T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES
PROJES)
KMYA TEKNOLOJS
POLMER KAVRAMLARI VE
ZELLKLER 1
ANKARA 2008
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;
Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak
yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).
Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye
rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve
gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.
Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii
kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.
rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler.
Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.
Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda
satlamaz.
i
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET - 1................................................................................................... 3
1. TEMEL KAVRAMLAR...................................................................................................... 3
1.1. Polimer ve Monomer .................................................................................................... 3
1.2. Polimerlerin Adlandrlmas.......................................................................................... 4
1.2.1. Katlma Polimerlerinin Adlandrlmas ................................................................. 4
1.2.2. Kopolimerlerin Adlandrlmas.............................................................................. 5
1.2.3. IUPAC ve Geleneksel Adlandrma........................................................................ 6
1.3. Molekl Arl ........................................................................................................... 6
1.4. Ortalama Molekl Arl............................................................................................ 8
1.5. Molekl Arl Dalm ............................................................................................ 8
1.6. Zincir Yaps ve Dallanma .......................................................................................... 11
1.7. Polimer Hammaddeleri ............................................................................................... 13
1.7.1. Petrol.................................................................................................................... 13
1.7.2. Doal Gaz............................................................................................................ 15
1.7.3. Kmr.................................................................................................................. 15
1.7.4. Bitkiler ................................................................................................................. 16
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 18
RENME FAALYET 2 ................................................................................................ 20
2. POLMERLERN TERMAL ZELLKLER................................................................... 20
2.1. Erime Scakl............................................................................................................ 21
2.2. Cams Gei Scakl ................................................................................................. 21
2.3. Cams Gei Scaklnn Belirlenmesi....................................................................... 23
2.4. Cams Gei Scakln Etkileyen Faktrler .............................................................. 24
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 26
RENME FAALYET - 3................................................................................................. 28
3. POLMERLERN MEKANK ZELLKLER ................................................................ 28
3.1. Malzeme Dayanm ..................................................................................................... 28
3.2. Elastiklik ..................................................................................................................... 28
3.3.Sneklik ....................................................................................................................... 29
3.4. Srnme ...................................................................................................................... 30
3.5. Sertlik.......................................................................................................................... 30
3.6. Tokluk......................................................................................................................... 31
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 34
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 36
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 38
KAYNAKA......................................................................................................................... 39
NDEKLER
ii
AIKLAMALAR
KOD 524KI0167
ALAN Kimya Teknolojisi
DAL Lastik retimi
MODLN ADI Polimer Kavramlar Ve zellikleri 1
MODLN TANIMI
Polimerlerin fiziksel, termal ve mekanik zellikleri ile ilgili
bilgileri ieren renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL
YETERLK Polimer malzemelerin zelliklerini belirlemek
MODLN AMACI
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak
polimer malzemelerin zelliklerini belirleyebileceksiniz.
Amalar
1. Tekniine uygun olarak polimer elde edilmesinde
kullanlan hammaddeleri inceleyebileceksiniz.
2. Tekniine uygun olarak polimerlerin termal zelliklerini
belirleyebileceksiniz.
3. Tekniine uygun olarak polimerlerin mekanik
zelliklerini belirleyebileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam
Snf, atlye, laboratuar, iletme, ktphane, ev, bilgi
teknolojileri ortam ( internet ) vb, kendi kendinize veya
grupla alabileceiniz tm ortamlar.
Donanm
Projeksiyon, bilgisayar, DVD alar, televizyon,
dilatometre, shoremetre, ekme cihaz.
LME VE
DEERLENDRME
Modln iinde yer alan herhangi bir renme
faaliyetinden sonra, verilen lme aralar ile kendi kendinizi
deerlendireceksiniz.
Modl sonunda retmeniniz tarafndan teorik ve pratik
performansnz lme teknikleri uygulayarak modl
uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
deerlendirileceksiniz.
AIKLAMALAR
1
GR
Sevgili renci,
Gnmzde organik kimyann alma alannn ok byk bir ksmn polimer
kimyas oluturmaktadr. Polimer kimyas endstri iin ok nemlidir. Gnlk hayatta
yararlanlan eya yapmnda, naylon poetlerden, plastik bardaklara, eldivenlerden, araba
lastiklerine, verniklerden, boya ve teflon retimine kadar birok malzemede polimer
kullanlr.
Polimerler hafif, ucuz, mekanik zellikleri yeterli, kolay ekillendirilebilen,
kimyasallara dayankl maddelerdir.
Polimerler kimya haricinde; makine, tekstil, endstri ve fizik mhendislii alanlarnda
kullanlr. Biyokimya, biyofizik, tp alanlarnda da nemi byktr.
Bu modl de polimer retimi iin kullanla ham maddeler hakknda bilgi
edineceksiniz. amz ve geleceimiz iin ne kadar nemli olduunu reneceksiniz.
Sizler sorumluluk sahibi, donanml, bilgisini bakalaryla paylaan gzel rnler
sunan baarl insanlar olursanz lkemiz hak ettii yere gelecektir. O zaman lkemiz
Mustafa Kemal Atatrkn iaret ettii ada medeniyetler seviyesine ykselir. Tm
abamz bu ve bu yolda siz rencilerimize baarlar dileriz.
GR
2
3
RENME FAALYET - 1
Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak polimer eldesinde kullanlan
hammaddeleri inceleyebileceksiniz.
Polimerlerin adlandrlmalarnn nasl yapld hakknda n alma yaparak
arkadalarnzla paylanz.
Polimer hammaddeleri neler olabilir? Aratrnz.
1. TEMEL KAVRAMLAR
1.1. Polimer ve Monomer
Birbirlerine kovalent balarla belirli bir dzende balanan kk mol ktleli kimyasal
molekllere monomer denir. Yunanca da mono tek, poli ok anlamndadr. Monomer,
polimer iinde tekrarlanan en kk molekllerdir. ki monomerin kimyasal ba ile
birlemesi ile oluan molekle dimer, monomerin birlemesi ile oluan molekle trimer
denir.
Polimer ise ok sayda monomerin bir araya gelerek balanmas ile oluan byk
molekllerdir.
Monomer birimleri polimerleme (polimerizasyon) reaksiyonlar ile birbirine
balanarak polimer moleklne dnrler. Bir polimer moleklnde onlarca, yzlerce hatta
binlerce monomer birimi bulunabilir.
Kovalent ba
Monomer moleklleri Polimer molekl
ekil 1.2:Monomer moleklleri polimerizasyon reaksiyonu ile birbirine balanarak byk
polimer molekllerini olutururlar.
