2

Izdava: REZ Regionalna razvojna agencija za regiju Centralna BiH

Za izdavaa: gica. Amela Malibegovi
Autor: Grupa autora
Recezent: mr sci. Ismar Alagi dipl.in.ma.
DTP: Minex Trade
tampa: Minex Trade
Tira: 100 kom
Godina: 2006.
Ova studija izvodljivosti je tampana uz finansijsku podrku organizacije Sida (Swedish
International Development Agency).
3
Sadraj
Pregled tabela ............................................................................................................................. 6
Pregled slika ............................................................................................................................... 8
1. UVOD.................................................................................................................................. 10
2. CILJ STUDIJE..................................................................................................................... 12
a) Komercijalna odrivost ................................................................................................ 12
b) Smanjenje nezaposlenosti ............................................................................................ 12
c) Ouvanje okoline ......................................................................................................... 12
2.1 Zadaci ............................................................................................................................. 13
3. METODOLOGIJA............................................................................................................... 14
3.1 Kvantitativno istraivanje .............................................................................................. 14
3.1.1. Uzorak za kvantitativno istraivanje...................................................................... 15
3.2 Kvalitativno istraivanje ................................................................................................ 17
3.2.1. Uzorak za kvalitativno istraivanje........................................................................ 17
3.3 Provoenje istraivanja .................................................................................................. 19
4. IZVRNI SAETAK........................................................................................................... 20
4.1 Analiza trenutnog trita ................................................................................................ 20
4.2 Analiza primarnih izvora snabdijevanja......................................................................... 22
4.3 Upravljanje drvnim otpadom......................................................................................... 23
4.4 Logistika prije proizvodnje ............................................................................................ 25
4.5 Proizvodni proces........................................................................................................... 26
4.6 Post-proizvodna logistika............................................................................................... 27
5. VLADINA/SEKTORSKA POLITIKA I LEGISLATIVA.................................................. 28
A) ZNAAJNI PROPISI O ZATITI OVJEKOVE OKOLINE.................................. 29
B) BOSNA I HERCEGOVINA: ...................................................................................... 30
C) FEDERACIJA BiH: .................................................................................................... 30
D) VAEI ZAKONSKI AKTI U UMARSTVU ........................................................ 31
5.1 Obiljeja sektora............................................................................................................. 36
5.2 Strane ukljuene u proces............................................................................................... 37
5.3 Trenutni problemi u domenu iskoritavanja drvnog ostatka.......................................... 37
6. ANALIZA SNABDIJEVANJA/ POTRANJE................................................................... 38
6.1 Analiza trenutnog trita ................................................................................................ 40
a) Naini koritenja goriva od drvne mase u Evropi ........................................................ 40
b) Procjena domaeg trita ............................................................................................. 42
c) Potranja za proizvodima od drvnog ostatka u Evropi ................................................ 43
d) Potranja u pogledu konkurentnosti briketa i peleta.................................................... 45
6.2 Uporedne karakteristike raznih vrsta goriva .................................................................. 48
a) Stavovi potroaa prema industriji bio goriva ............................................................ 50
7. ANALIZA PRIMARNIH IZVORA SNABDIJEVANJA.................................................... 51
7.1 Pregled trenutne situacije u regiji Centralna BiH u ovom sektoru................................. 51
7.2 umski resursi ................................................................................................................ 51
7.3 Bruto posjeena masa (krupno drvo) za period 2002. 2004. godina u m3................. 52
7.4 Korisni umski otpad...................................................................................................... 53
7.5 Pregled izvora drvnog ostatka u primarnoj preradi ........................................................ 53
7.6 Drvni ostatak iz industrije prerade drveta ...................................................................... 54
7.7 Trenutni nain iskoritavanja ......................................................................................... 54
7.8 Efikasnost proizvodnje toplotne energije od drvnog ostatka ......................................... 55
7.8.1 Trenutna situacija u regionu u domenu proizvodnje toplotne energije od drvnog
ostatka............................................................................................................................... 56
8. UPRAVLJANJE OTPADOM.............................................................................................. 57
4
8.1 Vrste drvnog ostatka....................................................................................................... 57
a) Korisni umski drvni ostatak........................................................................................ 57
b) Drvni ostatak koji nastaje u primarnoj preradi drveta ................................................. 57
c) Drvni ostatak koji nastaje u finalnoj preradi drveta..................................................... 57
d) Ostali drvni otpad......................................................................................................... 58
8.2 Trenutne koliine drvnog ostatka iz primarne i finalne proizvodnje ............................ 58
8.3 Problematika prikupljanja drvnog ostatka...................................................................... 59
8.4 Prijedlozi organizacije firmi radi lakeg iskoritavanja drvnog ostatka ........................ 61
a) Varijanta 1.................................................................................................................... 61
b) Varijanta 2.................................................................................................................... 62
9. LOGISTIKA PRIJE PROIZVODNJE................................................................................. 63
9.1. Potrebna logistika.......................................................................................................... 63
9.2.Take skladitenja .......................................................................................................... 64
9.3. Najisplativiji sistem logistike........................................................................................ 64
9.4. Trokovi nabavke materijala potrebnog za proizvodnju briketa................................... 65
9.5. Trokovi nabavke materijala potrebnog za proizvodnju peleta .................................... 65
9.6. Iskoritavanje umskog drvnog ostatka......................................................................... 65
10. NAINI ISKORITAVANJA DRVNOG OSTATKA..................................................... 66
11. POST-PROIZVODNA LOGISTIKA ............................................................................... 67
11.1 Briket ............................................................................................................................ 68
a) Transport briketa .......................................................................................................... 68
11.2. Pelet ............................................................................................................................. 69
12. REZULTATI STUDIJE.................................................................................................... 71
12.1 Znaaj potencijalnog projekta i projektne aktivnosti ................................................... 71
12.2 Prijedlog iskoritavanja drvnog ostatka u regionu....................................................... 71
12.3 Koliine drvnog ostatka u regionu ............................................................................... 71
12.4 Trenutni nain iskoritavanja drvnog ostatka po kategorijama.................................... 71
12.5 Pregled trenutne proizvodnje briketa i peleta u regionu .............................................. 72
12.6 Pregled iskazanih interesovanja za nabavku opreme ................................................... 72
12.7 Iskoritavanje vikova drvnog ostatka ......................................................................... 75
12.8 Iskoritavanje vikova drvnog ostatka iz primarne i sekundarne proizvodnje............. 76
12.9 Prijedlog iskoritavanja drvnog ostatka koji ostaje u umama .................................... 77
12.10 Mikrolokacije pogodne za implementaciju projekta.................................................. 78
a) Proizvodnja briketa ...................................................................................................... 79
b) Proizvodnja peleta........................................................................................................ 80
c) Proizvodnja eterinih ulja ............................................................................................ 82
12.11. Potrebna sredstva za ostvarenje pokazatelja studije.................................................. 82
12.12 Efekti u zapoljavanju................................................................................................ 83
a) Proizvodnja briketa i peleta.......................................................................................... 83
b) Proizvodnja eterinih ulja ............................................................................................ 84
12.13. Prijedlog finansiranja projekata ................................................................................ 84
a) Finansiranje uz pomo obezbjeenja zalonog fonda.................................................. 85
b) Finansiranje putem komercijalnih kredita banaka ....................................................... 86
c) Finansiranje putem lizinga ........................................................................................... 86
12.14. Efekti odrivosti ........................................................................................................ 87
12.14.1. Proizvodnja briketa i peleta................................................................................ 87
12.14.2. Proizvodnja eterinih ulja................................................................................... 89
12.14.3. Uporedne cijene energenata ............................................................................... 89
12.15. Ekoloki aspekti ........................................................................................................ 89
12.15.1. Proizvodnja bio-obnovljivih goriva i njihova upotreba ..................................... 90
5
12.15.2. Proizvodnja eterinih ulja................................................................................... 90
12.15.3. Nelegalne deponije drvnog ostatka .................................................................... 90
12.16. Procedura implementacije......................................................................................... 91
12.16.1. Organizacija mini-klastera i udruenja .............................................................. 91
12.16.2. Odreivanje vrste tehnologije koja e se implementirati ................................... 92
12.16.3 Odabir adekvatne tehnologije.............................................................................. 92
12.16.4 Naini finansiranja .............................................................................................. 93
12.16.5. Kupovina opreme i instalacija............................................................................ 93
12.16.6 Proizvodnja i plasman ......................................................................................... 93
12.16.7. Uloga i pozicija Regionalne razvojne agencije.................................................. 94
a) Organizacija klastera.................................................................................................... 94
b) Obezbjeivanje fondova za nabavku opreme .............................................................. 94
c) Ostale mogunosti ........................................................................................................ 94
13. ZAKLJUCI ...................................................................................................................... 95
14. SPISAK LITERATURE .................................................................................................. 106
6
Pregled tabela
Tabela 5.1 Najuobiajeniji koriteni standardi zajedno sa novom CEN klasifikacijonim
sistemom za pelete i brikete. (Izvor: www.pelletcentre.info ) .................................................. 33
Tabela 5.2 Karakteristike kvaliteta bio-goriva. (Izvor: www.pelletcentre.info ). .................... 33
Tabela 5.3 Poreenje pelet standarda u razliitim dravama. (Izvor: Industrial Network on
Wood Pellets, 2000). ................................................................................................................ 34
Tabela 5.4 Klasifikacija peleta kao goriva. (Izvor: SS 18 71 20). ........................................... 35
Tabela 5.5 Klasifikacija briketa kao goriva. (Izvor: SS 18 71 21).......................................... 35
Tabela 6.1 Pregled broja uesnika na europskom tritu peleta prema razliitim kategorijama
navedenim u legendi, 2005. godina (Izvor: Baza podataka, European Pellet Centre,
www.pelletecentre.info ). ......................................................................................................... 39
Tabela 6.1.1 Proizvodnja primarne energije iz drveta u dravama Europske unije (EU-15),
izraena u milionima toe. (Izvor: EurObservER 2004). ......................................................... 41
Tabela 6.1.2 Pregled kapaciteta proizvodnje zavisno od vrste i mogunosti instalirane opreme
.................................................................................................................................................. 43
Tabela 6.1.4 Dodatni trokovi za izvoz peleta, izraeno u EUR/toni....................................... 45
Table 6.1.5 Trokovi proizvodnje i cijene peleta proizvedenih u Italiji. (Izvor: ETA-
Renewable Energies, 2004)...................................................................................................... 45
Tabela 6.1.6 Cijene vrstih biolokih goriva (Domae trite)............................................... 48
Tabela 6.1.7 Cijene vrstih biolokih goriva (Inostrano trite). ............................................ 48
Tabela 6.2.1 Usporedni prikaz kalorine moi pojedinih goriva ............................................ 48
Tabela 6.2.2 Poreenje kalorine vrijednosti briketa i lo ulja............................................... 49
Tabela 6.2.3 Uporedne karakteristike izmeu peleta i lo ulja................................................ 49
Tabela 6.2.4 Isplativost upotrebe briketa i peleta u poreenju sa klasinim ogrjevnim drvetom
.................................................................................................................................................. 50
Tabela 7.2.1 Pregled participacije vrsta drvea u regionu. ................................................... 52
Tabela 7.3.1 Godinji prosjek sjee po kantonima. ................................................................ 52
Tabela 7.4.1 Trenutne koliine drvnog ostatka u umama u regionu Centralna BiH............. 53
Tabela 7.6.1 Koliine drvnog ostatka u regiji......................................................................... 54
Tabela 7.6.2 Ukupna koliina drvnog ostatka u regionu Centralna BiH u m
3
........................ 54
Tabela 7.7.1 Trenutni nain iskoritavanja drvnog ostatka.................................................... 55
Tabela 7.7.2 Oprema za iskoritavanje drvnog ostatka u regionu ......................................... 55
Tabela 8.1.1 Procentualne koliine drvnog ostatka u zavisnosti od mjesta prerade.............. 58
Tabela 8.2.1 Trenutne koliine drvenog ostatka po opinama ............................................... 59
Tabela 9.4.1 Kalkulacija trokova kupovine i prevoza repromaterijala.................................. 65
Tabela 9.5.2 Kalkulacija trokova kupovine i prevoza repromaterijala.................................. 65
Tabela 11.1.1 Kalkulacija cijena pijrevoza i njegov uticaj na cijenu briketa ........................ 69
Tabela 11.2.1 Kalkulacija cijena pijrevoza i njegov uticaj na cijenu peleta........................... 70
Tabela 12.4.1 Ukupna koliina drenog ostatka u regionu na godinjem nivou (m
3
)............... 72
Tabela 12.6.1 Broj zainteresovanih firmi za nabavku opreme za iskoritavanje drvnog
ostatka sa koliinama drvnog ostatka po opinama. ............................................................... 73
Tabela 12.6.2 Pregled zainteresovanih firmi u regionu za nabavku opreme ......................... 74
Tabela 12.7.1 Potencijala proizvodnja briketa i peleta od vikova drvenog ostatka u firmama
.................................................................................................................................................. 75
Tabela 12.7.2 Potencijalna proizvodnja briketa i peleta od drvenog ostatka koji ostaje u
umama..................................................................................................................................... 75
Tabela 12.7.3 Potencijalna proizvodnja eterinog ulja od umskog drvenog ostatka ........... 76
Tabela 12.8.1 Pregled mogue proizvodnje briketa i peleta od vikova drvnog ostatka........ 76
Tabela 12.9.1 Varijanta isplativosti investicije ako se kupuje kompletna sirovina ................ 77
Tabela 12.9.2 Broj moguih postrojenja u regionu ................................................................ 77
7
Tabela 12.9.3 Ukupni prihod od eterinog ulja iz pretpostavljenog broja postrojenja........... 77
Tabela 12.9.4 Ukupni trokovi proizvodnje za pretpostavljeni broj postrojenja.................... 78
Tabela 12.9.5 Planirana dobit u koliko se instalira planirani broj postrojenja...................... 78
Tabela 12.10.1 Pregled firmi koje imaju preduslove za pokretanje proizvodnje po opinama
.................................................................................................................................................. 78
Tabela 12.10.2 Stvarna kalkulacija koliina i potrebne opreme za proizvodnju briketa u
regionu. .................................................................................................................................... 79
Tabela 12.10.3 Finansijski efekti investicije. ........................................................................... 79
Tabela 12.10.4 Vrijeme isplativosti investicije za svaku od mikrolokacija. ........................... 80
Tabela 12.10.5 Stvarna kalkulacija koliina i potrebne opreme za proizvodnju peleta u
regionu. .................................................................................................................................... 80
Tabela 12.10.6 Finansijski efekti investicije. .......................................................................... 81
Tabela 12.10.7 Vrijeme isplativosti investicije za svaku od mikrolokacija. ........................... 81
Tabela 12.11.1 Okvirne cijene opreme za ostvarivanje planiranih pokazatelja..................... 82
Tabela 12.11.2 Ukupna isplativost investicije u regionu........................................................ 83
Tabela 12.12.1 Pokazatelji potencijalnog broja zaposlenih. .................................................. 83
Tabela 12.12.2 Pokazatelji stvarno potrebnog broja zaposlenih po mikrolokacijama. .......... 84
Tabela 12.12.3 Potencijalni broj zaposlenih u proizvodnji eterinih ulja.............................. 84
Tabela 12.13.1 Pregled banaka koje su intervjuisane u toku istraivanja. ............................. 85
Tabela 12.13.2 Pregled lizing kua koje su intervjuisane u toku istraivanja......................... 85
Tabela 12.14.3.1 Uporedni pokazatelji odnosa cijena i koliina energenata.......................... 89
8
Pregled slika
Slika 1.1 Struktura potronje energije u dravama EU-25, za 2002. godinu. (Izvor:
EUROSTAT, 2003). .............................................................................................................. 10
Slika 1.2 Prikaz nekih od vrsta biolokih goriva. (Izvor: www.pelletecentre.info )............ 11
Slika 3.1.1 Struktura u regionu. .......................................................................................... 15
Slika 3.1.2 Struktura u opinama. ........................................................................................ 15
Slika 3.1.3 Struktura po osnovnim djelatnostima................................................................. 16
Slika 3.1.4 Struktura organizacije firmi. ............................................................................. 16
Slika 3.1.5 Struktura po osnovu broja zaposlenih............................................................... 17
Slika 3.2.1 Struktura prema vrsti djelatnosti....................................................................... 17
Slika 3.2.2 Struktura po broju zaposlenih. .......................................................................... 18
Slika 3.2.3 Raspoloive i vlastite koliine drvnog ostatka. .................................................. 18
Slika 3.2.4 Mogunost proizvodnje bio goriva.................................................................... 19
Slika 4.1.1 Pregled glavnih faktora na tritu drveta (Izvor: Hillring B., Trends and Market
Effects of Wood Energy Policies, Department of Bionergy, Swedish University of
Agricultural Sciences, 2003). ............................................................................................... 20
Slika 4.2.1 Tok proizvoda, nusproizvoda i energije unutar industrije umarstva. (Izvor:
Biomasss-Green energy for Europe, European Commission, 2005). .................................. 23
Slika 4.3.1 Naini koritenja drveta. (Izvor: Biomasss-Green energy for Europe, European
Commission, 2005)............................................................................................................... 25
Slika 4.4.1 Prikupljanje drvnog ostatka u umi. (Izvor: E.V.A., Austrian Energy Agency,
2005)..................................................................................................................................... 26
Slika 4.5.1 Proces proizvodnje peleta. (Izvor: E.V.A., Austrian Energy Agency, 2005). .... 27
Slika 4.6.1 Oblici transporta peleta. (Izvor: www.pelletcentre.info, 2005.)....................... 28
Slika 5.1.1 Ciklus koritenja biomase. (Izvor: Altener, 2005). ............................................ 36
Slika 6.1 Faktori koji utiu na trgovinu peletima na podruju EU. ..................................... 38
Slika 6.2 Izvoz i uvoz vrstih biogoriva u Europi. (Izvor: Alakagnas, et al., 2002)............ 39
Slika 6.1.1 Relevantne organizacije u Europi za podruje peleta i briketa.(Izvor: Altener,
2004)..................................................................................................................................... 44
Slika 6.1.2 Glavni vedski proizvoai briketa, peleta i piljevine. (Izvor: Bergstrm, et al
2002)..................................................................................................................................... 46
Slika 6.1.3 Proizvoai peleta u Italiji. (Izvor: Corresponding author, Pellets in southern
Europe: The state of the art of pellets utilisation in southern Europe, New perspectives of
pellets from agri-residues, 2nd World Conference on Biomass for Energy, Industry and
Climate Protection, 10-14 May 2004, Rome, Italy). ............................................................ 47
Slika 6.1.4 Lokacije pogona za proizvodnju peleta u Finskoj 2002. (Izvor: OPET Finland,
Wood Pellets in Finland-technology, economy and market, OPET Report 5, Technical
Research Centre of Finland, Jyvskyla, 2002.) ................................................................... 47
Slika 6.2.1 Prikaz zapreminskih udjela pri procesu transformacije razliitih goriva.(Izvor:
Altener, 2005.)...................................................................................................................... 49
Slika 6.2.2 Prikaz polazne sirovine i gotovog proizvoda-biolokog goriva. (Izvor: E.V.A.,
Austrian Energy Agency, 2005............................................................................................. 51
Slika 7.4.1 Selekcija i transport razliitih proizvoda nakon eksploatacije ume. (Izvor:
Altener, 2005)....................................................................................................................... 53
Slika 7.7.1 Oblici drvene biomase: sjeka (lijevo), peleti (u sredini) i briketi (desno). (Izvor:
V. Butala, J. Turk, Lesna biomasa-neiskorieni domai vir energije, FEMOPET,
Ljubljana, Slovenija, 1998.). ................................................................................................ 55
Slika 8.3.1 Logistika prije proizvodnje. (Izvor: E.V.A., Austrian Energy Agency, 2005). .. 60
9
Slika 8.3.2 Traktorski prikljuak namijenjen za prikupljanje drvnog ostatka i mehanizacija
za izvlaenje trupaca. (Izvor: V. Butala, J. Turk, Lesna biomasa-neiskorieni domai vir
energije, FEMOPET, Ljubljana, Slovenija, 1998.).............................................................. 60
Slika 8.4.1 Sabirne take nakon eksploatacije ume. (Izvor: E.V.A., Austrian Energy
Agency, 2005)....................................................................................................................... 61
Slika 9.1 Transport drvenog ostatka do mikrolokacije predviene za prikupljanje. (Izvor: V.
Butala, J. Turk, Lesna biomasa-neiskorieni domai vir energije, FEMOPET, Ljubljana,
Slovenija, 1998.)................................................................................................................... 63
Slika 9.1.1 Skladitenje drvene biomase u automativanom skladitu. (Izvor: V. Butala, J.
Turk, Lesna biomasa-neiskorieni domai vir energije, FEMOPET, Ljubljana, Slovenija,
1998)..................................................................................................................................... 64
Slika 10.1 Prikaz nekoliko naina iskoritavanja drvenog ostatka. (Izvor:
www.pelletecentre.info)........................................................................................................ 66
Slika 10.2 ematski prikaz proizvodnje energije iz biomase. (Izvor: Biomasss-Green
energy for Europe, European Commission, 2005)............................................................... 67
Slika 11.1 Logistika u post-proizvodnji. (www.pelletecentre.info ) ..................................... 68
Slika11.1.1 Prikaz naina pakovanja briketa i peleta. (Izvor: www.pelletecentre.info)...... 69
Slika 11.2.1 Lanac proizvodnje i upotrebe peleta. (Izvor: OPET Finland, Wood Pellets in
Finland-technology, economy and market, OPET Report 5, Technical Research Centre of
Finland, Jyvskyla, 2002.) ................................................................................................... 70
Slika 12.10.1 Primjer procesa proizvodnje peleta. (OPET Finland, Wood Pellets in
Finland-technology, economy and market, OPET Report 5, Technical Research Centre of
Finland, Jyvskyla, 2002). ................................................................................................... 81
Slika12.14.1.1 Prikaz razliitih veliina a.) peleta. i b) briketa. (Izvor: Altener, 2005). .... 88
Slika 12.14.1.2 Kako proizvoditi pelete? (Izvor: Rydehell M., Pellets-a suitable solution for
Vstra Gtaland, World Suitable Days, Sweden, 2005.). .................................................... 88
12
Studija izvodljivosti treba ponuditi odgovor na sljedea pitanja:
utvrivanje vrste i potencijala drvnog ostatka;
utvrivanje sadanjeg naina koritenja i koliine preostalog raspoloivog ostatka;
analizu ponude i tranje;
analizu trita;
identifikaciju tehnologija potrebnih za adekvatno koritenje drvnog ostatka;
predoavanje ekonomski opravdanih naina proizvodnje;
predoavanje metoda finansiranja.
Studija e imati uticaj na odrivost komercijalnih projekata tako to e preporuiti
najbolju metodologiju organizacije proizvoaa u cilju svoenja trokova na najmanju
moguu mjeru ime e se postii najbolji efekti budue proizvodnje.
2. CILJ STUDIJE
Osnovni cilj studije je da istrai i predstavi mogunosti komercijalnog iskoritavanja
drvnog ostatka koji nastaje prilikom obrade drveta u regiji Centralna BiH. Pri tome je teite
dato na utvrivanje koliine raspoloivog drvnog ostatka i njegovo najkvalitetnije
iskoritavanje u proizvodnji bio-obnovljivih goriva.
Specifini ciljevi studije su utvrditi ekonomsku isplativost proizvodnje i njen uticaj na
iru drutvenu zajednicu tako to e razmotriti slijedee:
a) Komercijalna odrivost
Opi zakljuak, koji je inicirao ovu studiju, je da na podruju regije postoje velike
koliine otpadnog drveta i da njegovo komercijalno koritenje u proizvodnji bio goriva moe
pomoi revitalizaciji ekonomske aktivnosti u regiji, prvenstveno one vezane za mala i srednja
preduzea. Koliine drvnog ostatka i preporuke moguih naina iskoritavanja su detaljno
analizirani i mogu dati uvjerljive dokaze za profitabilno komercijalno koritenje.
b) Smanjenje nezaposlenosti
Razvojem nove industrije u drvopreraivakom sektoru otvorie se mogunost
zapoljavanja, kao jedne od konkurentnih prednosti regije. Podaci o konstantnom padu broja
zaposlenih u ovom sektoru analizirani su s ciljem mogunosti obezbjeenja dovoljnog broja
strune radne snage.
Razvoj ove nove industrije e imati uticaj na razliite vrste ekonomskih djelatnosti
koje e imati potrebu za dodatnim zapoljavanjem.
c) Ouvanje okoline
Prezentirani su mogui naini zbrinjavanja i iskoritavanja otpada koji nastaje
eksploatacijom ume, primarnom i finalnom preradom drveta, ime e se direktno uticati na
ouvanje okoline. Razvoj proizvodnje bio obnovljivog goriva i njegovo koritenje kao
13
zamjene za fosilna goriva direktno e uticati na smanjenje zagaenja i emisiju tetnih plinova.
Isplativost proizvodnje i koritenja ovih goriva je detaljno analizirana.
2.1 Zadaci
S ciljem sagledavanja komercijalne opravdanosti koritenja raspoloivog drvnog
ostatka, te efekata u smanjenju nezaposlenosti i poveanju zatite okolia u regiji Centralna
BiH potrebno je uraditi slijedee zadatke:
A) Analiza snabdijevanja/potranje
a.) analiza postojeeg trita
-prikaz proizvoda iz podruja goriva izraenih od drvnog ostatka prisutnih na europskom
tritu;
-procjenjivanje domaih potreba u BiH i trenutnih cijena za proizvode predmeta vrstih
biolokih goriva;
-odreivanje potreba europskog trita i postojeih trinih cijena analizirane vrste
proizvoda;
-analiza konkurentnog okruenja u Europi za proizvode goriva izraene od drvnog ostatka
u kontekstu obnovljivih alternativnih izvora energije;
-analiza okolinske regulative u BiH relevantne za proizvode goriva izraene od drvnog
ostatka; sagledavanje postojee i potencijalne opredjeljenosti korisnika ka proizvodima iz
oblasti biolokih goriva);
b.) analiza primarnih resursa snabdjevanja
-opti pregled drvoprerade i umarstva u BiH kroz sagledavanje sirovinske baze, analizu
lanca snabdjevanja, postojeu potranju, izvozne aktivnosti i zakonsku regulativu;
-odreivanje odrivosti aktivnosti odrivim gazdovanjem umama u BiH i preporuke o
uticaju koji proizvodi goriva izraeni od drvnog ostatka trebaju imati na odrivost umskih
resursa u BiH;
-pregled interesa uesnika u industriji biolokih goriva i odrivog upravljanja umama;
B) Mogunosti/izvodljivost konkurentnosti proizvoda od otpadnog drveta u BiH
a.) definisanje upravljanja otpadom
-potencijalno snabdijevanje neprocesuiranim drvnim ostatkom iz pilana na teritoriji BiH,
pregled potrebnih aktivnosti, trokova i sporazuma za pouzdano, kontinuirano i odrivo
snabdijevanje drvnim ostatkom iz pilana;
-prijedlog najefikasnijeg sistema prikupljanja drvnog ostatka iz pilana kroz definisanje
cjelokupne procedure);
b.) definisanje procesa logistike pred-proizvodnje
-identificiranje potrebne logistike za transport neprocesuiranog drvnog ostatka do
definisanih mikrolokacija skladita/proizvodnih taaka;
-identificiranje i pozicioniranje mikrolokacija u BiH za take proizvodnje/skladitenja u
blizini pilana ili trita;
-preporuka najefikasnijeg sistema logistike pri transportu i skladitenju neprocesuiranog
drvnog ostatka prvenstveno namijenjenog za proizvodnju proizvoda goriva izraenih od
drvnog ostatka;
14
c.) definisanje procesa proizvodnje
-preporuka najefikasnije tehnologije koja treba biti primjenjena za proizvodnju proizvoda
goriva izraenih od drvnog ostatka;
-identificiranje trokova svih ostalih resursa neophodnih tokom procesa proizvodnje
proizvoda goriva izraenih od drvnog ostatka;
d.) definisanje logistike post-proizvodnje do trita
-identificiranje logistikih i ostalih resursa neophodnih za transport proizvoda goriva
izraenih od drvnog ostatka do domaeg i europskog trita;
-preporuka najefikasnijeg sistema logistike pri transportu proizvoda goriva izraenih od
drvnog ostatka do domaeg i europskog trita.
3. METODOLOGIJA
Na prikupljanju podataka za izradu studije izvodljivosti o komercijalnom koritenju
otpadnog drveta u Centralnoj BiH kao resursa za oporavak i ekonomski razvoj regije,
koriteno je nekoliko razliitih metoda: kvantitativno terensko istraivanje putem upitnika
koje je obuhvatilo 84
1
preduzea drvopreraivakog sektora u regiji Centralna BiH, potom
kvalitativno terensko istraivanje metodom intervjua na uzorku od 9
2
preduzea
drvopreraivakog sektora u regiji, te analizom sekundarnih izvora informacija. Dodatno su
obavljeni razgovori sa razliitim institucijama ije je podruje djelovanja blisko predmetu
istraivanja studije.
Prikupljanje sekundarnih podataka je vreno na osnovu izvjetaja privrednih komora,
statistikih zavoda, udruenja privrednika, umske uprave, meunarodnih agencija i
udruenja.
Na izradi studije bili su angaovani eksperti, sa dugogodinjim praktinim iskustvom
iz oblasti:
Tehnologije iskoritavanja drvnog ostatka;
Upravljanja i iskoritavanja uma;
Pravnih i ekonomskih pitanja;
Pitanja organizacije klastera i uloge regionalnih agencija.
Podruje pokriveno studijom je regija Centralna BiH. Dodatno je izvreno ispitivanje
podruja opine Olovo prikazano u Prilogu 7.2 i ovi podaci nisu ukalkulisani u rezultate
studije.
3.1 Kvantitativno istraivanje
Kvantitativno terensko istraivanje obavljeno je u periodu 01.11.2005. do 20.11.2005.
obilaskom svih firmi na terenu radi utvrivanja stvarnog stanja.
1
Prilog 7
2
Poglavlje 12, taka 12.10, tabela 12.10.1
20
Pitanja na koja je bilo potrebno ponuditi odgovor u upitniku su sljedea:
1. Koja je koliina i vrste drveta koje preraujete i koliine na godinjem nivou?
2. Koja je koliina i vrste eventualnog drvnog ostatka/otpada na godinjem nivou?
3. Koji je nain iskoritavanja i skladitenja otpada?
4. Da li ste upoznati sa mogunostima i nainima iskoritavanja otpada i postoji li interes za
jedan od naina?
5. Da li ste upoznati sa ekolokim aspektom zagaenja okoline i zakonskim propisima oko
odlaganja i unitavanja drvnog otpada?
6. Da li ste zainteresovani za uee u projektu i instaliranje postrojenja u Vaoj firmi?
7. Koju opremu trenutno posjedujete i koja oprema Vam je neophodna, a nedostaje u Vaoj
firmi?
8. Da li elite da Vas besplatno predstavimo u katalogu firmi "Drvna industrija BiH"?
Na kraju upitnika nalaze se napomene koje nisu obuhvaene i iskazane gore navedenim
pitanjima iz upitnika.
4. IZVRNI SAETAK
4.1 Analiza trenutnog trita
a) U Europi su najzastupljeniji proizvodi od otpadnog drveta briket i pelet. Analizom
ponude i potranje na europskom tritu utvreno je da njihova proizvodnja i
potronja konstantno raste. Pored tradicionalnog koritenja za grijanje i proizvodnju,
tople vode sve ee se koriste za proizvodnju elektrine energije. Razlozi za upotrebu
proizvoda od otpadnog drveta su to je to energent koji najmanje oneiuje zrak i
okoli, ija emisija CO
2
i praha je znatno nia od dozvoljenih graninih vrijednosti, a
sumpor i klor uope ne sadre.
Slika 4.1.1. Pregled glavnih faktora na tritu drveta (Izvor: Hillring B., Trends and Market Effects of
Wood Energy Policies, Department of Bionergy, Swedish University of Agricultural Sciences, 2003).
21
b) Prema podacima prikupljenim na terenu, potranja za proizvodima od otpadnog drveta
postoji, ali je, zbog minimalne ponude, nije mogue precizno procijeniti. Porast cijena
ogrjevnog drveta, kao tradicionalnog goriva u BiH, i njegove sve manje dostupnosti na
tritu, uslovie veu potranju za proizvodima od otpadnog drveta. Za zamjenu samo
20% godinjih potreba za ogrjevnim drvetom, proizvodima od otpadnog drveta, bila bi
potrebna proizvodnja briketa ili peleta, od 40.000 tona godinje. Trenutna proizvodnja
briketa i peleta u BiH procjenjuje se na 15.000 tona od ega se gotovo 30% izvozi.
Cijene briketa na BiH tritu se kreu od 60 do 90 Euro/t, dok su cijene peleta, koji se
gotovo sav izvozi, 100 do 120 Euro/t (ovdje se misli na veleprodajne cijene, bez
trgovakih mari).
c) U Evropi je istaknuto da je gorivo budunosti iz drvne mase. U avgustu 2005. godine
Evropska Komisija usvojila je akcioni plan dizajniran da povea upotrebu energenata
dobijenih od drveta i drvnog otpada u Evropi. Realizacijom ovog plana do 2010.
godine poveala bi se upotreba ovih goriva na 150 Mtoe godinje (poreenja radi u
2003 godini je bilo 69 Mtoe). Upotreba ovih goriva smanjila bi emisiju tetnih gasova
za 209 Mtoe CO
2
godinje. Takoer, moglo bi se obezbijediti 250 300.000 novih
radnih mjesta te smanjiti uvoz drugih energenata sa trenutnih 48% na 42%
7
. Bitno je
napomenuti da stabilnost cijena, u odnosu na ostala goriva, znaajno utie na njegovu
konkurentnost. Prema podacima dobijenim od asocijacije proizvoaa bio-obnovljivih
goriva u Njemakoj, C.A.R.M.E.N
8
., te sa berze bio-obnovljivih goriva,
Energieholzboerse, na Europskom tritu cijene briketa kreu se od 100 do 200 Euro/t,
a cijene peleta od 150 do 300 Euro/t. Velike oscilacije u cijenama proizvod su
razliitosti u kvalitetu, nainu pakovanja, isporuenoj koliini, udaljenosti kupca te
velikoj razlici izmeu proizvodne i trgovake cijene proizvoda koja je optereena
visokim marama.
d) Usvajanje seta okolinih zakona u FBiH, kojima se reguliu pitanja emisije plinova i
naina odlaganja otpada, znaajno e uticati na:
odgovornost proizvoaa otpada - proizvoa je odgovoran za odabir
najprihvatljivijeg okolinskog rjeenja prema karakteristikama proizvoda i tehnologiji
proizvodnje, ukljuujui ivotni ciklus proizvoda i koritenje najadekvatnije
raspoloive tehnologije;
princip zagaiva plaa - proizvoa ili vlasnik otpada snosi sve trokove
prevencije, tretmana i odlaganja otpada, ukljuujui brigu nakon upotrebe i
monitoring. On je i finansijski odgovoran za preventivne i sanacione mjere zbog teta
po okoli koje je prouzrokovao ili e ih najvjerovatnije prouzrokovati;
Znaajan uticaj na zatitu uma i zbrinjavanje umskog otpada treba da ostvare
novoformirana Federalna uprava za umarstvo i kantonalne uprave za umarstvo kao i
usvajanje Okvirnog zakona o odrivom umarstvu u BiH koji je u proceduri.
e) Pod uticajem zakonskih propisa i subvencija, porastom cijena fosilnih goriva i vee
ponude proizvoda od otpadnog drveta, doi e i do promjene stavova potroaa prema
ovoj vrsti goriva. Neophodno je poduzeti mjere na informisanju, kako potencijalnih
proizvoaa, tako i potroaa o prednostima koje prua ova vrsta goriva. Veliku ulogu
u promjeni stavova potroaa imae lokalna zajednica i razvojne agencije.
7
Zasjedanje Europske Komisije za energiju 12.08.2005. Brisel
8
Centrales Agrar-Rohstoff-Marketing- und Entwicklungs-Netzwerk
22
4.2 Analiza primarnih izvora snabdijevanja
a) Prema podacima o umskim resursima
9
, ume i umsko zemljite ini oko 53%
povrine Bosne i Hercegovine ili oko 2,7 miliona hektara. Visoke ume uestvuju sa
47% (1,3 miliona ha), izdanake ume ine 34% (900.000 ha) i neobraeno umsko
zemljite ini 19% (500.000 ha) ukupnih zemljinih povrina. Prosjean godinji
zapreminski prirast u svim umama je oko 10,5 miliona m
3
posjeene drvne mase.
ume i umsko zemljite pokrivaju vie od polovine regije Centralna BiH
10
. Na
osnovu broja firmi koje se bave primarnom i finalnom preradom drveta, te na osnovu
tradicije u koritenju i preradi drveta, moe se rei da ova grana industrije moe biti
nosilac razvoja u regiji.
Problem sa kojim se susree ovaj sektor je mala produkcija drveta, jer ekonomska
uma (krupno drvo) koja je pogodna za eksploataciju zauzima 25% povrine regije.
Dodatni problem je mala drvna zaliha od 216 m
3
/ha i prirast od samo 5,5% m
3
/ha to
je dvostruko manje od potencijala stanita
11
.
Utvreno je da se, u posljednje tri godine na teritoriji regije Centralna BiH, prosjeno
sjee 1.258.238 m
3
drvne mase godinje, to ini 37,3% ukupno posjeene drvne mase
u BiH
12
. Procjena je da nakon sjee u umi ostaje prosjeno 176.292 m
3
drvnog
ostatka koji se ne koristi i dodatno utie na degradaciju ume.
Zbog zabrane izvoza trupaca sva posjeena koliina drvne mase, u primarnoj preradi
se preradi u BiH. Novim Zakonom o umama utvreni su prioriteti u koritenju drvne
mase na nivou kantona, to je dovelo do toga da se najvei dio drvne mase i preradi na
teritoriji kantona.
Zakonska regulativa vezana za upravljanje i manipulaciju otpadom je detaljnije
pojanjena u Poglavlju 5 ove studije.
9
Izvor informacija: Vanjskotrgovinska/Spoljnotrgovinska komora BiH
10
Izvor informacija: Federalni i kantonalni zavod za statistiku
11
Izvor informacija: podaci dobijeni od umskih uprava
12
Izvor informacija: Federalni zavod za statistiku, Federalna i kantonalne uprave za umarstvo
24
ostatka za loenje ili proizvodnju briketa i peleta utvreno je da raspoloivi drvni
ostatak, koji se moe koristiti za proizvodnju briketa ili peleta, iznosi 100.626 m
3
.
Sekundarnim istraivanjem utvreno je da se najvei dio drvnog ostatka koji nastaje u
firmama koje nisu obuhvaene primarnim istraivanjem, ve koristi u procesu
proizvodnje (proizvodnja toplotne energije, suare za parenje drveta) i nije relevantan
za ovo istraivanje. Analizom primarnih i sekundarnih izvora istraivanja, moe se
tvrditi da je iskazana koliina raspoloivog drvnog ostatka relevantna za daljnje
procjene mogue proizvodnje.
Pored drvnog ostatka koji nastaje u proizvodnji, znaajno je skrenuti panju i na veliku
koliinu drvnog ostataka koji ostaje u umama nakon eksploatacije. Prema procjenama
i podacima iz primarnog i sekundarnog istraivanja
13
te na osnovu tehnolokih
pokazatelja o koliini drvnog ostatka kod eksploatacije ume
14
dobija se podatak da je
to koliina od cca 176.292 m
3
na godinjem nivou. Ovaj drvni ostatak trenutno se ne
upotrebljava ni u kakve svrhe.
b) Da bi se osiguralo redovno snabdjevanje drvnim ostatkom, potrebnim za proizvodnju,
neophodno je njegovo prikupljanje, transport i skladitenje. Uporednim analizama
trokova transporta i kapaciteta potencijalnih postrojenja, te koliinama raspoloivog
drvnog ostatka utvreno je da je neophodno uvezivanje radi racionalnije proizvodnje.
Primarnim istraivanjem utvreno je da pojedine vee firme uzimaju drvni ostatak od
manjih firmi na nekoliko razliitih naina. Nabrojat emo samo neke od njih: dobijaju
ga besplatno kako bi manjim firmama eliminisali problem otpada, pruaju odreene
protusluge u svojim proizvodnim kapacitetima, plaaju minimalnu novanu naknadu,
itd. Tokom istraivanja nije zabiljeen sluaj u kojem je potpisan bilo kakav ugovor o
ustupanju tj. prodaji drvnog ostatka i sve se svodi na usmeni dogovor vlasnika firmi. U
studiji je razmatrano nekoliko naina organizacije ali svi pokazatelji govore da je
neophodno okrupnjavanje i stvaranje veih pogona radi racionalnije proizvodnje i
smanjenja trokova.
c) Kljunu ulogu u povezivanju, stvaranju baze podataka raspoloivog drvnog ostatka,
uvezivanju potencijalnih proizvoaa i firmi koje raspolau vikom drvnog ostatka
trebao bi imati klaster drvne industrije, koji je u fazi formiranja. Stvaranje vie pod-
klastera, unutar kojih bi se organizovala proizvodnja i stvorili interesni odnosi, dovelo
bi do kvalitetnije proizvodnje i obezbijedilo odrivost. U organizaciju ovih pod-
klastera trebaju biti ukljueni sljedei sudionici: kantonalna ministarstva
poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, kantonalna umska gazdinstva, opinski
organi koji provode zakonsku regulativu u domenu ekolokih zakona i gazdovanja
otpadom, firme koje se bave eksploatacijom i preradom drveta, lokalne i regionalne
ekonomske zajednice, finansijske institucije koje podravaju razvoj drvne industrije i
sve ostale vladine i nevladine organizacije koje imaju bilo kakve programe za
provoenje politike zatite okoline i pokretanje novih tehnolokih procesa u cilju
stvaranja boljeg i sigurnijeg ivotnog okruenja.
13
Izvor informacija: umska gazdinstva, Federalni i kantonalni zavodi za statistiku,
Vanjskotrgovinska/Spoljnotrgovinska komora BiH
14
Izvor informacija: Drvno industrijski prirunik I.Horvat, J.Krpan Tehnika knjiga Zagreb 1967
29
otpadnih materijala
24
. Ovaj plan predstavio je vie od 20 akcija i veina od njih bi trebala biti
implementirana poev od 2006. godine. Plan, koji ukljuuje preglede mogunosti, pokazuje:
- kako se standardna goriva mogu zamijeniti obnovljivim gorivima u cilju
ohrabrivanja korisnika da upotrebljavaju goriva iz biomase za transport, grijanje i
proizvodnju elektrine energije;
- mogunosti investiranja i razvoja tehnologija;
- proizvodnje tenih goriva od drveta i biomase;
- kampanju koja bi trebala informirati farmere i vlasnike uma o smanjenju cijena
energije.
Prema ovom planu takoer je definisano da e EU raditi na poboljanju zakonske
regulative, da bi ohrabrila upotrebu obnovljivih izvora energije za grijanje.
A) ZNAAJNI PROPISI O ZATITI OVJEKOVE OKOLINE
Osim zakona, bitno je napomenuti da je usvojen i meuentitetski Nacionalni plan
aktivnosti u oblasti okolia/ivotne sredine (NEAP) za BiH. U daljem tekstu prenijet emo
neke od kljunih elemenata NEAP-a koji su usko vezani za zatitu okoline i trenutnu situaciju
u BiH.
Postojee zakonodavstvo o okoliu vrlo je heterogeno jer egzistira nekonzistentnost
predratnog i novog okolinog zakona. Zatita okoline u predratnom periodu bila je kapitalno
regulisana Zakonom o prostornom ureenju, donesenom 1974. godine. Zakon je, do
donoenja nove zakonske regulative u ovoj oblasti, preuzet i u poslijeratnoj BiH, odnosno
FBiH pa se i danas njegove odredbe primjenjuju, dok je zatita ivotne sredine u RS, do
donoenja novog Zakona o zatiti ivotne sredine, bila regulisana Zakonom o ureenju
prostora koji je donesen 1996. godine. Osim pomenutih zakona i sada je u FBiH i RS validno
oko 70 zakonskih i podzakonskih akata iz domena zatite ovjekove okoline tako da je ova
regulativa u mnogim segmentima neusaglaena.
Obzirom na navedenu situaciju, u oba entiteta izraen je set novih zakona o okoliu
usaglaenih sa zakonodavstvom Evropske unije. Set novih zakona sastoji se od slijedeih pet
zakona:
- Zakon o zatiti okoline;
- Zakon o zatiti prirode;
- Zakon o zatiti zraka;
- Zakon o zatiti voda;
- Zakon o upravljanju otpadom.
Ovi zakoni su u FBiH i RS-u usvojeni, nakon ega je uslijedio proces izrade i
usvajanja dodatnih zakonskih i podzakonskih akata. Na osnovu ovih Zakona o zatiti okolia,
u FBiH i RS ve je usvojen Zakon o fondu za zatitu ivotne sredine. Oekivanja su da e
usvajanjem ovih zakona doi do znaajnijih pozitivnih promjena, te da e ovi zakoni
predstavljati osnovu za cjelovitije i uinkovitije upravljanje okolinom u BiH.
Kada je rije o standardizaciji u oblasti okolia u BiH usvojeno je vie od stotinu
standarda u potpunosti zasnovanih na najnovijim ISO i EN normama.
Bosna i Hercegovina kao potpisnica ili pristupnica odreenog broja meunarodnih
konvencija (Bazelska konvencija, Beka konvecija, Montrealski protokol, itd.) na sebe je
preuzela obavezu vezanu za monitoring stanja okolia, prosljeivanje tih podataka
relevantnim sekretarijatima konvencije, kao i obavezu obavjetavanja domae javnosti. Do
24
Izvor informacija: Zasjedanje Evropske Komisije za energiju 12.08.2005. Brisel
30
2000. godine BiH je o stanju okolia izvjetavala EIONET
25
putem Federalnog ministarstva
za prostorno ureenje i okoli. Trenutna situacija je da ni u jednom od entiteta BiH ne postoji
sveobuhvatan sistem monitoringa i prikupljanja podataka o okoliu. Trenutno se razliiti
podaci prikupljaju u razliitim institucijama, bez zajednike koordinacije i jedinstvene baze
podataka. Ne postoji sistem razmjene podataka i obavjetavanja izmeu institucija koje ih
prikupljaju i viih nivoa vlasti.
Donoenjem seta novih savremenih zakona o okoliu utemeljenih, izmeu ostalog, i na
konceptu cjelovite prevencije i kontrole zagaivanja okoline, predvieno je formiranje
okoline inspekcije u skladu sa odredbama novog Zakona o zatiti okoline i preporukama
regionalne inspekcijske mree BERCEN
26
.
U 2000. godini BiH je ratifikovala dvije meunarodne konvencije novijeg datuma:
Okvirnu konvenciju UN-a o klimatskim promjenama i Bazelsku konvenciju. BiH je u oktobru
2001. godine pristupila GEF-u
27
koji predstavlja najvei i najznaajniji svjetski mehanizam
globalne zatite okolia. GEF predstavlja mehanizam finansiranja meunarodnih sporazuma o
biodiverzitetu, klimatskim promjenama i postojanim organskim polutantima.
B) BOSNA I HERCEGOVINA:
Pravilnik o zatiti vazduha od zagaivanja (Sl. list.BiH, broj. 18/76-812),
Pravilnik o posebnom reimu kontrole djelatnosti koje ugroavaju ili mogu ugroziti
radnu sredinu (Sl. list BiH, broj: 2/76-72; 23/76-924; 23/82-938, 26/88-787),
Odluka o ratifikaciji Dopune Montrealskog protokola o materijama koje oteuju
ozonski omota, London 29.06.1990.godine, sa tekstom Dopune, Meunarodni
ugovori , (Slubeni glasnik, broj 8/03),
NEAP meuentitetski Nacionalni plan aktivnosti u oblasti okolia/ivotne sredine za
BiH
C) FEDERACIJA BiH:
Zakon o upravljanju otpadom, (Slubene novine F BiH, broj: 33/03),
Zakon o zatiti zraka, (Slubene novine F BiH, broj: 33/03),
Zakon o zatiti voda, (Slubene novine F BiH, broj: 33/03),
Zakon o zatiti okolia, (Slubene novine F BiH, broj: 33/03),
Zakon o zatiti prirode, (Slubene novine F BiH, broj: 33/03),
Zakon o fondu za zatitu okolia Federacije Bosne i Hercegovine, (Slubene novine F
BiH, broj: 33/03),
Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zatiti voda, (Slubene novine broj: 54/03),
Zakon o prikupljanju, proizvodnji i prometu sekundarnih sirovina i otpadnih
materijala, (Slubene novine, broj: 35/98),
Pravilnik o izmjenama i dopunama Pravilnika o vrstama, nainu i obimu mjerenja i
ispitivanja iskoritene vode, isputene vode i izvaenog materijala iz vodotoka,
(Slubene novine F BiH, broj: 56/04),
Pravilnik o pogonima i postrojenjima za koje je obavezna procjena uticaja na okoli, te
pogonima i postrojenjima koji mogu biti izraeni i puteni u rad samo ako imaju
okolinsku dozvolu, (Slubene novine F BiH, broj: 19/04),
25
Environmental Informational & Observation Network
26
Balkan Environmental Regulation Complience Enforcment Network
27
Global Environmetal Facility
31
Uputstvo o utvrivanju dozvoljenih koliina tetnih i opasnih materija u zemljitu i
metode njihovog ispitivanja, (Slubene novine F BiH, broj: 11/99),
Pravilnik o uvjetima za prijenos obaveza upravljanja otpadom sa proizvoaa i
prodavaa na operatere sistema za upravljanje otpadom, (Slubene novine F BiH, broj:
9/05),
Pravilnik o kategorijama otpada sa listama, (Slubene novine F BiH, broj: 9/05),
Pravilnik o postupanju sa otpadom koji se ne nalazi na listi opasnog otpada ili iji je
sadraj nepoznat, (Slubene novine F BiH, broj: 9/05),
Oba entitetska ministarstva nadlena za okoli pokrenula su aktivnosti na pripremi
podzakonskih akata, koji bi trebali operacionalizirati usvojene zakone.
Poetak primjene veine ovih zakona dovee do stvaranja uslova za racionalnije
gospodarenje prirodnim resursima. Planirani reformski procesi u oblasti umarstva i
energetike trebali bi stvoriti okvir za poticanje boljeg iskoritenja drvne mase kao obnovljivog
i ekoloki prihvatljivog energetskog izvora.
D) VAEI ZAKONSKI AKTI U UMARSTVU
Zahtjevi koji se podnose iz oblasti umarstva rjeavaju se na osnovu materijalnog
Zakona tj. Federalnog Zakona o umama
28
i podzakonskih akata Pravilnika:
- Pravilnik o procedurama i vremenskim ogranienjima za prodaju ume, pravu
prvenstva kupovine i uvjetima za zamjenu ume (Sl. novine Federacije BiH, broj:
19/04),
- Pravilnik o uvjetima koje moraju ispunjavati izvoai radova u umarstvu (Sl.
novine Federacije BiH broj 02/03),
- Pravilnik o obiljeavanju granica dravnih uma i umskog zemljita, o vrsti i
postavljanju graninih znakova (Sl. novine Federacije BiH broj 55/02),
- Pravilnik o zadacima uvara uma, nainu izvravanja zadataka, obliku i sadraju
legitimacije uvara uma, kriterijima za utvrivanje veine lugarskog reona (Sl.
novine Federacije BiH broj 62/02),
- Pravilnik o katastru uma (Sl. novine Federacije BiH broj 60/03),
- Pravilnik o elementima za izradu umsko-gospodarske osnove (Sl. novine
Federacije BiH broj 60/02),
- Pravilnik o nainu igosanja, obrojavanju, premjeravanju, sadraju i nainu
izdavanja otpremnog iskaza za drvo (Sl. novine Federacije BiH broj 11/04),
- Pravilnik o sadraju planova za zatitu uma od poara (Sl. novine Federacije BiH
broj 21/04),
- Pravilnik o nainu i obliku voenja knjiga i registara evidencije (Sl. novine
Federacije BiH broj 58/049),
- Pravilnik o nainu odabiranja, doznaci i sjei stabala ili povrina za sjeu (Sl.
novine Federacije BiH broj 62/02)
- Pravilnik o obujmu mjera o uspostavi i odravanju umskog reda i nain njihove
primjene (Sl. novine Federacije BiH broj 62/02)
- Uputstvo o nainu, obliku i sadraju obrasca za prijavu sjee (Sl. novine
Federacije BiH broj 5/03),
28
Slubene novine Federacije BiH broj 20/20
32
- Pravilnik o nainu uplate javnih prihoda budeta i vanbudetskih fondova na
teritoriji Federacije BiH (Sl. novine Federacije BiH broj 60/01, 07/02, 09/02, 17/02
i 27/02),
- Pravilnik o izmjenama i dopunama pravilnika o nainu uplate javnih prihoda
budeta i vanbudetskih fondova na teritoriji Federacije BiH (Sl. novine Federacije
BiH broj 66/02),
- Pravilnik o uzgoju, iskoritavanju, sakupljanju i prometu sekundarnih umskih
proizvoda (Sl. novine Federacije BiH broj 66/05),
- Pravilnik o nainu uplate javnih prihoda budeta i vanbudetskih fondova na
teritoriji Federacije BiH (Sl. novine Federacije BiH broj 06/05).
- U proceduri je izrada Okvirnog zakona o odrivom umarstvu
Osim materijalnog Zakona o umama i podzakonskih akata pravilnika za rjeavanje
podneenih zahtjeva, koristi se Zakon o upravnom postupku i zakoni iz drugih oblasti ukoliko
je potrebno za rjeavanje zahtjeva.
Cilj Okvirnog zakona o odrivom umarstvu u BiH je da unaprijedi promet izvoznih
umskih proizvoda iz Bosne i Hercegovine, potom da promovie odrivo upravljanje umama
i da se ojaa nadgledanje i kontrola umskih dobara, drvne industrije i trgovine drveta i
proizvoda od drveta. Zakon bi se trebao zasnivati na sveobuhvatnom nacionalnom sistemu
certifikacije koji bi bio prihvatljiv za inostrane kupce i to bi se postiglo kroz priznavanje
nacionalnog sistema od strane Programa za podrku certifikacije uma (PEFC), kao jednog od
dva meunarodna sistema za certifikaciju. U svome prijedlogu Zakon posmatra obavezan
sistem certifikacije kao instrument, to je u svijetu nepoznata praksa (izuzetak je Ruska
Federacija, ali taj zakon nikada nije postao operativan), jer je svugdje u svijetu poznato da je
certifikacija uma dobrovoljan instrument.
Certifikacija kao trgovinski instrument se tretira Sporazumom o tehnikim barijerama
u trgovini (TBT). Dobrovoljni sistemi certifikacije kojim upravljaju nevladina tijela po
pravilu su kompatibilni sa WTO propisima. Neke drave imaju dugu tradiciju u koritenju
nacionalne oznake (logo-a) za promociju svojih proizvoda od drveta. Te drave, kao to su
Finska, Njemaka i Austrija, imaju velike proizvoae, a i mnogo je investirano da njihove
oznake postanu i instrumenti marketinga. Ti pokuaji su propali i nacionalni logo-i vie se ne
koriste. Umjesto njih, meunarodni sistem certificiranja je postao kljuni trini instrument za
sve izvoznike.
Predloeni Zakon u BiH predvia koritenje nacionalnog logo-a kao trgovinskog instrumenta.
Iskustva drugih drava su pokazala da takav logo ne bi bio prihvaen od strane europskog
trita koje zahtijeva certifikaciju radi osiguranja da drvo dolazi iz uma kojima se odrivo
upravlja. Zakljuak je da bi BiH certifikacijska ema trebala biti razvijena tako da je moe
prihvatiti svaka od meunarodnih ema certifikacije. Trina istraivanja provedena u Europi
pokazuju da postoji porast ponude i tranje certificiranih umskih proizvoda, gdje je izraena
tranja za dva meunarodna sistema, i to: FSC certificiranim proizvodima od drveta koji se
nude potroaima kroz maloprodaju i PEFC certificiranim proizvodima koji se uglavnom
odnose na trupce, celulozu, papir i donekle na drvenu grau.
Bosanskohercegovaki sektor umarstva je mali u meunarodnim razmjerama. Nezavisan
nacionalni sistem certifikacije mogao bi zahtijevati visoke administrativne trokove koji bi
takoer mogli zahtijevati velike investicije u trinu promociju. Bilo bi jeftinije razvijati
aranmane meunarodnih certifikacijskih ema, nego razvijati nezavisne nacionalne eme.
Prijedlog je da Bosna i Hercegovina odustane od razvoja nacionalnog standarda certificiranja
uma (proces iniciran od strane FSC i finansiran kreditom Svjetske banke) jer e nacionalni
sistem imati viu cijenu od meunarodnih ema za BiH proizvoae i izvoznike i na taj nain
negativno uticati na njihovu konkurentnost u meunarodnim okvirima, posebno onu iji rad se
37
5.2 Strane ukljuene u proces
Pored ve navedenih grana industrije koje se mogu definisati kao proizvoai sirovine, treba
istaknuti interes ostalih uesnika u procesu razvoja sektora. To su, prije svih:
Preduzea koja se bave prikupljanjem sekundarnih sirovina (velike koliine
potencijalne sirovine nalazi se u starom drvetu);
Proizvoai opreme za proizvodnju i pratee opreme;
Proizvoai opreme za proizvodnju toplotne energije;
Ininjering i projektna preduzea;
Transportna preduzea;
Proizvoai toplotne i elektrine energije;
Strani investitori koji pokazuju interes za proizvode od drvnog ostatka.
U proces razvoja sektora moraju biti ukljueni:
resorna ministarstva na svim nivoima vlasti;
razvojne agencije;
lokalna zajednica;
nevladine organizacije;
krajnji korisnici, koji e (uz pravilno informisanje) prihvatanjem i koritenjem
ovih proizvoda imati presudni uticaj na razvoj sektora.
5.3 Trenutni problemi u domenu iskoritavanja drvnog ostatka
Sagledavajui sve gore navedeno te analizirajui stanje u drvnoj industriji dolazimo do
nekoliko zakljuaka i problema koji se pojavljuju u domenu stvaranja i koritenja drvnog
ostatka:
Nedovoljno iskoritenje drvne mase;
Niski efekti u iskoritavanju primarnog prirodnog resursa;
Nedovoljna organizovanost drvne brane;
Nepoznavanje novih tehnologija za iskoritavanje drvnog ostatka;
Nepostojanje trita proizvoda od drvnog ostatka;
Zagaenje okolia primarnim otpadom nastalim nakon sjee i sekundarnim
otpadom nastalim nakon primarne i finalne prerade;
Sekundarno (posredno) zagaenje usljed koritenja drugih energenata umjesto
drvnog otpada;
Neprimjenjivanje zakonskih akata o upravljanju i zatiti uma, ekolokih
propisa o odlaganju otpada i emisiji tetnih plinova u atmosferu;
Nedovoljan nivo podsticaja za proizvodnju i koritenje obnovljivih goriva;
Niska svijest o potrebi koritenja bio obnovljivih goriva.
Prednosti razvoja proizvodnje i koritenja proizvoda od drvnog ostatka:
Postojanje dostupnih izvora sirovine i optimalno koritenje resursa;
Razvoj nove grane industrije sa znaajnim potencijalom;
Uvoenje novih tehnologija;
Zapoljavanje u grani industrije (umarstvo, drvna industrija) u podruijima
(nerazvijena, ruralna) gdje se pojavljuje veliki broj nezaposlenih;
38
Kreiranje trita proizvodima od drvnog ostatka.
Utede u koritenju obnovljivih izvora energije
Smanjenje upotrebe drugih vrsta goriva
Uvoenje novih tehnologija koje doprinose smanjenje zagaenja okoline
Zatita okolia
Ukljuivanje u razvojne europske procese
30
Dostupnost razvojnih fondova
31
6. ANALIZA SNABDIJEVANJA/ POTRANJE
Potencijal za trgovanje sa biolokim gorivima (peleti i briketi) u Europi je istraen i
procijenjen. Najvaniji faktori za razvoj europskog trita biolokim gorivima (peletima i
briketima) su dobava, potranja, cijena i standardi kvaliteta. Takvo trite nee samo poveati
konkurentnost peleta u Europi, ve i podrati stvaranje novih trita kroz uvoz/izvoz u ranoj
fazi njihovog razvoja.
Slika 6.1.Faktori koji utiu na trgovinu peletima na podruju EU.
Skandinavske drave i Austrija predstavljaju drave pionire u koritenju bioenergije. Najvei
obim trgovine biolokim gorivima ostvaruju Baltike drave (Estonija, Latvija, Litvanija) sa
skandinavijskim dravama (posebno vedskom i Danskom, ali takoe i sa Finskom). Odreen
obim trgovine odvija se izmeu Finske i ostalih skandinavskih drava i izmeu susjednih
drava u centralnoj Europi, posebno sa Holandijom, Njemakom, Austrijom, Slovenijom i
Italijom. Znaajno mjesto u ovoj oblasti pripada Poljskoj, kao dravi koja posjeduje obimne
sirovinske resurse i preraivake kapacitete za pelete i brikete. Trgovina biolokim gorivima
ukljuuje najee rafinirana goriva od drveta (peleti i briketi) i industrijske nusproizvode
(piljevina, iverje) u centralnoj Europi, kao takoe i drvni ostatak. Ukupna proizvodnja peleta
u Europi procjenjuje se na oko 1,2-1,3 miliona tona. Odreenom koliinom biolokih goriva
trguje se na meunarodnoj razini, vedska uvozi bioloka goriva iz Kanade, a takoer uvozi i
ogrjevno drvo iz sjeverne Afrike. Njemaka izvozi odreene koliine ogrjevnog drveta na
Srednji i Daleki Istok (Turska, Arapski Emirati, Japan i Hong Kong).
30
Akcioni plan EU o iskoritavanju biomase i bio goriva do 2010. godine
31
Susteinable Energy Europe 2005-2008, Intelligent Energy for Europe, Sixth Framework Programme, Altener,
Renewable Energy Partnerships Campaign for Take-Off
41
Danska je napravila energetski plan
32
fokusiran iskljuivo na koritenju bio mase i
vjetra sa tendencijom da uvea uee ovih izvora energije sa trenutnih 11% na 30% do 2030.
godine. Finska i vedska imaju planove fokusirane iskljuivo na upotrebu bio mase, vjetra i
hidro energije. panija je renovirala svoj postojei plan u kojem je naglaeno da e oni
uveati koritenje ovih obnovljivih izvora energije sa trenutnih 6% na 12% do 2010. godine
33
.
U Holandiji se trenutno koristi ogromna koliina bio mase od ega se proizvodi 132
MWe elektrine energije i 83 MWth toplotne energije za to se potroi cca 620.000 tona bio
mase od ega na drvni ostatak otpada 370.000 tona. est malih sistema koji koriste drvni
ostatak proizvode cca 10 MWe elektrine energije i 45 MWth toplotne energije za ta koriste
cca 100.000 tona drvnog ostatka. Bazirani na drvenom ostatku iz uma i odravanja parkova
dva sistema proizvode 26,1 MWe elektrine energije i 6,5 MWth toplotne energije i za to
upotrebljavaju cca 310.000 tona drvnog ostatka. Ukupno cca 1.000.000 tona bio mase
upotrebljava se za proizvodnju elektrine energije i toplote. Planirano je da se u budunosti
obezbjeuje dodatnih 2.000.000 tona godinje bio mase za ove svrhe. Trenutno je u Holandiji
mogue obezbijediti cca 1.000.000 tona bio mase godinje. Da bi se dostigao plan od
3.000.000 tona bio mase godinje potrebno je obezbijediti ovu koliinu iz uvoza
34
.
Tabela 6.1.1. Proizvodnja primarne energije iz drveta u dravama Europske unije (EU-15), izraena u
milionima toe. (Izvor: EurObservER 2004).
2002 2003
Francuska 8.50 9.28
vedska 7.40 7.92
Finska 6.25 6.31
Njemaka 4.33 4.81
panija 3.60 3.73
Austrija 2.84 3.19
Portugal 2.45 2.41
Italija 1.46 1.46
Danska 1.01 1.09
Velika Britanija 0.74 0.94
Grka 0.87 0.85
Holandija 0.54 0.46
Belgija 0.38 0.40
Irska 0.14 0.14
Luksemburg 0.01 0.01
15 drava EU 40.52 43.00
Njemaka planira da uvea proizvodnju energije od bio mase za 12,6% do 2010. i za 20% do
2020 godine. Trenutno se u Njemakoj cca 65% energije proizvodi od bio mase. Da bi
stimulisali proizvodnju energije iz drvnog ostatka oni stimuliu proizvoae elektrine
energije koji koriste ovo gorivo sa 6 centi/KWh za proizvodnju do 500 KW i 2,5 centi/KWh
za proizvodnju preko 500 KW. Za usporedbu sve proizvoae koji proizvode energiju od
ostalih bio masa oni stimuliu sa 2 centa/KWh to energiju proizvedenu od drvnog ostatka
ini mnogo uinkovitijom. Na ovaj nain oni stimuliu i znaajno poveanje prerade drveta
35
.
32
Energy 21
33
Izvor informacija: Challenge to Forestry and Forest Industry by Mr. Johannes Dengg
34
Izvor informacija: Netherland market statement, September 2001

