1

2
Dedalus Kitap - 2014
Yazar: Drago Jancar
Kitabn Ad: Kehanet
T.C. Kltr Bakanl
Sertifika No: 23858
Isbn: 978-605-4708-48-2
Dedalus Kitap: elli be
yk: on iki
Basm Tarihi : nisan iki bin on drt
Yayn Ynetmeni: Sedat Demir
Yayna Hazrlayan: Huluusi Gven
Sayfa Dzeni:
Kapak Tasarm:
Bask-Cilt:
enyldz Yay. Matbaaclk Ltd.ti
Topkap / stanbul
(Sertifika No: 11964)
d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p


d
e
d
a
lu
s
k
it
a
p
Alemdar Mah. ataleme Sk. Defne Han No: 27/28
Sultanahmet-stanbul www.dedaluskitap.com
Tel: +90 212 513 03 43 Faks: +90 212 513 03 44
3
OTOBYOGRAF OLARAK KOZMOS
Atila Ataman
+
5
Atila Ataman
Atila Ataman 1977de Trabzonda dodu. Kitaplar: Hiistan
Rehberi, Dedalus, stanbul, 2012; ile: Avangard Bir Romann
Tasla, Dedalus, stanbul, 2013; Pornokratlar ve air, Dedalus,
stanbul, 2013.
6
7
indekiler
I. Mukaddimt
II. Voil La Bte
III. Ecce Homo
IV Thats The Spirit
V. Otobiyograf Olarak Kaos, I
S
9
I.
Mukaddimt
10
0.
serin, tpk geceleyin sular gibi
yaban bir dan vahetiyle sessiz
hi varolmam, dsel, herhangi, canavar
bir hayvan kadar mulak
ok uzaktaki mehul burlarla beraber dnerek
llerin, denizlerin, bozkrlarn
ormanlarn ve ehirlerin zerinden geip
ite byle alyor sayfalar
beyaz kad kirleten siyah lekeler
ya da eitli dijital prltlarla
ve sanki yokmusun gibi
sana hibir ey sylememek zere
sevgili okur
11
00.
Uktuluni ya sikt, inna fi katl hayat
(ldrn beni kardelerim, ldke yaayacam)
Hallac, Kitabut-Tavasin
lham perileri krlm kanatlar yznden sarmallar
izerek dehet iinde derlerken, gklere lanet okuyup
yeryzne arptklarnda kan ve ykm iin patlamay
diliyorlarken, sakin bir banyoda yalnz bama duvardaki
irkin bcei ezmenin birka yz yolunu hesapladm
srada ve modern dnyada yitik olan her hikmetin Ma-
cGyvern kendi iimde aratrdm sonsuzlam bir
dnemde, fke iinde, cani baklarla, rpna rpna
rpnarak geldiler bana, ve masum etimi gaddar bir za-
valllk uruna hayvanlklarnn ehveti ve ahmaklklarnn
hncyla ineyip tkrmek istediler.
Gklerden kovulmam olmamn bedelini kanmla
deyeyim diye kr baklarla dorandm ve zihinlerinden
habasetin irini akarken kurbanlarnn rezil ayininde balar
dnerek siil kapl byk burunlarndan alak olmayan
insanlarn rkna kar alaklklarnn cn smkrp
ccelemi ruhlarnn karartt gzlerle kifayetsiz cadlarn
le kokan rk efsunlarn bir azdan zevkle uluyorlard.
Ve ben neye niin uradm sorduka ahmakln
12
verdii anlalmaz bir mutluluktan osura osura bedenimin
lokmalarna yeniden ve yeniden dilerini geiriyorlard ve
btn sradan hilkat garibeleri tatmin olsun, btn rast-
gele salaklar ok elensin diye yeryzndeki her kahpe
keyifle srtrken en alak darbelerle pepee defalarca
ldrldm.
Ve hi dirilemeyeyim ama lmm sonsuz olsun diye
ahmakln ycelmesi uruna kurban edilmi kanlarmdan
bam kaldrdka yeniden baklanacam ve yrmeye
altka yeniden tkezleyeceim ve zerime ylan
kpeklerden birini irenerek harcadka yerine geen on
tane bulacam bir televizyon program yapyorlard ve
tatmin olmam hibir ezik kalmasn ve sefilliklerinden
sonsuza kadar vn duyup daha fazla kahkaha atabilsinler
diye daha fazla acyla daha fazla paralanarak daha fazla
harcandm ve sapk ayinlerinin benim kanmdan daha
deerli olduu yalann bylece ilan ederek bir kez daha
zevk alabilmek iin yoz ve aalk olan herey adna
koparlm uzuvlarm talihli seyircilerin yzsz srsne
gzlerimden geriye kalanlarn nnde hediye ediliyordu.
