- 1 -

LI NI U

Truyn ng in l hc phn rt quan trng i vi sinh vin ngnh in ni
chung, c bit l sinh vin ngnh iu khin v t ng ha. phc v tt cho vic dy
v hc mn hc truyn ng in, tp th tc gi Khoa in - T ng ha tm hiu,
c kt v bin son ra cun Truyn ng in, vi ni dung bm st cng mn
hc v c hi ng xt duyt nh trng thng qua
Ni dung bi ging gm 5 chng :
Chng 1 Cc khi nim c bn v h thng truyn ng in
Chng 2 Trnh by cc c tnh c ca cc ng c in thng dng
Chng 3 Trnh by cc phng php iu chnh tc ca cc h truyn ng in, cc
ng c in
Chng 4 Trnh by cc phng php tnh chn c bn cc ng c in cho cc h
truyn ng in thng dng
Chng 5 Gii thiu v phn tch cc h thng truyn ng in mt chiu v xoay chiu
thng dng trong cng nghip
Bi ging c dng lm ti liu hc tp chnh cho sinh vin cao ng ngnh iu
khin v t ng ha. Ngoi ra cng l ti liu tham kho cho nhng ai quan tm n
lnh vc ny.
Do hn ch v thi gian v kin thc nn chc chn khng trnh khi nhng thiu
st. Rt mong nhn c cc kin ng gp ca cc bn c. Mi kin thc mc xin
gi v Khoa in- T ng ha, trng Cao ng cng nghip Phc Yn.
Chng ti xin chn thnh cm n!
Cc tc gi











- 2 -
Chng 1
CC KHI NIM C BN V H THNG TRUYN NG IN
Mc tiu : Trang b cho sinh vin cc khi nim c bn v h thng truyn ng
Ti liu tham kho : Bi Quc Khnh (2002), Gio trnh Truyn ng
in,NXBKHKT
1.1. Cu trc v phn loi h thng truyn ng in t ng (T T)
1.1.1.Cu trc ca h thng truyn ng in t ng:
1.1.1.1. nh ngha h thng truyn ng in t ng:
H truyn ng in t ng (T T) l mt t hp cc thit b in, in t,
v.v. phc v cho cho vic bin i in nng thnh c nng cung cp cho cc c cu cng
tc trn cc my sn sut, cng nh gia cng truyn tn hiu thng tin iu khin qu
trnh bin i nng lng theo yu cu cng ngh.
1.1.1.2. Cu trc chung:

Hnh 1-1: M t cu trc chung ca h T T.
BB: B bin i; C: ng c in; MSX: My sn xut; R v RT: B iu chnh
truyn ng v cng ngh; K v K
T
: cc B ng ct phc v truyn ng v cng ngh;
GN: Mch ghp ni; VH: Ngi vn hnh.
Cu trc ca h T T gm 2 phn chnh:
- Phn lc (mch lc): t li in hoc ngun in cung cp in nng n b
bin i (BB) v ng c in (C) truyn ng cho ph ti (MSX). Cc b bin i
nh: b bin i my in (my pht in mt chiu, xoay chiu, my in khuch i),
b bin i in t (khuch i t, cun khng bo ho), b bin i in t, bn dn
(Chnh lu tiristor, b iu p mt chiu, bin tn transistor, tiristor). ng c c cc loi
nh: ng c mt chiu, xoay chiu, cc loi ng c c bit.
- Phn iu khin (mch iu khin) gm cc c cu o lng, cc b iu chnh
tham s v cng ngh, cc kh c, thit b iu khin ng ct phc v cng ngh v cho
- 3 -
ngi vn hnh. ng thi mt s h T T khc c c mch ghp ni vi cc thit b
t ng khc hoc vi my tnh iu khin.
1.1.2. Phn loi h thng truyn ng in t ng:
- Truyn ng in khng iu chnh: thng ch c ng c ni trc tip vi li
in, quay my sn xut vi mt tc nht nh.
- Truyn ng c iu chnh: tu thuc vo yu cu cng ngh m ta c h truyn
ng in iu chnh tc , h truyn ng in t ng iu chnh m men, lc ko, v
h truyn ng in t ng iu chnh v tr. Trong h ny c th l h truyn ng in
t ng nhiu ng c.
- Theo cu trc v tn hiu iu khin m ta c h truyn ng in t ng iu
khin s, h truyn ng in t ng iu khin tng t, h truyn ng in t ng
iu khin theo chng trnh ...
- Theo c im truyn ng ta c h truyn ng in t ng ng c in mt
chiu, ng c in xoay chiu, ng c bc, v.v.
- Theo mc t ng ha c h truyn ng khng t ng v h truyn ng
in t ng.
- Ngoi ra, cn c h truyn ng in khng o chiu, c o chiu, h truyn
ng n, truyn ng nhiu ng c, v.v.
1.2. Cc khi nim c bn v h thng truyn ng in :
1.2.1. c tnh c ca my sn xut.
+ c tnh c ca my sn xut l quan h gia tc quay v mmen cn ca
my sn xut:
M
c
= f(e) (1.1)
+ c tnh c ca my sn xut rt a dng, tuy nhin phn ln chng c biu
din di dng biu thc tng qut:
(1.2)
Trong :
M
c
- mmen ng vi tc e
M
co
- mmen ng vi tc e= 0.
M
m
- mmen ng vi tc nh mc e
m


- 4 -




Hnh 1.2: c tnh c ca mt s MSX.
+ Ta c cc trng hp s m q ng vi cc ti:
- Khi q = -1, mmen t l nghch vi tc , tng ng cc c cu hnh my tin,
doa, my cun dy, cun giy, ... (1)
c im ca loi my ny l tc lm vic cng thp th mmen cn (lc cn)
cng ln.
- Khi q = 0, M
c
= M
m
= const, tng ng cc c cu my nng h, cu trc, thang
my, bng ti, c cu n dao my ct gt, ... (2)
- Khi q = 1, mmen t l bc nht vi tc , tng ng cc c cu ma st, my
bo, my pht mt chiu ti thun tr(3)
- Khi q = 2, mmen t l bc hai vi tc , tng ng cc c cu my bm, quy
gi, my nn,(4)
* Ngoi ra, mt s my sn xut c c tnh c khc, nh:
- Mmen ph thuc vo gc quay M
c
= f();hoc mmen ph thuc vo ng i
M
c
= f(s), cc my cng tc c pittng, cc my trc khng c cp cn bng c c tnh
thuc loi ny.
- Mmen ph thuc vo s vng quay v ng i M
c
= f(e,s) nh cc loi xe
in.
- Mmen ph thuc vo thi gian M
c
= f(t) nh my nghin , nghin qung.
1.2.2. c tnh c ca ng c in:
c tnh c ca ng c in l quan h gia tc quay v mmen ca ng c:
M = f(e) (1.3)
* Thng ngi ta phn bit hai loi c tnh c:
+ c tnh c t nhin: l c tnh c c khi ng c ni theo s bnh
thng, khng s dng thm cc thit b ph tr khc v cc thng s ngun cng nh
ca ng c l nh mc. Nh vy mi ng c ch c mt c tnh c t nhin.
- 5 -
+ c tnh c nhn to hay c tnh c iu chnh: l c tnh c nhn c s
thay i mt trong cc thng s no ca ngun, ca ng c hoc ni thm thit b ph
tr vo mch, hoc s dng cc s c bit. Mi ng c c th c nhiu tnh c
nhn to.
cng c tnh c:
+ nh gi v so snh cc c tnh c, ngi ta a ra khi nim cng c tnh
c v c tnh:
(1.4)
nu c tnh c tuyn tnh th:
e
|
A
A
=
M
(1.5)
Hoc theo h n v tng i:
e
|
d
dM
= l lng sai phn ca mmen AM v Ae.

Hnh 1.3: cng c tnh c.
+ ng c khng ng b c cng c tnh c thay | i gi tr (|> 0, |< 0).
+ ng c ng b c c tnh c tuyt i cng (~ ).
+ ng c mt chiu kch t c lp c cng c tnh c cng (| > 40).
+ ng c mt chiu kch t c lp c cng c tnh c mm (| s 10).
1.2. 3. Trng thi lm vic ca h T T.
+ Trong h truyn ng in t ng bao gi cng c qu trnh bin i nng
lng in nng thnh c nng hoc ngc li. Chnh qu trnh bin i ny quyt nh
trng thi lm vic ca h truyn ng in.
Bng 1-1: Trng thi lm vic h truyn ng in
TT Biu cng sut P
in
P
c
A P Trng thi lm vic
- 6 -
1

P
in
= 0 = P
in
- ng c khng ti
2

P
in
> 0 = P

- P
c

- ng c c ti( ch
ng c)
3

= 0 < 0 =|P
c
| - Hm khng ti
4

< 0 < 0 =|P
c
- P

| - Hm ti sinh
5

> 0 > 0 =|P
c
+ P

| - Hm ngc
6

= 0 = 0 = |P
c
| - Hm ng nng
trng thi ng c: Ta coi dng cng sut in P
in
c gi tr dng nu nh n
c chiu truyn t ngun n ng c v t ng c bin i cng sut in thnh cng
sut c: P
c
= M. e cp cho my sn xut v c tiu th ti c cu cng tc ca my.
Cng sut c ny c gi tr dng nu nh mmen ng c sinh ra cng chiu vi tc
quay.
trng thi my pht: th ngc li, khi h truyn ng lm vic, trong mt iu
kin no c cu cng tc ca my sn xut c th to ra c nng do ng nng hoc
th nng tch ly trong h ln, c nng c truyn v trc ng c, ng c tip
nhn nng lng ny v lm vic nh mt my pht in. Cng sut in c gi tr m
nu n c chiu t ng c v ngun, cng sut c c gi tr m khi n truyn t my sn
- 7 -
xut v ng c v mmen ng c sinh ra ngc chiu vi tc quay. Mmen ca my
sn xut c gi l mmen ph ti hay mmen cn. N cng c nh ngha du m v
dng, ngc li vi du mmen ca ng c.
+ Phng trnh cn bng cng sut ca h T T l:
P

= P
c
+ AP

(1.6)
Trong : P

l cng sut in; P

c
l cng sut c; AP l tn tht cng sut.
- Trng thi ng c gm: ch c ti v ch khng ti. Trng thi ng c
phn b gc phn t I, III ca mt phng e (M).
- Trng thi hm c: Hm khng ti, Hm ti sinh, Hm ngc v Hm ng nng.
Trng thi hm gc II, IV ca mt phng e(M).
- Hm ti sinh: P
in
< 0, P
c
< 0, c nng bin thnh in nng tr v li.
- Hm ngc: P
in
> 0 , P
c
< 0, in nng v c nng chuyn thnh tn tht AP.
- Hm ng nng: P
in
= 0, P
c
< 0, c nng bin thnh cng sut tn tht AP.
* Cc trng thi lm vic trn mt phng [M, e ]:
Trng thi ng c: tng ng vi cc im nm trong gc phn t th nht v gc
phn t th ba ca mt phng [M, e] hnh 1. 4.
Trng thi my pht: tng ng vi cc im nm trong gc phn t th hai v gc
phn t th t ca mt phng [M, e ], hnh 1. 4.

Hnh 1.4: Trng thi lm vic ca truyn ng in
1.2.4. Tnh i cc i lng c hc :
1.2.4.1. Mmen v lc quy i.
- 8 -
+ Quan nim v s tnh i nh vic di im t t trc ny v trc khc ca
mmen hay lc c xt n tn tht ma st trong b truyn lc. Thng quy i mmen
cn M
c
, (hay lc cn F
c
) ca b phn lm vic v trc ng c.
+ iu kin quy i: m bo cn bng cng sut trong phn c ca h T T:
- Khi nng lng truyn t ng c n my sn xut:
P
tr
= P
c
+AP (1.7)
Trong :
P
tr
l cng sut trn trc ng c, P
tr
= M
cq
.e

(M
cq
v e

-mmen cn tnh quy i v tc gc trn trc ng c).

P
c
l cng sut ca my sn xut, P
c
= M
lv
. e
lv

(M
lv
v e
lv
- mmen cn v tc gc trn trc lm vic).
AP l tn tht trong cc khu c kh.
* Nu tnh theo hiu sut hp tc i vi chuyn ng quay:

(1.8)

Rt ra:
i
M M
M
i
lv
i
lv lv
cqd
. . q e q
e
= = (1.9)
q
i
- hiu sut ca hp tc . Trong :
lv
d
i
e
e
= gi l t s truyn ca hp tc .
* Nu chuyn ng tnh tin th lc quy i:

q.
lv
cqd
F
M = (1.10)
Trong :
q = q
t
. q
i
hiu sut b truyn lc.
q
t
hiu sut ca tang trng
=
lv
d
v
e
gi l t s quy i
- Khi nng lng truyn t my sn xut n ng c:
P
tr
= Pc -AP (1.11) (t chng minh).
1.2.4.2. Quy i mmen qun tnh v khi lng qun tnh:
+ iu kin quy i: bo ton ng nng tch lu trong h thng:

=
n
1
i
W W (1.12)
e
q
e
q
.
cqd
i
lv lv
i
c
tr
M
M P
P = = =
- 9 -
Chuyn ng quay:
2
2
1
e J W = (1.13)
Chuyn ng tnh tin:
2
2
mv
W = (1.14)

1.2.5 . Phng trnh ng hc ca h T T
+ L quan h gia cc i lng (e, n, L, M, ...) vi thi gian:
Dng tng qut:

dt
J d
M
n
i
i
) (
1
e
=

=
(1.15)
+ Nu coi mmen do ng c sinh ra v mmen cn ngc chiu nhau, v J =
const, th ta c phng trnh di dng s hc:
dt
d
J M M
c
e
= (1.16)
e (Rad/s); Theo h n v SI: M(N.m); J(kg.m
2
); t(s).
Theo h k thut: M(KG.m); GD(KG.m
2
); n(vg/ph); t(s):
MM
c
=
dt
dn GD
.
375
2
(1.17)
Theo h hn hp: M(N.m); J(kg.m
2
); n(vg/ph); t(s):
MM
c
=
dt
dn J
.
55 , 9
(1.18)
Mmen ng: M
g
= MM
c
= J
dt
de
(1.19)
T phng trnh (1-..) ta thy rng:
- Khi M
g
> 0 hay M > M
c
, th:
dt
de
> 0 h tng tc
- Khi M
g
< 0 hay M < M
c
, th:
dt
de
< 0 h gim tc.
- Khi M
g
= 0 hay M = M
c
, th:
dt
de
= 0 h lm vic xc lp, hay h lm vic
n nh: e = const.
* Nu chn v ly chiu ca tc e lm chun th: M(+) khi M .e++ v M(-)
khi Me|| ; Cn Mc(+) khi Mce+| ; Mc(-) khi Mc e+|.

- 10 -
1.2.6. iu kin n nh tnh ca h T T
Nh phn trc nu, im lm vic n nh
l giao ca hai c tnh c ca c ca ng c v ca
c cu sn xut: M(e)

v Mc(e).

Tuy nhin, khng
phi bt k im lm vic no nh vy ca ng c
vi cc loi ti cng l cc im lm vic n nh,
m mi ch l iu kin cn, iu kin l im
giao nhau phi tha mn iu kin n nh, ngi
ta gi l n nh tnh hay l s lm vic ph hp gia
ng c vi ti.
xc nh iu kin , ta da vo phng trnh
ng hc ti giao im:
Mc
dt
d
J M + =
e

Suy ra, iu kin n nh l: 0 ) ( ) ( <
c
c

c
c
x x
Mc M
e e
(1-22)
Hay: (1.20) (1- 23)

Vy, iu kin cn v h thng
truyn ng in lm vic n nh ti
mt im l: Ti im phi tha mn
ng thi hai iu kin:
iu kin 1: M

M
c
= 0
iu kin 2: |

- |
c
< 0
V d: Xt xem im A c phi l im
lm vic n nh khng?
Theo hnh v trn, d nhn thy:
- im A tha mn iu kin cn: Ti A:
Xt iu kin :
0 > A = A
D c
n n
(1.21)


0 ; 0 <
A
A
=
A
A
= >
A
A
=
A
A
=
D
c
c
c
c
c
D
D
D
D
n
M
n
M
n
M
n
M
| | (1.22)
0 ; 0 > A < A
D c
M M
0 <
c D
| |
n(v/p)
M(N.m)
0
n
c
= f(M
c
)
n

= f(M

)
A
.

Hnh 1.5: Minh ha im lm
vic n nh.


n(v/p)
M(N.m)
0
n
c
= f(M
c
)
n

= f(M

)
A
.
An
c
=An

AM
c
AM

. .
c a b
.

