Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 7/1 Winter 2012, p.169-179 , TURKEY

BLGE KARASUNUN GECE ROMANINDA ESTETZE EDLM
UNSURLAR

lyas AKMAN
*


ZET
Bilge Karasuya gre her edebi eser, onu yazan, okuyan ve eserin
kahramanlar iin bir yolculuktur. Bilge Karasunun dil iiliini
gsterdii ve en komplike metinlerinden biri olan Gece romannda,
okuyucu kt yolculukta son derece glk eker. Metnin bu
kompleks yapsnn yannda metnin anlamsal boyutunda ise okuyucu
derin bir karamsarlkla kar karyadr. Kitabn isminden itibaren
okuyucu bu karamsar ve kaotik ortama ekilir. Fakat Gecenin
karanln delen ve okuyucunun yolunu aydnlatan baz estetize
edilmi unsurlarn Karasu tarafndan metne serpitirildii grlr.
Yazar, dil olgusunu, insan, insanlar iinde de aydn/entelektel kesimi
ve baz doa unsurlarn estetize ederek okura sunar.
Anahtar Kelimeler: Bilge Karasu, Gece, Estetik, Postmodern
Edebiyat.

AESTHETICIZED ELEMENTS IN BILGE KARASUS NOVEL
CALLED GECE

ABSTRACT
Bilge Karasu indicates that every literal work is a journey for the
writer, the reader even for the protagonist. The reader has extreme
difficulty in his/her journey in the novel named Gece that Bilge
Karasu shows his language workmanship and is one of his most
complicated text. The reader is faced with a deep pessimism in both the
complex structure and the semantic dimension of the text. The reader is
drawn to a pessimistic and chaotic atmosphere as from the name of the
book. However it is seen that Karasu intersperses some aesthetic
elements that enlighten the readers road and the darkness of the
Gece. The author presents the language, the human, the intelligentsia
and some natural elements in an aesthetic way.
Key Words: Bilge Karasu, Gece, Aesthetics, Postmodern
Literature.




*
Ar. Gr., Mardin Artuklu . Ed. Fak. Trk Dili ve Ed. Bl. El-mek: ilyas-akman@hotmail.com
170 lyas AKMAN

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
Giri
Bilge Karasuya gre her edebi eser, onu yazan, okuyan ve eserin kahramanlar iin bir
yolculuktur (Karasu 2006, 14). Bilge Karasunun eserleriyle yaplan yolculuun hi de kolay
olmad hemen hemen btn edebiyat aratrmaclar tarafndan dile getirilir. Buna sebep olan
faktrlerin banda, Karasunun dil iilii ve metinlerinin komplike kompozisyonu gelir. Nasl
bir dil, Karasunun dili? lenmi, zerinde ok allm, oynanm bir dil. Ritm, ses, grsellik
dnlerek kurulmu/kurgulanm, kusursuz olmas istenmi bir dil. Karasu, bunu yaparken ayn
zamanda okuyucunun ok uzak olduu, alma, savut, binit, atlanga, bunluk, ayrt, saltk gibi
kelimeleri de kullanma konusunda bir saknca grmez (Grbilek 1997, 193). Okuyucu yabanc
olduu bu kelimeler karsnda nce bocalamaya balar ardndan da szlklerden hareketle anlam
arayna girer. Bu da hikyenin bir su gibi akmasna engel olur. Ama bazen byle bir aray dahi
sonu vermez. Alsemender isimli hikyeyi kaleme alan Karasu, hikyede dipnot olarak
Szlklerde bouna aramayn. Bulsanz da uydurmadr bu iek (Karasu 2008, 161) diyerek
okuyuculardan Alsemender kelimesini aratrmamalarn ister, nk byle bir kelimenin hibir
szlkte yer almadn belirtir. Fakat dipnota dikkat etmeyen okuyucularn dakikalarca
szlklerden bu kelimenin anlamn aradklar bilinmektedir. Peki ya metinlerinin yaps?
Karasunun metinleri, sert bir malzemeden, uzun sre kaznarak, yontularak, yorularak yaplm
(Grbilek 1997, 182) komplike metinlerdir.
ounlukla farknda olmadan nefes alrz. Ama hava aniden younlar veya bozulursa
nefes alp veriimize dikkat etmek zorunda kalrz. Bir arkadamzn kt parasna
karalayverdii notu, anlat yapsna pek dikkat etmeden okuruz ama hikye kesilip yeniden balar,
bir anlat dzeyinden devaml bir bakasna srar ve bizde gerilim yaratmak amacyla dm
noktasn ertelerse, onun nasl kurulmu olduunun bilincine varrz, ayn zamanda da ona kar
ilgimiz younlar. Hikye, bizim dikkatimizi ekmek iin biimcilerin deyiiyle engelleyici
veya geciktirici aygtlar kullanr (Eagleton 2011, 18-19). Bilge Karasu, metinlerinde
engelleyici, geciktirici unsurlara fazlasyla yer verir ve hatta bunun tesinde baz unsurlar
belirsiz brakmaktan da geri durmaz. Tm bunlar da okuyucudan ayr bir dikkat ve aba ister.
Nitekim Bilge Karasu da ideal okuyucu profilini yle tanmlar: Nasl okumak gerektiini,
gerekebileceini durmakszn aratran, renmee alan, biraz olsun rendiini dnebilecek
hale gelmi okur (Karasu 2006, 12). Aratran, renmeye alan, rendiini analitik bir
dnceye tabi tutabilen okur Karasunun okuru. Nitekim byle bir abaya girimeyen okurun da
Karasuyu anlamas ve ondan haz almas gtr.
Bilge Karasunun dil iiliini gsterdii ve en komplike metinlerinden biri olan Gece
romannda, okuyucu kt yolculukta son derece glk eker. Metnin bu kompleks yapsnn
yannda metnin anlamsal boyutunda ise okuyucu derin bir karamsarlkla kar karyadr. Kitabn
isminden itibaren okuyucu bu karamsar ve kaotik ortama ekilir. Fakat Gecenin karanln delen
ve okuyucunun yolunu aydnlatan baz estetize edilmi unsurlarn Karasu tarafndan metne
serpitirildii grlr. Bu almada, sz edilen estetik unsurlarn tespiti ve yorumlanmas
zerinde durulacaktr. Bunlara gemeden nce ise Estetik olgu ve Gece roman hakknda genel bir
bilgi verilmeye allacaktr.
1. Estetik
nsan, evresini alglarken ve eitli eylemlerde bulunurken (bunlarn banda sanatsal
retim gelir) bunlar gelii gzel ve sradan bir yol izleyerek deil, gzellik olgusunu gz nnde
bulundurarak yapmaya zen gsterir. Bu yaklam, ilk insandan bugne kadar sregelmitir.
Gzellik kavramnn bu serveni, sonraki yllarda dnrler tarafndan sorgulanr ve bu kavram,
zellikle bilimsel ve felsefi disiplinlerde ou kez estetik olgusuyla beraber anlmaya balanr.
Nitekim estetiin kendisi de gzelliin bilimi olarak tanmlanr.
Bilge Karasunun Gece Romannda Estetize Edilmi Unsurlar 171