RENME FAALYET1
AMA
ARATIRMA
4
Polimerler byk molekllerdir. Aralarndaki Van Der Walls ekim kuvvetleri de
byktr. Bu nedenle polimerlerin erime ve kaynama noktalar monomerlere gre daha
yksektir. Bu zellik de; polimerlerin daha sert, salam, dayankl madde olmalarn salar.
nCH
2
= CH
2
( CH
2
CH
2
)n
etilen :gaz polietilen :plastik (kat)
(monomer) (polimer)
ekil 1.3: Etilen polimerizasyon reaksiyonu ile polietileni oluturur.
1.2. Polimerlerin Adlandrlmas
Polimerlerin adlandrlmasnda birden fazla adlandrma sistemi kullanlr. Yaygn
olarak kullanlan birka adlandrma sistemi unlardr:
Katlma polimerlerinin adlandrlmas
Kopolimerlerin adlandrlmas
IUPAC adlandrma
1.2.1. Katlma Polimerlerinin Adlandrlmas
Polimer, katlma polimerizasyonu sonucu sentezlenmi ise sentezde kullanlan
monomerin adnn nne poli- n eki konarak yaplr.
Etilen, stiren, akrilonitril gibi tek kelimeden oluan monomer isimlerinin bana poli
n eki gelir.
Monomer Polimer
_____________________________
Etilen Polietilen
Stiren Polistiren
Akrilonitril Poliakrilonitril
Propilen Polipropilen
ekil 1.3:Propilen, polipropilen
5
Stiren Polistiren
ekil 1.4:Stiren, polistiren
Vinilklorr Polivinilklorr
ekil 1.5:Vinilklorr, polivinilklorr
Tetrafloroetilen Poli(tetrafloroetilen)=Teflon
ekil 1.6: Tetrafloroetilen, poli(tetrafloroetilen)
Monomer ad birden fazla kelime ya da simge ieriyorsa, monomerin ad ayrca
parantez ierisine alnr.
Poli( metil metakrilat ) Poli(cis-1,4- izopren) Poli(vinil asetat)
Poli(vinilalkol) kendi monomeri olan vinil alkolden deil, poli(vinilasetat) polimerinin
hidrolizi ile sentezlenir. Ancak adlandrma yaplrken vinil alkoln polimerizasyonu sonucu
oluturulduu varsaylr.
1.2.2. Kopolimerlerin Adlandrlmas
Kopolimerlerin adlandrlmasnda, kopolimerlerin sentezlerinde kullanlan
monomerlerin adlar arasna -ko- eki konularak yaplr.
Stiren ve btadienin kopolimeri poli(stiren-ko-btadien)
Stiren ve metilmetakrilattan elde edilen kopolimer poli(stiren-ko-metil metakrilat) dr.
6
ekil 1.7:Poli(akrilonitril-ko-metil metakrilat)
1.2.3. IUPAC ve Geleneksel Adlandrma
Geleneksel adlandrma gnlk hayatta kullandmz polimerlerin adlardr. rnein
poliamitler naylon olarak adlandrlr.
Plastik poetler polietilenden yaplm olmasna karn poliamit ad kullanlarak
gnlk hayatta naylon poet eklinde adlandrlr.
Organik bileiklerin adlandrlmalarnda kullanlan IUPAC adlandrma sistemi
polimerlerin adlandrlmasnda da kullanlr.
ekil 1.8:Poliakrilonitril molekl. IUPAC ad poli(1-siyanoetilen)
Geleneksel ad IUPAC Ad
Poliizobtilen Poli(1,1-dimetiletilen)
Polistiren Poli(1-feniletilen)
Poli(vinil klorr) Poli(1-koloretilen)
Poli(vinil alkol) Poli(1-hidroksi etilen)
Tablo 1.1: eitli polimerlerin geleneksel ve IUPAC adlar
1.3. Molekl Arl
Polimerlerin molekl arl, polimerlerin elde edilmesinde ve endstride
uygulanmasnda byk nem tamaktadr. Polimer maddelerin ilgin ve yararl mekanik
zellikleri, bu tr maddelerin byk molekl arlkl olmalarndan kaynaklanr.
7
Polimerlerin molekl arl, kk molekllere gre ok byktr. Mol arlndaki
bu byk fark, polimerlerle basit kk molekler arasnda fiziksel zellik farkn ortaya
karr. Etilen kk bir molekldr ve gazdr, stiren sv olmasna karn, polietilen ve
polistiren kat maddelerdir.
ekil 1.9: Etilen molekl
Molekl arl 18 olan su ile 180 olan glikoz ekerine karlk naylon ve polietilen
gibi polimerlerin molekl arlklar 10 000lerden balayarak milyonlara ular.
eitli molekller Molekl arlklar
Su 18
Alkol 46
Stearik asit 384
Polistiren 60 000 100 000
Dk younluklu polietilen 30 000 50 000
Yksek younluklu polietilen 30 000 150 000
Tablo 1.2:eitli maddelerin molekl arlklar
rnek 1.1: ( CH
2
CH
2
)5000 Polietilenin molekl arln hesaplayalm.
zm 1.1:
Bir zincirde 5000 tane etilen molekl bulunmaktadr.
Etilenin molekl Arl ( CH
2
CH
2
) =2 .C+ 4 .H = 2 .12 + 4.1 = 28 gram/mol
Polietilenin molekl arl =M
p
=M
etilen
.n = 28 .5000 =140 000 gram/mol
8
1.4. Ortalama Molekl Arl
Bir polimerin molekl arl ile kk bir molekln molekl arl farkllk
gsterir. En yksek saflkta hazrlanan bir polimer bile, eitli molekl arlklarndaki
molekllerin bir karmdr. Bu nedenle polimerlerde ortalama molekl arl sz
konusudur.
eker numunesinde, eker molekllerinin hepsi ayn byklktedir ve hepsinin mol
ktlesi 180dir. Ancak polimer yaps eker gibi basit ve tekdze deildir. Bir polimer iinde
deiik byklkte ve uzunlukta birok zincir bulunur. inde bulunan molekllerin, molekl
arlklar da birbirinden farkldr. Bu nedenle kesin bir molekl arl yoktur.
% Arlk %Arlk
100 100
eker Polimer
Mol arl Mol arl
100 200 400 10 000 20 000 30 000
ekil 1.10. eker ve polimer mol arlklar grafikleri
1.5. Molekl Arl Dalm
Ortalama molekl arlnn hesab kullanlan teknie gre farkl isimler alr. Bu da
molekl arln ifade eder.
