilenebilir enerji sistemleri zerine eitim
materyalleri gelitirilmesi ve ilk ve orta retim programlarna bu materyallerin
eklenmesi,
8.E.8. Bu tr sistemlerin kamusal alanlarda enerji ihtiyacn karlamak zere kurulmas
ve bylece farkndalk yaratlmas,
8.E.9. Bu teknolojinin blge iinde retimi imknlarnn aratrlmas ve mmknse
istekli yerli frmalarn teknoloji retimi iin tevik edilmesi,
8.E.10. Sat sonras bakm-onarm hizmeti verecek frmalarn oluabilmesi iin eitim
programlar gelitirilmesi ve uygulanmas.
dari, yasal, fnansal ve brokratik engellerin tespit edilmesi ve
giderilmesi
Eylem Plannda ok sayda proje nerisi ve somut fkir sunulmaktadr. Bu fkir ve proje
nerilerinin uygulamaya kazandrlmas aamasnda ortaya kabilecek idari, yasal, fnansal
ve brokratik engellerin tespit edilmesi ve giderilmesi byk nem tamaktadr. Bu noktada
birtakm sorunlarla karlaldktan sonra zm aranmas yerine, proaktif bir yaklamla
muhtemel sorun alanlarnn nceden saptanmas gerekmektedir. Bylesi bir giriim sorun
zme srelerini hzlandracak ve genel olarak projeden beklenen faydalara ok daha
hzl ulalmasn salayacaktr. Bu kapsamda yaplmas gerekli grlen faaliyetler aada
sralanmaktadr.
Ulusal mevzuat gerei uygulanmasnda glkler bulunan konular tespit edecek, bunlar
iin zm yollar gelitirecek bir sreli alma grubu kurulmas
Eylem Plannda yer alan baz nerilerin uygulanmas esnasnda, hlihazrda yrrlkte
olan mevzuattan kaynaklanan baz glklerle karlalmas muhtemeldir. Baz nerilerin
uygulanmasnda ise mevcut yasal boluu doldurmak zere yeni dzenlemelerin yaplmas
gerekebilecektir. Kanun maddelerinin, ynetmeliklerin, teblilerin deitirilmesi ya da yeni
yasal dzenlemelerin hayata geirilmesi, baz eylemlerin uygulanmasnda bir nart olarak
ortaya kabilecektir.
Szgelimi, ebekeden uzak blgelerde ebekeden bamsz alan mini rzgr santrallerinin
yaygnlatrlmas iin, bu tesislerin lisans ihtiyac olmakszn kurulabilmeleri gerekmektedir.
Ancak bu hususu dzenleyen ynetmelik henz EPDK tarafndan yaymlanmad iin, bahse
konu yeni dzenleme ilgili eylemin nart konumuna gelmitir.
Baka bir rnei Blgedeki kamu binalarnn yaltm standartlarnn ykseltilmesi ve sl
verimliliklerinin iyiletirilmesi projesinden vermek mmkndr. Bu projenin hem mevzuat
hem de idari uygulama asndan brokratik engellerle karlamas beklenmektedir.
Mevzuat asndan karlalacak glk, yrrlkte olan ilgili ynetmeliin eski binalarn
birounda enerji verimlilii iyiletirmelerini zorunlu tutmuyor oluudur. dari adan ise,
birou kstl bteyle faaliyet gsteren kamu kurumlarnn kendi kaynak tahsisatlarn bina
iyiletirmelerinde deerlendirmek konusunda gnlsz davranmalar muhtemel bir sorun
alandr.
zetle, baz projelerin uygulanmas esnasnda, kurumsal ve mahalli refekslerin mevzuattaki
eksiklik veya yetersizlikler zerinden ifade edilmesi, sklkla karlalan bir sorundur. Bu
yzden, Eylem Plannda yer alan btn nerileri bu erevede deerlendirecek ve hukuki/
idari zemindeki eksiklikleri tespit etmeyi hedefeyecek bir sreli alma grubu kurulmas
gereklidir. almay koordine edecek GAP daresi Bakanlnn ve gruba katlmc
salayacak Kalknma Ajanslarnn konuya dikkatle eilmeleri byk fayda salayacaktr.
Hukuki konularda komitenin teknik kapasitesinin yeterli olmamas durumunda, zel hukuk
brolarndan hizmet alm yaplmas doru bir yaklam olacaktr.
Yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii alanlarnda banka ve zel fnans kurulular
tarafndan salanan avantajl kredilerin Blgede tantlmas ve potansiyel kullanclarla
buluturulmas iin bir sreli alma grubu kurulmas
Yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konular son yllarda ok popler hale gelmitir.
Her iki baln da, iklim deiikliine sebep olan sera gazlar salmlarnn azaltlmasnda
Eksen 9
Eylem 9.A.
Eylem 9.B.
81