Hnh 1.6: Minh ha cch xt im lm vic n
nh.
- 11 -
Vy: 0 >
c D
| | (1.23)
- Kt lun: im A khng tha mn iu kin , A khng phi l im lm vic n nh.
Cu hi n tp
1. Chc nng v nhim v ca h thng truyn ng in l g ?
2. C my loi my sn xut v c cu cng tc ?
3. H thng truyn ng in gm cc phn t v cc khu no ? Ly v d minh ha
mt my sn xut m cc anh (ch) bit ?
4. Mmen cn hnh thnh t u? n v o lng ca n ? Cng thc quy i
mmen cn t trc ca c cu cng tc v trc ng c ?
5. Mmen qun tnh l g ? n v o lng ca n ? Cng thc tnh quy i mmen
qun tnh t tc e
i
no v tc ca trc ng c e?
6. Th no l mmen cn th nng? c im ca n th hin trn th theo tc ?
Ly v d mt c cu c mmen cn th nng.
7. Th no l mmen cn phn khng? Ly v d mt c cu c mmen cn phn
khng.
8. nh ngha c tnh c ca my sn xut. Phng trnh tng qut ca n v gii tch
cc i lng trong phng trnh ?
9. Hy v c tnh c ca cc my sn xut sau: my tin; cn trc, my bo, my
bm.
10. Vit phng trnh chuyn ng cho h truyn ng in c phn c dng mu c
hc n khi v gii thch cc i lng trong phng trnh ?
11. Dng phng trnh chuyn ng phn tch cc trng thi lm vic ca h thng
truyn ng tng ng vi du ca cc i lng M v Mc ?
12. nh ngha c tnh c ca ng c in ?
13. nh ngha cng c tnh c ? C th x nh cng c tnh c theo nhng
cch no ?
14. Phn bit cc trng thi ng c v cc trng thi hm ca ng c in bng
nhng du hiu no? Ly v d thc t v trng thi hm ca ng c trn mt c
cu m anh (ch) bit ?
15. Chiu ca dng nng lng s nh th no khi ng c lm vic trng thi ng
c ?
16. Chiu ca dng nng lng s nh th no khi ng c lm vic trng thi my
pht ?
- 12 -
17. iu kin n nh tnh l g ? Phn tch mt im lm vic xc lp n nh tnh
trn ta [M.e] v [M
c
, e]?
- 13 -
Chng 2
C TNH C CA NG C IN
Mc tiu : Trang b cho sinh vin kin c bn v c tnh c ca cc ng c in thng
dng v ng dng t cc h c tnh c
Ti liu tham kho : Bi Quc Khnh (2002), Gio trnh Truyn ng
in,NXBKHKT
2.1. Khi nim chung :
* c tnh c ca ng c in: Quan h gia tc v mmen c u trc ng c
gi l c tnh c ca ng c in: e = f(M) hay n = f(M) hoc ngc li.
* c tnh c ca my sn xut: c tnh c ca MSX l mi quan h gia tc quay
ca MSX (e
c
, n
c
) v mmen ca n (M
c
): n
c
= f(M
c
) (M
c
= f(n
c
) hay e
c
= f(M
c
) (M
c
=
f(e
c
).
* c tnh c in: Quan h gia tc v dng in trong mch phn ng ng c: e
= f(I) hay n = f(I) hoc ngc li.
n v tnh: e(Rad/s); n(vng/pht); M, M
c
(N.m).
Quy i:
30 60
2 n n t t
e = = hay
t
e 30
= n . (2.1)
* Biu din cc i lng trong h n v tng i: Cch biu din cc i lng nh
trn c gi l biu din cc i lng trong h n v tuyt i (h n v c tn, cc
i lng u c th nguyn). Trong nhiu trng hp, cch biu din ny t ra khng
thun tin. Ngi ta chuyn sang cch biu din cc i lng trong h n v tng i (
h n v khng tn, cc i lng khng c th nguyn), nhm n gin ha vic tnh
ton, d dng so snh cc i lng vi nhau, d nhn bit kh nng lm vic ca ng c
vi ph ti ang tc ng ln u trc ng c, nh gi c cc ch lm vic ca
truyn ng in.
Mt i lng trong h n v tng i c k hiu l x
*
=
cb
x
x
(2.2)
Trong : x: Tr s ca i lng , x
cb
: Tr s c bn ca i lng .
Cc i lng c bn thng c chn l: U
m
, I
m
, e
m
, M
m
, u
m
, R
cb,
......
Do : ...... ; ; %; 100 % ;
0
* * * * *
e
e
e
e
e
e = = = = =
dm cb dm dm
R
R
R
U
U
U
U
U
U (2.3)
Trong :
e
cb
= e
m
: i vi ng c mt chiu kch t ni tip.
e
cb
= e
0
: i vi ng c mt chiu kch t song song hoc c lp.
- 14 -
e
cb
= e
1
= e
b
: i vi ng c KB, CB.
R
cb
=
dm
dm
I
U
: i vi ng c in mt chiu.
R
2cb
= Z
2cb
: i vi ng c in khng ng b;
Khi rotor u sao: R
2cbY
=
dm
nm
I
E
2
2
3
. (2.4)
Khi rotor u tam gic: R
2cbA
=
Y cb
R
2
2
1
. (2.5)
2.2 . c tnh c ca ng c in mt chiu kch t c lp.
Khi ngun in mt chiu c cng sut v cng ln v in p khng i th mch
kch t thng mc sng song vi mch phn ng, lc ny ng c c gi l ng c
kch t song song (hnh 2.1)


Hnh 2.1: S ni dy ca ng c kch
t song song.

Hnh 2.2: S ni dy ca ng c
kch t c lp
Khi ngun in mt chiu c cng sut khng ln th mch in phn ng v
mch kch t mc vo hai ngun mt chiu c lp vi nhau, lc ny ng c c gi l
ng c kch t c lp (hnh 2.2)
2.2.1. Phng trnh c tnh c - nh hng ca cc tham s.
2.2.1.1. Phng trnh c tnh c :
Theo s hnh 2-1 v 2-2 ta c phng trnh cn bng in p phn ng:


U

= E

+ I

.(R

+R
p
). (2.6)

Trong : U

: in p phn ng, (V)

E

: Sc in ng phn ng, (V)

R

: in tr ca mch phn ng, ( O)

R
P
: in tr ph trong mch phn ng, ( O)
- 15 -
I

: Dng in mch phn ng.

Vi R

= r

+ r
cf
+ r
b
+ r
ct
,
r

: in tr cun dy phn ng,

r
cf
: in tr cun cc t ph,
r
b
: in tr cun b,
r
ct
: in tr tip xc ca chi in,

Sc in ng E

ca phn ng ng c c xc nh theo biu thc:

(2.7)
Trong : p : S i cc t chnh,
N : S thanh dn tc dng ca cun dy phn ng,
a : S i mch nhnh song song ca cun dy phn ng,
u : T thng kch t di mt cc t, W
b

e : Tc gc, rad/s,

a
pN
K
t 2
= : H s cu to ca ng c.

Nu biu din sc in ng theo tc quay n (vng/pht) th:
(2.8)
V: (2.9)
V vy: E

= n
a
pN
u
60
(2.10)
Do :
e
K =
a
pN
60
- H s sc in ng ca ng c.
Hay: K
K
K
e
105 , 0
55 , 9
~ = .

Suy ra:
(2.11)
Biu thc (2.11) l phng trnh c tnh c in ca ng c.

Mt khc mmen in t M
t
ca ng c c xc nh:
- 16 -
M
t
= KuI

(2.12)
Suy ra: I

=
u K
M
dt
(2.13)
Thay gi tr I

ta c:
e =
u K
U
u
- (2.14)
Nu b qua cc tn tht c v tn tht thp th mmen c trn trc ng c M bng
mmen in t: M
t
= M
c
= M.

M
K
R R
K
U
f u
u
2
) ( u
+

u
= e (2.15)
y l phng trnh c tnh c ca ng c in mt chiu kch t c.

Gi thit phn ng c b , const = u , th phng trnh c tnh c in v
phng trnh c tnh c l tuyn tnh. Chng c biu din l nhng ng
thng:

a) b)
Hnh 2.3: a) c tnh c in ca ng c in mt chiu kch t c lp.
b) c tnh c ca ng c mt chiu kch t c lp.
+) Ta thy, khi khng ti, l tng coi I

= 0 hoc M = 0 th:

0
e e =
u
=
K
U
u
(2.16)

0
e : Tc khng ti l tng ca ng c.
+) Cn khi ngn mch ng c, tc ng c c cp ngun phn ng m rto
khng quay, y l trng thi bt u khi ng hoc mt t thng ng c hay c cu
my sn xut b kt, 0 = e ta c:
( )
dt
f u
M
K
R R
2
u
+
- 17 -
(2.17)


V
nm nm
M I K M = u = (2.18)
nm nm
M I , l dng in ngn mch v mmen ngn mch.
Mt khc phng trnh c tnh c th c biu din:
(2.19)
(2.20)
Trong :
f u
R R R + = ,
u
=
K
U
u
0
e

e A : st tc ng vi mi gi tr ca M.
Ta c th biu din c tnh c in v c tnh c trong h n v tng i, vi
iu kin t thng l nh mc ( )
dm
u = u
Trong :
0
*
e
e
e = ,
dm
I
I
I =
*
,
dm
M
M
M =
*
,
cb
R
R
R =
*
.
(
dm
dm
cb
I
U
R = l in tr c bn ).
Ta bit c tnh c in v c tnh c n v tng i:
(2.21)

(2.22)
2.2.1.2. Xt nh hng ca cc tham s n c tnh c :
T phng trnh c tnh c ta thy c ba tham s nh hng n c tnh c:
- T thng ng c u.
- in p phn ng U

- in tr phn ng ng c R

.
Ta ln lt xt nh hng ca tng tham s:
* nh hng ca in tr phn ng v h c tnh bin tr:
Gi thit: const U U
dm u
= =
const
dm
= u = u .
- 18 -
Trong thc t vn hnh, ngi ta c th ni thm in tr ph
f
R vo mch phn ng
v nhng mc ch khc nhau, v d gim dng in phn ng, iu chnh tc ,
m men ng c... Khi nhn thy:
const
K
U
dm
dm
=
u
=
0
e (2.23)
cng ca c tnh c thay i gi tr:
(2.24)
Khi
f
R cng ln, tr s | cng nh ngha l c tnh c cng dc. ng vi 0 =
f
R ta
c c tnh c t nhin:
( )
u
dm
TN
R
K
2
u
= | (2.25)
TN
| c gi tr ln nht i vi mt ng c.
Nh vy khi thay i in tr ph ta c mt h ng c tnh bin tr c dng nh
hnh v. ng vi mi ph ti M
c
no , nu in tr ph cng ln th tc ng c cng
gim ng thi dng in ngn mch v mmen ngn mch cng gim. Cho nn ngi ta
thng s dng phng php ny hn ch dng in v iu chnh tc ng c
pha di tc c bn.

Hnh 2.4: c tnh c khi thay i in tr ph


- 19 -
* nh hng ca in p phn ng v
h c tnh gim p:
Gi thit: const
dm
= u = u , const R
u
= .
Khi thay i in p theo hng gim
so vi U
m
. ta c:
Tc khng ti thay i:
var
0
=
u
=
dm
x
x
K
U
e
cng c tnh c:
( )
const
R
K
u
=
u
=
2
|
Nh vy khi thay i in p t vo
phn ng ng c ta c mt h c tnh
c song song vi c tnh c t nhin nh
hnh v.

Hnh 2.5: Cc c tinh ca ng c mt
chiu kch t c lp khi gim p t vo
phn ng ng c


Ta thy rng khi thay i in p (gim p) th mmen ngn mch, dng in ngn
mch ca ng c gim v tc ng c cng gim ng vi mt ph ti nht nh. Do
phng php ny cng c s dng iu chnh tc ng c v hn ch dng
in khi khi ng
* nh hng ca t thng:
Gi thit: U
u
= U
m
= const, R

= const.
Mun thay i t thng ta thay i dng in kch t ng c.
Trong trng hp ny :
Tc khng ti: var
0
=
u
=
x
dm
x
K
U
e
cng c tnh c:
( )
var
2
=
u
=
u
x
R
K
|
Do cu to ca ng c in, thc t thng iu chnh gim t thng. Nn khi t
thng gim th
ox
e tng cn | s gim. Ta c mt h c tnh c vi
ox
e tng dn v
cng ca c tnh gim dn khi gim t thng.
- 20 -


Hnh 2.6: c tnh c in (a) v c tnh c (b) ca ng c in
mt chiu kch t c lp khi gim t thng
Ta nhn thy rng khi thay i t thng:
Dng in ngn mch: const
R
U
I
u
dm
nm
= =
Mmen ngn mch: var = u =
nm x nm
I K M
Cc c tnh c in v c tnh c khi gim t thng c biu din trn hnh a.
Vi dng mmen ph ti M
c
thch hp vi ch lm vic ca ng c th khi gim
t thng tc ng c tng ln nh hnh b.
2.2.2. V cc c tnh c
2.2.2.1. Cch v c tnh c t nhin :
V c tnh c ca ng c l ng thng nn khi v ta ch cn xc nh 2 im
ca ng thng.

Ta thng chn: im khng ti l tng v im nh mc.

c tnh c in t nhin (xem hnh 2.7a)
- im th nht: (I

= 0,
0
e e = )
(2.26)
- im th hai: ( )
dm dm
I I e e = = ,

55 , 9
dm
dm
q
e = (2.27)

- 21 -



Hnh 2.7 : Cch v c tnh c in t nhin (a) v c tnh c t nhin (b)
ca ng c mt chiu kch t c lp
c tnh c t nhin (xem hnh 2.7b).
- im th nht: (
0
; 0 e e = = M )
Xc nh
0
e
Nh c tnh c in.
- im th hai: (
dm dm
M M e e = = ; )
Trong : m N
P
M
dm
dm
dm
. ,
e
=
2.2.2.2. Cch v c tnh nhn to :
c tnh bin tr: Cc c tnh bin tr u i qua im khng ti l tng
0
e , v
vy khi v cc c tnh ny ch cn xc nh im th hai. Thng chn l im
ng vi ti nh mc:
- i vi c tnh c in: e ng vi I
m

- i vi c tnh c : e ng vi M
m
T phng trnh c tnh c in t nhin (3-6) ta c:
(2.28)
V phng trnh c tnh bin tr tnh c:
(2.29)
- 22 -
Lp t s
dm
e
e
v sau khi bin i ta c:
(2.30)
T cc s liu bit trn ta v c cc c tnh bin tr nh hnh v sau:


Hnh 2.8: Cch v c tnh bin tr ca ng c in mt chiu kch t c lp
a. c tnh c in ; b. c tnh c.
Thng thng gi tr in tr phn ng khng ghi trn nhn my. Do vy lc ta
c th tnh gn ng gi tr in tr phn ng. Mt phng php tnh gn ng l da vo
gi tr hiu sut nh mc bit
dm
q v tnh c tn tht ca my in ch nh
mc. Coi gn ng phn tn tht do in tr phn ng gy ra bng mt na tn tht. Nh
vy ta tnh gn ng gi tr trn in tr phn ng l:
(2.31)
2.2.2.3. Cch v c tnh gim t thng :
Nh phn trn nu khi gim t thng, c tnh c v c tnh c in ca ng
c khng ng nht vi nhau, do vy ta ch cn xt ring tng loi c tnh.
c tnh c in:
Khi gim t thng tc khng ti ng c tng t l vi suy gim ca t
thng,cn dng in ngn mch gi khng i .V vy khi v c tnh c in ta ch
cn xc nh hai im: im khng ti l tng ng vi gi tr suy gim t thng v
im cn li l dng ngn mch.
- 23 -
- Gi suy gim t thng l
u
u
=
dm
x , ta c x
oTN ox
. e e = l gi tr tc khng ti
khi gim t thng.
- Dng in ngn mch c tnh:
u
udm
nm
R
U
I = (2.32)
Cch v c tnh c in gim t thng c ch trn hnh 2.9a.

a)

b)
Hnh 2.9: Cch v c tnh khi gim t thng
a.c tnh c in ; b.c tnh c
c tnh c:
Cch v c tnh c gim t thng cng tng t nh c tnh c in nhng thay
vo gi tr dng in ngn mch I
nm
khng i c tnh c in bng gi tr
mmen ngn mch thay i.(hnh v 2.9b)
x
M
M
nmdm
nm
= (2.33)
2.2.3. c tnh c trong cc trng thi hm :
Hm l trng thi m ng c sinh ra mmen quay ngc chiu tc quay. Trong tt
c cc trng thi hm ng c u lm vic ch my pht.
ng c in mt chiu kch t c lp c ba trng thi hm: hm ti sinh, hm ngc
v hm ng nng.
2.2.3.1. Hm ti sinh (hm c tr nng lng v li):
Hm ti sinh xy ra khi tc quay ca ng c ln hn tc khng ti l tng.
Khi hm ti sinh E

> U

, ng c lm vic nh mt my pht n song song vi li.

So vi ch ng c dng in v mmen cn i chiu v c xc nh theo biu
thc:
0
0
<
u u
=

=
R
K K
R
E U
I
u u
h
e e
(2.34)
- 24 -
0 < u =
h h
I K M
Tr s hm ln dn ln cho n khi
cn bng vi mmen ph ti ca c cu
sn xut th h thng lm vic n nh
vi tc
o d
e e >
0

ng c tnh c trng thi hm
ti sinh nm trong gc phn t th hai v
th t ca mt phng to .
Trong trng thi hm ti sinh, dng
in hm i chiu v cng sut c
a tr v li in c gi tr P = (E -
U)I. y l phng php hm kinh t
nht v ng c sinh ra in nng hu
ch.