F
Arlk kesri M
n
M
v
M
w
M
z
Molekl Arl M
M = Ortalama molekl arl M
w
= Arlka- ortalama molekl arl
F = Arlk kesri M
z
= Daha yksek ortalama molekl arl
M
n
= Sayca-ortalama molekl arl M
v
= Viskozite ortalama molekl arl
9
MOLEKL AIRLII TR BELRLEME YNTEM
Sayca-ortalama molekl arl
Saysal zellikler(ebliyoskopi,
Kriyoskopi)
Buhar basnc dmesi
Osmotik basn
Son grup analizleri
Arlka- ortalama molekl arl Ik salmas yntemi
Viskozite ortalama molekl arl Viskozite lmleri
Daha yksek ortalama molekl arl Ultra-santrifj
Tablo 1.3:Polimerlerin molekl arl eitleri ve belirleme yntemleri
Sayca ortalama molekl arl (M
n
): Sistemin tanecik saysna gre deien bir
zellii incelenerek bulunur. Donma noktas alalmas (kriyoskopi), kaynama noktas
ykselmesi (ebliyoskopi), osmotik basn gibi zelliklerin llmesine dayanr. Donma
noktas alalmasndan yararlanarak molekl arl bulunabilir. zeltinin donma
noktasnn saysal deeri, zeltideki tanecik saysna baldr. Sayca ortalama molekl
arl, polimer rneindeki molekllerinin toplam arlnn rnekteki mol saysna
blnmesi sonucu hesaplanr.
Arlka- ortalama molekl arl (M
w
): Polimer rneinin iinden geen ne
kadar sat llerek aadaki gibi hesaplanr :
Burada w
x
: Arl M
x
olan molekllerin arlk orandr.
c
x
: M
x
molekllerinin arlk konsantrasyonu
c : Polimer molekllerinin toplam arlk konsantrasyonudur.
Bir polimer zeltisi molekl arl arttka daha fazla satndan, bu yntem
yksek arlkl polimer molekllerinin arlnn hesaplanmas iin tercih edilen bir
yntemdir.
Viskozite ortalama molekl arl (M
v
): Polimer zeltisinin viskozite hesabna
gre bulunur.
10
1
n
gmol 57142
) 000015 , 0 00005 , 0 00025 , 0 (
) 000015 , 0 x 200000 ( ) 00005 , 0 x 100000 ( ) 00025 , 0 x 40000 (
M

1
gmol 83333
) 3 5 10 (
) 3 x 200000 ( ) 5 x 100000 ( ) 10 x 40000 (
Mw

Daha yksek ortalama molekl arl (M

z
): ok kullanlmayan bir molekl
arl trdr ve ultrasantrifj yntemi ile belirlenir. Santrifj etkisi altndaki polimer
zeltilerinin, zellii molekl arl belirlenmesinde kullanlmaktadr. Farkl
byklklerdeki polimer moleklleri santrifj etkisi altnda deiik hzlarla santrifj
hcresinin tabanna doru hareket eder. Hzdaki bu farkllktan yararlanarak polimerin ksmi
hacmi ile molekl arl bulunur.
Bir polimer rneinin doru bir ekilde karakterize edebilmek iin birden fazla
ortalama molekl arlnn ve molekl arlk dalmnn bilinmesi gerekir, aksi takdirde
hatal sonulara varlabilir. Bunun iinde, ok zahmetli olan eski metodlar yerine ksa ad
SEC (size exclusion chromatography) ya da dier adyla GPC (gel permeation
chromatography) olan bir alet kullanlmaktadr.
rnek 1.2: 3 adet polimer rnei aadaki gibi kartrlmtr.
Molekl arl 40.000 g/mol olan A dan 10 g,
Molekl arl 100.000 g/mol olan B den 5 g,
Molekl arl 200.000 g/mol olan C den 3 g.
a) Bu karmn say ortalamas molekl arln hesaplaynz.
b) Arlk ortalamas molekl arln hesaplaynz.
M(g/mol) m(g) n(mol)
A 40000 10 0,00025
B 100000 5 0,00005
C 200000 3 0,000015
zm 1.2:
a)
b)
11
1.6. Zincir Yaps ve Dallanma
ok sayda monomer birimi birbirine balanarak zincir yapy oluturur. Byk bir
molekl olan polimer, zincire benzetilmitir. Atomlarn balanma ekline gre polimer
zincirinin belli bir hareketi sz konusudur.
Baz polimerler ana zincirlerine, kendi kimyasal yaps ile zde dal grntsnde
zincirler, kovalent balarla balanmaktadr. Bu polimerlere dallanm polimerler denir.
Polimer zincirleri polimerizasyon reaksiyonu esnasnda yan reaksiyonlarn olmas ile
meydana gelir.
Polimer molekl meydana getirmek zere kullanlacak monomerin iki ya da daha
fazla fonksiyona sahip olmas gerekmektedir. ki fonksiyona sahip monomerler dz zincirli
bir yap gsterir.
ki fonksiyona sahip monomerler:
HOOC R COOH
HO R OH
H
2
N R NH
2
Eer monomer molekl veya daha fazla fonksiyona sahipse dallanma veya apraz
balanmaya sebep olur.
CH
2
CH CH
2
I I I
OH OH OH
Polimer zinciri deiik ekillerde olabilir.
Dz zincir yaps
C C C C C C
12
Ksa dallanm zincir yaps
C C
/ /
C C C C
\
C
Uzun dallanm zincir yaps
C C
/
C C C
/
C C C C C
\
C C
apraz balanm zincir yaps
C
I
C C C C C C
I I
C C
13
Yldz ve tarak yaps
1.7. Polimer Hammaddeleri
Polimerlerin retiminde doal ve sentetik yapda hammaddeler kullanlr. Katlma
polimerlerinin retiminde etilen, vinil klorr, stiren, propilen, akrilonitril gibi vinil
monomerleri kullanlmaktadr. Etilen glikol, fenol, dimetil teraftalat, hekzametilendiamin,
etilen oksit, adipik asit gibi kimyasallar basamakl polimerizasyonda polimer retiminde
kullanlmaktadr.
Yukarda yazl olan monomer ve kimyasallarn retiminde en nemli kaynaklar
petrol, kmr, doal gaz, odun gibi maddelerdir.
Gnmzde en ok kullanlan ve en nemli kaynak petroldr. Bu nedenle petrol
fiyatlar plastik ve kauuk tr polimerlerin de fiyatlarn belirler.
1.7.1. Petrol
Petrol yeryznn alt tabakalar arasnda havasz kalarak skan canl artklarnn s,
basn ve bakterilerin etkisiyle eitli reaksiyonlar sonucu olumaktadr. lenmemi ham
petrol, yeryzne karldnda koyu yeilimsi siyah renkli ve iinde bolca hidrokarbon
bulunan katran kvamnda bir maddedir.