nde gelen politikalar arasnda oluu, srdrlebilir ve evre-dostu kalknma araylarnda
bu konularn ne kmasn beraberinde getirmektedir. Doal olarak byk fnans kurulular
da hem enerji gvenliini salamada hem de emisyon azaltmada nemli bir rol stlenen bu
tr projelerin fnansman iin son yllarda daha ok pay ayrmaktadr. zellikle baz yabanc
fnans kurulularndaki hissedarlarn kredi datmnda srdrlebilir nitelii haiz projelerin
ncelenmesi ynndeki talepleri de, yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii projelerinin
uygun artlarda fnansman bulma imknlarn artrmaktadr.
rnein Dnya Bankas, zel sektr tarafndan kullanlmak zere Yenilenebilir Enerji
ve Enerji Verimlilii Projesi kapsamnda 500 Milyon Dolar tutarnda bir kredi program
balatm olup TKB ve TSKB araclyla uygun projelere fnansman salamaktadr. Banka,
bu yolla, hem yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik retimini amalayan projeleri, hem
jeotermal kaynaklardan s retimine ynelik projeleri, hem de demir-elik, imento, tekstil
gibi sanayi sektrlerinde enerji verimliliinin artrlmasn hedefeyen zel giriim projelerini
desteklemektedir. Program kapsamnda Temiz Teknoloji Fonu (Clean Technology Fund)ndan
salanan ilave bir dier bileen (100 Milyon Dolar) ise, dk faiz ve uzun geri deme sresi
ile avantajl bir fnansal ara durumundadr.
Trkiyedeki bankalarn da son yllarda yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii konularna
eskiye oranla daha fazla nem verdikleri grlmektedir. Szgelimi ekerbankn yrtt
EKOkredi kampanyas, bu ynyle kayda deer bir programdr. Bireysel tketicilere
pencere ve at yaltm, mantolama, gne enerjisi ve A snf elektrikli ev aletleri kredisi
sunan bu paket, ticari irketlere ise 8 yla kadar varan vade ve 2 yla kadar geri demesiz
seeneklerle yenilenebilir enerji ve binalarda enerji verimlilii kredileri nermektedir.
Dier yandan, Garanti Bankas da benzer bir program balatm bulunmaktadr. Programn be
ana bileeni unlardr: Binalara ynelik enerji verimlilii projeleri, iletmelerin farkl alanlarda
yapaca enerji verimlilii projeleri, enerji verimlilii tedarikileri yatrm kredileri, ticari nitelikli
binalara ynelik enerji verimlilii projeleri ve kk lekli yenilenebilir enerji projeleri.
Durum byle olmakla birlikte, bu kadar byk bir eitlilik arz eden fnansman imknlarnn
Blgedeki aktrler tarafndan yeterince iyi bilinmedii deerlendirilmektedir. Sz
konusu avantajl kredilerin Eylem Plannda yer alan proje ve tedbir nerileri ile birlikte
deerlendirilmesi iin bir sreli alma grubunun kurulmas yerinde olacaktr. almay
koordine edecek GAP daresi Bakanlnn ve gruba katlmc salayacak Kalknma
Ajanslarnn konuya gsterecekleri ilgi, avantajl fnansal imknlarn potansiyel kullanclarla
buluturulmasnda hayati bir rol oynayabilecektir.
Blgeye zg tevik ve destekleme mekanizmalar iin gerekli dzenleme ihtiyalarn tespit
etmek zere bir alma yrtlmesi
Eylem Plannn muhtelif yerlerinde deinildii zere, stratejik ve btnleik bir anlayla
tedbirlerin realize edilebilmesi iin, kamu sektrnn projenin uygulanmasnda ekonomik
tevikler ve sosyal desteklerle ynlendirici ve nc bir rol almas gerekmektedir. Hlihazrda
SODES, teknoloji gelitirme merkezleri, TEDGEM, Cazibe Merkezleri Program gibi birok
mekanizmayla blge sakinleri birok tevik ve destek imknlarndan yararlandrlmaktadrlar.
Blgeye zg tevik ve destekleme mekanizmalar konusunda, ksa sre iin alacak bir
komitenin oluturulmas, yryen programlarn yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii
balklaryla ilikilendirilmesi asndan nem tamaktadr. GAP daresi Bakanl ve
Kalknma Ajanslarnn mtereken oluturacaklar bu alma komitesi, gdml projeler
dhil dier alternatiferi de deerlendirerek bir neri seti hazrlayabilecektir.
Eylem 9.C.