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
G. Baumgarten, Ludwig Wittgenstein, Benedetto Croce, Nicolai Hartmann, Friedrich
Schiller, Hegel, Kant, Georg Lukacks, Theodor W. Adorno, Walter Benjamin gibi dnrler
estetik olgusuna farkl bak alaryla ynelmi ve estetie eitli yorumlamalar getirmilerdir.
Marc Jimenez, estetik tartmalarn k olmayan bir dolambaca benzetir (Jimenez 2008, 47).
Estetik fenomende drt temel yap n plana kar: Estetik obje (nesne), estetik sje (zne),
estetik deer, estetik yarg. Estetik fenomen ya da estetik varlk, bu drt enin bir ontik btnl
olarak meydana gelir (Tunal 2010, 21). Bir yanda, gzel denilen bir varlk, rnein bir doa
paras, bir sanat yapt ksaca estetik obje vardr. br yanda, bu estetik varlkla, estetik ilgi iinde
bulunan, onu estetik olarak alglayan, ondan estetik haz duyan estetik sje vardr (Tunal 2010, 23).
zne, nesne ile yalnz ilgi kurmakla kalmaz, bu nesneye bir deer de ykler. Ona gzel, yce,
komik, trajik gibi estetik deerler de ykler (Tunal 2010, 131). Estetik deerin kendisi de bir yarg
halinde ifade edilir. Buna gre, estetik yarg da yine bir alan olarak ortaya kar ve estetik varla
zorunlu bir eleman olarak katlr (Tunal 2010, 50).
Fredrich Von Schiller, estetik/gzellik olgusunu geni bir perspektifte ele alr. Schillerin,
estetik tavra getirdii dncelerin banda, bu tavr, ocuk oyunlarna benzetmesi gelir. Gerek
estetik tavr almada gerekse ocuk oyunlarnda, belirli bir sre, gerek dnya alr ve hayali bir
leme geilir. ocuklar oyun oynarken, kendi dnyalarn kurarlar. Estetik tavr almada da bireyin,
reel lemin tesine getii anlar olur. Birey, bir sava tablosunu izlerken bunun nasl gereklemi
olabileceini zihninde canlandrmaya alr ve ksa bir sreliine de olsa reel lemin tesine geer.
Estetik ile ocuk oyunlarndaki bir dier benzerlik de her ikisinde de ncelikli amacn haz almann
olmasdr. Estetik tavrda birey, her eyden nce, estetik objeye zevk almak iin ynelir. Oyunda da
ocuklarn tek amac haz almaktr. Elenirken ocuklarn, baz eyleri renmeleri, oyunun asli
deil bir yan ilevidir (Salk 2010, 213). Schiller, bunun yannda, estetik olgusu ile toplumsallk
arasnda ba da kurar. Sanatnn, eserini vcuda getirirken herhangi toplumsal veya bireysel
karmlar gz nnde bulundurmam olmas, eserlerin bu tarz sonular dourmasna veya bu
ynl yorumlara ak olmasna engel deildir. Birey de estetik tavrda, toplumsallk n kabulyle
hareket etmeyip estetik haz amacyla esere ynelmi olsa da bu, bireyin dnyasnda, toplumsal
dalgalanmalarn olmayaca anlamna gelmez. Nitekim Schiller de bu ynl yorumlamalara giriir:
lk asrn Romal eri, hkmdarn nnde oktan diz kt halde, heykeller hala dik
durmaktadr (Schiller 1999, 37) diyerek Roma dneminden kalma estetik heykellere bakp
toplumsal karmlarda bulunabilmektedir. Schiller, Alman hkmdar, Holstein Augustenburga
gnderdii bir mektupta unlar ifade eder: Hrriyete gtren yol, ancak estetik olduundan, o
siyaset davasn fiille halletmek iin ie gzellik bilgisiyle balamak gerektiini size de kabul
ettireceimi sanyorum (Schiller 1999, 17). Bu szleriyle de estetiin, toplumsallkla olan ban
ortaya koyar ve hkmdara bu tarz telkinlerde bulunur.
2. Gece Romanna Genel Bir Bak
Bilge Karasunun Gece isimli eseri, karmak dokusu ve ak olarak tanmlanamayan
roman kiilerinden dolay analizi ve yorumu zor olan metinler kategorisinde yer alr. ok katmanl
olay rgs ve anlatc kavramn sunu biimi ile kendini kolay kolay ele vermeyen metin,
okurundan alkanlk ve sabr bekler (zata 2003, 1). Drt blme ayrlm olan romanda
birbirleriyle bants rtk olaylar ve kiiler grlr. Roman, adeta bir puzzleyi andrr. Yazar,
okuyuculardan, puzzlenin paralarn sabr ve dikkatle birletirmesini ister gibidir.
Romann ilk blm 35 epizottan oluur. Bu blmde, N. olarak adlandrlan roman
karakterinin, Gecenin ilerinin ve Dzeltmenin n plana ktklar grlr. Gecenin
ileri, gecenin olmasn arzulayan, bununla da yetinmeyip, gecenin erken gelmesi iin eitli
faaliyetlerde bulunan insanlardr. Bunlarn birbirinden ayrt edici zellikleri olduuna dair
ipularna metinde rastlanlmaz. Fakat hepsinin birbirine benzedii, ortak bir kaderi paylatklarna
172 lyas AKMAN