Ham petroln yapsnda eitli hidrokarbonlar, aromatik bileikler, slfr, oksijen,
azotlu ve anorganik bileikler bulunmaktadr.
14
Resim 1.1: Petrol rafinerisi
Ham petrol yer altndan karldktan sonra fraksiyon kolonlarna alnarak
bileenlerine ayrlr. Fraksiyon kolonlarnda destilasyon (ayrmsal damtma) yaplr. Kolonun
en alt en scak olan blgedir. Petrol bileenleri kaynama noktalar fark yardmyla ayrlr.
En dk kaynama noktasna sahip olan maddeler, kolonun en stnden alnr.
LPG (Istma)
Benzin( Yakt, kimyasal madde retiminde)
Nafta (kimyasal madde retiminde)
Gazya (Istma)
PETROL
Hafif fuel-oil (Motorin)
Ar fuel-oil (Yalayc, Kalorifer yakt)
Asfalt (Yol Yapm)
ekil 1.11: Ham petroln destilasyonu ile elde edilen rnler
Petrolden elde edilen kimyasallar kullanlarak polimer retimi yaplmaktadr.
Petrolden elde edilen etilen, propilen gibi kimyasallar dorudan polimerletirilir. Etilen
polietilene, propilen polipropilene dntrlr.
F
r
a
k
s
i
y
o
n
k
o
l
o
n
u
15
Petrolden elde edilen kimyasallar yardmyla pek ok polimer retilir. Etilen ve
benzenden klarak kimyasal yollarla polimer retimi yaplmaktadr.
Etilbenzen Stiren Polistiren
Etilenoksit Etilen glikol poliesterler,polieterler
ETLEN Polietilen
Etilalkol etil akrilat Akrilat elostomerleri
Etilen diklorr vinilklorr Poli(vinilklorr)
ekil 1.12:Petrolden elde edilen etilenden klarak elde edilen polimerler ve kimyasallar
1.7.2. Doal Gaz
Doal gaz fazlaca metan ieren, eitli hidrokarbonlarn karmdr. Etilen gaz da
doal gazdan retilebilmektedir. Bunun yan sra metanol, asetilen gibi kimyasallar da
retilmektedir. Bu kimyasallarda polimer retiminde kullanlmaktadr.
Resim 1.2: Doal gaz da petrol gibi yer altndan karlmaktadr.
1.7.3. Kmr
Kmrden polimer retiminde kullanlmak zere; asetilen, benzen, ksilen, fenol tr
kimyasallar elde edilebilir; ancak bunlarn elde edilmesi ekonomik olmad iin tercih
edilmez.
16
1.7.4. Bitkiler
Bitkilerden retilen en nemli polimerlerin banda selloz gelir. Selloz zellii
itibariyle znmez; ancak kimyasal ilemlerden geirilerek znebilen trevlerine
dntrlr. Selloz asetat ve selloz nitrat selloz trevidir. Ayrca doal polimerler
dorudan aa, deniz yosunu ve dier bitkilerden elde edilmektedir.
Doal kauukta ok nemli bir polimerdir. Kullanld yerler itibariyle nemini
korumaktadr.
17
UYGULAMA FAALYET
Polimer retiminde kullanlan ham madde kaynaklarnn;
Petrol
Doal gaz
Kmr
Bitki
olduunu belirterek, konu ile ilgili bir sunu hazrlaynz.
lem basamaklar neriler
Polimerlerin elde edildii
hammaddeleri gsteren bir tablo
oluturunuz.
Polimerlerin retimi iin hangi
kimyasallarn kullanlabileceine rnek
veriniz.
Detaylara zen gsteriniz.
Petrolden elde edilen polimerleri ve
kimyasallar sralaynz.
Petrolden elde edilen polimerlerin kimyasal
formllerini belirtiniz.
Petrolden kimyasallarn hangi yntemle
elde edildiini belirtiniz.
Titiz alnz.
Kmrden polimer eldesi iin
retilen kimyasallar yaznz.
Polimer eldesi iin kmrn kullanl
olmadn aklaynz.
Doal gazdan hangi kimyasallarn
retildiini bulunuz.
Elde edilen kimyasallar snflandrnz.
Modl dndaki kaynaklardan aratrma
yapnz.
Bitkilerden hangi polimerlerin elde
edildiini aratrnz.
Resimlerle sunuyu daha grsel hale
getiriniz.
Aratrma sonucunda elde ettiiniz
bilgileri snf ortamnda sununuz.
Sunuyu fon ktlar kullanarak
anlatabilirsiniz.
Snf tahtasn da kullanabilirsiniz.
Asatat hazrlayp tepegz ile duvara
yanstabilirsiniz.
Bilgisayar ortamnda sunu hazrlayarak
projeksiyonla yanstabilirsiniz.
UYGULAMA FAALYET
18
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorularda uygun seenei iaretleyiniz.
1. Aadaki maddelerin hangisinin yapsnda polimer bulunur?
A) Aa B) Su
C) Naftalin D) Hava
2. ki monomerin birlemesiyle hangi molekl oluur?
A) Tetramer B) Trimer C ) Dimer D) Polimer
3.
Propilen ..
Reaksiyonu ile hangi polimer oluur?
A) Polivinilklorr B) Polietilen C) Polikarbonat D) Polipropilen
4. ( CF2 CF2 )
1500
Politetrafloroetilenin molekl arl aadakilerden
hangisidir? ( C:12, F:19)
A) 15 000 B) 150 000 C) 50 000 D) 30 000
5. Polimerlerde sayca ortalama molekl arl aadaki hangi yntemle bulunamaz?
A)Ebliyoskopi B) Kriyoskopi
C) Erime noktas D) Donma noktas alalmas
C
I
C C C C C C
I I
C C
6. Balanma tr aadakilerden hangisidir?
A) apraz balanm zincir B)Dz zincir
C) Uzun dallanm zincir D) Yldz balanm zincir
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
LME VE DEERLENDRME
19
UYGULAMALI TEST
Polimer retiminde kullanlan hammaddeler ile ilgili bir sunu hazrlaynz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
Polimerlerin elde edildii hammaddeleri gsteren bir tablo oluturdunuz
mu?
Petrolden elde edilen polimerleri ve kimyasallar sraladnz m?
Kmrden polimer eldesi iin retilen kimyasallar yazdnz m?
Doal gazdan hangi kimyasallarn retildiini buldunuz mu?
Bitkilerden hangi polimerlerin elde edildiini aratrdnz m?