Blgeye zg dinamikler dikkate alnarak yrtlecek byle bir alma ve bunun sonucunda
hazrlanacak neriler seti, karar vericilere belli programlarn gelitirilmesinde k tutacaktr.
Ayrca sz konusu neriler seti, Eylem Plannda ngrlen projelerin yrtlmesi esnasnda
ortaya kabilecek fnansal sorunlarn almasna ve projelerin ok daha hzl biimde
uygulanmasna da deerli bir katk salayacaktr.
83
Faaliyetlerin izlenmesi ve koordinasyonun salanmas
Bu Eylem Plannda sanayiden tarma, turizmden eitime kadar birok alanda eitli tedbirler
yer almakta, dolaysyla eitli kurum ve kurululara baz rol ve sorumluluklar dmektedir.
Ancak, tm tedbirlerin uygulanmas ve koordinasyonundan merkezi bir idarenin sorumlu
olmas gereklidir. Bu sebeple, tpk GAP Eylem Plannda olduu gibi, bu Eylem Plannn
uygulanmasnda ve koordinasyonunda da sorumlu kuruluun GAP Blge Kalknma daresi
olmasnda byk fayda bulunmaktadr.
Eylem Plannn baarl bir ekilde uygulanmas iin izleme ve koordinasyon faaliyetlerinin
de doru yaplmas gerektii gereinden hareketle yaplmas gerekenler aada ksaca
belirtilmektedir.
GAP daresi Bakanl bnyesinde bir Eylem Plan zleme-Deerlendirme birimi
oluturulmas
Eylem planlarnn uygulanmasnda karlalan skntlarn alabilmesi ve uygulanan
tedbirlerin ne derece etkili olduunun llebilmesi asndan bir izleme/deerlendirme
sisteminin mevcut olmas byk bir neme sahiptir. Ayrca, bu Eylem Plannda yer alan
tedbirlerin bir ksm dierlerine nazaran uygulamas daha kolay, bte ihtiyac daha dk
ya da arpan etkisi daha yksek eylemlerdir. Bu sebeple ngrlen tedbirlerin ne derece
eyleme dntnn tespit edilmesi ve deien artlar erevesinde tedbirlerin gncelleme
ihtiyacnn ne seviyede olduunun belirlenebilmesi gereklidir.
Bu balamda, sz konusu fonksiyonlarn yerine getirilebilmesi iin GAP daresi Bakanl
bnyesinde bir izleme/deerlendirme birimi oluturulmasnda byk fayda grlmektedir. Bu
birim, Eylem Plannn izlenmesi ve deerlendirilmesi asndan gerekli olan periyodik Etki
Deerlendirme Raporlarnn ilgili tm tarafarn katklaryla hazrlanmasn/hazrlatlmasn
salayacaktr. Ayrca, tedbirlerin uygulanmasna ilikin gerek grlen alanlarda - rnein
siyasi irade gsterilememesi, merkezi idarenin desteinin salanamamas, mali tevik
mekanizmalarnn oluturulamamas gibi- GAP Eylem Plan gereince oluturulan ve GAP
Eylem Planna ilikin hususlar takip eden Plan zleme ve Ynlendirme Komitesine
bavurulmas da mmkndr. Bylece sz konusu hususlar bu komite tarafndan GAP Yksek
Kurulu gndemine tanabilecektir.
Projenin gerek anlamda izlenebilmesi iin izlemeye ynelik birtakm performans
gstergelerinin belirlenmesinde ve izleme-deerlendirme almalarnn bu gstergeler
baznda yaplmasnda fayda grlmektedir. stihdam, isizlik oran, demografk yap, g, kii
ba gelir seviyesi ve bunun gibi birok gsterge TK tarafndan statistik Blge Birimleri
Snfandrmas (NUTS-BBS) dikkate alnarak alt blge dzeyinde hazrlanmaktadr. Ancak
enerji kullanmna ilikin gstergeler kii ba elektrik tketimi, elektriin kullanm yerlerine
gre ayrtrlmas ve elektrikte kayp-kaak oranlar ile snrl kalmaktadr. Oysa bu projede
birok farkl alanda ve sektrde gelimeler hedefenmekle beraber, temelde enerjinin retimi
ve kullanmndaki ara, yntem ve yaklamlarn deitirilmesi amalanmaktadr. Dolaysyla
gelimeleri doru ekilde lebilecek ve deerlendirmeleri kolaylatracak gstergelere ihtiya
bulunmaktadr. Bu sebeple, proje kapsamnda baary lecek bir gsterge seti hazrlanmasna
ynelik nemli bir ihtiya bulunmaktadr.
Eksen 10
Eylem 10.A.
Blgedeki Kalknma Ajanslarnn Eylem Plan kapsamndaki rol ve sorumluluklarnn
tanmlanmas, planlama, uygulama ve izleme srelerine dhil edilmesi
Kalknma Ajanslarnn kurulmasnn ardnda yatan amalar 5449 sayl Kanunda kamu
kesimi, zel kesim ve sivil toplum kurulular arasndaki ibirliini gelitirmek, kaynaklarn