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
dair ise aklayc bilgiler grlr. Bu benzerlik, hem fiziki ynden onlar kuatan elbise ve benzeri
dsallk zerinden hem de sahip olduklar ortak kaderi paylama noktasndan vurgulanr. Bu
kiilerin, insanlara verdikleri herhangi olumlu bir mesaj sz konusu deildir. Bunun aksine bu
kiiler, yaadklar toplum bireylerine korku salmak, onlar ldrmek, yaralamak gibi son derece
kaotik sonulara sebep olurlar. Denilebilir ki; bu kaotik durumu sembolize etmesi asndan hepsi
geceyi arzular. Byle bir kaygy neden gttkleri irdelendiinde -hepsinin hayattan tatmin
olmam kiiler olduklar gz nne alnrsa- normal bir yaantyla sahip olamadklar var olusal
durumlarn ispat ve kabullendirmeyi bu ynl bir abayla tatmin yoluna gittikleri dile
getirilebilir. Bu durumlar metinde yle yanstlr:
Gecenin iileri, hep altta kald duygusuyla bunalm insanlardan m derlendi?
ocukluundaki umaclardan kurtulamayan, sevdiklerini gnllerince saramayan, etlerini
istedikleri etle birletiremeyen insanlar mdr hep, bu iiler? (Karasu 2007, 59).
Bu blmde dikkati eken kiilerden biri de yazarn Dzeltmen diye niteledii
aydn/entelektel bir kiilie sahip metin kiisidir. Byk bir yalnzlk iinde bulunan bu aydnn
tek gayesi, gecenin iilerinin planlarna ket vurarak insanlarn, sahip olduklar aydnl
kaybetmemelerini salamaktr. Sz konusu atma merkez izleklerden biridir.
Metnin ikinci blm ise 19 epizottan oluur ve bu blme sylev havas hkimdir.
Dnyann grnm irdelenmeye balanr. Arkadalarmzn, yaknmzdaki insanlarn ok
rahatlkla ayn zamanda dmanlarmz da olabilecei sylenir (ahin 2009, 2089). Metnin bu
blmnde dikkati eken gizli bir yaplanma grlr. Gne Hareketi ismi verilen bir plan
dorultusunda hareket eden bu yaplanma, kendi iinde sistemli bir hiyerari kurmu ve bu
yaplanmasn basn ve devletin eitli kurumlarna da yayarak salam bir alt yap oluturmutur.
Kendi hedeflerine engel tekil eden insanlar saf d brakmak iin lm de dhil her trl yola
bavururlar. Bu yaplanmann nemli kiilerinden biri ise romanda O. ismiyle anlr. O. gizli
yaplanmann birok faaliyetini organize eden kiidir.
Romann nc blm 9 epizottan meydana gelir ve bu blmde n plana kan kii,
O.nun eski sevgilisi olan Sevintir. Drdnc ve son blm ise 47 epizottan oluur ve bu
blmde Sevin ile N.nin etrafnda meydana gelen eitli olaylarla birlikte gizli yaplanmann
eitli faaliyetleri grlr. Bu faaliyetlerin nasl ilendii ile ilgili daha ayrntl bilgi sahibi olunur
bu blmlerdeki eitli olaylar zerinden. nsanlar tehdit etmek, onlara iftira atmak, onlar
yaralamak ve ldrmek gibi eitli gereklemi olaylar zerinden daha salam kanaatlere varlr
yaplanma hakknda. ldrme olaylarndan birini Bilge Karasu, Patrick Sskindin, postmodern
tarzda kaleme ald Koku adl romanndan metinleraraslk yoluyla okuyucuya sunar. Koku
romannda bakarakter, balklar pazarnda, insanlar tarafndan paralanarak ldrlr. Gece
romannda da benzer bir lm olay grlr:
Balklar sokann en civcivli saatinde, gecenin iileri o gence niin saldrdlar
bilinmiyor. Bilinebilen, grlebilen ise, iilerin anszn duvarlardan, kelerden, kap azlarndan
syrlarak o genci kalabaln iinden ekip ortalarna aldklar, bir daha dalp gzden
yittiklerindeyse ortada kanl, tannmaz bir et yn kalm olduu (Karasu 2007, 28-29).
Koku romannn daha nce yaymlanm olmas, iki romann da postmodern tarzda kaleme
alnmas ve iki ldrme olay arasndaki yakn benzerlik byle bir yorumu dourmaktadr.
Romann Bunlar yazmakla ldrmaktan kurtulunur mu? (Karasu 2007, 231) szleriyle
bitmesi romanda hkim olan gerilim atmosferinin srdrldn gsterir. Gece ismi, bir bask
dnemini de simgeler. Bu dnem, 12 Mart da 12 Eyll de olabilir. Nitekim romann yazl 12
Mart, basm ise 12 Eyll sonrasna denk gelmektedir ve her ikisini de simgeletirdii sylenebilir
Bilge Karasunun Gece Romannda Estetize Edilmi Unsurlar 173