Polimer hammaddelerini modl bilgi konularndan buldunuz mu?
Baka kaynaklardan da faydalandnz m?
nternetten faydalandnz m?
Herhangi bir sunu yntemi setiniz mi?
Aratrma sonularn arkadalarnzla paylatnz m?
DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamada anlamadnz veya beceri
kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli
gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz
retmeninize dannz.
20
RENME FAALYET 2
Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak polimerlerin termal zelliklerini
belirleyebileceksiniz.
Polimerlerde cams gei scakl neden nemlidir? Aratrnz.
Cams gei scakln etkileyen faktrler nelerdir? Aratrnz.
2. POLMERLERN TERMAL
ZELLKLER
Polimerlerin termal davranlarndan sz edebilmek iin amorf, kristal ve yar kristal
halleri hakknda da bilgi sahibi olmak gerekmektedir. Kristal zellie sahip bir polimer
salam yapdadr. Amorf zellie sahip ise ekil deitirebilen, kolay ekil alabilen bir yap
gsterir.
Kristal Amorf Kristal
ekil 2.1: Bir polimer zinciri zerindeki kristal ve amorf blgeler
Basit yapl olan polimerler genellikle kristal yapdadr. Karmak yapl polimerler ise
amorf zellik tarlar. Polimerlerin birou, kristal dzeninde bir kat ile viskozitesi ok
yksek yani amorf halinin karm halinde bulunur.
Yar kristal polimerlerde ise amorf ve kristal blgeler birlikte bulunur. Bu blgeler
farkl zellik gsterir.
Dorusal yapda olan bir polimer, yksek scaklklarda amorf, kauuksu zellik
gsteren bir eriyiktir. Zincirler birbiri iine gemi yumak grnmndedir. Moleklleri
RENME FAALYET2
AMA
ARATIRMA
21
rasgele dnme ve bklme hareketleri yapar. Dk scaklklar da ise ayn polimer sert bir
katdr. Bir polimer soutulursa birbirinden farkl iki mekanizma ile kristallenir. Bunlardan
biri kristallenme dieri ise camslamadr. Bir polimerik maddenin ne tr pratik uygulamaya
elverili olduu belirleyen faktrlerden biri Te (kristal erime noktas) ve Tg (cams gei
scakl) ile belirlenir.
2.1. Erime Scakl
Polimerik malzemelerde temel olarak iki tane dnm scakl vardr. Bunlardan
birincisi kristal erime noktasdr (Te ).Bu da polimerdeki kristal ksmlarn erimesiyle
ilgilidir.
Sv haldeki bir polimer rnei soutulmaya baladnda enerjisi azalaca iin,
ncelikle molekllerin dnme ve titreim hareketleri de azalmaya balar. Bir sre sonra
yeteri kadar souma gerekleirse polimerin kristallendii gzlenir. Eer simetri dzgn
olarak salanrsa, polimer moleklleri dzenli bir rg yapsnda sralanrlar ve kristallenme
oluur. te bu noktadaki scaklk T
e
'dir.
ekil 2.2: Kristal polimerlerde erime scakl
Baz polimerler kristallendirilebilir, baz polimerler ise amorftur. Polimerlerin byk
bir ksm kristal kat dzenindeki bir sv ile viskozitesi ok byk olan sv halinin amorf
karmlarndan oluur. Tekrarlayan birimler bir araya gelerek kristal rgsn meydana
getirirler. Kristal yapda zincirler polietilen gibi dzlemsel zig zag bir dzende bulunabilir.
2.2. Cams Gei Scakl
Polimerin scakl azaldka molekllerin enerjileri de azalr. Ancak kristallenme
gereklemezse, bir mddet sonra yle bir noktaya ulalr ki molekl zincirindeki uzun
mesafeli hareketler durur. Bu noktadaki scaklk cams gei scakldr(T
g
). Kimi
polimerler tamamyla amorf yapda olduundan onlarda T
e
den sz etmek mmkn deildir.
22
Tamamyla kristal yaplardaki polimerlerde de doal olarak T
g
yoktur. Ancak genellikle
polimerlerin bir ksm kristal yapda olduundan, ou polimerde iki zellik de gzlenir.
ekil 2.3: Kristal polimerlerde cams gei scakl
Amorf polimerler yeterince dk scaklklarda sert ve krlgandr (cam gibi). Byle
bir polimer stldnda cams gei scakl T
g
denilen bir scaklkta yumuayarak kauuk
zellikleri gsterirler. Polimerin cams gei scakl zerinde stlmas srdrlrse;
polimer kauuumsu davran da brakarak zamk grnts zerinden gerekli yksek
scaklklarda sv halini alr; ancak kauuumsu, zamks ve sv davran deiiklikleri
arasnda kesin scaklk deerleri yoktur, geiler derecelidir.
rnein amorf bir madde olan cam, cams gei scaklna kadar stlrsa
yumuamaya balar, biraz daha yksek scaklklarda kolayca ekillendirilebilir, yeterince
stlrsa sv gibi akar.
AMORF YARI-KRSTAL KRSTAL
ekil 2.4: Amorf, yar kristal ve kristal polimerde termal geiler srasnda grlen davran
deiiklikleri.
23
Tam kristal ve yar-kristal maddelerde davran deiiklikleri belirgin, ancak amorf
maddelerde cams gei dndakiler derecelidir.
2.3. Cams Gei Scaklnn Belirlenmesi
Herhangi bir polimerin cams gei scaklnn belirlenmesi iin cams haldeki
polimerin kauuumsu veya esnek termoplastik hale getii scakln bilinmesi gerekir.
Erimi haldeki polimer soutularak da ayn deney yaplabilir. Sonular elle ya da gzle
bulunabilir; fakat bu yolla elde edilen sonular yaklak deerler olur.
Cams gei scaklnn belirlenmesinde eitli yntemler kullanlr.
Vicat testi
Dilatometrik yntem
Diferansiyel sl analiz (DTA)
Diferansiyel taramal kalorimetre (DSC)
Vicat Testi: Bu testte zerinde 1 kg lk bir arlk bulunan 1 mm
2
kesitli bir ine
(vicat inesi) polimer yzeyine temas ettirilir. Daha sonra polimer sabit bir hzla stlr ve
inenin hareketi uygun bir aletle izlenir. nenin polimer yzeyine 1 mmkadar girdii andaki
scaklk polimerin vicat yumuama scakldr.
Bu yntem cams gei scakl deerine eit deildir, fakat polimerin yumuama
noktas ile ilgili n bilgi verir.