35
Izvor informacija: Izlaganje delegacije Njemake na 62-oj sjednici ECE komisije za drvo u enevi 5-9
Oktobra 2004
42
Najvie primarne energije iz drva proizvodi se u Francuskoj, a to je u 2000. godini
iznosilo 9,8 Mtoe, zatim slijede vedska (8,3 Mtoe) i Finska (7,5 Mtoe). Premda je toplinska
potronja (grijanje kua, grijanje vode) preteni dio proizvodnje energije, dio energije drva
pretvara se u elektrinu energiju. Primjerice, u 1989. godini na taj nain u Europskoj uniji
proizvedeno je 17,3 TWh elektrine energije. U planu je da se 2010. godine proizvede 100
Mtoe energije iz drva, a trenutani pokazatelji ukazuju na to da e biti ostvareno 62 Mtoe
36
.
U Austriji su peleti istaknuti kao gorivo budunosti iz drvne mase. Drvna biomasa u
obliku kore, iverja i piljevine je heterogeno gorivo. Razlike u sadraju vlage, granulatu,
nasipnoj teini i toplinskoj vrijednosti oteavaju standardiziranje kotlovskih postrojenja koja
su preduvjet za iru primjenu izvan drvne industrije, primjerice za grijanje obiteljskih kua,
hotela, kola i bolnica. Tehnika primjene peleta usporediva je s kotlovima na tekue i
plinovito gorivo, a proces doziranja i izgaranja peleta potpuno je automatiziran. Bitno je
istaknuti kako je stabilnost cijena vana karakteristika toga goriva.
Proizvodnja elektrine energije od bio mase prema pokazateljima iz 2002. godine u
zemljama EU-15 u TWh je: Belgija 5,3; Danska 11,1; Njemaka 64,8; Finska 67,2; Francuska
67,2; Grka 11,1; Velika Britanija 11,9; Irska 1,9; Italija 23,4; Luxemburg 0,2; Holadnija 6,7;
Austrija 37,8; Portugal 30,3; vedska 61,1; panija 45,1. Ukupno za sve zemlje lanice EU-
15 to iznosi 487,2 TWh energije, a zajedno sa ostalim pridruenim lanicama (EU-25) ukupna
koliina ovako proizvedene energije je 572,8 TWh
37
.
U totalu, proizvodnja bio mase koja se koristi za proizvodnju energije bila je 2001.
godine 56 Mtoe. Da bi se dostigli planirani pokazatelji poveanja upotrebe obnovljivih izvora
energije za 12% potrebno je obezbijediti dodatnih 74 Mtoe bio mase do 2010 godine. Svaki
sektor treba da obezbijedi odreenu koliinu bio mase i to: za elektrinu energiju 32 Mtoe,
toplotnu energiju 24 Mtoe i bio gorivo 18 Mtoe. Ovo e omoguiti ukupnu akumulaciju bio
mase za planiranu koliinu energije od 130 Mtoe u 2010. godini
38
.
Na osnovu izvjetaja iz 2003 godine da bi se postiglo poveanje uea obnovljivih
izvora energije za 12% do 2010. godine, potrebno je investirati izmeu 10 i 15 milijardi eura
svake godine
39
.
Osobito je bitno napomenuti da su peleti kao i ostala drvna biomasa energent koji
najmanje oneiuje zrak i okoli uope. Naime, emisije CO, Nox i praha znatno su nie od
dozvoljenih graninih vrijednosti, a sumpor i klor uope ne sadre.
b) Procjena domaeg trita
Domau potranju za gorivom od otpadnog drveta u ovom momentu nije mogue
procijeniti jer ne postoji proizvodnja koja bi mogla zadovoljiti i minimalne potrebe. Na
kompletnom teritoriju BiH postoji maksimalno 5 ozbiljnih proizvoaa ija ukupna
proizvodnja ne prelazi 15.000 T godinje
40
. Pored toga, na teritoriji regije trenutno se godinje
proizvodi cca 5.000 T briketa koji se uglavnom proda u skladitu proizvoaa i cca 2.000 T
peleta koji se u cjelosti izvozi.
Iz Tabele 6.1.1 moe se vidjeti broj proizvodnih pogona u regiji Centralna BiH koji se
bave proizvodnjom briketa ili peleta od ega vei broj njih koristi hidrauline prese malih
36
Izvor informacija: asopis Hrvatske ume, br. 106 listopad 2005
37
Izvor informacija: Eurostat Ured za statistiku EU
38
Izvor informacija: The share of renewable energy in the EU COM 2004 - 266 final
39
Izvor informacija: Federal Ministry for Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety (BMU)
Njemake
40
Pod ozbiljnim proizvoaima podrazumijevamo firme koje koriste profesionalne mehanike prese iji
kapaciteti prelaze 0,5 t/h
43
kapaciteta koje proizvode briket niske kalorine moi zbog ega je njegova cijena manja
41
. I
pored toga, ukupan prihod ostvaren ovakvom proizvodnjom je znaajan. Cijene na domaem
tritu praktino su veleprodajne i uslovljene su nainom prodaje i ueem trokova
distribucije i pakovanja. Za oekivati je da e poveanjem proizvodnje i ukljuivanjem
veletrgovaca doi do njihovog porasta.
Tabela 6.1.2 Pregled kapaciteta proizvodnje zavisno od vrste i mogunosti instalirane opreme.
Vrsta opreme
Broj
instalisanih
presa
Ukupni
kapacitet
(T/h)
Dnevno 1
smjena
(T)
Mjese.
(T)
Godinje
(T)
Prosjena
cijena za
T
Ukupan
prihod
Hidrauline prese 10 0,9 7 158 1.901 100 KM 190.080 KM
Mehanike prese 1 0,4 3 70 845 180 KM 152.064 KM
Pelet prese 1 1,1 9 194 2.323 200 KM 464.640 KM
UKUPNO 12 2,4 19 422 5.069 806.784 KM
*Podaci u tabeli predstavljaju instalisane kapacitete i njihovu potencijalnu proizvodnju ukoliko rade sa punim kapacitetom u
jednoj smjeni.
Na potranju za briketima uticala je, u posljeratnom periodu, cijena i dostupnost
ogrjevnog drveta, naroito na crnom tritu. Uvoenjem stroije kontrole sjee ume i
porastom cijena ogrjevnog drveta raste i potranja za briketima. Kao pokazatelj potranje za
ogrjevnim drvetom i njegove mogue supstitucije briketima, moe posluiti podatak po kojem
je u 2004. godini za ogrjev iskoriteno 688.000 m
3
drveta
42
. Kako su cijene ogrjevnog drveta
u stalnom porastu i gotovo su dostigle trenutnu cijenu briketa, moemo rei da e potranja za
briketima rasti. Na osnovu ovih pokazatelja, moemo zakljuiti da bi se potranja za
briketima u BiH, u narednom periodu na godinjem nivou, mogla procijeniti na 50.000
100.000 T.
c) Potranja za proizvodima od drvnog ostatka u Evropi
Potranja za proizvodima od drvnog otpada kao i za ostalim bio obnovljivim gorivima
u Europi stalno raste. Na to svakako utie porast cijena fosilnih goriva, ali i zakoni o zatiti
okoline, te porast svijesti o potrebi koritenja alternativnih goriva.
Maksimalni potencijali umskih resursa u EU25 su oko 543 miliona m
3
drveta (1100
TWh) od kojeg je oko 50% drvni ostatak. Zbog problema kod eksploatacije uma tj. zbog
teke pristupanosti, prema pretpostavkama Finskog instituta za istraivanje uma, stvarni
potencijali su cca 140 miliona m
3
drveta ili 280 TWh. Od ove koliine samo je 5% trenutno
iskoriteno. Najvei potencijali su u vedskoj, Francuskoj, Finskoj i Njemakoj
43
.
41
firme koje posjeduju opremu za proizvodnju: Drvopromex, Tamex, DP Janj, Primus, N&S, Fami,
Drvoprerada, Lampex, Termoglas, Euroimpex, Stanex, Asko-promet
42
Izvor informacija: Federalni zavod za statistiku
43
Izvor informacija: EUBIONET
44
Slika 6.1.1. Relevantne organizacije u Europi za podruje peleta i briketa.(Izvor: Altener, 2004).
Proizvodnja peleta u 2004. godini bila je cca 3 miliona tona (14 TWh), a najvei
proizvoai su vedska, Danska i Austrija. Najvei problem za poveanje proizvodnje je
nedovoljna koliina repromaterijala. Oekuje se poveanje potreba za peletom kod svih vrsta
potroaa i vjerovatno e dostii 10 miliona tona u 2010. godini. Ovo nam pokazuje da e za
dostizanje planirane proizvodnje biti potrebno uvoziti iz ostalih zemalja cca 44 miliona m
3
drvnog ostatka
44
.
U svim eurorskim zemljama postoje asocijacije proizvoaa i prodavaca bio
obnovljivih goriva koje djeluju internacionalno, ime uveliko smanjuju trokove i omoguuju
kontinuirano snabdjevanje.
Primjer takve asocijacije je www.carmen-ev.de preko koje se mogu ostvariti kontakti
sa veinom najveih eurorskih prodavaca eko goriva.
Primjer berze razliitih vrsta eko goriva je www.energieholzboerse.de gdje se moe
vriti kupovina i prodaja svih vrsta eko goriva.
U Prilogu 6. prikazane su neke uporedne cijene bio obnovljivih goriva u zemljama
EU.
vrsta bioloka goriva kao to su drvni ostatak, peleti i piljevina dostigli su obim trgovinske
razmjene unutar Europe od skoro 50 PJ/god (Izvor: Altener, 2004).
Najvei proizvoai peleta u Europi su vedska, potom Danska, i na treem mjestu Austrija.
Izvan Europe znaajna trita su Sjeverna Amerika, Kina i Japan. Proizvodnja peleta za 2002.
godinu u vedskoj je iznosila cca. 766. 000 t/god., dok u isto vrijeme u Danskoj cca. 182. 000
t/god i Austriji cca. 150.000 t/god. U 2002. godini potronja peleta u Danskoj iznosila je
preko 400. 000 t/god.
Potronja peleta u Danskoj veoma brzo dostii e vrijednost od 850.000 t/god., ime bi
Danska postala najvee trite peletima u Europi. Procjene govore u prilog tvrdnje da e
potronja trita peleta u Austriji do 2010. godine narasti do vrijednosti od 900.000 t/god. U
2004. godini poizvodnja peleta iznosi cca. 160.000 t/god, dok u isto vrijeme potronja dostie
350.000 t/god. Trite panije je izuzetno malo i proizvodnja peleta i briketa zajedno u 2003.
godini nije prela vrijednost 50- 60 000 t/god.
Finska godinje koristi 127 PJ vrstih goriva dobijenih od drveta, a u 2002. godini
proizvodnja peleta u Finskoj dostigla je 220 000 t/god, dok je izvoz peleta iz Finske u Dansku
i vedsku iznosio 80.000 t/god. Vrijednost uvoza trupaca za potrebe umarske industrije u
Finskoj za 2002. godinu iznosila je 13 miliona m
3
. Cijena drvnih briketa u Finskoj je 43
EUR/ton, a transportni trokovi su 6 EUR/ton. Energetska vrijednost dobijena iz drvnih
44
Izvor informacija: EUBIONET
45
briketa iznosi 4.8 MWh/ton, sa pripadajuom cijenom energije od 10.2 EUR/MWh. Cijena
energije dobijene od drvnih briketa u Finskoj iznosi cca. 10,22 EUR/MWh (15. februar, 2004,
Altener).
Nakon 2012. godine procjenjuje se slijedei poredak prvih 10 drava u Europi prema obimu
proizvodnje peleta: vedska, Danska, Njemaka, Norveka, Austrija, Velika Britanija, Italija,
panija, drave Beneluksa, Francuska.
Tabela 6.1.3. Pregled cijene peleta po toni na meunarodnom tritu.
Destinacija u Austriju u Dansku u Njemaku u vedsku u V. Britaniju
iz Grke 136 134 136 135 135
iz panije 160 163 160 164 157
iz Italije 176 176 181 178 175
Lokalna cijena 171 208 205 185 170
Tabela 6.1.4. Dodatni trokovi za izvoz peleta, izraeno u EUR/toni.
Destinacija Austrija Danska Njemaka vedska V. Britanija
Grka 26 24 26 25 25
panija 20 23 20 24 17
Italija 28 28 33 30 27
Najvei bum u potronji peleta od svih europskih drava postigla je Danska. Od potronje
koja je prevazilazila 400.000 t/god iz 2002 godine, Danska je na putu da dostigne potronju
peleta od preko 850.000 t/god. Proizvodnja peleta u Danskoj je oko 150 000 t/god., u
zavisnosti od veliine izvoza proizvoda od drveta iz Danske u druge drave.
Italija predstavlja znaajnog sudionika na europskom tritu peleta. Prema posljednjim
podacima, u Italiji postoji 44 registrovana proizvoaa peleta (oko 80% proizvoaa je
locirano na sjeveru zemlje, a pojedinano najznaajnija podruja su regije Veneto i
Lombardija) sa proizvodnjom cca. 160 000 t/god , dok potronja uveliko prevazilazi 350.000
t/god. Postoje dva izvora biomase koji su prisutni u Italiji, i to: umski resursi i biomasa iz
poljoprivrede. Prisutni proizvodni kapaciteti u Italiji kreu se od malih sa oko 300 t/god do
onih velikih sa instalisanim vrijednostima proizvodnje od 25-30.000 t/god. Prema posljednjim
raspoloivim informacijama u Italiji je prisutno 8 proizvoaa opreme za proizvodnju peleta
(najpoznatiji su: Larus, Kemix, Bollareto, La Meccanica) .
Table 6.1.5. Trokovi proizvodnje i cijene peleta proizvedenih u Italiji. (Izvor: ETA-Renewable Energies,
2004).
Cijena peleta Euro/kg
Trokovi proizvodnje (ukljuujui sirovinu) 0.07-0.10
Veleprodajna cijena 0.15-0.25
Maloprodajna cijena 0.25-0.40
d) Potranja u pogledu konkurentnosti briketa i peleta
Ova dva proizvoda iskljuivo se koriste kao ogrjevni materijal, odnosno ekoloki izvor
energije tj. zamjena za dosadanje izvore energije kao to su: elektrina energija, plin, nafta i
dr. Plasman ovakve vrste proizvoda je neupitan i potranja za njima iz dana u dan raste.
Osnovna upotreba briketa je u peima na vrsto gorivo, kaminima, mini kotlovnicama i
velikim kotlovskim postrojenjima. Nain njegovog pakovanja i distribucije prilagoen je
48
Zbog ovakvih karakteristika i situacije na lokalnom tritu te neposjedovanja
odgovarajuih dozirnih sistema za loenje peleta dolazimo do zakljuka da je iskljuivo briket
interesantan za plasman na trite BiH, a pelet iskljuivo za izvoz u druge zemlje.
U donjim tabelama emo predstaviti neke uporedne cijene na tritu briketa i peleta.
Tabela 6.1.6 Cijene vrstih biolokih goriva (Domae trite).
Vrsta proizvoda Jedinica mjere Cijena
Briket 1 T 60 100 Euro
Pelet 1 T
*Podaci dobijeni od trgovakih kua koje prodaju ovu vrstu ogrjevnog materijala
Tabela 6.1.7 Cijene vrstih biolokih goriva (Inostrano trite).
Vrsta proizvoda Jedinica mjere Cijena
Briket 1 T 100 200 Euro
Pelet 1 T 150 300 Euro
*Podaci dobijeni sa berze bio-obnovljivih goriva (Energieholzboerse)
Gore navedene cijene su veleprodajne i imaju velike oscilacije, u zavisnosti od pakovanja.
Maloprodajne cijene imaju trgovaku dodatnu maru od cca 30% do 40% te dodatne trokove
transporta, pogotovu ako se radi o izvozu.
6.2 Uporedne karakteristike raznih vrsta goriva
Da bi smo predstavili karakteristike i kalorinu mo briketa i peleta u odnosu na ostale
energente, posluili smo se tabelama koje su izradile neke inostrane firme.
Tabela 6.2.1 Usporedni prikaz kalorine moi pojedinih goriva
Vrsta goriva Teina kg/m
3
Koliina vlage
%
Koliina pepela
%
Kalorina
vrijednost
MWh/Mt
Briket 550 650 10 0,4 0,6 4,65 4,75
Pelet 600 700 9 0,6 0,8 4,75 4,85
Drvena praina cca 200 8 0,4 0,6 4,80 4,90
Drvena sjeka 250 350 50 0,4 3,0 2,25 2,35
Lo ulje 830 0 0 9,90
Ugalj 830 5 3 - 5 9,90
*Izvor informacija: Bogma vedska
50
Tabela 6.2.4 Isplativost upotrebe briketa i peleta u poreenju sa klasinim ogrjevnim drvetom.
Vrsta energenta Koliina
Jedinina
MPC
Ukupno
Cijepanje i
pilanje po
m
3
Ukupno
dodatni
troak
Sve
ukupno
Posebno
skladitenje
Briket 1 T 180 KM 180 KM 0 KM 0 KM 180 KM Nije potrebno
Pelet 1 T 240 KM 240 KM 0 KM 0 KM 240 KM Potrebno
Ogrjevno drvo 4 m3 50 KM 200 KM 15 KM 60 KM 260 KM Potrebno
Pomenuta kalkulacija raena je na osnovu prikupljenih podataka i trenutnih cijena na
podruju BiH.
a) Stavovi potroaa prema industriji bio goriva
Razvojem industrije bio goriva, implementacijom zakonskih i podzakonskih akata iz
oblasti umarstva i ekologije doi e i do promjene svijesti o potrebi veeg koritenja bio-
obnovljivih goriva. Na stavove potroaa znaajno utie porast cijena ostalih dostupnih
goriva. Pored toga, bit e neophodno razliitim vrstama edukativnih i promotivnih kampanja
uticati na potroae da u veoj mjeri ponu koristiti ovu vrstu goriva.
Kao primjer konkurentnosti i stavova potroaa prema koritenju otpadnog drveta kao
energenta za proizvodnju navodimo kako u Austriji, koja je bogata umama, potiu uvoenje
grijanja drvetom podizanjem ekoloke svijesti graana i odreenim subvencijama i
kreditiranjem izgradnje loita za biomasu. Za poetak su u neke javne zgrade, kole i
ambulante ugraene kotlovnice za drvenu masu. Zatim se u manjim mjestima uvodilo
zajedniko grijanje daljinskim sustavom. To je ponukalo i ostale graane da se odlue na taj
oblik grijanja.
Da se takav sustav koritenja energije isplati, dokaz su razliita postrojenja podignuta
bez uea budueg vlasnika. Postrojenje se isplauje prodanom energijom i nakon odreenog
vremena prenosi u vlasnitvo imaoca. Ako postrojenje koristi biomasu, a za to, zbog
smanjenog zagaivanja okolia, dobija premije od drave (iz fonda zatite okolia), isplativost
je dostignuta i za 4-5 godina.
Tako, na primjer, u tajerskoj 925 godina stari samostan Admont, s okolnim vlastitim
posjedima, ima novu kotlovnicu na drvenu masu kojom zamjenjuju 600.000 litara ulja za
loenje. Kotlovnica slui i za grijanje najvee privatne kole u Austriji s 870 uenika i za
grijanje 150 obiteljskih zgrada koje su u blizini. Predvieno je poveanje kapaciteta sa
sadanjih 2,4 MWh na 3,5 MWh. Struju u samostanu proizvode u novom postrojenju koje
koristi sustav ORC
48
, za pogon turbine. Projektiran u Grazu, a izradjen u Italiji ovaj prvijenac
u Evropi projektiran je za uinak od 400 kW elektrine energije. U pokusnom radu ostvaren je
uinak od 500 kW. ORC postupak koristi u kotlu, umjesto vode jedan organski medij koji ima
povoljnije osobine kod niskih temperatura u odnosu na vodu. Termouljem iz kotla, koji se
grije biomasom, u izmjenjivau se grije organski medij koji isparava i ije pare pogone
turbinu za proizvodnju elektrine energije. Nakon izvrenog rada u turbini, para kondenzira.
Toplina dobijena hlaenjem kondenzatora koristi se za grijanje vode u sustavu daljinskog
toplovoda. Dimni plinovi iz kotla u kojem izgara biomasa se proiavaju, a njihova toplinska
energija se koristi za grijanje vode. Konani toplinski uinak ovog postrojenja je dostigao
nevjerojatnih 97% . Investicije za ovaj pogon iznosile su 105 miliona ATS, od ega na
toplovodno grijanje okolnih kua otpada 11 miliona. Biomasa za grijanje kotlova je otpad iz
48
Organic-Rankine-Cycle
52
Ukupna umska biosupstanca u Bosni i Hercegovini iznosi oko 502 miliona tona i ona
se godinje koristi prosjeno oko 2%
53
.
Uee razliitih vrsta drvea navedeno je u donjoj tabeli.
Tabela 7.2.1 - Pregled participacije vrsta drvea u regionu.
etinari % Listae %
Jela 19,91 Bukva 47,18
Smra 12,96 Hrast kitnjak 6,61
Bijeli bor 1,90 Hrast car 0,79
Crni bor 2,74 Orah 0,01
Ostali etinari 0,13 Bagrem 0,06
Plemenite listae 2,72
Ostale listae 4,99
Ukupno etinari 37,64 Ukupno listae 62,36
* Podaci dobijeni iz stvarnih pokazatelja na terenu od umskih gazdinstava.
Ukupna sjea u Bosni i Hercegovini iznosi 2,728.121 m
3
etinara i 4,523.276 m
3
listaa, to uestvuje u ukupnoj europskoj sjei sa 1% etinara i 4% listaa
54
.
7.3 Bruto posjeena masa (krupno drvo) za period 2002. 2004. godina u m3
Tabela 7.3.1 Godinji prosjek sjee po kantonima.
Zeniko-dobojski Srednjebosanski
Opina
etinari Listae
Opina
etinari Listae
Olovo 102.600 51.007 Travnik 99.521 41.658
Zavidovii 74.146 127.411 Fojnica 22.164 97.464
Kakanj 25.879 43.077
Bugojno
Vare 164.457 37.381
Donji Vakuf
Visoko 122 17.514
Gornji Vakuf
62.411 36.102
Tesli 5.897 8.284 Busovaa 23.025 34.303
Teanj 139 2.855 Novi Travnik 29.434 30.639
epe 1.498 10.838 Vitez 23.948 8.303
Ukupno 335.039 294.738 Jajce 45.726 20.887