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
(Aktaran ahin 2009, 2097). Bu dnemlerin, gerilim atmosferiyle nitelendirilmesi ve bu tarzda
ilenmesi son derece anlaml ve tabiidir.
Romanda ok sayda anlatcnn yer almas ve ilk intibada birbirinden bamsz gibi grnen
olaylarn arka arkaya sralanmas btnlkl bir yapnn zihinlerde olumasn engeller. Bunlarn
yannda metin kiilerinin, eser bitirildiinde dahi tam olarak kavranlamaz olmas, baz eylemlerin
net olarak kimler tarafndan yaplm olduunun aklk kazanmamas, btnlkl bir yapnn
zihinlerde olumasna engelleyen dier faktrlerdir.
Gece romannn bu kaotik ve belirsiz ortam iinde, baz unsurlarn k huzmeleri gibi
metne yansd grlr. Bu k huzmeleri adeta metnin nefes alma kanallardr. Okuyucu iin
metnin estetize edilmi unsurlar, bu kasvetli Gecede, kutup yldz grevi stlenir.
3. GeceRomannda Estetize Edilmi Unsurlar
3.1. Aydnlk Direniinin Odak Noktas: Dil
Dil ve onun retimi sz, hemen hemen her dinin, ideolojinin, tinsel veya maddesel dnce
akmlarnn en fazla kutsiyet ve nem atfettikleri olgulardan biridir. ncilde nce sz vard
denilerek bu olguya atfedilen nem en st perdeden dile getirilir. Bu paraleldeki bir nemin Kuran
tarafndan da dile getirildii grlr. Kn ifadesi, slami literatrde nemli bir yer tutar. Allahn
Kn yani Ol sznden sonra tabiatn vcuda geldiine inanlr. Buradan da anlald gibi
slami inanta da nce sz vard denilebilir.
Cemil Meri, milletlerin dilini, onlarn hafzas olarak niteler. Dile yaplan her hamlenin, o
milletin hafzasyla oynamak olduunu ifade eden Merie gre, bu konuda atlan admlara son
derece dikkat edilmelidir. Olumlu bir mdahalenin, milletlerin hafzasna art deer olarak
yansyacana inanan Meri, ayn ekilde olumsuz mdahalelerin ciddi sonular douracan
belirtir (Meri 2007, 238). Wilhelm von Humboldt, Cemil Merile paralel dnceler dile getirir:
Bir halkn dili tinidir ve tini de dilidir (Altu 2008, 82). Humboldt, bir halkn dilinin, o halkn
ruhu olduunu ve ruhun da kendisini dilde gsterdiini syler. Heidegger ise dili, Meri ve
Humboldtn ifade ettiinden ok telere tar. Dil, varln evidir diyerek dilin tm varl
kuattn dile getirir. Varlk kendisi olmak iin, buradalna kavumak ihtiyacnda olduu iin
dile gelmek zorundadr. Dolaysyla varlk daima dil yolundadr () (Altu 2008, 100).
Dilin ve onun retimi szn nemini en iyi yanstan olaylardan biri Mikelanjn, Musa
heykelini tamamladktan sonra, konusana! diye haykrarak ekicini ona frlatmasdr. Hibir sz,
byle byk bir eser karsnda, sanatkrn sze ihtiyacn bu kadar gl hissettiremez (Okay
1998, 25). Mikelanj, heykeli tamamladktan sonra, heykelin karsna geer ve bu son derece
estetik olan sanat rnnde bir eyin eksik olduunu grr. Eksik olan ey, szdr. Bu eksiklii,
kabullenemeyen Mikelanj, konusana ey Musa, neyin eksik? diye haykrarak ekicini ona frlatr.
Burada szn, ruh ile edeer olduu grlr. Heykelde eksik olan ilk aamada sz iken temelde
ruhtur.
Bilge Karasunun Gece romannda da tm olumsuz durumlar meydana geldiinde dahi
yaamak iin rpnan ender olgulardan birinin dil olduu grlr:
Gece yava yava geliyor, iniyor. ukur yerlere dolmaa balad bile. Oralar doldurup
ovaya yaylmaa balar balamaz her yer boza dnecek. Iklar yanmayacak bir sre. Ne ukurda
ne dzde. Tepelerin aydnl, bir sre yeter gibi grnecek herkese. Sonra tepeler de karanlkta
kalacak. Dil, bu karanln iinde yaayabilirmi gibi grnen tek ey olacak (Karasu 2007, 15).
Metinde, gecenin kademeli gelii betimlenerek yaanlacak olan kaotik durumun aniden
ortaya kmad, bu durumun tedricen olutuu grlr. Gecenin bu kademeli gelii iinde her
174 lyas AKMAN