Dilatometrik yntem: Belli bir ktleye sahip polimerlerin hacminin scaklkla
deiim hz; polimerin cams, kauuumsu veya sv haliyle alakaldr. Scaklk hacim
grafii izilerek cams gei scaklk deeri grafikten okunabilir. Hacim deiimlerinin
izlenmesi iin Dilatometri denilen aletler kullanlr. Dilatometre kab iki ksmdan oluur.
Klcal boru ve dilatometre kab.
Polimer numunesi dilatometre kabnn iine konduktan sonra, polimerin zerine
polimer ile etkilemeyecek bir sv konulur. Klcal ksm kaba yerletirilir. Dilatometre kab
sabit scaklkta su banyosuna yerletirilir. Sv seviyesi ve scaklk sabit iken seviye klcal
boru zerinden okunur. Sistem stlr, stma esnasnda sv seviyeleri (hacim deiiklikler)
scaklklara kar yazlr. Bu deerlere ait grafik izilir.(hacim-scaklk)
Diferansiyel sl analiz (DTA):DTA cams gei scaklnn belirlenmesinde ok
kullanlan aletsel yntemdir. Bir para polimer rnei ve referans madde alnarak sabit bir
hzla stlr. Istma srasnda polimer ve referans maddenin scaklklar llr.
Diferansiyel taramal kalorimetre (DSC):DTAda rnek ve referans maddenin
scaklk fark izlenirken, DSC de rnek ve referansn scaklklarnn eit olmas salanr. Bu
esnada rnekteki s izlenir.
24
ekil 2.5: Cams gei scaklklarnn bulunmasnda kullanlan basit bir dilatometere
2.4. Cams Gei Scakln Etkileyen Faktrler
Polimerin cams gei scakln eitli d faktrler etkileyebilir. Bunlar; kullanlacak
yntemin tr, polimer rneinin hazrlan ekli, soutma veya stma hzdr. Ayrca
polimerin fiziksel ve kimyasal zellikleri de cams gei scaklklarn etkileyen faktrler
arasndadr.
Bu d etkenlerin dnda; zincir esneklii, yan grup, dallanma ve apraz ba, mol
ktlesi gibi zellikler de cams gei scakln etkiler.
Zincir esneklii: Polimer zincirinin kimyasal balar etrafnda dnme yeteneidir.
Esnek zincirlere sahip polimerlerin cams gei scakl, sert zincirli
polimerlerden daha dktr.
Yan grup: ri yan gruplara sahip monomerlerden sentezlenen polimerlerde balar
etrafnda dnme zordur ve yan grup bydke zincir srslanmas zorlaaca iin
cams gei scakl ykselir.
Dallanma ve apraz: Zincirdeki dallanmalar, zincirlerin yaknlamalarn snrlar
ve hacmi artrr. Bu nedenle dallanm polimerlerin cams gei scaklklar
dorusal yaplarndan daha dktr. apraz balar ise hacmi azaltr, younluu
artrr. Cams gei sacaklnn artmasna sebep olur.
Mol ktlesi: Polimerlerin mol ktlesinin artmas cams gei scakln ykseltir.
Mol ktlesi belli bir deere ulatktan sonra fazla deimez.
25
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar neriler
Cams gei scakln bulmak iin
dilatometrik kap hazrlaynz.
nlnz giyerek alma masanz
dzenleyiniz.
alma ortamnz hazrlaynz.
Dzenei hazrlarken renme faaliyetinde
rendiiniz bilgileri dikkate alnz.
Cams gei scakln belirlemek
iin kullanacanz polimer parasn
dilatometrik kap iine koyunuz.
Aldnz polimer parasnn ok byk
olmamasna dikkat ediniz.
Aldnz polimer (polivinilklorr)
zerine, polimer paras ile
etkilemeyecek bir sv (etil alkol)
koyunuz.
Kap iine svy koyarken dikkatle
dkmeden alnz.
Klcal ksm tpn zerine yerletirip
hazrladnz dzenei su banyosu
zerine koyunuz.
Su banyosunun scaklk ayarn yapnz.
Sistem snrken Hacim-Scaklk
deerlerini not ediniz.
Hacim deiikliklerini klcal boru zerinden
okuyunuz.
HacimScaklk deerlerini grafik izerek
gsteriniz.
Cams gei scakln grafik zerinde
belirtiniz.
Malzemeleri temizleyip yerlerine
kaldrnz.
Laboratuarda temizlik ok nemlidir.
Kullandnz tm malzemeleri nce eme
suyu sonra saf su ile ykayp malzemeler
kuruduktan sonra yerlerine kaldrnz.
Sonular rapor ediniz.
Rapor hazrlamak ok nemlidir.
Amacnz, ilem basamaklarnz,
sonucunuzu ieren bir rapor hazrlaynz.
UYGULAMA FAALYET
26
LME VE DEERLENDRME
Aadaki 5 soruyu doru ya da yanl seenei iaretleyerek cevaplandrnz.
1. Erime scakl polimerdeki kristal ksmlarn erimesiyle ilgilidir.( D / Y )
2. Amorf polimerler yeterince dk scaklklarda sert ve krlgandr(cam gibi). Byle bir
polimer stldnda cams gei scakl Tg denilen bir scaklkta yumuayarak
kauuk zellik zellikleri gsterir.( D / Y )
3. Diferansiyel sl analiz (DTA), erime scakl belirlemede kullanlan bir yntemdir.
(D / Y)
4. Vicat testinin sonucu tam olarak cams gei scakl deerine karlk gelir. ( D / Y )
5. Zincir esneklii, yan grup, dallanma ve apraz ba, mol ktlesi gibi zellikler de cams
gei scakln etkileyen faktrler arasndadr. ( D / Y )
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
LME VE DEERLENDRME
27
UYGULAMALI TEST
Bir polimer rneinin cams gei scakln tayin ediniz ve raporunuzu yaznz.
lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz. Cevab hayr olan sorular
retmeninize dannz.
Gerekli malzemeler;
Polimer (PVC)
Dilatometre
Polimer ile etkilemeyecek bir kimyasal madde (etil alkol)
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi?
Polimer rneinizi hazrladnz m?
Polimer ile etkilemeyecek kimyasal maddeyi kaba koydunuz mu?
Klcal boru zerindeki sabit scaklktaki hacim deerini not ettiniz mi?
Su banyosunu hazrlayp dilatometreyi yerletirdiniz mi?
Sistem snrken Scaklk Hacim deerlerini not ederek grafik
izdiniz mi?
i biten malzemeleri temizleyip yerine kaldrdnz m?
Sonular rapor ettiniz mi?
DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz
veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz.
Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu
dnyorsanz retmeninize dannz.
28
RENME FAALYET - 3
Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak polimerlerin mekanik
zelliklerini belirleyebileceksiniz.