Kreevo 9.327 36.022

Kiseljak 2 7.529

Ukupno 315.556 312.905
Podaci dobijeni iz stvarnih pokazatelja na terenu od umskih gazdinstava.
Napomena: u ostalim opinama koje obuhvata region Centralna BiH eksploatacija umskih
resursa je toliko mala da nije relavantna za istraivanja studije.
U odnosu na ukupnu sjeu u Bosni i Hercegovini ova dva kantona uestvuju sa
55
:
Zeniko-dobojski kanton 12,3% etinara i 6,5% listaa
Srednjebosanski kanton 11,6% etinara i 6,9% listaa
53
Izvor informacija: Federalni i kantonalni zavodi za statistiku
54
Izvor informacija: Federalni zavod za statistiku, Zavod za statistiku RS
55
Izvor informacija: Federalni zavod za statistiku, Zavod za statistiku RS
54
djelimino uspjeli, doi na druge naine (ispitivanje susjednih firmi, prikupljanje podataka od
okolnog stanovnitva, itd.). Spisak firmi od kojih smo dobili podatke smo dali u Prilogu 7 a
spisak firmi od kojih nismo dobili podatke sa obrazloenjima smo dali u Prilogu 7.1.
Drugi dio primarnih izvora informacija koji se odnose na ume i umske resurse te koliine
drvnog ostatka u tom segmentu smo prikupili od umskih uprava i preduzea koja se bave
eksploatacijom uma.
Primarni izvori informacija obrauju stvarne podatke sa terena a ne statistike pokazatelje
koje nismo uzeli u obzir, jer smo smatrali da nam je za kvalitetnu dalju razradu studije
potreban stvarni a ne statistiki podatak.
U Prilogu 7 su detaljno prikazani podaci za svaku od obraenih firmi koje se bave preradom
drveta sa podatcima o koliinama preraenog drveta i koliinama drvnog ostatka.
Takoe u Priloga 7 moemo vidjeti tanu lokaciju svake od firmi koje su obraene sa
podacima koje smo dobili od njih. Vano je za napomenuti da ovi podaci predstavljau stvarne
vrijednosti u onoj mjeri u kojoj su ispitanici mogli da nam odgovore a vezano za stvarno
nepoznavanje koliina otpada kojim raspolau jer se nikada do sada veina njih nije bavila
ovim koliinama i za njih je to uvijek bio viak i balast njihove proizvodnje.
7.6 Drvni ostatak iz industrije prerade drveta
U donjoj tabeli su predstavljeni stvarni pokazatelji dobijeni od 84 firmi koje se bave
primarnom i sekundarnom preradom drveta u regionu.
Tabela 7.6.1 Koliine drvnog ostatka u regiji.
Drvni ostatak na godinjem nivou u m
3
Podruje
Piljevina Komadi Sjeka
Ostalo
(kora)
Ukupno
Ukupno region 107.188 35.050 10.146 1.560 153.944
* Podaci dobijeni prikupljanjem na terenu.
Iz gornjih tabela moemo zakljuiti da je ukupna koliina drvnog ostatka u regionu Centralna
BiH sljedea:
Tabela 7.6.2 Ukupna koliina drvnog ostatka u regionu Centralna BiH u m
3
.
Podruje Ostatak u umama Ostatak u proizvodnji Ukupno
Ukupno region 176.262 153.944 330.236
* Zbirni podaci iz gornjih tabela.
7.7 Trenutni nain iskoritavanja
Analizom podataka dobijenih na terenu ustanovili smo da je trenutna situacija sa
iskoritavanjem raspoloivog drvnog ostatka na jako niskom nivou i prvenstveno se koristi u
sljedee svrhe:
- direktno loenje u kotlovima radi dobijanja toplotne energije
- direktna prodaja treim licima kao ogrevno drvo
- proizvodnja briketa i peleta
56
7.8.1 Trenutna situacija u regionu u domenu proizvodnje toplotne energije od
drvnog ostatka
1. U smislu dimenzioniranja, postrojenje je u pravilu predimenzionirano, jer se bazira na
jednom kotlu koji radi cijelu godinu, s rezervom za daljnji razvoj poduzea (obino
dodatne suare). Zanemarivi rezervu, postrojenje (jer se bazira na jednom kotlu) u
ljetnom reimu radi s cca 30% uinka (za centralno grijanje nema potronje, a suare
troe minimalno). Stupanj iskoritenja u takvoj situaciji pada na 60 65 %.
2. Opremljenost kotlova sa O
2
regulacijom postoji samo na jednom postrojenju novijeg
datuma (Vitez) i u pravilu izostaje, ime se i kod briljivo voenih pogona ne postie
maksimalna uinkovitost.
3. Kotao s runim loenjem (Busovaa) u startu daje crni dim da bi kada je vatra najjaa,
radi nekontroliranog razvijanja topline dolazilo do nastanka pare (u toplovodnom
kotlu) i lupanja u instalaciji.
4. Priprema goriva je nezamjeena iz vie razloga: postoje dovoljne koliine sitnog
otpada (rjee), skupa oprema za usitnjavanje, znaajne koliine elektrine energije
nune za pogon usitnjivaa, itd. U rijetkim situacijama kada je prisutna oprema za
usitnjavanje (Gornji Vakuf) ona je neadekvatno smjetena i nije povezana
transportnim sistemom s deponijom goriva.
5. Pneumatski dovod suhog goriva na kosu reetku je primjer nesklada izmeu vrste
goriva i naina loenja (ivinice) i rezultira izgaranjem u letu, a ne u sloju.
6. Primjer mogunosti iskoritenja otpadne topline na jednom kotlu od 10 t pare/h
(Vitez) ukazuje da je mogue iskoristiti otpadnu toplinu dimnih plinova i njome
osuiti cca 800 kg/h piljevine u svrhu briketiranja. Dakle iskoritenjem otpadne topline
osigurati toplinsku energiju za novi (ekoloki) proizvod.
7. Samo u veim poduzeima (uglavnom izgraenim prije 1990, a poznati su izuzeci kao
u Visokom) postoje osobe zaduene za energetska postrojenja. U veini sluajeva su
to needucirane osobe koje imaju druga zaduenja.
8. Kontrola ispravnog tj. uinkovitog rada postrojenja se svodi na grije / ne grije,
odnosno radi / ne radi. Mjerna oprema dostatna za kontrolu uinkovitog rada u
pravilu ne postoji, a snimanje dimnih plinova nije nam poznato.
9. Odnos prema energiji i drvenom otpadu kao energentu u smislu nije vano koliko se
troi i tako je besplatno i prema kotlovskom postrojenju glavno je da radi svaku
polemiku o planovima odravanja ini izlinom.
Zakljuno, na veini postrojenja bi se edukacijom i minimalnim ulaganjima mogle
postii utede od 10-15%. Znaajnija ulaganja bi donijela i vee utede na gorivu (priprema
goriva), ali su u financijskom smislu upitne isplativosti na malim postrojenjima. Dugorono
rjeenje i poboljanje jest: natjerati korisnike da vode drugaiju brigu o drvenom otpadu kao
energentu, a i kao ekoloki prihvatljivom gorivu. Ovo je mogue postii samo zakonskom
regulativom koja e od korisnika drvne mase traiti:
bilansu drvnog ostatka (u odnosu na koliine kupljene kod umarija), odnosno nadzor
nad otpadom (koji se esto odlae na divlje deponije),
naknadom za prouzroeno zagaenje prema % CO, tj. neizgorenog ugljika, u dimnim
plinovima (uz to ide redovita godinja kontrola dimnih plinova od strane nadlene
inspekcije ili ovlatene organizacije u Hrvatskoj postoje iskustva na ovom planu).
57
Bitno je napomenuti da prihod od naknade za zagaenje ide u poseban fond iz kojeg se
sredstva vraaju privredi kroz poticaje i subvencije za ugradnju opreme za zatitu okolia i za
uinkovito koritenje obnovljivih izvora energije
57
.
Drugi efikasan nain je da se potie udruivanje manjih poduzea na planu izgradnje
energetskih potencijala, zajednike energane (sa ili bez kogeneracije) veeg uinka 4 i vie
MW koje e:
objediniti financijske potencijale i uiniti ih efikasnijim (nia cijena po kW toplinske
energije ili instaliranom MW);
izgarati drvni otpad na jednom mjestu znai imati bolju kontrolu nad tehnologijom
izgaranja i emisijom otpadnih tvari u okoli;
vee kotlovske jedinice imaju bolju opremu i isplativa je priprema goriva, bolja
regulacija (ekoloki standardi EU);
lake je podnijeti troak educiranog i strunog osoblja, to se vraa na niim
trokovima odravanja;
velika loita mogu izgarati iri spektar goriva (ukljuivo i koru) te umski otpad
(granjevina), i dr.
8. UPRAVLJANJE OTPADOM
8.1 Vrste drvnog ostatka
Drvni ostatak moemo definisati po mjestu nastanka i po nainu koritenja na:
a) Korisni umski drvni ostatak
Pod korisnim umskim drvnim ostatkom podrazumijevaju se svi dijelovi drveta iznad
4 cm debljine. Iznoenje drvnog ostatka ispod 4cm debljine iz ume nije dozvoljeno jer u tom
dijelu ima kore, mineralnih materija i pepela, pa bi se njihovom delokacijom izgubile vrijedne
materije koje sudjeluju u pedogenetskim procesima i humifikaciji, te odravanju plodnosti tla.
b) Drvni ostatak koji nastaje u primarnoj preradi drveta
Pod otpadom koji nastaje u primarnoj preradi podrazumijevamo piljevinu, komadni
otpad i koru. Ova vrsta otpada je vlana (35-45% vlage) i njegovo daljnje, ekonomski
isplativo, koritenje zavisi od adekvatnog skladitenja i suenja.
c) Drvni ostatak koji nastaje u finalnoj preradi drveta
Pod otpadom koji nastaje u finalnoj preradi podrazumijevamo piljevinu, strugotinu i komadni
otpad koji nastaje u pogonima za proizvodnju parketa, lamperije, stolarije i u fabrikama
namjetaja. Ovaj otpad je suh i moe se, uz minimalnu obradu, koristiti. Primjenom novih
tehnologija u finalnoj preradi drveta, kao to je laminiranje (lijepljenje manjih komada)
povean je procenat iskoritenosti drvnog ostatka, pogotovo komada.
U tabeli 8.1.1 su prikazane, prosjene procentualne koliine drvnog ostatka u zavisnosti od
mjesta nastanka:
57
Set zakona o Zatiti okoline
58
Tabela 8.1.1 Procentualne koliine drvnog ostatka u zavisnosti od mjesta prerade.
Mjesto prerade drveta Vrste drvnog ostatka
Procentualna koliina od
ukupne mase
Eksploatacija ume Granjevina, panjevi 14 16 %
Primarna prerada drveta Piljevina, okorci, komadi 17 18 %
Finalna prerada drveta Piljevina, strugotina, komadi 10 15 %
* Podaci dobijeni iz knjige NAUKA O DRVETU - SVJETLOST, Sarajevo, 1988
Od ukupne koliine preraenog drveta, 30 do 40 % ini drvni ostatak koji nije mogue
iskoristiti u standardnim proizvodnim procesima. Ovo su kalkulisane koliine drvnog ostatka,
na osnovu dugogodinjeg praenja procesa proizvodnje dok stvarne koliine neiskoritenog,
raspoloivog drvnog ostatka treba da pokae ova studija.
d) Ostali drvni otpad
- drvo za pakovanje: palete, kutije za transportovanje, kutije za voe i povre, doboi
za kablove;
- drvo sa gradilita: grede, letve itd., drvena graa za unutranjost stana, drvena graa
za prozore itd,. drvo za konstrukcije;
- namjetaj: stari namjetaj, kuhinje i ostalo;
- ostalo: pragovi eljeznikih pruga, dalekovodi, drvo koje se koristi u batama ili u
poljoprivredi.
Ovaj drvni otpad koji, kao potencijalna sirovina, nije zanemarljiv, nije obraen ovom
studijom jer je akcenat stavljen na drvni otpad koji nastaje prilikom prerade drveta. Za
dobijanje podataka o ovom izvoru sirovine, za iju obradu je potrebno mnogo vie vremena i
angaman veeg broja saradnika na terenu, predlaemo izradu posebne studije.
Podaci prikupljeni ovom studijom omoguavaju nam da ustanovimo kolike se koliine drvnog
ostatka pojavljuju u regionu i ta se sa njime trenutno radi, kako i na koji nain se koriste i
kako se njime upravlja.
8.2 Trenutne koliine drvnog ostatka iz primarne i finalne proizvodnje
Iz Tabele 7.6.2 moemo vidjeti koje su to koliine drvnog ostatka koje se proizvode u
regionu, a iz Tabele 7.7.1 moemo vidjeti koje su to koliine drvnog ostatka koje ostaju
neiskoritene.
U donjoj tabeli predstavljeni su pokazatelji trenutnih koliina drvnog ostatka u regionu po
opinama, prikupljeni na terenu.
59
Tabela 8.2.1 Trenutne koliine drvenog ostatka po opinama.
Nain iskoritavanja (m
3
)
Opina Ukupno m3
Loenje Prodaja Briket/Pilet Ostatak
Bugojno 18.710 5.613 2.807 1.700 8.591
Busovaa 21.150 6.345 3.173 1.700 9.933
Donji Vakuf 8.800 2.640 1.320 4.840
Gornji Vakuf 10.400 3.120 1.560 5.720
Kakanj 1.500 450 225 825
Maglaj 16.980 5.094 2.547 9.339
Novi Travnik 2.715 815 407 1.493
Tesli 2.200 660 330 1.210
Teanj 1.080 324 162 594
Travnik 19.680 5.904 2.952 1.700 9.124
Vitez 15.878 4.763 2.382 8.733
Zavidovii 1.435 431 215 789
epe 18.876 5.663 2.831 10.382
Zenica 14.490 4.347 2.174 2.000 5.970
UKUPNO 153.894 46.168 23.084 7.100 77.542
* Podaci dobijeni prikupljanjem na terenu.
Vano je napomenuti da nismo uspjeli dobiti podatke od nekoliko firmi koje smo identificirali
u Prilogu 7.1, a koje nisu izrazile nikakav interes za saradnju u projektu i ne ele dati svoje
podatke, tako da emo sve dalje kalkulacije zasnovati na stvarnim pokazateljima prikupljenim
na terenu i na taj nain ustanoviti stvarne karakeristike i koliine raspoloivog vika drvenog
ostatka.
8.3 Problematika prikupljanja drvnog ostatka
Iz podataka u studiji moe se zakljuiti da vrlo mali broj firmi u regionu imaju
dovoljnu koliinu vlastitog drvnog ostatka za pokretanje profitabilne proizvodnje drvenog
briketa ili peleta. Ako izuzmemo ove firme, ostaje veliki broj onih koje imaju drvni ostatak ali
ija koliina nije dovoljna za ozbiljnu proizvodnju. U naim ispitivanjima, napravili smo
kalkulacije koje pokazuju do koje udaljenosti je isplativo dovoziti drvni ostatak i plaati za
njega isporuiocu, po trenutno vaeim cijenama. Ove kalkulacije pokazuju da je sve do
udaljenosti od 100 km od mjesta nastanka drvenog ostatka do mjesta proizvodnje isplativo
dovoziti sirovinu uz upotrebu kamiona ija minimalna nosivost nije ispod 20 m
3
piljevine.
62
b) Varijanta 2
U koliko se u jednoj opini ili na dijelu opine, u kojoj postoji potencijal za iskoritenje
sirovine, ne pojavi zainteresovana vea firma za proizvodnju briketa ili peleta najoptimalnije
bi bilo da se kroz obavljene razgovore sa svim manjim firmama na tom regionu izabere jedna
koja bi bila nosilac posla. Ostale firme obavezale bi se kroz ugovore da sav viak drvnog
ostatka dostavljaju nosiocu posla. Ovaj nain podrazumijeva organizaciju mini klastera ili
mini asocijacija proizvoaa unutar klastera drvne industrije.
Primjenom ove dvije varijante mogue je kvalitetno i efikasno prikupiti sav viak
drvnog ostatka i pretvoriti ga u briket ili pelet. Preduslov za organizaciju jedne od gore
navedenih varijanti je edukacija svih firmi koje proizvode drvni ostatak i predstavljanje
potencijalnih mogunosti pretvaranja tog ostatka u profit. Takoer, neophodno je ukljuiti
opinske i inspekcijske strukture u opinama i kantonima da, uz primjenu vaeih zakonskih
regulativa u domenu otpada i zagaenja okoline, interveniu i putem zakonom propisanih
kaznenih mjera primoraju sve firme da se brinu o svom drvnom ostatku. Ovaj nain pristupa
e sigurno primorati veinu firmi da se priklone jednoj od varijanti prikupljanja drvnog
ostatka i njegove upotrebe u proizvodnji bio-obnovljivih goriva.
Kao primjer dobre organizacije navest emo Opinu Drini kod Bosanskog Petrovca.
Ovo je, prema naim saznanjima, jedina Opina u BiH koja je ukazom opinskog naelnika
rijeila problem nelegalnog skladitenja i odlaganja drvenog ostatka. Naelnik Opine donio
je ukaz po kojem su sve firme obavezne da sav viak drvnog ostatka dovoze na jednu
deponiju koja je predviena iskljuivo za te namjene. Opina je sa svoje strane stavila na
raspolaganje kamione komunalnog preduzea koji odvoze taj ostatak na deponiju. Ukoliko
inspekcijska sluba Opine ustanovi da se neka od firmi ne pridrava propisanih pravila,
slijedi izricanje kazne koja ide od novane pa i do mogunosti zatvaranja firme i obustave
rada. Na mjestu deponije je sada trenutno ogromna koliina drvenog ostatka (cca 60.000 m
3
)
sa godinjim prilivom od 20.000 m
3
koji se, na alost, trenutno ne koristi. No, u proceduri je
izrada projekta za instalaciju kogeneracijskog postrojenja koje bi trebalo proizvoditi
elektrinu energiju i toplotnu energiju za potrebe kompletne Opine
58
.
58
Podaci dobijeni tokom posjete Opini Drini
65
9.4. Trokovi nabavke materijala potrebnog za proizvodnju briketa
Tabela 9.4.1 Kalkulacija trokova kupovine i prevoza repromaterijala.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Ukupno
za 12
mjeseci
(T)
Potrebna
koliina
piljevine
(m
3
)
Cijena
piljevine
po m
3
Ukupno za
piljevinu
Broj
kamiona
za
prevoz
Cijena
prevoza
po
kamionu
Ukupno za
prevoz
Ukupni
trokovi za
repromaterijal
225 475 2.376 2,5 5.940 119 75 8.925 14.865
500 1.056 5.280 2,5 13.200 264 75 19.800 33.000
800 1.690 8.448 2,5 21.120 422 75 31.650 52.770
1200 2.534 12.672 2,5 31.680 634 75 47.550 79.230
1400 2.957 14.784 2,5 36.960 739 75 55.425 92.385
2200 4.646 23.232 2,5 58.080 1.162 75 87.150 145.230
* Podaci preraunati na osnovu potrebnih koliina piljevine za odreeni kapacitete i cijena prevoza na tritu
Napomena: Ova kalkulacija podrazumjeva da proizvoa briketa nema vlastite
sirovine i kompletnu sirovinu kupuje na tritu.
9.5. Trokovi nabavke materijala potrebnog za proizvodnju peleta
Tabela 9.5.2 Kalkulacija trokova kupovine i prevoza repromaterijala.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Ukupno
za 12
mjeseci
(T)
Potrebna
koliina
piljevine
(m
3
)
Cijena
piljevine
po m
3
Ukupno
za
piljevinu
Broj
kamiona
za prevoz
Cijena
prevoza
po
kamionu
Ukupno
za prevoz
Ukupni
trokovi za
repromaterijal
100 211 1.056 2,5 2.640 53 75 3.960 6.600
300 634 3.168 2,5 7.920 158 75 11.880 19.800
500 1.056 5.280 2,5 13.200 264 75 19.800 33.000
1000 2.112 10.560 2,5 26.400 528 75 39.600 66.000
1500 3.168 15.840 2,5 39.600 792 75 59.400 99.000
2000 4.224 21.120 2,5 52.800 1.056 75 79.200 132.000
2500 5.280 26.400 2,5 66.000 1.320 75 99.000 165.000
3000 6.336 31.680 2,5 79.200 1.584 75 118.800 198.000
* Podaci preraunati na osnovu potrebnih koliina piljevine za odreeni kapacitete i cijena prevoza na tritu
Napomena: Ova kalkulacija podrazumjeva da proizvoa peleta nema vlastite sirovine
i kompletnu sirovinu kupuje na tritu.
9.6. Iskoritavanje umskog drvnog ostatka
Ovaj segment prikupljanja i transporta nije obraen ovom studijom. U sutini,
moemo koristiti skoro iste pokazatelje kao u prethodnim poglavljima, ako pretpostavimo da
je sav ovaj ostatak izvuen na pristupana mjesta za utovar u kamione. Ukoliko to nije sluaj,
onda moramo dodati i ukalkulisati dodatni troak prikupljanja u umama. Ovaj segment se
moe rjeavati i organizovati iskljuivo ukljuivanjem umskih gazdinstava i firmi koje se
bave eksploatacijom uma.
Za primjer, navodimo firmu Tisa iz Kamnika, u Republici Sloveniji, koja posjeduje
opremu za eksploataciju svih drvnih ostataka u umama. Na raspolaganju imaju 24 specijalne
maine koje prikupljaju drvni ostatak u umi ukljuujui i panjeve i odmah ga usitnjavaju. Iz
ovih maina, specijalnim transportnim trakama pune se kamioni koji su sposobni da se kreu
71
Iz gornje tabele moemo zakljuiti da cijena transporta na vee udaljenosti u velikoj
mjeri optereuje konanu cijenu peleta to e uzrokovati njegovu slabiju potranju na tritu.
Ako uzmemo uporedne cijene peleta na europskon tritu iz Priloga 6, koje se odnose na
cijenu za krajnjeg kupca( u koju su uraunate trgovake mare), moemo zakljuiti da je
izvoz peleta na evropsko trite na granici rentabiliteta.
to se tie eljeznikog transporta, situacija je potpuno ista kao i za briket
65
.
12. REZULTATI STUDIJE
12.1 Znaaj potencijalnog projekta i projektne aktivnosti
Iz svega gore navedenog oito je da ja mogue napraviti kvalitetan projekat za iskoritavanje
drvnog ostatka kao izvora ekolokog goriva. U daljem tekstu navest emo neke karakteristike
projekta i finansijske pokazatelje potrebne za implementaciju projekta sa nekim pokazateljima
uticaja projekta na region.
12.2 Prijedlog iskoritavanja drvnog ostatka u regionu
Podaci prikupljeni ovom studijom omoguavaju nam da ustanovimo kolike se koliine
drvnog ostatka pojavljuju u regionu i ta se sa njima trenutno deava. Takoer, u daljem
tekstu objasnit emo potencijalne mogunosti iskoritavanja ovog ostatka u situaciji ako
primjenimo razliite tehnologije iskoritavanja sa nekim finansijskim pokazateljima i
prijedlozima za lociranje pojedinih vrsta postrojenja.
12.3 Koliine drvnog ostatka u regionu
U Tabeli 7.4.1 predstavljeni su stvarni pokazatelji koliina drvnog ostatka preraunati
na osnovu podataka o eksploataciji uma u regionu i oni su 176.292 m
3
. U Tabeli 7.6.1
predstavljeni su stvarni pokazatelji koliine drvnog ostatka dobijeni od 84 firme koje se bave
primarnom i sekundarnom preradom drveta u regionu i ona su 153.944 m
3
. Iz ovoga
zakljuujemo da je ukupna koliina drvenog ostatka u regionu Centralna BiH 330.236 m
3
.
12.4 Trenutni nain iskoritavanja drvnog ostatka po kategorijama
Postoji nekoliko naina na koji se drvni ostatak trenutno iskoritava. U Tabeli 8.2.1
predstavljeni su trenutni naini iskoritavanja i koliine upotrebljenog drvnog ostatka za te
namjene, kao i koliine koje su neiskoritene po opinama. Iz iste tabele moemo zakljuiti da
je i pored zavidnog nivoa iskoritenosti drvnog ostatka, velika koliina jo uvijek
neiskoritena. Podaci u pomenutoj tabeli, koji se odnose na prodaju, podrazumijevaju prodaju
drvnog ostatka u vidu ogrjevnog drveta jako niske kalorine moi.
Primjenom odgovarajuih tehnologija za iskoritavanje usitnjenog drvnog ostatka kao
i upotrebom odgovarajuih maina za mljevenje mogue je sav viak, u koji emo pribrojiti i
dio koji se sada prodaje, pretvoriti u visokokalorini briket ili pelet i ostvariti dodatni prihod.
Neke od firmi ve su poele sa ovom vrstom proizvodnje u manjem obimu.
65
Podaci dobijeni na osnovu upita od eljeznica BiH
72
Ako podacima iz Tabele 8.2.1 pridruimo podatke o drvnom ostatku koji ostaje nakon
eksploatacije ume dobit emo slijedeu kalkulaciju:
Tabela 12.4.1 Ukupna koliina drvnog ostatka u regionu na godinjem nivou (m
3
).
Podruje
Drvni ostatak u
umama
Drvni ostatak koji se
prodaje
Neiskoriteni drvni
ostatak
Ukupno
Centralna BiH 176.262 23.084 77.542 276.888
* Zbirni podaci.
Zakljuak izveden iz gornje tabele pokazuje da koliina neiskoritenog drvnog ostatka
nije zanemariva i da bi se trebala pokrenuti inicijativa i projekti za njegovo iskoritavanje, uz
primjenu tehnologija ponuenih u ovoj studiji.
12.5 Pregled trenutne proizvodnje briketa i peleta u regionu
Prema obraenim podacima sa terena ustanovljeno je da se u regionu ve proizvodi
jedna mala koliina briketa i peleta. U Tabeli 6.1.1 predstavili smo te koliine i iz nje se
moe zakljuiti da je jako mali broj proizvodnih pogona koji se bave proizvodnjom briketa ili
peleta, od ega vei broj njih koristi hidrauline prese malih kapaciteta koje proizvode briket
niske kalorine moi zbog ega je njegova cijena manja. I pored toga moe se takoer vidjeti
da ukupan prihod ostvaren ovakvom proizvodnjom nije mali i nije zanemarljiv.
Sekundarnim istraivanjem ustanovljeno je da jo neke od firmi u regionu, od kojih
nismo dobili podatke ili nisu obuhvaene ovom studijom, posjeduju opremu za proizvodnju
briketa ili planiraju instalisanje opreme za proizvodnju peleta
66
. Naalost, ni pored svih
napora nismo mogli ustanoviti o kojoj opremi se radi i koji su kapaciteti u pitanju.
12.6 Pregled iskazanih interesovanja za nabavku opreme
U direktnim kontaktima sa firmama doli smo do podataka koliko ih je zainteresovano
da nabavi ovu vrstu opreme i otpone sa proizvodnjom.
U narednoj tabeli predstavit emo broj zainteresovanih firmi za nabavku opreme za
iskoritavanje drvnog ostatka kao i ukupne koliine drvnog ostatka po opinama, uzimajui u
obzir samo podatke dobijene iz primarne i sekundarne prerade drveta.
66
Impregnacija-Holz Vitez, FIS Vitez, Istra Benz Energetski Systemi iz Slovenije
73
Tabela 12.6.1 Broj zainteresovanih firmi za nabavku opreme za iskoritavanje drvnog ostatka sa koliinama
drvnog ostatka po opinama.
Opina Broj zainteresovanih firmi
Koliina ostatka u opini
(m
3
)
Bugojno 1 11.398
Busovaa 3 13.106
Donji Vakuf 1 6.160
Gornji Vakuf 1 7.280
Kakanj 0 1.050
Maglaj 2 11.886
Novi Travnik 3 1.900
Tesli 0 1.540
Teanj 0 756
Travnik 6 12.076
Vitez 4 11.115
Zavidovii 2 1.004
epe 5 13.213
Zenica 2 8.144
UKUPNO 30 100.628
* Podaci prikupljeni na terenu.
Iz gornje tabele moe se zakljuiti da je interesovanje za nabavku ove vrste opreme
veliko, ako uzmemo da je od 298 obraenih firmi, njih 30 izrazilo interes za nabavku opreme.
U direktnim kontaktima sa firmama doli smo do podataka koliko ih je zainteresovano
da nabave opremu pomou koje e iskoritavati drvni ostatak. U donjoj tabeli predstavljeni su
pokazatelji koji sagledavaju broj zainteresovanih kompanija i njihove potencijale u
koliinama drvnog ostatka koji imaju na raspolaganju.
74
Tabela 12.6.2 Pregled zainteresovanih firmi u regionu za nabavku opreme.
Naziv firme Mjesto
Koliina otpada
(m3)
Vrsta opreme koju trebaju
1 PPUD Duboka Bugojno 4.850 Mehanika presa, suara, mlin
2 EKO System Busovaa 12.000 Mehanika presa, suara, mlin
3 Grand Busovaa 4.150 Mehanika presa, suara, mlin
4 Tamex Busovaa 5.000 Kogeneracijsko postrojenje
5 Espro Donji Vakuf 5.000 Mehanika presa, suara, mlin
6 Rose Wood Gornji Vakuf 4.000 Mehanika presa, suara, mlin
7 Borik Maglaj 1.180 Hidraulina presa, mlin
8 Primus Maglaj 5.800 Mehanika presa, suara, mlin
9 Elektron N.Travnik 750 Hidraulina presa, mlin
10 Homar N.Travnik 2.700 Mehanika presa, suara, mlin
11 N&S N.Travnik 650 Hidraulina presa, mlin
12 Ansa Travnik 2.300 Energana na drvni otpad
13 Lampex Travnik 2.100 Suara, mlin
14 Tvornica namjetaja Travnik 1.500 Mehanika presa, suara, mlin
15 Vlai MG Travnik 3.000 Suara, mlin
16 Drvoess Turbe 4.000 Mehanika presa, suara, mlin
17 Vukovi Turbe 400 Hidraulina presa, mlin
18 Bla Vitez 4.870 Mehanika presa, suara, mlin
19 Bosna Wood Vitez 3.000 Mehanika presa, suara, mlin
20 SZR Marjanovi Vitez 18 Hidraulina presa
21 Top Wood Vitez 800 Hidraulina presa, mlin
22 Euroimpex-AN Zavidovii 1.000 Mehanika presa, suara, mlin
23 Intermerkur Zavidovii 400 Hidraulina presa, mlin
24 Energoholz Zenica 1.200 Mehanika presa, suara, mlin
25 Stanex Zenica 450 Hidraulina presa, mlin
26 Jasmin M epe 5.900 Mehanika presa, suara, mlin
27 Krivaja-epe epe 6.500 Mehanika presa, energana
28 Nensi epe 900 Hidraulina presa, mlin
29 Stolarska radnja epe 100 Hidraulina presa
30 Tisakomerc epe 3.000 Energana na drvni otpad
UKUPNO 87.518
* Podaci dobijeni prikupljanjem na terenu i predstavljaju ukupne koliine drvnog ostatka za svaku firmu, ukljuujui i onu
koliinu koja se ve koristi u druge svrhe.
Bitno je napomenuti da je velika veina firmi izrazila elju za nabavkom opreme za
proizvodnju briketa, a niti jedna od njih nije zainteresovana za proizvodnju peleta.
Potencijalni razlog za ovakav pristup je u tome to je vrlo malo firmi upoznato sa nainom i
tehnologijom proizvodnje peleta. Takoer, iz istog razloga niko od njih nije izrazio elju za
nabavku opreme za proizvodnju eterinih ulja.
Iz ovoga moemo izvui zakljuak da je neophodno organizovati edukacione seminare
na kojima bi se objasnili svi tehnoloki procesi i njihove karakteristike te isplativost
proizvodnje.
75
12.7 Iskoritavanje vikova drvnog ostatka
Iz tabela 12.4.1 moe se zakljuiti da se, pored visokog nivoa trenutne iskoritenosti,
pojavljuje velika koliina drvenog ostatka koji je trenutno neiskoriten. Primjenom
kalkulativne metode na osnovu tehnologije
67
o potrebnim koliinama drvnog ostatka za
dobijenu koliinu briketa i peleta dobijemo slijedeu kalkulaciju potencijalne proizvodnje
briketa i peleta.
Tabela 12.7.1 Potencijala proizvodnja briketa i peleta od vikova drvenog ostatka u firmama.
Opina Ukupno m
3
Koliina briketa T/godinje Koliina peleta T/godinje
Bugojno 8.591 1.718 1.718
Busovaa 9.933 1.987 1.987
Donji Vakuf 4.840 968 968
Gornji Vakuf 5.720 1.144 1.144
Kakanj 825 165 165
Maglaj 9.339 1.868 1.868
Novi Travnik 1.493 299 299
Tesli 1.210 242 242
Teanj 594 119 119
Travnik 9.124 1.825 1.825
Vitez 8.733 1.747 1.747
Zavidovii 789 158 158
epe 10.382 2.076 2.076
Zenica 5.970 1.194 1.194
UKUPNO 77.542 15.508 15.508
* Podaci dobijeni prikupljanjem na terenu i primjenom formule za proraun potrebnih koliina i dobijene proizvodnje.
Iz gornje tabele moemo zakljuiti da e se, ukoliko se pokrene proizvodnja peleta ili
briketa, ostvariti znaajni proizvodni rezultati. Kao to se moe vidjeti, koliine peleta i
briketa koje se mogu proizvesti od vikova drvnog ostatka, u sutini su iste, ali e se u
Prilozima 10.1 i 10.2, koji obrauju tehnologiju proizvodnje, vidjeti u emu su razlike.
U slijedeoj tabeli izraunali smo i mogunost proizvodnje briketa i peleta iz drvenog
ostatka koji ostaje u umama u regionu, samo zbog uporednih pokazatelja mogunosti
proizvodnje.
Tabela 12.7.2 Potencijalna proizvodnja briketa i peleta od drvenog ostatka koji ostaje u umama.
Podruje Ukupno m
3
Koliina briketa T/godinje Koliina peleta T/godinje
Ukupno region 176.292 35.258 35.258
* Podaci dobijeni primjenom matematike formule za proraun drvenog ostatka na osnovu podataka o eksploataciji ume i
primjenom formule za proraun potrebnih koliina i dobijene proizvodnje.
I iz gornje tabele moe se zakljuiti da bi se od umskog drvnog ostatka mogli
ostvariti znaajni proizvodni rezultati. U sutini, ovaj umski drvni ostatak nije isplativo
koristiti za proizvodnju briketa i peleta zbog jako tekih uslova za prikupljanje i prijevoz do
najblieg mjesta za proizvodnju kao i upotrebe dodatne opreme za usitnjavanje i suenje.
Na osnovu tehnologije za dobijanje eterinih ulja ovaj drvni ostatak najpogodnije je
koristiti za proizvodnju ovog ulja i to sa pretpostavkom da se postrojenje za proizvodnju
67
Prilog 10.1 i 10.2
76
locira blie izvoru sirovine. U donjoj tabeli prikazat emo potencijalne koliine dobijenog
eterinog ulja u zavisnosti od koliina raspoloivog umskog drvenog ostatka.
Tabela 12.7.3 Potencijalna proizvodnja eterinog ulja od umskog drvenog ostatka.
Podruje Ukupno m
3
Koliina eterinog ulja kg/godinje
Ukupno regija 176.292 171.003
* Podaci dobijeni primjenom matematike formule za proraun drvenog ostatka na osnovu podataka o eksploataciji ume i
primjenom formule za proraun potrebnih koliina i dobijene proizvodnje
Iz gornje tabele moemo zakljuiti da bi se iskoritavanjem drvnog ostatka koji ostaje
u umama mogla ostvariti znaajna proizvodnja eterinih ulja. Detaljnu ekspertizu podataka i
finansijske efekte smo predstavili u posebnom poglavlju.
12.8 Iskoritavanje vikova drvnog ostatka iz primarne i sekundarne proizvodnje
Iz gore navedenih tabela moe se zakljuiti da se pored visokog nivoa trenutne
iskoritenosti pojavljuje velika koliina drvenog ostatka koji je trenutno neiskoriten.
Uzimajui u obzir zahtjeve pojedinih firmi kao predstavljene tehnologije za proizvodnju
briketa i peleta u donjoj tabeli pokazat emo kolike koliine ovih proizvoda se mogu
proizvesti od vikova drvenog ostatka u regionu.
Tabela 12.8.1 Pregled mogue proizvodnje briketa i peleta od vikova drvnog ostatka.
Opina
Broj
zainteresovanih
firmi
Koliina
ostatka u
opini (m
3
)
Instalisani
kapacitet
prese
Koliina
briketa
(T)
Instalisani
kapacitet
prese
Koliina
peleta (T)
Bugojno 1 11.398 1.200 kg/h 2.534 1.000 kg/h 2.112
Busovaa 3 13.106 1.400 kg/h 2.957 1.000 kg/h 2.112
Donji Vakuf 1 6.160 500 kg/h 1.056 500 kg/h 1.056
Gornji Vakuf 1 7.280 800 kg/h 1.690 500 kg/h 1.056
Kakanj 0 1.050 200 kg/h 400 100 kg/h 211
Maglaj 2 11.886 1.200 kg/h 2.534 1.000 kg/h 2.112
Novi Travnik 3 1.900 200 kg/h 400 100 kg/h 211
Tesli 0 1.540 200 kg/h 400 100 kg/h 211
Teanj 0 756 50 kg/h 100 0
Travnik 6 12.076 1.200 kg/h 2.534 1.000 kg/h 2.112
Vitez 4 11.115 1.200 kg/h 2.534 1.000 kg/h 2.112
Zavidovii 2 1.004 200 kg/h 400 100 kg/h 211
epe 5 13.213 1.400 kg/h 2.957 1.000 kg/h 2.112
Zenica 2 8.144 800 kg/h 1.690 500 kg/h 1.056
UKUPNO 30 100.628 22.186 16.685
* Podaci dobijeni kalkulativnom metodom koristei podatke sa terena i kapacitete opreme.
Iz gornje tabele moemo zakljuiti da se od vikova drvnog ostatka moe proizvesti
velika koliina briketa ili peleta i da se ta sva koliina moe plasirati na domae trite,
uzimajui u obzir njegove trenutne potrebe.
U gornjoj tabeli pretpostavili smo da e u svakoj od opina biti instalirana jedna presa
i to kapaciteta koji zadovoljava ukupne koliine vikova drvnog ostatka. U Poglavlju 12.10
predloene su mikrolokacije i firme kod kojih bi se trebali implementirati projekti.
77
12.9 Prijedlog iskoritavanja drvnog ostatka koji ostaje u umama
Ovaj nain iskoritavanja drvnog ostatka do sada nije primjenjivan u regionu
Centralne BiH. Zbog velike koliine ovog drvnog ostatka smatramo da bi se trebalo
pozabaviti ovim problemom i iznai rjeenja za iskoritavanje ovog ostatka.
U Prilogu 10.5 predstavili smo tehnologiju iskoritavanja ovog ostatka kroz
proizvodnju eterinih ulja. U daljem tekstu navest emo pretpostavke i mogunosti uvoenja
ove tehnologije u region u odnosu na koliine ove vrste drvnog ostatka. U Tabeli 7.4.1
navedene su raspoloive koliine ovog drvnog ostatka u regionu.
U Prilogu 10.5 o tehnologiji proizvodnje eterinih ulja prikazano je koje su koliine
umskog drvnog ostatka potrebne za godinju proizvodnju kao i cijena kompletne investicije
za odreeni kapacitet postrojenja.
U daljem tekstu, uz pomo kalkulacija iz tehnologije, te raspoloivih koliina umskog
drvenog ostatka pokazat emo koji se efekti mogu ostvariti implementacijom ove tehnologije
u regionu Centralna BiH.
Za poetak orijentisat emo se na umski drvni ostatak od etinara jer je on
najpogodniji za preradu i preporuuje se u tehnologiji proizvodnje eterinih ulja. Takoer,
uzet emo u obzir tehnologiju
68
veih postrojenja (4x2,5m
3
) jer se u kalkulacijama o ovoj
tehnologiji pokazalo da je samo ova vrsta postrojenja isplativa, zbog velike poetne
investicije. Podsjeanja radi, prikazat emo tabelu isplativosti ovih postrojenja iz Priloga 10.5
o tehnologiji uzimajui u obzir da se sva sirovina treba dovoziti do mjesta prerade.
Tabela 12.9.1 Varijanta isplativosti investicije ako se kupuje kompletna sirovina.
Tip
postrojenja
Investicija
Trokovi
sirovine
Trokovi 8
radnika
Ukupni
trokovi
Vrijednost
proizvoda
Vrijeme
isplativosti
(godina)
Postrojenje
od 4x2,5m
3
415.000 53.798 33.131 501.929 644.000 2,9
Postrojenje
od 2x2,5m
3
308.000 25.690 33.131 366.821 276.000 Neisplativo
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom prema tehnolokim pokazateljima postrojenja
Ako znamo da je za proizvodnju jednog postrojenja potrebno 6.600 m
3
granjevine i
preraunamo to u odnosu na koliinu umskog drvenog ostatka od etinara dobijemo slijedeu
kalkulaciju.
Tabela 12.9.2 Broj moguih postrojenja u regionu.
Koliina granjevine (m
3
)
Godinje potrebe za 1
postrojenja (m
3
)
Mogui broj postrojenja
104.095 6.600 16
Podaci dobijeni matematikom kalulacijom na osnovu uslova tehnologije i koliine raspoloivog drvenog ostatka
Svako od ovakvih postrojenja moe godinje proizvesti 6.440 kg eterinog ulja to
nam, u odnosu na cijenu ovog proizvoda na svjetskom tritu, daje slijedee pokazatelje
ukupnog prihoda.
Tabela 12.9.3 Ukupni prihod od eterinog ulja iz pretpostavljenog broja postrojenja.
Broj postrojenja Godinja proizvodnja (kg) Cijena proizvoda po kg. Ukupan prihod
16 103.040 100 10.304.000
* Podaci dobijeni na osnovu matematike kalkulacije kapaciteta postrojenja, broja postrojenja i cijene proizvoda na tritu.
68
Prilog 10.5
78
Iz prethodne tabele moemo zakljuiti da bi se instalacijom planiranog broja
postrojanja mogao ostvariti jako veliki prihod. Da bismo vidjeli kolika je dobit u pitanju, u
narednoj tabeli ukalkulisat emo sve trokove proizvodnje.
Tabela 12.9.4. Ukupni trokovi proizvodnje za pretpostavljeni broj postrojenja.
Broj postrojenja Trokovi sirovine i energije Trokovi 8 radnika Ukupni trokovi
16 860.768 530.096 1.390.864
* Podaci dobijeni na osnovu matematike kalkulacije kapaciteta postrojenja, broja postrojenja i ukupnih trokova iz
kalkulacije isplativosti.
Iz gornjih tabela lako je zakljuiti da se postavljanjem planiranog broja postrojenja za
proizvodnju eterinih ulja moe obezbijediti jako veliki prihod od prodaje. U donjoj tabeli
pokazat emo kolika se ukupna dobit moe ostvariti ovom investicijom.
Tabela 12.9.5. Planirana dobit u koliko se instalira planirani broj postrojenja.
Broj postrojenja Planirani ukupan prihod Ukupni trokovi Ukupna dobit
16 10.304.000 1.390.864 8.913.136
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom na osnovu podataka iz predhodnih tabela.
Iz gore navedene tabele lako je zakljuiti da se instalacijom odgovarajuih postrojenja
za proizvodnju eterinih ulja moe ostvariti ogroman prihod.
12.10 Mikrolokacije pogodne za implementaciju projekta
Na osnovu istraivanja na terenu ustanovili smo najidealnije mikrolokacije tj. firme
koje bi bile nosioci posla u implementaciji buduih projekata. U slijedeoj tabeli imenovat
emo firme koje su izrazile elju da otponu sa proizvodnjom bio-obnovljivih goriva i imaju
najidealnije uslove za pokretanje ove proizvodnje u svojoj opini.
Tabela 12.10.1. Pregled firmi koje imaju preduslove za pokretanje proizvodnje po opinama.
Naziv firme Opina Raspoloiva koliina drvnog ostatka (m
3
)
PPUD Duboka Bugojno 11.398
EKO System Busovaa 13.106
Espro Donji Vakuf 6.160
Rose Wood Gornji Vakuf 7.280
Primus Maglaj 11.886
Krivaja-epe epe 13.213
Homar N.Travnik 1.900
Vlai MG Travnik 12.076
Bla Vitez 11.115
Euroimpex-AN Zavidovii 1.004
Energoholz Zenica 8.144
UKUPNO 97.282
* Podaci dobijeni istraivanjem na terenu i uvrtavanjem podataka o koliinama drvenog ostatka po opinama.
Ako uzmemo u obzir gore navedene firme, njihovu lokaciju i raspoloive koliine
drvnog ostatka po opinama, moemo dobiti slijedeu kalkulaciju potrebne opreme za brzi
79
poetak implementacije projekta po opinama. U donjim tabelama uzeto je u obzir da e
svaka od mikrolokacija obezbjeivati 50% sirovine iz vlastitih izvora, a ostatak sirovine
sakupljati iz okolnih izvora. Za mikrolokacije su uzete firme koje u svojoj opini imaju
najveu koliinu drvnog ostatka, da bismo to vie smanjili trokove transporta.
a) Proizvodnja briketa
Tabela 12.10.2. Stvarna kalkulacija koliina i potrebne opreme za proizvodnju briketa u regionu.
Naziv firme Opina
Raspoloiva
koliina drvnog
ostatka (m
3
)
Kapacitete
briket prese
(kg/h)
Vrijednost
opreme
PPUD Duboka Bugojno 11.398 1.200 316.029
EKO System Busovaa 13.106 1.400 326.928
Espro Donji Vakuf 6.160 500 261.044
Rose Wood Gornji Vakuf 7.280 800 282.965
Primus Maglaj 11.886 1.400 326.928
Krivaja-epe epe 13.213 1.400 326.928
Homar N.Travnik 1.900 200 252.170
Vlai MG Travnik 12.076 1.200 316.029
Bla Vitez 11.115 1.200 316.029
Euroimpex-AN Zavidovii 1.004 200 252.170
Energoholz Zenica 8.144 800 282.965
UKUPNO 97.282 3.260.184
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom iz predhodnih tabela
Iz gornje tabele primjenom matematike kalkulacije moemo preraunati finansijske
efekte investicije koji su prikazani u slijedeoj tabeli.
Tabela 12.10.3 Finansijski efekti investicije.
Naziv firme Opina
Raspoloiva
koliina
drvnog
ostatka (m
3
)
Koliina
prozvedenog
briketa
(T/godinje)
Cijena
briketa
Ukupan
prihod
Troak
proizvodnje
po T
Godinja
dobit
PPUD Duboka Bugojno 11.398 2.280 60 136.776 35 56.990
EKO System Busovaa 13.106 2.621 60 157.272 35 65.530
Espro Donji Vakuf 6.160 1.232 60 73.920 35 30.800
Rose Wood Gornji Vakuf 7.280 1.456 60 87.360 35 36.400
Primus Maglaj 11.886 2.377 60 142.632 35 59.430
Krivaja-epe epe 13.213 2.643 60 158.556 35 66.065
Homar N.Travnik 1.900 380 60 22.800 35 9.500
Vlai MG Travnik 12.076 2.415 60 144.912 35 60.380
Bla Vitez 11.115 2.223 60 133.380 35 55.575
Euroimpex-AN Zavidovii 1.004 201 60 12.048 35 5.020
Energoholz Zenica 8.144 1.629 60 97.728 35 40.720
UKUPNO 97.282 19.456 1.167.384 486.410
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom iz predhodnih tabela.
80
Na osnovu podataka iz gornje tabele moemo preraunati vrijeme isplativosti
investicije koje smo pokazali u donjoj tabeli.
Tabela 12.10.4. Vrijeme isplativosti investicije za svaku od mikrolokacija.
Naziv firme Opina Investicija
Godinja
dobit
Vrijeme isplativosti
(godina)
PPUD Duboka Bugojno 316.029 56.990 6
EKO System Busovaa 326.928 65.530 5
Espro Donji Vakuf 261.044 30.800 8
Rose Wood Gornji Vakuf 282.965 36.400 8
Primus Maglaj 326.928 59.430 6
Krivaja-epa epe 326.928 66.065 5
Homar N.Travnik 252.170 9.500 27
Vlai MG Travnik 316.029 60.380 5
Bla Vitez 316.029 55.575 6
Euroimpex-AN Zavidovii 252.170 5.020 50
Energoholz Zenica 282.965 40.720 7
UKUPNO 3.260.184 486.410
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom iz gornjih tabela
Gornja tabela jo jednom potvruje nau tvrdnju da je proizvodnja briketa ispod
kapaciteta od 500 kg/h apsolutno neisplativa, tj. isplativa na jako dug vremenski period.
b) Proizvodnja peleta
Tabela 12.10.5 Stvarna kalkulacija koliina i potrebne opreme za proizvodnju peleta u regionu.
Naziv firme Opina
Raspoloiva
koliina drvenog
ostataka (m
3
)
Kapacitete
pelet prese
(kg/h)
Vrijednost opreme
PPUD Duboka Bugojno 11.398 1000 447.741
EKO System Busovaa 13.106 1000 447.741
Espro Donji Vakuf 6.160 500 367.080
Rose Wood Gornji Vakuf 7.280 500 367.080
Primus Maglaj 11.886 1000 447.741
Krivaja-epe epe 13.213 1000 447.741
Homar N.Travnik 1.900 100 318.150
Vlai MG Travnik 12.076 1000 447.741
Bla Vitez 11.115 1000 447.741
Euroimpex-AN Zavidovii 1.004 100 318.150
Energoholz Zenica 8.144 500 367.080
UKUPNO 97.282 4.423.986
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom iz predhodnih tabela.
82
Gornja tabela jo jednom potvruje nau pretpostavku da je proizvodnja peleta u
regionu Centralna BiH neisplativa zbog veoma malih kapaciteta opreme i velike poetne
investicije.
c) Proizvodnja eterinih ulja
Na Poglavlju 12.9 o potencijalnoj proizvodnji eterinih ulja od umskog ostatka u
regionu pokazano je da je ovaj nain iskoritavanja jedan od najisplativijih. Najvei problem
kod ovog naina iskoritavanja je neupuenost lokalnih firmi i umskih gazdinstava u ovu
vrstu tehnologije. Iz tog razloga niko od obraenih firmi nije izrazio elju da pokrene ovaj
proces proizvodnje. Naa preporuka je da se pokrene projekat uz pomo kojeg e se educirati
ira drutvena zajednica u domenu iskoritavanja umskog drvenog otpada.
12.11. Potrebna sredstva za ostvarenje pokazatelja studije
Ako uzmemo u obzir sve podatke iz gornjih tabela i kalkulacije dolazimo do podatka
kolika koliina opreme treba da bi se ostvarili gore navedeni finansijski pokazatelji.
Uzimajui u obzir vrstu i kvalitet drvnog ostatka napravili smo jednu okvirnu procjenu
potrebne opreme. Donja tabela predstavlja specifikaciju sa okvirnim cijenama opreme
potrebne da bi se ostvarili gore prikazani efekti.
U slijedeim tabelama predstavit emo globalne pokazatelje ukupne investicije i
proizvodnje briketa i peleta te vrijeme isplativosti investicije.
Tabela 12.11.1 Okvirne cijene opreme za ostvarivanje planiranih pokazatelja.
Opina
Instalisani
kapacitet briket
prese
Vrijednost
opreme
Koliina
briketa
(T)
Instalisani
kapacitet pelet
prese
Vrijednost
opreme
Koliina
peleta
(T)
Bugojno 1.200 kg/h 316.029 2.534 1.000 kg/h 447.741 2.112
Busovaa 1.400 kg/h 326.928 2.957 1.000 kg/h 447.741 2.112
Donji Vakuf 500 kg/h 261.044 1.056 500 kg/h 367.080 1.056
Gornji Vakuf 800 kg/h 282.965 1.690 500 kg/h 367.080 1.056
Kakanj 200 kg/h 252.170 400 100 kg/h 318.150 211
Maglaj 1.200 kg/h 316.029 2.534 1.000 kg/h 447.741 2.112
Novi Travnik 200 kg/h 252.170 400 100 kg/h 318.150 211
Tesli 200 kg/h 252.170 400 100 kg/h 318.150 211
Teanj 50 kg/h 226.485 100 0
Travnik 1.200 kg/h 316.029 2.534 1.000 kg/h 447.741 2.112
Vitez 1.200 kg/h 316.029 2.534 1.000 kg/h 447.741 2.112
Zavidovii 200 kg/h 252.170 400 100 kg/h 318.150 211
epe 1.400 kg/h 326.928 2.957 1.000 kg/h 447.741 2.112
Zenica 800 kg/h 282.965 1.690 500 kg/h 367.080 1.056
UKUPNO 3.980.110 22.186 5.060.286 16.685
* Podaci dobijeni prereunom potrebne opreme i njene vrijednosti u odnosu na dobijeni kapacitete proizvodnje.
Ako iz gornje tabele izvadimo podatke o koliinama dobijenog proizvoda te njegovoj
vrijednosti i usporedimo iznos investicije onda dobijemo sljedeu kalkulaciju globalne
isplativosti investicije.
83
Tabela 12.11.2 Ukupna isplativost investicije u regionu.
Vrsta
proizvoda
Koliina
proizvoda
(T/godinje)
Cijena
proizvoda
Troak
proizvodnje
po toni
Dobit po
toni
Ukupna
dobit
Investicija
Vrijeme
isplativosti
(godina)
Briket 22.186 60 35 25 554.650 3.980.110 7,2
Pelet 16.685 90 67 23 383.755 5.060.286 13,2
* Podaci dobijeni kalkulativnom metodom iz prethodnih tabela.
Iz gornje tabele lako je zakljuiti da je na globalnom planu povoljnije investirati u
proizvodnju briketa nego u proizvodnju peleta. Ako tome dodamo da je sav proizvedeni briket
mogue plasirati na domaem tritu bez velikih izdataka za transportne trokove onda
definitivno moemo zakljuiti da je jedini i najisplativiji nain iskoritavanja drvenog ostatka
u proizvodnji bio-obnovljivih goriva ulaganje u opremu za proizvodnju briketa.
Potrebno je napomenuti da pri procjeni isplativosti investicije u regionu Centralna BiH
iskazane u tabeli 12.11.2, nisu uzete u razmatranje rezerve potencijalne sirovine koja ostaje u
umama nakon eksploatacije. Ako uzmemo u razmatranje podatke o godinjoj sjei ume,
dolazimo do podatka o isplativosti investicije za pokretanje proizvodnje peleta i briketa u
regiji sa vremenom isplativosti za brikete ispod tri godine, a za pelete manje od pet godina od
pokretanja proizvodnje.
12.12 Efekti u zapoljavanju
Poznavajui kompletnu tehnologiju proizvodnje
69
, koja je opisana u ovoj studiji, te
znajui koliki broj osoba je potreban da bi se ostvario proces proizvodnje, u donjoj tabeli
navest emo potencijalna nova radna mjesta, ako uzmemo u obzir maksimalne mogunosti
instalisanja proizvodnih pogona u regionu.
a) Proizvodnja briketa i peleta
Tabela 12.12.1 Pokazatelji potencijalnog broja zaposlenih.
Opina
Instalisani kapacitet
briket prese
Broj potrebnih
radnika
Instalisani kapacitet
pelet prese
Broj potrebnih
radnika
Bugojno 1.200 kg/h 4 1000 6
Busovaa 1.400 kg/h 4 1000 6
Donji Vakuf 500 kg/h 4 500 4
Gornji Vakuf 800 kg/h 4 500 4
Kakanj 200 kg/h 2 100 3
Maglaj 1.200 kg/h 4 1000 6
Novi Travnik 200 kg/h 2 100 3
Tesli 200 kg/h 2 100 3
Teanj 50 kg/h 1 0
Travnik 1.200 kg/h 4 1000 6
Vitez 1.200 kg/h 4 1000 6
Zavidovii 200 kg/h 2 100 3
epe 1.400 kg/h 4 1000 6
Zenica 800 kg/h 4 500 4
UKUPNO 45 60
* Podaci dobijeni na osnovu raspoloivih koliina drvenog ostatka i potrebnih kapacitete opreme.
69
Prilozi: 10.1 i 10.2
84
Gornja tabela pokazuje maksimalne mogunosti u zapoljavanju ukoliko se iskoristi
sav drvni ostatak u regionu, po opinama, to je za sada jako teko pretpostaviti.
Tabela 12.12.2 Pokazatelji stvarno potrebnog broja zaposlenih po mikrolokacijama.
Naziv firme Opina
Kapacitet
briket prese
(kg/h)
Broj
potrebnih
radnika
Kapacitet pelet
prese (kg/h)
Broj
potrebnih
radnika
PPUD Duboka Bugojno 1.200 4 1000 6
EKO System Busovaa 1.400 4 1000 6
Espro Donji Vakuf 500 4 500 4
Rose Wood Gornji Vakuf 800 4 500 4
Primus Maglaj 1.200 4 1000 6
Krivaja-epe epe 1.400 4 1000 6
Homar N.Travnik 200 2 100 3
Vlai MG Travnik 1.200 4 1000 6
Bla Vitez 1.200 4 1000 6
Euroimpex-AN Zavidovii 200 2 100 3
Energoholz Zenica 800 4 500 4
UKUPNO 40 54
* Podaci dobijeni specificiranjem mikrolokacija i njihovih potreba te potreba tehnologije.
b) Proizvodnja eterinih ulja
Ako uzmemo pretpostavljene pokazatelje u mogunostima proizvodnje eterinih ulja,
onda dolazimo do kalkulacije o potencijalnom broju zaposlenih u ovom sektoru na osnovu
potrebnih i planiranih tehnolokih procesa
70
.
Tabela 12.12.3 Potencijalni broj zaposlenih u proizvodnji eterinih ulja.
Broj postrojenja Broj zaposlenih po postrojenju Ukupan broj zaposlenih
16 8 128
* Podaci dobijeni na osnovu matematike kalkulacije zasnovane na potencijalnim pokazateljima broja postrojenja i
tehnologiji.
U gornjim tabelama predstavljeni su samo uposleni koji e biti direktno angaovani u
proizvodnji. Uz ove uposlene angaovat e se i dodatni broj radnika u drugim privrednim
granama kao to su: transport, trgovina, proizvodnja ambalae, marketing, itd. Iz svega ovoga
moe se zakljuiti da e se implementacijom ovog projekta ostvariti veliki efekat u
zapoljavanju.
12.13. Prijedlog finansiranja projekata
Nakon sagledavanja rezultata studije i pokretanja inicijative za organizaciju mini-
klastera ustanovio bi se iznos potrebnih sredstava za svaki mini-klaster za nabavku i kupovinu
odgovarajue opreme. Ukoliko se pojavi mogunost finansiranja ove opreme od strane
fondova
71
naa sugestija je da se ne ide u davanje bespovratnih sredstava mini-klasterima ili
70
Prilog 10.5
71
Sida, USAID, SEED, Federalni fondovi za podsticaj zapoljavanja
86
amortizacije (10% na godinjem nivou) vrijednost opreme e i dalje ostati velika tako da e
zaloni fond moi ostvariti dodatni prihod na razlici u cijeni izmeu ostatka duga i
preraunate cijene opreme i taj prihod plasirati za potrebe istog ili slinih projekata.
Detalji oko ovoga naina u naelu su ve izdefinisani sa VB Leasing-om i Volks
Bankom kao institucijama koje su ve ukljuene u formiranje klastera drvne industrije u BiH.
Ovaj nain finansiranja projekata obavezuje svakog potencijalnog uesnika kroz lino
zaduenje i obavezu da se puno drugaije odnose prema projektu i apsolutno se posvete
njegovoj implementaciji.
b) Finansiranje putem komercijalnih kredita banaka
Ovaj nain finansiranja iskljuivo e zavisiti od kreditnih i drugih sposobnosti
pojedinih firmi. Najpovoljnije kreditne aranmane, prema naim saznanjima, daje Volks
Banka kao jedna od banaka koje je ukljuena u formiranje klastera drvne industrije BiH i u
potpunosti ga podrava.
Duina kredita, kamatna stopa i ostali uslovi ne razlikuju se puno u ostalim bankama,
ali je procedura odobravanja kredita uvijek dugotrajna i iziskuje maksimalnu angaovanost
traioca kredita. U sutini, osnovni uslov za dobijanje kredita je hipotekarna sposobnost
traioca kredita. Ukoliko ovaj uslov nije zadovoljen, veina banaka e u samom startu odbiti
odobrenje kredita. Drugi uslov koji mora biti zadovoljen je da trailac kredita mora imati
otvoren raun kod banke kod koje trai kredit. U sluaju da ve ima otvoren raun kod banke
i taj raun funkcionie bez problema u periodu od minimalno dvije godine, postoji velika
vjerovatnoa da e banka odobriti kratokroni kredit bez traenja hipoteke. Upitno je da li e
ovaj kratkoroni kredit biti dovoljan za nabavku opreme i da li e finansijski efekti
proizvodnje moi servisirati otplatu kredita.
Za poetne razgovore sa bankom potrebno je obezbijediti biznis plan i studiju
isplativosti za pomenutu investiciju to je jedan od osnovnih preduslova da banka uope
pone razmiljati o odobrenju kredita.
Slijedei jako vaan preduslov je da firma koja trai kredit mora biti registrovana i
ostvarivati odreeni prihod minimalno dvije godine prije traenja kredita. Ovdje se
automatski eliminiu sve firme koje ne zadovoljavaju ovaj uslov.
c) Finansiranje putem lizinga
Sistem lizinga je mnogo jednostavniji i pogodniji. Osnovni uslov je da firma posluje
minimalno dvije godine i da na uvid lizing kui predoi slijedeu dokumentaciju
72
:
- rjeenje o upisu u sudski registar
- kopija line karte i potvrde prebivalita veinskog vlasnika i direktora firme
- rjeenje o dodjeli statistikog i identifikacionog broja
- finansijski izvjetaj iz predhodnih godina
- bilans stanja i uspjeha firme
- izvjetaj o gotovinskim tokovima
- izvjetaj o promjenama u kapitalu
- podaci o plaama i broju zaposlenih
- statistiki aneks godinjeg raunovodstvenog izvjetaja
- godinji izvjetaj o investicijama
72
Podaci dobijeni od VB Lizinga
87
- uvjerenje poreske uprave o izmirenim obavezama
- karton deponovanih potpisa u bankama i potvrda o solventnosti rauna i stanju
kreditnih obaveza
Nakon prezentiranja ove dokumentacije, te fakture za nabavku opreme, lizing kua se
opredjeljuje da li e odobriti sredstva ili ne. Ukoliko su finansijski pokazatelji firme
zadovoljavajui, lizing se odobrava, uz uplatu uea od minimalno 20% od vrijednosti
ukupnih sredstava potrebnih za nabavku opreme.
Vano je napomenuti da je lizing kua vlasnik opreme, sve do momenta otplate
kompletnog iznosa lizinga. Ukoliko firma ne obezbijedi redovno servisiranje obaveza prema
lizingu, lizing kua e oduzeti opremu od firme, bez povrata do tada uplaenih sredstava.
Zbog gore navedenih razloga mi smo kao mikrolokacije u ovoj studiji predvidjeli
firme koje imaju zavidan finansijski bilans u proteklom periodu tako da one, u osnovi, nee
imati problema oko iznalaenja sredstava iz kreditnih i lizing fondova.
12.14. Efekti odrivosti
Ova studija je obradila trenutno stanje na terenu i pokazala koje koliine razliitih
vrsta proizvoda se mogu dobiti iskoritavanjem drvnog ostatka koji ostaje u umama te iz
proizvodnih pogona primarne i sekundarne proizvodnje. Ako usporedimo pokazatelje o
koliinama eksploatisane ume u periodu prije rata i u prethodnih nekoliko godina ustanovit
emo da se sada eksploatie tek 50% predratnih koliina i da je u proteklih nekoliko godina
dolo do naglog pada eksploatacije ume zbog uvoenja novih zakonskih regulativa i
sreivanja stanja u ovom sektoru. Prema naim predvianjima i na osnovu trendova razvoja
drvne industrije predvia se da e u narednim godinama koliina eksploatisane ume i
preraenog drveta u BiH, a pogotovo u regionu Centralna BiH ostvariti znaajan rast. Iz
ovoga proizilazi da e i koliina drvnog ostatka proporcionalno rasti to e omoguiti
poveanje kapaciteta i instalisanje novih pogona za iskoritavanje drvnog ostatka. Ovaj aspekt
govori nam u mnogome da je odrivost svih pogona za iskoritavanje drvnog ostatka neupitan
i da e ubudue oni ostvarivati istu ili veu dobit.
U ovom poglavlju iskljuivo emo se baviti efektima odrivosti stvarne situacije i
potencijala regiona. Efekte odrivosti emo posebno predstaviti za svaku od predstavljenih
tehnologija i to prema predvienim mikrolokacijama.
12.14.1. Proizvodnja briketa i peleta
Sagledavajui gornje pokazatelje koji predviaju implementaciju potencijalnih
projekata na odreene mikrolokacije te uzimajui u obzir mogunosti ostvarivanja dobiti u
proizvodnji peleta i briketa moemo zakljuiti da e proizvodnja briketa ostvariti odreenu
dobit i da je vrijeme otplate investicije relativno kratko. Kod proizvodnje peleta imamo
situaciju da su ove investicije takoer isplative, ali na dui vremenski period zbog visoke
cijene opreme i velike investicije na poetku, koja (i pored vee cijene proizvoda na tritu)
ne moe donijeti zadovoljavajuu dobit zbog veih trokova proizvodnje. Proizvodnja peleta
pokazuje dobre rezultate samo u sluajevima ako se radi o veim proizvodnim kapacitetima
(preko 2.000 kg/h) za ta u regionu ne postoji mikrolokacija koja moe obezbijediti dovoljnu
koliinu sirovine.
89
12.14.2. Proizvodnja eterinih ulja
Sagledavajui gornje pokazatelje o mogunostima proizvodnje eterinih ulja iz
umskog drvenog ostatka lako je zakljuiti da je ovo jedan od najisplativijih naina za
iskoritavanje drvnog ostatka u regionu. Naalost, zbog nepoznavanja ove tehnologije niti
jedna od obraenih kompanija nije izrazila elju za investiranje u ovu tehnologiju. Kao to
smo ranije napomenuli, u ovom segmentu potrebno je pokrenuti projekat edukacije i
upoznavanje potencijalnih korisnika sa ovom tehnologijom i njenim mogunostima. Bez
ovakvog projekta nemogue je razmiljati o implementaciji ove tehnologije i ostvarenju dobiti
kao i o odrivosti projekta.
12.14.3. Uporedne cijene energenata
Jedan od jako bitnih aspekata koji e uticati na efekte odrivosti je i stalni rast cijena
energenata na svjetskom tritu. U zadnjih godinu dana dolo je do velikog rasta cijena nafte
sa tendencijom jako malog pada u narednom periodu. Ovaj rast cijena u mnogome utie na
ekonomiju i sve vei broj potroaa okree se alternativnim i jeftinijim energentima u koje
spadaju briket i pelet koji prema svom nainu upotrebe mogu adekvatno i efikasno zamjeniti
veinu energenata dobijenih iz nafte. U svjetlu ove injenice, logino je pretpostaviti da e u
narednom periodu potranja za briketom i peletom konstantno rasti to samim tim uvruje
trite ovih proizvoda i obezbjeuje njihov plasman.
U donjoj tabeli predstavit emo neke uporedne pokazatelje koliina i cijena izmeu
ovih vrsta energenta.
Tabela 12.14.3.1 Uporedni pokazatelji odnosa cijena i koliina energenata.
Vrsta energenta Jedinica mjere
Koliina za istu
kalorinu mo
Jedinina cijena Ukupno
Lo ulje kg 420 0,77 323
Briket T 1 60 60
Pelet T 1 90 90
Ogrjevno drvo m3 4 30 120
* Podaci dobijeni prema uporednim pokazateljima o zamjenskoj upotrebi raznih energenata i stvarnim cijenama na domaem
tritu.
Iz godnje tabele moemo zakljuiti da je za istu kalorinu mo razliitih vrsta
energenata potrebno platiti razliite iznose. Ova tabela neupitno govori da e zbog svoje
cijene briket i pelet biti sve vie traeni na tritu, to je jo jedna potvrda odrivosti