Hnh 2.10: c tnh c hm ti sinh ca
ng c kch t c lp.
2.2.3.2.Hm ngc:
Trng thi hm ngc ca dng c xy ra khi phn ng di tc dng ca ng nng tch
lu trong cc b phn chuyn ng hoc do mmen th nng quay ngc chiu vi
mmen in t ca ng c. Mmen sinh ra bi ng c, khi chng li s chuyn
ng ca c cu sn xut.
C hai trng hp hm ngc:
a in tr ph vo mch phn ng:
Gi s ng c ang lm vic nng ti vi tc xc lp ng vi im a. Ta a mt
in tr ph ln vo mch phn ng, ng c s chuyn sang lm vic im b trn
c tnh bin tr.
Ti im b, mmen do ng c sinh ra nh hn mmen cn nn ng c gim tc
nhng ti vn theo chiu nng ln. n im c tc bng 0 nhng v
mmen ng c nh hn mmen ti nn di tc ng ca ti trng, ng c quay theo
chiu ngc li. Ti trng c h xung vi tc tng dn. n im d, mmen ng
c cn bng vi mmen cn nn h n nh vi tc h khng i, cd l on c tnh
hm ngc. Khi ham ngc, v tc i chiu, s.. i du nn:

f u f u
u u
h
R R
K U
R R
E U
I
e u +
=
+
+
= (2.35)

h
I K M u = (2.36)
- 25 -
Nh vy c tnh hm ngc s.. tc dng cng chiu vi in p li. ng c
lm vic nh mt my pht ni tip vi li in bin in nng nhn t li v c nng
trn trc thnh nhit nng t nng in tr tng ca mch phn ng v vy tn tht nng
lng ln.
o chiu in p phn ng:




a)

b)
Hnh 2.12: Hm ngc bng pp o cc tnh in p t vo phn ng ng c.
a.S u dy, b. c tinh c
Gi s ng c ang lm vic ti im a trn c tnh t nhin vi ti M
c
, ta i chiu
in p phn ng v a thm vo in tr ph R
f
trong mch. ng c chuyn sang lm
vic im b trn c tnh bin tr ti b mmen i chiu chng li chiu quay ca
ng c nn tc gim theo on bc. Ti c tc bng khng, nu ta ct phn ng khi
in p ngunth ng c s dng li, cn nu vn gi nguyn in p ngun t vo
ng c v ti im c mmen ng c ln hn mmen cn th ng c s quay ngc li
v lm vic n nh ti im d. on bc trn hnh v l c tnh hm ngc.
Dng in hm c tnh:

f u
u u
f u
u u
h
R R
E U
R R
E U
I
+
+
=
+

= (2.37)

u h
I K M u = (2.38)
Biu thc biu th dng in I
h
c chiu ngc vi chiu lm vic ban u v dng
in hm ny c th kh ln; do in tr ph a vo phi c gi tr ln hn ch
dng in hm ban u I
h
trong phm vi cho php:
( )
dm hd
I I 5 , 2 2 s
v phng trnh c tnh c c dng:
- 26 -

( )
M
K
R R
K
U
f u
u
2
u
+

u
= e (2.39)
2.2.3.3. Hm ng nng :
Hm ng nng l trng thi ng c lm vic nh mt my pht m nng lng c
hc ca ng c tch lu c trong qu trnh lm vic trc bin thnh in nng
tiu tn trong mch hm di dng nhit.
Hm ng nng kch t c lp:
Khi ng c ang quay mun thc hin hm ng nng kch t c lp ta ct phn
ng ng c khi li in mt chiu, v ng vo mt in tr hm, cn mch kch t
vn ni vi ngun nh c. Mch in ng c khi hm ng nng c trnh by nh
hnh v.

a)

b)
Hinh 2.13: S hm ng nng kch t c lp ca ng c DC kch t c lp
a. S in khi hm, b. c tnh c hm

Ti thi im ban u, tc ng c vn c gi tr
hd
e nn:

hd hd
K E e u = (2.40)
v dng in hm ban u: 0 < u =
hd hd
I K M (2.41)
Biu thc chng t dng hm I
hd
v M
hd
ngc chiu vi tc ban u ca ng c
khi hm ng nng U

= 0 nn ta c cc phng trnh c tnh sau:

u
h u
I
K
R R
u
+
= e (2.42)

( )
M
K
R R
h u
2
u
+
= e (2.43)
- 27 -
y l cc phng trnh c tnh c in v c tnh c khi hm ng nng kch t
c lp.Ta nhn thy rng:
Khi const = u th cng ca c tnh c hm ph thuc vo R
h
. Khi R
h
cng nh, c
tnh c cng cng, mmen hm cng ln, hm cng nhanh.
Tuy nhin cn chn R
h
sao cho dng hm ban u nm trong gii hn cho php:
( )
dm hd
I I 5 , 2 2 s .
Trn th c tnh c hm ng nng ta thy rng vi mmen cn M
c
l phn khng
th ng c s dng hn, c tnh hm ng nng l on b
1
o hoc b
2
o. Vi mmen cn l
th nng th d tc ng ca ti s ko ng c quay theo chiu ngc li n lm vic
n nh ti im M = M
c
. on b
1
c
1
hoc b
2
c
2
cng l c tnh hm ng nng.
Khi hm ng nng kch t c lp, nng lng ch yu c to ra do ng nng ca
ng c tch lu c nn cng sut tiu tn ch nm trong mch kch t.
( )
dm khdm
P P % 5 1 = (2.44)
Phng trnh cn bng cng sut khi hm ng nng:
E

I
h
= ( R

+ R
h
)I
h
2
(2.45)
Hm ng nng t kch:
Nhc im ca hm ng nng kch t c lp l nu mt in li th khng thc
hin hm c do mt t thng. khc phc nhc im ny ngi ta thng s dng
phng php hm ng nng t kch t.
Hm ng nng t kch xy ra khi ng c ang quay ta ct c phn ng ln cun kch
t khi li in ng vo mt in tr hm, chiu dng in kch t vn gi khng
i.S nguyn l ta c: I
u
= I
h
+ I
kt



a)
b)
Hnh 2.14: S hm ng nng t kch ca ng c in mt chiu kch t c
lp.
a. S nguyn l; b. c tnh c hm.
- 28 -

(2.46)
V phng trnh c tnh c l:
(2.47)

v: (2.48)
trong , t thng thay i ph thuc vo tc ng c.
Trong qu trnh hm, tc gim dn, dng kch t gim dn v do t thng gim
dn v l hm s ca tc . V vy cc c tnh c khi hm c dng nh ng c tnh
khng ti ca my pht in t kch v phi tuyn nh hnh v trn.
So vi phng php hm ngc,hm ng nng c hiu qu km hn khi chng c
cng tc ban u v cng mmen cn. Tuy nhin, hm ng nng u vit hn v mt
nng lng c bit l hm ng nng t kch v khng tiu th in nng t li nn
phng php hm ny c kh nng hm khi c s c mt li in.
2.3. c tnh c ca ng c in mt chiu kch t ni tip :
c im ca ng c in mt chiu kch t ni tip l cun kch t mc ni tip
vi cun dy phn ng, nn cun kch t c tit din ln, in tr nh, s vng t, ch to
d dng. S nguyn l ca ng c mt chiu kch ni tip c m t trn hnh di
y.V dng kch t cng l dng phn ng nn t thng ca ng c bin i theo dng
in phn ng.

Hnh 2.15: S nguyn l ng c mt chiu kch t ni tip.
2.3.1. Phng trnh c tnh c.
T s nguyn l ta c:
U

= E

+ I

= K e u +I

R

(2.49)
- 29 -
Vi : R = r

+ r
ctf
+ r
ct
+ r
kt
Sau khi bin i ta nhn c:

u
u u
I
K
R
K
U
u

u
= e (2.50)


( )
M
K
R
K
U
u u
2
u

u
= e (2.51)
Trong cc phng trnh trn u bin i ph thuc dng in trong mch kch t theo
c tnh t ho ( ng 1 - hnh v)
n gin khi thnh lp phng trnh cc
c tnh ta gi thit t thng ph thuc tuyn tnh
vi dng in kch t nh ng 2.


kt
I C. = u (2.52)
Vi C l h t l.
Nu phn ng phn ng c b :
u
I C. = u (2.53)
Th vo phng trnh ta c:
B
I
A
KC
R
I C K
U
u
u
= =
1
. .
e (2.54)
Trong : t
C K
U
A
u
.
1
=
C K
R
B
.
=
Ta cng c:
C K
M
I
u
.
= (2.55)
Thay vo ta c:
B
M
A
B
M
C K A
= =
2 1
. .
e (2-56)
Trong : C K A A .
1 2
=
Biu thc (2-56) l phng trnh c tnh c in ca ng c v (2-58) l phng
trnh c tnh c ca ng c. Dng ca c tnh ny c biu din trn hnh a, b. Ta
thy cc c tnh ny c dng Hypebol v mm phm vi dng in c gi tr nh hn
nh mc. vng dng in ln, do mch t bo ho nn t thng hu nh khng i v
c tnh c dng tuyn tnh

dm
u
kt
I
kdm
I
2
1
kt
I
kdm
I
kt
I
kdm
I
Hnh 2.16: c tnh t ho ca ng
c mt chiu kch t ni tip
|
- 30 -


Hnh 2.17: a. c tnh c in ca ng c in mt chiu kch t ni tip.
b. c tnh c ca ng c in mt chiu kch t ni tip.
Gi thit ng c khng ti (I = 0 hoc M = 0) th tc khng ti l tng s l v
cng ln. Nhng thc t do c ma st v cc tn tht ph v ng c c t d:
( )
'
10 2
dm du
u = u nn khi khng ti th tc khng ti ca ng c vn c mt gi tr l:
du
u
ot
K
U
u
= e
Tc
ot
e ny thng rt ln so vi tc nh mc, nn thc t khng cho php
ng c mt chiu kch t ni tip lm vic ch khng ti.
Ngoi ra nhn vo c tnh c ca ng c mt chiu kch t ni tip v cu to ca n
ta c nhn xt sau:
- c tnh c ca ng c mt chiu kch t ni tip mm v cng thay i theo
ph ti. Do thng qua tc ca ng c ta c th bit c s thay i ca ph ti.
Tuy nhin khng nn s dng ng c ny cho nhng truyn ng c yu cu n nh cao
m nn s dng n trong nhng truyn ng c yu cu tc thay i theo ti.
- ng c kch t ni tip c kh nng qu ti ln v mmen. Nh cun kch t ni
tip nn vng dng in phn ng ln hn nh mc th t thng ng c ln hn nh
mc, do mmen ca n tng nhanh hn so vi s tng ca dng in. Nh vy vi
mc qu dng in nh nhau th ng c mt chiu kch t ni tip c kh nng qu
ti v mmen v kh nng khi ng tt hn ng c mt chiu kch t c lp. Nh u
im m ng c kch t ni tip rt thch hp cho nhng truyn ng lm vic thng
c qu ti ln v yu cu mmen khi ng ln nh my nng vn chuyn my cn
thp...
- V t thng ca ng c ch ph thuc vo dng in phn ng nn kh nng chu ti
ca ng c khng b nh hng bi s st p ca li in. Loi ng c ny thch hp
cho nhng truyn ng dng trong ngnh giao thng c ng dy cung cp in di.
- 31 -
2.3.2. Cch v c tnh c :

Do quan h ( )
u
I f = u l phi tuyn
nn v cc c tnh c in v c
tnh c ca ng c in ngi ta s
dng phng php th gii tch da
vo
Cc ng cong thc nghim
cho. V cc ng c mt chiu kch t
ni tip cng loi u c khe h khng
kh v mc bo ho t thng khng
khc nhau nhiu nn cc quan h gia
tc e , mmen M vi dng in I
theo n v tong i gn nh l trng
nhau. Ngi ta gi cc quan h
( )
* *
I f = e , ( ) *
*
J f M = l cc c tnh
vn nng v c xc nh bng thc
nghim.

Hnh 2.18: c tnh vn nng ca ng c
mt chiu khch t ni tip.
Cc c tnh ny c biu din trn hnh v.
Phng php v c tnh t nhin t cc c tnh vn nng.
Vi mi ng c mt chiu ni tip ta bit cc ch s ca P
m
, I
m
,
dm
q ...
Mun v c tnh t nhin ta tin
hnh nh sau:
Ly cc g tr tu ca dng in
tng i I
1
, I
2
, ..., I
n
. Da vo cc c
tnh vn nng ta tra c cc tr s
tng ng ca tc v mmen tng
i:
* *
2
*
1
,..., ,
n
e e e v
* *
2
*
1
,... ,
n
M M M . Tnh
i cc i lng i ra i lng tuyt
i theo biu thc:
dm
I I I .
*
= ,
dm
e e e .
*
= ,
dm
M M M .
*
=

Hnh 2.19: Cch v c tnh t nhin v
nhn to ca ng c in mt chiu kch
t ni tip.
- 32 -
Ta c bng sau:

*
I
*
1
I
*
2
I
*
3
I
*
n
I
( ) A I
1
I
2
I
3
I
n
I
*
e
*
1
e
*
2
e
*
3
e
*
n
e
( ) s rad / e
1
e
2
e
3
e
n
e
*
M
*
1
M
*
2
M
*
3
M
*
n
M
( ) Nm M
1
M
2
M
3
M
n
M
Da vo cc kt qu tnh c trn bng ta v c c tnh c in t nhin
( ) I f = e v c tnh t nhin ( ) M f = e nh hnh v trn.
Phng php v c tnh bin tr.
T phng trnh c tnh c in t nhin ta c:

u

=
K
R I U
u u u
TN
e
T phng trnh c tnh c nhn to ta cng c:

( )
u
+
=
K
R R I U
f u u u
TN
e
Nu xt cng mt dng in th t thng trong hai phng trnh trn nh nhau
nn ta c:

( )
(

+
=
u u u
f u u u
TN TN
R I U
R R I U
e e (2-57)
T (2-59) v ng vi cc gi tr I
1
, I
2
.... I
n
ta tnh c
TNn TN TN
e e e ,..... ,
2 1
vi R
f

bit, v ghi tip kt qu tnh ny vo bng trn. Cn c vo cc s liu ny ta v c
ng c tnh c in nhn to nh hnh v.
2.3.3. Trng thi hm ca ng c kch t ni tip:
Do c im ca ng c in mt chiu kch t ni tip c tc
t 0
e rt ln nn
dng in ch thc hin hm ngc v hm ng nng ch khng c trng thi hm ti
sinh.
2.3.3.1.Trng thi hm ngc:
Hm ngc bng cch a R
f
ln vo ng c.
c tnh c khi hm chnh l c tnh bin tr. ng vi ti th nng, on c tnh
cd chnh l c
- 33 -
tnh hm ngc. Dng in hm c
tnh nh sau:

f u
dm
h
R R
K U
I
+
u +
=
e
(2-58)
c tnh c hm ngc vi R
f

trong mch c trnh by nh hnh
v.


Hnh 2.20: c tnh c hm ngc vi
in tr trong mch phn ng
Hm ngc bng o chiu in p phn ng.
S nguyn l v c tnh c khi hm c biu din trn hnh v.
Ch khi thc hin hm chiu dng in kch t cn gi nguyn.
Ngi ta thng s dng trng thi ny hm dng my.
on bc trn c tnh c l c tnh hm ngc. Dng in hm l:
p u
dm
h
R R
K U
I
+
u +
=
e

Phng trnh c tnh c l:

( )
M
K
R R
K
U
f u
dm
2
u
+

u
= e (2-59)
R
f
oc tnh sao cho dng in hm ban u nm trong gii hn cho php
( )
dm h
I I 5 , 2 s


a)
b)
Hnh 2.21: a. S nguyn l hm ngc o chiu in p phn ng ng c;
b.c tnh c hm ngc bng i chiu cc tnh in p phn ng.
2.3.3.2.Trng thi hm ng nng:
- 34 -
- Hm ng nng kch t c lp:
Khi ng c ang quay, mun thc hin hm ta ct phn ng ng c khi ngun
in p mt chiu v ng vo in tr hm. Cn cun kch t c ni vo li in vi
mt in tr ph sao cho dng kch t lc ny c chiu nh c v tr s khng i bng
dng I
ktm
. Trng thi hm ny ging nh my in mt chiu kch t c lp. S v
c tnh c th hin nh hnh 26.
Phng trnh c tnh c khi hm l:

( )
M
K
R R
dm
f u
2
'
u
+
= e (2-60)
Trong :
ct ctf u u
r r r R + + =
'




a)
b)
Hnh 2.22: a. S nguyn l hm ng nng ng c mt chiu kch t ni tip.
b. c tnh c hm ng nng kch t c lp ca ng c kch t ni tip.
in tr hm c chn sao cho dng in hm ban u nm trong gii hn cho
php:
( )
dm
h u
bd dm
hd
I
R R
K
I 5 , 2 2
'
=
+
u
=
e
(2-61)
Nn:
u
h
bd dm
h
R
I
K
R
u
=
max
e

- Hm ng nng t kch khi ng c ang quay, mun thc hin hm ng nng t
kch ta ct c phn ng ln cun kch t khi li in ng vo mt in tr hm
nhng dng kch t vn gi nguyn chiu c. S nguyn l v c tnh c hm biu
din nh hnh v sau:
Phng trnh c tnh c khi hm l:

( )
M
K
R R
h u
2
u
+
= e (2-62)
- 35 -
v t thng kch t gim dn trong qu trnh hm ng nng t kch.



a)
b)
Hnh 2.23: a. S nguyn l hm ng t kch ca ng c mt chiu kch t ni
tip.b. c tnh c hm ng nng t kch ca ng kch t ni tip.
2.4. c tnh c ca ng c KB :
u im:
- Cu to n gin.
- Gi thnh h so vi ng c DC.
- Vn hnh tin cy, chc chn, khng cn linh kin ph.
Nhc im:
- iu chnh tc kh.
- Khng ch qu trnh qu kh khn,cc ng c lng sc c cc ch tiu
khi ng xu (dng khi ng ln, mmen khi ng nh).
2.4.1. Phng trnh c tnh c :
- 36 -
lp phng trnh c tnh c ta s
dng s thay th mt pha hnh 2.29.
Mt s gi thit:
- Ba pha ng c l i xng
- Ngun xoay chiu hnh sin ba pha
i xng
- Tr khng khng thay i theo nhit
.
- Tng dn mch t khng i, dng
t ho ch ph thuc in p vo stator.
- B qua tn tht do ma st , trong
li thp.