yerinde ve etkin kullanmn salamak ve yerel potansiyeli harekete geirmek suretiyle,
ulusal kalknma pln ve programlarda ngrlen ilke ve politikalarla uyumlu olarak blgesel
gelimeyi hzlandrmak, srdrlebilirlii salamak, blgeler aras ve blge ii gelimilik
farklarn azaltmak olarak ifade edilmektedir.
Kalknma Ajanslarnn en nemli fonksiyonlarndan biri uygulamalarn izlenmesi ve
deerlendirilmesidir. Bu sebeple, Projenin baaryla uygulanmas ve istenilen sonulara
ulalmas iin Blgede yer alan Dicle, Karacada ve pekyolu Kalknma Ajanslarnn da
projenin koordinasyon, uygulama, izleme ve deerlendirme srelerine katlm gereklidir.
Kalknma Ajanslar tarafndan henz gelitirilme aamasnda olan Blgesel Gelime
Planlar mevcuttur. Yenilenebilir enerji potansiyelinin deerlendirilmesi ve enerji verimlilii
projelerinin desteklenmesi konularnn bu planlarn kapsamna alnmasnda ve bu alanlara,
istihdam yaratma potansiyeli yksek frsat alanlar olarak yaklalmasnda byk fayda
grlmektedir.
Buna ilaveten, yenilenebilir enerji ve enerji verimlilii alanlarnda ihtiya duyulan birtakm
almalarn Kalknma Ajanslar tarafndan yaptrlmas, ilgili tarafar arasnda ibirlii
imknlarnn aratrlmas ve ibirlikleri gelitirilmesi, tantm ve bilgilendirme toplantlar
yaplmas, seilmi alanlarda hibe programlar oluturulmas, bilinlendirme ve kapasite
artrm programlar gerekletirilmesine ynelik tm almalarda ajanslarn srece payda
olarak dhil edilmesi ok nemlidir.
Valilikler, il zel idareleri ve belediyelerin Eylem Plan kapsamnda salayabilecekleri
katklarn tespit edilmesi
Kalknma Ajanslarnn neden srece dhil olmas gerektiine dair bir nceki maddede saylan
gerekelerin birou valilikler, il zel idareleri ve belediyeler iin de geerlidir. Buna ilaveten,
yerel ynetimlerin; blgelerinde proje yrtlmesi alannda sahip olduklar deneyim, yerel
artlar bilen personel saylarnn GAP daresi Bakanl ya da Kalknma Ajanslaryla
kyaslanamayacak lde yksek olmas, mikro lekte ihtiyalar tespit edebilme yeteneine
sahip olmalar, yerel dinamikleri yakndan tanmalar gibi yadsnamayacak avantajlar
bulunmaktadr.
Bu erevede, projenin yrtlmesi aamasnda yerel ynetimlerin salayabilecei mali
katklarn yan sra yukarda saylan avantajlarn projeye yanstmalarnn salanmas, anlan
hedefere ulalmas iin gerekli grlmektedir.
Sanayi ve ticaret odalar, meslek odalar ve dier sivil toplum kurulularnn srece dhil
edilebilmesi iin GAP daresi Bakanlnda bir koordinasyon ekibinin kurulmas
Projenin nihai hedef Blgede mevcut olan yenilenebilir enerji kaynaklarndan daha fazla
faydalanlmas, Blgede tketilen enerjinin daha verimli kullanlabilmesi ve bu yollarla
blgesel ekonomik kalknmann gerekletirilmesine hizmet etmektir. Proje kapsamnda
yaplacak almalar ortaya koyan bu Eylem Plannn eitli blmlerinde sz konusu
amalara hangi yollarla ulalabilecei detaylandrlmtr.
Eylem 10.B.
Eylem 10.C.
Eylem 10.D.
85
Bu hedefere ulalabilmesi iin projenin hedef kitlesinin de proje paydalar arasna dhil
edilmesi arttr. Bu ise sanayi ve ticaret odalar, meslek odalar ve dier sivil toplum
kurulularnn projeye katlmas demektir. Anlan paydalarn projenin programlanmasndan
izlenmesi ve deerlendirilmesine kadar tm srece dhil edilebilmesi; programn ihtiyaca
uygun tasarlanmas, programa fkri ve mali katk salanmas, projenin kamuoyunda
sahiplenilmesi, proje kapsamnda yaplacak tantm ve kampanyalarn etkisinin artrlmas,
bilinlendirme ve farkndalk yaratmaya ynelik eylemlerin hedefe daha kolay ulatrlmas ve
Blgede ilgili alanlarda teknik kapasitenin artmas iin son derece gereklidir.
Bu balamda, GAP daresi Bakanl bnyesinde kurulacak bir koordinasyon ekibinin
sratle almalara balamas, projenin paydalarnn doru tespit edilmesi ve bu paydalara
ulalmas iin arttr.
1
)