Polimerlerin malzeme dayanm size ne ifade ediyor? Aratrnz.
Polimerlerin mekanik zellikleri retim sektrn de neden nemlidir? Aratrnz.
3. POLMERLERN MEKANK
ZELLKLER
Polimerlerde yaplan rnlerin kullanmlar srasnda, deiik kuvvetlerin etkisi
altnda kalrlar. Plastik poetler ilerine koyulan malzemenin arlndan dolay aa doru
ekme, plastik yer demelerini zerlerine basarak sktrma gibi etkenlerle karlarlar.
Maddeler d etkenlerle zerlerine uygulanan kuvvetlere farkl yant verirler ve
uygulanan ykn byklne bal olarak koparlar , uzarlar, bklrler, yrtlrlar, krlrlar
veya paralanrlar.Mekanik zellikler maddelerin ekme, sktrma gibi kuvvetlere
gsterdikleri tepkilerin tamamdr.
Mekanik zelliklerin bilinmesi o malzemenin hangi teknikle ileneceini veya hangi
alanda kullanlabilecei hakknda bilgi sahibi olmamz salar.
3.1. Malzeme Dayanm
Kullanlan polimer malzemenin tm ekil deitirmelere kar dayankl olmas
istenmez. rnein bir yay, kuvvet etkisiyle ekil deitirdikten sonra eski haline gelmesi
istenir. Ancak bir araba tamponunun plastik ekil deitirilmesi istenir.
3.2. Elastiklik
Malzemelerin baz ekil deiiklikleri yapmas beklenir. Bu ekil deiiklikler plastik
veya elastik olabilir. Elastik ekil deiiklii, geri dnldr. Uygulanan gerilimle doru
orantl olarak deiir.
RENME FAALYET3
AMA
ARATIRMA
29
ekil 3.1: Gerilme -Uzama
Plastik ekil deitirme, elastik snrn aan gerilimin malzemeye verdii kalc
deiikliktir. Malzeme iindeki atom veya molekller kalc olarak ekil deiiklii sonucu
oluur; ancak baz polimerler dier maddelerde rastlanmayacak kadar elastikiyet
gsterebilirler. Bu tip polimerler boylarnn birka kat uzatlp brakldklarnda eski
boylarna geri dnebilirler.
3.3.Sneklik
Kopma noktasndaki ekil deitirme miktardr. Uzama ve kopma alan klmesi
olarak iki ls vardr.
Uzama: Standart ekme ubuunun boyunun uzamasndan hesaplanr. Kopma
uzama test cihaz kullanlmaktadr. Genellikle rnek numuneden uygun bir aparat
yardmyla bir para koparlr ve bu para cihaza yerletirilerek test yaplr.
ekme Hali Uzam Hali
ekil 3.2: ekme- Uzama
30
Kopma alan klmesi: lk ve son kesit alanlar farknn, ilk kesit alanna
orandr.
Kopma alan klmesi = lk kesit alan Son kesit alan
lk kesit alan
3.4. Srnme
Polimerlere akma halinin altndaki gerilimler uzun sre uygulandnda deformasyona
urarlar. Bu davrana srnme denir. Srnme ayrca akma verimine karlk gelen
gerilimlerden daha dk gerilimlerde, malzemenin zamana bal deformasyonu eklinde de
tanmlanabilir.
Srnme deneyi yaplrken polimer zerine, polimeri deformasyona uratmayacak
byklkteki ani bir ykleme yaplr. Uzun sre bu deformasyon etkisi altnda kalan
polimerde uzama olur, polimer deformasyona urar ve zamanla deformasyon miktar izlenir.
Srnmede polimer zincirinin sahip olduu balar gerilir ve katlanm zincirler alr.
Bir sre getikten sonra da birbiri zerinden kaymaya balarlar ve malzemenin boyu uzar.
Yeterince beklenirse zincirler birbirinden ayrlr ve krlarak kopar. Buna srnme kopmas
denir.
Polimerlerin srnme miktar, polimerlerin kimyasal yapsna, uygulanan ykn
byklne, scakla ve yk uygulama zamanna baldr.
Zaman
ekil 3.3: Srnmede yk etkisi ile uzama
3.5. Sertlik
Malzemenin yzeyinin batmaya kar gsterdii direntir. Polimerler arlkl olarak
kat hallerinde plastik paralarn, liflerin ve elostomerlerin yapmnda tketilir. Sert
polimerlerin kopma dayanm yksektir, kk darbelerle krlabilirler.
31
3.6. Tokluk
Malzemeyi koparmak iin gereken enerjinin bir lsdr. Tokluk, bir malzemenin
eklini deitiren veya onu koparabilen gerilimin bir ls olan dayanm ile ayn deildir.
Snek bir malzeme ayn dayanmdaki snek olmayan bir malzemeye gre, ok daha fazla
enerji alarak kopar ve daha toktur.
Tokluk, gerilim- ekil deitirme erisi altndaki alan ile llr.
( a ) ( b )
( c)
ekil 3.4: (a) Az snek, (b) snek , (c) ok snek, baz polimerlerde tokluk zellikleri. Tokluk,
gerilim- ekil deitirme erisi altndaki alan ile llr.
32
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar neriler
ekme Uzama testi iin alma
ortamn hazrlaynz.
nlnz giyerek alma masanz
dzenleyiniz.
Dzenei hazrlarken renme
faaliyetinde rendiiniz bilgileri
dikkate alnz.
ekme uzama testi yaplacak rnek,
numune karma aparat ile hazrlaynz.
Aldnz rnek numunenin uygun
ekilde karlmasnn salaynz.
ekme uzama cihazna gerekli bilgiler
girilir. (basn, hz, ene arl, kalnlk
vb.)
ekme uzama cihazna basn, hz, ene
arl, kalnlk vb. gibi deerleri
giriniz.
rnek numuneyi cihazn alt enesine ve
st enesine tutturunuz.
rnek numunenin cihazn alt ve st
enesine tuttururken dikkatli olun ve iyi
tutturulduundan emin olunuz.
rnek numune kopuncaya kadar
ekme ilemine devam ediniz.
Bu test yaplrken cihazn bandan
ayrlmaynz. Dikkatle takip ediniz.
UYGULAMA FAALYET
33
rnein kopma, uzama bilgileri
otomatik olarak bilgisayar ekranndan
okuyunuz.
Cihazdan okuduunuz kopma- uzama
bilgilerini bir kenara not ediniz.
Doru sonu iin ayn malzemeden
rnek alnp, bunlarn ortalama
sonucunun kabul edilmesi uygundur.