proizvodnje ovih vrsta goriva.
12.15. Ekoloki aspekti
Ekoloki gledano, iskoritavanje drvenog ostatka ima viestruk uticaj na ekologiju i
zatitu ovjekove okoline. U ovom poglavlju obradit emo neke od kljunih efekata i uticaja
na ekologiju primjenom gore navedenih tehnologija.
90
12.15.1. Proizvodnja bio-obnovljivih goriva i njihova upotreba
Prema Sporazumu u Kjotu, sve zemlje potpisnice Sporazuma, u koje spada BiH,
obavezale su se da e smanjiti emisiju CO
2
i drugih tetnih gasova u cilju prevencije
globalnog zatopljenja i ouvanja klime.
Jedan od jako bitnih efekata u ouvanju uma je i mogunost substitucije ogrjevnog
drveta briketom i peletom. Ako znamo da jedna tona briketa i peleta u energetskoj vrijednosti
moe zamijeniti 4 m
3
ogrjevnog drveta, te ako znamo da je u toku prole godine za potrebe
ogrjevnog drveta eksploatisano 688.000 m
3
drveta niske ume
73
, onda dobijemo podatak da je
za istu koliinu ogrjevnog drveta potrebno 172.000 tona briketa ili peleta. S obzirom na
podatak da je u regionu Centralna BiH mogue proizvesti cca 22.000 tona briketa ili 16.000
tona peleta, onda raunica pokazuje da je sa ovom koliinom mogue izvriti supstituciju cca
80.000 m
3
ogrjevnog drveta iz niskih uma. Ouvanjem ovog resursa u odreenom periodu
ove niske ume pretvaraju se u visoke ume ime se njihova vrijednost poveava te se od
ovakve vrste drveta mogu ostvariti vei ekonomski efekti.
12.15.2. Proizvodnja eterinih ulja
U tehnologiji proizvodnje eterinih ulja koristi drvni ostatak koji sada ostaje u
umama. Kao to smo ve ranije rekli, ovaj drvni ostatak jako teti umama iz vie razloga.
Njegovim raspadanjem na tlu se oslobaa odreena koliina toplote koja pogoduje razvoju
umskih nametnika, kao to je crv potkornjak koji unitava ume. Nerijetko smo vidjeli itave
umske revire unitene ovim nametnicima. Borba protiv njih, kada se oni rasprostrane po
umi, jako je teka i iziskuje ogromna finansijska sredstva, a u mnogim sluajevima ak je i
nemogue iskorijeniti ih. Uticajem atmosferskih padavina na umski drvni ostatak oslobaaju
se odreena hemijska jedinjenja koja stvaraju kiselost terena i poveavaju pH vrijednost tla.
Ova poveana pH vrijednost uzrokuje unitavanje umskog podmlatka i ostale flore u umi.
Unitavanje umskog podmlatka direktno utie na obnavljanje uma i njihov planirani
godinji prirast.
Uklanjanjem umskog drvenog ostatka iz uma u velikoj mjeri eliminisat e se gore
navedeni nepoeljni efekti i doprinijeti ouvanju uma i njihovom redovnom i kvalitetnom
obnavljanju.
12.15.3. Nelegalne deponije drvnog ostatka
Zbog trenutne nemogunosti iskoritavanja svih koliina drvnog ostatka koji se stvara
u procesu proizvodnje, jedan broj firmi pribjegava nelegalnom skladitenju ovog otpada na za
to nepredviena mjesta kao to su: rijeke i obale rijeka, livade, ume, itd. Ovaj drvni otpad
izuzetno je tetan za okolinu zbog jako dugog perioda raspada.
Ako se drvena piljevina baci u rijeku njen period raspada je nekoliko stotina godina.
Ovakva piljevina koja se natopi vodom pada direktno na dno rijeke i prekriva ga. Time
onemoguava dotok svjetla do biljaka na dnu i time nemogunost proizvodnje kiseonika, a to
uzrokuje izumiranje ivotinjskog svijeta u tom dijelu rijeke. Ako se pak, piljevina deponuje na
obalu rijeke, ona e vrlo brzo pod uticajem atmosferskih padavina dospjeti u rijeku i dobit
emo isti efekat. Jo vee su tete ako se ovo deava u jezeru ili na obalama jezera jer se radi
o stajaoj vodi.
73
Izvor informacija: Federalni zavod za statistiku
91
Ako se, pak, piljevina deponuje na otvorenom, ona zbog svog organskog sastava
pone veoma brzo da truli (8 do 10 dana od momenta deponovanja). U procesu truljenja
oslobaa se odreena koliina toplote i eksplozivni plinovi. Toplota vrlo brzo doprinosi
razvoju bakterija i ostalih organizama koji se hrane organskim otpadom. Eksplozivni plinovi
zbog gustine mase piljevine i njene nepropusnosti skupljaju se u unutranjosti gdje, usljed
djelovanja poviene temperature, moe doi do samozapaljenja. Ukoliko se to desi onda
dobijamo jednu stalnu prijetnju za okolinu koja e u procesu unutranjeg sagorijevanja poeti
da oslobaa u atmosferu velike koliine toksinih gasova. Ovakva vrsta poara jako teko se
lokalizira jer se dodavanjem vode na ovakvo arite samo ubrzava proces truljenja i poveava
emisija ekspolozivnih plinova i toplote. Jedini nain da se ovakvo arite lokalizuje je
primjena posebne tehnologije koja podrazumijeva uvlaenje specijalnih cijevi u dno deponije
i hlaenje deponije uduvavanjem hladnog zraka. Ovaj efekat hlaenja eliminie stvaranje
eksplozivnih plinova i deponija se postepeno gasi. Ovo je uinkovit proces, ali zahtjeva dosta
vremena i finansijskih sredstava.
Iz gornjeg se moe zakljuiti da deponovanje drvnog ostatka na nepropisan nain, te
neiskoritavanje umskog drvenog otpada negativno utie na ekologiju i ovjekovu okolinu.
Primjenom i implementacijom odgovarajuih tehnologija za iskoritavanje drvnog ostatka
preventivno emo uticati na ouvanje okoline. Naalost, i ako primjenimo ove tehnologije u
jako kratkom roku, neemo moi eliminisati dosad nastale nelegalne deponije drvenog
otpada
74
.
12.16. Procedura implementacije
Pod procedurama implemenatcije pretpostavit emo da e se svi, gore navedeni,
tehnoloki procesi u narednom periodu implementirati u regionu prema planovima i
mikrolokacijama predstavljenim u ovoj studiji, a kao pretpostavku uzet emo i to da e REZ
agencija organizovati i voditi kompletan proces i nain implementacije.
Ova studija obradila je dovoljan broj podataka i pretpostavki za implementaciju
projekta te se iz zakljuaka moe predstaviti plan implementacije potencijalnog projekta za
uvoenje novih tehnologija u procesima iskoritavanja drvenog ostatka. U nastavku, obradit
emo svaki od planiranih koraka za sprovoenje projekta.
12.16.1. Organizacija mini-klastera i udruenja
Organizaciju mini-klastera trebala bi preuzeti Regionalna razvojna agencija (REZ) u
saradnji sa USAID-om, koji je ukljuen u proces formiranja klastera drvne industrije.
Potrebno je prvenstveno identificirati firme koje su zainteresovane za razvoj ovog
sektora i u kojima se mogu organizovati pilot postrojenja. Iz podataka prikupljenih
kvalitativnim istraivanjem te firme mogu se lako identificirati kao i potencijalne lanice
mini-klastera, ali je neophodno obaviti dodatne razgovore koji e voditi organizaciji mini-
klastera. Slijedei korak je pripremanje plana organizacije koji treba da obuhvati:
prezentaciju okvirnog plana i ideje potencijalnim lanicama klastera,
organizacija edukativnih seminara za lanice klastera,
definisanje pravila koji reguliu ponaanja i nain saradnje lanica klastera,
izrada prijedloga sistema prikupljanja drvenog ostatka,
izradu biznis plana i studije isplativosti za potrebnu opremu, itd.
74
Slike nelegalnih deponija u Prilogu 12.1
92
Kako rjeiti stalno pitanje: Zato bih ja postao lanom klastera?
Pristupanjem klasteru svaka lanica dobija:
mogunost da bude podrana od strane ostalih lanova,
postaje konkurentnija na tritu,
ima bolji pristup novim tehnologijama,
ima bolji pristup informacijama,
dobija mogunost da se lake i sigurnije ukljui u nove i inovativnije projekte,
kontinuirani marketing, monitoring i stalnu usporedbu sa potencijalima i
mogunostima ostalih lanica,
uestvuje u izradi strategije nastupa klastera na tritu,
dostupni su jos struni saradnici iz iste brane, uposleni kod drugih lanica,
dostupni su joj tehnoloki kapaciteti drugih lanica, itd.
Ove odgovore potrebno je detaljno eleborirati i predstaviti potencijalnim lanicama
klastera na jednom od prvih sastanaka ili, jo bolje, izradom publikacije koja e firmama
prezentirati prednosti ovakvog naina organizacije. Nakon evidentiranja firmi potencijalnih
lanica klastera potrebno je organizovati edukacione seminare na kojima e se govoriti o
prednostima pristupanja klasteru.
Nephodno je evidentirati interes ostalih regija u BiH za razvoj sektora i mogue
ukljuivanje u rad klastera.
REZ agencija bi trebala prepoznati mogunosti i pronai odgovarajua sredstva
fondova namjenjenih ovoj oblasti razvoja privrede i pruiti tehniku i strunu podrku razvoju
projekata.
Kao primjer sline organizacije i principa djelovanja navodimo Holzcluster Steiermark
GmbH, Zeltweg Austrija u Prilogu 12.2
12.16.2. Odreivanje vrste tehnologije koja e se implementirati
Na osnovu snage i veliine mini-klastera, zatim koliina drvnog ostatka kojim
raspolae, te na osnovu tehnologija za iskoritavanje drvenog ostatka, potrebno je odrediti
optimalni tehnoloki proces uz pomo kojeg e se na najoptimalniji i najprofitabilniji nain
iskoristiti sav drvni ostatak. Pomo kod odreivanja vrste i tipa tehnologije pruit e REZ
agencija koja e angaovati odgovarajue strunjake iz te brane. Ovdje takoer
preporuujemo izradu biznis plana i studije isplativosti jer su to osnovni preduslovi za
potencijalno obezbjeenje finansiranja od strane banaka ili lizing kua.
12.16.3 Odabir adekvatne tehnologije
Nakon odreivanja tehnologije pristupa se odabiru isporuioca tehnologije vodei
rauna prvenstveno o kvalitetu i cijeni opreme. Kvalitet opreme je presudan zbog toga to e
on direktno uticati na kvalitet finalnog proizvoda, a samim tim i na njegovu cijenu, to e opet
uticati na ostvarenje planirane dobiti i isplativosti investicije. U ovom dijelu treba koristiti
pokazatelje odnosa kvaliteta i cijene proizvoda na tritu te angaovati odgovarajueg
strunjaka koji e pomoi prilikom odabira opreme. U ovom dijelu REZ agencija bi trebala da
ima ulogu savjetnika.
93
12.16.4 Naini finansiranja
Slijedei korak je pronalaenje adekvatnih izvora finansiranja. U poglavlju 12.13
detaljno je objanjeno gdje i na koji nain se mogu iznai kvalitetna sredstva za finansiranje.
Ovaj segment prvenstveno e zavisiti od boniteta nosioca posla na mikrolokaciji i snage
odnosno organizacije mini-klastera. Moda e se pojaviti mogunost vlastitog finansiranja
ukoliko klaster bude dovoljno jak. Takoer je mogue da se pojave odreeni strani ili domai
fondovi iz kojih e biti mogue obezbijediti kvalitetna sredstva. Ovaj segment moguih
finansiranja trebala bi obraditi REZ agenciji i uz pomo svojih strunih kadrova ostvariti
kontakte i pristupe ovim fondovima. Navest emo neke od fondova iz kojih je mogue
obezbijediti sredstva: federalni fond za poticaj zapoljavanja koji se implementira putem
kantonalnih i opinskih ureda za zapoljavanje, federalni, kantonalni i opinski fondovi za
zatitu okoline i ekologiju, Fondovi EU za zatitu okoline i ekologiju
75
, fondovi
meunarodnih vladinih organizacija za razvoj i poticaj ekonomije u BiH
76
, itd.
Pored toga, mogue je iznai sredstva putem zajednikog udruivanja inostranih i
lokalnih firmi koje imaju interes za proizvodnju i plasman bio-obnovljivih goriva. Prema
naim saznanjima postoji veliko interesovanje za ovakav vid saradnje, a neke su inostrane
firme ve poele sa realizacijom slinih projekata
77
. Smatramo da bi REZ agencija i u ovom
segmentu mogala odigrati kljunu ulogu u posredovanju kod ovih udruivanja.
12.16.5. Kupovina opreme i instalacija
Nakon zadovoljavanja svih kriterija pristupilo bi se kupovini opreme i njenom
instaliranju. Ovdje je jako bitno za napomenuti da e uvoenje PDV-a u iduoj godini
opteretiti kompletnu investiciju za dodatnih 17% od ukupne vrijednosti opreme. U zakonu o
PDV-u jo uvijek nije izdefinisano kako i na koji nain e se plaati PDV na opremu, ali mi
emo pretpostaviti da e on morati biti plaen. U ovom dijelu trebalo bi moda razgovarati sa
nadlenim organima o mogunostima smanjenja ili ukidanja PDV na ovu opremu zbog
njenog specifinog karaktera u ouvanju okoline, substituciju uvoza goriva, ouvanju uma,
itd. U ove pregovore treba ukljuiti strunjake iz ekologije i budui klaster drvne industrije
kao i Federalno Ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, Federalno Ministarstvo
energije,rudarstva i industrije i Federalno Ministarstvo za prostorno ureenje i ouvanje
okolia. Nosilac ovih razgovora trebala bi da bude REZ agencija, kao predstavnik regije, u
kojoj e se po prvi put u BiH organizovano pristupiti problemu rjeavanja drvnog ostatka i
njegovom iskoritavanju za proizvodnju ekoloki prihvatljivih goriva.
Kod instalacije opreme jako bitno je da nosilac posla obezbijedi adekvatan prostor na
najpogodnijem mjestu za proizvodnju, te sve ostale preduslove potrebne za nesmetan i
kvalitetan rad.
12.16.6 Proizvodnja i plasman
Kao osnovni preduslov za poetak proizvodnje je obezbjeenje dovoljne koliine
sirovine ije prikupljanje i adekvatno skladitenje treba poeti nekoliko sedmica prije
instalacije opreme da bi se obezbijedili optimalni preduslovi za nesmetan rad. Paralelno sa
75
Susteinable Energy Europe 2005-2008, Intelligent Energy for Europe, Sixth Framework Programme, Altener,
Renewable Energy Partnerships Campaign for Take-Off
76
Sida, USAID, SEED, itd.
77
Istra Benz Energetski Systemi iz Slovenije, FricBric iz Austrije
94
prikupljanjem sirovine i nabavkom opreme potrebno je otpoeti razgovore o plasmanu
proizvoda sa potencijalnim kupcima. Ovaj segment bitan je zbog sigurnosti proizvoaa da e
biti u stanju obezbijediti kvalitetan prihod za pokrivanje svih trokova proizvodnje i
servisiranje otplate investicije. U ovom dijelu je jako bitna uloga REZ agencije kao
posrednika u ovom procesu.
12.16.7. Uloga i pozicija Regionalna razvojna agencija
Regionalna razvojna agencija (REZ) kao institucija koja je nosilac projekta izrade
studije trebala bi nai svoj interes u pronalaenju sredstava za nastavak implementacije ovog
projekta. U kompletnom projektu identificirali smo nekoliko kljunih taaka u kojima REZ
agencija moe nai svoj interes kroz razne vidove angaovanja. U sljedeim poglavljima
ukratko emo objasniti svaku od ovih potencijalnih taaka.
a) Organizacija klastera
Kao to je i objanjeno u poglavlju 12.16.1. - Organizacija mini-klastera i udruenja,
REZ agencija bi trebala iznai sredstva iz dostupnih fondova za ovu namjenu. Predlaui REZ
agenciju kao nosioca ovog projekta smatrali smo da je dosadanjim svojim angamanom
najkompetentniji da implementira ovu organizaciju na terenu. Jedan od osnovnih razloga je u
tome to e kroz organizaciju i prezentaciju projekta klastera ostvariti direktan kontakt sa
svim potencijalnim lanicama i tako stei neposredan uvid u potencijale i mogunosti ove
grane industrije.
b) Obezbjeivanje fondova za nabavku opreme
Direktnim ueem u organizaciji klastera REZ agencija e doi do tanih podataka
koja i kolika investicija je predviena za svaki od mini-klastera i na koji nain je mogue
obezbijediti potrebna sredstva. Nain finansiranja projekta i zaloni fondovi detaljno su
objanjeni u Poglavlju 12.13.
c) Ostale mogunosti
REZ Agencija, kao nosilac aktivnosti na uspostavljanju organizacione forme razvojno-
istraivano-inovativno-tehnolokog centra u regiji Centralna BiH treba da olaka
zainteresovanim subjektima pristup informacijama relevantnim za pokretanje proizvodnje
biolokih goriva u regiji. Poto u ovom momentu potencijalne pilot-kompanije u regiji nisu
sposobne niti kadrovski, tehniki, organizaciono, pa ni finansijski da samostalno stupe u
ovakav poduhvat logina je njihova upuenost na instituciju tipa tehnolokog centra kao
tehniko-tehnoloku podrku i asistenciju pri trinom uvezivanju.
Budui tehnoloki centar u svojoj prvobitnoj orijentaciji bio bi usmjeren na
drvopreraivaku djelatnost, kao jednu od vodeih industrijskih grana u regiji, a time i na sve
ostale poddjelatnosti koje proistiu iz prerade drveta. Osnovna uloga tehnolokog centra
ogledala bi se u pruanju usluga tehnikih ekspertiza i ispitivanja sa vlastitim ljudskim i
tehnikim resursima, organizovanja specijalizovanih obuka i seminara, potom trinog
uvezivanja i organizovanog nastupa na meunarodnom tritu.
95
13. ZAKLJUCI
U okviru provedenog istraivanja izvreno je cjelovito sagledavanje postojeeg stanja po
pitanju koritenja drvnog ostatka u regiji Centralna BiH kao projektu oporavka i ekonomskog
razvoja regije, uz aktivno uee predstavnika drvopreraivakih firmi (ukljuujui sve
kategorije unutar drvopreraivake djelatnosti kao to su: proizvoai namjetaja,
graevinske stolarije, pilane, ostalih proizvoda od drveta i dr.), umskih privrednih drutava,
REZ-a, resornih ministarstava na razliitim razinama vlasti, fakulteta, meunarodnih
organizacija, privrednih komora, udruenja privrednika i svih drugih subjekata iz regije
ukljuenih u navedeni proces.
S ciljem sagledavanja komercijalne opravdanosti koritenja raspoloivog drvenog ostatka,
efekata u smanjenju nezaposlenosti i poveanju zatite okolia u regiji Centralna BiH izvreno
je slijedee:
analiza postojeeg trita (prikaz proizvoda iz podruja goriva izraenih od drvenog
ostatka prisutnih na europskom tritu; procjenjivanja domaih potreba u BiH i
trenutnih cijena za proizvode predmeta vrstih biolokih goriva; odreivanje potreba
europskog trita i postojeih trinih cijena analizirane vrste proizvoda; analiza
konkurentskog okruenja u Europi za proizvode goriva izraenih od drvenog ostatka u
kontekstu obnovljivih alternativnih izvora energije; analiza okolinske regulative u BiH
relevantne za proizvode goriva izraene od drvenog ostatka; sagledavanje postojee i
potencijalne oprijedeljenosti korisnika ka proizvodima iz oblasti biolokih goriva);
analiza primarnih resursa snabdjevanja (opti pregled drvoprerade i umarstva u BiH
kroz sagledavanje sirovinske baze, analizu lanca snabdjevanja, postojeu potranju,
izvozne aktivnosti i zakonsku regulativu; odreivanje odrivosti aktivnosti odrivim
gazdovanjem umama u BiH i preporuke o uticaju koji proizvodi goriva izraeni od
drvenog ostatka trebaju imati na odrivost umskih resursa u BiH; pregled interesa
uesnika u industriji biolokih goriva i odrivog upravljanja umama);
definisanje upravljanja otpadom (potencijalno snabdijevanje neprocesuiranim drvnim
ostatkom iz pilana na teritoriji BiH, pregled potrebnih aktivnosti, trokova i sporazuma
za pouzdano, kontinuirano i odrivo snabdijevanje drvnim ostatkom iz pilana;
prijedlog najefikasnijeg sistema prikupljanja drvnog ostatka iz pilana kroz definisanje
cjelokupne procedure);
definisanje procesa logistike pred-proizvodnje (identificiranje potrebne logistike za
transport neprocesuiranog drvenog ostatka do definisanih mikrolokacija
skladita/proizvodnih taaka; identificiranje i pozicioniranje mikrolokacija u BiH za
take proizvodnje/skladitenja u blizini pilana ili trita; preporuka najefikasnijeg
sistema logistike pri transportu i skladitenju neprocesuiranog drvnog ostatka,
prvenstveno namijenjenog za proizvodnju proizvoda goriva izraenih od drvenog
ostatka);
definisanje procesa proizvodnje (preporuka najefikasnije tehnologije koja treba biti
primijenjena za proizvodnju proizvoda goriva izraenih od drvenog ostatka;
identificiranje trokova svih ostalih resursa neophodnih tokom procesa proizvodnje
proizvoda goriva izraenih od drvenog ostatka).
definisanje logistike post-proizvodnje do trita (identificiranje logistikih i ostalih
resursa neophodnih za transport proizvoda goriva izraenih od drvenog ostatka do
domaeg i europskog trita; preporuka najefikasnijeg sistema logistike pri transportu
proizvoda goriva izraenih od drvenog ostatka do domaeg i europskog trita).
96
Nakon provedenog istraivanja po takama iz TOR (Terms of reference) moe se zakljuiti
sljedee:
Biomasa odnosno biogorivo predstavlja sve bioenergetske izvore iz kojih su kroz
tehnoloko-pretvorbene procese dobijaju gotovi proizvodi. Prema meunarodnoj
terminologiji izraz biomasa (u ovom kontekstu gorivo) upotrebljava se za vrsta
goriva, biogoriva, tekua i gasovita goriva koja dobijamo iz biomase. Pod korisnim
drvnim ostatkom smatramo: korisni umski ostatak, drvni ostatak koji nastaje u
primarnoj i sekundarnoj preradi drveta i ostali drvni otpad. Kao predmet razmatranja
sa stanovita ove studije znaajni su korisni umski drvni ostatak i otpad koji nastaje u
primarnoj i sekundarnoj preradi drveta. Pod korisnim umskim ostatkom
podrazumijevaju se svi dijelovi drveta iznad 4cm debljine koji ostaju u umi nakon
sjee. Dok pod drvnim ostatkom koji nastaje u primarnoj i sekundarnoj preradi drveta
podrazumijevamo otpad koji nastaje u primarnoj i sekundarnoj preradi drveta (kora,
strugotina, piljevina), komadni otpad je onaj koji nastaje tokom prerade drveta u
proizvodnim pogonima. Sa stanovita izuavanja studije posebna panja posveena je
iskoritavanju drvenog ostatka kroz sljedee vidove iskoritavanja: proizvodnja
briketa i peleta, proizvodnja toplotne i elektrine energije i proizvodnja eterinih ulja.
Prednost obnovljivih izvora energije u odnosu na fosilna goriva poiva na injenici da
je opskrba energijom iz fosilnih goriva ograniena jer oni nisu neiscrpni i obnovljivi
izvor energije i ne mogu se nanovo iskoritavati. Osim toga, izgaranjem fosilnih
goriva nastaju tetni gasovi koji oneiuju okolinu i uzokuju klimatske promjene.
Zbog toga toplinska zatita i uteda energije predstavljaju jo jedan od razloga za
koritenje obnovljivih izvora energije.
Koritenje biomase kao primarnog energenta ili njegova pretvorba i dobijanje bilo
kojeg oblika sekundarnog energenta (briketi, peleti, sjeka, iverje, piljevina, drvni prah
i dr.) predstavlja ve odavno poznatu praksu u svijetu, za ije uspjeno iskoritenje
postoje realne pretpostavke u Bosni i Hercegovini.
Na teritoriji regije Centralna BiH putem primarnog istraivanja utvreni su indikatori
rasporeenosti drvenog ostatka u slijedeim omjerima primjenjivim za podruje cijele
BiH: 53,4% drvenog ostatka nastaje u umama nakon eksploatacije, 46,6% drvenog
ostatka nastaje mehanikom preradom drveta. Unutar drvenog ostatka koji nastaje
mehanikom preradom drveta trenutno se 34,6% koristi u druge namjene to ini
16,1% ukupnih zaliha, udio drvenog ostatka koji se prodaje treim subjektima od
strane drvopreraivakih firmi u regiji iznosi 15% to u ukupnom potencijalu ini 7%.
Kod drvopreraivakih firmi preostaje 50,4% neiskoritene sirovine za proizvodnju
biolokih goriva, to u ukupnom potencijalu ini 23,5% raspoloivog potencijala
sirovine. Ako znamo da je cjelokupna sirovina proistekla eksploatacijom ume
neiskoritena i tome pridodamo ostatak raspoloiv nakon mehanike prerade drveta
dobijamo podatak da neiskoriteni potencijal regije iznosi 76,9%. Ako ovaj omjer
primjenimo na cijelu BiH i uzmemo u obzir podatke za sjeu ume, dolazimo do
podatka o potencijalu proizvodnje vrstih biolokih goriva u BiH od cca. 176. 000
t/god . Poto regija Centralna BiH participira u ukupnoj sjei FBiH sa 37,3%,
potencijal ove regije u pogledu proizvodnje vrstih biolokih goriva iznosio bi cca. 60
000 t/god.
Na kompletnom teritoriju BiH postoji maksimalno pet ozbiljnih proizvoaa ija
ukupna proizvodnja ne prelazi 15.000 T godinje. Kao pokazatelj potranje za
ogrjevnim drvetom i njegove mogue supstitucije briketima, moe posluiti podatak
po kojem je u 2004. godini za ogrjev iskoriteno 688.000 m
3
drveta. Kako su cijene
ogrjevnog drveta u stalnom porastu i gotovo su dostigle trenutnu cijenu briketa,
moemo rei da e potranja za briketima rasti. Na osnovu ovih pokazatelja, moemo
97
zakljuiti da bi se potranja za briketima u BiH, u narednom periodu na godinjem
nivou, mogla procijeniti na 50.000 100.000 T.
Osnovna upotreba briketa je u peima na vrsto gorivo, kaminima, mini kotlovnicama
i velikim kotlovskim postrojenjima. Nain njegovog pakovanja i distribucije
prilagoen je irokoj potronji i mogue ga je prodavati u svim trgovinama i
trgovakim objektima. Vrlo je lak za manipulaciju i upotrebu, kao i za skladitenje. U
pogledu peleta osnovna upotreba je u mini kotlovnicama i velikim kotlovskim
postrojenjima, s tim da ova postrojenja moraju imati specijalne pune dozatore za
loenje. Nain pakovanja i distribucije prilagoen je samo odreenim potroakim
skupinama koje imaju prilagoene sisteme loenja na pelet. Vrlo je zahtjevan kod
manipulacije i upotrebe i za njegovo skladitenje moraju se obezbijediti odgovarajui
silosi. Zbog ovakvih karakteristika i situacije na lokalnom tritu te neposjedovanja
odgovarajuih dozirnih sistema za loenje peleta, dolazimo do zakljuka da je
iskljuivo briket interesantan za plasman na trite BiH, a pelet iskljuivo za izvoz u
druge zemlje.
Cijene vrstih biolokih goriva na BiH tritu su u visini 50% od istih postignutih na
europskom tritu. Ovo se odnosi samo na brikete jer peleta u ponudi za prodaju na
BiH tritu i nema. Na europskom tritu cijene briketa idu do 200 EUR/t, dok su
cijene peleta do 300 EUR/t. Navedeno govori u prilog anse za plasman cjelokupne
proizvodnje na inostrana trita u geografskoj blizini (Slovenija, Italija, Austrija) po
konkurentnim cijenama, uz mogunost ostvarivanja odreenog profita koji je detaljno
obrazloen u okviru studije.
Prezentovani potencijal proizvodnje vrstih biolokih goriva (peleta i briketa) jednim
dijelom bio bi dostatan da zadovolji potrebe domaeg trita kroz supstituciju
postojeih goriva za zagrijavanje u omjeru od 50. 000 t. Drugim, i to veim dijelom
bio bi namijenjen za izvoz u drave: Sloveniju, Italiju i Austriju koje se nalaze na
prihvatljivoj geografskoj udaljenosti od BiH sa aspekta trokova transporta, a
posjeduju izraene potrebe za dodatnim koliinama vrstog biolokog goriva
(uglavnom peleta).
Skandinavske drave i Austrija predstavljaju drave pionire u koritenju bioenergije.
Najvei obim trgovine biolokim gorivima ostvaruju Baltike drave (Estonija,
Latvija, Litvanija) sa skandinavijskim dravama (posebno vedskom i Danskom, ali
takoe i sa Finskom). Odreen obim trgovine odvija se izmeu Finske i ostalih
skandinavskih drava, i izmeu susjednih drava u centralnoj Europi, posebno sa
Holandijom, Njemakom, Austrijom, Slovenijom i Italijom. Znaajno mjesto u ovoj
oblast pripada Poljskoj kao dravi koja posjeduje obimne sirovinske resurse i
preraivake kapacitete za pelete i brikete. Trgovina biolokim gorivima ukljuuje
najee rafinirana goriva od drveta (peleti i briketi) i industrijske nusproizvode
(piljevina, iverje) u centralnoj Europi, kao i drvni ostatak. Ukupna proizvodnja peleta
u Europi procjenjuje se na oko 1,2-1,3 miliona tona. Odreenom koliinom biolokih
goriva trguje se na meunarodnoj razini, vedska uvozi bioloka goriva iz Kanade,a
takoer uvozi ogrjevno drvo iz sjeverne Afrike. Njemaka izvozi odreene koliine
ogrjevnog drveta na Srednji i Daleki Istok (Turska, Arapski Emirati, Japan i Hong
Kong).
Danska predstavlja drugo po veliini trite vrstim biolokim gorivima u Europi sa
potronjom peleta od 700.000 t/god, dok proizvodnja ne prelazi 300.000 t/god.
Proizvodni kapaciteti za proizvodnju peleta u vedskoj iznose 1.000.000 t/god. U
Norvekoj kapaciteti za proizvodnju peleta iznose cca. 100.000 t/god. Procjene
strunjaka za biomasu govore da je u Njemakoj prisutan potencijal od cca. 800. 000-
1.100.000 t sirovog materijala, raspoloivog za proizvodnju peleta i briketa. Kapaciteti
98
Italije u pogledu proizvodnje peleta procjenjuju se na 240.000 t/god, a potrebe za
potronjom prevazilaze 350.000 t/god.
Iz navedenih pokazatelja o proizvodnji i potronji vrstih biolokih goriva u Europi,
proizilazi zakljuak da zapadnoeuropske drave posjeduju ogromnu potrebu za ovom
vrstom proizvoda (peleti i briketi) i u ovom momentu vei dio svojih potreba
podmiruju putem uvoza iz istonoeuropskih (Poljske) i baltikih drava.
Fosilna goriva (ugalj, plin, ulja) trenutno participiraju u svjetskoj potronji energije sa
oko 79%, nuklearna energija zauzima udio od 7%, a obnovljivi izvori energije
participiraju sa 14%. U 25 drava EU, obnovljivi izvori energije su sa 6% participirali
u ukupnim potrebama za energijom u 2002. godini. U obnovljivim izvorima energije
dominiraju biomase sa 65%. Cilj je da obnovljivi izvori energije dostignu iznos od
12% u ukupnim potrebama za energijom do 2010. godine.
Postoje dva kriterija za ocjenu kvaliteta biolokih goriva i to: hemijske i strukturne
karakteristike i fizike karakteristike. U najveem broju europskih drava, posebni
propisi za pelete predstavljaju tek pojedinane sluajeve ili ne postoje uope.
Najee, navedeni propisi nalaze se u okviru opih propisa za biomasu (pelete i
brikete). Trenutno, samo nekoliko europskih drava kao to su: Austrija, vedska,
vicarska i Njemaka posjeduju zvanine standarde za kompaktna goriva dobijena iz
biomasa. Ostale drave, sa znaajnim udjelom na tritu pleta, kao to su: Danska i
Finska donijele su odluku da priekaju do usaglaavanja i donoenja zajednikog
europskog standarda za pelete. Sva vrsta bioloka goriva obuhvaena su
meunarodnim standardom CEN TC 335, gdje se tretiraju slijedei termini: izvori
sirovine-drvo iz umarstva i nusprodukti i ostaci iz drvopreraivake industrije,
trgovaki oblici vrstih biolokih goriva, normativne specifikacije, tehnike
specifikacije, i dr. Kao smjernice za donoenje zajednikog europskog standarda za
pelete posluit e definisan standard metoda za analizu i klasifikaciju peleta
CEN/TC 14961. U Bosni i Hercegovini na razliitim nivoima vlasti trenutno postoji
set usvojenih zakonskih akata, ali, naalost, nita nije uraeno na polju standarda
kvaliteta biolokih goriva i ostale tehnike regulative relevantne za podruje vrstih
biolokih goriva.
U Bosni i Hercegovini u toku su aktivnosti na pripremi Okvirnog zakona o odrivom
umarstvu. Ovim Zakonom unaprijedio bi se promet izvoznih umskih proizvoda iz
Bosne i Hercegovine, potom bi se promovisalo odrivo upravljanje umama i ojaalo
bi se nadgledanje i kontrola umskih dobara, drvne industrije i trgovine drveta i
proizvoda od drveta. Jedan od kljunih aspekata ovog zakona je sistem certifikacije na
dobrovoljnoj osnovi koji treba da unaprijedi gazdovanje umama i promovie odrivo
upravljanje umama i proizvodima drvopreraivake industrije kroz cijeli lanac
snabdjevanja. Ovo je posebno vano jer se certifikacija kao trgovinski instrument
tretira Sporazumom o tehnikim barijerama u trgovini (TBT), a certifikacijski sistemi
su po pravilu kompatabilni sa WTO propisima. Primjenjujui svjetska iskustva, jedan
ovakav zakon trebao bi doprinijeti stvaranju institucionalnog okvira za definisanje
kvalitetnijih naina iskoritenja drvenog ostatka kako u podruju umarstva, tako i u
drvopreraivakim firmama irom BiH. Predloeni zakon u BiH predvia koritenje
nacionalnog logo-a kao trgovinskog instrumenta. Iskustva drugih drava pokazala su
da takav logo ne bi bio prihvaen od strane Europskog trita koje zahtijeva
certifikaciju radi osiguranja da drvo dolazi iz uma kojima se odrivo upravlja.
Zakljuak je da bi BiH certifikacijska ema trebala biti razvijena tako da je moe
prihvatiti svaka od meunarodnih ema certifikacije.
Trina istraivanja provedena u Europi pokazuju da postoji porast ponude i tranje
certificiranih umskih proizvoda, gdje je izraena tranja za dva meunarodna sistema,
99
i to: FSC certificiranim proizvodima od drveta koji se nude potroaima kroz
maloprodaju i PEFC certificiranim proizvodima koji se uglavnom odnose na trupce,
celulozu, papir i donekle na drvenu grau. Prijedlog je da Bosna i Hercegovina
odustane od razvoja nacionalnog standarda certificiranja uma (proces iniciran od
strane FSC i finansiran kreditom Svjetske banke) jer e nacionalni sistem imati viu
cijenu od meunarodnih ema za BiH proizvoae i izvoznike i na taj nain negativno
uticati na njihovu konkurentnost u meunarodnm okvirima, posebno onu iji rad se
zasniva na odrivom upravljanju umama.
Peleti izraeni od drvnog ostatka i briketi, kao vei proizvodi, izraeni od goriva
rafinirane biomase su uobiajeni cilindrini komprimirani proizvodi goriva od drveta
izraeni od nusprodukata mehanike prerade drveta. Sirovi materijal je najee suha
piljevina, grinding dust i cutter shavings, dok se peleti i briketi mogu izraivati i od
svjee biomase, bark i forest chips, s tim da sirovi materijal mora biti samljeven i
osuen prije peletiziranja.
U BiH trenutno je prisutna niska razina koritenja biolokih goriva, a koriste se
iskljuivo briketi. Za koritenje peleta u ovom momentu nisu ispunjene tehnike
pretpostavke jer ne postoje adekvatni sistemi loenja. Aktuelna situacija stalnog rasta
cijena konvencionalnih izvora energije koji se koriste za zagrijavanje u BiH, zatim
znatna energetska vrijednost ovog energenta u poreenju sa drugima, kao i ekoloka
prihvatljivost biolokog goriva u odnosu na ostale izvore, znaajno utie na izgledne
anse da se potronja briketa u BiH uvea za cca. 50 000 t/god. Uz odreena ulaganja
u prilagoavanje postojeih sistema loenja, zasigurno i uveanje potronje peleta nije
bez anse. Ve postoje odreene aktivnosti da u toku 2006. godine neki poslovni
sistemi iz regije Centralna BiH otponu sa proizvodnjom peleta, uz koritenje dijela
ovog energenta za vlastite potrebe u prilagoenom vlastitom energetskom sistemu, a
drugi, znatno vei, dio proizvodnje plasirao bi se na inostrana trita, prvenstveno na
trite Austrije, Italije i vicarske.
Sirovina za proizvodnju biolokog goriva je sjeka i piljevina. Strugotina nastala
preradom drveta u drvopreraivakim firmama je suha, dok piljevina nastala nakon
sjee u umama ima sadraj vlage od 50%. Poto ulazna sirovina za proizvodnju
biolokih goriva potie iz razliitih izvora sa raznolikim vrijednostima sadraja vlage,
u najveem broju sluajeva potrebno je izvriti pripremu prije procesa proizvodnje
briketa ili peleta.
Tehnologija proizvodnje peleta uglavnom je unificirana u svijetu i odvija se kroz
slijedeih 6 procesa: usitnjavanje, suenje, peletiziranje, hlaenja, fina separacija,
pakovanje/skladitenje. Peletiziranje sadri najmanje 4 procesa: suenje, mljevenje,
peletiziranje i hlaenje.
Svjetska iskustva govore u prilog injenici da drumski nain transporta peleta na due
udaljenosti (vie od 200 do 300 km) nije ekonomian, pa stoga proizvoai i
dobavljai peleta tee da uspostave domae trite i uspostave kooperaciju sa
domaim subjektima iz podruja umarstva i drvoprerade.
Transport je veoma vaan detalj kada su u pitanju vrsta bioloka goriva u vidu
sekundarnih proizvoda (briketa i peleta). Veoma je znaajno da proizvodni kapaciteti
peleta budu locirani u blizini izvora sirovine jer transport na due udaljenosti umanjuje
efikasnost procesa u pogledu trokova. Stoga je pri planiranju procesa logistike veoma
znaajno organizovati povratni transport u sluaju transporta na udaljenije destinacije
kako bi se poboljala efikasnost u pogledu trokova. Isporuka peleta do krajnjeg
korisnika moe se vriti na tri naina: u malim vreama 15-25 kg, veim vreama 500-
1 000 kg i u cisternama opremljenim sa opremom za pneumatsko punjenje bunkera ili
silosa. Male vree pakuju se na izmjenjive palete, jednostavnije su za rukovanje, ali im
100
je cijena neto vea u odnosu na pakovanje u velikim vreama. Veoma rasprostranjena
pojava je transport peleta u cisternama kao to je sluaj sa tenim gorivima i trenutno
predstavlja glavni oblik distribucije peleta u Europi. Oprema za dostavu peleta
konstruisana je na neizmjenjivom kontejneru kapaciteta 18 m
3
koji moe biti
podijeljen na tri odjeljka po 6 m
3
koji se mogu prazniti separatno. Trokovi transporta
zavise od koritenja transportne opreme i udaljenosti na koju se vri transport. Prema
podacima iz drava zapadne Europe trokovi transporta sa tekim kamionima
opremljenim pneumatskim sistema izduvavanja peleta imaju trokove cca. 50 EUR/h i
cijena transporta 0,5 EUR/km. Kapacitet kamiona za transport peleta posjeduje prag
rentabilnosti od 40 t. Procjene govore da trokovi transporta participiraju sa 10% u
konanoj cijeni peleta.
Peleti se moraju skladititi na suhim mjestima koja e sprijeiti njihov kontakt sa
vlagom. Skladitenje peleta vri se u zatvorenim halama, silosima i bunkerima. Koji
od navedenih predstavlja idealan nain skladitenja, zavisi od specifinih
karakteristika konkretnog sluaja.
Trokovi proizvodnje peleta su standardizovani u svijetu. Prema austrijskim
iskustvima ukupni proizvodni trokovi su 73,5-94,6 EUR, ako je potreban proces
suenja, ili 52,2-81,3 EUR/t peleta ako nije potrebno suenje. Trokovi suenja zavise
od koritene tehnologije i iznose 25-29 EUR/t peleta. Proizvodni trokovi zavise u
velikoj mjeri i od angaovanog radnog vremena. Ako fabrika radi 3 smjene dnevno, 7
dana u sedmici, tada je cijena 84 EUR/t peleta. Za sluaj rada u 3 smjene u 5 radnih
dana cijena je 90 EUR/t peleta, dok rad u 2 smjene za 5 radnih dana u sedmici polui
trokove od 101 EUR/t peleta. Najvii trokovi su za rad u jednoj smjeni, u toku 5
radnih dana i iznose 133 EUR/t peleta.
U decembru 1997. godine u Kjotu Europska Unija i ostale drave lanice saglasili su
se sa Protokolom da za 8% smanje emisije "greenhouse gas" u poreenju sa razinom
od 1990. godine, za period 2008.-2012. godine. Posljednji podaci govore da se razina
emisije CO
2
ponovo poveava. Meu obnovljivim izvorima energije najznaajniji su
biomasa i hidroenergija. Znaajno uvoenje u primjenu obnovljivih izvora energije je
najznaajnija aktivnost usklaena sa odrednicama Kjoto Protokola. Biomasa je
obnovljivi izvor energije sa najveim potencijalom za rast. Trite energenata za
zagrijavanje je najvanije trite za brzo rasporeivanje biomase. Bez brzog uvoenja
energenata od biomase na trite energenata za zagrijavanje, nee se biti u mogunosti
ispuniti zahtjeve iz Kjoto Protokola. Poveanjem uea biolokih goriva u svijetu
znaajno se smanjuje emisija CO
2
u atmosferu. Glavna prednost biomase je manja
emisija tetnih plinova i otpadnih tvari, a optereenje atmosfere sa CO
2
je zanemarivo.
Naime, koliina emitiranog CO
2
tokom izgaranja, jednaka je koliini apsorbiranog
CO
2
za vrijeme rasta biljke.
Koritenje biomase iz ume vrlo je bitno jer je povezano sa zapoljavanjem,
infrastrukturom i drugim aktivnostima.
Pokretanjem proizvodnje biolokih goriva mogue je ostvariti znaajan efekat u
poveavanju uposlenosti. Na uzorku primarnog istraivanja izuzimajui Opinu
Olovo, ukupan broj direktno zaposlenih novih radnika u proizvodnji briketa bio bi 45
radnika, a na primjeru proizvodnje peleta broj direktnih radnih mjesta iznosio bi 60. U
sluaju proizvodnje eterinih ulja, na uzorku 16 instalisanih postrojenja broj radnika
iznosio bi 128. Posebno istiemo da efekat zapoljavanja u indirektnim potpornim
procesima i aktivnostima viestruko je vei nego to su to podaci prezentovani u
direktnom procesu proizvodnje. Ako se zna da odreen broj velikih firmi koji je
uskratio informacije relevantne za istraivanje posjeduje realne pretpostavke za
101
ovakav vid proizvodnje, onda se moe zakljuiti da su efekti u zapoljavanju
viestruko vei u odnosu na gore navedene vrijednosti.
Predoeni biznis plan na primjeru jedne pilot-kompanije, govori u prilog apsolutne
ekonomske opravdanosti pokretanja proizvodnje briketa na briket presi kapaciteta 5
000 t/god sa rokom oplate investicije od 4 godine.
Pod uticajem zakonskih propisa i subvencija, porastom cijena fosilnih goriva i vee
ponude proizvoda od otpadnog drveta, doi e i do promjene stavova potroaa prema
ovoj vrsti goriva. Neophodno je poduzeti mjere na informisanju kako potencijalnih
proizvoaa tako i potroaa o prednostima koje prua ova vrsta goriva. Veliku ulogu
u promjeni stavova potroaa imae lokalna zajednica i razvojne agencije.
Analizom rezultata primarnog istraivanja i obavljenim razgovorima sa razliitim
institucijama ije je djelovanje vezano za ovaj sektor industrije dolo se do zakljuka
da postoji svijest o potrebi razvoja industrije bio goriva i odrivog gospodarenja
umama. Osnovni problem koji je uoen je nedovoljna informisanost o tehnologijama,
mogunostima proizvodnje i plasmana proizvoda. Stav je da je za bri razvoj ovog
sektora neophodno obezbijediti subvencije ili povoljna kreditna sredstva za pokretanje
proizvodnje. Potrebno je pojaati napore na povezivanju sektora drvne industrije kao
to je formiranje klastera, to bi dovelo do kvalitetnijeg iskoritenja raspoloivih
resursa.
Kljunu ulogu u voenju projekta pokretanja proizvodnje bioloki obnovljivih goriva
treba da posjeduje Regionalna razvojna agencija (REZ) kroz tehniku asistenciju i
trino uvezivanje. Uspostavljanjem organizacione forme nauno-tehnolokog parka u
regiji Centralna BiH iji je nosilac REZ agencija stvorile bi se pretpostavke za
pruanje usluga na znanju zasnovanih koje bi pomogle pilot kompanijama u odabiru
najoptimalnije tehnologije, organizaciji proizvodnje, izgradnji kadrovske baze kroz
seriju specijalistikih obuka i seminara o nainima iskoritavanja drvenog ostatka,
klasterskom nainu organizovanju subjekata iz brane na temelju svjetskih iskustava,
angaovanje eksperata iz podruja bioloki obnovljivih goriva, instaliranju
proizvodnih tehnologija, olakanom nastupu firmi prema finansijkim institucijama i
pomoi pri obezbjeenju operativnih finansijskih sredstava, standardizaciji i
certifikaciji proizvoda, laboratorijskim ispitivanjima i kontroli kvaliteta proizvoda i dr.
Da bi se osiguralo redovno snabdijevanje drvnim ostatkom, potrebnim za proizvodnju,
neophodno je njegovo prikupljanje, transport i skladitenje. Uporednim analizama
trokova transporta i kapaciteta potencijalnih postrojenja, te koliinama raspoloivog
drvnog ostatka utvreno je da je neophodno uvezivanje radi racionalnije proizvodnje.
Primarnim istraivanjem utvreno je da pojedine vee firme pribavljaju drvni ostatak
od manjih firmi na nekoliko razliitih naina. Neki od naina obezbjeenja sirovine su
sljedei: dobijaju ga besplatno kako bi manjim firmama eliminisali problem otpada,
pruaju odreene protusluge u svojim proizvodnim kapacitetima (kapaciteti za
suenje), plaaju minimalnu novanu naknadu, itd. Tokom istraivanja nije zabiljeen
sluaj u kojem je potpisan bilo kakav ugovor o ustupanju tj. prodaji drvenog ostatka i
sve se svodi na usmeni dogovor vlasnika firmi. U studiji je razmatrano nekoliko
naina organizacije, ali svi pokazatelji govore da je neophodno okrupnjavanje i
stvaranje veih pogona radi racionalnije proizvodnje i smanjenja trokova.
Kljunu ulogu u povezivanju, stvaranju baze podataka raspoloivog drvenog ostatka,
uvezivanju potencijalnih proizvoaa i firmi koje raspolau vikom drvenog ostatka
trebao bi imati klaster drvne industrije, koji je u fazi formiranja. Stvaranje vie pod-
klastera, unutar kojih bi se organizovala proizvodnja i stvorili interesni odnosi, dovelo
bi do kvalitetnije proizvodnje i obezbjedilo odrivost. U organizaciju ovih pod-
klastera trebaju biti ukljueni sljedei sudionici: kantonalna ministarstva
102
poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, kantonalna umska gazdinstva, opinski
organi koji provode zakonsku regulativu u domenu ekolokih zakona i gazdovanja
otpadom, firme koje se bave eksploatacijom i preradom drveta, lokalne i regionalne
razvojne agencije, finansijske institucije koje podravaju razvoj drvne industrije i sve
ostale vladine i nevladine organizacije koje imaju bilo kakve programe na provoenje
politike zatite okoline i pokretanja novih tehnolokih procesa u cilju stvaranja boljeg i
sigurnijeg ivotnog okruenja.
Ispitivanjem raspoloivih transportnih potencijala u okviru definisanja logistike prije
proizvodnje, kod potencijalnih proizvoaa bio-obnovljivih goriva i transportnih
organizacija, utvreno je da ne posjeduju kamione koji mogu prevoziti koliine
drvnog ostatka vee od 20 m
3
. Radi racionalizacije transporta neophodno je nabaviti
namjenske kamione koji mogu prevoziti do 90 m
3
drvnog ostatka. Interes za nabavku
ovakvih kamiona imali bi proizvoai, ali i transportne firme koje bi mogle opsluivati
vie proizvoaa i time znaajno smanjiti trokove.
Vano je napomenuti da je usitnjeni drvni ostatak materijal kojim je jako teko
manipulisati i prebacivati ga sa jednog mjesta na drugo. Za ovu namjenu potrebno je
obezbijediti specijalne mobilne vakuumske pumpe kojih u regiji Centralna BiH i u
cijeloj BiH nema ili upotrijebiti manuelnu radnu snagu. U dosadanjoj praksi uvijek
koristio se sistem direktnog istovara drvenog ostatka u kamione iz silosa u koje je ovaj
ostatak prikupljen putem sistema vakuumskih odsisavaa iz proizvodnje.
Uporednom analizom utvreno je da je najracionalnije unutar regije organizovati vie
taaka proizvodnje ime bi se znaajno smanjili trokovi i omoguilo optimalno
snabdijevanje sirovinom. Mogue take proizvodnje utvrene su kvalitativnim
istraivanjem, a prijedlog je da se u prvoj fazi otpone sa 9 pilot-kompanija u regiji
Centralna BiH, i jednom pilot-kompanijom u Opini Olovo.
Naa preporuka za najoptimalniji sistem prikupljanja i transporta je da se nabave
specijalni zatvoreni kontejneri velikog kapaciteta koji bi se dostavljali do svakog
mjesta izvora drvenog ostatka. U ovakve kontejnere prikupljao bi se sav drvni ostatak
koji bi istovremeno bio zatien od uticaja atmosferskih padavina te bi bilo sprijeeno
dodatno taloenje vlage u drvenom ostatku. Kontejneri bi se tranportovali specijalnim
kamionima za kontejnerski transport do mjesta prerade uz istovremeno dovoenje
praznog kontejnera na mjesto prikupljanja. Ovakav nain prikupljanja drvenog ostatka
primjenjuje se u Sloveniji,u firmi Istra Benz Energetski sistemi koji su prva po
veliini firma u Sloveniji za proizvodnju i plasman bio-obnovljivih goriva i njihova
proizvodnja je 60% ukupne proizvodnje ovih goriva u Sloveniji.
Detaljno su analizirane sve dostupne tehnologije za proizvodnju briketa i peleta te
reprezentativni proizvoai opreme (peleti-Larus, Kahl; briketi-Groos, Reinbold,
Wiema). Detaljno je prezentirana i sva dodatna oprema potrebna za proizvodnju.
Najvei problem koji se pojavio kod razmatranja tehnologije proizvodnje vezan je za
suare koje su neophodne za pripremu drvnog ostatka prije procesa proizvodnje jer je
vlanost raspoloivog drvnog ostatka u regiji u 70% sluajeva iznad potrebne. U
svijetu postoji nekoliko proizvoaa ovih postrojenja, ije su cijene izuzetno visoke i
znaajno utiu na ukupan nivo potrebne investicije. U cilju smanjenja visine poetne
investicije predloen je proizvoa koji je spreman da, u saradnji sa lokalnim firmama,
ue u proizvodnju namjenskih postrojenja, ime bi se znaajno smanjili trokovi.
Pored investicije u nabavku opreme vano je napomenuti i ostale trokove koji utiu
na cijenu finalnog proizvoda a to su: nabavka dovoljnih koliina drvnog ostatka
ukoliko ih proizvoa ne posjeduje, trokovi transporta sirovine, trokovi elektrine
energije, trokovi toplotne energije, trokovi ambalae, trokovi radne snage. Svi
103
pobroajani trokovi detaljno su specificirani i predstavljen je njihov uticaj na cijenu
finalnog proizvoda.
Analiza transporta gotovih proizvoda razmatrana je sa dva aspekta, kroz uticaj
transporta na konanu cijenu proizvoda i kroz mogui obim proizvodnje i njegovu
konkurentnost na inostranom tritu. Transport znaajno utie na cijenu gotovog
proizvoda tako da je upitna konkurentnost na inostranom tritu. Samo sklapanjem
vrstih ugovora sa inostranim partnerima, u koje bi bila ukljuena cijena transporta
bez smanjenja proizvodne cijene, moe dugoruno dati oekivane efekte. Nekoliko
snabdjevaa (FritzBrick-Austrija, IstraBenz Energetski sistemi-Slovenija) evropskog
trita briketima i peletima, pokazalo je interes za ulaganje u proizvodnju i transport
gotovih proizvoda, ali to uslovljavaju odreenim nivom proizvodnje koji ne moe biti
manji od 3.000 tona na godinjem nivou.
Putem primarnog istraivanja poluili smo sljedei opi nalaz:
na teritoriji regije Centralna BiH putem primarnog istraivanja utvreni su
indikatori rasporeenosti drvnog ostatka u slijedeim omjerima koji su
primjenjivi za podruje cijele BiH: 53,4% drvenog ostatka ostaje u umama
nakon eksploatacije, 46,6% drvenog ostatka nastaje mehanikom preradom
drveta.
ako znamo da je cjelokupna sirovina proistekla eksploatacijom ume
neiskoritena i tome pridodamo ostatak raspoloiv nakon mehanike prerade
drveta, dobijamo podatak da neiskoriteni potencijal regije iznosi 76,9%.
ako ovaj omjer primjenimo na cijelu BiH i uzmemo u obzir podatke za sjeu
ume, dolazimo do podatka o potencijalu proizvodnje vrstih biolokih goriva
u BiH od cca. 160.000 t/god . Poto regija Centralna BiH participira u ukupnoj
sjei BiH sa 37,3%, a i na temelju provedenog primarnog istraivanja,
potencijal ove regije u pogledu proizvodnje vrstih biolokih goriva iznosio bi
cca. 60.000 t/god.
preduslov za proizvodnju cca. 60.000 t/god biolokih goriva u regiji Centralna
BiH je znaajnije ulaganje u mehanizaciju neophodnu za prikupljanje drvenog
ostatka u umama i dodatno obrazovanje svih uesnika u tom procesu;
postojea proizvodnja vrstih biolokih goriva (briketa i peleta) na teritoriji
BiH ne prelazi iznos od 15.000 t/ god. Oko 50% obima ove vrste proizvodnje
locirano je na podruju regije Centralna BiH;
prema podacima primarnog istraivanja (nisu uzeti u razmatranje potencijali
drvenog ostatka koji ostaju neiskoriteni nakon eksploatacije ume) potencijal
regije Centralna BiH u pogledu proizvodnje biolokih goriva iznosi cca.
22.000 t briketa/god ili 16.000 t peleta/god.
na teritoriji BiH mogue je primjeniti slijedee vrste tehnologija za
iskoritavanje drvnog ostatka u zavisnosti od mjesta nastanka: proizvodnja
briketa, peleta, toplotne energije, elektrine i toplotne energije (kogeneracija) i
eterinih ulja.
strateka orijentacija u preradi drvnog ostatka treba biti usmjerena na
proizvodnju briketa u poreenju sa peletima;
prema rezultatima studije, potvrena je ekonomska opravdanost predloene
tehnologije proizvodnje peleta, briketa i eterinih ulja, te njihovog uvoenja za
potrebe domaeg trita i trita Slovenije, Austrije i Italije.
u 11 opina regije Centralna BiH identificirana je po jedna pilot-kompanija sa
svim potrebnim preduslovima za pokretanje proizvodnje vrstih biolokih
goriva.
104
optimalno pozicioniranje po jednog preraivakog kapaciteta treba biti na
teritoriji opina Olovo, Busovaa, epe, Vitez, Travnik, Bugojno i Maglaj;
interesovanje za nabavku opreme za iskoritavanje drvnog ostatka iskazalo je
30 firmi iz regije Centralna BiH, dok bi na teritoriji Opine Olovo uspostavili
jednu pilot-kompaniju sa kapacitetom od cca. 3.000 t briketa ili 3.000 t peleta.
najoptimalniji instalisani kapacitet prese za briket je 1200 kg/h ili za pelet
prese kapacitet od 1000 kg/h;
ukupan broj postrojenja u regiji Centralna BiH za proizvodnju eterinih ulja je
16 ureaja i 2 postrojenja na teritoriji Opine Olovo.
Pri razmatranju ekonomske opravdanosti pokretanja investicije za proizvodnju
biolokih goriva razmatrane su tri varijante obezbjeenja sirovine: 100%
vlastita sirovina, 50% vlastita sirovina i 100% nabavka sirovine od eksternih
subjekata. Svaka od tri navedene varijante obezbjeuje ekonomsku
opravdanost pokretanja proizvodnje biolokih goriva.
Pri primarnom istraivanju, na uzorku od 70% uoena je poveana vlanost
sirovine nastale preradom drveta, koja znaajno poskupljuje trokove
proizvodnje vrstih biolokih goriva.
Primarnim istraivanjem je utvreno da ekonomska isplativost proizvodnje
briketa za podruje regije Centralna BiH iznosi 7,2 godine, dok za proizvodnju
peleta rok isplativosti iznosi 13,2 godine, uz napomenu da pri tome nije uzet u
razmatranje potencijal drvenog ostatka koji ostaje nakon eksploatacije u
umama.
Ako uzmemo u razmatranje izostavljeni potencijal uma u regiji Centralna
BiH, tada bi ekonomska isplativost proizvodnje briketa bila ispod 3 godine, a
proizvodnje peleta manje od 5 godina po otpoinjanju proizvodnje.
Na primjeru Opine Olovo moemo prezentovati indikatore potrebnog
vremena isplativosti investicije za proizvodnju eterinih ulja 10 mjeseci (0,83
godina); za proizvodnju briketa 2 godine i 5 mjeseci (2,42 godine) i za
proizvodnju peleta 3 godine (3,01 godine). Sve navedeno govori u prilog
opravdanosti pokretanja investicije za proizvodnju biolokih goriva.
Pokretanjem proizvodnje biolokih goriva na teritoriji regije Centralna BiH
generiralo bi se 45 novih proizvodnih radnih mjesta u proizvodnji briketa, 60
novih proizvodnih radnih mjesta u proizvodnji peleta i 128 radnih mjesta u
proizvodnji eterinih ulja.
Proizvodnja eterinih ulja predstavlja najprofitabilnije podruje iskoritenja
drvenog ostatka, ali za ije pokretanje u BiH naalost jo ne postoji poslovni
interes od strane firmi obuhvaenih primarnim istraivanjem;
Strateko trite za brikete je manjem dijelom domae, a veim dijelom
inostrana trita (Austrija, Italija i Slovenija). Za pelete strateko trite su
iskljuivo inostrana trita indentina sa onima navedenim u sluaju briketa.
Proizvodna cijena briketa, kao i peleta u BiH omoguuje formiranje kvalitetno
konkurentne trine cijene ovih proizvoda na inostranom tritu. Navedeno je
mogue iz razloga konkurentnih trokova sirovine, energije i radne snage u
BiH poredei ih sa istima u okruenju.
U oba sluaja: post-proizvodne i logistike prije proizvodnje neophodno je
udruivanje proizvoaa i transportnih firmi radi racionalizacije trokova i
ostvarivanja zajednikog interesa.
Za potrebe domaeg trita drumski nain transporta je najoptimalniji, naroito
ako se koriste specijalni kontejneri kapaciteta do 90m
3
, a za transport na vee
udaljenosti namee se potreba angaovanja organizovanja eljeznikog
105
transporta. Veoma je znaajno i dodatno angaovanje mehanizacije u svrhu
prikupljanja drvnog ostatka iz uma. Pri transportu biolokih goriva do
krajnjeg kupca na due udaljenosti mora primjeniti sa skladitenjem unutar
cisterni montiranih na kamione nosivosti do 90m
3
ili eljezniku kompoziciju.
Iskoritavanje drvnog ostatka iz uma predstavlja ogroman potencijal u BiH jer
on nije iskoriten na bilo koji nain, ali u koji je potrebno uloiti odreena
sredstva u nabavku mehanizacije i pratee opreme.Ujedno, potrebno je i
organizovati educiranje o nainu iskoritavanja drvnog ostatka iz uma
koristei iskustva drava koje to upjeno rade;
Finansijski lizing je najefikasniji nain obezbjeenja proizvodne opreme za
pilot-kompanije koje bi proizvodile bioloko gorivo, a za ije uvoenje je
iskazala interes jedna od banaka u BiH.
Kljunu ulogu u voenju projekta pokretanja proizvodnje bioloko obnovljivih
goriva treba da posjeduje REZ agencija kroz tehniku asistenciju i trino
uvezivanje.
Organizaciona forma razvojno-istraivako-inovativno-tehnolokog centra u
regiji Centralna BiH i promocija klasterskog pristupa organizovanju strukovno
srodnih privrednih subjekata predstavljala bi neophodnog subjekta za
kvalitetno uspostavljanje proizvodnje biolokih goriva u regiji, pa i ire.
106
14. SPISAK LITERATURE
1. I.Horvat, J.Krpan, DRVNO INDUSTRIJSKI PRIRUNIK, Tehnika knjiga, Zagreb,
1967.
2. A.Karahasanovi, NAUKA O DRVETU, SVJETLOST, Sarajevo, 1988.
3. .Gorinek, SUENJE LESA, Lesarska zaloba, Ljubljana 1994.
4. struni skup ENERGY AND THE WOOD PRODUCTS INDUSTRY, Forest Product
Research Society, Madison ( USA ),1976.
5. J.Domac, BIOEN Program koritenja biomase i otpada, Energetski institut Hrvoje
Poar, Zagreb, 1998.
6. H.Petri, KOGEN Program kogeneracije, Energetski institut Hrvoje Poar, Zagreb,
1998.
7. V.Krstulovi, MIEE Mrea industrijske energetske efikasnosti, Energetski institut
Hrvoje Poa, Zagreb, 1998.
8. struni skup 1 st WORLD CONFERENCE ON BIOMASS FOR ENERGY AND
INDUSTRY, James & James (Science Publishers) Ltd., London, 2000.
9. struni skup ENERGY AND TECHNOLOGY , TODAY AND TOMORROW, UN
Industrial Organization / Sveuilina naklada Liber, Zagreb, 1988.
10. struni skup ENERGIJA I RAZVOJ, Jugoslavenska nauna tribina, Beograd, 1986.
11. struni skup ENERGETSKA I PROCESNA POSTROJENJA (Dubrovnik 1994.),
Energetika marketing, Zagreb, 1994.
12. B. Labudovi, OBNOVLJIVI IZVORI ENERGIJE, Energetika marketing, Zagreb,
2002.
13. Struni skup ENERGIJA U PROIZVODNJI HRANE, Prehrambeno-biotehnoloki
fakultet Sveuilita u Zagrebu, Zagreb, 1984.
14. Struni skup UTICAJNI FAKTORI NA EKONOMINU EKSPLOATACIJU PARNIH
KOTLOVA, Jugoenergetik, Beograd, 1969.
15. G.Guli, SAGOREVANJE VRSTIH, TENIH I PLINSKIH GORIVA U PARNIM
KOTLOVIMA, Izdavako-tamparsko preduzee Minerva, Subotica,1960.
16. V.erbni, B.Janeba, J.Teyssler, PARNI KOTLE, SNTL nakladatelstvi