B

l
g
e

d
e

i
s
t
i
h
d
a
m

n

a
r
t

l
m
a
s

v
e

g

n

y
a
v
a

l
a
t

l
m
a
s

a
m
a

l
a
r

n
a

y

n
e
l
i
k

o
l
a
r
a
k

y
e
n
i
l
e
n
e
b
i
l
i
r

e
n
e
r
j
i

v
e

e
n
e
r
j
i

v
e
r
i
m
l
i
l
i

i

k
o
n
u
l
a
r

n
d
a
n

b
i
r

a
r
a

o
l
a
r
a
k

i
s
t
i
f
a
d
e

e
d
i
l
m
e
s
i
2
)

B

l
g
e
y
e

s
a

l
a
n
a
n

s
o
s
y
a
l

v
e

e
k
o
n
o
m
i
k

y
a
r
d

m
l
a
r
a

y
e
n
i
l
e
n
e
b
i
l
i
r

e
n
e
r
j
i

v
e

e
n
e
r
j
i

v
e
r
i
m
l
i
l
i

i

k
o
n
u
l
a
r

n

d

h
i
l

e
d
i
l
m
e
s
i

3
)

B

l
g
e
d
e
k
i

e
n
d

s
t
r
i
y
e
l

k
a
p
a
s
i
t
e
n
i
n

s

r
d

l
e
b
i
l
i
r

k
a
l
k

n
m
a

y
a
k
l
a

y
l
a

g
e
l
i

t
i
r
i
l
m
e
s
i

v
e

s
a
n
a
y
i
n
i
n

r
e
k
a
b
e
t

g

n

a
r
t

l
m
a
s

4
)

B

l
g
e
d
e
k
i

t
a
r

m
s
a
l

p
o
t
a
n
s
i
y
e
l
i
n

y

k
s
e
k

o
r
a
n
d
a

d
e

e
r
l
e
n
d
i
r
i
l
m
e
s
i

i

i
n

y
e
n
i
l
e
n
e
b
i
l
i
r

e
n
e
r
j
i

u
y
g
u
l
a
m
a
l
a
r

n

d
e
s
t
e
k
l
e
n
m
e
s
i
5
)