Ben soysuzluun abes boyutlarnn sonsuzluunu idrak
etmeye alarak onlar seyrederken onlar da inedikleri
paralanm etin aalk keyfini srp soysuzluklarnda
srnyorlard, belimi kran kameralarnn sabotaj saye-
sinde kalclatrdklar bir katletmenin hazznn onlar da
nihayet yce kldn sanarak, ama daima, hi amadan,
ezel bir damgann kalc damgas ve ackl bir uursuzlukla
kr, korkak ve bok gibi.
O yzden yegane imzam da, affnza snarak, nee
iinde, ocuka, ama hznl bir gururla, dibinden di-
13
kine doru kayarak, fsltlar ve sessizliiyle, serte ama
nazike, Tosun.
ses: Eer Maksut Vesika ve Alttan Alan ve yeryz
zerinde kmldanan dier btn bomboklar ve bombolar
insansa, peki ben neyim?
Gaibden gelen gr bir ses: Tosun.
ses: Eer ben insansam, peki onlar ne?
[Sessizlik, skut, nokta, yine nokta ve manidar bir nokta
daha]
Nut, Seth, tar! Boa, domuz, akrep! Ay , gk-
grlts, rmak! yleyse bu kitap insanlarn ahmak ve
irkin, yavak ve zavall srleri yerine sizin iin.
Ouroboroktonos-Abussopompos Zurvan.
1+
000.
iyice dinle ki belki iit
labirentler ve girdaplardan geerek nasl
kelimeler devinime ve nesnelere dnr
ve ardndan nasl yeniden
senin elinde kelimelere dnyorlar
ilk iir uzun, duygusuz, ak
a ve karanla, gklere ve yere iliir
ve hereyi artk yan suretlere evirmitir
nce yaylr ve sonra toplanrlar
ikinci iir btn, paralanm, bulank
senin baknn kkenini anlatr
ve niin krlp durduun zerine
hi bitmemi bir bilmecedir
nc iir gereksiz, kirli, sefil
insanlarn yksn syler
kardeini ldrr
sonra kent kurmak istersin
hep byle devam eder
15
nsz yerine bir uyar
Etrafmzdaki basl evrak kalabalna yeni lzumsuz
paralar eklemeden nce biraz zen gstermek nokta-
snda bakalarndan daha az hassas olmadm hi kuku
duymadan syleyebilirim, ama dnyada olup bitenlerin
bazen yle ac bir mizah
*
var ki kulaklarm asl sahiple-
rinin kolaylkla kendi zerlerinden ekip bana ykledii
sfatlar duyarak birok kez arm olduu gibi ellerim
de artk yapmalar gerekenlerin tam tersini yapyor. Por-
nokratlarda gereksiz olan hereyle iimi bitirdiimi ve
yeterince saykladm dnmtm, oysa ite gya
ciddi bir kitap yazmaya alrken bu kez de kt bir iir
kitab yazdm. Kt derken falancann ya da filancann
iirine kyasla kt olduunu kasdetmiyorum elbette,
Levent bile iir yazyor ve mer hala yazyorsa ben
haydi haydi yazarm, hatta inanmayanlar iin lyada ya
da ehnamenin epiini Irk Bitigin muammalar ve Tao
Te Kingin irfanyla harmanlayp Sapphonun lirizmine
ulaan bir tanesini hemen buraya yazyorum: ,
ama kendi iinde yeterince olmadn ve ham kaldn
kasdediyorum. Her neyse.
* rnein benim dostluk ve dayanma zerine grdm en etkileyici
film Van Diemens Land ve aile deerleri zerine izlediklerimin en doku-
nakls Visitor Q. Kadn ruhunun ok karmak derinliklerineyse Belle
de Jour ok parlak bir k tutuyor.
16
Sorun byk lde insanlar, ve onlarla ilgili can s-
kntm ifade etmem hakl gerekelerle Pornokratlardaki
roman metninden buradaki iir metnine tat. Hala misyo-
nunu tamamlamadan lmek istemeyen, ama kronik asap
bozukluunu tekrar tekrar ifade etmek zorunda kald
iin buna bir trl frsat bulamayan bir yazar ylesine
konuup duruyor. Herkesten nce ben sinirleniyorum
ona, ama tpatp benzer bir durumu rahatlkla tasarlaya-
bildiim iin hak da veriyorum. Lanet ettiklerine ben de
lanet ediyorum, nk gerekten lanet edilecek son derece
mal ve habis yaratklara benziyorlar. Ardndan, yine onun
gibi, yapmak zorunda olduklarma ramen uramak zo-
runda brakldklarm dnyor ve gsmdeki arlar
hissettike snrsz bir salm olmadn hatrlyorum.