technickeliteratury,PRAHA (PRAG),1983.
17. Tekstovi sa Zasjedanja Evropske Komisije za energiju 12.08.2005. Brisel,
www.europa.eu.int
18. C.A.R.M.E.N. - Centrales Agrar-Rohstoff-Marketing- und Entwicklungs-Netzwerk,
www.carmen-ev.de
19. Energieholzboerse Evropska berza bio-obnovljivih goriva, www.energieholzboerse.de
20. Vanjskotrgovinska/Spoljnotrgovinska komora BiH, www.komorabih.com
21. Federalni zavod za statistiku, www.fzs.ba
22. Zavod za statistiku Republike Srpske, www.rzs.rs.ba
23. Zavod za statistiku ZDK, www.zdk.ba
24. Istra Benz Energetski sistemi Slovenija, www.istrabenz.si
25. Vjekoslav Ribarevi, STON-ING iz Zagreba Hrvatska, tehnologija rjeavanja
problema suenja drvenog ostatka
26. Strategija EU o obnovljivim izvorima energije 2001, www.europa.eu.int
27. Environmental Informational & Observation Network, www.eionet.eu.int
28. Balkan Environmantal Regulation Complience Enforcment Network,
www.rec.org/REC/Programs/REREP/BERCEN
29. Global Environmetal Facility, www.gefweb.org
30. Slubene novine Federacije BiH broj 20/20
31. Akcioni plan EU o iskoritavanju biomase i bio goriva do 2010. godine,
www.europa.eu.int
32. Energy 21, energetski plan Danske, www.europa.eu.int
33. Studija - EUROPEAN PANEL FEDERATION - viewpoint on wood energy policies
viewpoint on wood energy policies, Eva Janssens (Economic Adviser)
107
34. Studija - TRENDS AND MARKET EFFECTS OF WOOD ENERGY POLICIES,
Bengt Hillring, SLU, SWEDEN
35. Publikacija - UNECE/FAO Forest Products Annual Market Review, 2001-2002,
Chapter 6, by Dr. Riitta Hnninen, Finnish Forest Research Institute, Dr. Volker Sasse,
Forestry Officer, UNECE & FAO Timber Section, Trade Development and Timber
Division, UN Economic Commission for Europe
36. Publikacija - EFFICIENT TRADING OF BIOMASS, Workshop report, by Pirkko
Vesterinen and Eija Alakargas
37. Publikacija - EUBIONET, FUEL PRICES IN EUROPE 2002/2003, BLT Austria,
ERBE Belgija, DTI Danska, VTT Finska, ADEME Francuska, FNR Njemaka, CRES
Grka, Tipperary Institute Irska, ITABIA Italija, CBE Portugal, SODEON panija,
STEM vedska, Wycombe District Council Velika Britanija, Mart 2003
38. Publikacija - RECYCLING, ENERGY AND MARKET INTERACTIONS, Chapter 1 -
Recycling a Challenge to Forestry and Forest Industry by Mr. Johannes Dengg,
Federal Ministry of Food, Agriculture and Forestry, Bonn, Germany
39. Publikacija - ENVIRONMENTAL POLICY, Renewable energy sources in figures
national and international development, June 2005 Internet Update, Federal Ministry
for the Environment, Nature Conservation and Nuclear Safety, Public Relations
Division, Njemaka
40. Studija - TRENDS AND MARKET EFFECTS OF WOOD ENERGY POLICIES, by
Dr. Bengt Hillring, Department of Bioenergy, Swedish University of Agricultural
Sciences, 7 October 2003
41. Publikacija - Seminar on STRATEGIES FOR THE SOUND USE OF WOOD, Poiana
Brasov, Romania 24-27 March 2003, Bioenergy traditional fuels traded into new
markets, Session III, Paper by Mr. Bengt Hillring, Associated professor, Swedish
University of Agricultural Sciences (SLU), Department of Bioenergy, Sweden.
42. Publikacija - CHALLENGE TO FORESTRY AND FOREST INDUSTRY by Mr.
Johannes Dengg
43. Publikacija - NETHERLAND MARKET STATEMENT, September 2001
44. Izlaganje delegacije Njemake na 62-oj sjednici ECE komisije za drvo u enevi 5-9
Oktobra 2004, www.europa.eu.int
45. asopis Hrvatske ume, br. 106 listopad 2005
46. Eurostat Ured za statistiku EU, www.europa.eu.int/comm/eurostat
47. THE SHARE OF RENEWABLE ENERGY IN THE EU COM 2004 - 266 final,
www.europa.eu.int
48. Publikacija - FEDERAL MINISTRY FOR ENVIRONMENT, Nature Conservation and
Nuclear Safety (BMU) Njemake
49. EUBIONET, www.eubionet.net
50. Uporedne karakteristike goriva, Bogma vedska, www.bogma.com
51. Uporedne karakteristike goriva, DIPIU Italija, www.di-piu.com
52. Uporedne karakteristike goriva, Okowarme GmbH, Austrija
53. asopis, "koenergie" br 37, prosinac 1999 godine
54. Susteinable Energy Europe 2005-2008, www.europa.eu.int
55. Intelligent Energy for Europe, www.europa.eu.int/comm/energy/intelligent
56. Sixth Framework Programme, www.fp6.cordis.lu
57. Altener, www.europa.eu.int/comm/energy/en/pfs_altener_en.html
58. Intelligent Energy Executive Agency (IEEA),
www.europa.eu.int/comm/energy/intelligent/ieea/index_en.htm
59. Renewable Energy Partnerships Campaign for Take-Off, www.europa.eu.int
60. VB Leasing, spisak dokumentacije potrebna za apliciranje
61. Alagi I, Abramui A.: "Analiza raspoloive radne snage u sektoru drvoprerade u
odnosu na potrebe industrije", REZ Regionalna razvojna agencija za regiju Centralna
BiH po nalogu USAID CCA, Zenica, 2005.
108
62. Alagi I, Abramui A.: "Analiza postojeeg nivoa proizvodnih tehnologija u
drvopreraivakoj industriji i specifikacija potreba", REZ Regionalna razvojna agencija
za regiju Centralna BiH po nalogu USAID CCA, Zenica, 2005.
63. Italijanski institut za strana ulaganja, Drvno-preraivaki sektor u Bosni i Hercegovini,
Larive Bosnia dd: Sarajevo, February 2001.
64. GTZ, Razvojna studija o drvnoj i industriji namjetaja u Bosni i Hercegovini,
INNOTECH Holztechnologien GmbH: Sarajevo, novembar 2001.
65. SEED Southeast Europe Enterprise Development, Trite namjetaja u Bosni i
Hercegovini, Sarajevo, Novembar 2004.
66. SEED Southeast Europe Enterprise Development, Tehniki standardi Evropske Unije u
drvnoj industriji, Sarajevo, Maj 2005.
67. Moamer Kargi, Idejni projekat drvopreraivakog klastera u regionu Centralna BiH,
diplomski rad, Mainski fakultet u Zenici, Univerzitet u Zenici, Zenica, juni 2005.
68. Odjel za meunarodni razvoj (DFID), Status zaposlenosti i trita rada i potencijal za
razvoj politika djelovanja u Bosni i Hercegovini, Kvalitativna analiza broj 1, Broj
ugovora CNTR 00 1368A, Sarajevo oktobar 2002.
69. Centar za menadment, kvalitet i razvoj, Projekat formiranja Nauno-Tehnolokog
(NTP) Parka u Zenici, Studija izvodljivosti, Mainski fakultet u Zenici, Zenica, mart
2003.
70. Salone Internazionale del Mobile, Catalogue exhibitors, Milano, april 2005.
71. REZ Agencija, Strategija razvoja regije Centralna BiH, Finalni dokument, REZ-
EURED, Zenica, 2004.
72. M.Dosti, Menadment malih i srednjih preduzea, Ekonomski fakultet, Univerzitet u
Sarajevu, 2002. godine.
73. Univerzitet u Sarajevu, Mainski fakultet, Odsjek drvna industrija i Drvo BiH,
Udruenje graana iz oblasti industrije drveta i namjetaja Bosne i Hercegovine,
Obrazovanje strunih kadrova za potrebe drvne industrije, Sarajevo, septembar 2004.
74. Vlada Zeniko-dobojskog Kantona, Ministarstvo privrede ZDK, Biznis Servis Centar
ZDK, Ministarstvo za poljoprivredu, umarstvo i vodoprivredu ZDK, Prezentacija
drvopreraivaa iz Zeniko-Dobojskog Kantona, Zenica, septembar 2004.
75. Prizma istraivanja, Evaluacija programa Evropske Unije za struno obrazovanje i
obuku, Finalni izvjetaj, Sarajevo, januar 2005.
76. USAID Business Consulting, A Market Intelligence Brief for The Wood Processing
Sector, Sarajevo, april 2000.
77. Woodworking Machinery Industry Association, Woodworking Technology
SourceBook, WMIA 2005.
78. Federalni Zavod za Statistiku, Statistiki godinjak/ljetopis Federacije Bosne i
Hercegovine 2004, ISSN 1029-8002, UDK 311.314, Sarajevo, decembar 2004.
79. Federalni Zavod za Statistiku, Industrija u Federaciji Bosne i Hercegovne u 2003.
godini, Statistiki Bilten, ISSN 1512-5106, Sarajevo, maj 2004.
80. Federalni Zavod za Statistiku, Zaposlenost, nezaposlenost i plaa u Federaciji Bosne i
Hercegovine u 2004. godini, Statistiki Bilten, ISSN 1512-5106, Sarajevo, juni 2005.
81. Federalni Zavod za Statistiku, Statistiki podaci o privrednim/gospodarskim i drugim
kretanjima, ISSN 1512-5017, godina IX, Sarajevo, oktobar 2005.
82. GTZ, Industrija drvo-namjetaj Bosne i Hercegovine, Vodi, Sarajevo, 2004.
83. www.pelletecentre.info
84. V. Butala, J. Turk, Lesna biomasa-neiskorieni domai vir energije, FEMOPET,
Ljubljana, Slovenija, 1998.
85. Biomasss-Green energy for Europe, European Commission, 2005.
86. Rydehell M., Pellets-a suitable solution for Vstra Gtaland, World Suitable Days,
Sweden, 2005.
87. OPET Finland, Wood Pellets in Finland-technology, economy and market, OPET
Report 5, Technical Research Centre of Finland, Jyvskyla, 2002
88. E.V.A., Austrian Energy Agency, 2005
109
89. E. Alakangas & P. Vesterinen, EUBIONET, Biomass survey in Europe, Summary
report, VTT Processes, Jyvskyl, April 2003.
90. J. Dahl, Trends on the Danish Pellet Market, The European Pellet Conference, March
2005, Wels.
91. Corresponding author, Pellets in southern Europe: The state of the art of pellets
utilisation in southern Europe, New perspectives of pellets from agri-residues, 2nd
World Conference on Biomass for Energy, Industry and Climate Protection, 10-14 May
2004, Rome, Italy.
92. Hillring B., Trends and Market Effects of Wood Energy Policies, Department of
Bionergy, Swedish University of Agricultural Sciences, 2003
93. World Sustainable Energy Days 2005, Sweden, 2005.
94. Bergstrm, et al 2002
95. Altener, 2005
96. Alakagnas, et al., 2002
PRILOZI
STUDIJA IZVODLJIVOSTI
KOMERCIJALNA UPOTREBA DRVNOG OSTATKA
U CENTRALNOJ BOSNI I HERCEGOVINI
KAO PROJEKAT OPORAVKA I EKONOMSKOG RAZVOJA REGIJE
3
SADRAJ PRILOGA
PRILOG 6. KRETANJE CIJENA BIO-OBNOVLJIVIH GORIVA U EVROPI..................................................... 5
PRILOG 7 - PREGLED FIRMI OD KOJIH SU UZETI PODACI.......................................................................... 7
PRILOG 7.1 - SPISAK FIRMI OD KOJIH NISU DOBIJENI NIKAKVI PODACI ................................................ 9
PRILOG 7.2 - KOLIINE DRVNOG OSTATKA U OPINI OLOVO................................................................. 11
PRILOG 7.3 SPISAK SVIH FIRMI KOJE SU OBUHVAENE PRIMARNIM ISTRAIVANJEM.................... 17
PRILOG 7.8 PRIMJER PRORAUNA ENERGETSKE BILANSE.................................................................... 23
PRILOG 10.1 - PROIZVODNJA DRVENOG BRIKETA...................................................................................... 31
PRILOG 10.1.1 VRSTE BRIKETA, NAINI PAKOVANJA, PRIMJERI KORITENJAVRSTE BRIKETA....... 37
PRILOG 10.1.1.1 EMATSKI PRIKAZ POSTROJENJA ZA BRIKETIRANJE SA............................................ 41
PRILOG 10.2 - PROIZVODNJA PELETA ........................................................................................................... 43
PRILOG 10.2.1 NAIN PAKOVANJA, UPOTREBE I PROIZVODNJE PILETA............................................. 47
PRILOG 10.2.1.1 - EMATSKI PRIKAZ POSTROJENJA ZA PROIZVODNJU.................................................. 49
PRILOG 10.3 - PROIZVODNJA TOPLOTNE ENERGIJE.................................................................................. 51
PRILOG 10.3.1 - EMATSKI PRIKAZ ENERGETSKOG POSTROJENJE ......................................................... 53
PRILOG 10.4 - PROIZVODNJA TOPLOTNE I ELEKTRINE ENERGIJE (KOGENERACIJA) ....................... 55
PRILOG 10.4.1 - EMATSKI PRIKAZ KOGENERACIJSKOG POSTROJENJA ................................................ 57
PRILOG 10.5 - PROIZVODNJA ETERINIH ULJA........................................................................................... 59
PRILOG 12 - ANALIZA POKAZATELJA ISPLATIVOSTI IMPLEMENTACIJE RAZLIITIH TEHNOLOGIJA 61
PRILOG 12.1. NELEGALNE DEPONIJE DRVNOG OSTATKA...................................................................... 79
PRILOG 12.2 PRIMJER ORGANIZACIJE KLASTERA U HOLZCLUSTER STEIERMARK GMBH,
ZELTWEG, AUSTRIJA......................................................................................................................................... 81
PRILOG 12.3 GRAFIKI PRIKAZ REZULTATA STUDIJE............................................................................. 85
PRILOG 12.10 - PRIMJER BIZNIS PLANA ZA PROIZVODNJU BRIKETA NA BRIKET PRESI BP 5000 NA
PRIMJERU FIRME EKO SYSTEM IZ BUSOVAE ............................................................................................ 91
4
5
PRILOG 6. KRETANJE CIJENA BIO-OBNOVLJIVIH GORIVA U EVROPI
U tabelama koje slijede navedene su cijene bio-obnovljivih goriva u nekim evropskim
zemljama zavisno od vrste, kvaliteta i naina pakovanja.
Tabela P 6.1-Cijene bio-obnovljivog goriva u firmi Holtzbriketts.
Firma Holzbirketts
Zemlja Njemaka
Vrsta briketa
Pakovanje Tvrdi Mijeani Rindenbrikettes Kvadratni Pelet Ogrjevno drvo
10 kg folija 2.50 1.99 2.99
1 T folija 247.00 195.00 299.00
12 kg karton 3.00
1 paleta 756 kg karton 187.00
20 kg karton 3.80
1 paleta 700 kg karton 130.00
1 T paleta 159.00
vrea 20 kg 3.90
1 paleta 660 kg 125.40
vrea 25 kg 9.25
1 paleta 375 kg 127.00
Napomena: sve cijene su FCO skladite
Tabela P 6.2- Cijene bio-obnovljivog goriva u firmi Makrotherm.
Firma Makrotherm
Zemlja Njemaka
Vrsta briketa briket od kore Drvni briket
Longo-
Kvalitet briketa A B
Therm
A B
Cijena po 1 toni min 1 tona 420.- 400.- 390.- 330.- 310.-
Cijena po 1 toni min 2 tone 410.- 390.- 380.- 320.- 300.-
Cijena po 1 toni min 3 tone 400.- 380.- 370.- 310.- 290.-
Napomena: sve cijene su FCO skladite
Tabela P 6.3-Cijene bio-obnovljivog goriva u firmi Moldau import.
Firma Moldau import
Zemlja Danska
Vrsta briketa
Pakovanje Pelet Kvadratni meki Okrugli tvrdi Okrugli uplji
Paleta 960 kg 230
Paleta 1 T 230 290
Paleta 980 kg 290
Paleta 840 kg 290
U tabeli P 6.4 navedeno kretanje cijena briketa u Njemakoj u zadnjih deset godina iz ega
se moe zakljuiti da, za razliku od ostalih goriva, cijene nisu znaajno rasle.
6
Tabela P 6.4-Kretanje cijena u Njemakoj u zadnjih deset godina.
Prosjena cijena Godina Maksimalna cijena
MakroTherm
prodajna cijena
337.50 1995 345.00 332.50
345.00 1996 350.00 327.50
350.00 1997 355.00 327.50
355.00 1998 362.50 320.00
362.50 1999 365.00 315.00
365.50 2000 367.50 315.00
367.50 2001 372.50 315.00
372.50 2002 380.00 320.00
380.00 2003 385.00 340.00
385.00 2004 390.00 345.00
390.00 2005 395.00 335.00
*Podaci dobijeni od proizvoaa.
7
PRILOG 7 - PREGLED FIRMI OD KOJIH SU UZETI PODACI
Tabela P 7.1 Pregled firmi od koje su ustupile podatke relevantne za istraivanje.
KOLIINE OBRAENOG
DRVETA GODINJE
KOLIINA DRVENOG OSTATKA
GODINJE
R/B NAZIV KOMPANIJE MJESTO
Crnogor.
m3
Bjelogor
m3
Ostalo
m3
Piljevina
m3
Sjeka
m3
Komadi
m3
Ostalo
m3
1 Drvorez doo Bugojno 2.000 2.000 400 10
2 Duboka doo Bugojno 2.500 1.000 3.840
3 PGS doo Bugojno 500 1.500 50 10
4 Drvopromex doo Bugojno 12.000 3.000 3.800 2.000
5 Vesna - S doo Bugojno 3.000 6.000 1.500 1.000
6 PPUD Imra doo Bugojno 1.000 1.000 500 100
7 Karain Komerc doo Bugojno 5.000 1.000 3.000
8 Tamex doo Busovaa 15.000 2.500 2.250 250
9 Eko System doo Busovaa 20.000 20.000 10.000 2.000
10 Grand doo Busovaa 10.000 2.500 2.000 2.000 150
11 DI Janj dd D.Vakuf 10.000 3.000 3.000 800
12 Espro doo D.Vakuf 10.000 2.000 2.000 1.000
13 Omorika doo G.Vakuf 3.000 600
14 Aureus doo G.Vakuf 1.000 3.000 400 100 50
15 Ingras doo G.Vakuf 1.000 100
16 Rosewood doo G.Vakuf 20.000 2.000 2.000
17 Komerc 3 doo G.Vakuf 15.000 5.000 150
18 M-Kasumovi doo H.Bila 8.000 2.000 3.000 500
19 Drvoprerada doo H.Bila 8.000 1.770 100
20 Silvestra doo Kakanj 1.000 1.000 500
21 Hambi doo Kakanj 1.000 350 50
22 Am-mi doo Kakanj 800 500 500 100
23 Borik doo Maglaj 400 300 1.700 1.000 180
24 Primus doo Maglaj 24.000 4.000 1.000
25 Budo-Export doo N.eher 14.800 10.800
26 Elektron doo N.Travnik 2.500 150 600
27 Grac doo N.Travnik 2.000 1.200 100
28 N&S doo N.Travnik 800 500 150
29 SSR Stolar Juki N.Travnik 120 10 5
30 Askokomerc doo Nemila 10.000 3.000 3.000
31 Belma Kom doo Nemila 500 100
32 Energoholz doo Nemila 7.500 1.200
33 KS Promet Seni doo Nemila 3.600 700
34 Elgrad doo Tesli 8.000 1.600
35 Lignacon dd Tesli 1.500 100 200
36 Magis doo Tesli 1.500 300
37 SZR KN Teanj 150 100 80 10
38 SZR Salki Teanj 500 100 15
39 Drvoproizvodi doo Teanj 50 5 10
40 Fami Trade doo Teanj 1.000 2.000 600
41 Nord Ent doo Teanj 600 150
42 Stolarska radnja ostovi A doo Teanj 30 200 60 50
43 Lampex doo Travnik 7.000 350 1.750
44 Vlai MG doo Travnik 15.000 5.000 3.000
8
45 Tvornica Namjetaja doo Travnik 1.000 500 200
46 SZR Luka Travnik 1.500 500 100
47 Vukovi doo Turbe 2.500 500 400
48 Drvoess doo Turbe 9.500 500 3.000
49 Homar doo Turbe 6.000 1.500
50 Lang Komerc doo Turbe 4.000 1.200 1.000
51 Termoglas doo Turbe 200 80
52 AJE doo Turbe 2.000 1.600 1.000 230
53 Bla doo Vitez 10.000 1.020 3.850
54 ANSA doo Vitez 3.500 1.800
55 Carllato doo Vitez 300 150 50
56 Saraji doo Vitez 5.000 1.000 100
57 Invest Drvo doo Vitez 5.000 3.000 2.000 1.000
58 Bosna Wood doo Vitez 1.000 1.000 3.000
59 Top Wood doo Vitez 3.000 600 200
60 Bosna Drvo doo Vitez 700 100 80 160
61 SZR Marijanovi Vitez 40 40 18
62 Bessa doo Vitez 3.000 800 50
63 Intermerkur doo Zavidovii 2.000 200 100
64 SAILA Wood doo Zavidovii 400 400
65 Euroimpex AN Zavidovii 2.500 500 400 600
66 SZR Garo doo Zavidovii 50 130 5
67 Alex doo Zenica 2.000 8.000 3.000 1.000
68 Fantasy doo Zenica 250 400 1.200 80
69 Festo doo Zenica 50 50 50 10
70 Krin doo Zenica 300 100 200 50
71 Stanex doo Zenica 3.000 450 450
72 Barbara doo epe 1.200 400
73 Inter Komerc doo epe 350 350 300 200
74 Jasmin M doo epe 2.850 3.600 985 4.900
75 Krivaja epe doo epe 12.000 3.000 3.500
76 Nansi doo epe 5.000 5.000 600 300
77 Miko Holz doo epe 500 200 200
78 Niko-Promet doo epe 150 250 100 70
79 Pravda doo epe 6.000 1.000 350 300 100 100
80 Prograd doo epe 645 85 10 6 5
81 Enterijer doo epe 1.000 300
82 Stolarska radnja imi epe 200 40 10
83 Stolarska radnja Mulabdi epe 100 50 100
84 Tisakomers doo epe 10.000 3.000
UKUPNO ZA REGION 233.185 206.775 1.700 107.188 10.146 35.000 1.560
9
PRILOG 7.1 - SPISAK FIRMI OD KOJIH NISU DOBIJENI NIKAKVI PODACI
Tabela P 7.1.1 Spisak firmi koje su uskratile informacije relevantne za istraivanje.
R/B NAZIV FIRME OPINA RAZLOG
1 Drvokomerc doo Tesli Firma nije iskazala interes
2 Ukus dd Teanj Firma nije iskazala interes
3 Promtes doo Teanj Firma nije iskazala interes
4 Luxor doo Travnik Firma nije iskazala interes
5 Palavra doo Vitez Firma nije iskazala interes
6 Stolarija Sui Vitez Firma nije iskazala interes
7 IP Krivaja Zavidovii Firma nije iskazala interes
8 Sojki doo Zavidovii Firma nije iskazala interes
10
11
PRILOG 7.2 - KOLIINE DRVNOG OSTATKA U OPINI OLOVO
U opini Olovo uvidom na terenu evidentirano je 13 firmi koje se bave preradom
drveta. U slijedeoj tabeli predstavit emo osnovne karakteristike tih firmi.
Tabela P 7.2.1 Strukture firmi.
Br.
NAZIV
KOMPANIJE
Djelatnost
Broj
zaposlenih
Vlasnika
struktura
1 Braa Siro doo proizvodnja rezane grae 7 privatno vlasnitvo
2 Brenta doo proizvodnja rezane grae 5 privatno vlasnitvo
3 Ex Prom doo proizvodnja rezane grae 5 privatno vlasnitvo
4 Koarin doo proizvodnja rezane grae 7 privatno vlasnitvo
5 Kran doo proizvodnja rezane grae 5 privatno vlasnitvo
6 Krako Promet doo proizvodnja rezane grae 5 privatno vlasnitvo
7 Kulex doo proizvodnja rezane grae 4 privatno vlasnitvo
8 Luke Pilana doo ZATVORENA
9 Oling doo proizvodnja drvnih elemenata i sitnog namjetaja 8 privatno vlasnitvo
10 Omega Company doo proizvodnja rezane grae 4 privatno vlasnitvo
11 IP Stupanica dd prerada drveta i umarstvo
51% dravni
kapital,
34% dioniari,
15% PIF kapital
12 SZR Stolarija Kari proizvodnja graevinske stolarije 5 privatno vlasnitvo
13 Unimer doo proizvodnja rezane grae 5 privatno vlasnitvo
* Podaci prikupljeni na osnovu anketnih listova.
Na osnovu anketnih listova i podataka dobijenih uvidom na terenu ustanovljene su
koliine preraenog drveta u ovim firmama na godinjem nivou. U narednoj tabeli predstavit
emo te podatke.
Tabela P 7.2.2 Koliine preraenog drveta na godinjem nivou.
KOLIINE PRERAENOG DRVETA
Br. NAZIV KOMPANIJE
Crnogorica/ m3 Bjelogorica/ m3 Ostalo/m3
UKUPNO
m3
1 Braa Siro doo 2.800 2.800
2 Brenta doo 3.000 3.000
3 Ex Prom doo 5.000 5.000
4 Koarin doo 3.000 500 3.500
5 Kran doo 3.500 350 3.850
6 Krako Promet doo 3.000 500 3.500
7 Kulex doo 1.500 200 1.700
8 Luke Pilana doo ZATVORENA 0
9 Oling doo 600 400 1.000
10 Omega Company doo 1.000 1.000
11 IP Stupanica dd 67.000 8.000 75.000
12 SZR Stolarija Kari 400 100 500
13 Unimer doo 3.000 3.000
UKUPNO 93.800 10.050 103.850
* Podaci prikupljeni na osnovu anketnih listova.
Na osnovu gornje tabele moemo proraunati pribline koliine drvnog ostatka koji
ostaje u umi. U narednoj tabeli predstavit emo te podatke
12
Tabela P 7.2.3 Koliina umskog drvnog ostatka na osnovu koliine preraenog drveta.
Vrsta drveta Preraena koliina drveta (m3)
Koliina ostatka
(m3)
Crnogorica 93.800 15.946
Bjelogorica 10.050 1.709
UKUPNO 103.850 17.655
* Podaci podacti preraunati na osnovu matematike formule po kojoj se rauna da je prosjena koliina ostatka pri sjei
17% od ukupne mase.
Na osnovu anketnih listova i podataka dobijenih uvidom na terenu ustanovljene su
koliine drvnog ostatka u ovim firmama na godinjem nivou. U narednoj tabeli predstavit
emo te podatke.
Tabela P 7.2.4 Koliina drvnog ostatka u proizvodnji na godinjem nivou.
KOLIINA DRVNOG OSTATKA GODINJE
Br. NAZIV KOMPANIJE
Piljevina/ m3 Sjeka/ m3 Komadi/ m3 Ostalo/ m3
UKUPNO
(m3)
1 Braa Siro doo 250 200 450
2 Brenta doo 300 150 450
3 Ex Prom doo 300 200 500
4 Koarin doo 700 500 1.200
5 Kran doo 180 180
6 Krako Promet doo 300 300
7 Kulex doo 300 300
8 Luke Pilana doo ZATVORENA 0
9 Oling doo 120 200 100 420
10 Omega Company doo 250 50 300
11 IP Stupanica dd 7.800 9.800 1.000 18.600
12 SZR Stolarija Kari 150 50 200
13 Unimer doo 600 300 900
UKUPNO 11.250 9.800 2.650 100 23.800
* Podaci prikupljeni na osnovu anketnih listova.
Iz gornjih tabela moemo zakljuiti da je ukupna koliina drvenog ostatka u Opini
Olovo slijedea:
Tabela P 7.2.5 ukupna koliina drvenog ostatka u Opini Olovo na godinjem nivou.
Vrsta ostatka Koliina (m3)
Ostatak u umi 17.655
Ostatak u proizvodnji 23.800
UKUPNO 41.455
* Podaci dobijeni na osnovu gornjih tabela.
Na osnovu ve poznatih tehnologija i mogunosti za iskoritavanje drvnog ostatka
navest emo neke varijante o mogunostima primjene ovih tehnologija sa potencijalnim
finansijskim efektima. Kao pretpostavku uzet emo da e se sav drvni ostatak preraivati na
jednom mjestu.
13
1. PROIZVODNJA BRIKETA
Direktnim uvidom na terenu konstatovano je da vie od 90% drvenog ostatka ima
veliki postotak vlage to podrazumijeva njegovo suenje da bi se obezbijedili optimalni
uslovi za proizvodnju. Takoer, vie od 50% drvnog ostatka je nezadovoljavajue granulacije
tako da je potrebno njegovo usitnjavanje. Polazei od ovih pretpostavki te od poznavanja
potrebne tehnologije dobili smo slijedee pokazatelje o vrstama i koliini opreme koja je
potrebna za preradu navedenih koliina drvenog ostatka koji ostaje iz proizvodnje.
Tabela P 7.2.6 Planirani kapaciteti opreme.
Koliina ostatka (m3)
Koliina
briketa
(T/godinje)
Kapacitet prese
(T/h)
Kapacitet suare
(T/h)
Kapacitet
mlina (T/h)
23.800 3.000 1,4 1,4 1,4
* Podaci dobijeni na osnovu gornjih tabela i kalkulativnih podataka iz tehnologije opreme.
Na osnovu gornjih planiranih kapaciteta i pokazatelja o trokovima proizvodnje iz
tehnologije kao i pretpostavljenom cijenom gotovog proizvoda dobijemo slijedeu
kalkulaciju ukupnog prihoda i dobiti.
Tabela P 7.2.7 Trokovi proizvodnje i planirana dobit.
Kapacitet
prese po
satu (kg)
Proizvodnja
za 12
mjeseci (T)
Trokovi
energije
Trokovi
4
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
briketa
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
1400 3.000 19.768 17.200 36.968 1.848 38.817 60 180.000 141.183
* Podaci dobijeni na osnovu gornjih tabela i kalkulativnih podataka iz tehnologije opreme.
Na osnovu poznavanja cijena opreme u donjoj tabeli predstavit emo ukupan iznos
investicije.
Tabela P 7.2.8 Ukupan iznos investicije.
Vrsta opreme Cijena opreme
Briket presa 130.000
Suara za piljevinu 160.000
Mlin za usitnjavanje 30.000
Ostala oprema 16.000
UKUPNO 336.000
*Podaci dobijeni na osnovu prosjenih cijena kotanja opreme na tritu.
Uzimajui u obzir visinu investicije te planiranu dobit dobijamo kalkulaciju koja nam
pokazuje koliko je vrijeme potrebno za povrat investicije.
14
Tabela P 7.2.9 Povrat investicije.
Vrsta proizvoda Godinja proizvodnja (T) Dobit Ukupna investicija Vrijeme otplate (godina)
Briket 3.000 138.603 336.000 2,42
* Podaci dobijeni na osnovu gornjih tabela.
Zakljuak koji moemo izvesti iz gornjih pokazatelja govori da je pokretanje
proizvodnje briketa na podruju Opine Olovo mogue uz nabavku odreene opreme.
Takoer, moemo zakljuiti da je planirana dobit na veoma visokom nivou to pokazuje da
e se ukupna investicija isplatiti u relativno kratkom periodu.
2. PROIZVODNJA PELETA
Direktnim uvidom na terenu konstatovano je da vie od 90% drvenog ostatka ima
veliki postotak vlage to podrazumijeva njegovo suenje da bi se obezbijedili optimalni
uslovi za proizvodnju. Takoer, vie od 50% drvenog ostatka je nezadovoljavajue
granulacije tako da je potrebno njegovo usitnjavanje. Polazei od ovih pretpostavki te od
poznavanja potrebne tehnologije dobili smo slijedee pokazatelje o vrstama i koliini opreme
koja je potrebna za preradu navedenih koliina drvenog ostatka koji ostaje iz proizvodnje.
Tabela P 7.2.10 Planirani kapaciteti opreme.
Koliina ostatka
(m3)
Koliina
peleta
(T/godinje)
Kapacitet
prese (T/h)
Kapacitet
suare (T/h)
Kapacitet
mlina
(T/h)
Kapacitete
post suare
(T/h)
23.800 3.000 1,5 1,5 1,5 1,5
* Podaci dobijeni na osnovu gornjih tabela i kalkulativnih podataka iz tehnologije opreme.
Na osnovu gornjih planiranih kapaciteta i pokazatelja o trokovima proizvodnje iz
tehnologije kao i pretpostavljenom cijenom gotovog proizvoda dobijemo slijedeu
kalkulaciju ukupnog prihoda i dobiti.
Tabela P 7.2.11 Trokovi proizvodnje i planirana dobit.
Kapacitet
prese po
satu (kg)
Proizvodnja
za 12
mjeseci (T)
Trokovi
energije
Trokovi
6
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
peleta
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
1500 3.000 77.806 34.400 112.206 5.610 117.816 90 270.000 152.184
* Podaci dobijeni na osnovu gornjih tabela i kalkulativnih podataka iz tehnologije opreme.
Na osnovu poznavanja cijena opreme u donjoj tabeli predstavit emo ukupan iznos
investicije.
15
Tabela P 7.2.12 Ukupan iznos investicije.
Vrsta opreme Cijena opreme
Briket presa 140.000
Suara za piljevinu 160.000
Mlin za usitnjavanje 30.000
Suara za suenje nakon proizvodnje 150.000
Ostala oprema 24.000
UKUPNO 504.000
*Podaci dobijeni na osnovu prosjenih cijena kotanja opreme na tritu.
Uzimajui u obzir visinu investicije te planiranu dobit dobijamo kalkulaciju koja nam
pokazuje koliko je vrijeme potrebno za povrat investicije.
Tabela P 7.2.13 Povrat investicije.
Vrsta proizvoda
Godinja
proizvodnja (T)
Dobit
Ukupna
investicija
Vrijeme otplate
(godina)
Pelet 3.000 167.304 504.000 3,01
*Podaci dobijeni na osnovu gornjih tabela.
Zakljuak koji moemo izvesti iz gornjih pokazatelja govori da je pokteranje
proizvodnje peleta na podruju Opine Olovo mogue uz nabavku odreene opreme. Takoe
moemo zakljuiti da je planirana dobit na veoma visokom nivou, to pokazuje da e se
ukupna investicija isplatiti u relativno kratkom periodu.
3. UPOREDNI POKAZATELJI PROIZVODNJE BRIKETA I PELETA
Da bi smo predstavili koji je od naina proizvodnje prihvatljiviji, usporedili smo
pokazatelje za proizvodnju briketa i peleta.
Tabela P 7.2.14 Usporedni pokazatelji.
Vrsta proizvoda
Godinja
proizvodnja (T)
Dobit
Ukupna
investicija
Vrijeme otplate
(godina)
Briket 3.000 138.603 336.000 2,42
Pelet 3.000 167.304 504.000 3,01
* Podaci dobijeni na osnovu gornjih tabela.
Iz gornje tabele moemo zakljuiti da je i proizvodnja briketa i proizvodnja peleta
isplativa na podruju Opine Olovo zbog velike koliine drvenog ostatka koji je na
raspolaganju. U rezultatima studije pokazano je da je pelet gorivo koje nije traeno na naem
tritu i kao takvom jedini plasman moe mu se obezbijediti u izvozu. Studija je takoer
pokazala da je transportni troak za izvoz ove vrste robe jako veliki to e, kada se to
ukalkulie u cijenu proizvoda, dovesti do njegove manje potranje zbog nekonkurentne
cijene.
Iz ovoga moemo zakljuiti da je, ipak, najisplativije proizvoditi briket i plasirati ga
na domae trite.
16
4. PROIZVODNJA ETERINIH ULJA
Iz tabela 5 vidimo da je drvni ostatak koji ostaje u umama jako veliki. Na osnovu
predstavljene tehnologije za dobijanje eterinih ulja iz granjevine etinarskog drveta
dobijamo slijedeu kalkulaciju mogunosti iskoritavanja ovog drvenog ostatka upotrebom
postrojenja od 4 x 2,5 m3 zapremine.
Tabela P 7.2.15 Mogunosti proizvodnje eterinih ulja.
Koliina granjevine (m3) Godinje potrebe za 1 postrojenja (m3) Mogui broj postrojenja
15.946 6.600 2
* Podaci dobijeni na osnovu raspoloivih koliina i potreba tehnologije.
Ako iz tehnologije proizvodnje znamo da jedno postrojenje od 4 x 2,5 m3 zapremine
godinje moe proizvesti cca 6.400 kg eterinog ulja te poznajemo cijenu ovog proizvoda na
tritu onda dobijemo kalkulaciju ukupnog prihoda.
Tabela P 7.2.16 Kalkulacija ukupnog prihoda.
Broj postrojenja Godinja proizvodnja (kg) Cijena proizvoda po kg. Ukupan prihod
2 12.800 100 1.280.000
* Podaci dobijeni na osnovu mogunosti tehnologije i cijene proizvoda na tritu.
Poznavajui vrijednosti trokova iz tehnologije i cijena na tritu te koliinu ukupnog
prihoda iz gornje tabele dobijemo kalkulaciju dobiti za ova postrojenja.
Tabela P 7.2.17 Ukupni trokovi proizvodnje i dobiti na godinjem nivou.
Broj
postrojenja
Ukupni trokovi
proizvodnje
Trokovi 6
radnika
Ostali
trokovi
Ukupni
trokovi
Ukupan
prihod
Dobit
2 107.596 66.262 8.693 182.551 1.280.000 1.097.449
* Podaci dobijeni na osnovu pokazatelja tehnologije i cijena na tritu.
Iz tehnologije postrojenja koja je predstavljena u studiji, te cijene izrade dobijemo
kalkulaciju ukupne investicije za planirani broj postrojenja.
Tabela P 7.2.18 Ukupna investicija.
Tip postrojenja Investicija Broj postrojenja Ukupno za postrojenja Ostala oprema Ukupno
Postrojenje zapremine 4
x 2,5 m3 415.000 2 830.000 83.000 913.000
* Podaci dobijeni na osnovu pokazatelja tehnologije i cijena na tritu.
Uzimajui u obzir ukupnu investiciju i planiranu dobit dobijamo kalkulaciju
isplativosti investicije.
Tabela P 7.2.19 Isplativost investicije.
Vrsta proizvoda Godinja proizvodnja (kg) Dobit Ukupna investicija Vrijeme isplativosti (godina)
Eterino ulje 12.800 1.097.449 913.000 0,83
* Podaci dobijeni na osnovu pokazatelja tehnologije i cijena na tritu.
Zakljuak koji moemo izvui iz gornjih kalkulacija pokazuje da je proizvodnja
eterinih ulja jako profitabilan posao sa veoma kratkim rokom isplativosti investicije.
17
PRILOG 7.3 SPISAK SVIH FIRMI KOJE SU OBUHVAENE PRIMARNIM
ISTRAIVANJEM
Tabela 7.3.1 Spisak svih firmi
R/B NAZIV KOMPANIJE MJESTO
1 "AZI-ATI" BUGOJNO,d.o.o. Bugojno
2 "BUNTA" d.o.o. Bugojno
3 "COMPANY DEDII" d.o.o. Bugojno
4 "DRVOPROMEX" doo Bugojno
5 "DRVOREZ" doo Bugojno
6 "EUROPLAST" d.o.o. Bugojno
7 "GRM" doo Bugojno
8 "HAD" d.o.o. Bugojno
9 "IMRA" doo Bugojno
10 "JELAS" d.o.o. Bugojno
11 "KARAIN-KOMERC" d.o.o. Bugojno
12 "KRISTAL" doo Bugojno
13 "KUKI" doo Bugojno
14 "MIKARA" doo Bugojno
15 "MURATSPAHI" doo Bugojno
16 "PGS" d.o.o. Bugojno
17 "PORINICA" d.o.o. Bugojno
18 "SJAJ KOMERC" doo Bugojno
19 "UNIS-matic" d.d Bugojno
20 "VESNA-S" doo Bugojno
21 PD "DELI" d.o.o. Bugojno
22 PPUD "DUBOKA" d.o.o. Bugojno
23 SZR "LIPA" Bugojno
24 SZR "ETI" Bugojno
25 "A.M.A.R" d.o.o. Busovaa
26 "DRVOPLAST" d.o.o. Busovaa
27 "Eko system" doo Busovaa
28 "GRAND" PTG d.o.o. Busovaa
29 "INTER-FAGUS" d.o.o. Busovaa
30 "POLJE-HOLZ" doo Busovaa
31 "RILEPROM" doo Busovaa
32 "AFRADIN" d.o.o. Busovaa
33 "TAMEX" doo Busovaa
34 "TAXUS" d.o.o. Busovaa
35 "VRHOVAC"d.o.o. Busovaa
36 "MEDIAPAN" dd Busovaa
37 STR vl.Huski Omer Busovaa
38 SZR "IZRADA PALETA" Busovaa
39 SZR "JASEN" Busovaa
40 SZR "JASEN" Busovaa
41 SZR Vl.Branislav Juri Busovaa
42 " R - COM " d.o.o. Donji Vakuf
43 "BAI EHER" doo Donji Vakuf
44 "BEDEM" d.o.o. Donji Vakuf
45 "ESPRO" d.o.o. Donji Vakuf
46 "GRAA-PROMET" d.o.o. Donji Vakuf
47 DI "Janj Holding" DD Donji Vakuf
48 DI "JANJ" D.D Donji Vakuf
49 DI "Janj" Tvornica ploa i furnira d.d. Donji Vakuf
50 STR "BOR" Donji Vakuf
51 STR "VEYD" Donji Vakuf
18
52 SZR "EDO" Donji Vakuf
53 SZR "JAVOR" Donji Vakuf
54 SZR "S O V I " Donji Vakuf
55 "AUREUS" doo Gornji Vakuf
56 "CONDOR-USKOPLJE" doo Gornji Vakuf
57 "DP-M" doo Gornji Vakuf
58 "DRVNA GALANTERIJA VUKOJA" Gornji Vakuf
59 "INGRAS" doo Gornji Vakuf
60 "JUMA-D" d.o.o. Gornji Vakuf
61 "KOMERC-3" doo Gornji Vakuf
62 "Liva" doo Gornji Vakuf
63 "MARIJAN" doo Gornji Vakuf
64 "Omorika" doo Gornji Vakuf
65 "PIT-INTERNATIONAL" doo Gornji Vakuf
66 "PROCOMEX-TRADE" doo Gornji Vakuf
67 "RADUA-DRVO" doo Gornji Vakuf
68 "REGRA" doo Gornji Vakuf
69 "ROSE-WOOD" doo Gornji Vakuf
70 "ZIH" doo Gornji Vakuf
71 SZR "BUMBUL" Gornji Vakuf
72 SZR "HRAST" Gornji Vakuf
73 SZR "PILANA" Gornji Vakuf
74 SZR "VUKADIN" Gornji Vakuf
75 SZR "ZEKO" Gornji Vakuf
76 "DRVOPRERADA" doo H.Bila
77 "M-KASUMOVI" d.o.o. H.Bila
78 "AM - MI", doo Kakanj
79 "BETA", doo Kakanj
80 "BOSNADRVO" doo Kakanj
81 "HAMBI" doo Kakanj
82 "LAZE" KAKANJ, doo Kakanj
83 "QBE" doo Kakanj
84 "SILVESTRA", doo Kakanj
85 "TRSTIONICA" doo Kakanj
86 SZR "ALUK-F" Kakanj
87 SZR "LIPA" Kakanj
88 SZR "STOLARIJA" Vl. Hamid Bai Kakanj
89 "Borik" doo Maglaj
90 "DOMAA RADINOST" Vl.Jusufovi Sejad Maglaj
91 "E E M" doo Maglaj
92 "Primus" doo Maglaj
93 "BUDO-EXPORT" doo N.eher
94 "ASKOKOMERC" doo Nemila
95 "BELMA-KOM" doo Nemila
96 "ENERGOHOLZ" doo Nemila
97 "KS-PROMET" doo Nemila
98 " T & T M " d.o.o. Novi Travnik
99 "BIS" doo Novi Travnik
100 "CAPRI" doo Novi Travnik
101 "DRVENIJA" d.o.o. Novi Travnik
102 "Elektron" doo Novi Travnik
103 "GRAC" doo Novi Travnik
104 "HARI-UNO" doo Novi Travnik
105 "N & S" d.o.o. Novi Travnik
106 "PROREZ" d.o.o. Novi Travnik
107 "URSUS" d.o.o. Novi Travnik
108 "ZEKI-PROMET" d.o.o. Novi Travnik
109 SZR "EUROHOLZ" Novi Travnik
19
110 SZR "ENTERIJER" Novi Travnik
111 SZR "ZLOJI" Novi Travnik
112 SZR Stolar Juki Novi Travnik
113 "Elgrad" doo Tesli
114 "Lignacon" dd Tesli
115 "Magis" doo Tesli
116 "A DE CLASSIC" doo Teanj
117 "BILOGORA" doo Teanj
118 "ostovi A" doo Teanj
119 "Drvokomerc" doo Teanj
120 "DRVOPROIZVODI" doo Teanj
121 "DU" doo Teanj
122 "ULISTAN" doo Teanj
123 "EDO STIL" doo Teanj
124 "FAMI-TRADE" doo Teanj
125 "FEG-DIAPROM" doo Teanj
126 "NORD-ENT" doo Teanj
127 "PROMTES" dd Teanj
128 "Promtes" doo Teanj
129 "SIGMA-PROM" doo Teanj
130 "Ukus" dd Teanj
131 SZR "BAZA" Teanj
132 SZR "ENTERIJER GALIJAEVI" Teanj
133 SZR "KN" Teanj
134 SZR "Salki" Teanj
135 SZR "STOLAR" Vl. Saltagi Ramo Teanj
136 SZR "STOLARIJA JAAR" Teanj
137 SZR "STOLARIJA PRNJAVORAC" Teanj
138 SZR "STOLARSKA RADNJA" Vl. ii Enes Teanj
139 SZR PARKETAR "ASH" Teanj
140 SZR Vl. Hasani Rizah Teanj
141 SZR Vl. Himzi Izudin Teanj
142 SZR Vl. Kalabi Nurija Teanj
143 SZR Vl. Kanti Nermin Teanj
144 SZR Vl. Mahmutefendi Edin Teanj
145 SZR VL. Mularifovi Halid Teanj
146 SZR Vl. Vehabovi Hamzalija Teanj
147 SZR Vl.evad Kanti Teanj
148 "AJE" d.o.o. Travnik
149 "AMS-COMMERCE" doo Travnik
150 "ANSA" d.o.o. Travnik
151 "ANTONIO-AD" d.o.o. Travnik
152 "BLAEVI-COMERCE" d.o.o. Travnik
153 "DOMI" d.o.o. Travnik
154 "DRVOESS" doo Travnik
155 "DRVO-PRODUKT" d.o.o. Travnik
156 "FURNIR" d.o.o. Travnik
157 "HABY" doo Travnik
158 "HOMAR" doo Travnik
159 "LAMPEX" d.o.o. Travnik
160 "LANG KOMERC" d.o.o. Travnik
161 "Luxor" doo Travnik
162 "M.M.N" doo Travnik
163 "MF DUKAT" DPU d.o.o. Travnik
164 "RIBO-KOMMERC" doo Travnik
165 "SAI" d.o.o. Travnik
166 "SMRA-COMMERCE" doo Travnik
167 SZR "STIL" Travnik
20
168 "STOP" d.o.o. Travnik
169 "SWE-BH" doo Travnik
170 "Termoglas" doo Travnik
171 "Tvornica namjetaja" doo Travnik
172 "VES" doo Travnik
173 SZR "VINJEVO" Travnik
174 "VLAI MG" d.o.o. Travnik
175 "VUKOVI" d.o.o. Travnik
176 STOLARIJA "SUI" Travnik
177 SZR "AVIS" Travnik
178 SZR "IDEJA -BUDUNOST" Travnik
179 SZR "ALMEDIN" Travnik
180 SZR "LUKA" Travnik
181 SZR "SUHI DOL" Travnik
182 SZR "TONI" Travnik
183 IPAD "NOVA PILANA" d.o.o. Travnik
184 SZR "Emanuel" Travnik
185 "ALFA-COMMERCE" doo Vitez
186 "Bessa" doo Vitez
187 "BLA" doo Vitez
188 "BMT" doo Vitez
189 "Bosna Wood" doo Vitez
190 "BOSNA-DRVO" d.o.o. Vitez
191 "Carllato" doo Vitez
192 "DJELILOVI" doo Vitez
193 "DRVOPROMET-MIKOVI" doo Vitez
194 "HART" d.o.o. Vitez
195 "INVEST-DRVO" d.o.o. Vitez
196 "KRIANOVI" doo Vitez
197 "MOLTALCINO" d.o.o. Vitez
198 "NICOLE" OR Vitez
199 "OMNIA-ZEN" d.o.o. Vitez
200 "PALAVRA" doo Vitez
201 "Saraji" doo Vitez
202 "TOP WOOD" doo Vitez
203 "MLAKI" d.o.o. Vitez
204 SZR "BAGARA " Vitez
205 SZR "BOR" Vitez
206 SZR "BRIKET-PROMET" Vitez
207 SZR "EKO TRSTIKA" Vitez
208 SZR "INT-EX" Vitez
209 SZR "MARIJANOVI" Vitez
210 SZR "OBNOVA" Vitez
211 SZR "RAO" Vitez
212 SZR "STARI VITEZ" Vitez
213 SZR "STOLARIJA GARAS" Vitez
214 SZR "Sui" Vitez
215 SZR "EGA" Vitez
216 "AMNEM" doo Zavidovii
217 "Bita Invest" doo Zavidovii
218 "DRVOPROMET-MUJARI" doo Zavidovii
219 "Euroimpex AN" doo Zavidovii
220 "Intermerkur" doo Zavidovii
221 "KOVAEVI & JUNIOR" doo Zavidovii
222 SZR "MEDINA" Zavidovii
223 "NISTOL - H" doo Zavidovii
224 "S.A.I.L.A. WOOD" doo Zavidovii
225 "OGOLJ-S" doo Zavidovii
21
226 IP "Krivaja" dd Zavidovii
227 PPPD "SOJKI" doo Zavidovii
228 PUPD "KEMIN" doo Zavidovii
229 SZR "ALII" Zavidovii
230 SZR "ELMON" Zavidovii
231 SZR "HOLZ TRADE" Zavidovii
232 SZR "KISS No 2" Zavidovii
233 SZR "STOLAR" Zavidovii
234 SZR "STOLAR" Vl. Hasi Asim Zavidovii
235 SZR "TILER" Zavidovii
236 SZR STOLAR "GARO" Zavidovii
237 SZR STOLAR "SAMBA" Zavidovii
238 "A & M" doo Zenica
239 "AL-EX" doo Zenica
240 "BHTC" doo Zenica
241 "DRVOOBRADA" doo Zenica
242 "ENTERIJERI-AG" doo Zenica
243 "Fantasy" doo Zenica
244 "FESTO" doo Zenica
245 "KAPENSA" doo Zenica
246 "KRIN" doo Zenica
247 "MAHH" doo Zenica
248 "Stanex" doo Zenica
249 "STOLARIJA" dd Zenica
250 "TABAK" doo Zenica
251 "TDB" doo Zenica
252 "TELALOVI" doo Zenica
253 SZR "ADELA" Zenica
254 SZR "AS-COMP" Zenica
255 SZR "DEDI" Zenica
256 SZR "DOMAA RADINOST" Zenica
257 SZR "DRVO GLASS" Zenica
258 SZR "DRVO-REZ" Zenica
259 SZR "GORA" Zenica
260 SZR "HOBI" Zenica
261 SZR "KENI" Zenica
262 SZR "LUI" Zenica
263 SZR "MUNE" Zenica
264 SZR "STOLAC" Zenica
265 SZR "STOLAR" Zenica
266 SZR "IKE" Zenica
267 SZR Vl. Lui Redib Zenica
268 "Barbara" doo epe
269 "DOM-INVEST" doo epe
270 "ENTERIJER" doo epe
271 "Inter Komerc" doo epe
272 "Jasmin M" doo epe
273 SZR "JUKI STOLARIJA" epe
274 "Krivaja epe" doo epe
275 "MIKO-HOLZ" doo epe
276 "Muji-MJM" doo epe
277 "M-ZOVKO" doo epe
278 "NANSI" doo epe
279 "NIKO-PROMET" doo epe
280 "NOVA LINIJA" doo epe
281 "PRAVDA" doo epe
282 "Prograd" doo epe
283 "TISAKOMERC" doo epe
22
284 "VES" doo epe
285 SZR "auevi" epe
286 SZR "GRAEVINAR" epe
287 SZR "JELI" epe
288 SZR "MARIN" epe
289 SZR "MGNOLIJA" epe
290 SZR "Mulabdi" epe
291 SZR "PROZOR-INVEST" epe
292 SZR "STIL-SM" epe
293 SZR "STOLARIJA VIP" epe
294 SZR "STOLARIJA" epe
295 SZR "STOLAR-IMI" epe
296 SZR "TUTMI" epe
297 SZR PILANA "BOLJAK" epe
298 SZR "INTER - STIL" epe
23
PRILOG 7.8 PRIMJER PRORAUNA ENERGETSKE BILANSE
ENERGETSKA BILANCA U PODUZEU
ROSE WOOD d.o.o., GORNJI VAKUF
Investitor i korisnik:..Rose Wood d.o.o., Gornji Vakuf
Bosna i Hercegovina
-------------------------------------------------------------------------------------------------
ObjektProizvodni objekt drvne industrije
------------------------------------------------------------------------------------------------
Dokument..Energetska bilanca poduzea
------------------------------------------------------------------------------------------------
Projektant...STON-ING d.o.o. Zagreb
Vjekoslav Ribarevi,dipl.ing.
------------------------------------------------------------------------------------------------
Broj projekta-studije..S- 7/05
------------------------------------------------------------------------------------------------
Broj narudbe.................PR Br. 05 028 - 06
------------------------------------------------------------------------------------------------
Datum izrade studije..travanj / svibanj 2005
Glavni projektant: STON-ING d.o.o.
Vjekoslav Ribarevi, dipl.ing. direktor
24
SADRAJ STUDIJE
1
:
1. UVOD............................................................................................................................................ 3
2. ZADATAK STUDIJE ................................................................................................................... 3
3. POTREBE ZA TOPLINSKOM ENERGIJOM.......................................................................... 3
4. ENERGETSKA VRIJEDNOST RASPOLOIVOG DRVNOG OSTATKA........................... 6
5. ENERGETSKA BILANCA.......................................................................................................... 7
6. ZAKLJUAK I SUGESTIJE...................................................................................................... 8
7. OPIS GRAFIKIH PRILOGA.................................................................................................... 9
8. GRAFIKI PRILOZI
- Manipulacija drvnim ostatkom: transport dorada skladitenje
- Idejno rjeenje termoenergetskog postrojenja
- Principijelna shema postrojenja za proizvodnju drvnog briketa
- Dispozicija objekata u krugu poduzea
9. PROSPEKTNI MATERIJALI JEDNOG OD PONUAA BRIKETIRKI
- C.F. NIELSE, Baelum, Danska
10. ULAZNI PODACI - DOPIS INVESTITORA
1
Obuhvaena poglavlja od 1 do 6
25
1 - UVOD
Poduzee ROSE WOOD d.o.o. u Gornjem Vakufu je jedno od veih
drvnopreraivakih poduzea u privatnom vlasnitvu, nastalih nakon 1995.g., a sa prorezom
od 20.000 m3 preteito bukovih trupaca.
Razvojem poduzea posljednjih 7 8 godina , mijenjale su se i potrebe za toplinskom
energijom. Plasman rezane grae na tritu postao je uvjetovan njenom hidrotermikom
obradom ( parenje, suenje ) pa se i poduzee u svojoj ponudi prilagoavalo zahtjevima
trita.
Postepeni razvoj poduzea rezultirao je i veim nizom manjih investicija pa je
posljedica takvog, trino uvjetovanog razvoja , usitnjenost i razdvojenost energetskih
postrojenja i tehnolokih postrojenja namjenjenih hidrotermikoj obradi drva.
Na jednoj lokaciji nalaze se parni kotlovi manjeg uina i komora za parenje drva. Na
drugoj lokaciji je novija kotlovnica s kotlom automatski loenim usitnjenim drvnim otpadom
( piljevinom ) uz koju se nalazi i komora suare za drvo.
Silos za uskladitenje piljevine nastale u primarnoj preradi lociran je blie novijoj,
toplovodnoj, kotlovnici. Silos za piljevinu iz sekundarne prerade ( prerada suhog drva ) nalazi
se uz pogon iz kojeg prima drvnu masu.
2 - ZADATAK STUDIJE
Cilj ove studije je da obzirom na planirane investicijske zahvate (nove suare i
parione) i raspoloivi drvni otpad, da predlog za izgradnju zadovoljavajueg
termoenergetskog postrojenja. Pritom je potrebno sagledati raspoloivi drvni ostatak i dati
plan njegova maksimalnog iskoritenja.
Drvni ostatak nastao u proizvodnom pogonu na jedinstvenoj lokaciji je:
piljevina ( sirova ) iz primarne prerade, u koliini od............................... cca 2.000 m3,
krupni drvni ostatak ( sjeka ) , u koliini od ........................................... cca 4.000 m3,
piljevina ( prosuena ) iz sekundarne prerade, u koliini od..................... cca 2.000 m3.
Sve ove koliine su date u odnosu na prorez, to znai da se radi o m3 kompaktne
drvne mase, a ne o zapremini drvnog ostatka u rastresitom stanju.
Studija, uz bilancu zadovoljenja energetskih potreba, treba ukazati i na nain
iskoritenja eventualnoga vika otpadne drvne mase.
Studijom je takoe potrebno ukazati na nain povezivanja eventualnih novih dijelova
termoenergetskog postrojenja i postojee instalacije.
3 POTREBE ZA TOPLINSKOM ENERGIJOM
Na predmetnoj lokaciji u planu je dosei slijedee suionike i parionike kapacitete:
SUARE:
4 suionike komore sa sadrajem po cca 80 m3 drvne mase, i
PARIONE:
2 parionike komore sa sadrajem po cca 30 m3 drvne mase.
Za zadovoljenje tehnolokih potreba za toplinskom energijom potrebno je:
26
SUARE:
Qs = 4 ( komore ) x 80 ( m3 ) x 3,5 ( kW/m3 ) = 1.120 kW....................... ( instalirana snaga )
PARIONE:
Qp = 2 ( komore ) x 30 ( m3 ) x 10 ( kW/m3 ) = 600 kW.......................... ( instalirana snaga ).
Da bi se ukupna potronja za tehnoloke potrebe mogla staviti u omjer sa
raspoloivom energijom sadranom u drvnom ostatku potrebno je izvriti procjenu ukupnog
utroka toplinske energije za rad tehnolokih potroaa tijekom cijele godine.
SUARE:
Zimski period
Qsz = Qs x 180 x 24 x 1,00 x 0,75 x 0,95 = 3.447.360 kWh
Ljetni period
Qslj = Qs x 180 x 24 x 0,60 x 0,75 x 0,93 = 2.024.870 kWh
PARIONE:
Zimski period
Opz = Qp x 180 x 24 x 1,00 x 0,85 x 0,875 = 1.927.800 kWh
Ljetni period
Qplj = Qp x 180 x 24 x 0,85 x 0,85 x 0,833 = 1.559.976 kWh
CENTRALNO GRIJANJE
Uz toplini potrebnu za zadovoljenje tehnolokih potroaa potrebno je uzeti u obzir i
potrebe za zagrijavanje radnog prostora od cca 1.500 m2.
Ocg = 350 kW (uz pretpostavljenu karakteristiku objekata od 0,8 w/m3K) to vrijedi
za industrijske objekte srednje veliine.
Uz navedene potroae potrebno je uzeti u obzir i toplinske gubitke u mrei (koja je
nuna za povezivanje kotlovnica u jedinstvenu tehnoloku cjelinu) u visini cca 8 %
transferirane energije, odnosno energije za zagrijavanje objekata i zagrijavanje suara!
Predvia se da je kotlovnica za obskrbu pariona u njihovoj neposrednoj blizini.
Toplionski gubitak ima prividnu snagu od :
Qg = 0,08 x ( Qs + Qcg ) ( zimi ) odnosno Qg = 0,08 x 0,70 x Qs ( ljeti ).
Utroak energije za potrebe centralnog grijanja je:
Zimski period
Qcgz = Qcg x 180 x 24 x 1,00 x 0,65 x 0,875 = 859.950 kWh
NAPOMENA: U raun je uzeto kao da je grijanje istog intenziteta kroz 6 zimskih mjeseci, te
u trajanju 6 dana tjedno i 12 sati dnevno.
Utroak energije na pokrivanje toplinskih gubitaka u mrei je:
Zimski period
Qgz = 0,08 x ( Qsz + Qcgz ) = 344.585 kWh
Ljetni period
27
Qglj = 0,08 x 0,70 x Qslj = 113.393 kWh.
Ukupne potrebe za toplinskom energijom zimi su:
Qz = Qsz + Qpz + Qcgz + Qgz = 6.579.695 kWh,
a ukupne potrebe za toplinskom energijom ljeti su:
Qlj = Qslj + Qplj + Qglj = 3.698.239 kWh.
Ukupne potrebe za toplinskom energijom su:
Quk = Qz + Qlj = 6.579.695 kWh + 3.698.239 kWh = 10.277.934 kWh
Potrebna energija sadrana u gorivu na ulazu u energetsko postrojenje je:
Qukg = Quk / 0,75 = 13.703.912 kWh ( toplinske energije sadrane u gorivu ).
4 ENERGETSKA VRIJEDNOST RASPOLOIVOG DRVNOG OSTATKA
Koliina drvnog ostatka je data svedena na prorez, to znai da je rije o m3 svjeeg
drva, te je potrebno izraunati njenu energetsku vrijednost u raspoloivom stanju.
PILJEVINA SVJEA ( vlana )
Za izraun teplinske energije raspoloive u piljevini bukve raunamo sa slijedeim
ulaznim podacima:
Teina svjeeg drva: ...........................................................................................r = 1015 kg/m3
Koliina piljevine:........................................................................................................ 2.000 m3
Teina piljevine:......................................................................................................2.030.000 kg
Kalorina mo:.......................................................................................................... 7.115 kJ/kg
Ukupni energetski potencijal, Qpv = 1,444 x 10exp10 =...................................4.012.069 kWh
PILJEVINA PROSUENA ( suha )
Za izraun teplinske energije raspoloive u prosuenoj piljevini bukve raunamo sa
slijedeim ulaznim podacima:
Teina svjeeg drva: ...........................................................................................r = 1015 kg/m3
Koliina svjeeg drva u formi piljevine....................................................................... 2.000 m3
Teina svjeeg drva u formi piljevine.....................................................................2.030.000 kg
Teina piljevine sa 15% vlanosti...........................................................................1.074.705 kg
Kalorina mo:........................................................................................................ 14.842 kJ/kg
Ukupni energetski potencijal, Qps = 1,595 x 10exp10 =....................................4.430.769 kWh
KRUPNI OTPAD / SJEKA SVJEA ( vlana )
Za izraun teplinske energije raspoloive u piljevini bukve raunamo sa slijedeim
ulaznim podacima:
28
Teina svjeeg drva: ...........................................................................................r = 1015 kg/m3
Koliina sjeke:............................................................................................................ 4.000 m3
Teina sjeke:..........................................................................................................4.060.000 kg
Kalorina mo:.......................................................................................................... 7.115 kJ/kg
Ukupni energetski potencijal, Qs = 2,888 x 10exp10 =......................................8.024.138 kWh
Ukupni energetski potencijal u raspoloivom drvnom odpadu je:
Qdo = Qpv + Qps + Qs = 16.466.976 Kw
5 ENERGETSKA BILANCA
Za zakljuak o pokrivenosti potreba za toplinskom energijom sa vlastitim energetskim
izvorom, odnosno, drvnim ostatkom potrebno je sagledati njihove omjere na godinjem
nivou.
Za praktino raspolaganje drvnim ostatkom potrebno je usporediti i kritine mjesece
sa aspekta potronje toplinske energije, odnosno zimske mjesece.
Godinji omjer
Ukupne potrebe za toplinskom energijom: ..........................................Qukg = 13.703.912 kWh
Ukupna raspoloiva toplinska energija:................................................Qdo = 16.466.976 kWh
Dakle, raspoloivim drvnim ostatkom mogu se pokriti godinje potrebe za toplinskom
energijom po izgradnji planiranih suionikih i parionikih kapaciteta.
Viak energije u raspoloivom drvnom ostatku je cca 2.763.064 kWh, odnosno
iskazano u drvnoj masi viak je 670 194 kg suhe piljevine.
Mjeseni omjer
Prosjena potreba za toplinskom energijom u zimskom mjesecu:
Qukm =Qz / 6 x 0,75 = 1.462.154 kWh
Prosjean prinos energije u drvnom ostatku u jednom mjesecu:
Qdom = Qdo / 12 = 1.372.248 kWh to je za cca 6 % manje od potrebne toplinske energije.
6 ZAKLJUAK I SUGESTIJE
Na godinjem nivou javlja se viak drvnog ostatka ( promatranog kao gorivo ) u
energetskom ekvivalentu od cca 2.763.064 kWh.
Ukoliko se instalira energetsko postrojenje koje e kao gorivo koristiti vlani drvni
ostatak ( piljevinu i sjeku ) logino je viak energetskog ekvivalenta iskazati u koliini suhe
piljevine jer se ona moe iskoristiti u druge svrhe ( drvni briket ).
Eventualni mjeseni nedostatak u zimskim mjesecima nije zabrinjavajui jer se isti
moe pokriti utedama na centralnom grijanju i/ili uskladitenjem dijela drvnog ostatka ili
dovoenjem drvnog ostatka iz drugog pogona.
Naravno treba sagledati i injenicu da se radi o procjenjenim potrebama, te da je
gubitak u mrei pretpostavljen u vrijednosti koja nadilazi mogui nedostatak.To ukazuje na
29
potrebu izvedbe kvalitetne termike izolacije kako cjevovoda, tako i objekata.Takoe je
pretpostavljen rad svih potroaa punim kapacitetom.
Posebno velika, dokazana, uteda je mogua ugradnjom regulacije na parionama drva.
Obzirom da se kao radni medij javlja niskotlana para ( za parione) i topla voda (za
suare i centralno grijanje ) predlae se izgradnja parne kotlovnice veeg uina koja bi kao
gorivo koristila sirovu piljevinu i sjeku, a preko toplinske podstanice bila povezana na
toplovodnu instalaciju i postojeu kotlovnicu.
Funkcionalni prikaz energetskog postrojenja prikazan je na shemi u prilogu.
Ukupni potrebni toplinki uin je :
Qe = 1.120 kW (suare) + 600 kW (parione) + 350 kW (centralno grijanje) + 118 kW
(gubici )
Qe = 2.188 kW. Ako se uzme u obzir postojee postrojenje sa cca 600 kW instalirane snage,
bilo bi dovoljno instalirati jedan kotao uina 1.600 kW.
Obzirom da u izraunu nije uzet u obzir faktor istovremenosti rada suara i pariona isti
iznos se smatra rezervom iz koje se pokrivaju gubici usljed gubitka kondenzata iz parione.
Preostali drvni otpad mogao bi se koristiti za izradu drvnog briketa. Obzirom na
izraunatu godinju koliino od cca 670.194 kg suhe piljevine koja se akumulira u ljetnim
mjesecima realno je raunati s proizvodnjom od cca 670 t briketa.
Uin briket pree bi trebao biti ( na bazi 1200 h rada tijekom 6 mjeseci ) cca 600
700 kg briketa/h.
U ovisnosti o trokovima investicije , te eventualnoj mogunosti da se iz drugih izvora
dobavlja suha piljevina, moe se odabrati i prea veeg uina.
Instaliranje pree za briketiranje veeg uina treba sagledati u kontekstu:
bilancirani otpad je raspoloiv sada, a nisu izvrena ulaganja u dodatne energetske
potroae (u ovisnosti o vremenu realizacije ulaganja moe se ostvariti vee
finsncijske efekte veom preom)
u ovisnosti o daljnjem jaanju prerade suhih piljenica, poveati e se produkcija
suhoga drvnog otpada, to takoe daje mogunost intenzivnijeg briketiranja,
treba razmotriti mogunost dovoennja suhog drvnog otpada iz drugih izvora.
30
31
PRILOG 10.1 - PROIZVODNJA DRVENOG BRIKETA
Za proizvodnju drvenog briketa potrebno je obezbijediti nekoliko kljunih pretpostavki i
to:
dovoljnu koliinu drvnog ostatka,
odreenu granulaciju drvenog ostatka,
zadovoljavajui nivo vlanosti,
odgovarajuu opremu za proizvodnju briketa,
ostalu opremu.
U narednim poglavljima obrazloit emo uticaj gore navedenih pretpostavki na
kvalitet proizvoda.
A. Potrebne koliine drvnog ostatka
Zavisno od vrste drveta od kojeg nastaje drvni ostatak potrebne su razliite koliine
sirovog materijala za proizvodnju tone briketa.
U tabeli P 10.1.1 predstavljene su koliine drvnog ostatka, zavisno od njihovog
porijekla potrebnog za proizvodnju. Drvni ostatak zadovoljavajue vlanosti i granulacije.
Tabela P 10.1.1 - Potrebne koliine drvenog ostatka za proizvodnju 1 tone briketa.
Vrsta drveta Koliina drvnog ostatka Koliina briketa
Bjelogorino drvo 4 m
3
1 T
Crnogorino drvo 6 m
3
1 T
50/50 kombinacija 5 m
3
1 T
* Podaci su uzeti iz tehnike literature proizvoaa opreme.
Ukoliko se radi o drvnom ostatku nezadovoljavajue vlanosti, potrebne koliine su vee i
iskljuivo zavise od koliine vlage. Primjeri uticaja vlanosti na koliinu, drvnog ostatka,
potrebnog za proizvodnju predstavljeni su u tabeli P 10.1.2
Tabela P 10.1.2 - Potrebne koliine drvenog ostatka u odnosu na nivo vlanosti.
Koliina vlage Koliina drvnog ostatka Koliina briketa
Do 35% 6 m
3
1 T
Do 45% 7 m
3
1 T
Preko 50% 9 m
3
1 T
* Podaci su uzeti iz tehnike literature proizvoaa opreme.
32
B. Granulacija drvnog ostatka potrebnog za proizvodnju
Drvni ostatak pojavljuje se u razliitim oblicima i granulacijama:
sitna piljevina,
bruevina,
strugotina,
komadni otpad malih dimenzija,
vei komadni otpad,
okorci,
granjevina i panjevi.
Za proizvodnju kvalitetnog briketa, potrebno je postii granulaciju od 20x20x5 mm.
Od navedenih vrsta drvnog ostatka jedino sitna piljevina, bruevina i strugotina imaju
zadovoljavajuu granulaciju. Bitno je napomenuti da suvie sitan drvni ostatak, ija je
granulacija ispod 5mm, nije adekvatan za briketiranje jer je u procesu proizvodnje jako teko
ostvariti koherentnost i vrstou briketa.
Sav ostali drvni ostatak mora se usitnjavati i mljeti, u za to predvienim specijalnim
strojevima, koji na sebi imaju izlazno sito kojim se regulie granulacija. Ovi strojevi mogu se
nabaviti na domaem i europskom tritu po relativno povoljnim cijanama. Njihova cijena
prvenstveno zavisi od eljenog kapaciteta, snage motora i veliine ulaznog otvora. U tabeli P
10.1.3 navedeni su neki od proizvoaa ove opreme sa uporednim cijenama.
Tabela P 10.1.3 - Lista proizvoaa opreme za usitnjavanje sa uporednim cijenama.
KARAKTERISTIKE SJEKE
PROIZVOA
GROOS
PROIZVOA
REINBOLD
PROIZVOA
WIEMA
MOTOR
kW
Ulazni
otvor
dimenzije