Kopma-uzama testini uyguladnz
rnein ortalamasn alnz.
Malzemeleri temizleyip yerlerine
kaldrnz.
Cihazn temizliine ve kullanma
artlarna dikkat ederek braknz.
Sonular rapor ediniz.
Rapor hazrlamak ok nemlidir.
Amacnz, ilem basamaklarnz,
sonucunuzu ieren bir rapor hazrlaynz.
34
LME VE DEERLENDRME
Aadaki ilk 2 soruyu Doru/Yanl olarak cevaplandrn. Dier 3 soruda ise boluk
doldurunuz.
1. Mekanik zelliklerin bilinmesi o malzemenin hangi teknikle ileneceini veya hangi
alanda kullanlabilecei hakknda bilgi sahibi olmamz salar. ( D / Y )
2. Plastik ekil deitirme malzeme iindeki atom veya molekller kalc olarak ekil
deiiklii sonucu oluur. ( D / Y )
3. Polimerlere akma halinin altndaki gerilimler uzun sre uygulandnda deformasyona
uradklar davrana denir.
4. Malzemenin yzeyinin batmaya kar gsterdii diren olarak tanmlanr.
5. Snek bir malzeme ayn dayanmdaki snek olmayan bir malzemeye gre kopmas
iin ok daha fazla gerekir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
LME VE DEERLENDRME
35
UYGULAMALI TEST
Kauuk sektrnde kullanlan herhangi bir lastik hamurunun kopma- uzama testini
yapnz ve raporunuzu yaznz. lemlerden sonra aadaki kontrol listesini doldurunuz.
Cevab Hayr olan sorular retmeninize dannz.
Gerekli malzemeler;
Kauuk rnei
Kopma uzama testi cihaz
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi?
Kopma-uzama tayini iin cihaz hazrladnz m?
rnek numuneyi karma aparat ile hazrladnz m?
rnek numuneyi cihazn alt enesine ve st enesine tutturdunuz mu?
rnek numune kopuncaya kadar ekme ilemine devam ettiniz mi?
Kopma, uzama bilgileri otomatik olarak bilgisayar ekranndan
okudunuz mu?
Kopma-uzama testini uyguladnz rnein ortalamasn aldnz
m?
Cihazn temizliine ve kullanma artlarna dikkat ederek kullandnz
m?
Sonular rapor ettiniz mi?
DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz
veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz.
Kendinizi yeterli gryorsanz dier renme faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu
dnyorsanz retmeninize dannz.
36
MODL DEERLENDRME
Aadaki 7 soruda uygun seenei iaretleyiniz.
1. monomerin birlemesiyle hangi molekl oluur?
A) Tetramer B) Trimer C) Dimer D) Polimer
2.
Polimerizasyon sonucu oluan yukardaki polimerin ad nedir?
A) Polivinilklorr B) Polietilen C)Polikarbonat D) Politetrafloroetilen
3. Aadakilerden hangisi sayca ortalama molekl arln ifade eder?
A)M
n
B) M
w
C) M
v
D) M
z
4. Aadakilerden hangisi Arlka ortalam molekl arl belirleme yntemidir?
A) Ebliyoskopi/ Kriyoskopi B) Viskozite lmleri
C) Ik salmas yntemi D) Ultrasantrifj
5. Aadakilerden hangisi doal polimer kayna deildir?
A) Petrol B)Toprak C) Kmr D) Doal gaz
6. Aadakilerden hangileri kristal polimerlerin zelliklerindendir?
I. Salam yapdadr.
II. Basit yapl polimerlerdir.
III. Kolay ekil alabilen bir yap gsterir.
A) I- II B) II III C) I - II III D) III - I
7. Aadakilerden hangisi polimerlerin mekanik zelliklerinden deildir?
A) Sertlik B) Elastiklik C) Erime scakl D) Malzeme dayanm
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
MODL DEERLENDRME
37
PERFORMANS TEST
Herhangi kauuk rneinin younluunu, cams gei scakln bulunuz. Kopma
uzama testini yapnz. Ardndan raporunuzu yaznz. lemlerden sonra aadaki kontrol
listesini doldurunuz. Cevab Hayr olan sorular retmeninize dannz.
Gerekli malzemeler;
1. Kauuk rnei 3. Polimer ile etkilemeyecek bir kimyasal madde
2. Dilatometre 4. Kopma uzama testi cihaz
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi?
Dilatometreye cams gei scakl bulunacak rnei koydunuz mu?
rnein zerine rnekle etkilemeyecek kimyasal maddeyi koydunuz
mu?
Dilatometreyi su banyosunun iine braktnz m?
Su banyosunun scaklk ayarn yaparak sabit bir ekilde snmasn
saladnz m?
Hacim scaklk deerlerini not ederek grafik izip, cams gei
scakln gsterdiniz mi?
Kopma uzama testi iin cihaz ayarladnz m?
rnek numuneden para hazrladnz m?
Hazrladnz bu paralar tek tek lm yapmak iin cihazn alt ve st
enelerine yerletirdiniz mi ?
Numune kopana kadar cihaz altrdnz m?
Cihazdan deerleri okudunuz mu?
numunenin ortalama deerini aldnz m?
Sonular rapor ettiniz mi?
DEERLENDRME
Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz
veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz.
Hayr cevaplar iin retmeninize dannz.
38
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
1 A
2 C
3 D
4 B
5 C
6 A
RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI
1 Doru
2 Doru
3 Yanl
4 Yanl
RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI
1 Doru
2 Doru
3 Srnme
4 Sertlik
5 Enerji
MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI
1 B
2 D
3 A
4 C
5 B
6 A
7 C
CEVAP ANAHTARLARI
39
KAYNAKA
Prof.Dr. SAAK Mehmet, Polimer Kimyas, Fersa Matbaaclk, Ankara 2002.
Prof.Dr. SAAK Mehmet, Polimer Teknolojisi, Baran Ofset, Ankara, 2005.
SAVRAN Haldun mer, Elostomer Tenolojisi 1, Acar Matbaaclk, 2001.
BAYSAL Bahattin, Polimer Kimyas, ODT Basm lii, 1994
HAZAR Baki, Polimer Kimyas
NAZLI Ayhan, U. Hulusi PATLI, Varol GRLER, Davut PRAZ, Lise Kimya 3,
alayan Anonim irketi, 2006
nternet Adresleri:
www.kimyaokulu.com
www.kimyasanal.net
http://w3.balikesir.edu.tr
http://genchem.chem.htm
http://pslc.ws/macrog/index.htm
http://teachingtools.com
http://www.irrdb.com/IRRDB/NaturalRubber
KAYNAKA