Hnh 2.24: S thay th mt pha C
KB


Trong :
U
1ph
hay U
1f
l tr s hiu dng ca in p pha stator (V).
I
2
l dng rto quy i v stator (A).
I

l thnh phn dng in t ha
I
1
l dng in pha dy qun stator,
X

, X
1o
, X
2o
l in khng mch t, in khng tn stator, in khng tn rto
quy i v stator.
R

, R
1
, R
2
l in tr mch t, in tr dy qun pha stator, rto quy i v
stator
s l h s trt ca ng c:
1
1
1
1
n
n n
s

=

=
e
e e

Trong :

e
1
tc ca t trng quay stator ng c, cn gi l tc ng b (rad/s):

55 , 9
2
1 1
1
n
p
f
= =
t
e hay
p
f
n
1
1
60
=
e tc gc ca rto ng c (rad/s).
f
1
tn s ca in p ngun t vo stator (Hz),
p s i cc ca ng c.
Ngoi ra, nu gi f
2
l tn s ca dng in rotor th f
2
= s f
1
- 37 -

T s thay th:

t X
nm
= X
1o
+ X
'
2o
l in khng ngn mch. N c gi tr ln nht khi ngn mch
ng c.

Hnh 2.25: c tnh dng stator
Ta thy:
Khi e = 0, s = 1 th I
1
= I
1nm

Khi e = e
1
, s = 0 th:
(2.63)

Hnh 2.26: c tnh dng rto
s =1
e=0
- 38 -
Ta c dng in rotor quy i v stator:
(2.64)
Khi e = e
1
, s=0 th I
'
2
=0.
Khi e = 0, s = 1
nm
f
nm
X R R
U
I I
2 2 '
2 1
1
2
'
2
) ( + +
= = (2.65)

Da vo iu kin cn bng cng sut trong ng c: Cng sut in t

chuyn t
stator sang rotor:
P
12
= M
t
.e
1

P
12
= P
c
+
2
P A
Nu b qua tn tht ph th c th coi m men in t M
t
ca ng c bng m men
c M
c
: M
t
= M
c
= M
hay Me
1
= M. e +
2
P A
Nn:
2
P A = M(e
1
- e) = Me
1
s (2.66)
Xt cng sut nhit trong cun dy 3 pha: AP
2
= 3R
2
.I
2
2
(2.67)
Nn:
1
2
2
'
2
'
3
e s
I R
M =
Ta c:
(2.68)
l quan h M = f(s)
Phng trnh (2.68) l phng trnh c tnh c ca ng c in xoay chiu ba pha
khng ng b.
Xc nh im cc tr:
Gii 0 =
ds
dM

Ta c:
(2.69)
- 39 -
V:

Hnh 2.27: th c tnh c ca ng c KB



Hnh 2.28: th c tnh c ca ng c KB e= f(M) trong ch ng c.
2.4.2. nh hng ca cc thng s n c tnh c :
2.4.2.1. nh hng ca in p li (U
L
in p cp vo Stator):
Khi in p li suy gim, theo biu thc trn th mmen ti hn M
th
s gim bnh
phng ln suy gim ca U
L
. Trong khi tc ng b e
1
, h s trt ti hn S
th

khng thay i, ta c dng c tnh c khi U
L
gim nh hnh 2.34.
- 40 -

Hnh 2.29: c tnh c khi gim in p
2.4.2.2. nh hng ca in tr, in khng mch stator:
Khi in tr hoc in khng mch stato b thay i, hoc thm in tr ph (R
1f
),
in khng ph (X
1f
) vo mch stato, nu e
o
= const, v theo biu thc trn th mmen
M
th
v S
th
u gim, nn c tnh c c dng nh hnh 2.35.

Hnh 2.30: c tnh c khi c R
f
v X
f
trong m ch.stato.
2.4.2.3. nh hng ca in tr, in khng mch rto:
Khi thm in tr ph R
2f
, in khng ph X
2f
vo mch rto ng c, th e
o
=
const, v theo trn th M
th
= const; cn S
th
s thay i, nn c tnh c c dng nh hnh
3.36.
- 41 -

Hnh 2.31: c tnh c khi c R
f
trong m ch r to.
2.4.2.4. nh hng ca tn s li cung cp cho ng c:
Khi in p ngun cung cp cho ng c c tn s (f1) thay i th tc t
trng e
o
v tc ca ng c e s thay i theo v e
o
= 2t.f
1
/p.


Hnh 2.32: c tnh c khi thay i tn s.
2.4.2.5. nh hng ca s i cc p :
thay i s i cc stato ta thng thay i cch u dy. Do:

p
f
1
1
2t
e = v ) 1 (
1
s =e e (2.70)
- 42 -

Hnh 2.32: a) c tnh c khi thay i s i cc, M
th
= const.
b) c tnh c khi thay i s i cc, p
1
= const.
2.4.3. Khi ng v cch xc nh in tr khi ng :
Cc yu cu v khi ng cng nh cc phng php khi ng ca ng c
khng ng b ni chung ni chung khng khc bit vi ng c mt chiu kch t c
lp ta xt. i vi ng c rto dy qun hn ch dng khi ng, tng m men
khi ng ngi ta a in tr ph vo mch rto trong qu trnh khi ng sau loi
dn cc in tr ph ny theo tng cp.


Hnh 2.33: Khi ng ng c khng ng b rto dy qun bng
cch a in tr ph vo mch rto khi khi ng
a) S nguyn l ; b) c tnh c khi ng
xc nh tr s cc cp in tr khi ng ta c th s dng s cc c tnh
d c tuyn tnh ho trng on khi ng.
- 43 -
2
2
2
2
2
2 2
2
2
2
2
2 2
2 2
2
) . (
. .
.
) . (
. .
. .
.
S X R
S X E
J
S X R
S R E
S X J R
S E
+

+
=
+
Qu trnh tnh ton khi ng nh sau:
- Da vo cc thng s ca ng c v c tnh c t nhin.
- Chn cc tr s ca m men
M
1
0,85M
th

M
2
(1,1- 1,3)M
m

T M
1
v M
2
dng song song vi trc tung ct c tnh t nhin ti a v b, ng
ny ct ng song song vi trc honh qua
1
ti N. Ly N lm im ng quy xut pht
ca cc c tnh khi ng. Phng php v ging nh i vi ng c mt chiu kch t
c lp.
Xc nh in tr khi ng:
Ta bit :
2
2 2
R
R R
S
S
f
TN
NT
+
=
nn
2 2
R
S
S S
R
TN
TN NT
f

= '
T th ta c :
2 2 21
R
Kb
bd
R
Kb
Kb Kd
R
f
=

=

2 2 22
R
Kb
df
R
Kb
Kd Kf
R
f
=

=

2 2 23
R
Kb
fh
R
Kb
Kf Kh
R
f
=

=
2.4.4. c tnh c trong cc trng thi hm
2.4.4.1. Hm ti sinh :
Hm ti sinh xy ra khi tc e ca rto ln hn tc ng b
1
e khi ang lm
vic trng thi ng c th t trng quay ct cc thanh dn ca cun dy stato v rto
theo chiu nh nhau, nn sc in ng stato E
1
v sc in ng rto E
2
trng pha nhau,
cn khi hm ti sinh E
1
vn gi chiu nh c cn
sc in ng E
2
c chiu ngc li v khi e >
1
e , cc thanh dn rto ct t trng
quay theo chiu ngc li
Dng in trong cun dy rto c tnh:


Ta thy rng khi chuyn sang trng thi hm ti sinh S < 0, nh vy ch c thnh
phn tc dng ca dng in rto i chiu, do mmen i chiu, cn thnh phn phn
khng vn gi chiu nh c: trong trng thi hm ti sinh ng c lm vic nh mt
- 44 -
my pht in song song vi li, tr cng sut tc dng v li, cn vn tiu th cng
sut phn khng duy tr t trng quay.
Nhng ng c khng ng b iu chnh tc bng phng php tn s hoc s
i cc. Khi gim tc c th thc hin hm v ti sinh.
Trn hnh 2.38 on c tnh hm ti sinh l b
12
e ,b
13
e ,
12
e e > hoc
13
e e >



(a) (b)
Hnh 2.34: c tnh c hm ti sinh khi thay i T (a) khi ti th nng (b)
Vi nhng ng c khng ng b s dng trong h truyn ng c ti l th
nng, c th thc hin hm ti sinh h ti trng vi tc e >-
1
e trn hnh 2.38b: l
on hm ti sinh khi h ti ng vi ng c tnh c ny, t trng quay i chiu
bng cch i th t hai trong ba pha in p stato.
2.4.4.2. Hm ngc :
* Hm ngc nh thm in tr ph vo mch phn ng :
Hm ngc xy ra khi ng c n lm vic ta ng vo mch phn ng (rto)
in tr ph ln. Gi s ng c ang lm vic ti im A trn c tnh c 1 gc phn
t I nng ti vi tc (hnh 2.39). Lc ny cc tip im K ng li dng vt v h
xung. ng c c ni thm in tr ph R
p
vo mch phn ng nh m cc tip in
K (cng tc t K thi tc ng) c tnh c tng ng l c tnh 2 rt dc.





- 45 -












Hnh 2.35: c tnh hm ngc khi thm R
p

ch ny, mmen ng c sinh ra l mmen cn chuyn ng xung ca vt
cn mmen ti trng l mmen gy ra chuyn ng xung. ng c lm vic ch
my pht.
* Hm ngc nh o th t 2 trong 3 pha cp cho Stator :
Hm ngc xy ra khi ng c ang lm vic ta i th t hai trong ba pha
in p t vo stato. Gi s ng c ang ng in quay thun (hnh 2.40a) lm vic
vi ti c mmen phn khng ti im A trn c tnh c t nhin 1 (hnh
2.40d). hm my ng c c o chiu quay nh o ch hai trong ba pha (hnh
2.40b) cp in cho stato.
ng c chuyn im lm vic t A trn c tnh c 1 sang B trn c tnh c 2
vi cng tc (do qun tnh c). Qu trnh hm ni ngc bt u. Khi tc ng c
gim theo c tnh 2 ti im D th = 0. Lc ny nu ct in th ng c s dng. on
hm ngc (M

< 0,

> 0) l BD. Nu khng ct in khi = 0 th trng hp hnh
(2.40d), ng c c mmen M

> M
c
nn bt u tng tc, m my quay ngc li theo
c tnh c 2 v lm vic n nh ti im E vi tc
E
theo chiu ngc li.

- 46 -








(d)





Hnh 2.36: S ni dy (a,b,c)
c tnh hm ngc (d) khi hm ngc nh o chiu quay.
Khi ng c hm ni ngc theo c tnh c 2, im B ng vi mmen (m) tr s
nh nn tc dng hm khng hiu qu. Thc t phi tng cng mmen hm ban u (M
h

~ 2,5M
m
) nh vo o chiu quay ca t trng stato va a thm in tr ph ngc
theo c tnh 4 (on KL) vi mmen hm ban u M
k
ln. Ti im L th = 0. Lc
ny nu ct in th ng c s dng. Nu khng ct in th ng c s tng tc theo
chiu ngc li ti im N. Nu lc ny li ct in tr ph th ng c s chuyn im
lm vic sang c tnh c 2 v tng tc tip ti im E. Trng hp in tr ph qu ln,
- 47 -
ng c c c tnh 3 khi hm ni ngc th qu trnh hm kt thc ti im I. ng c
khng th tng tc chy ngc li v |M
I
| < |M
c
|
Ch : Trong c hai trng hp hm ngc v 1
1
1
>
+
=
e
e e
S nn dng in rto
c gi tr ln. Mt khc v tn s dng in rto f
2
= S f
1
ln, nn in khng X
2

ln, do
mmen nh. V vy tng cng mmen hm v hn ch dng in rto ta cn a
thm in tr ph ln vo mch rto. in tr ny c th ng vi dng in hm ban
u.
2.4.4.3. Hm ng nng :
Trng thi hm ng nng xy ra khi ng c ang quay ta ct stato ng c khi
ngun in xoay chiu, ri ng vo ngun mt chiu. Ngi ta chia hm ng nng ca
ng c loi ny thnh hai dng: Hm ng nng kch t c lp v hm ng nng t
kch.
* Hm ng nng kch t c lp (kch t ngoi) :
hm ng nng kch t c lp mt ng c khng ng b rto dy qun, ta
phi ct stato ra khi li in xoay chiu (m cc tip im K) ri cp vo stato dng
in mt chiu kch t (ng cc tip im H). Thay i dng kch t nh R
kt
(hnh
2.37)

Hnh 2.37:S nguyn l hm ng nng
V cun stato l 3 pha nn khi cp kch t mt chiu phi tin hnh i ni v c
th thc hin theo mt trng cc s (hnh 2.38)
- 48 -












Hnh 2.38:S u dy mch stato v th vc t sc in ng
Khi ct stato khi ngun xoay chiu ri ng vo ngun mt chiu th dng mt chiu
ny sinh ra mt t trng ng yn so vi stato. Gi s t thng c chiu nh mi tn
(hnh 2.43). Rto ng c theo qun tnh vn quay theo chiu c th nh trn hnh v v
cc thanh dn rto s ct t trng ng yn. Nn xut hin trong n mt sc in ng
cm ng e
2
. Xc nh chiu ca e
2
theo quy tc bn tay phi v ng vi k hiu du (+)
khi sc in ng c chiu i vo v k hiu
du (), khi sc in ng c chiu i ra. V rto kn mch nn b
2
li sinh ra dng i
1
cng
chiu. Tng tc gia dng in i
2
v t trng ng yn to nn sc in ng F c
chiu xc inh theo quy tc bn tay tri. Lc F sinh ra mmen hm c chiu ngc vi
chiu quay ca rto lm cho rto quay chm li v sc in ng e
2
cng gim dn.





Hnh 2.39: Nguyn l to mmen
hm ng nng


ng c lm vic ch my pht in. ng nng ca h qua ng c s bin
i thnh in nng tiu th trn in tr mch rto (in tr cun ng v in tr ni
thm vo mch phn ng nu c).





F
i
2

F
M
h
- 49 -
Gi s trc khi hm, ng c lm vic ti im A trn c tnh c 1(hnh 3- 30) th
hm ng nng, ng c chuyn sang lm vic ti im B trn c tnh hm ng nng 2
gc phn t II (hnh 2.40).










Hnh 2.40: c tnh hm ng nng kch t c lp

Tc ng c gim dn theo c tnh hm v O theo on BO. Ti im O, ng
c s dng nu ti l phn khng. Nu ti c tnh cht th nng th ng c s b ko quay
ngc, n nh ti im D (gc phn t IV).
in tr mch rto v dng kch t cp cho stato lc hm ng nng c nh hng
ti dng c tnh c khi hm. Thay i in tr hm mch rto theo s (hnh 2.41a).




- 50 -

(a) (b)
Hnh 2.41: a) S nguyn l hm ng nng kch t c lp
b) Cc c tnh c khi hm ng nng kch t c lp
Trn hnh 2.41b, ng c tnh hm 1 v 2 ng vi cng mt dng kch t (I
kt1
=
I
kt2
). Nhng in tr hm trong mch rto khc nhau (R
h1
< R
h2
). ng c tnh hm 3
v 4 c dng kch t nh hn c tnh hm 1 v 2 (I
kt3
= I
kt4
< I
kt1
= I
kt2
) v ng vi in
tr hm khc nhau trng mch rto (R
h3
< R
h4
)
Cc c tnh hm 1 v 3 ng vi cc dng kch t khc nhau (I
kt1
> I
kt3
) nhng cng mt
gi tr in tr hm (R
h1
= R
h3
)
*. Hm ng nng t kch :
i vi hm ng t kch, ngun mt chiu c to ra t nng lng m ng c
tch lu c, s nguyn l ny th hin trn hnh 2.42a,b






- 51 -



Hnh 2.42: S nguyn l hm ng nng t kch
Trong cch hm ng nng kch t c lp (hay kch t ngoi). T trng lc ny
hm c to ra nh ngun mt chiu t bn ngoi v c gi tr khng i. Trong cch
hm ng nng t kch t, t trng lc hm c to do chnh dng in cm ng ca
phn ng. Dng cm ng xoay chiu s c chnh lu ri cp li kch t qua in tr
hn ch (hnh 2.42b). T trng hm s yu dn khi tc ng c gim (v sut in
ng cm ng gim).