ROTOR
TIP CIJENA TIP CIJENA TIP CIJENA
2x5,5 562 x 462 235 mm GZ 30 14.300 RMZ 500 16.029 ZM 30 18.600
2x7,5 562 x 462 235 mm GZ 30 15.300 RMZ 500 16.704 ZM 30 19.400
2x11 562 x 462 235 mm GZ 30 17.100 RMZ 500 18.504 ZM 30 21.500
2x11 700 x 462 280 mm GZ 30 S 23.300 RMZ 500 S 22.778 ZM 30 S 26.400
2x15 700 x 462 280 mm GZ 30 S 24.000 RMZ 500 S 24.128 ZM 30 S 28.000
2x18,5 700 x 462 280 mm GZ 30 S 24.300 RMZ 500 S 25.084 ZM 30 S 29.100
2x11 700 x 760 280 mm GZ 40 23.490 RMZ 700 S 25.028 ZM 40 29.000
2x15 700 x 760 280 mm GZ 40 25.100 RMZ 700 S 26.378 ZM 40 30.700
2x18,5 700 x 760 280 mm GZ 40 26.100 RMZ 700 S 27.277 ZM 40 31.700
2x11 990 x 700 280 mm GZ 50 31.300 - - ZM 50 41.200
2x15 990 x 700 280 mm GZ 50 32.000 - - ZM 50 43.300
2x18,5 990 x 700 280 mm GZ 50 33.200 - - ZM 50 44.700
2x30 990 x 700 280 mm GZ 50 42.700 - - - -
* Podaci su dobijeni na osnovu ponuda proizvoaa.
C. Nivo vlanosti drvnog ostatka i oprema za suenje
33
Da bi se mogao proizvoditi briket nivo vlanosti drvnog ostatka ne smije biti manji od 6%
i vei 16% ukupne unutranje vlage. U tabeli P 10.1.4 predstavljeni su okvirni nivoi
vlanosti odreenih drvnih proizvoda i razliitih vrsta drvnog ostatka:
Tabela P 10.1.4 - Nivoi unutranje vlanosti proizvoda od drveta i drvnog ostatka.
Vrsta proizvoda Vlanost
Masivni namjetaj Do 8%
Stolarija Do 12%
Daske i grede Do 40%
Drvni ostatak - bjelogorica Od 40 do 50%
Drvni ostatak - crnogorica Od 50 do 60%
* Podaci dobijeni iz strune litarature o vrstama i kvalitetu drveta.
Analizom situacije na terenu, ustanovljeno je da veina drvenog ostatka ima
nezadovoljavajuu vlanost te je potrebno pristupiti suenju. Drvni ostatak najbolje je suiti
kada je u usitnjenom stanju, jer se tako postiu najbolji efekti.
Za suenje drvnog ostatka mogue je koristiti nekoliko razliitih tehnologija izrade suara:
tunelske suare,
rotacione suare sa jednim ili vie prolaza (platova)
i pneumatske cijevne suare.
Za zagrijavanje suara, mogu se koristiti razliite vrste energije, kao to su: drvni
ostatak, lo ulje ili plin. U tabeli P 10.1.5 su navedene uporedne cijene i karakteristike suara
razliitih proizvoaa.
Tabela P 10.1.5 - Uporedne cijene opreme za suenje piljevine.
Poizvoa
Zemlja
porijekla
Kapacitet
T/h suhog
Utroak
el.energije
kWh
Vrsta
energenta
Utroak
energenta po
satu
Cijena
Stela Njemaka 1 40 kupac obezbjeuje termo blok 320.000
MEC Company USA 4 250 drvni ostatak 1 T 300.000
STON-ING Hrvatska 1 50 drvni ostatak 300 kg 150.000
* Podaci su dobijeni na osnovu ponuda proizvoaa.
** U cijene nije uraunat prevoz i montaa.
*** Ova oprema spada u vangabaritne terete tako da je potreban specijalni prevoz.
Uzimajui u obzir cijene ponuene opreme, kao i visoke cijene transporta opreme,
procjenjene potrebne kapacitete, cijene razliitih energenata i analizirajui iskustva
proizvoaa briketa, mi smo u ovoj studiji, kao najadekvatniji, predstavili nain suenja
upotrebom rotacione suare sa vie prolaza (platova) koja kao energent koristi drvni ostatak
( proizvoa STON-ING iz Hrvatske).
Osnovni dijelovi od kojih se suara sastoji su: predsilos suare iz kojeg se drvena
masa automatski dozira u bubanj suare, predsilos kotla iz kojeg se drvena masa dozira u
loite, izmjenjiva toplote uz pomo kojeg se uduvava topli zrak u bubanj suare, rotacioni
bubanj suare sa tri prolaza (plata), izlazni silos za suhu drvenu masu sa ciklonskim
odvajaem, ureaji i elektronika koji reguliu rad suare.
Kapacitet ovakve suare zavisi od promjera i duine bubnja, kao i od parametara
ulazne vlanosti drvene mase. Kao primjer navest emo kapacitet suare iji je bubanj duine
5 metara, a njegov promjer 3 metra. Ukoliko uzmemo da je ulazna vlanost do 50%, kapacitet
36
cijevi za pneumetski transport drvene mase,
silosi za skladitenje,
puni izvlakai i dozatori na silosima,
ureaj za sjeenje briketa,
maina za pakovanje briketa
i ostala oprema za transport i manipulaciju.
Kvalitet i koliina ove opreme direktno utie na efikasnost proizvodnje i smanjenje
trokova. Njena nabavka zavisi od investitora odnosno od projektovanog nivoa
automatizacije.
Pomenutu opremu veina kompanija koje se bave preradom drveta ve posjeduju,
osim punog izvlakaa iz silosa, dozatora za presu i maine za pakovanje koje je mogue
nabaviti ili napraviti na domaem tritu uz obezbjeivanje projekte dokumentacije.
H. Naini pakovanja briketa
Briket se moe pakovati na nakoliko naina i to: u rasutom stanju u velike vree, na
paletu omotanu stre folijom, u manja pakovanja po 10 kg umotan u termoskupljajuu foliju,
u kartonske kutije od po 10 i 20 kg, u papirne vree od po 5 i 10 kg ili u rasutom stanju
direktno u kamione za velike potroae (kotlovnice).
U zavisnosti od naina pakovanja i kvaliteta briketa zavisi i njegova konana cijena.
Fotografije primjera pakovanja i transportovanja briketa prikazane su u Prilogu
10.1.1.
40
41
PRILOG 10.1.1.1 EMATSKI PRIKAZ POSTROJENJA ZA BRIKETIRANJE SA
SUAROM
1.6. Ciklonski separator na vrhu silosa
1.7. Izvlaka
1.8. Puni transporter za silos kotla
1.9. Puni transporter za silos suare
2.1. Dozirni silos kotla
2.2. Puni dozator kotla
2.3. Kota
2.4. Komora za mjeanje
2.5. Ventilator visokog pritiska
3.1. Dozirni silos suare
3.2. Rotaciona komora suare
3.3. Veza izmeu suare i kotla
4.1. Cijevi za pneumatski transport
4.2. Ciklon separator
4.3. Ventilator za topli zrak
4.4. Dimnjak
4.5. Transportni vijak
5.1. Silos briket prese
5.2. Briket presa
5.3. Linija za hlaenje briketa
5.4. Odsisava toplog zraka
6.1. Glavni razvodni ormar struje
6.2. Glavni upravljaki ormar postrojenja
6.3. Kontrolni ormar briket prese
Slika P 10.1.1.1.1 ematski prikaz postrojenja za briketiranje sa suarom.
42
43
PRILOG 10.2 - PROIZVODNJA PELETA
Pelet je vrsta briketa od drvenog ostatka ije je prenik od 6 do 10 mm, a duina od
50 do 100 mm. Za proizvodnju peleta potrebno je obezbijediti nekoliko kljunih pretpostavki:
dovoljnu koliinu drvnog ostatka,
odreenu granulaciju drvnog ostatka,
zadovoljavajui nivo vlanosti,
odgovarajuu opremu za proizvodnju peleta,
suaru za gotov proizvod,
ostalu opremu.
A. Koliine drvnog ostatka potrebne za proizvodnju
Kao i za proizvodnju briketa za proizvodnju peleta potrebno je obezbijediti skoro iste
koliine drvnog ostatka da bi se dobila odreena koliina proizvoda.
U tabeli P 10.2.1 predstavljene su koliine drvnog ostatka, zavisno od njihovog
projekta, potrebnog za proizvodnju. Drvni ostatak je zadovoljavajue vlanosti i granulacije.
Tabela P 10.2.1 - Potrebne koliine drvenog ostatka za proizvodnju 1 tone peleta.
Vrsta drveta Koliina drvnog ostatka Koliina peleta
Bjelogorino drvo 4 m
3
1 T
Crnogorino drvo 6 m
3
1 T
50/50 kombinacija 5 m
3
1 T
* Podaci su uzeti iz tehnike literature proizvoaa opreme.
Ukoliko se radi o drvenom ostatku nezadovoljavajue vlanosti potrebne koliine su vee i
one iskljuivo zavise od koliine vlage. Primjeri su navedeni u tabeli P 10.2.2.
Tabela P 10.2.2 - Uticaj koliine vlage na koliinu drvnog ostatka, za proizvodnju 1 tone briketa.
Koliina vlage Koliina drvnog ostatka Koliina peleta
Do 35% 6,5 m
3
1 T
Do 45% 7,5 m
3
1 T
Preko 50% 9,5 m
3
1 T
* Podaci su uzeti iz tehnike literature proizvoaa opreme.
Bitno je da drvni ostatak mora biti izrazito ist, bez drugih materija (praina, pjesak,
plastika, itd.). Preporuljivo je da u drvnom ostatku nema sastojaka kore, ili je ima u veoma
malim koliinama, jer to utie na kvalitet peleta.
B. Granulacija drvnog ostatka za proizvodnju
Za proizvodnju kvalitetnog peleta potrebno je postii granulaciju cca 2 do 5 mm. Od
raspoloivog drvnog ostatka ovu granulaciju imaju samo sitna piljevina i bruevina. Krupniji
drvni ostatak, koji je u granulaciji preko 5mm nije pogodan za peletiranje jer je u procesu
proizvodnje teko ostvariti njegovu koherentnost i vrstou. Ovaj drvni ostatak mora se
44
usitnjavati i mljeti, u strojevima koji mogu ostvariti eljenu granulaciju. Ovi strojevi mogu se
nabaviti na domaem i evropskom tritu po relativno povoljnim cijenama. Njihova cijena
zavisi od kapaciteta, snage motora i veliinom ulaznog otvora.
U tabeli P10.2.3 navedeni su neki od proizvoaa ove opreme sa uporednim cijanama.
Tabela P 10.2.3 - Lista proizvoaa opreme za usitnjavanje sa uporednim cijenama.
KARAKTERISTIKE SJEKE
PROIZVOA
GROOS
PROIZVOA
REINBOLD
PROIZVOA
WIEMA
MOTOR
kW
Ulazni
otvor
dimenzije