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
eyin donup kalaca ve ruhsuz birer metaya dnecekleri vurgulanr. Fakat sonraki cmlelerinde
yazar, tm bunlara direnen dil olgusundan bahseder. Dil, tm olumsuzluklara gs germeye
alarak Gecenin iinde eriyip yok olmaya direnecektir. Bu direni sayesinde hem kendi benliini
muhafaza etmeye alacak dil hem de tm olumsuzluklara ramen dier olgulara, bir diren,
dayanak noktas oluturmak iin unutturulmaya allan eitli olumlu durumlar dile getirecektir.
Bu durum metinde yle dile getirilir: Bir tek diller bilecek, tepelerde, toprakalt saraylarnda
yanan klar; yalnz dil syleyecek bu kta ykanan tek hcreli hayvanlar (Karasu 2007, 16).
Hl bir yerlerde unutturulmaya allan klar vardr. Bunlarn bazlar tepelerin bilinmeyen
yerlerine gizlenmi, bazlar da toprakalt saraylarnda yeniden kurmay dndkleri Iklar
mparatorluunu kurmann planlarn yaparlar. Bu klar hlen baz canllara hayat baheder,
onlarn olgunlamasna nclk ederler. Gizliden yaplan tm bu eylemlerin bilincinde olan dil,
bunlar corafyann tamamna yayarak, aydnlk gnlerin imknsz olmadn corafyann tm
unsurlarna tayacaktr.
Gece metninin anlatcs, dipnotlarla varln gsterir. Metnin ok katmanl anlatmnda
anlatcnn metne mdahale ettii ve dncelerini ifade ettii asl yerler bu dipnotlardr. O, dilin
olumlu fonksiyonunu destekler mahiyette dil olgusunu sahiplenir ve kendi dilsel zelliklerinden
bahsetmekten de ekinmez. Dilini yle niteler: Benim dilim, iek dermek zerine eilip kalkan
bir gvdenin yumuaklna, dalgalanna ulamal (Karasu 2007, 27). Kendi dilinin, son derece
hassas olmas gerektiine inanan ve bu dorultuda hareket eden anlatc, nazenin iek
gvdelerinin hassaslnn, onu derleyen insann ellerine de yansmas gerektiine inanr. Bu
balamda, tpk iek derler gibi kelimeler zerinde oynamaya altn ifade eder.
Yazar ve yaptn dier kahramanlar tarafndan son derece estetize edilmi olarak sunulan
dil olgusu olmad takdirde nasl bir manzarayla karlalaca da metinde u szlerle dile
getirilir: Gece gelip dilin zerini de rtt m, artk baykulardan baka bir ey uumayacak
gecenin iinde, ya da, yarasalardan baka (Karasu 2007, 22). Dilin de ortadan kalkmas
durumunda gece, tabiat zerinde mutlak hkimiyetini kuracaktr. Son diren noktas olan dilin de
ortadan kalkmas durumunda, gece artk kendi trksn dillendirmeye balayacak. Bu trky
dillendirecek olanlar ise, gecenin en kadim dostlarndan olan baykular ve yarasalardr. Bunlarn
tmeye balamas, gecenin kesin zaferinin ilann sembolize eder.
3.2. Umudun Kilit Ta: nsan
Birok din, ideolojik sistem insan en kutsi ve en nemli olgulardan biri olarak grr.
Denilebilir ki hemen hemen btn dinler ve ideolojik sistemlerin dorudan muhatab insandr.
Hepsi insan anlamaya alr ve ona farkl olgular sunarak onu hakikate ve mutlulua ulatrmay
hedefler. Filozoflarn, limlerin birou, insan anlamann ayn zamanda kinat anlamak olduunu
dnr ve mutlu insanlarn ayn zamanda mutlu bir evren tasavvuru olduunu dile getirirler.
nsan, birbirinden ok farkl hatta zt zellikleri e zamanl bir biimde bnyesinde barndrmas
asndan zmlenmesi son derece g bir yap arz eder. Sz edilen sistemlerin amac, bu
kompleks ontolojiye sahip insann, evrendeki farkllklar iinde, ideal olanlar semesini salamak
ve bu yolla oluma ihtimali olan pozitif sonular elde etmektir.
Ali eriati, eer insan tanmazsak, dinden, toplumdan, medeniyetten ve sanattan
bahsedemeyiz (eriati 1999, 13) szleriyle, insan, tm olgularn, dnce tarzlarnn stne
karr ve insann tm bunlar anlaml klan yegne deer lt olduunu ifade eder.
Bilge Karasunun Gece roman irdelendiinde, metindeki kasvetli karanl delen
olgulardan birinin de insan olduu grlr. Az sayda kalm olsalar bile drst insanlarn her trl
toplumsal yapy ters yz edebilecei ve insann tabiatna uygun artlarn bu insanlar tarafndan
oluturulabilecei vurgulanr. Bu durum metinde u szlerle dile getirilir:
Bilge Karasunun Gece Romannda Estetize Edilmi Unsurlar 175