Maruz brakldm hayvanlklar snrsz olabilir, ama
salm yle deil. Oysa ciddi bir kitap bu hayvanlklar
yznden yine baka bahara kald.
Buna neden olanlarn utanmas gerektiini de hemen
syleyebilirim, ama utanmay baarabileceklerini pek
sanmyorum. Dier btn mallklarnn zrn dilemek
yerine hepsini daha da vahim baka bir mallkla, almaya
alan birinin msveddelerini srekli ortala datmakla
gya aklamay i belleyebilmi mhim sosyalist akademis-
yenlerden, demokrat gazeteci-romanclardan ve rahata
bunlara ekleniveren her mezhep ve merepten geni bir
mallar kitlesinden sz ediyoruz. Onlardan yeryzndeki
soytarla taparcasna hizmet etmeyecek herhangi bir ey
ummak belli ki ok byk bir hata olur. rnein benim
iin kendileri gibi yaratklar arasnda yayor olmann
azabn yeterli saymadlar, ama bilgisayarlarm, telefonlarm
17
ya da evimi basan polisler araclyla mevcudiyetlerine
ramen nefes alma hakkn bile ok grdler. Yine de,
yle tahmin ediyorum, bu pikin pezevenkler pikinlik-
leri iinde mr tketmeyi hi zorlanmadan srdrecek
ve kendi ynlerini onlarn kn koklayarak aldklar
ilhamla tayin etmeye alan yarm aklllar bulmakta da
asla sknt ekmeyecektir. mark orospu ocuklar ve
maramam dier orospu ocuklar malln ok salam
ve sarslmaz ortak paydasnda birleerek kendi kendilerine
gayet iyi anlaacaktr.
Btn bunlar, sonuta, benimle yazar arasnda. Oku-
run araya girerek kymetli vaktini boa harcamamas iin
onu derhal uyarabilirim
*
ve ite aka uyaryorum da.
* Ya da benimle beraber kendini yazar yerine koyarak u iki ok yaamsal
sorunun yantlarn arayabilir: (1) Okuryazarlarnn bylesine vasat ruhlu
hyarlar olduu bir lkede, hatta bu lke sonuta ortalama bir lkeden daha
eksik ya da daha fazla olmadna ve onun okuryazarlar da ortalama hyar-
lardan daha eksik ya da daha fazla olmadna gre genel olarak yeryznde
ben ne yapyorum? (2) Hayattaki ezikliklerinin hncn beni kurbanlatrarak
karmay ok elenceli bir fikir olarak grebilmi Azizelerin ve merlerin
ve belli ki eein yanda bile onlarnkinden daha salam kiiliklere sahip
olmay becerememi Maksutlarn ve Alttanlarn, iyi niyetimi ve gvenimi
birbirlerine pazarlayarak bana zarar vermeyi pornokratlklarnn ve hyar-
lklarnn savunmas sanacak kadar umutsuzca ahmak bu mahluklarn
ikence tezgahna defalarca ivilendikten sonra (nce hakl ve nazik olmann
bu yaratklar nezdinde her cezay hak ettiini, ardndan birtakm kiilik
abidesi arkadalarmn ve gya adam diye ortalkta dolaan bir gerizekal
ibnecikler kalabalnn cezalandrmay kafam ve iimi sikerek yapmak
istemelerindeki sorunu ve zerime stklarndan dolay zerimde katlana
katlana artacak zararlar fark etmeyi asla baaramadn, ardndan btn bu
pislikler ynndan kurtulmama asla cevaz verilmemi olduunu ve bu mal
yaratklarn beni oyuncaklatrmakta gya kendi mallklarn deillemenin
hazzn bulmaktan arnamadn kavramak zorundaydm, nk embesiller
baka bir ey yerine embesilliklerinin zmsz bilmecesiyle uramamda
saknca grmyordu) baka insanlarn hayatlarna ve lmlerine, straplarna
ve sevinlerine ne kadar deer biebilirim? Grld zere, bu sorula-
1S
Ama nndeki dier okuma seeneklerini dnrsek,
mesela pornokratlardan herhangi birini okumak yerine
talihsiz ve beceriksiz yazarmz okuyabilir. Hi itirazm
olmaz, hatta iyi etmi olur. Hibir ey tarafndan fel
edilmeye, sradan bir ktln dibi bulunamayacak
ierii karsnda afallamaya ya da gndelik bir iyiliin
zerindeki sonsuzluk halesine hayran kalmaya, basit bir
hazzn rehaveti karsnda gevemeye ya da kk bir
skntnn sancs karsnda uyumaya bu kadar eilim
gsteren birinin temel meseleleri apallam bir edayla
yinelemekten te pek bir ey syleyemeyecei bence ok
ak, ama akl banda bir okur, eminim ki, baka pek ok
ey arasnda bu tekrarn da deerini takdir edebilecektir.