ROTOR
TIP CIJENA TIP CIJENA TIP CIJENA
2x5,5 562 x 462 235 mm GZ 30 14.300 RMZ 500 16.029 ZM 30 18.600
2x7,5 562 x 462 235 mm GZ 30 15.300 RMZ 500 16.704 ZM 30 19.400
2x11 562 x 462 235 mm GZ 30 17.100 RMZ 500 18.504 ZM 30 21.500
2x11 700 x 462 280 mm GZ 30 S 23.300 RMZ 500 S 22.778 ZM 30 S 26.400
2x15 700 x 462 280 mm GZ 30 S 24.000 RMZ 500 S 24.128 ZM 30 S 28.000
2x18,5 700 x 462 280 mm GZ 30 S 24.300 RMZ 500 S 25.084 ZM 30 S 29.100
2x11 700 x 760 280 mm GZ 40 23.490 RMZ 700 S 25.028 ZM 40 29.000
2x15 700 x 760 280 mm GZ 40 25.100 RMZ 700 S 26.378 ZM 40 30.700
2x18,5 700 x 760 280 mm GZ 40 26.100 RMZ 700 S 27.277 ZM 40 31.700
2x11 990 x 700 280 mm GZ 50 31.300 - - ZM 50 41.200
2x15 990 x 700 280 mm GZ 50 32.000 - - ZM 50 43.300
2x18,5 990 x 700 280 mm GZ 50 33.200 - - ZM 50 44.700
2x30 990 x 700 280 mm GZ 50 42.700 - - - -
* Podaci su dobijeni na osnovu ponuda proizvoaa.
C. Nivo vlanosti drvnog ostatka potrebnog za proizvodnju
Da bi se mogao proizvoditi pelet, nivo vlanosti drvnog ostatka ne smije biti ispod
6%, a niti prelaziti 12% ukupne vlage. U tabeli br. P 10.2.4. navedeni su okvirni nivoi
vlanosti drvnih proizvoda i razliitih vrsta drvnog ostatka:
Tabela P 10.2.4 - Nivoi unutranje vlanosti proizvoda od drveta.
Vrsta proizvoda Vlanost
Masivni namjetaj Do 8%
Stolarija Do 12%
Daske i grede Do 40%
Drvni ostatak - bjelogorica Od 40 do 50%
Drvni ostatak - crnogorica Od 50 do 60%
* Podaci dobijeni iz strune literature o vrstama i kvalitetu drveta.
Analizom situacije na terenu, ustanovljeno je da veina raspoloivog drvnog ostatka
ima nezadovoljavajuu vlanost te je potrebno njegovo suenje prije procesa proizvodnje
peleta. Drvni ostatak najbolje je suiti kada je u usitnjenom stanju jer se tako postiu najbolji
efekti.
Za suenje drvnog ostatka mogue je koristiti identina postrojenja i tehnologije kao
pri proizvodnji briketa, ali je njegov kapacitet manji zbog potrebe za dobijanjem manjeg
nivoa vlage izlazne sirovine. Koristi se nekoliko razliitih vrsta i izvora energije zavisno od
dostupnosti i cijene.
45
U tabeli P 10.2.5 navedene su uporedne cijene i karakteristike suara razliitih
proizvoaa, te koliina dobivene suhe sirovine.
Tabela P 10.2.5 Uporedne cijene opreme za suenje piljevine.
Poizvoa
Zemlja
porijekla
Kapacitet
T/h
suhog
Utroak
el.energije
kWh
Vrsta
energenta
Utroak
energenta po
satu
Cijena
Stela Njemaka 0,8 40 kupac obezbjeuje termo blok 320.000
MEC Company USA 3 250 drvni ostatak 1 T 300.000
STON-ING Hrvatska 0,8 50 drvni ostatak 300 kg 150.000
* Podaci su dobijeni na osnovu ponuda proizvoaa.
** U cijene nije uraunat prijevoz i montaa.
*** Ova oprema spada u vangabaritne terete tako da je potreban specijalni prevoz.
Ukoliko je ulazna vlanost drvnog ostatka manja, kapacitet suare proporcionalno se
poveava te se na kraju procesa suenja dobije vea koliina sirovine. Izlazna vlaga drvene
mase mora biti od 8% do 12%, to predstavlja optimalnu vlanost za proizvodnju peleta.
D. Oprema za proizvodnju peleta
Pelet se proizvodi u specijalnim mainama iskljuivo konstruisanim za tu namjenu. U
procesu proizvodnje peleta potrebna je i dodatna oprema za sami proces proizvodnje kao to
je:
ureaj za dodavanje vezivnog sredstva i vode,
ureaj za doziranje u pelet presu,
tunelska suara za gotov proizvod.
U smjesu za proizvodnju peleta dodaje se vezivno sredstvo (lignin ili krob) i odreena
koliina vode da bi se moglo ravnomjerno izmjeati sa drvenom masom. Takva smjesa se
posebnim dozatorom usipa u presu za prizvodnju peleta, koji se nakon proizvodnje mora
suiti u posebnim tunelskim suarama.
Oprema za doziranje i mjeanje veziva i vode moe se nabaviti i napraviti na
domaem tritu uz obezbjeenje odgovarajue dokumentacije.
U svijetu postoji nekoliko proizvoaa pelet presa i veina od njih izrauje opremu po
sistemu custom design tj. prema zahtjevima kupca tako da je jako teko odrediti trine
cijene ove opreme. Predstavljene cijene u tabeli P 10.2.6 su okvirne, dobivene u direktnom
kontaktu sa dva proizvoaa.
Tabela P 10.2.6 - Uporedne cijene pelet presa.
Proizvoa Zemlja MODEL
KAPACITET
kg/h
Instalisana
snaga /
kW
Prenik
peleta /
mm
CIJENA /
Skid Sinte 1000 80-150 13 6-12 56.000,00
Sinte 2500 S 250-350 28 6-12 58.000,00 Larus Impianti Italija
Sinte 4500 S 1000-1300 115 6-12 125.000,00
38-600 500 75 2-40 52.600,00
38-780 1000 110 2-40 89.420,00
37-850 1500 132 2-40 134.130,00
39-1000 2000 200 2-40 174.369,00
45-1250 2500 250 2-40 209.242,80
KAHL GmbH Njemaka
60-1250 3000 2x200 2-40 230.167,08
*Podaci dobijeni od proizvoaa.
** Ovo su okvirne cijene pelet presa.
46
Dodatna oprema koja je neophodna u procesu proizvodnje peleta je tunelska suara za
suenje gotovog proizvoda. Ovaj tip suare sastoji se od metalnog tijela duine minimalno 15
metara te pokretne perforirane trake koja provlai pelet kroz suaru. Kao izvor toplote za ovu
vrstu suare koriste se otvoreni plamenici na plin ili lo ulje te usisni/ ispusni ventilatori koji
obezbjeuju cirkulaciju toplog zraka unutar suare. Mogue je ovaj sistem snabdjeti toplim
zrakom i iz drugih izvora energije (kotlovnica) ali je onda potrebno instalirati izmjenjivae
toplote to dodatno poveava ukupnu investiciju. Ovu suaru mogue je nai na europskom
tritu i njena cijena kree se od 100.000 eura do 300.000 eura, u zavisnosti od kapaciteta i
vrste energenta. Ove suare takoer se izrauju po principu custom design tj. prema
zahtjevima kupca tako da nismo mogli doi do traenih cijena i pored obavljanih
mnogobrojnih kontakata i razgovora sa proizvoaima.
E. Ostala oprema potrebna u procesu proizvodnje
Da bi se proizveo pelet odnosno uvezao kompletan sistem, potrebna je dodatna
oprema kao to je:
cijevi za pneumetski transport drvene mase,
silosi za skladitenje,
puni izvlakai i dozatori na silosima,
maina za pakovanje peleta
i ostala oprema za transport i manipulaciju.
Nivo i koliina ove opreme zavisi od investitora i projektovanog nivoa automatizacije
proizvodnje.
Pomenutu opremu veina kompanija koje se bave preradom drveta ve posjeduju,
osim punog izvlakaa, dozatora za silose i maine za pakovanje koju je mogue nabaviti i
napraviti na domaem tritu uz obezbjeivanje adekvatne projektne dokumentacije.
F. Naini pakovanja peleta
Pelet se obino pakuje u plastine ili papirne vree teine od 20 do 50 kg ili se
transportuju u rasutom stanju, u posebnim cisternama.
U zavisnosti od naina pakovanja i kvaliteta peleta zavisi i njegova konana cijena.
Fotografije primjera naina pakovanja i transporta peleta date su u Prilogu 10.2.1.
48
50
51
PRILOG 10.3 - PROIZVODNJA TOPLOTNE ENERGIJE
Jedan od esto primjenjivanih metoda iskoritavanja drvenog ostatka u BiH je
direktno loenje u posebnim kotlovima prilagoenim za tu namjenu i proizvodnja toplotne
energije za potrebe proizvodnih procesa ili grijanje prostorija. U daljem tekstu ukratko emo
objasniti princip rada ovakvog postrojenja sa nekim finansijskim pokazateljima.
a) Opis postrojenja
Postrojenje se sastoji iz proizvodnog pogona koji ine tri cjeline:
- deponija goriva sa opremom za prihvat, obradu ( usitnjavanje ) i izvlaenje za daljnji
transport,
- prostorija sa kotlom na drvni ostatak sa prateom opremom za tretman dimnih
plinova, pripremu napojne vode, razdiobu radnog medija i drugom opremom,
- prostor sa postojenjima za hidro-termiku obradu drveta ( suare za drvo, parione,....)
Na deponiji se nalazi prostor za prihvat i manipulaciju drvnom masom i po potrebi
njeno usitnjavanje. Piljevina koja se doprema, iz prikolice se pneumatski istovara i dozira u
preddeponiju / deponiju. Usitnjiva je dimenzioniran i kapacitiran prema uobiajenom
pilanskom otpadu.
U energetskom dijelu nalazi se vrelovodni kotao loen otpadnom biljnom masom za
proizvodnju toplinske energije. Kotao ima pominu reetku koja garantira kvalitetno
izgaranje uz zadovoljenje uvjeta zatite okolia. Gorivo se na loinu reetku potiskuje
hidraulikim potiskivaima, a zrak za izgaranje dovodi se po zonama uz pomo tlanih
ventilatora. Dimni plinovi odsisavaju se preko multiciklonsklog proistaa dimnih plinova i
odvode u dimnjak. Cirkulacijske pumpe osiguravaju cirkulaciju radnog medija, a
ekspanzijski modul njegovu ekspanziju. Posredstvom izmjenjivaa topline osigurava se medij
temperature potrebne za rad suara za drvo i instalacije centralnog grijanja, a parione za drvo
su indirektnog tipa.
U proizvodnom dijelu nalaze se suare za drvo u kojima se vri suenje:
- piljenica koje se izvoze ili idu u daljnu preradu ( industrija namjetaja, podova,....),
- konzumno ( ogrijevno ) drvo namjenjeno izvozu, a s ciljem zadovoljenja kriterija EU
u pogledu udjela vlage,
- gotova ambalaa s ciljem fitosanitarnog tretmana a u svrhu zadovoljenja izvoznih
kriterija EU u pogledu stanja ambalae u meunarodnom transportu i parione (
indirektne ) u kojima se vri parenje drva.
Kao potroa u zimskom periodu javlja se i instalacija centralnog grijanja eventualnih
susjednih objekata, manjeg naselja i sl.
b) Proizvodni i finansijski pokazatelji
Pokazatelji su prikazani za dva postrojenja razliitog uinka i u postupku normalne
eksploatacije, to podrazumijeva kontinuirani rad, jer tehnoloki potroai zahtijevaju
stalnu opskrbu energijom.
52
Tabela P 10.3.1 - kalkulacija investicije i finansijskih uinaka postrojenja u dvije varijante.
Postrojenje od 4 MW Postrojenje od 2 MW
Investicija
Oprema 595.000 415.000
Radna snaga
SSS,VKV 3 3
NSS,NKV 3 3
GORIVO
Drvni otpad do 17.000 m3 do 10.600 m3
Voda i energija
Voda* 10 m3 8 m3
El energija** do 540.000 kWh do 385.000 kWh
Proizvod
Toplinska energija*** 33.600 MWht 21.000 MWht
Vrijednost
proizvoda****
517.440 323.400
* Voda se koristi samo za punjenje instalacije.
** Potronja elektrine energije kalkulirana je sa cjelogodinjim radom pri maksimalnom uinu i uz rad
elektromotornog usitnjivaa.
*** Toplinska energija je izraunata uz rad kotla s maksimalnim uinom i uz 350 dana rada.
**** Vrijednost proizvedene toplinske energije je kalkulirana sa 65% cijene toplinske energije iz CTS-a u
Zagrebu ( 15,4 EUR/MWh u to nije uraunata naknada za raspoloivost izvora koja se obraunava sa 1.121,40
EUR/MWt mjeseno i koja je u ovoj kalkulaciji zanemarena ).
53
PRILOG 10.3.1 - EMATSKI PRIKAZ ENERGETSKOG POSTROJENJE
Slika 10.3.1.1 ematski prikaz energetskog postrojenja.
UMSKA
EKSPLOAT.
PRERADA USITNJIVA
USITNJIVA DEPONIJA DRVNE MASE
PARNI KOTAO
LOEN DRVNIM OTPADOM
Elektrina energija iz javne
elektrodistribucije
Toplinski razdjelnik
POTROAI ENERGIJE
- Industrijski i stambeni objekti s instalacijama centralnog grijanja
- Industrijski objekti sa tehnolokim potrebama
- Hidrotermika prerada drva ( suare, parione,...)
POTROAI ENERGIJE I DRVNE MASE
- Postrojenja za proizvodnju briketa i peleta
Principijelna shema termoenergetskog postrojenja loenog drvnim / umskim otpadom
54
55
PRILOG 10.4 - PROIZVODNJA TOPLOTNE I ELEKTRINE ENERGIJE
(KOGENERACIJA)
Pored proizvodnje toplotne energije mogue je, uz upotrebu odgovarajue opreme,
kao to su visokotlane parne tubine ili gasne turbine, obezbijediti i proizvodnju odreene
koliine elektrine energije za vlastite potrebe ili za dalju prodaju. U daljem tekstu ukratko je
objanjen princip dobijanja ovih vrsta energije iz drvenog ostatka uz neke finansijske
pokazatelje.
a) Opis postrojenja
Postrojenje se sastoji iz proizvodnog pogona koji ine tri cjeline:
- deponija goriva sa opremom za prihvat, obradu ( usitnjavanje ) i uzvlaenje za daljnji
transport,
- prostorija sa kotlom na drvni ostatak sa prateom opremom za tretman dimnih
plinova, pripremu napojne vode, razdiobu radnog medija i drugom opremom,
- prostorija u kojoj se nalazi postrojenje za tretman kondenzata i parni motor spojen sa
generatorom za proizvodnju elektrine energije i sinkronim ureajem,
- prostor sa postojenjima za hidro-termiku obradu drva ( suare za drvo, parione,....) ili
drugi potroai toplinske energije.
Na deponiji se nalazi prostor za prihvat i manipulaciju drvnom masom i po potrebi
njeno usitnjavanje. Piljevina koja se doprema iz prikolice pneumatski se istovara i dozira u
preddeponiju / deponiju. Usitnjiva je dimenzioniran i kapacitiran prema uobiajenom
pilanskom otpadu.
U energetskom dijelu nalazi se visokotlani parni kotao loen otpadnom biljnom
masom za proizvodnju toplinske energije. Kotao ima pominu reetku koja garantira
kvalitetno izgaranje uz zadovoljenje uvjeta zatite okolia. Gorivo se na loinu reetku
potiskuje hidraulikim potiskivaima, a zrak za izgaranje dovodi se po zonama uz pomo
tlanih ventilatora. Dimni plinovi odsisavaju se preko multi-ciklonsklog proistaa dimnih
plinova i odvode u dimnjak. Tlane pumpe osiguravaju napajanje kotla, a postrojenje za
pripremu vode potrebni kvalitet vode.
Posredstvom izmjenjivaa topline osigurava se medij temperature potrebne za rad
suara za drvo i instalacije centralnog grijanja, a parione za drvo su indirektnog tipa.
Proizvodnja elektrine energije vri se pomou parnog motora spojenog sa
generatorom 400 V /50 Hz. Za kalkulaciju je odabran ovaj nain proizvodnje jer je manje
osjetljiv na oscilacije radnih parametara kotla ( to je mjera opreza jer se radi o
niskokalorinom gorivu ) i jednostavniji je za odravanje. Za vea postrojenja je uputnije
koristiti druge (efikasnije) naine proizvodnje struje.
U proizvodnom dijelu nalaze se suare za drvo u kojima se vri suenje:
- piljenice koje se izvoze ili idu u daljnu preradu (industrija namjetaja, podova,....),
- konzumno (ogrjevno) drvo namijenjeno izvozu, a s ciljem zadovoljenja kriterija EU, u
pogledu prisutne vlage,
- gotova ambalaa s ciljem fitosanitarnog tretmana, a u svrhu zadovoljenja izvoznih
kriterija EU, u pogledu stanja ambalae u meunarodnom transportu i parione
(indirektne) u kojima se vri parenje drva, te suare za suenje piljevine s ciljem
briketiranja (kontinuirana potronja toplinske i elektrine energije to odgovara
kogeneracijskom postrojenju) i plasmana na trite.
56
Kao potroa u zimskom periodu javlja se i instalacija centralnog grijanja eventualnih
susjednih objekata, manjeg naselja, i sl. U sluaju kada nije mogue osigurati potpuni
konzum toplinske energije potrebno je predvidjeti ugradnju rashladnika vode.
b) Proizvodnja i finansijki pokazatelji
Pokazatelji su prikazani za dva postrojenja razliitog uina i u postupku normalne
eksploatacije, to podrazumijeva kontinuirani rad jer tehnoloki potroai zahtijevaju
stalnu opskrbu energijom.
Tabela P 10.4.1 - kalkulacija investicije i finansijskih uinaka postrojenja u dvije varijante.
Postrojenje sa kotlom od
4MW
Postrojenje sa kotlom od 2,5
MW
Investicija
Oprema 875.000 705.000
Objekt 65.000 55.000
Radna snaga
VSS 1 1
SSS,VKV 3 3
NSS,NKV 3 3
Gorivo
Drvni otpad do 17.000 m3 do 10.600 m3
Voda i energija
Voda 2.800 m3 1.800 m3
El energija 540.000 kWh 385.000 kWh
Proizvod
Elektrina energija* 1.980.000 kWhe 1.108.800 kWhe
Toplinska energija** 28.848 MWht 18.624 MWht
Vrijednost oba
proizvoda***
523.459 331.161
* Pri kalkuliranju ukupne proizvedene elektrine energije raunalo se sa maksimalnom proizvodnjom tijeko
330 dana godinje ( pretpostavljaju se prekidi u radu s ciljem preventivnog servisiranja ).
** Toplinska energija je raunata uz rad kotla s maksimalnim uinom i uz rad 350 dana godinje.
*** Kod kalkulacije vrijednosti proizvoda raunalo se sa 10,00 EUR/MWht i 0,04 EUR / kWhe.
Kao primjer upotrebe ove energije naveemo da se elektrina energija iz obnovljivih
izvora topline u Sloveniji stimulirana i plaa se 17 SLT/kWhe odnosno cca 0,07 EUR/kWhe.
U zemljama EU ovako dobijeni kilovati nazivaju se zelenim kilovatima i dodatno su
stimulisani od strane EU kao ekoloki i proizvedeni od bioobnovljivih izvora energije, tj. kao
supstitucija ostalim skupim i prljavim izvorima energije.
U BiH je tek stupio na snagu zakon o mini elektranama u kojem je definisano kako i
na koji nain odreeni manji proizvoai mogu prodavati elektrinu energiju u sistem
Elektrodistribucije BiH. Prema naim saznanjima, ovaj zakon predvia jako male
stimulativne cijene el.energija i pogodan je samo za vee proizvoae koji e energiju
proizvoditi iz vodenih potencijala. Jo jedan dodatni problem koji se javlja kod prodaje
el.energije elektroenergetskom sistemu da se moraju obezbijediti dodatni ureaji koji
sinhroniziraju isporuku u sistem. Ova dodatna investicija za postrojenja manjeg kapaciteta
nije preporuiva.
57
PRILOG 10.4.1 - EMATSKI PRIKAZ KOGENERACIJSKOG POSTROJENJA
Slika 10.4.1.1 ematski prikaz kogeneracijskog postrojenja.
UMSKA
EKSPLOAT.
PRERADA USITNJIVA
USITNJIVA DEPONIJA DRVNE MASE
PARNI KOTAO
LOEN DRVNIM OTPADOM
PARNI
MOTOR
Elektrini razdjelnik Toplinski razdjelnik
POTROAI ENERGIJE
- Industrijski i stambeni objekti s instalacijama centralnog grijanja
- Industrijski objekti sa tehnolokim potrebama
- Hidrotermika prerada drva ( suare, parione,...)
POTROAI ENERGIJE I DRVNE MASE
- Postrojenja za proizvodnju briketa i peleta
Principijelna shema kogeneracijskog postrojenja loenog drvnim / umskim otpadom
58
59
PRILOG 10.5 - PROIZVODNJA ETERINIH ULJA
Jedan od novijih i skoro nepoznatih naina koritenja drvenog ostatka u BiH je
proizvodnja eterinih ulja. Kao osnovna sirovina u ovom procesu koristi se drvni ostatak koji
ostaje u umama (granjevina) preteno od crnogorinog drveta. Ova vrsta drveta u sebi sadri
veliki postotak ovih ulja i upotrebom odreenih industrijskih procesa mogue je to ulje
izdvojiti.
Eterina ulja upotrebljavaju se u raznim granama industrije, pogotovo u farmaciji i
hemijskoj industriji. U zadnjih nekoliko godina potranja za eterinim uljima je porasla zbog
njihovog prirodnog sastava i sve veeg pritiska na industiju da u proizvodnji koriste prirodne
sastojke. Cijena ovih ulja na tritu EU se kree od 100 120 eura za kilogram.
Jo jedan pozitivan aspekt iskoritavanja drvenog ostatka koji ostaje umama je i u
tome to ova vrsta otpada jako teti umi i umskom tlu, zbog svog sastava i velike koliine
hemijskih suspstanci koje sadri. U procesu truljenja i raspada, ove hemijske supstance u
kombinaciji sa atmosferalijama izazivaju kiselost tla, to negativno utie na kvalitet i prirast
ume. Pored toga, u procesu truljenja oslobaa se toplota koja privlai razne nametnike tetne
za ume (crv potkornjak) koji nalaze idealno stanite u naslagama granjevine. Ovi nametnici
sistematski unitavaju ume i izazivaju ogromne materijalne tete. Nerijetko smo bili u prilici
da ujemo ili ak da vidimo kao ume umiru i sue se usljed napada umskih nametnika i
kako se troe ogromna sredstva za njihovo unitavanje.
U daljem tekstu ukratko smo objasnili tehnoloki nain dobijanja eterinih ulja uz
neke finansijske pokazatelje.
a) Opis postrojenja
Postrojenje se sastoji iz proizvodne hale podijeljene u tri dijela: energetski dio,
proizvodni dio i skladite gotovih proizvoda.
U energetskom dijelu nalazi se niskotlani parni kotao loen otpadnom biljnom
masom za proizvodnju pare nune za tehnoloki postupak. Kotao je opremljen ureajem za
loenje, ventilatorima za dovod zraka nunog za izgaranje te dimovodnim traktom. Uz kotao
je postrojenje za pripremu napojne vode i upravljaki ormar. Iz istog ormara, koji slui kao
GRO vri se napajanje svih tehnolokih potroaa.
U proizvodnom pogonu nalazi se usitnjiva biljne mase ( granjevine ) , uparivake
posude sa kondenzatorima i hladnjacima te dizalicom za punjenje uparivaa biljem. Uz
pomenuto u ovom dijelu postrojenja je i sva pomona oprema.
b) Proizvodnja i finansijski pokazatelji
Pokazatelji su prikazani za dva postrojenja razliitog uina i u postupku normalne
eksploatacije, to podrazumijeva rad u dvije smjene, 6 dana u tjednu i odravanje energetskog
pogona preko vikenda.
NAPOMENA: Rad subotom i rad preko vikenda tretiraju se kao preraspodjela radnog
vremena jer se u dijelu godine rad postrojenja , radi nepristupanosti mase, obustavlja.
60
Tabela P 10.5.1 - Kalkulacija incesticije i finansijskih uinaka postrojenja u dvije varijante.
Postrojenje sa 4x2,5 m
3
uparivaima
Postrojenje sa 4x2,0 m
3
uparivaima
Investicija
Oprema 225.000 164.000
Objekt 190.000 144.000
Radna snaga
SSS,VKV 2 2
NSS,NKV 6 4
Sirovina
Granjevina jele 6.600 m
3
2.650 m
3
Voda i energija
Voda* 4.650 m
3
1.850 m
3
El. energija 87.000 kWh 66.300 kWh
Ogrijevno drvo Kao energent se koristi
granjevina
Kao energent se koristi
granjevina
Proizvod
Koliina ulja** 6.440 kg 2.760 kg
Vrijednost
proizvoda***
644.000 276.000
* Voda se veim dijelom koristi u rashladne svhe i poeljno je lociranje objekta uz vodotoke. Smanjenje
utroka vode se postie ugradnjom dopunske opreme.
** Koliina ulja koja se dobije iz granjevine jele uzeta je prema prosjenom rezulatu ostvarenom na
postrojenju 4x2,0 m
3
uparivaima koje radi u Gorskom Kotaru, Hrvatska, a ovisi o kvaliteti sirovine.
*** Vrijednost proizvoda je uzeta niom nego to postie proizvoa iz Hrvatske izvozom na trite EU.
61
PRILOG 12 - ANALIZA POKAZATELJA ISPLATIVOSTI IMPLEMENTACIJE
RAZLIITIH TEHNOLOGIJA
A- PROIZVODNJA BRIKETA
a) Primjeri trokova i potencijalne zarade za razliite kapacitete proizvodnje od
suhog repromaterijala
U donjim tabelama navest emo neke kalkulacije na osnovu kojih se mogu vidjeti
efekti proizvodnje sa ukalkulisanim trokovima.
Tabela P 12.1.1 - Kalkulacija trokova elektrine energije.
Kapacitet
maine
po satu
Instalisana
snaga za
mainu
(kWh)
Instalisana
snaga za
ostale
ureaje
(kWh)
Ukupna
instalisana
snaga
(kWh)
Maksimalna
potronja
do 80% od
instalisane
snage
Cijena
kWh
Ukupno
po satu
Broj
radnih
sati u 12
mjeseci
Ukupan
troak
el.energije
za 12
mjeseci
225 kg 18,5 3 21,5 17,2 0,13 2,24 2.112 4.722
500 kg 22 3 25 20 0,13 2,60 2.112 5.491
800 kg 30 3 33 26,4 0,13 3,43 2.112 7.248
1200 kg 37 3 40 32 0,13 4,16 2.112 8.786
1400 kg 37 3 40 32 0,13 4,16 2.112 8.786
2200 kg 55 3 58 46,4 0,13 6,03 2.112 12.740
* Podaci preraunati na osnovu potronje energije propisane uputstvima proizvoaa i cijene energije na tritu.
Uzimajui u obzir koliine potrebne piljevine, ukoliko je ona u suhom stanju, a prema
podacima iz tabela P 10.1.1 u Prilogu 10.1, uvrtavanjem ovih pokazatelja dobijemo sljedeu
kalkulaciju:
Tabela P 12.1.2 - Kalkulacija trokova kupovine i prevoza repromaterijala.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Ukupno
za 12
mjeseci
(T)
Potrebna
koliina
piljevine
(m
3
)
Cijena
piljevine
po m
3
Ukupno za
piljevinu
Broj
kamiona
za
prijevoz
Cijena
prijevoza
po
kamionu
Ukupno
za
prijevoz
Ukupni
trokovi za
repromaterijal
225 475 2.376 2,5 5.940 119 75 8.925 14.865
500 1.056 5.280 2,5 13.200 264 75 19.800 33.000
800 1.690 8.448 2,5 21.120 422 75 31.650 52.770
1200 2.534 12.672 2,5 31.680 634 75 47.550 79.230
1400 2.957 14.784 2,5 36.960 739 75 55.425 92.385
2200 4.646 23.232 2,5 58.080 1.162 75 87.150 145.230
* Podaci preraunati na osnovu potrebnih koliina piljevine za odreeni kapacitete i cijena prevoza na tritu.
Uzimajui u obzir gornje kalkulacije te varijante u kojima e proizvoa kupovati
cjelokupan potrebni repromaterijal, kupovati dio repromaterijala ili obezbjeivati dovoljnu
koliinu vlastitog repromaterijala dobit emo slijedee kalkulacije isplativosti ovakve
proizvodnje
62
Tabela P 12.1.3 - Kalkulacija trokova i dobiti ukoliko se kupuje cjelokupni repromaterijal.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvo
dnja za
12
mjeseci
(T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
2
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
briketa
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
225 475 4.722 14.865 8.600 28.187 1.409 29.597 60 28.500 -1.097
500 1.056 5.491 33.000 8.600 47.091 2.355 49.446 60 63.360 13.914
800 1.690 7.248 52.770 8.600 68.618 3.431 72.049 60 101.400 29.351
1200 2.534 8.786 79.230 8.600 96.616 4.831 101.447 60 152.040 50.593
1400 2.957 8.786 92.385 8.600 109.771 5.489 115.259 60 177.420 62.161
2200 4.646 12.740 145.230 8.600 166.570 8.328 174.898 60 278.760 103.862
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene briketa u
veleprodaji.
Tabela P 12.1.4 - Kalkulacija trokova i dobiti u koliko se kupuje polovina potrebnog repromaterijala.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvo
dnja za
12
mjeseci
(T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
2
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
briketa
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
225 475 4.722 7.433 8.600 20.755 1.038 21.793 60 28.500 6.707
500 1.056 5.491 16.500 8.600 30.591 1.530 32.121 60 63.360 31.239
800 1.690 7.248 26.385 8.600 42.233 2.112 44.345 60 101.400 57.055
1200 2.534 8.786 39.615 8.600 57.001 2.850 59.851 60 152.040 92.189
1400 2.957 8.786 46.193 8.600 63.578 3.179 66.757 60 177.420 110.663
2200 4.646 12.740 72.615 8.600 93.955 4.698 98.652 60 278.760 180.108
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene briketa u
veleprodaji.
Tabela P 12.1.5 - Kalkulacija trokova i dobiti koliko proizvoa posjeduje vlastiti repromaterijal.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvo
dnja za
12
mjeseci
(T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
2
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
briketa
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
225 475 4.722 0 8.600 13.322 666 13.989 60 28.500 14.511
500 1.056 5.491 0 8.600 14.091 705 14.796 60 63.360 48.564
800 1.690 7.248 0 8.600 15.848 792 16.641 60 101.400 84.759
1200 2.534 8.786 0 8.600 17.386 869 18.255 60 152.040 133.785
1400 2.957 8.786 0 8.600 17.386 869 18.255 60 177.420 159.165
2200 4.646 12.740 0 8.600 21.340 1.067 22.407 60 278.760 256.353
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene briketa u
veleprodaji.
U svim gornjim kalkulacijema uzeta je pretpostavka da je sav reprometarijal
zadovoljavajue granulacije i nivoa vlanosti.
b) Kalkulacija isplativosti investicije u zavisnosti od kapaciteta i dobiti
63
Da bi smo pokazali isplativost investicije potrebno je bilo izraunati vrijednosti
investicije i uporediti ih sa planiranom dobiti u razliitim varijantama. U narednoj tabeli
predstavit emo isplativost investicija uzimajui u obzir prosjene cijene kotanja opreme za
proizvodnju briketa.
Tabela P 12.1.6 - Pregled isplativosti investicije u zavisnosti od naina nabavke sirovine.
Vrijeme isplativosti (godina)
Kapacitet
maine po
satu (kg)
Prosjena
briket prese
Prosjena
cijena
ostala
oprema
Ukupna
cijena
investicije
Ukoliko se
kupuje sva
sirovina
Ukoliko se
kupuje
50%
sirovine
Ukoliko se
ne kupuje
sirovina
225 50.168 7.525 57.693 neisplatno 7,9 3,8
500 70.396 10.559 80.955 5,5 2,5 1,6
800 96.128 14.419 110.548 3,6 1,9 1,3
1200 117.990 17.699 135.689 2,6 1,4 1,0
1400 124.360 18.654 143.014 2,2 1,3 0,9
2200 139.300 20.895 160.195 1,5 0,9 0,6
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene opreme za birketiranje.
Iz gornje tabele moe se zakljuiti da isplativost investicije prvenstveno zavisi od
izvora sirovine i kapaciteta briket prese. Interesantno je zamjetiti da je i pored vee investicije
za isplativost potreban krai vremenski period zbog veeg kapaciteta proizvodnje.
c) Primjeri trokova i potencijalne zarade za razliite kapacitete proizvodnje od
repromaterijala koji treba usitnjavati i suiti
Uzimajui u obzir ukupan utroak el.energije koja predstavlja instalisane kapacitete i
utroke el.energije u suarama i uvrtavanjem ovih podataka u tabelu sa ostalim utrocima
dobijemo sljedeu kalkulaciju:
Tabela P 12.1.7 - Kalkulacija trokova elektrine energije.
Kapacitet
maine
po satu
Instalisana
snaga za
mainu
(kWh)
Instalisana
snaga za
ostale
ureaje
(kWh)
Ukupna
instalisana
snaga
(kWh)
Maksimalna
potronja
do 80% od
instalisane
snage
Cijena
kWh
Ukupno po
satu
Broj
radnih
sati u 12
mjeseci
Ukupan
troak
el.energije
za 12
mjeseci
225 kg 68,5 3 71,5 57,2 0,13 7,44 2.112 15.705
500 kg 72 3 75 60 0,13 7,80 2.112 16.474
800 kg 80 3 83 66,4 0,13 8,63 2.112 18.231
1200 kg 87 3 90 72 0,13 9,36 2.112 19.768
1400 kg 87 3 90 72 0,13 9,36 2.112 19.768
2200 kg 105 3 108 86,4 0,13 11,23 2.112 23.722
* Podaci preraunati na osnovu potronje energije propisane uputstvima proizvoaa i cijene energije na tritu.
Uzimajui u obzir da je koliina potrebne piljevine, ukoliko je ona u vlanom stanju, a
prema podacima iz tabela P 10.1.2 u Prilogu 10.1 vea, uvrtavanjem ovih pokazatelja
dobijemo sljedeu kalkulaciju:
64
Tabela P 12.1.8 - Kalkulacija trokova kupovine i prevoza repromaterijala.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Ukupno
za 12
mjeseci
(T)
Potrebna
koliina
piljevine
(m
3
)
Cijena
piljevine
po m
3
Ukupno za
piljevinu
Broj
kamiona
za
prijevoz
Cijena
prijevoza po
kamionu
Ukupno za
prijevoz
Ukupni
trokovi za
repromaterijal
225 475 2.851 2,5 7.128 143 75 10.691 17.819
500 1.056 6.336 2,5 15.840 317 75 23.760 39.600
800 1.690 10.138 2,5 25.345 507 75 38.018 63.363
1200 2.534 15.206 2,5 38.015 760 75 57.023 95.038
1400 2.957 17.741 2,5 44.353 887 75 66.529 110.881
2200 4.646 27.878 2,5 69.695 1394 75 104.543 174.238
* Podaci preraunati na osnovu potrebnih koliina piljevine za odreeni kapacitete i cijena prevoza na tritu.
Tabela P 12.1.9 - Kalkulacija trokova i dobiti koliko se kupuje 100% repromaterijala.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvo
dnja za
12
mjeseci
(T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
4
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
briketa
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
225 475 15.705 17.819 17.200 50.724 2.536 53.260 60 28.500 -24.760
500 1.056 16.474 39.600 17.200 73.274 3.664 76.937 60 63.360 -13.577
800 1.690 18.231 63.363 17.200 98.793 4.940 103.733 60 101.400 -2.333
1200 2.534 19.768 95.038 17.200 132.006 6.600 138.606 60 152.040 13.434
1400 2.957 19.768 110.881 17.200 147.850 7.392 155.242 60 177.420 22.178
2200 4.646 23.722 174.238 17.200 215.159 10.758 225.917 60 278.760 52.843
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene briketa u
veleprodaji.
Tabela P 12.1.10 - Kalkulacija trokova i dobiti koliko se kupuje 50% repromaterijala.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvo
dnja za
12
mjeseci
(T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
4
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
briketa
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
225 475 15.705 8.909 17.200 41.814 2.091 43.905 60 28.500 -15.405
500 1.056 16.474 19.800 17.200 53.474 2.674 56.147 60 63.360 7.213
800 1.690 18.231 31.681 17.200 67.112 3.356 70.468 60 101.400 30.932
1200 2.534 19.768 47.519 17.200 84.487 4.224 88.711 60 152.040 63.329
1400 2.957 19.768 55.441 17.200 92.409 4.620 97.029 60 177.420 80.391
2200 4.646 23.722 87.119 17.200 128.041 6.402 134.443 60 278.760 144.317
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene briketa u
veleprodaji
Tabela P 12.1.11 - Kalkulacija trokova i dobiti koliko proizvoa posjeduje repromaterijal.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvo
dnja za
12
mjeseci
(T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
4
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
briketa
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
225 475 15.705 0 17.200 32.905 1.645 34.550 60 28.500 -6.050
500 1.056 16.474 0 17.200 33.674 1.684 35.357 60 63.360 28.003
800 1.690 18.231 0 17.200 35.431 1.772 37.202 60 101.400 64.198
1200 2.534 19.768 0 17.200 36.968 1.848 38.817 60 152.040 113.223
1400 2.957 19.768 0 17.200 36.968 1.848 38.817 60 177.420 138.603
2200 4.646 23.722 0 17.200 40.922 2.046 42.968 60 278.760 235.792
*Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene briketa u
veleprodaji.
d) Kalkulacija isplativosti investicije u zavisnosti od kapaciteta i dobiti
65
Da bismo pokazali isplativost investicije potrebno je bilo izraunati vrijednosti
investicije i uporediti ih sa planiranom dobiti u razliitim varijantama. U narednoj tabeli
predstavit emo isplativost investicija, uzimajui u obzir prosjene cijene opreme za
proizvodnju briketa.
Tabela P 12.1.12 - Pregled isplativosti investicije u zavisnosti od naina nabavke sirovine.
Vrijeme isplativosti (godina)
Kapacitet
maine po
satu (kg)
Prosjena
briket
prese
Prosjena
cijena
ostala
oprema
Ukupni
nivo
investicije
Ukoliko se
kupuje sva
sirovina
Ukoliko se
kupuje
50%
sirovine
U koliko se
ne kupuje
sirovina
225 50.168 207.525 257.693 neisplatno neisplatno neisplatno
500 70.396 210.559 280.955 neisplatno 15,5 4,8
800 96.128 214.419 310.548 neisplatno 4,4 2,4
1200 117.990 217.699 335.689 11,4 2,4 1,5
1400 124.360 218.654 343.014 7,3 2,1 1,2
2200 139.300 220.895 360.195 3,3 1,2 0,8
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene opreme za
birketiranje.
Iz gornje tabele moe se zakljuiti da isplativost investicije prvenstveno zavisi od
izvora sirovine i kapaciteta briket prese. Interesantno je zamjetiti da je i pored vee investicije
za isplativost potreban krai vremenski period zbog veeg kapaciteta proizvodnje.
B- PROIZVODNJA PELETA
G. Primjeri trokova i potencijalne zarade za razliite kapacitete proizvodnje od
suhog repromaterijala
U donjim tabelama navest emo neke kalkulacije na osnovu kojih se mogu vidjeti
efekti proizvodnje sa ukalkulisanim trokovima.
Tabela P 12.2.1 - Kalkulacija trokova elektrine energije.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Instalisana
snaga za
mainu
(kWh)
Instalisana
snaga za
ostale
ureaje
(kWh)
Ukupna
instalisana
snaga
(kWh)
Maksimalna
potronja
do 80% od
instalisane
snage
Cijena
kWh
Ukupno
po satu
Broj
radnih
sati u
12
mjeseci
Ukupan
troak
el.energije
za 12
mjeseci
100 13 3 16,00 12,80 0,13 1,66 2.112 3.514
300 28 3 31,00 24,80 0,13 3,22 2.112 6.809
500 75 3 78,00 62,40 0,13 8,11 2.112 17.133
1000 110 3 113,00 90,40 0,13 11,75 2.112 24.820
1500 132 3 135,00 108,00 0,13 14,04 2.112 29.652
2000 200 3 203,00 162,40 0,13 21,11 2.112 44.589
2500 250 3 253,00 202,40 0,13 26,31 2.112 55.571
3000 400 3 403,00 322,40 0,13 41,91 2.112 88.518
* Podaci preraunati na osnovu potronje energije propisane uputstvima proizvoaa i cijene energije na tritu.
66
Zbog potrebe za suenjem peleta, nakon procesa proizvodnje potrebno je obezbjediti
odreeni energent za suaru. U specijalnim suarama za ovu namjenu koriste se iskljuivo
lako gorivi energenti (plin, lo ulje) ili el.energija zbog specifinosti procesa suenja
uduvavanjem toplog zraka. U narednoj tabeli predstavili smo trokove ove energije ukoliko
se koristi zemni plin.
Tabela P 12.2.2 - Kalkulacija trokova energenta za suaru gotovih proizvoda (plin).
Kapacitet maine
po satu (kg)
Potronja plina
po satu (kg)
Prosjena cijena plina
po kg
Broj radnih sati
u 12 mjeseci
Ukupan troak
energenta za 12
mjeseci
100 15 0,6 2.112 19.008
300 19 0,6 2.112 24.077
500 22 0,6 2.112 27.878
1000 25 0,6 2.112 31.680
1500 38 0,6 2.112 48.154
2000 40 0,6 2.112 50.688
2500 52 0,6 2.112 65.894
3000 63 0,6 2.112 79.834
* Podaci uzeti iz tehnikih karateristika proizvoaa opreme te prosjene cijene plina na tritu.
Uzimajui u obzir gornje kalkulacije, te varijante u kojima e proizvoa kupovati
cjelokupan potrebni repromaterijal, kupovati dio repromaterijala ili obezbjeivati dovoljnu
koliinu vlastitog repromaterijala dobit emo slijedee kalkulacije isplativosti ovakve
proizvodnje
Uzimajui u obzir koliine potrebne piljevine, ukoliko je ona u suhom stanju, a prema
podacima iz tabela P 10.2.1 u Prilogu 10.2, uvrtavanjem ovih pokazatelja dobijemo slijedeu
kalkulaciju:
Tabela P 12.2.3 - Kalkulacija trokova kupovine i prijevoza repromaterijala.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Ukupno
za 12
mjeseci
(T)
Potrebna
koliina
piljevine
(m
3
)
Cijena
piljevine
po m
3
Ukupno za
piljevinu
Broj kamiona
za prijevoz
Cijena
prijevoza
po
kamionu
Ukupno za
prijevoz
Ukupni
trokovi za
repromaterijal
100 211 1.056 2,5 2.640 53 75 3.960 6.600
300 634 3.168 2,5 7.920 158 75 11.880 19.800
500 1.056 5.280 2,5 13.200 264 75 19.800 33.000
1000 2.112 10.560 2,5 26.400 528 75 39.600 66.000
1500 3.168 15.840 2,5 39.600 792 75 59.400 99.000
2000 4.224 21.120 2,5 52.800 1.056 75 79.200 132.000
2500 5.280 26.400 2,5 66.000 1.320 75 99.000 165.000
3000 6.336 31.680 2,5 79.200 1.584 75 118.800 198.000
* Podaci preraunati na osnovu potrebnih koliina piljevine za odreeni kapacitete i cijena prevoza na tritu.
67
Tabela P 12.2.4 - Kalkulacija trokova i dobiti ukoliko se kupuje sav repromaterijal.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvodnja
za 12
mjeseci (T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
4
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
peleta
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
100 211 22.522 6.600 17.200 46.322 2.316 48.638 90 19.008 -29.630
300 634 30.886 19.800 17.200 67.886 3.394 71.280 90 57.024 -14.256
500 1.056 45.011 33.000 17.200 95.211 4.761 99.971 90 95.040 -4.931
1000 2.112 56.500 66.000 17.200 139.700 6.985 146.685 90 190.080 43.395
1500 3.168 77.806 99.000 17.200 194.006 9.700 203.706 90 285.120 81.414
2000 4.224 95.277 132.000 17.200 244.477 12.224 256.700 90 380.160 123.460
2500 5.280 121.465 165.000 17.200 303.665 15.183 318.849 90 475.200 156.351
3000 6.336 168.352 198.000 17.200 383.552 19.178 402.729 90 570.240 167.511
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene peleta u
veleprodaji.
Tabela P 12.2.5 - Kalkulacija trokova i dobiti ukoliko se kupuje polovina potrebnog repromaterijala.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvodnja
za 12
mjeseci (T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
4
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
peleta
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
100 211 22.522 3.300 17.200 43.022 2.151 45.173 90 19.008 -26.165
300 634 30.886 9.900 17.200 57.986 2.899 60.885 90 57.024 -3.861
500 1.056 45.011 16.500 17.200 78.711 3.936 82.646 90 95.040 12.394
1000 2.112 56.500 33.000 17.200 106.700 5.335 112.035 90 190.080 78.045
1500 3.168 77.806 49.500 17.200 144.506 7.225 151.731 90 285.120 133.389
2000 4.224 95.277 66.000 17.200 178.477 8.924 187.400 90 380.160 192.760
2500 5.280 121.465 82.500 17.200 221.165 11.058 232.224 90 475.200 242.976
3000 6.336 168.352 99.000 17.200 284.552 14.228 298.779 90 570.240 271.461
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene peleta u
veleprodaji.
Tabela P 12.2.6 - Kalkulacija trokova i dobiti u koliko proizvoa posjeduje vlastiti repromaterijal.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvodnja
za 12
mjeseci (T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
4
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
peleta
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
100 211 22.522 0 17.200 39.722 1.986 41.708 90 19.008 -22.700
300 634 30.886 0 17.200 48.086 2.404 50.490 90 57.024 6.534
500 1.056 45.011 0 17.200 62.211 3.111 65.321 90 95.040 29.719
1000 2.112 56.500 0 17.200 73.700 3.685 77.385 90 190.080 112.695
1500 3.168 77.806 0 17.200 95.006 4.750 99.756 90 285.120 185.364
2000 4.224 95.277 0 17.200 112.477 5.624 118.100 90 380.160 262.060
2500 5.280 121.465 0 17.200 138.665 6.933 145.599 90 475.200 329.601
3000 6.336 168.352 0 17.200 185.552 9.278 194.829 90 570.240 375.411
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene peleta u
veleprodaji.
U svim gornjim kalkulacijema uzeta je pretpostavka da je sav reprometarijal
zadovoljavajue granulacije i nivoa vlanosti.
68
H. Kalkulacija isplativosti investicije u zavisnosti od kapaciteta i dobiti
Da bismo pokazali isplativost investicije bilo je potrebno izraunati vrijednosti
investicije i uporediti ih sa planiranom dobiti u razliitim varijantama. U narednoj tabeli
predstavit emo isplativost investicija, uzimajui u obzir prosjene cijene opreme za
proizvodnju peleta.
P 12.2.7 - Pregled isplativosti investicije u zavisnosti od naina nabavke sirovine.
Vrijeme isplativosti (godina) Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Prosjena
cijena
pelet
prese
Prosjena
cijena
ostala
oprema
Ukupna
cijena
investicije
Ukoliko se
kupuje sva
sirovina
Ukoliko se
kupuje 50%
sirovine
Ukoliko se
ne kupuje
sirovina
100 56.000 78.400 134.400 neisplatno neisplatno neisplatno
300 58.000 88.700 146.700 neisplatno neisplatno 10,1
500 60.000 99.000 159.000 neisplatno 5,9 2,6
1000 100.000 115.000 215.000 2,4 1,4 0,9
1500 140.000 141.000 281.000 1,7 1,0 0,8
2000 170.000 165.500 335.500 1,3 0,9 0,6
2500 200.000 200.000 400.000 1,3 0,8 0,6
3000 230.000 234.500 464.500 0,9 0,6 0,5
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene opreme za opreme.
Iz gornje tabele moe se zakljuiti da isplativost investicije prvenstveno zavisi od
izvora sirovine i kapaciteta pelet prese. Interesantno je zamjetiti da je, i pored vee
investicije, za isplativost potreban krai vremenski period zbog veeg kapaciteta proizvodnje.
I. Primjeri trokova i potencijalne zarade za razliite kapacitete proizvodnje od
repromaterijala koji treba usitnjavati i suiti
Uzimajui u obzir podatke o ukupnom utroku el.energije koja predstavlja instalisane
kapacitete i utroke el.energije u suarama za piljevinu i uvrtavanjem ovih podataka u tabelu
sa ostalim utrocima dobijemo slijedeu kalkulaciju:
Tabela P 12.2.8 - Kalkulacija trokova elektrine energije.
Kapacitet
maine po
satu (kg)
Instalisana
snaga za
kompletnu
opremu
(kWh)
Instalisana
snaga za
ostale
ureaje
(kWh)
Ukupna
instalisana
snaga
(kWh)
Maksimalna
potronja do
80% od
instalisane
snage
Cijena
kWh
Ukupno po
satu
Broj
radnih
sati u 12
mjeseci
Ukupan
troak
el.energije za
12 mjeseci
100 63 3 66,00 52,80 0,13 6,86 2.112 14.497
300 78 3 81,00 64,80 0,13 8,42 2.112 17.791
500 125 3 128,00 102,40 0,13 13,31 2.112 28.115
1000 160 3 163,00 130,40 0,13 16,95 2.112 35.803
1500 192 3 195,00 156,00 0,13 20,28 2.112 42.831
2000 280 3 283,00 226,40 0,13 29,43 2.112 62.160
2500 350 3 353,00 282,40 0,13 36,71 2.112 77.536
3000 520 3 523,00 418,40 0,13 54,39 2.112 114.876
* Podaci preraunati na osnovu potronje energije propisane uputstvima proizvoaa i cijene energije na tritu.
Zbog potrebe za suenjem peleta, nakon procesa proizvodnje potrebno je obezbjediti odreeni
energent za suaru. U specijalnim suarama za ovu namjenu koriste se iskljuivo lako gorivi
energenti (plin, lo ulje) ili el.energija zbog specifinosti procesa suenja uduvavanjem
69
toplog zraka. U narednoj tabeli predstavili smo trokove ove energije ukoliko se koristi zemni
plin.
Tabela P 12.2.9 - Kalkulacija trokova energenta za suaru gotovih proizvoda (plin).
Kapacitet maine
po satu (kg)
Potronja plina
po satu (kg)
Prosjena cijena plina
po kg
Broj radnih sati
u 12 mjeseci
Ukupan troak
energenta za 12
mjeseci
100 15 0,6 2.112 19.008
300 19 0,6 2.112 24.077
500 22 0,6 2.112 27.878
1000 25 0,6 2.112 31.680
1500 38 0,6 2.112 48.154
2000 40 0,6 2.112 50.688
2500 52 0,6 2.112 65.894
3000 63 0,6 2.112 79.834
* Podaci uzeti iz tehnikih karateristika proizvoaa opreme.
Uzimajui u obzir da je koliina potrebne piljevine, ukoliko je ona u vlanom stanju, a
prema podacima iz tabela P 10.2.2 iz Priloga 10.2 vea, uvrtavanjem ovih pokazatelja
dobijemo slijedeu kalkulaciju:
Tabela P 12.2.10 - Kalkulacija trokova kupovine i prijevoza repromaterijala.
Kapacitet
maine po
satu (kg)
Ukupno
za 12
mjeseci
(T)
Potrebna
koliina
piljevine
(m
3
)
Cijena
piljevine
po m
3
Ukupno za
piljevinu
Broj
kamiona
za
prijevoz
Cijena
prijevoza
po kamionu
Ukupno za
prijevoz
Ukupni
trokovi za
repromaterijal
100 211 1.584 2,5 3.960 79 75 5.940 9.900
300 634 4.752 2,5 11.880 238 75 17.820 29.700
500 1.056 7.920 2,5 19.800 396 75 29.700 49.500
1000 2.112 15.840 2,5 39.600 792 75 59.400 99.000
1500 3.168 23.760 2,5 59.400 1.188 75 89.100 148.500
2000 4.224 31.680 2,5 79.200 1.584 75 118.800 198.000
2500 5.280 39.600 2,5 99.000 1.980 75 148.500 247.500
3000 6.336 47.520 2,5 118.800 2.376 75 178.200 297.000
* Podaci preraunati na osnovu potrebnih koliina piljevine za odreeni kapacitete i cijena prevoza na tritu.
Tabela P 12.2.11 - Kalkulacija trokova i dobiti u koliko se kupuje 100% repromaterijala.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvodnja
za 12
mjeseci (T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
6
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
peleta
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
100 211 22.522 9.900 34.400 66.822 3.341 70.163 90 19.008 -51.155
300 634 30.886 29.700 34.400 94.986 4.749 99.735 90 57.024 -42.711
500 1.056 45.011 49.500 34.400 128.911 6.446 135.356 90 95.040 -40.316
1000 2.112 56.500 99.000 34.400 189.900 9.495 199.395 90 190.080 -9.315
1500 3.168 77.806 148.500 34.400 260.706 13.035 273.741 90 285.120 11.379
2000 4.224 95.277 198.000 34.400 327.677 16.384 344.060 90 380.160 36.100
2500 5.280 121.465 247.500 34.400 403.365 20.168 423.534 90 475.200 51.666
3000 6.336 168.352 297.000 34.400 499.752 24.988 524.739 90 570.240 45.501
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene briketa u
veleprodaji.
70
Tabela P 12.2.12 - Kalkulacija trokova i dobiti ukoliko se kupuje 50% repromaterijala.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvodnja
za 12
mjeseci (T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
6
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
peleta
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
100 211 22.522 4.950 34.400 61.872 3.094 64.966 90 19.008 -45.958
300 634 30.886 14.850 34.400 80.136 4.007 84.143 90 57.024 -27.119
500 1.056 45.011 24.750 34.400 104.161 5.208 109.369 90 95.040 -14.329
1000 2.112 56.500 49.500 34.400 140.400 7.020 147.420 90 190.080 42.660
1500 3.168 77.806 74.250 34.400 186.456 9.323 195.779 90 285.120 89.341
2000 4.224 95.277 99.000 34.400 228.677 11.434 240.110 90 380.160 140.050
2500 5.280 121.465 123.750 34.400 279.615 13.981 293.596 90 475.200 181.604
3000 6.336 168.352 148.500 34.400 351.252 17.563 368.814 90 570.240 201.426
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene briketa u
veleprodaji.
Tabela P 12.2.13 - Kalkulacija trokova i dobiti ukoliko proizvoa posjeduje vlastiti repromaterijal.
Kapacitet
maine
po satu
(kg)
Proizvodnja
za 12
mjeseci (T)
Trokovi
energije
Trokovi
sirovine
Trokovi
6
radnika
za 12
mjeseci
Ukupni
trokovi
za 12
mjeseci
Ostali
trokovi
(do 5%
ukupnih
trokova)
Ukupno
svi
trokovi
Cijena
peleta
na
tritu
Ukupan
prihod
Dobit
100 211 22.522 0 34.400 56.922 2.846 59.768 90 19.008 -40.760
300 634 30.886 0 34.400 65.286 3.264 68.550 90 57.024 -11.526
500 1.056 45.011 0 34.400 79.411 3.971 83.381 90 95.040 11.659
1000 2.112 56.500 0 34.400 90.900 4.545 95.445 90 190.080 94.635
1500 3.168 77.806 0 34.400 112.206 5.610 117.816 90 285.120 167.304
2000 4.224 95.277 0 34.400 129.677 6.484 136.160 90 380.160 244.000
2500 5.280 121.465 0 34.400 155.865 7.793 163.659 90 475.200 311.541
3000 6.336 168.352 0 34.400 202.752 10.138 212.889 90 570.240 357.351
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene briketa u
veleprodaji
J. Kalkulacija isplativosti investicije u zavisnosti od kapaciteta i dobiti
Da bismo pokazali isplativost investicije, potrebno je bilo izraunati vrijednosti
investicije i uporediti ih sa planiranom dobiti u razliitim varijantama. U narednoj tabeli
emo predstaviti isplativost investicija uzimajui u obzir prosjene cijene opreme za
proizvodnju briketa.
71
Tabela P 12.2.14 - Pregled isplativosti investicije u zavisnosti od naina nabavke sirovine.
Vrijeme isplativosti (godina)
Kapacitet
maine po
satu (kg)
Prosjena
cijena
pelet
prese
Prosjena
cijena ostala
oprema
Ukupna
cijena
investicije
Ukoliko se
kupuje sva
sirovina
Ukoliko se
kupuje 50%
sirovine
Ukoliko se
ne kupuje
sirovina
100 56.000 178.400 234.400 neisplatno neisplatno neisplatno
300 58.000 208.700 266.700 neisplatno neisplatno neisplatno
500 60.000 249.000 309.000 neisplatno neisplatno 14,1
1000 100.000 315.000 415.000 neisplatno 4,9 2,2
1500 140.000 341.000 481.000 26,9 2,8 1,5
2000 170.000 415.500 585.500 9,8 2,2 1,2
2500 200.000 500.000 700.000 8,5 2,0 1,2
3000 230.000 584.500 814.500 12,7 2,2 1,2
* Podaci dobijeni matematikom metodom prorauna iz predhodnih tabela te na osnovu prosjene cijene opreme za
birketiranje
Iz gornje tabele moe se zakljuiti da isplativost investicije prvenstveno zavisi od
izvora sirovine i kapaciteta briket prese. Interesantno je zamjetiti da je i pored vee investicije
za isplativost potreban krai vremenski period zbog veeg kapaciteta proizvodnje.
C- PROIZVODNJA TOPLOTNE ENERGIJE
c) Kalkulacija isplativosti investicije u zavisnosti od kapaciteta i vrijednosti
proizvoda
U donjim tabelama prikazat emo nekoliko varijanti isplativosti ovakve investicije:
Tabela P 12.3.1 - Varijanta isplativosti investicije ako se kupuje 100% sirovina.
Tip postrojenja Investicija
Trokovi
sirovine
Trokovi 6
radnika
Ukupni
trokovi
Vrijednost
proizvoda
Vrijeme
isplativosti
(godina)
Postrojenje od 4 MW
304.218 176.234 27.610 508.062 517.440 neisplativo
Postrojenje od 2 MW
212.186 116.060 27.610 355.856 323.400 neisplativo
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom prema tehnolokim pokazateljima postrojenja.
Tabela P 12.3.2 - Varijanta isplativosti investicije ako se kupuje 50% sirovina.
Tip postrojenja Investicija
Trokovi
sirovine
Trokovi 6
radnika
Ukupni
trokovi
Vrijednost
proizvoda
Vrijeme
isplativosti
(godina)
Postrojenje od 4 MW
304.218 122.629 27.610 454.457 517.440 4,8
Postrojenje od 2 MW
212.186 82.636 27.610 322.432 323.400 neisplativo
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom prema tehnolokim pokazateljima postrojenja.
72
Tabela P 12.3.3 - Varijanta isplativosti investicije ako se koristi vlastita sirovina.
Tip postrojenja Investicija
Trokovi
sirovine
Trokovi 6
radnika
Ukupni
trokovi
Vrijednost
proizvoda
Vrijeme
isplativosti
(godina)
Postrojenje od 4 MW
304.218 69.024 27.610 400.852 517.440 2,6
Postrojenje od 2 MW
212.186 49.211 27.610 289.007 323.400 6,2
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom prema tehnolokim pokazateljima postrojenja.
Iz gore predstavljenih tabela moe se zakljuiti da je ovakvo postrojenje isplativo
jedino u varijanti ako se posjeduje vlastita sirovina u dovoljnim koliinama.
D- PROIZVODNJA TOPLOTNE I ELEKTRINE ENERGIJE (KOGENERACIJA)
c) Kalkulacija isplativosti investicije u zavisnosti od kapaciteta i vrijednosti
proizvoda
U donjim tabelama e mo prikazati nekoliko varijnti isplativosti ovakve investicije:
Tabela P 12.4.1 - Varijanta isplativosti investicije ako se kupuje 100% sirovina.
Tip postrojenja Investicija
Trokovi
sirovine
Trokovi 6
radnika
Ukupni
trokovi
Vrijednost
proizvoda
Vrijeme
isplativosti
(godina)
Postrojenje od 4 MW
940.000 178.000 34.972 1.152.972 523.460 neisplativo
Postrojenje od 2 MW
760.000 117.220 34.972 912.192 331.160 neisplativo
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom prema tehnolokim pokazateljima postrojenja.
Tabela P 12.4.2 - Varijanta isplativosti investicije ako se kupuje 50% sirovine.
Tip postrojenja Investicija
Trokovi
sirovine
Trokovi 6
radnika
Ukupni
trokovi
Vrijednost
proizvoda
Vrijeme
isplativosti
(godina)
Postrojenje od 4 MW
940.000 123.855 34.972 1.098.827 517.440 neisplativo
Postrojenje od 2 MW
760.000 82.765 34.972 877.737 323.400 neisplativo
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom prema tehnolokim pokazateljima postrojenja.
Tabela P 12.4.3 - Varijanta isplativosti investicije ako se koristi vlastita sirovina.
Tip postrojenja Investicija
Trokovi
sirovine
Trokovi 6
radnika
Ukupni
trokovi
Vrijednost
proizvoda
Vrijeme
isplativosti
(godina)
Postrojenje od 4 MW
940.000 69.714 34.972 1.044.686 517.440 neisplativo
Postrojenje od 2 MW
760.000 49.703 34.972 844.675 323.400 neisplativo
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom prema tehnolokim pokazateljima postrojenja.
Iz gornjih tabela vrlo lako je zakljuiti da je instalacija ovog postrojenja sa namjerom
da se njegov proizvod iskljuivo prodaje tritu apsolutno neisplativa
Naa preporuka kod ovakvih postrojenja je da se ona trebaju iskoristiti u firmama koje
imaju dovoljnu koliinu drvnog ostatka, a za proizvodni proces potrebna im je toplinska
energija ili para i velike koliine el.energije. Instalacija jednog ovakvog postrojenja u takvim
firmama u mogunosti je da u potpunosti eliminie troak el.energije koju je do sada firma
73
plaala elektrodistribuciji i na taj nain uveliko smanji trokove proizvodnje, a samim tim i
cijenu proizvoda te firme to joj automatski daje bolji status na tritu.
Kalkulacija isplativosti i opravdanosti investicije moe se iskljuivo raditi od sluaja
do sluaja i samo tada moe pokazati eljene efekte.
E-PROIZVODNJA ETERINIH ULJA
c) Kalkulacija isplativosti investicije u zavisnosti od kapaciteta i vrijednosti
proizvoda
U donjim tabelama prikazat emo nekoliko varijanti isplativosti ovakve investicije:
Tabela P 12.5.1 - Varijanta isplativosti investicije ako se kupuje 100% sirovina.
Tip postrojenja Investicija
Trokovi
sirovine
Trokovi 8
radnika
Ukupni
trokovi
Vrijednost
proizvoda
Vrijeme
isplativosti
(godina)
Postrojenje od 4x2,5m3
415.000 53.798 33.131 501.929 644.000 2,9
Postrojenje od 2x2,5m3
308.000 25.690 33.131 366.821 276.000 neisplativo
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom prema tehnolokim pokazateljima postrojenja.
Tabela P 12.5.2 - Varijanta isplativosti investicije ako se kupuje 50% sirovine.
Tip postrojenja Investicija
Trokovi
sirovine
Trokovi 8
radnika
Ukupni
trokovi
Vrijednost
proizvoda
Vrijeme
isplativosti
(godina)
Postrojenje od 4x2,5m3
415.000 32.570 33.131 480.701 644.000 2,5
Postrojenje od 2x2,5m3
308.000 17.167 33.131 358.298 276.000 neisplativo
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom prema tehnolokim pokazateljima postrojenja.
Tabela P 12.5.3 - Varijanta isplativosti investicije ako se koristi vlastita sirovina.
Tip postrojenja Investicija
Trokovi
sirovine
Trokovi 8
radnika
Ukupni
trokovi
Vrijednost
proizvoda
Vrijeme
isplativosti
(godina)
Postrojenje od 4x2,5m3
415.000 11.343 33.131 459.474 644.000 2,2
Postrojenje od 2x2,5m3
308.000 8.644 33.131 349.775 276.000 neisplativo
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom prema tehnolokim pokazateljima postrojenja.
Na osnovu gornjih pokazatelja moemo zakljuiti da se proizvodnja eterinih ulja
isplati samo u varijantama upotrebe veih postrojenja zbog njihovog veeg kapaciteta
F-UPOREDNI POKAZATELJI PROIZVODNJE BRIKETA I PELETA
U ovom poglavlju detaljno emo pokazati i usporediti procese proizvodnje briketa i
peleta kako bi smo komparirali isplativost proizvodnje ovih vrsta bio-obnovljivih goriva u
regionu.
Kao pretpostavku za dalje kalkulacije uzet emo da je sav drvni ostatak potrebno
usitnjavati i suiti prije procesa proizvodnje, poto je na osnovu ispitivanja na terenu
ustanovljeno da je za vie od 80% ukupnog drvnog ostatka u regionu potrebno primjeniti ove
tehnologije.
74
Za uporedne pokazatelje uzeli smo postrojenje istog kapaciteta od 1.000 kg/h jer su
prethodne kalkulacije pokazale da je ovaj kapacitet zadovoljavajui za ostvarenje prihoda.
a) Kalkulacija koja podrazumijeva da proizvoa ima svoju vlastitu sirovinu
Tabela P 12.6.1 - Uporedna tabela kotanja opreme za briketiranje i peletiranje.
Vrsta oprema Proizvodnja briketa Proizvodnja peleta
Presa 122.000 120.000
Mlin za usitnjavanje 25.000 27.000
Suara za piljevinu 150.000 150.000
Suara za gotovi proizvod 0 150.000
Ostala oprema 17.000 17.000
UKUPNO 314.000 464.000
* Podaci dobijeni na osnovu prerauna prosjenih cijana razliitih proizvoaa
Tabela P 12.6.2 - Uporedni pokazatelji utroka energije za briketiranje i peletiranje po satu.
Vrsta oprema Proizvodnja briketa Cijena Ukupno Proizvodnja peleta Cijena Ukupno
El. Energija (kWh) 87 0,13 11,31 160 0,13 20,80
Plin (kg) 0 0,60 0,00 25 0,60 15,00
UKUPNO 11,31 35,80
* Podaci dobijeni na osnovu stvarnih utroaka energenata prema tehnlokim pokazateljima opreme i cijenama energenata na
tritu.
Tabela P 12.6.3 - Uporedni pokazatelji potrebnog broja uposlenih.
Vrsta proizvodnje Broj uposlenih Godinji troak Broj radnih sati Troak po satu
Proizvodnja briketa 4 17.200 2112 8,14
Proizvodnja peleta 6 34.400 2112 16,29
* Podaci dobijeni na osnovu potrebnog broja radnika i njihove strune spreme za ovu vrstu tehnologije kao i prosjenih plata
prema zakonu o radu
Tabela P 12.6.4 - Uporedni pokazetelji potrebne koliine DRVNOG ostatka.
Vrsta proizvodnje
Koliina DRVNOG ostatka za godinji kapacitet
(m
3
)
Proizvodnja briketa 10.560
Proizvodnja peleta 10.560
* Podaci dobijeni na osnovu preraunatih potreba za drvnim ostatkom prema tehnikim uputstvima proizvoaa
Tabela P 12.6.5 - Uporedni pokazatelji svih trokova.
Vrsta troka po satu Proizvodnja briketa Proizvodnja peleta
Energija 11,31 35,80
Radna snaga 8,14 16,29
UKUPNO 19,45 52,09
* Podaci dobijeni zbrajanjem gornjih tabela
Iz gore navedenog lako se moe zakljuiti da je troak u proizvodnji briketa viestruko manji
od troka u proizvodnji peleta. Da bismo pokazali kako e to uticati na konanu cijenu, profit
75
i isplativost, u donjoj tabeli predstavili smo sve pokazatelje kapacitivnih mogunosti opreme
kao i cijenu gotovih proizvoda.
Tabela P 12.6.6 - Proizvodni kapaciteti opreme sa cijenama proizvoda i ukupnim prihodom.
Vrsta proizvodnje
Godinji kapacitet
proizvodnje (T)
Cijena Ukupan prihod
Proizvodnja briketa 2.112 60 126.720
Proizvodnja peleta 2.112 90 190.080
* Podaci dobijeni na osnovu tehnikih karatkeristika opreme i cijene proizvoda na tritu.
Tabela P 12.6.7 - Ukupni godinji trokovi.
Vrsta proizvodnje Broj radnih sati
Ukupan troak
po satu
Ukupan godinji
troak
Proizvodnja briketa 2.112 19,45 41.078
Proizvodnja peleta 2.112 52,09 110.014
* Podaci dobijeni na osnovu gornjih tabela o trokovima
Tabela P 12.6.8 - Uporedni pokazatelji ostvarene dobiti.
Vrsta proizvodnje Ukupan prihod Ukupan troak Dobit
Proizvodnja briketa 126.720 41.078 85.642
Proizvodnja peleta 190.080 110.014 80.066
* Podaci dobijeni na osnovu prerauna iz gornjih tabela
b) Kalkulacija koja podrazumjeva da proizvoa kupuje 50% sirovine
U ovom poglavlju tretirat emo varijantu, ako proizvoa kupuje polovinu potrebne sirovine.
Ostale trokove podrazumjevat emo kao u predhodnom poglavlju.
Tabela P 12.6.9 - Uporedni pokazatelji potrebne koliine drvnog ostatka.
Vrsta proizvodnje
Koliina
DRVNOG
ostatka
koji se
kupuje
(m
3
)
Cijena Ukupno
Broj
potrebnih
kamiona
Cijena
po
kamionu
Ukupno
Ukupni
troak
Broj
radnih
sati
Troak
po satu
Proizvodnja briketa 5.280 2,5 13.200,0 264 75 19.800 33.000,0 2112 15,63
Proizvodnja peleta 5.280 2,5 13.200,0 264 75 19.800 33.000,0 2112 15,63
* Podaci dobijeni na osnovu preraunatih potreba za drvnim ostatkom prema tehnikim uputstvima proizvoaa opreme te
cijenama na tritu
Tabela P 12.6.10 - Uporedni pokazatelji svih trokova.
Vrsta troka po satu Proizvodnja briketa Proizvodnja peleta
Energija 11,31 35,80
Radna snaga 8,14 16,29
Repromaterijal 15,63 15,63
UKUPNO 35,08 67,72
* Podaci dobijeni zbrajanjem gornjih tabela
77
Tabela P 12.6.15 - Uporedni pokazatelji svih trokova.
Vrsta troka po satu Proizvodnja briketa Proizvodnja peleta
Energija 11,31 35,80
Radna snaga 8,14 16,29
Repromaterijal 31,25 31,25
UKUPNO 50,70 83,34
* Podaci dobijeni zbrajanjem gornjih tabela.
Iz gore navedenog lako se moe zakljuiti da je troak u proizvodnji briketa duplo manji
od troka u proizvodnji peleta. Da bismo pokazali kako e to uticati na konanu cijenu,
profit i isplativost, u donjoj tabeli predstavili smo sve pokazatelje kapacitivnih mogunosti
opreme kao i cijenu gotovih proizvoda.
Tabela P 12.6.16 - Proizvodni kapacitete opreme sa cijenama proizvoda i ukupnim prihodom.
Vrsta proizvodnje
Godinji kapacitet
proizvodnje (T)
Cijena Ukupan prihod
Proizvodnja briketa 2.112 60 126.720
Proizvodnja peleta 2.112 90 190.080
* Podaci dobijeni na osnovu tehnikih karatkeristika opreme i cijene proizvoda na tritu.
Tabela P 12.6.17 - Ukupni godinji trokovi.
Vrsta proizvodnje Broj radnih sati
Ukupan troak po
satu
Ukupan godinji
troak
Proizvodnja briketa 2.112 50,70 107.078
Proizvodnja peleta 2.112 83,34 176.014
* Podaci dobijeni na osnovu gornjih tabela o trokovima.
Tabela P 12.6.18 - Uporedni pokazatelji ostvarene dobiti.
Vrsta proizvodnje Ukupan prihod Ukupan troak Dobit
Proizvodnja briketa 126.720 107.078 19.642
Proizvodnja peleta 190.080 176.014 14.066
* Podaci dobijeni na osnovu prerauna iz gornjih tabela.
d) ZAKLJUAK O UPOREDNIM POKAZATELJIMA PROIZVODNJE
BRIKETA I PELETA
Iz gornjih tabela lako je zakljuiti da je ostvarena dobit od proizvodnje briketa i peleta
skoro indentina, iako se za proizvodnju peleta mora upotrijebiti vea koliina energije i
opreme. Jako bitno je napomenuti da se cijene gotovog proizvoda odnose na prodajne
cijene proizvoaa proizvoda, a da za kalkulativnu cijenu prema krajnjem kupcu trebamo
uraunati transportne trokove. U ranijim poglavljima objasnili smo mjesta i naine
upotrebe briketa i peleta iz ega se moe zakljuiti da se sav proizvedeni briket moe
prodati na domaem tritu gdje konana cijena u velikoj mjeri nije optereena
78
transportom, a pelet se mora izvoziti zbog nemogunosti koritenja na lokalnom tritu (ne
postoje specijalne pei za loenje) tako da e njegovu konanu cijenu u velikoj mjeri
opteretiti transportni trokovi. Ovaj zakljuak ukazuje na to da e briket zbog svoje nie
cijene na tritu lake nai kupca, a pelet e, zbog svoje vie cijene, imati problema sa
plasmanom.
Jo jedan jako bitan zakljuak koji se moe izvesti iz gornjih pokazatelja je i injenica da
su jako veliki transportni trokovi za dopremanje sirovine do mjesta proizvodnje. Ovaj
troak u mnogome utie na ostvarenu dobit u proizvodnji, a samim tim i na vrijeme
isplativosti opreme. U slijedeoj tabeli navest emo uporedne pokazatelje na osnovu kojih
e se moi izvui odreeni zakljuci.
Tabela P 12.6.19 - Uporedni pokazatelji isplativosti investicije u zavisnosti od izvora sirovine.
Proizvodnja briketa Proizvodnja peleta
Investicija 314.000 464.000
Dobit Godinje Godinje
Proizvoa posjeduje 100% sirovine 85.642 80.066
Proizvoa kupuje 50% sirovine 52.631 47.055
Proizvoa kupuje 100 sirovine 19.642 14.066
Vrijeme isplativosti Godina Godina
Proizvoa posjeduje 100% sirovine 3,7 5,8
Proizvoa kupuje 50% sirovine 6,0 9,9
Proizvoa kupuje 100 sirovine 16,0 33,0
* Podaci dobijeni matematikom kalkulacijom na osnovu podataka iz predhodnih tabela.
Iz gornje tabele je lako zakljuiti da isplativost i odrivost investicije iskljuivo zavisi od
izvora sirovine. Organizacijom mini klastera i udruenja malih, srednjih i velikih
proizvoaa drvnog otpada, u pojedinim dijelovima regiona ovaj problem e se u
mnogome ublaiti i omoguiti poveanje dobiti, to e automatski skratiti vrijeme
isplativosti investicije.
Takoer, moe se zakljuiti da je proizvodnja briketa u velikoj prednosti ispred
proizvodnje peleta, zbog manje investicije na poetku i manjih trokova proizvodnje, te
vee ostvarene dobiti.
80
81
PRILOG 12.2 Primjer organizacije klastera u Holzcluster Steiermark GmbH, Zeltweg,
Austrija
PODJELA POSLOVA/ORGANIZACIJA
Cluster Manager Project Manager Sekretarijat
- Izgradnja mree
- operativa
- budet
- saradnja sa institucijama
koje podravaju
- koordinacija sa ostalim
klasterima
- internacionalizacija
- Project management
- baza podataka
- istraivanje i razvoj
- organizacija manifestacija
- rad sa javnou
- marketing
- internet
- organizacija
- administracija
- IT
Osim toga postoji neto kao upravni odbor koji se sastoji od nekoliko predstavnika
firmi koji su lanovi klastera. Osim predstavnika firmi, u upravnom odboru nalaze se
predstavnici vlade pokrajine kao i predstavnici 3 udruenja za djelatnosti vezane za
proizvodnu i preradu drveta (gradnja, namjetaj, energija), 3 predstavnika obrazovnih i
istraivako-naunih institucija kao i 8 preduzea (od umarske industrije do stolara).
Upravni odbor je strateko-savjetodavni organ klastera.
High-tech drvne industrije in tajerskoj
ume i drvna industrija u tajerskoj su jedan on njenih najvanijih resursa sa 5.300
preduzea, 58.000 radnih mjesta i prometom od preko 4 milijarde eura. Ova industrija ima
ogroman potencijal.
Drvo se razvilo u proizvod visoke tehnologije i njegove mogunosti nisu ni izdaleka u
potpunosti iskoritene. Kao promotor inovacija Kluster drvne industrije Steiermark
podrava istraivanje i razvoj u tajerskoj. On omoguava naprednim kompanijama da se
smjeste u Zeltweg centar za inovacije u drvnoj industriji te da se poveu sa Kuom
budunosti. Ostale aktivnosti, kao to su natjeaji npr. Natjeaj-Windows/Front/Doors
Contest te bliska saradnja sa istraivakim institucijama poput univerziteta, naprednih
tehnikih fakulteta, i Holzbauforschung GmbH usmjerene su na postizanje istoga cilja.
Profitabilnost i provedba ideja koje daju preduzea predstavljaju sr ovih nastojanja.
Klaster drvne industrije Steiermark je medijator izmeu preduzea i istraivakog
sektora. Intenzivnim kontaktom sa preduzeima i stalnim posmatranjem trita analiziraju se
trini potencijali kao i podrka koja se daje primjeni i poboljanju proizvoda. Zahvaljujui
ovoj bliskoj uvezanosti politike, istraivanja i biznisa, tajerska moe oekivati da zadri
svoju vodeu ulogu u drvnom sektoru u Evropi.
Izjava misije
Klaster drvne industrije Steiermark GmbH, koji je osnovan 2001. godine, jeste MREA za
umarsku-drvnu industriju i industriju papira u tajerskoj, te efikasna dodirna taka izmeu
trgovine i industrije, nauke i politike. Glavni cilj je realizacija meunarodno konkurentne
ekonomske strukture u ovom industrijskom sektoru, s ciljem jaanja preduzea, zajedno sa
proizvodnim lancima i osiguranje vanih poslova i to prije svega u svim seoskim podrujima.
82
Zadaci i ciljevi
Pozicioniranje i jaanje tajerske kao drave sa drvnom industrijom visoke
tehnologije. Jaanje aktivnosti R&D-aktivnosti u umarstvu i drvnoj industriji,
poveanje udjela inovacija i visoke tehnologije.
Promocija meuregionalne i meunarodne saradnje umarstva i drvne
industrije tajerske
I to posebno u pogledu irenja Evropske unije: pozicioniranje evropske drvne regije
zajedno sa Korukom, Slovenijom i Maarskom.
Jaanje meunarodno konkurentne ekonomske strukture u industrijskom
sektoru
Razvoj i koritenje mrea i poveana meusobna povezanost.
Poveanje stope pokretanja preduzea i promoviranje poduzetnikog naina
razmiljanja
Promocija poduzetnitva u drvnoj industriji stvaranjem optimalnih opih uslova (npr.
Kua budunosti kao tehnoloki i pokretaki centar sa fokusom na drvetu).
Preduzea koja pruaju podrku/ za realizaciju inovativnih poslovnih ideja.
Poboljanje naina investiranja u tajerskoj
Konsultacije vezano za investicije na osnovu utemeljenih trinih pokazatelja.
Promocija naprednih organizacija za sticanje kvalifikacija za umarstvo i drvnu
industriju
Jaanje konkurentnosti preduzea putem ciljanih, trino orijentiranih kvalifikacijskih
mjera.
Poveanje potronje drveta u tajerskoj
Putem prodornog informiranja i ciljanog marketinga
Partnerstvo u klasteru
Zao bih ja trebao postati partner u klasteru?
Cilj svake poslovne aktivnosti je jaanje njegove konkurentnosti. Mi podravamo nae
partnere u klusteru u postizanju ovoga cilja tako to ih angairamo u dugoronim razvojnim
planovima. Mi stalno dostavljamo aurirane informacije naim partnerima u formi koja
odgovara konkretnoj kompaniji te im dajemo prioritet u pridruivanju inovacijskim
projektima u okviru Klastera drvne industrije Steiermark GmbH.
ta dobijam kao partner klastera?
Zadnjih godina Klaster drvne industrije Steiermark GmbH uloio je mmnogo vremena i
resursa u razvoj proizvoda za svoje partnere.
83
Monitoring trita
Stalni monitoring trita u kombinaciji sa
Donoenje naelnih
odluka/Benchmarking
Stalno poreenje sa kolegama iz istog industrijskog
sektora
Provjera strategije Omoguava izradu pogodne strategije
Forum saradnje Ili nastojanje da se izradi strategija zajedno sa drugima
Okvirna struktura
Mi poslujemo sa vanim donosiocima odluka te
ulaemo maksimalne napore da bismo radili u interesu
naih klaster partnera
Odnosi sa javnou Efikasno ih predstavljamo u javnosti
Dogaaji
Dobrodoli ste na sva mjesta na kojima se sastajemo i
prisutvujete svim dogaajima.
84
91
PRILOG 12.10 - PRIMJER BIZNIS PLANA ZA PROIZVODNJU BRIKETA NA
BRIKET PRESI BP 5000 NA PRIMJERU FIRME EKO SYSTEM IZ BUSOVAE
1 UKUPNA INVESTICIJA
Vrsta troka JM Koliina Cijena Euro Cijena KM UKUPNO
1 Investicija u opremu
Briket maina BP 5000 kom 1 124.360 243.227 KM 243.227 KM
Ureaj za hlaenje ulja kom 1 2.512 7.285 KM 7.285 KM
Automatska masina za rezanje briketa kom 1 4.520 13.108 KM 13.108 KM
Puni izvlaka i dozator kom 1 10.000 29.000 KM 29.000 KM
Ureaj za zagrijavanje ulja kom 1 1.362 3.950 KM 3.950 KM
Drobilica ili mlin za usitnjavanje kom 1 27.000 78.300 KM 78.300 KM
Suara sa kotlom na piljevinu kom 1 150.000 435.000 KM 435.000 KM
Adaptacija silosa kom 1 1.000 2.900 KM 2.900 KM
Montaa opreme i putanje u rad n/a 1 7.000 20.300 KM 20.300 KM
UKUPNO 833.070 KM
2 Ostali trokovi
Carina za opremu - 6+1% 58.315 KM
PDV -17% 141.622 KM
Prevoz opreme kom 1 5.000 KM 5.000 KM
UKUPNO 204.937 KM
UKUPNA OSNOVA INVESTICIJA 1.038.006 KM
3 Rezerva zbog moguih oscilacija cijena 5% 51.900 KM
UKUPNO SA REZERVOM 1.089.907 KM
4 Trokovi za prvih 6 mjeseci
Kartonska ambalaa kom 125.400 0,50 KM 62.700 KM
Telefon mj. 6 200 KM 1.200 KM
Komunalije mj. 6 1.500 KM 9.000 KM
Investiciono odravanje mj. 6 200 KM 1.200 KM
Osiguranje opreme mj. 6 400 KM 2.400 KM
Poslovne takse mj. 6 200 KM 1.200 KM
Ostali trokovi mj. 6 200 KM 1.200 KM
Plate i doprinosi uposlenih mj. 6 3.200 KM 19.200 KM
UKUPNO 98.100 KM
UKUPNA INVESTICIJA 1.188.007 KM
2 MJESENI TROKOVI
1 Osnovni trokovi
Vrsta troka JM Koliina Cijena
Ukupno bez
ambalae
Ukupno sa
ambalaom
Kartonska ambalaa kom 20.900 0,50 KM 0,00 KM 10.450,00 KM
Telefon mj. 1 200,00 KM 200,00 KM 200,00 KM
Komunalije mj. 1 1.500,00 KM 1.500,00 KM 1.500,00 KM
Investiciono odravanje mj. 1 200,00 KM 200,00 KM 200,00 KM
Osiguranje mj. 1 400,00 KM 400,00 KM 400,00 KM
Poslovne takse mj. 1 200,00 KM 200,00 KM 200,00 KM
Ostali trokovi mj. 1 200,00 KM 200,00 KM 200,00 KM
UKUPNO 2.700,00 KM 13.150,00 KM
2 Plate uposlenih Za poetni period od 6 mjeseci
Pozicija JM broj Bruto plaa Ukupno
Radnik na presi mj. 2 800,00 KM 1.600,00 KM
Radnik na pakovanju mj. 2 800,00 KM 1.600,00 KM
UKUPNO 3.200,00 KM
UKUPNI MJESENI TROKOVI 5.900,00 KM
92
3. TERMIN PLAN
1 mjesec 2 mjesec 3 mjesec
sedmica sedmica sedmica
Vrsta radova
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
Odabir odgovarajue opreme