Hnh 2.43: c tnh c khi hm bng t in
(b)
(a)

- 52 -
Hnh 2.43, trnh by s nguyn l ni ng c hm bng t in. Cc t in
ni tam gic mc song song vi ng c v chng c np in y khi ng c lm
vic ti im lm vic (hnh 2.43) trn c tnh c 1.
Khi ct ng c ra khi li in th cc t in s phng in v to ra t trng
quay vi tc khng ti l tng
'
0
e , thp hn nhiu so vi tc khng ti l tng
ca c tnh c 1. Do tc lm vic
LV
e ln hn nhiu
'
0
e nn ng c chuyn sang hm
ti sinh ti im B trn c tnh 2. Tc ng c gim nhanh theo c tnh 2 xung tc

'
0
e . Tr s in dung ca t in cng ln th mmem hm ban u cng ln v tc
khng ti l tng
'
0
e cng nh (ng c tnh 3). Ngha l qu trnh hm ko xung tc
thp hn, hm hiu qu hn. Gi tr in dung ca t cn chn sao cho dng in hm
ban u khng vt qu dng in m my vi s hnh 2.43 th
C=3185.k. ) ( , F
U
I
m
Th

(2.71)
Trong : I
th
: Dng t ho mt pha ca ng c (A)
U
m
: in p dy nh mc (V)
k: H s quyt nh mmen hm hay dng in hm ban u thng chn
K = 4 6.
Qu trnh hm bng t in s kt thc khi tc gim cn (30 40)% gi tr tc
nh mc v lc ny ng c b tiu hao 3/4 c nng d tr c khi lm vic.
dng hon ton ng c c th dng phanh.
Cu hi n tp
1. C th biu din phng trnh c tnh c ca ng c mt chiu kch t c lp
bng my dng? Hy vit cc dng phng trnh ? Gii thch cc i lng trong
phng trnh v cch xc nh cc i lng ? V dng c tnh c in v c
tnh c M L?
2. n v tng i l g? n v tng i ca cc i lng in, c ca ng c
M L c xc nh nh th no? Vit phng trnh c tnh c dng n v
tng i? ngha ca vic s dng phng trnh dng n v tng i?
3. cng c tnh c ca Ml c biu thc xc nh nh th no? Gi tr tng i
ca n? Biu th quan h gia cng vi sai s tc v in tr mch phn ng
(theo n v tng i). ngha ca cng c tnh c ?
4. Cch v c tnh c ca Ml ? Cch xc nh cc i lng: M
m
, e
m
, e
0
, I
nm
,
M
nm
, v ng c tnh ny ?
- 53 -
5. C nhng thng s no nh hng n dng c tnh c ca Ml ? h c tnh c
nhn to khi thay i thng s ? S ni dy, phng trnh c tnh, dng ca
cc h c tnh nhn to, nhn xt v ng dng ca chng ?
6. Ti sao khi khi ng Ml thng phi ng thm in tr ph vo mch phn
ng ng c ? Cc dng in khi ng ln nht v nh nht khi khi ng Ml
thng khng mc no ? V cc c tnh c khi khi ng Ml vi 2 cp in
tr khi ng ?
7. ng c Ml c my phng php hm ? iu kin xy ra cc trng thi hm
? S ni dy ng c khi thc hin cc trng thi hm ? ng dng thc t
ca cc trng thi hm ? Gii thch quan h v chiu tc dng ca cc i lng
in v chiu truyn nng lng trong h cc trng thi hm ?
8. S khc nhau gia ng c mt chiu kch t ni tip vi Ml v cu to, t
thng, dng c tnh c, cc phng php hm ? C nhn xt g v c im v
kh nng ng dng ca Mnt thc t ?
9. C th biu th phng trnh c tnh c ca ng c khng ng b bng nhng
biu thc no ? Vit cc phng trnh , gii thch cc i lng v cch xc nh
cc i lng khi vit phng trnh v dng c tnh c ?
10. Cch v c tnh c t nhin theo cc s liu nh mc trong catalo: dng chnh
xc, dng gn ng v dng tuyn tnh ha ?
11. Biu thc xc nh cng c tnh c ? Biu th quan h gia cng c tnh
c vi trt nh mc v in tr mch rto ca ng c K ?
12. C nhng thng s no nh hng n dng c tnh c ca ng c K ? Cch
ni dy ng c K to ra c tnh c nhn to khi thay i cc thng s ny ?
Dng cc h c tnh c nhn to v ng dng thc t ca chng ?
13. V cc dng c tnh c khi khi ng ng c K hai cp tc ? Khi khi ng
ng c K, cc i lng: h s trt ti hn, mmen ti hn thay i nh th
no ? Cc biu thc xc nh cc i lng ? Thng mmen khi ng ln
nht ca ng c K bng bao nhiu mmen ti hn ca ng c ?
14. ng c K c my trng thi hm ? Cch ni dy ng c thc hin cc trng
thi hm v iu kin xy ra hm ? Gii thch quan h nng lng gia my sn
xut (ti ca ng c) v ng c tng trng thi hm ? ng dng thc t ca
cc trng thi hm ?
15. Gii thch ngha ca c tnh c v c tnh goc ca ng c ng b ? S ph
thuc gia mmen cc i ca ng c vi in p li ? Mmen cc i c
tnh gc c ngha nh th no vi c tnh c ca ng c B ?
- 54 -


Chng 3.
IU CHNH TC TRUYN NG IN
Mc tiu : Trang b cho sinh vin kin c bn v cc phng php iu chnh tc cc
ng c in v cc h thng truyn ng in
Ti liu tham kho : Bi Quc Khnh (2002), Gio trnh Truyn ng
in,NXBKHKT
3.1. Cc khi nim v cc ch tiu c bn :
H thng truyn ng in khng ch lm nhim v bin i in nng thnh c
nng, m cn iu khin qu trnh lm vic ca c cu cng tc theo yu cu cng ngh
ca my sn xut. Yu cu cng ngh c th c m bo nu h c kh nng t trc
cc thng s gia cng cho tng cng on, duy tr cc thng s vi mt chnh xc
no (nh tc , mmen, gia tc, v tr ca c cu cng tc ), cng bc thay i cc
gi tr theo mun, hn ch gi tr ca chng theo mc cho php ca qu trnh cng
ngh hoc theo kh nng v bn, qu ti ca my.
Cc thng s gia cng ni trn c lin quan n mmen M v tc ca ng c
in, c cc mi quan h c nh ngha:
3.1.1. Cc thng s u ra hay cn gi l thng s c iu chnh:
l mmen (M), tc (e) ca ng c,
Do M v e l 2 trc ca mt phng ta c tnh c [M, e], nn vic iu chnh
chng thng gi l iu chnh ta .
+ i vi ng c in mt chiu, thng s u vo l in tr phn ng R

(hoc
R
f
), t thng u (hoc in p kch t U
kt
; dng in kch t I
kt
) v in p phn ng
U

.
+ i vi ng c in khng ng b, thng s u vo l in tr mch rto R
2

(hoc R
2f
), in tr mch stato R
1
, in khng stato X
1
, in p stato U
1
v tn s ca
dng in stato f
1
.
+ i vi ng c in ng b, thng s u vo l tn s ca dng in stato f
1
.
3.1.2. Cc phn t iu khin:
L cc thit b hoc dng c lm thay i cc thng s u vo.
Ch , ngi ta thng gi vic iu chnh cc thng s u ra l iu khin ng
c in.
- 55 -
3.1.2.1. Mc ch iu chnh cc thng s u ra ca ng c:
Ty theo yu cu cng ngh ca my sn xut, vic iu chnh M, nhm thc
hin cc mc ch sau:
+ t gi tr lm vic v duy tr mc t , v d duy tr tc lm vic khi ph ti
thay i ngu nhin.
+ Thay i thng s theo quy lut yu cu, v d trong thi gian khi ng v tng tc
ng c thang my t 0 ln n tc n nh, mmen lc u phi tng tuyn
tuyn tnh theo thi gian, sau gi khng i, v cui cng gim tuyn tnh cho
n khi M = M
c
.
+ Hn ch thng s mt mc cho php, v d hn ch dng in khi ng I
k

I
cp
.
+ To ra mt quy lut chuyn ng cho c cu cng tc (tc cho trc ng c) theo
quy lut cho trc u vo vi mt chnh xc no .
3.1.2.2. iu chnh khng t ng v iu chnh t ng:
* iu chnh khng t ng:
L vic thay i thng s u ra bng cch tc ng ln thng s u vo mt cch
ri rc. Mi ln tc ng ta c mt gi tr khng i ca thng s u vo v tng ng ta
c mt ng c tnh c (nhn to). Khi ng c lm vic, cc nhiu lon (nh ph ti
thay i, in p ngun dao ng, ) s tc ng vo h, nhng thng s u vo vn
gi khng i nn im lm vic ca ng c ch di chuyn trn mt ng c tnh c.
Ngi ta gi dng iu chnh ny l iu chnh bng tay hay iu chnh khng
t ng hoc iu chnh vng h. Phng php iu chnh ny n gin nn vn c
dng trong cc h truyn ng in hin i, tuy nhin n khng m bo c cc yu
cu cao v ch cng ngh.
* iu chnh t ng:
c thc hin nh s thay i lin tc ca thng s u vo theo mc sai lch
ca thng s u ra so vi gi tr nh trc, nhm khc phc sai lch . Nh vy khi
c tc ng ca nhiu lm nh hng n thng s u ra, th thng s u vo s thay
i v ng c s c mt ng c tnh c khc, im lm vic ca ng c s dch
chuyn t ng c tnh nhn to ny sang c tnh nhn o khc v vch ra mt ng
c tnh c ca h iu chnh t ng.
V vy c th nh ngha: c tnh c ca h iu chnh t ng l qu tch ca
cc im lm vic ca ng c trn v s cc c tnh c ca h iu chnh vng h.
Hay cn gi l qu o pha trn ta c tnh c.
- 56 -
Vic thay i t ng thng s u vo c thc hin nh mch phn hi, mch
ny ly tn hiu t thng s u ra hoc mt thng s no lin quan n u ra, a tr
li gy tc ng ln thng s u vo, to thnh mt h c lin h kn gia u ra v u
vo. V vy ngi ta gi h ny l h iu chnh vng kn. H iu chnh t ng tuy
phc tp nhng m bo cc ch tiu cht lng cao.
3.1.2.3. Nhiu ca cc thng s u ra:
i vi cc h truyn ng v ng c in, c hai thng s u ra ch yu l
mmen v tc . C nhiu loi nhiu gy tc ng ln cc thng s ny nh in p
ngun, tn s li in, nhit mI trng, h s t cm ca cun dy, nhng ta
quan tm n cc tc ng nhiu lon ch yu.
Khi iu chnh tc , thng s c iu chnh l e, thng s iu chnh l mt trong
cc thng s to ra c tnh nhn to, cn ch yu l ph ti biu th bng mmen cn M
c
,
hoc dng ti I
c
.
Ngc li, khi iu chnh mmen hoc dng in, thng s c iu chnh l M
hoc I, th nhiu lon ch yu li l tc e. S nh hng qua li gia hai i lng M
v e c th hin bng ng c tnh c v phng trnh ca n.
3.1.3. Cc ch tiu cht lng :
3.1.3.1. Ch tiu cht lng ng (ch qu ):
* qu iu chnh o
max
(o
max
s 40% hoc c th nh hn).
* Thi gian qu T
q
(T
q
cng nh cng tt).
* s ln dao ng n ( n = 23 l tt).
3.1.3.2. Ch tiu cht lng tnh (ch xc lp):
* Sai s tnh tc s% :
L i lng c trng cho s chnh xc duy tr tc t e

:
% % 100 . % e
e
e e
A =

=
d
d
s
e tc lm vic thc ca ng c.
e

tc t ca ng c.
Ae st tc khi mmen ti thay i Mc = 0 Mm.
Sai s ny cng nh, iu chnh cng chnh xc, v l tng ta c h iu chnh
tuyt i chnh xc khi s% = 0. Thc t ngi ta phi thit k cc h truyn ng diu
chnh c chnh xc p ng yu cu cng ngh ca my sn xut, nh truyn ng
chnh ca my ct gt kim loi yu cu s% 10%, tryun ng n dao: s% 5%,
- 57 -
* Phm vi iu chnh tc D:

min
max
e
e
= D
D cng ln cng tt. Tuy nhin gi tr e
max
b hn ch bi bn c hc ca ng c, bi
iu kin chuyn mch. Tc e
min
b chn bi yu cu v mmen khi ng, v kh
nng qu ti v v sai s tc lm vic cho php.
* trn iu chnh tc J:
L s chnh lch gia 2 cp tc lin nhau:
i
1 i
e
e

+
=
Trong : e
i
- l tc n nh t c cp i.
e
i+1
- l tc n nh t c cp k tip (i+1).
H s cng nh cng tt l tng l 1: l h iu chnh v cp. Cn h
iu chnh c cp nu: .=1
* S ph hp gia c tnh iu chnh v c tnh ti:
Vi cc ng c th ch lm vic ti u thng l ch nh mc ca ng c.
s dng tt ng c khi iu chnh tc cn lu n cc ch tiu nh: dng in
ng c khng vt qu dng nh mc ca n, m bo kh nng qu ti v mmen
(trong khong thi gian ngn), m bo yu cu v n nh tnh khi c nhiu v.v... trong
ton gii iu chnh.
V vy khi thit k h truyn ng c iu chnh tc , ngi ta thng chn h
truyn ng cng nh phng php iu chnh, sao cho c tnh iu chnh ca h bm
st yu cu c tnh ca ti. Nu m bo c iu kin ny th tn tht trong qu trnh
iu chnh s nh nht.
* Ch tiu kinh t:
Nhiu trng hp, ch tiu kinh t l ch tiu quyt nh s la chn phng n
truyn ng. H truyn ng in iu chnh tc cn t c vn u t thp, gi thnh
h, chi ph vn hnh, bo qun, sa cha t, c bit l tn tht nng lng khi iu chnh
v vn hnh nh. Nng sut ca my sn xut do h iu chnh mang li.
Vic tnh ton c th cc ch tiu lin quan nu trn s cho thy hiu qu kinh t,
thi gian hon vn v li ch nh vic s dng h iu chnh chn. Thng
ngi ta cn c cc ch tiu k thut xut vi phng n iu chnh, sau tnh ton
kinh t so snh hiu qu v quyt nh chn h thng hoc phng php iu chnh
thng s u ra ca ng c.
- 58 -
3.2. iu chnh tc ng c in mt chiu :
3.2.1. Phng php thay i in p phn ng ca ng c:
Mun thay i U th phi c b ngun mt chiu thay i c in p ra, thng
dng cc b bin i (hnh 3.1):

a) b)
Hnh 3.1: a) S khi. b) S thay th ch xc lp.

Cc b bin i c th l: B bin i my in: dng my pht in mt chiu
(F), my in khuch i (MK); B bin i t: khuch i t (KT) mt pha, ba pha;
B bin i in t - bn dn: cc b chnh lu (CL) dng tiristor, cc b bm in p
(BA) dng tiristor, transistor,
c tnh ca h thng:
E

= E
b
- (R
b
+ R

)I

. (3.1)

u
ud b b
I
K
R R
K
E
| |
e
+
= (3.2)

|
e e
M
U
dk
= ) (
0
(3.3)
Xc nh di iu chnh:
(3.4)
e
0max
, M
m
, K
M
l xc nh nn D ph thuc tuyn tnh vo |.
S b ta c:

dm
M
| e .
max 0
s 10
Ta thy khi iu chnh U

th | = const do st tc s ln nht c tnh

thp nht. Nh vy nu m bo sai s tc ti c tnh thp nht kh ng vt qu gi
tr cho php th HT lun lm vic t yu cu:
Sai s tng i:
- 59 -
(3.5)
(3.6)
M
m
, e
0min
, s
cp
, l xc nh nn xc nh gi tr ti thiu | s ss
cp
.
V d :
Cho Ml c cc thng s: Pm = 29KW; Um = 220V; Im = 151A; nm =
1000vg/ph; R = 0,07O; v h s qu tI Kqt = 2.
Hy xc nh tc cc tiu v di iu chnh theo kh nng qu ti yu cu ?
Gii:
in tr nh mc ca ng c:
Rm = Um / Im = 220V / 151A = 1,45O
Gi tr tng ng ca in tr phn ng:
R* = R / Rm = 0,07O /1,45O = 0,048
cng c tnh c t nhin: |tn* = 1/R* = 20,8
cng c tnh c thp nht: |min* = Kqt = 2
Gi tr tng i ca tc cc i (tc tc nh mc ca ng c) s l:
n
max*
=
max
= 0952 , 0 048 , 0 1 1
1
1
*
0 0
= = = = =
u
dm dm
R
n
n
| e
e

Tc khng ti l tng:
n
0
= ph vg
ph vg
n
n
dm
/ 1050
0952 , 0
/ 1000
max*
= =
Gi tr tng i ca tc cc tiu:
n
min*
=
min
= 5 , 0
2
1
1
1
1
min
= =
|

Vy tc quay cc tiu ca ng c l:
n
min
=n
min*
.n
0
=0,5.1050vg/ph=525vg/ph
T gi tr ca tc cc i v tc cc tiu, ta rt ra phm vi iu chnh tc :
D= 9 , 1
525
1000
min
max
= =
n
n