Bu bilinli okura evrensel Azizenin kendi gerek se-
viyesi olduu iin aslnda iten ie hereyi de indirmek
istedii seviyedeki hakkaniyetli bir tasviri niteliindeki ve
saldrlarna harcad lzumsuz perdeleme yetenekleriyle
ya da dnceleri en ok kiisel satamalarnn aralar
olarak kullanabilmesiyle ayrt edilen (oysa bu dne-
miyor olmann, gerekte dnemiyor ve dnceyle
kiisel olarak yzletiinde rahatsz oluyor olmann en
bariz gstergesidir, bylece senin yanlglarla urarken
ister istemez onun yanlglaryla da uramana karlk
Azize seninle urar, yle ki seni ya srekli henz hibir
eyden ibaret kalan ilk admlara hibir bereketi olmaya-
cak arplm bir dnle geri dnmek ya da iletiimin
rn en doru yant insanln arnmas adna ok saf birer dua hkmne
geecek yeni Hiroimalar hararetle dilemekten baka hibir ey deil, ama
artk gen ve deli olmayan yazar yine de bu sefil gtleri nlerinde zevkle
domaldklar sefalet ilahlarna balayarak kendi megaleleriyle ilgilenmeyi
ve yazl medeniyetimizin geleceindeki adalete bir para inanmay seiyor.
19
imkanszln kabullenmek zorunda brakacaktr, nk
onu gerekler ve dourganlklar yerine statik oyuncaklar
ve karlkl konumlar ve kendine yaktrmaya urat
pozisyonu ilgilendirmektedir) bu mahlukla muhatap
olmann zararlar zerine ilk blmleri geerek sekizinci
blmden balamasn, aralardaki iirleri de ou kez
atlamasn tavsiye edecek ve artk gerisine karmayaca-
m. Yalnzca ondan biraz daha kredi istiyor ve mrm
olursa bir gn daha iyi tertip edilmi eyler yazacam
umduumu belirtiyorum. imdiye dek yazamadysam,
emin olsun, bunun eit eit embesillerin tasallutuna
baka kimsenin uramad kadar uram olmamla
vurgulayarak tekrarlyorum, eit eit embesillerin
tasallutuna baka kimsenin uramad kadar uram
olmamla dorudan bir ilikisi var. Bir sava alannda
ya da bir hapishanede okumak da yazmak da tmyle
imkansz olmayabilir, ama srekli ok anlamsz insanla-
rn ok anlamsz bokluklarna maruz kalrken maalesef
mmkn olmuyorlar.
Onlar uyarrken ok hakl ve ok nazik olmam ceza-
landrmak zere harekete gemi mahluklarn bana tam
da ksasen onlar cezalandrmakla uramam engelleyen
eyin zerinden, yani almam zerinden eziyet etmesini
szde eski arkadalarm bile srtarak seyredebiliyor ve
ne kadar tiksindirici ve zavall olduklarn hi dnm-
yorlar. lk genliini ondan iki ya byk bir akranndan
nefret etmekle geirmi bir tanesi msveddelerimin
datlmasna katkda bulunmakla gya bir bok yediini
sanyor ve onun gemite nefret ettii akranysa banka
reklam afilerinde yoldan geenlere glmserken ke
20
yazlarnda da benim notlarm kullanyor. Yine ayn nef-
ret dolu arkadan kiilik problemlerinden dem vurarak
beni uyarmaya lzum grmesine ramen i verdiim bir
evirmen zamanm gasp edip param alanlarn zerime
st toplulua rahata dahil oluyor ve mesajlaryla beni
taciz edenlerin arasna hi utanp sklmadan katlyor,
vs vs mrlerini oyuncak olarak geiren insanlar,
belli ki tam da mrlerini oyuncak olarak geirmekte ol-
duklar iin, beni oyuncaklatrmann elenceli olduunu
sanyorlar. fkeyle, acyla, kelimenin dk anlamnda
bir mcadele duygusuyla almak pek salam ruh halleri
olmasalar da yine de mmkndr, ama srekli oyuncak
insanlar tarafndan oyuncaklatrlrken srekli bir kusma
hissiyle almann, en azndan bana gerekli olan al-
mann imkan yok.