B

l
g
e
d
e
k
i

t
u
r
i
z
m

t
e
s
i
s
l
e
r
i

i

i
n

y
e
n
i
l
e
n
e
b
i
l
i
r

e
n
e
r
j
i

v
e

e
n
e
r
j
i

v
e
r
i
m
l
i
l
i

i

u
y
g
u
l
a
m
a
l
a
r

n

g
e
l
i

t
i
r
i
l
e
r
e
k

b
u

u
y
g
u
l
a
m
a
l
a
r

n

t
u
r
i
z
m

p
o
l
i
t
i
k
a
l
a
r

n
a

e
n
t
e
g
r
e

e
d
i
l
m
e
s
i

v
e

y
e

i
l

t
u
r
i
z
m

a
n
l
a
y

n

y
a
y
g

n
l
a

l
m
a
s

1
.
A

1
.
B

1
.
C

1
.
D

2
.
A

2
.
B

3
.
A

3
.
B

3
.
C

3
.
D

4
.
A

4
.
B

4
.
C

5
.
A

5
.
B

5
.
C

E y l e m l e r
s t i h d a m
G
G e l i r A r t
R e k a b e t G c
K u r u m s a l K a p a s i t e A r t
E i t i m
B i l i n l e n d i r m e
S o s y a l Y a r d m
Y o k s u l l u k
e v r e s e l S r d r l e b i l i r l i k
S u K a y n a k l a r
E k o n o m i k S r d r l e b i l i r l i k
E n e r j i r e t i m i
E n e r j i T k e t i m i
E
k
s
e
n
l
e
r

G
E
L

M
E

E
K
S
E
N
L
E
R

K
A
P
S
A
M

N
D
A
K

E
Y
L
E
M
L
E
R

V
E

H

Z
M
E
T

E
T
T

K
L
E
R

P
O
L

K
A
L
A
R
L
A

D
O

R
U
D
A
N

L
E
R

87
E y l e m l e r
s t i h d a m
G
G e l i r A r t
R e k a b e t G c
K u r u m s a l K a p a s i t e A r t
E i t i m
B i l i n l e n d i r m e
S o s y a l Y a r d m
Y o k s u l l u k
e v r e s e l S r d r l e b i l i r l i k
S u K a y n a k l a r
E k o n o m i k S r d r l e b i l i r l i k
E n e r j i r e t i m i
E n e r j i T k e t i m i
E
k
s
e
n
l
e
r

6
.
A

6
.
B

6
.
C

6
.
D

6
.
E

6
.
F

7
.
A

7
.
B

7
.
C

7
.
D

8
.
A

8
.
B

8
.
C

8
.
D

8
.
E

6
)

B

l
g
e
d
e
k
i

y
e

i
l

e
l
e
k
t
r
i
k

i
m
k

n
l
a
r

n

h
a
y
a
t
a

g
e

i
r
i
l
m
e
s
i

i

i
n

k
o
o
r
d
i
n
e
l
i

v
e

o
k

y

n
l

b
i
r

a
l

m
a

b
a

l
a
t

l
m
a
s

7
)

Y
e
n
i
l
e
n
e
b
i
l
i
r

e
n
e
r
j
i

v
e

e
n
e
r
j
i

v
e
r
i
m
l
i
l
i

i

k
o
n
u
l
a
r

n
d
a

b

l
g
e
d
e

b
i
l
i
m
s
e
l
,

k
u
r
u
m
s
a
l

v
e

t
e
k
n
o
l
o
j
i
k

k
a
p
a
s
i
t
e
n
i
n

a
r
t

l
m
a
s

8
)

B

l
g
e
d
e

y
e
n
i
l
e
n
e
b
i
l
i
r

e
n
e
r
j
i

v
e

e
n
e
r
j
i

v
e
r
i
m
l
i
l
i

i

k
o
n
u
l
a
r

n
a

y

n
e
l
i
k

b
i
r

b
i
l
i
n

l
e
n
d
i
r
m
e

s
e
f
e
r
b
e
r
l
i

i
n
i
n

b
a

l
a
t

l
m
a
s