T biu thc thay |*min = Kqt = 2; |*tn = 20,8; ta cng c kt qu D = 1,9.
Qua v d trn ta thy phm vi iu chnh nh vy l rt hep.
Tuy nhin, nu xt theo yu cu v sai s tc cho php th dI iu chnh cn
hp hn na hoc thm ch cn khng th iu chnh c tc . Thc vy, ta bit:
- 60 -
s% = Ae* = R
u*

e
min
= e
0
- Ae
cp
; v e*
min
= 1 - s% = 1 - R*

Nu s%
cp
= 10% th D = 1,05 1, ngha l hu nh khng th iu chnh c.
3.2.2. Phng php thay i t thng kch t ca ng c:
T phng trnh c tnh c tng qut ta thy rng khi thay i | th e
0
v Ae u
thay i, v vy ta s c cc ng c tnh iu chnh dc dn ( cng | cng nh)
v cao hn c tnh c t nhin khi | cng gim, vi ti nh nhau th tc cng cao khi
t thng | gim
Nh vy: |
m
> |
1
> |
2
>... th e
m
< e
1
< e
2
<..., nhng nu gim | qu nh th c th
lm cho tc ng c ln qu gii hn cho php, hoc lm cho iu kin chuyn mch
b xu i do dng phn ng tng cao, hoc m bo chuyn mch bnh thng th cn
phi gim dng phn ng v nh vy s lm cho mmen cho php trn trc ng c gim
nhanh, dn n ng c b qu ti.

a) b)
Hnh 3.2: a) S thay th. b) c tnh iu chnh khi t thng thay i.
Mch kch t ca ng c l phi tuyn nn h iu chnh t thng l phi tuyn:

dt
d
w
r r
e
i
K
K b
K
K
|
. +
+
= (3.7)
ch xc lp:
K b
K
K
r r
e
i
+
= ; u = f(i
K
) (3.8)
3.2.3. Phng php thay i in tr ph trong mch phn ng:
T phng trnh c tnh c tng qut:
M
K
R R
K
U
f
2
) ( | |
e
+
= (3.9)
Ta thy rng khi thay i R
f
th e
0
= const cn Ae thay i, v vy ta s c cc
ng c tnh iu chnh c cng e
0
v dc dn khi R
f
cng ln, vi ti nh nhau th tc
cng thp.
- 61 -
Nh vy: 0 < R
f1
< R
f2
<... th e
m
> e
1
> e
2
> ... , nhng nu ta tng R
f
n mt
gi tr no th s lm cho M s M
c
v nh th ng c s khng quay c v ng c
lm vic ch ngn mch, e = 0. T lc ny, ta c thay i R
f
th tc vn bng
khng, ngha l khng iu chnh tc ng c c na, do phng php iu
chnh ny l phng php iu chnh khng trit .
3.3. iu chnh tc ng c khng ng b :
ng c khng ng b ba pha c s dng rng ri trong cng nghip t cng
sut nh n cng sut trung bnh v chim t l rt ln so vi cc ng c khc. Thng
dng bn h truyn ng iu chnh tc ng c KB sau:
Th nht: iu chnh in p cp cho ng c dng b bin i thysistor.
Th hai: iu chnh in tr rto bng b bin i xung thysistor.
Th ba: iu chnh cng sut trt P
5
.
Th t: iu chnh tn s ngun cung cp cho ng s bng cc b bin i tn s
thysistor hay transistor.
y l cc phng php thng s dng nhiu trong cng nghip hin nay. Ta
nghin cu cu trc, c tnh ca cc h truyn ng ny.
3.3.1. iu chnh in p Stator ng c :
Nh ta bit momen ng c khng ng b t l vi bnh phng in p stato,
do c th iu chnh c momen v tc ng c khng ng b bng cch iu
chnh in p stato trong khi gi nguyn tn s.


- 62 -
Hnh 3.3: iu chnh in p ng c.
iu chnh c in p ng c khng ng b ba pha ta phi dng cc b bin
i in p xoay chiu (A XC). Nu coi A XC l ngun p l tng (z
b
=0) th cn c
vo biu thc c quan h sau:
2 .
) (
dm
b
th
u th
U
U
M
M
= ,hay
2 * *
,
) (
b th
U u M = (3.10)
Cng thc (1) ng vi mi in p v mmen.
Nu tc quay ca ng c l khng i:
gh
u b
u
M
M
M const U M
1
2 * *
, , = = = e (3.11)
Trong : M
m
: in p nh mc ca ng c
U
b
: in p u ra ca AXC
M
th
: Mmen ti hn khi in p l nh mc
M
u
: Mmen ng c ng vi in p iu chnh
M
gh
: Mmen khi in p l nh mc, in tr ph R
f

V gi tr trt ti hn S
th
ca c tnh c t nhin l nh, nn ni chung khng
p dng iu chnh in p cho ng c roto lng sc. Khi thc hin iu chnh in p
cho ng c rto dy qun cn ni them in tr ph vo mch roto m rng di iu
chnh tc v momen. (nh thy trn hnh v trn), tc ng c c iu chnh
bng cch gim cng c tnh c, trong khi mi tc khng ti l tng ca mi
c tnh u nh nhau v bng tc t trng quay. Theo lp lun th tn tht khi iu
chnh l:

s
s
P M P
co c r

= = A
1
) (
' 2 1
e e
Nu c tnh c ca ph ti c dng gn ng:

x
dm c
x
dm c
dm c c
M M M ) .( ) (
1
.
.
.
e
e
e
e
= = (3.12)
Th tn tht trong mch roto khi iu chnh l:
). 1 ( . ) .(
1
. 1
1
.
e
e
e
e
e
= A
x
dm c r
M P (3.13)
Tn tht l cc i khi e = 0: AP
max
= M
cm
.e
1
= P
m
Nh vy tng i trong mch rto l:

) 1 .( ) (
) 1 .( ) (
.
* * *
1 1 1
e e
e
e
e
e
e
= A
=
A
x
r
x
cdm
r
P
M
P
(3.14)
- 63 -
Quan h ny c m t bi th sau:

Hnh 3.4: Quan h tn tht rto v tc iu chnh.
S ph thuc gia tn tht roto v tc iu chnh
ng vi tng loi ph ti c tnh cht khc nhau, phng php iu chnh in p
thch hp vi tuyn ng m momen ti l hm tng theo tc nh qut gi, bm ly
tm. C th dng may bin p t ngu, in khng hoc b bin i bn dn lm AXC,
trong v l do k thut v kinh t m b iu p kiu van ban dn l ph bin hn c.
Momen ca ng c khng ng b c th c tnh theo dng in rto

s
R I
M
r r
.
. 3
1
2
e
= (3.15)
Nu gi dng rto khng i: I
r
= const th mmen v trt c quan h sau:
M.s = const. (3.16)
Vng iu chnh tc v momen khi iu chnh in p b gii hn bi cc trc
to v cc ng cong:

s
R I
s M
r r
.
. 3
.
1
2
e
= (3.17)
rng ca vng ny tu thuc vo gi tr ca in tr ph R
f
.
Do cch ni cc van bn dn nn c dng chy qua ng c th ti mt thi im
phi co t nht hai van hai pha khc nhau cng dn in. ng c khng ng b ba pha
co th coi l ph ti ba pha gm in cm v in tr ni tip nhau .





- 64 -






























Hnh 3.5: iu chnh in p C KB. a) S . b) Dng c tnh.
Trong in tr roto bin thin theo tc quay R=R
(s)
v in cm ph thuc vo vi tr
tng i gia dy qun rto v dy qun stato, do gc pha gia dng in v in p
cng s bin thin theo tcs quay: =
(s)

V d trng thi dn ca cc van bn dn:
dt,tn
0

M


S=0

I
r
=I
rm
e
b> Dng c tnh c
M

a> S c bn

LOG
FX
a b c
T
1
T
2
T
3
T
4
T
5
T
6
U

k
U
e

o

chiu

U
b
=U
k
R
f
U
e
- 65 -

Hnh 3.6: VD trng thi van dn
Do tnh cht phc tp ca quan h gia mmen, in p v tc ca ng c
khng ng b nn trong tnh ton thc dng thng dng phng php th dng
cc c tnh iu chnh trn hnh 3.7.


















Dng c tnh (s) ca ng c gc di bn tri, c tnh ny c th dng c
khi s dng s thay th ca ng c khng ng b.
Dng c tnh c t nhin (ng nt t) v c tnh c cc in tr ph gc
trn bn phi theo cc bc nh hng dn phn m t c tnh c.
S dng c tnh v
2
(o,),(s), c tnh M
S
v cng thc

Hnh 3.7: c tnh iu chnh in p
-
- 66 -
M
o
= H.v
2
; S = cost.
Ta dng c h c tnh co iu chnh khi o ly cc gi tr khc nhau. V c tnh
c ca h h l rt dc nn thng dng phn hi m tc n nh tc lm vic
v m rng di iu chnh (H5.3b) trn (H 5.7) l cc c tnh thc nghim ca mt h
iu chnh nh vy.

Hnh 3.8: c tnh c c phn hi m tc (K 3kW)
3.3.2. iu chnh in tr mch rotor bng b bin i xung thysistor.
Nh phn tch phn phn c tnh c ca ng c khng ng b ba pha, c
th iu chnh tc ca ng cbng cch iu chnh in tr mch rotor, trong mc
ny kho st vic thc hin iu chnh trn in tr mch rotor bng cc van bn dn, u
th ca phng php ny l d t ng ho vic iu chnh. in tr trong mch rotor
ng c khng ng b:
R
r
= R
rd
+ R
f
Trong : R
rd
- l in tr dy qun rotor .
R
f
- l in tr ngoi mc vo mch rotor.
Khi iu chnh gi tr in tr mch rotor th mmen ti hn ca ng c khng
thay i v trt ti hn th t l bc nht vi in tr. Nu coi on c tnh lm vic
ca ng c khng ng b , tc l on c trt tr S=0 n S= S
th
l thng th khi
iu chnh in tr ta c th vit.

rd
r
i
R
R
S S = , M = cost. (3.18)
Trong : S - trt khi in tr mch rotor l R
r

S
i
- trt khi in tr mch rotor l R
rd
.
Thay (10) vo (3) ta c biu thc tnh mmen l:

i
rd r
S
R I
M
.
. 3
2
e
= (3.19)
- 67 -
Nu ta gi dng mmen khng i th mmen cng khng thay i v khng ph
thuc vo tc ca ng c. V th m c th ng dng phng php iu chnh tc
bng cch iu chnh in tr mch rotorcho truyn ng c mmen ti khng i.
*) S biu th:


c) d)
Hnh 3.9: iu chnh xung tr rto.
Trn (H3.9a) trnh by s nguyn l ca iu chnh trn in tr mch rotor bng
phng php xung. in p u
r
c chnh lu bi cu diode CL, qua in khng lc L
c cp vo mch iu chnh gm in tr R
0
ni song song vi kho bn dn T
1
. Kho
- 68 -
T
1
s c ng ngt mt cch chu kh iu chnh gi tr trung bnh ca in tr ton
mch.
Hot ng ca kho bn dn tng t nh trong mch iu chnh xung p mt
chiu. Khi kho T
1
ng in tr R
0
b loi b khi mch, dng in rotor tng ln, khi
kho T
1
ngt in tr R
0
li c a vo mch , dng in rotor gim vi tn s ng
ngt nht nh, nh c in cm L m dng rotor c th coi nh khng i v ta c mt
in tr tng ng R
e
trong mch thi gian ngt t
n
=T- t

(H3.9b), nu iu chnh trn t

s gia thi gian ng t

v thi gian ngt t

n
ta iu chnh trn c gi tr in tr trong
mch rotor.
.
0 0 0
R
T
t
R
t t
t
R R
d
n d
d
e
= =
+
= (3.20)
in tr tng ng R
e
trong mch mt chiu c tnh i v mch xoay chiu
ba pha rotor theo quy tc bo ton cng sut. Tn hao trong mch rotor ni theo s
(H3.9a) l:
AP =T
d
2
(2R
rd
+ R
e
) (3.21)
V tn tht (hao) khi mch rotor ni theo s (H5.1) l:
AP = 3I
r
2
( R
rd
+ R
f
)
C s tnh i l tn hao cng sut l nh nhau nn
3I
r
2
( R
rd
+ R
f
) = I
d
2
(2R
rd
+ R
e
)
Vi s chnh lu cu ba pha th : I
d
2
=1,5 I
r
2
nn:

2 2
1
0
R
R R
e f
= = (3.22)
Khi c in tr tnh i, d dng dng c c tnh c theo phng ph thng
thng, h cc c tnh c ny qut kn phn mt phng gii hn bi c tnh c t nhin
v c tnh c c in tr ph:
R
f
=R
0
/2 (xem H3.9c)
m rng phm vi iu chnh mmen (H3.9d) c th mc ni tip vi in tr R
0

mt t in dung ln. Vic xy dng mch phn hi iu chnh tc v dng in
rotor c tin hnh tng t nh h iu chnh in p.
3.3.3. iu chnh cng sut trt P
S

Trong cc trng hp iu chnh tc ca ng c khng ng b ba hpa bng
cch lm mm c tnh v nguyncocs khng ti l tng th cng sut trt AP
S

=S.P
dt
c tiu tn trn in tr mch rotor. cc h thng truyn ng in cng sut
ln, tn hao ny l ng k. V th va iu chnh c tc truyn ng, va tn
dng cng sut trt ngi ta s dng cc s iu chnh cng sut trt, gi tt l
- 69 -
cc s ni tng. C nhiu phng php xy dng h ni tng, di ay trnh by
phng php ni tng in dng tiristo (H3.10a)

a)


b)
Hnh 3.10: H thng ni tng van. a)S nguyn l. b) Gin nng lng.
Theo cch tnh tn tht khi iu chnh th:
AP
s
= M
c
(e
1
- e) = M
c
e
1
.s = P
t
.s (3.23)
s = AP
S
/ P
t.
Gin nng lng khi b qua tn hao rotor c biu din trn hnh (H3.10b)
trong P
b
l cng sut c tr v li in, AP
b
l tn hao trong mch bin i cng
sut trt thnh cng sut in c cng tn s v in p li.
Sc in ng rotor u
r
c chnh lu thnh in p mt chiu qua in khng lc L
cp cho nghch lu ph thuc NL, in p xoay chiu ca nghch lu (u
A
, u
B
, u
C
) c bin
v tn s khng i o c xc nh bi in p v tn s ca li in. Nghch lu
- 70 -
lm vic vi gc iu khin o thay i t 90
0
140
0
, phn cn li lm vic cho gc
chuyn mch v gc hi phc tnh cht kho o ca cc van.
ln dng in rotor ph thuc hon ton vo mmen ti ca ng c m khng
ph thuc vo gc iu khin nghch lu. Cm mch chnh lu nghch lu ph thuc
ch lm thay i c gc ta ca dng in pha xoay chiu ca nghch lu khi iu
chnh gc m o. Qa trnh dng in v in p ca b bin i c m t trn (H3.10c
) cho trng hp trot S=1/3 gi tr trung bnh ca in p chnh lu v nghch lu l
nh nhau.
U
dr
= U
dn
= U
d

Sai lch v gi tr tc thi gia in p chnh lu v nghch lu chnh l in p trn
in khng lc L.
n gin trong cch vit, gi thit b qua in tr v din khng tn ca mch
stator v coi ng c c s vng dy stator v rotor l nh nhau, th gc tr trung bnh ca
in p chnh lu khi I
d
= 0 l:

1
0 1
3 3
e
e =
t

=
lm d
u U (3.24)
Trong : u
lm
- bin in p li
e
0
tc khng ti l tng
e
1
- tc t trng quay stator
Khi ti I
d
= 0 th in p ny gim xung do sutj p chuyn mch gia cc van trong
cu chnh lu v st p do in tr dy qun rotor
(3.25)
trong : e
2
= e
e
- e
l tn s trt ca rotor, dng in chnh lu trung bnh s l hm s ca tc quay:
(3.26)
trt s
0
gi l trt c bn ca h thng khi khng ti, trt l do ti gy
ra:

1
0 '
1
0 1
0
;
. 3 3
.
e
e e t
e
e e
= =

= s
U
U
s
lm
d
(3.27)
- 71 -
in p stator c dng u
a
=U
lm
cose
e
t, nu b qua in tr dy qun stator th t
thng c bin t l in p stator:
= - U
lm
/e
1
(3.28)
v mmen ca ng c t l vi thnh phn dc trc ca dng in rotor ng c

dr
lm
I
U
p M
1
'
.
2
3
e

= (3.29)
Gi tr trung bnh ca dng in i
dr
c tnh nh sau:

X X r
lm
dr
s
s
s
s
X
U
I
' '
). 1 .( .
6
=
o
t
(3.30)
Trong : s
X
= s
0
+ s+ 2tR
r
/3X
ro
Cui cng phng trnh xac nh momen ca h thng ni tn van in s l:

X X r e
lm
s
s
s
s
L
U
p M
' '
1 .
1
. ) (
9
2 '
|
|
.
|

\
|
=
o
e t
(3.31)
Trn hnh (H5.9d - T/175) c dng cc c tnh c ca h ni tng van cho
tng gc iu khin o ca nghch lu.
3.3.4. iu chnh tn s ca ngun cp
Khi iu khin tn s tr khng ,t thng ,dng in ca ng c thay i ,
m bo mt s ch tiu iu chnh m khng lm ng c b qu dng th cn phi iu
chnh c in p.i vi h thng bin tn ngun p thng c yu cu gi kh nng qu
ti v momen khng i trong sut di iu chnh tc . Momen cc i m ng c
sinh ra c chnh l momen ti hn M
th
, kh nng qu ti v momen c qui nh bng
h s qu ti mmen
M.