Asl krlm elektronik posta hesaplarma girebildii
iin mesajlarm okuyup ayak muamelesi yaptm bir
ocuu grerek bana kendi ilerimi kendim yapmam ge-
rektiini hatrlatyor, ama o ocua skntl zamanlarnda
ok bor verdiimi ve ilk balardaki umursamazlm
saflk sanmaya balamasndan sonra ona artk ayak
muamelesi yaptm elbette bilmiyor (ya da kim bilir ne
dnerek kim bilir ne sylyor Aslck, ama sonuta her
halkrda ayn lde salaka dnyor ve sylyor).
Azize kamuya alan telefon konumalarm dinleyebildii
iin bana kendi ailesinden para alamadn zntyle
aklayp msveddelerimi okuyabildii iin onu da herkesin
sevmediini olgunlukla izah ediyor, ama ailemin iindeki
para ilikilerinin ayrntlarna dair hibir eyi elbette bil-
miyor ya da onun sz ettii sevmeme rneklerinin pek
21
de benim sz ettiim hi giderilemeyen anlamsz hn ve
her aalk frsatta ihanet rnekleriyle akamadn
grmezden geliyor. Akl almaya ok muhta olduklarn
unutuyor, ama gerizekal bir rntgencilikle gasp ettikleri
verilerin ahmaka bir cretle slm yorumlar zerinden
bana akl veriyorlar. Konutuklarnda artrmak ve sama-
sapan bir kvam kazandrmak iin hastalkl bir zevkle
uratklar kendi skntlarm unutmam ve acizlik tanr-
larn yceltmek adna beni kurban eden bu pasif agresif
cellatlarn zntlerine zlmem gerektiini hissediyo-
rum. Pekdost ya da Othan onlu yalarnn balarnda da
otuzlu yalarnn ortalarnda da tpatp ayn saldrganlk
kalplarn sergiliyorlar ve belli ki mrleri olursa ellili
yalarnda da bir gdm daha ileride olmayacaklar, ama
muhtemelen yaptklarnn bilincine hibir zaman varama-
yacaklar. Murat gya byk bir babacanlkla Leventi ikaz
etme roln stleniyor, ama eek olu eee bu boklar
yiyenlerin tek bana Levent deil, porno kadar haysiyetli,
kmdaki kl kadar kiilikli, fndk kadar akll arlatan
orospu ocuklar sfatyla btn gruhlar olduunu hatr-
lattmda yeniden kendisinin de babacan olamayacan
hatrlayveriyor ve leventgil aslna rcu ediyor. Ardndan,
insanlarn benlikleri zerinden, cinselliin kullanmlar
zerinden, mensubiyetleri zerinden, edindikleri dnya
resimleri zerinden, eziklikleri zerinden, kibirleri ze-
rinden, kibirle takas ettikleri uyumlar zerinden sahip
olduklar problemler zerine konutuum her seferinde
kimler bu problemlere en ok sahipse bunlarn aslnda
benim problemlerim olduunu ileri srmekte o kadar
istekli oluyorlar. Oysa, sanrm, ben tehis koymakta
22
ve tedavi etmekte kendimi bu soytarlar ve kurbanlar
kalabalyla kyaslayabileceim kadar foseptik kokan
bir yerde deilim.
Pornokratlar ve bu Otobiyografinin en az yars, as-
lnda, gerek birer metin olmaktan ok bu bokluklar
karsnda harekete gemi zihinsel birer sifon saylr.