Finasijska konstrukcija

Isporuka opreme

Putanje u rad

Marketinka kampanja
4. CIJENA PROIZVODA
Vrsta proizvoda JM Cijena
Drveni briket promjera 60 mm u rasutom stanju Tona 80,00 KM
Drveni briket promjera 60 mm u kartonskoj ambalai Tona 120,00 KM
5. MAKSIMALNE MOGUNOSTI OPREME
Vrsta proizvoda Cijena Koliina Mjeseno Godinje
Drveni briket promjera 60 mm u rasutom stanju 80 KM 418 33.440 KM 401.280 KM
Drveni briket promjera 60 mm u kartonskoj ambalai 120 KM 418 50.160 KM 601.920 KM
6 PLANIRANA PRODAJA
Planirana prodaja po mjesecima u varijanti bez ambalae
Januar Februar Mart April Maj Juni Vrsta
proizvoda
JM Cijena
Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod
Ukupno
za period
Drveni briket T 80,00 KM 418 33.440 418 33.440 418 33.440 418 33.440 418 33.440 418 33.440 200.640 KM
Juli Avgust September Oktobar Novembar Decembar Vrsta
proizvoda
JM Cijena
Kol. Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod
Ukupno
za period
Drveni briket T 80,00 KM 418 33.440 418 33.440 418 33.440 418 33.440 418 33.440 418 33.440 200.640 KM
UKUPNO ZA 12 MJESECI 401.280 KM

Planirana prodaja po mjesecima u varijanti sa ambalaom
Januar Februar Mart April Maj Juni Vrsta
proizvoda
JM Cijena
Kol. Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod
Ukupno
za period
Drveni briket T 120,00 KM 418 50.160 418 50.160 418 50.160 418 50.160 418 50.160 418 50.160 300.960 KM
Juli Avgust September Oktobar Novembar Decembar Vrsta
proizvoda
JM Cijena
Kol. Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod Kol Prihod
Ukupno
za period
Drveni briket T 120,00 KM 418 50.160 418 50.160 418 50.160 418 50.160 418 50.160 418 50.160 300.960 KM
UKUPNO ZA 12 MJESECI 601.920 KM
93
7. FORMIRANJE I RASPODJELA UKUPNOG PRIHODA
Varijanta bez ambalae
ELEMENTI Jan Feb Mart Apr Maj Juni Juli Avg Sep Okt Nov Dec UKUPNO
Ukupan prihod 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 401.280
PRIHODI 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 33.440 401.280
Proizvodni trokovi 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 32.400
Plate 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 38.400
Trokovi materijala 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Ostali trokovi 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 2.400
RASHODI(3+4+5+6) 6.100 6.100 6.100 6.100 6.100 6.100 6.100 6.100 6.100 6.100 6.100 6.100 73.200
BRUTO DOBIT (A-B) 27.340 27.340 27.340 27.340 27.340 27.340 27.340 27.340 27.340 27.340 27.340 27.340 328.080
PDV 17% 4.648 4.648 4.648 4.648 4.648 4.648 4.648 4.648 4.648 4.648 4.648 4.648 55.774
NETO DOBIT (C-D) 22.692 22.692 22.692 22.692 22.692 22.692 22.692 22.692 22.692 22.692 22.692 22.692 272.306
Varijanta sa ambalaom
ELEMENTI Jan Feb Mart Apr Maj Juni Juli Avg Sep Okt Nov Dec UKUPNO
Ukupan prihod 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 601.920
PRIHODI 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 601.920
Proizvodni trokovi 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 2.700 32.400
Plate 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 38.400
Trokovi materijala 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 125.400
Ostali trokovi 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 2.400
RASHODI(3+4+5+6) 16.550 16.550 16.550 16.550 16.550 16.550 16.550 16.550 16.550 16.550 16.550 16.550 198.600
BRUTO DOBIT (A-B) 33.610 33.610 33.610 33.610 33.610 33.610 33.610 33.610 33.610 33.610 33.610 33.610 403.320
PDV 17% 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 68.564
NETO DOBIT (C-D) 27.896 27.896 27.896 27.896 27.896 27.896 27.896 27.896 27.896 27.896 27.896 27.896 334.756
8 PROJEKCIJA GOTOVINSKOG TOKA (prva godina)
PRIMITCI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 UKUPNO
Gotovina od prodaje 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 601.920
Investicija 1.089.907 1.089.907
UKUPNO PRIMICI 1.140.067 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 1.691.827
IZDACI
Trokovi investicije u
opremu
1.038.006

Trokovi plata
3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200
38.400
Ambalaa
10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450
125.400
Telefon
200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200
2.400
Komunalije
1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500
18.000
Investiciono odravanje
200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200
2.400
Osiguranje 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 4.800
Poslovne takse 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 2.400
Ostali trokovi 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 2.400
PDV 17% 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 68.568
UKUPNO IZDACI 1.060.070 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 1.302.774
NETO PRIMITCI 79.997 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 389.053
Gotovina 79.997 79.093 78.189 77.285 76.381 75.477 74.573 73.669 72.765 71.861 70.957 70.053 70.053
Iznos investicije 1.089.907
Otplata investicije 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 348.000
Ostatak gotovine 50.997 50.093 49.189 48.285 47.381 46.477 45.573 44.669 43.765 42.861 41.957 41.053 41.053
Ostatak otplate investicije 1.060.907 1.031.907 1.002.907 973.907 944.907 915.907 886.907 857.907 828.907 799.907 770.907 741.907 741.907
94
8 PROJEKCIJA GOTOVINSKOG TOKA (druga godina)
PRIMITCI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 UKUPNO
Gotovina od prodaje 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 601.920
Investicija 0
UKUPNO PRIMICI 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 601.920
IZDACI
Trokovi investicije u opremu


Trokovi plata
3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200
38.400
Ambalaa
10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450
125.400
Telefon
200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200
2.400
Komunalije
1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500
18.000
Investiciono odravanje
200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200
2.400
Osiguranje 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 4.800
Poslovne takse 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 2.400
Ostali trokovi 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 2.400
PDV 17% 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 68.568
UKUPNO IZDACI 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 264.768
NETO PRIMITCI 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 337.152
Gotovina 69.149 68.245 67.341 66.437 65.533 64.629 63.725 62.821 61.917 61.013 60.109 59.205 59.205
Iznos investicije 741.907
Otplata investicije 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 348.000
Ostatak gotovine 40.149 39.245 38.341 37.437 36.533 35.629 34.725 33.821 32.917 32.013 31.109 30.205 30.205
Ostatak otplate investicije 712.907 683.907 654.907 625.907 596.907 567.907 538.907 509.907 480.907 451.907 422.907 393.907 393.907
8 PROJEKCIJA GOTOVINSKOG TOKA (trea godina)
PRIMITCI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 UKUPNO
Gotovina od prodaje 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 601.920
Investicija 0
UKUPNO PRIMICI 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 601.920
IZDACI
Trokovi investicije u
opremu


Trokovi plata
3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200
38.400
Ambalaa
10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450
125.400
Telefon
200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200
2.400
Komunalije
1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500
18.000
Investiciono odravanje
200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200
2.400
Osiguranje 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 4.800
Poslovne takse 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 2.400
Ostali trokovi 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 2.400
PDV 17% 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 68.568
UKUPNO IZDACI 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 264.768
NETO PRIMITCI 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 337.152
Gotovina 58.301 57.397 56.493 55.589 54.685 53.781 52.877 51.973 51.069 50.165 49.261 48.357 48.357
Iznos investicije 393.907
Otplata investicije 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 29.000 348.000
Ostatak gotovine 29.301 28.397 27.493 26.589 25.685 24.781 23.877 22.973 22.069 21.165 20.261 19.357 19.357
Ostatak otplate investicije 364.907 335.907 306.907 277.907 248.907 219.907 190.907 161.907 132.907 103.907 74.907 45.907 45.907
95
8 PROJEKCIJA GOTOVINSKOG TOKA (etvrta godina)
PRIMITCI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 UKUPNO
Gotovina od prodaje 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 601.920
Investicija 0
UKUPNO PRIMICI 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 50.160 601.920
IZDACI
Trokovi investicije u opremu


Trokovi plata
3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200 3.200
38.400
Ambalaa
10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450 10.450
125.400
Telefon
200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200
2.400
Komunalije
1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500
18.000
Investiciono odravanje
200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200
2.400
Osiguranje 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 400 4.800
Poslovne takse 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 2.400
Ostali trokovi 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 2.400
PDV 17% 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 5.714 68.568
UKUPNO IZDACI 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 22.064 264.768
NETO PRIMITCI 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 28.096 337.152
Gotovina 47.453 46.549 57.738 85.834 113.930 142.026 170.122 198.218 226.314 254.410 282.506 310.602 310.602
Iznos investicije 45.907
Otplata investicije 29.000 16.907 45.907
Ostatak gotovine 18.453 29.642 57.738 85.834 113.930 142.026 170.122 198.218 226.314 254.410 282.506 310.602 310.602
Ostatak otplate investicije 16.907 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0