M.
= = M
th
/ M

- 72 -

Hnh 3.11: Xc nh kh nng qu ti v momen
Nu b qua in tr ca dy qun stato :R
s
= 0 th ta c phng trnh

2
0
2
0
2
'
2
2
. .
2
|
|
.
|

\
|
= =
e e
S S
ro S
m
th
U
K
U
L L
L
M (3.32).
iu kin gi h s qu ti khng i l:

dm
thdm th
M
M
M
M
M
= = (3.33)
Thay th (1D) vo (2D) rt gn ta c:

thdm dm
sdm s
M
M U U
0 0
e e
= (3.34)
c tnh c gn ng ca cc my sn xut (ph ti) c th vit nh sau:

X
dm
dm c
M M ) (
0
0
e
e
= (3.35)

- 73 -

Hnh 3.11: S nguyn l bin tn ngun p

Hnh 3.12: Nguyn l to in p xoay chiu 3 pha
a: Trt t ng ngt kho S b: th in p dy v pha c: S ni ti vo ngun
- 74 -
T (4D) v(3D) rt ra c lut iu chnh tn s in p c h s qu ti v
momen khng i:

2
1
2
1
0
0
) ( ) (
x
Sdm
S
x
dm Sdm
S
f
f
U
U
+ +
= =
e
e
(3.36)
Thay dng n v khng tn:

)
2
1
*( *
x
S S
f U
+
= (3.37)
3.3.4.1. Cc b bin i tn s in p:
S nguyn l mch lc ca mt b bin tn ngun p trn (H2D-2) bao gm bn
khi chc nng chnh :ngun in mt chiu NMC, mch lc F, nghch lu c lp ngun
p NL v ng c khng ng b . Ngun mt chiu v mch lc to ra in p mt chiu
c gi tr iu chnh c ,nghch lu gm 6kho bn dn S1.S6 v cn 6 van iu
khin D1.D6 cc kho nghch lu c ng ct theo th t nht nh(xem H2D-3a)
to thnh in p xoay chiu ba pha t nn ng c chp hnh ,gc dn ca cc kho l
180 , thi im cc kha S1,S3,S5 v S2,S4,S6 bt u dn lch nhau 120 ,do in p
ra ca nghch lu c dng xung ch nht vi rng l 120 v tha mn iu kin phn
tch thnh chui iu ha.

=
+ =
1
)
6
sin( .
6
cos .
1
.
3 2
k
e d ab
t k
k
k
u U
t
e
t
t
(3.38)
k=1 + 6C; C = 0; 1; 2
Thnh phn iu ha c bn ca (6D) c bin

d d abm
u u U 103 , 1
3 2
1
= =
t
(3.39)
V gi tr hiu dng l:

d d ab
u u U 78 , 0
6
1
= =
t
(8D)
Gi tr hiu dng ca chui (6D)


d d ab
u u U 816 , 0
3
2
1
= = (9D)

Bin sng hi bc k:

t .
3 2
k
u U
d
k
abm
= (10D)
- 75 -
th in p pha ca ng c c dng bc thang ,ti thi im cc kho chuyn
mch th in p pha c t bin nhy cp.Gi tr tng cp s c xc nh bi (H2D-3b)
.Dng ca ng c l nghim ca phng trnh vi phn m t ng c c gii tng
on.Khi in p pha khng i dng c dng xoay chiu khng iu ha xem H5.13
sau:


Hnh 3.13 : th dng in v khong dn ca cc van.
Cc kha S l cc kha ban dn , cc truyn ng cng sut nh thng ding cc
tranzito , cc truyn ng cng sut ln thng dng cc van thyritor ,khi ny vic kha
(ngt) cc kha c thc hin bng cc mch c bit nh dng t in v cc van
thyritor ph thi gian gn y s dng cc thyritor c bit l cc van kha c bng
xung iu khin(GTO).







- 76 -

Hnh 3.14 : Phng php iu chnh in p trong nghch lu tn s - in p.
a) iu chnh bin . b) iu chnh rng mt xung; c) iu chnh rng bng
iu ch mt cc tnh; d) iu ch rng xung hai cc tnh.

Gi tr in p ca ng c hoc bi iu chnh bin in p mt chiu bng
chnh lu iu khin hoc bng b bm xung p (H5.14a) .in p cng c th iu chnh
bng iu chnh thi gian ng ca cc kha S (H5.14b) hoc l bng iu ch rng
xung p bng chnh nghch lu (H5.14c,d).







- 77 -
Cu hi n tp
1. Lm th no thay i v o chiu c tc ng c trong phng php iu
chnh dng h thng My pht - ng c in mt chiu ?
2. Lm th no thay i c in p chnh lu ? c im ca phng php iu
chnh tc dng h Chnh lu - ng c in mt chiu khng o chiu ? Cc
phng php iu khin cc b chnh lu trong h truyn ng T - c o chiu
? Cch phi hp gc iu khin trong cc phng php iu khin cc b chnh
lu ?
3. Lm th no thay i tc ng c trong phng php iu chnh dng h
thng Bm in p - ng c in mt chiu ?
4. Phn tch phng php iu chnh tc ng c khng ng b bng cch dng
b bm in tr mch rto ? So snh ch tiu cht lng vi phng php iu
chnh tc ng c K bng cch dng cc cp in tr ph mch rto ?
5. Phn tch phng php iu chnh tc ng c K bng cch thay i tn s
dng in stato (h :BT - K) ? Ti sao khi thay i tn s ngi ta thng kt
hp iu chnh in p stato ?
6. Phn tch cc phng php iu chnh tc ng c K bng cc h ni tng
in c v ni tng in ? u, nhc im ca cc phng php ?











- 78 -
Chng 4
TNH CHN CNG SUT NG C IN
Mc tiu : Trang b cho sinh vin kin c bn v cc phng php tnh ton v la chn
cng sut ca ng c ng vi tng c im ca cc h truyn ng in
Ti liu tham kho : Bi Quc Khnh (2002), Gio trnh Truyn ng
in,NXBKHKT
4.1. Khi qut chung :
4.1.1. Mt s vn c bn :
Khi thit k mt h thng T, ngi ta phi tin hnh cc bc sau:
- Tnh chn cng sut ng c truyn ng.
- Chn loi ng c v loi truyn ng: Mt chiu, xoay chiu, c hay khng c iu
chnh tc , c o chiu quay khng, dng h F - , V - hay BBT - v.v
- Tnh chn cc thit b mch lc nh: BB, cc thit b ng,ct, cc mch lc v.v
- Tnh chn mch iu khin.
- Tnh chn thit b v mch bo v, o lng, tn hiu ho.
Nh vy, yu t hng u cn quan tm l cng sut ng c trong HTT. Bi
v, mt h thng truyn ng in lm vic tt, tha mn cc ch tiu k thut, kinh t
v an ton, cn chn ng cng sut ng c in. S lm vic tin cy v kinh t ca
HTT ph thuc vo s la chn chnh xc cng sut ng c in v bin php iu
khin ng c ph hp vi yu cu truyn ng. Cc tiu chun chn ng c l: Chn
cng sut ko, tc ph hp vi phm vi iu chnh D v phng php iu chnh
tc , tho mn yu cu m my v hm, ph hp vi ngun in, iu kin lm vic v.v
Trong , tiu chun chn ng cng sut ng c c ngha ln. Nu chn P
m
ca
ng c ln hn cng sut yu cu ca ph ti th: ng c ko ti d nhng gi thnh
cao, hiu sut truyn ng thp, cos thp do ng c non ti lm nh hng n cht
lng li in. Ngc li nu chn P
m
nh hn cng sut yu cu ca ph ti th ng
c khng ko ti c hoc b lm vic qu ti gy pht nng cun dy lm chy hng
hoc gim tui th ng c. Tuy nhin, da vo u tnh chn cng sut ng c ?
Ngi ta da vo cc thng tin sau:
- Da vo c tnh ph ti v quy lut phn b ti theo thi gian: M
c
(t);Q
c
(t); P
c
(t). T
d, bit c c im ca ph ti lm vic ch no: Ngn hn, di hn, ngn hn
lp li , C yu cu o chiu, iu chnh ch tc khng ? Ch khi ng?
- Da vo s tnh ton v nhit cho php ca ng c: ng c trong ch lm vic
bnh thng cng nh khi qu ti cho php th nhit khng c vt qu nhit cho
php: T
cp
.
- 79 -
- Ngoi ra, cn phi xem xt n yu cu v kh nng qu ti cho php ca ng c
xc nh mmen qu ti ri chn cng sut ng c theo mmen qu ti.
4.1.2. Pht nng v lm ngui ng c in.
4.1.2.1. Nguyn nhn pht nng ng c:
Trong qu trnh lm vic, thc hin bin i in nng thnh c nng, mt phn
nng lng b tiu tn bn trong ng c di dng nhit, biu din di dng tn tht
cng sut: AP = P

- P
c
P

: Cng sut in m ng c tiu th t li.

P
c
( P
c
): Cng sut c ng c a ra u trc.
V P
c
= q. P

AP = (1-q). P

=
q
q
c
P ) 1 (
=
c
m
c m
P
P
q
q ) 1 (
.
(Nu ch nh mc)
Cng sut tn hao gm ba phn:
- Tn hao do ma st cc bi v roto quay trong khng kh.
- Tn hao st t, ph thuc v cht lng li st rto v stato.
- Tn hao trong cc cun dy (tn hao ng) do hiu ng Jull. Tn hao ny t l vi bnh
phng dng chy qua roto, stato -> ph thuc vo ti -> Tn hao thuc loi tn hao bin
i, chim t l ln trong P A : Vy P A = P A
khng i
+ P A
bin i
. Chnh P A sinh ra nhit
lng t nng ng c lm t
0
ng c tng ln. Nu ng c khng trao i nhit vi
mi trng xung quanh th t
0
tng mi nnu ng c lm vic lu di. Thc t, nhit
lng to ra mi trng ngoi qua mt ngoi ng c lm hn ch s pht nng . Sau
mt thi gian lm vic, t
0
ng c khng tng na m t tr s n nh. Lc , nhit
lng ta ra mi trng trong mt n v thi gian bng nhit lng sinh ra trong ng
c. l trng thi cn bng ng v nhit ca ng c:
4.1.2.2. Cc phng trnh cn bng nhit:
Gi thit ng c l mt vt th ng nht, nhit ging nhau mi im v dn
truyn nhit tc thi (h s dn nhit rt ln). Nhit lng sinh ra ng c trong thi
gian dt l: P A dt (J), nhit lng ny chia lm hai phn: Phn nhit lng lm cho ng
c nng ln l C.dt (C: Nhit dung ca ng c, tc l nhit lng cn thit lm cho ng
c nng ln 1
0
c (J/
0
C)), t: Nhit sai (nhit chnh lch gia ng c v mi trng(
0
C).
). Phn nhit lng t ng c to ra mi trng trong khong dt: A. t. dt (A: H s to
nhit, nhit lng m ng c to ra mi trng trong 1 n v thi gian khi chnh lch
gia nhit ng c v nhit mi trng l1
0
C(w/
0
C)); A ph thuc vo iu kin
lm mt ca ng c, nu lm mt tt th A ln.
- 80 -
Vy, phng trnh cn bng nhit: P A .dt = Cdt + Atdt (1).
Dng phng php phn ly bin s, gii (1) vi t, iu kin u: t=0, t= t
b
ta c
nghim: t=t

(1 - e
-t/u
)(2).
t

=
A
P A
: Nhit sai n nh ; u: Hng s thi gian t nng : u=
A
C
(thc cht,
nghim l: t = t

+ (t
b
- t

). e
-t/u
, nhng ti t = 0 c t
bd
= 0: t
0
ng c = t
0
mi trng)
=> t= t

(1 - e
-t/u
).
y l phng trnh biu din ng cong pht nng ca ng c.
Khi ang lm vic vi mt nhit sai no , nu ct ng c khi ngun in th
ng c s ngui dn. Lc ny, nguyn nhn sinh ra nhit ca ng c ch cn l lng
mt mt do ma st rt nh nn xem nhit lng pht ra: Q=0
(t

=0) => t= t
b
.e
-t/u
.
y l phng trnh biu din ng cong ngui lnh ca ng c.
Ch : t
b
trong qu trnh ngui lnh chnh l t

trong qu trnh pht nng. T , ta xy

dng c ng cong pht nng v ngui lnh:
4.2. Cc ch lm vic ca ng c in:
tin hnh chn cng sut ng c in da theo ch nhit ca ng c,
ngi ta phn loi cc ch lm vic ca ng c:
4.2.1. Ch lm vic di hn:
- Ch ny ng c lm vic c ph ti
trong mt thi gian di. Do , khi lm vic, ng
c c nhit t ti gi tr n nh. Trong ,
nhit sai ca ng c cng t ti tr s n nh.
VD: ng c lm vic ch di hn l
cc ng c ko qut gi, bm nc, my nn kh.
Gin ph ti v ng cong nhit sai ca ng c nh hnh v.
4.2.2. Ch lm vic ngn hn:
ng c lm vic c ph ti trong 1 thi gian
ngn. Nhit sai ca ng c cha t ti tr
s n nh th mt ph ti, thi gian ngh ca
ng c rt di, nhit sai ca ng c
gim xung bng nhit sai ban u.
VD: ng c ng, m ca p nc, ng c
trong cc c cu nng h x ngang, nm cht x
- 81 -
cc my ct gt kim loi ln (Tin ng, phay
ging, bo ging). Gin ph ti, ng
cong nhit sai nh hnh bn:
4.2.3. Ch lm vic ngn hn lp li.
Thi gian lm vic c ph ti v thi gian ngh
xen k nhau. Cc khong thi gian ny tng
i ngn. trong thi gian lm vic: t
lv
, nhit
sai ca ng c cha t ti tr s n nh
th mt ph ti.Trong thi gian ngh, nhit
sai ng c gim nhng cha v tr s c th
li c ph ti, nhit sai li tng ln. Qu trnh
c th m lp li, cui cng, nhit ng
c dao ng xung quanh mt nhit n
nh trung bnh t
tb
no gia t
max
v t
min
.
VD: Cu trc, my hn, cn trc
Ch ny c c trng bi h s thi gian ng in tng i:
c % = % 100 % 100 =
+
ck
lv
ng lv
lv
T
t
t t
t
. Cc tr s tiu chun ca c % l: 15%; 25%; 40%; 60%.
4.3. Cc bc chn cng sut ng c.
4.3.1. Cc ch tiu chn ng c in.
Chn ng c in phi m bo hai mt: Kinh t v k thut.
4.3.1.1. V mt k thut:
- ng c c chn phi c cp in p ph hp vi ngun.
- ng c phi thch ng vi mi trng lm vic (kh ro, m t, sch s hoc bi bn,
nng hoc lnh).
- ng c c chn phi tho mn iu kin pht nng (iu kin c bn nht), sao cho
khi lm vic bnh thng hoc khi qu ti cho php, t
0
ng c khng c vt qu t
0

cho php.
- ng c phi m bo tc yu cu, xem c hay khng iu chnh tc , c cp hay
v cp.
- Phi m bo iu kin khi ng tt theo yu cu ph ti.
4.3.1.2. V mt kinh t.
ng c in c chn phi lm vic vi hiu sut kinh t cao, vn u t r chi
ph vn hnh, bo qun v sa cha thp, s dng ht cng sut ng c.
4.3.2. Cc bc chn cng sut ng c.
- 82 -
ng c in mun ko c c cu sn xut cn phi sn ra mt mmen M

c
kh nng khc phc c cc mmen sau: Mmen ph ti c cu sn xut: M
pt
; Mmen
khng ti M
0
; Mmen ng M
g
, ngha l M

>M
pt
+ M
0
+ M
g
. Mun tm c M

cn
c cc iu kin ban u v cc bc tnh ton.
4.3.2.1. iu kin ban u.
- Phi c biu ph ti c cu sn xut: M
c
= f
1
(t) hoc P
c
= f
2
(t) hoc nhit lng tiu
hao Q= f
3
(t) hay dng in I= f
4
(t).
- Phi c biu bin thin tc trong qa trnh lm vic: n= f
5
(t) hoc e = f
6
(t). Gi
thit biu cho nh hnh v trang bn.
4.3.2.2. Cc bc tnh ton.
Trc ht cn c vo biu ph ti tnh: Mc = f(t), tnh mmen trung bnh theo biu
thc:

=
=
=
n
i
i
n
i
i i
tb
t
t M
M
1
1

Sau , chn s b ng c c M
m
> M
tb
.
- Tnh mmen ng: M
g
( xut hin trong qu trnh qu : M, hm, o chiu quay
ng c v.v): o
e
tg J
dt
d
J M M M
ht ht c g
= = =
J
ht
: Mmen qun tnh ca h thng quy i v u trc ng c.
- V biu M
g
= f(t) nh hnh v.
- V biu ph ti ng ca h thng nh hnh v: M
cg
= M
pt
+ M
o
+ M
g
- Da vo biu ph ti ng, kim tra kh nng qu ti ca ng c theo iu kin:

M
. M
m
> M
max

Trong : M
m
: M men nh mc ca ng c chn s .
M
max
: M men max trn biu ph ti.