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
Gene de bilmeliyiz ki bu dnyada bizi aldatmayacak be kii vardr. Her ikilin, her
kukunun vurulaca denekta; her eylemi, her gc zerinde bileyeceimiz bilei ta; her umudu
ayakta tutacak kilit ta birka kii. Vur deyince onlar, vuracaz; l deyince, leceiz; yaa
deyince yaayacaz. Bu kiiler, yalnz bizi deil, btn dnyay ayakta tutacak (Karasu 2007,
83).
nsanlarn, btn olumsuzluklara ramen, tm benliklerini aabilecekleri, izdikleri yoldan
gidebilecekleri, gven duygusunu ortaya koyabilecekleri kiilerin daima var olaca vurgulanr. Bu
kiiler, btn dnyay ayakta tutabilecek irade potansiyeline sahiptir. Dnyann hemen her
dneminde hemen her blgesinde farkl bask yollaryla mutsuzlua itilmi kitlelerin varl eksik
olmamtr. eitli tabiat olaylar ya da eitli ynetici kesimlerin insan tabiatna aykr tutumlar
nedeniyle gecenin kucana itilmi bu insanlara, k parltlarnn geldii ufku gsteren kiiler
dnyann her yerinde her zaman olagelmitir. Gece romannda bu duruma da zel bir dikkat
ekildii grlr:
Kark (ya da karmak) olmayan bir a yaanm mdr hi? Sanmyorum diyesim
geliyor ya, bilemiyorum. Ama en kark, en karanlk, en umutsuz alarda bile biri, birileri hep
km, eksik, gdk, ekli, arpk, yanl deyilerle de olsa, iletilmeye deer grd szleri, ileri
iletmeye almtr. Bu iletimin nemini () nedense, gereince kavramyoruz (Karasu 2007,
190).
Gece roman, eletirilerini dorudan deil de dolayl yoldan dile getirir. Baz insan
tiplerinin eletirisi grlr metinde. Bu insanlar, istediklerini elde etmek iin herhangi bir harekette
bulunmayan, evresinde olan biten olaylar eletirel bir gzle ele alp gerekli mantksal
karmlarda bulunmayan, ileride byk bir sorun yuma olarak karsna kma ihtimali yksek
olan olaylarn ilk kvlcmlarn ortadan kaldrmak yerine onlar bir keye atan tiplerden oluur.
Sz edilen sorumluluklarn hibirini yerine getirmediklerinden, sonu, kanlmaz olarak kendi
asl benliklerini kaybedip bakalamalardr. Bakalarlar nk kendi asl var olusal zelliklerini
byle bir ortamda kaybederler. Bakalam izleini en baarl bir ekilde ele alan yazarlardan biri
Franz Kafkadr. Kafka, Dnm, adl eserinde, doru sorgulamalar yapmayan bireylerin farknda
olmadan bakalaacan, bunun da son derece trajik bir sonla biteceini belirtir. Nitekim Dnm
eserinde Gregor Samsa, kapitalist sistemin bir eletiricisi olmad iin bu sistemin bir bcei
haline gelir (Kafka 2011, 1-96). Bilge Karasu, bakalamaya uygun ortamn nasl meydana
geldiini u satrlarla dile getirir:
nsanlar, gitgide, istediklerine, dilediklerine inanmakla yetindiklerini, dnp tartmay,
lnmeyi, olan biteni grmee almay yava yava bir yana ittiklerini daha fark etmiyorlardr
belki de. Bunun farkna varmaa baladklarnda ise ortalk iyice kararm olacak. Sabahlar gne
yeniden doar gibi olsa da, ortalk yeniden aydnlanr gibi olsa da, gecenin karanl btn btn
dalmayacak hi (Karasu 2007, 31).
Gerekleri grmek yerine onu bir kenara ittiklerinde insanlar, kendi tabiatlarna uymayan
ortamlarn olumasnn tohumlarn da ekmeye balarlar. Bunun farkna erken varamadklarnda bu
tohumun onlar yutacak kadar devleecei ifade edilir metinde. Bu sreten sonra sabahlar gne
domu gibi olsa da ortaya km olan karanln tozlu isleri hibir zaman insann peini
brakmayacak ve her daim, insann dnyay alglamasn salayan gzlerinin parlak camlarna bu is
bulaacaktr. Fakat bunun farkna erken varan bireyler, bu olay tersine evirmeyi baarabilirler.
Kavramlar, olgular, olaylar, eylemleri doru yorumlayabilen ve okuyabilen bireyler,
hayat karsnda daha gldrler. Bu doru yorumlamalar, tabiattaki birok kapnn ifresini
onlara sunar ve bu sayede yrnlen yol geceye deil aydnla kar. Doru anlamlandrlmas
176 lyas AKMAN

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
gereken olgularn banda insan gelir. Gece metninde, insan olgusunu yanl yorumlayan metin
kahramannn dt trajik durum okurlara sunulur:
nsan, en yksek yere yerletirmekten, hayvanlardan, bitkilerden, sulardan, dalardan
ok nemli olduuna, her eyin insan iin yaratlp, insana kulluk etmesi gerektiine inanrm gibi
yaamaktan vazgeelim. Belki o zaman insann deerini renir, hayvanla, bitkiyle, suyla, dala,
tala birlikte bir anlam olduunu, olabileceini anlar, belki o zaman insana sayg duymasn
baarrz. Ne tuhaf! Bunlar bir zamanlar, ben yazdm. Ben savundum. Oysa gece zerimize
ktkten sonra, bu yolda szler sylemenin gereksizliine herkesi inandrmak iin elimden geleni
ardma komadm (Karasu 2007, 218-219).
Metin kahraman, bir dnem, insana yce bir makamn verilmemesi gerektiini dnr.
nsan, dalardan, bitkilerden, hayvanlardan daha yksek grmenin, tm bunlarn ona kulluk etmek
iin var olduunu dnmenin yanllna inanr. nsan, onlarn efendisi deil, onlarla yan yana
giden bir yol arkadadr bu dnemde onun iin. Fakat metin kahraman, insan olgusuna ynelik bu
yorumlarnn sonradan yanl olduuna inanacak ve bu yanl yorumlamann onu gecenin kucana
attna inanacaktr. Bu olay zerinden Gece metninin yazar, insan olgusunun ok nemli
olduunu ve onun grmezden gelinerek bu dnyada mutluluu yakalamann mmkn olmadn
vurgular ve insan, metninin odak noktalarndan biri haline getirir.
3.3. Snen Yzeylerle Acs Derinleen Aydn/Entelektel
Gece romannda, aydnlara/entelektellere ayr bir deer verilir. nk onlar, yaanan
toplumsal zlme karsnda bunun strabn derinlemesine yaarlar. Cemil Meri, entelekteli,
yaz veya sz aracl ile toplumun bilinlenmesine yardm eden, topluma yol gsteren, onu
aydnlatan ve bazen de itham eden kii olarak niteler. Tarihte Dreyfus Davas olarak bilinen olay
da, entelektelliin tarihinde krlma noktas olarak grr. Bir Yahudi olan Alfred Dreyfus, 1894
ylnda, Fransz ordusunun bilgilerini, Alman brokratlarna satmakla sulanan kurmay yzbadr.
Byle bir iftiraya maruz kalan Dreyfus, Yahudi olduu iin de nyarglarla karlar. Dava devam
ederken, Emile Zola, Dreyfusu savunan tham Ediyorum isimli mehur yazsn kaleme alr ve
dava bir anda birok lkenin gndemine oturur. ok uzun bir sre dnyann bir ksm bu davaya
odaklanr. Davann sonunda, Dreyfus beraat eder ve binbala kadar ykseltilir. Fransz hkmeti
bununla da yetinmeyerek Franszlarn en saygn dllerinden olan Legion Dhonneur niann
Dreyfusa verir. Cemil Meri, bu olayda, bata Emile Zola olmak zere, aydnlarn tutumuna
dikkatleri eker ve onlarn toplumsal rollerinin nemine deinir (Meri 2007, 15-16).
Gece metninde, aydnn tutumu u szlerle dile getirilir:
Tepelerden birinde en yksei, en gsterilisi deil, onun yanndakinde- Dzeltmen,
yalnzln yaar. Sessizliin iinde () Gecenin, gndz kemirmesini nlemenin olanakszlna
inanmak istememitir. Gecenin iilerine nasl engel olabileceini, n yeryznde snmesinin
nasl nlenebileceini ok dnmtr () Oysa Dzeltmenin yalnzl, yeryznde snen her
yzeyle aclayor, daha, daha daha aclayorsa, ok dnp zmn bulamad bir sorun
karsnda eli kolu bal kalmasndan (Karasu 2007, 21-22).
Bilge Karasu, bu ifadelerinde aydn kiiyi dzeltmen diye niteler. Bu ekilde de aslnda
aydnlara grevlerini de hatrlatm oluyor: rm veya rmekte olan sistemlerin dzelticileri.
Cmlelerdeki ayrntlara dikkat edildiinde, aydnn en yksek, en gsterili tepeye
konumlandrlmad, onun en gsterili tepenin yanndaki tepeye konumlandrld grlr. Bu
sayede aydn bbrlenmeyecek ve fildii kuleye kmadan halkn arasnda kalmay
baarabilecektir. Halkn arasndaki bu kal sayesinde aydn, gecenin, gndz kemirdiini
grdnde bunun acsn hissedebilecek, batmakta olan gnein tekrar ufuklara nasl
Bilge Karasunun Gece Romannda Estetize Edilmi Unsurlar 177