M
: Bi s mmen (h s qu ti).
- Kim tra li sut ng c theo iu kin pht nng. Nu kim tra khng tho mn =>
Chn li ng c.
4.4 . Chn cng sut ng c cho nhng truyn ng khng iu chnh tc .
chn cng sut ng c, ta cn phi bit th ph ti M
c
(t) v P
c
(t) quy i
v trc ng c v gi tr tc yu cu. T th ph ti, chn s b cng sut ng c,
tra s tay cc tham s, t , xy dng th ph ti chnh xc. Sau , tin hnh kim
nghim ng c chn.
4.4.1. Chn ng c lm vic di hn.
- 83 -
i vi ph ti di hn, c loi khng i, c loi bin i.
4.4.1.1. Ph ti di hn khng i:
ng c cn chn phi c cng sut nh mc ln hn cng sut yu cu: P
m
P
c

v tc nh mc ph hp vi yu cu. Thng th chn P
m
= (1 1,3)P
c
. Trong
trng hp ny, vic kim nghim ng c n gin, khng cn kim nghim qu ti v
mmen, nhng cn phi kim nghim iu kin khi ng v pht nng.
4.4.1.2. Ph ti di hn bin i:
chn c ng c phi xut pht t th ph ti, tnh ra gi tr trung bnh ca
mmen hoc cng sut:

=
=
=
n
o i
i
n
o i
i i
tb
t
t M
M
.
;

=
i
i i
tb
t
t P
P
.

ng c chn phi c: M
m
= (1 1,3).M
tb

P
m
= (1 1,3).P
tb
iu kin kim nghim: Kim nghim v pht nng, khi ng, qu ti v mmen.
4.4.2. Chn cng sut ng c cho ph ti ngn hn lp li.
Biu ph ti nh hnh v: Sau 1 thi gian, nhit sai ng c s n nh bin
thin trong khong t
min
, t
max
. Tng t nh trng hp ph ti ngn hn, ta c th chn
ng c di hn lm vic vi ph ti ngn hn lp li hoc chn ng c chuyn dng
ngn hn lp li.
4.4.2.1. Chn cng sut ng c di hn lm vic vi ph ti ngn hn lp li.
Thng ng c di hn c chn:
P
m
s P
lv

H s qu ti v nhit:
o =
max
t
t
od
dm
lv
P
P
=
A
A

T ng cong pht nng, ta c o =
v t
v t
od
lv
lv
e
e
/
' /
max
1
1

=
c
t
t

Trong : v: Hng s thi gian pht nng
A
C
= u ;
o lv
lv
v
v
t
t
=
+
= |
|
c ; '
|: H s xt n iu kin lm mt b xu i trong thi gian ngh t
0
. (| = 0,5: ng c
mt chiu, | = 0,25: ng c KB).
- 84 -
Da vo th ph ti, xc nh P
lv yu cu
, t
lv,
t
o
t chn s b cng sut ng c c
v v v
o
ri tnh c

v suy ra o. Dng phng php tnh lp sao cho:

dm
lv
P
P
A s
A
o

4.4.2.2. Chn cng sut ng c ngn hn lp li cho ph ti ngn hn lp li.
ng c ngn hn lp li c ch to chuyn dng, bn c kh tt, qun tnh
nh, kh nng qu ti ln (t 2,53,5), ng thi ch to chun vi c% = 15%; 25%;
40%; 60%.
ng c c chn cn tha mn hai iu kin:
+ P
m
chn P
lv
.
+ c%
m
chn ph hp vi c%
lv
.
Trng hp cha ph hp th hiu chnh li P
m
theo cng thc:
P
mchn
P
lv
.
dmchon
lv
%
%
c
c

Ch : Trng hp ph ti bin i th phi dng cng thc cc i lng ng tr:
P
t
=

i
i i
t
t P
2
;

+
=
io i
i
dt
t t
t
% c
Sau kim tra qu ti v mmen, mmen khi ng v pht nng.
4.5. Chn cng sut ng c cho truyn ng c iu chnh tc .
tnh chn cng sut ng c trong trng hp ny, cn phi bit cc yu cu c
bn:
+ c tnh ph ti: P
yu cu (e)
; M
yu cu(e)
; th ph ti: P
c
(t); M
c
(t); e(t).
+ Phm vi iu chnh tc : e
max
, e
min

+ Loi ng c (mt chiu hoc xoay chiu) d nh chn.
+ Phng php iu chnh v BB trong h thng truyn ng cn nh hng trc.
Nh vy, tnh chn cng sut ng c ta phi bit ph ti. Trong nhiu trng hp,
ph ti rt khc nhau. Ta c th chia thnh hai nhm.
+ Nhm 1: mi tc , iu chnh M
c
= const, cng sut cn t l bc 1 vi tc .
+ Nhm 2: mi tc , iu chnh cng sut khng i (P
c
= const), cn M
c
t l nghch
vi tc :
e
o
c
P
M =
i vi ng c in, cc phng php iu chnh tc theo ti cho php c chia hai
nhm:
- 85 -
+ Nhm 1: iu chnh tc vi mmen cho php ca ng c khng bin i mi tc
, thng gi l cc phng php iu chnh tc c mmen cho php khng i, R
p
t
l bc nht vi e.
Cc phng php ny thng c thc hin bng cch thay i in p hoc R
p
mch
phn ng ca ng c in mt chiu KTL, thay i R
p
mch rtor hoc s i cc
CKB.
+ Nhm 2: iu chnh tc vi P
cp
= const;
e
cp
cp
P
M = , thc hin bng cch gim
|(CMC) hoc thay i s i cc (1 s trng hp CKB).
4.5.1. Chn cng sut ng c cho truyn ng iu chnh tc c: M
c
=const
4.5.1.1. Trng hp: M
cp
= const
ng c chn phi c: M
m
= M
c

e
m
= e
max
(iu chnh tc thp hn tc c bn)
P
m
= M
m
.e
m
= M
c
e
max
= P
cmax
.
4.5.1.2. Trng hp: P
cp
= const
ng c chn phi c: P
m
= P
cmax
=M
c
e
max

e
m
= e
min
(iu chnh n>n
cb
do P
cp
= const)
M
m
= D M M
P P
c
mim
c
c
dm
dm
.
max
min
max
= = =
e
e
e e

Cho thy: Nhng truyn ng yu cu M
c
= const, nu chn ng c theo phng php
iu chnh tc c: P
cp
= const (khng ph hp yu cu ca ti) => M
m
= D.M
c
=>
Tng kch thc, gi thnh ng c.
4.5.1.3. Chn cng sut ng c c P
c
= const.
* P
cp
= const: Ph hp vi yu cu ph ti.
Yu cu: P
m
= P
c

M
m
=
dm
e
dm
P

Ring CMCKTL: P
cp
= const (thc nghim vi n>c
cb
bng cch +|)
Yu cu chn: e
m
= e
min

M
m
=
max
min
c
c
M
P
=
e

* M
cp
= const (khng ph hp vi yu cu ti)
Yu cu chn: M
m
= M
cmax

- 86 -
Vi
min
max
e
c
c
P
M =
M
cp
= const => thc hin vi e < e
cb
th phi chn:
e
m
= e
max

P
m
= M
m
. e
m
= P
c
. D P
c
.
min
max
=
e
e


Cu hi n tp :
Cu 1 th ph ti v ngha ca th ph ti
Cu 2 Cc ch lm vic ca ng c in trong h truyn ng in theo th ph ti
Cu 3 Cc bc chung tnh chn cng sut ng c in cho h truyn ng in
Cu 4 Cc bc tnh chn cng sut ng c in cho h truyn ng in khng iu
chnh tc
Cu 5 Cc bc tnh chn cng sut ng c in cho h truyn ng in c iu chnh
tc




















- 87 -
Chng 5
MT S H TRUYN NG IU CHNH THNG DNG
Mc tiu : Trang b cho sinh vin kin c bn v h tuyn ng in thng dng ng dng
trong cc my trang b in v cc dy chuyn in cng nghip
Ti liu tham kho : Bi Quc Khnh (2002), Gio trnh Truyn ng
in,NXBKHKT
5.1. H truyn ng in mt chiu :
5.1.1. H my pht ng c ( F- ) :
5.1.1.1. Cu trc h F - v cc c tnh c bn :
Trc y, h thng My pht - ng c mt chiu l mt h truyn ng in
iu chnh tt nht. iu chnh tc ng ng c rt linh hot v thun tin. Tuy nhin h
thng dng nhiu my in quay nn cng knh, khi lm vic gy n, rung, nn i hi
phi c nn mng vng chc. S nguyn l nh hnh 5.1.

Hnh 5.1: iu chnh tc ng c Ml dng my pht.

Coi mch t my pht cha bo ho, nn ta c:
E
F
= K
F
. |
F
. e
F
= K
F
. e
F
. C.i
F
(4-1)
Trong : K
F
- h s kt cu ca my pht,
C = A|
F
/A i
KF
- h s gc ca c tnh t ho
Nu dy qun c cp bi ngun p l tng th:
i
KF
= U
KF
/r
KF

- 88 -
C th coi gn ng MF DC kch t c lp l b K tuyn tnh vi:
E
F
= K
F
.U
KF

Nu t: R = R

+ R
F

Phng trnh c tnh c khi iu chnh tc dng my pht:
M
K
R
U
K
K
KF
F
.
) (
.
2
| |
e =

) (
) ; (
0
KD
KD KF
U
M
U U
|
e e =
5.1.1.2. Ch lm vic ca h F - .
* Gc phn t I, III: ch ng c.

Hnh 5.2: c tnh c h F - trong ch ng c.
E E
F
> e e >
0

Cng sut in t ca MF v C:
P
F
= E
F
.I > o
P

= E.I < o
P
c
= M.e > o
Cc biu thc ny ni ln rng nng lng c vn chuyn thun chiu t ngun
my pht ng c ti.
* Ch hm ti sinh: Gc phn t II, IV.
- 89 -

Hnh 5.3: c tnh c h F - trong ch hm ti sinh.
Lc ny do
0
e e > nn
E
>
EF
, mc d E, E
F
mc xung i nhng dng phn
ng li chy ngc li t ng c v my pht lm cho mmen quay ngc chiu tc
quay. Cng sut in t ca my pht, cng sut in t v cng sut c hc ca ng c
l:
P
F
= E
F
.I < o
P

= E.I > o
P
c
= M.e > o
Ch do dng in i chiu m nng lng c vn chuyn theo chiu t ti
ng c my pht ngun, my pht F v ng c i chc nng cho nhau. Hm
ti sinh trong h F - c khai thc trit khi gim tc , khi hm m o chiu
quay v khi lm vic n nh vi ti c tnh cht th nng.
* Ch hm ngc:
- 90 -

Hnh 5.4: c tnh c h F - trong ch hm ngc.
Vng hm ngc ca ng c trong h F - c gii hn bi c tnh hm ng
nng v trc mmen. Sc in ng E ca ng c tr nn cng chiu S my pht hoc
rto b ko quay ngc bi ngoa lc ca ti th nng, hoc do chnh s my pht o
du.
Biu thc tnh cng sut s l:
P
F
= E
F
.I > o
P

= E.I > o
P
c
= M.e < o
Hai ngun s E v E
F
cng chiu v cng cp cho in tr mch phn ng to nhit
nng tiu tn trn .
5.1.1.3. c im h F - .
c im ca h F - l iu chnh tc rt linh hot, ng c c th t ng
chuyn i qua cc ch lm vic khi thay i tc hoc o chiu tc . V d ng
c ang lm vic ti im A, khi o chiu kch t my pht F (Mc = const) th ng c
s chuyn dn t ch ng c thun (A) sang hm ti sinh, hm ngc, khi ng
ngc v s lm vic xc lp im B (ch hm ti sinh).
Khi iu chnh E
F
th s thay i c tc ng c e s e
cb
; khi o chiu i
ktF
th
o chiu c E
F
v nh vy o chiu c e.
Nu kt hp iu chnh v o chiu t thng ca ng c th s iu chnh v o
chiu c tc ca ng c e > e
cb
.
- 91 -
Nh vy, kt hp iu chnh i
ktF
v i
kt
th s iu chnh c tc ng c e > e
cb

v e s e
cb
(c 2 vng tc ).
Nhc im ca h:
- S dng nhiu my in quay nn hiu sut thp (khng qu 75%), cng knh, tn
din tch lp t, gy n ln.
- Cng sut t my ln.
- Vn u t ban u cao.
- Kh iu chnh su tc do MF c t d, c tnh t ho c tr.
5.1.2. H Chnh lu - ng c ( CL-, hoc T- ) :
* Khi ta dng cc b chnh lu c iu khin - hay l cc b chnh lu dng
thyristor lm b ngun mt chiu cung cp cho phn ng (hoc I
KT
) ng c in mt
chiu, ta cng gi l h T - .
* Tu theo yu cu T m dng cc s CL:
- S pha: 1; 3; 6;..
- S ni: tia, cu, i xng, khng i xng.
- S nhp: s xung p mch trong mt chu k in p ngun (p).
- Khong iu chnh: v tr c tnh ngoi trn mt phng [U
d
,I
d
].
- Ch nng lng: CL, nghch lu ph thuc.
- Tnh cht dng ti: lin tc, gin on.
* V d mt h T- :
S nguyn l:

a) b)
Hnh 5.5: a) S ni dy. b) S thay th.
Ch dng lin tc: E
d
= E
d0
.coso
- 92 -

Hnh 5.6: th thi gian ch dng lin tc
Do chnh lu hnh tia 3 pha nn p = 3:
o
t
cos .
2
3 3
2m d
U E =
Nn:
m d
U E
2 0
.
2
3 3
t
=
c tnh iu chnh:

Hnh 5.7: c tnh iu chnh
Gi tr trung bnh dng CL:

Dng CL chnh l dng phn ng ng c nn t s thay th:

- 93 -

Hnh 5.8: S thay th
Ta c:

cng c tnh c:

K
dm
X R
K
+
=
2
) ( |
|

Tc khng ti gi tng:

dm
d
K|
o
e
cos
0
0
E
=
.

Hnh 5.9: c tnh c ca h T - .
Ch dng dng gin on:
- 94 -
vng dng in gin on, h s c thm mt lng st p nn ng c tnh
iu chnh dc hn tc khng ti l tng thc e
0
s ln hn tc khng ti l tng
gi tng e
0

Vng dng in gin on b gii hn bi mt na ng elip vi trc tung. Vng
ny HT lm vic khng n nh.
Thc t tnh ton h T - ch cn tnh bin gii hn, l khi: = 2t/p; = 0 bi
phng trnh:

Vi:
m
blt
U
E
2
= c
m
e
blt
U
L I
I
2
*
. .e
=
5.1.3. H xung p ng c ( XA- ) :
5.1.3.1. iu chnh xung p n (Loi A: ti R, L, E).


- 95 -

Hnh 5.10: Nguyn l lm vic ca b XA loai A.
Ch :
+) Nu S thng lin tc (t

= T) th dng phn ng khng i, c gi tr:

I = I
max
= I
min
=
R
E U
N


+) Nu thi gian thng ca S gim n gi tr ti hn no t

= t
gh
th I
min
= 0 v
HT chuyn sang lm vic ch dng gin on. Ti trng thi blt v vng gin on:
I
max
= ( )
u d
T t N
e
R
E U
/
1

Do yu cu ng ngt cao (200 300Hz) nn kho S thng l kho bn dn. Ta
c s :

Hnh 5.11: S nguyn l kho S trong XA n.
5.1.3.2. c tnh c.
Trong ch dng lin tc: t
x
= T

N N
d
D
U U
T
t
U . = =

I
K
R
K
U
u N
| |

e =
.

- 96 -
Trong ch gin on: t
x
< T

Vi
u
T
T
= o

a) b)
Hnh 5.12: a) c tnh iu chnh. b) c tnh c
5.2. H truyn ng in xoay chiu :
5.2.1. iu khin dng b bin tn :
5.2.1.1. Cu trc b bin tn gin tip :
Hin nay trong cc dy chuyn sn xut cng nghip c s dng ng c in xoay
chiu, c bit l cc ng c khng ng b r to lng sc. Vic iu chnh tc v
khi ng hu ht u c s dng cc b bin tn. Trong ph bin l cc b
bin tn gin tip.
Cu trc c bn ca b bin tn gin tip nh cho trn hnh 5.13










5.2.1.2. S nguyn l mch lc :
S nguyn l mch lc ph bin ca hu ht cc b bin tn trn th trng
c cho trn hnh 5.14
Hnh 5.13 S cu trc BBT gin tip
- 97 -











5.2.2. H thng n nh in p my pht in ng b :
n nh in p u ra ca my pht in ng b mt cch t ng l mt trong
cc yu cu c bn ca iu khin t ng h thng my pht in, trong c my pht
ng b
T l thuyt my in ch ra rng, iu khin v gi n nh in p my
pht in ng b, ngi ta dng phng php iu chnh dng in kch t
5.2.2.1. S cu trc tng qut :
Trn hnh 5.15 ch ra s khi tng qut n nh in p my pht in xoay
chiu












Trong : B bin i c th l b chnh lu Thyristo hoc b bm p
5.2.2.2. Mt s s thc hin :
Trn hnh 5.16 ch ra mt s phng n thc hin h thng t ng n nh in p
my pht in xoay chiu









Hnh 5.14 S nguyn l b bin tn gin tip
Hnh 5.15 S cu trc h thng n nh in p my pht
- 98 -

Hnh 5.16 Mch lc n p my pht :
a,b Dng b chnh lu Thyristor
c,d Dng b bm p

Cu hi n tp
Cu 1 Phn tch hot ng v nu cc c im, ng dng ca s h thng F-
Cu 2 Phn tch hot ng v nu cc c im, ng dng ca s h thng T-
Cu 3 Phn tch hot ng v nu cc c im, ng dng ca s h thng XA-
Cu 4 So snh cc h F-, T-, XA-
Cu 5 Nu cc u im c bn ca phng php iu khin tn s iu khin ng c
khng ng b
Cu 6 Phn tch hot ng ca s cu trc tng qut n nh in p my pht xoay
chiu






Re