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
ykseltebileceinin hesaplarn yapacaktr. Bu uurda baarsz olduunda ise yeryznde
aydnln kaybeden her yzey, onun yarasn daha da aclatracaktr.
Metnin sonraki sayfalarnda, yazar, Dzeltmenin duruu hakknda, okuyucunun zihninde
bir phe brakr:
Kim bilir? Belki Yaratman yani dzeltmen- hi de yalnz deildir, gecenin ar ar
dzle yayld u saatlerde. Iklarn snmesini nlemek ister grnyor ise de byle bir ey
dilememekte, bunu baarmak iin herhangi bir abaya girimemektedir belki de (Karasu 2007,
30).
Yazar, metin boyunca tm karakterler hakknda belirsizlik unsurunu hkim klar. Bu
belirsizlik, Dzeltmen rneinde grld gibi bazen metin kahramanlarnn duruunda
grlrken bazen de dorudan kahramanlarn varl ile ilgili olarak grlr. Yazar, bunu bilinli
olarak gerekletirdiini u szlerle dile getirir: Kiileri hem var klmalym, hem de belirsizlik
iinde brakmalym. yle dnyorum ya, gerekte ne demek bu? znenin ara ara
belirsizlemesi (Karasu 2007, 56).
Gece romannda, Gne Hareketi ismi verilen gizli plann uygulayclarndan olan ve
Bakent Aratrma Merkezini idare eden kiinin, N. ismini verdii bir aydn/entelektel grlr.
Bu aydnn, metinde, iki yks dile getirilir. Bunlardan biri Geceyi renler ismini tarken,
dier yksnn isminin verilmedii ancak hamam bceklerinden bahsettii bilinir. Bu aydn kii,
gizli yaplanmann amalarna hizmet etmez aksine onlar engellemeye alr. Fakat gizli
yaplanma, onu eitli yollardan tehdit ettii gibi ona kendi istediklerini de yaptrmaya alr. O,
bu isteklere direnince nce sekiz yerinden baklanr. Ancak buna ramen dik duruunu bozmayan
aydna iftira atlr ve o, akl hastanesine benzeyen bir yere gnderilir. Onun ldrmedii bir insan
cesedi, sanki onun evinden dar doru srklenmi bir ekilde aydnn evinin nne braklr.
Daha sonra polisler gelip bu manzaray grnce aydn kii bu eylemin faili olarak grlr.
3.4. Aydnln Sna: Tepeler
Gece romannda dikkat eken ztlklar grlr. Bunlardan biri, ukur ve tepelerin arasnda
grlen ztlktr. ukurlar, insanlar iin kaosu, kargaay arzulayan kiilerin rn olarak
sunulurken, tepeler ise bu kaotik ortamn olumasna msaade etmek istemeyen aydnlarn snak
yeridir. ukurlar ile Gecenin ileri arasndaki iliki, okura u ekilde sunulur:
Gecenin iileri, gerekte, ikindinin ilk saatlerinde grnmee balamtr sokaklarda. Tek
tk de olsa. Onlarn ii, geceyi hazrlamak. Yer yer ukurlar amak, rnein; gecenin kolaylkla
birikip doldurabilecei ukurlar (Karasu 2007, 17).
Gecenin iileri, akam vakti gelmeden, sokaklara inerek ukurlar aarlar. Bunu
yapmalarnn sebebi, karanln ilk olarak ukurlara dolmaya balamasdr. ukurlara dolmaya
balayan gece, ukurlar zerinde mutlak hkimiyet kurduktan sonra, etki alann genileterek
tabiatn dier unsurlarna da yava yava yayarak kesin zaferini ilan eder. Gecenin iilerinin,
ukurlarn saysn arttrmas, kendi tahakkm glerini arttrmas anlamna gelir. Bundan dolay,
kendilerine engel olmak isteyen insanlara aman vermezler. Onlar, ldrmek de dhil her trl yola
bavururlar. Burada yaanan bir tr g mcadelesidir. Elde edilen tahakkm sayesinde erkin
sahibi, nce gecenin iileri oradan da gizli yaplanmann kendisi olur. Sahip olunan bu g
sayesinde gizli yaplanma kendi hedeflerine ulama noktasnda daha salam admlar
atabilecektedir. nk egemen snfn dnceleri her dnemde egemen dncelerdir.
G mcadelesinin bir yannda, gecenin iilerini, basn, devletin eitli kurumlarna
szarak bu kurumlardaki insanlar ele geiren gizli yaplanma varken bunlarn karsnda onlarn
almalarna set ekmek isteyen aydnlarn olduu grlr. Aydnlarn, kendi planlarn nerede
178 lyas AKMAN

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
kurmaya altna bakldnda, bu yerin yksek tepeler olduu grlr. nk gecenin
hkimiyetine en fazla diren gsteren ve gecenin en son ele geirdii yerlerden biri de tepelerdir.
Bundan dolay aydnlar, kendilerini tepelere konumlandrrlar. Yazar bu durumu u szlerle dile
getirir: Tepelerden birinde en yksei, en gsterilisi deil, onun yanndakinde- Dzeltmen,
yalnzln yaar. Sessizliin iinde () Gecenin, gndz kemirmesini nlemenin olanakszlna
inanmak istememitir (Karasu 2007, 21-22). Aydnlarn kendilerini tepeye konumlandrmasyla da
tepe olgusunun metindeki ayrcalkl yeri vurgulanr.
Sonu
Gece romanna genel olarak karamsar bir hava hkimdir. Bilge Karasu, okuyucuyu kaotik
bir ortama ekip onun, karamsarlk duygusunu iliklerine kadar hissetmesini ister. Nitekim okuyucu,
kitabn isminden balayarak kendisini byle bir ortamn iinde bulur. Bir bask dnemini de (bu
dnem 12 Mart ya da 12 Eyll olabilir) anlatt dnlen ve distopik zellikler gsteren Gece
romannn, bu tarz duygular bnyesinde barndrm olmas son derece tabii bir durumdur. Ancak
okuyucuyu, bu olumsuz duygularn gel-gitlerine gnderen Karasu, metnine mit alayan unsurlar
da ekler. mit alayan bu unsurlar, yazar tarafndan estetize edilerek sunulmutur. Estetize edilen
olgularn banda dil ve onun retimi olan sz gelir. Nitekim yazar, dilin de zerinin rtlmesi
durumunda yarasalarn ve baykularn yani onlarn sembolize ettikleri gizli yaplanmaya hizmet
eden insanlarn, mutlak hkimiyetlerini kuracaklarn ifade eder. Dilin ilevsel klnmasn salayan
insan olgusu, yazarn zerinde nemle durduu bir baka konudur. Yazara gre insan, dier tm
varlklara anlam katan yegne deerdir. Aydn/entelektel kiiler ise n, yeryznde nasl
tutulabileceini dndkleri iin ayr bir neme sahiptirler. Aydnlarn kendilerini
konumlandrd ve aydnln son snak noktalarndan olan tepe de yazarn dikkatlere sunduu
olgulardan biridir. Gece roman, toplumun iinden kp, baz insanlarn da desteini alarak
grkemli bir tepeye kan entelektelin dilinden dklen kelimelerle, var olan karanln
datlp aydnla kap aralanmasnn estetik bir anlatsdr.

KAYNAKA
ALTU Taylan (2008). Dile Gelen Felsefe, stanbul: YKY.
EAGLETON Terry (2011). Edebiyat Kuram Giri, ev.: Tuncay Birkan, stanbul: Ayrnt
Yaynlar.
GRBLEK Nurdan (1997). Yaz ve Arnma, Haz.: Fsun Akatl, Mge Grsoy Skmen, Bilge
Karasu Aramzda, stanbul: Metis Yaynlar.
JIMENEZ Marc (2008). Estetik Nedir?, ev.: Aytekin Karaoban, stanbul: Doruk Yaynlar.
KAFKA Franz (2011). Dnm, ev.: Ahmet Cemal, stanbul: Can Yaynlar.
KARASU Bilge (2006). Ne Kitapsz Ne Kedisiz, stanbul: Metis Yaynlar.
KARASU Bilge (2007). Gece, stanbul: Metis Yaynlar.
KARASU Bilge (2008). Gm Kediler Bahesi, stanbul: Metis Yaynlar.
MER Cemil (2007). Maaradakiler, stanbul: letiim Yaynlar.
OKAY Orhan (1998). Sanat ve Edebiyat Yazlar, stanbul: Dergh Yaynlar.
ZATA Jale (2003). Bilge Karasunun Gecesine Metin ve Okur Odakl Bir Yaklam, Bilkent
niversitesi Trk Edebiyat Blm, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara.
SALIK aban (2010). Popler Roman Estetik Roman, Ankara: Aka Yaynlar.
Bilge Karasunun Gece Romannda Estetize Edilmi Unsurlar 179

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 7/1 Winter 2012
SCHLLER Friedrich Von (1999). Estetik zerine, ev.: Melahat zg, stanbul: Kakns
Yaynlar.
AHN Seval (2009). Gece Gibi Bir Roman: Gece, Turkish Studies Dergisi, Volume 4/8 Fall, s.
2082-2098.
ERAT Ali (1999). nsan Olmak, ev.: Abdulhamit zer, stanbul: deal Kitaplar.
TUNALI smail (2010). Estetik, stanbul: Remzi Kitabevi.