Azizelerin bir gruhu beni taciz ederek almam engel-
lemek yerine almam engelleyerek beni taciz etmenin
yntemini nihayet gelitirdiinden beri artk somut bir
sifon bulamadm, kendilerine akademisyen diyen birka
salaa ve daha da salak rencilerine bnln bir kader
olmadn hatrlatma gnahmn bedelini zerime sl-
m bir alacakaranlk kua ve srekli bir sabotajla hala
demekte olduum iin bu zihinsel sifonlara kesinlikle
ihtiya vard. Ne var ki boklarn bunun arptlmam,
eksiksiz, tam bir anlamn da kendi bokluklarn idrak
edebildiklerinden daha iyi idrak edebileceini pek sanm-
yorum. imi dkmekten biraz daha fazlas sz konusu:
Onlarn iini gerekten olduu gibi grmenin ne kadar
mide bulandrc olduunu anlatyorum. Gklerin ge-
niliiyle bu hasta yaratklarn miniciklii arasnda bir
yerde, ikincisinde mmkn olan onarmann ve ilkinde
asl olana geri dnmenin bir yolunu kimse adna ve fakat
herkes iin aratryorum.
Dolaysyla, Pornokratlarn ve bu Otobiyografinin bir
ksmnn miniciklerin iinde mrlerini tkettii ve in-
san bile iine ektii bok ukurlarndaki kilitlenmenin
henz sakin olmayan bir anlats olarak harcanmasna
hayflanmay imdilik erteleyeceim. Kendilerini canllar
arasnda sayarak ortalkta dolaan baz kmltl varlklarn
23
gerekte ne olduklarn en ak ve en mnasip lisanla
ifade etmi olmay yerine getirilmi bir grev saysam da
edindiim bir kazan sayamyorum, nk bu angarya
kabilinden greve ben talip olmamtm ve ne bu kml-
tl varlklarn yzszlk ve sahtekarlk zrhlarn aarak
onlara faydal olabileceimi ne de bylesi kalpazanlarn
yalancktan lleriyle yalancktan lmeye alm okurlar
itmeyebileceimi vehmediyorum. Evrensel Azizeye onun
gerizekal ve kiiliksiz olmasnn benim suum olmadn
ve benim eksiltilmemle onun artmadn bugne kadar
anlatamam olduum gibi bugnden sonra anlatabileceime
de maalesef inanmyorum, o bahaneler ve oyuncaklardan
baka hibir eye sahip olmad ve bunlar dnceler
ve deerler yerine koymaya alt bir evrende osuruk
solumaya devam edecek. Ama baka bir eyi, belki sakin
olmamann birka avantajna ve pek ok dezavantajna
sahip bu anlaty daha dzgn bir zmlemenin ve
ardndan da daha fazlasnn izleyebileceini umuyorum.
Belki, diyorum, ekillendiim yalardayken ok zaman
geirmi olduum bir semtte iittiim u veciz iar kat
zerindeki eserimle de tefsir ederek gerek insann gerek-
lemesine Lao Tzu ve bn Arab gibi statlarmn izinde
ve Platon, Rousseau ya da Nietzsche gibi arkadalarmn
ardndan naizane hizmet edebilirim: Esrardr efkrmz
/ Am stnde gt siker en ihtiyrmz
Son olarak da okurdan Pornokratlarda ve burada
bavurduum beyan etme slubunu
*
benim insan bir
* Saltkname Anadoluda varolduu biimiyle Nasreddin Hoca ya da Molla
Nasreddinin anld ilk metin olarak bilinir ve burada karlalan ilk
anekdotta da Nasreddin Hoca dnya zerinde mlk olarak yalnzca bir
sikine ve iki taana sahip olduunu, baka hibir eye gerekten sahip
2+
aynam varsaymamasn nemle rica edeceim. Bu, mu-
hatap olmak zorunda brakldm olaanst terbiyesiz
ve olaanst zararl, bombok ve bombo yaratklarn
hayvan bir aynas. Pikin pikin bilgisayarlarmda ve
telefonlarmda durarak ok matah bir halt ettiklerini
sandklar iin, bir taraftan taciz ve sabote edilirken bir
taraftan almaya almak yerine, el alemin sefil gerize-
kallarna hak ettikleri aynay hak ettikleri kla tutmaya
biraz fazla zaman harcamam maalesef kanlabilir deildi.
Hibir kla hibir ey gremeyecek kadar kr ve anlam
olan hibir sz iitemeyecek kadar sar zavalllar olma-
larysa baka bir mesele.
Tout comprendre est tout pardonner, Anlamak affetmektir
ve evrensel Azizenin kilitlenmi zihnini, Leventin penis-
sizliini ve yedi ccelerin cceliini, Muratn bombok
ve bomboluunu ve Ahmetin ekstra bombok ve bom-
boluunu artk ok iyi anlayabiliyorum, ama anlamak
zararlarn grmekten kurtulamamama ramen affetmek
ve affetmek de tiksinmemek anlamna gelmiyor. yleyse
Pornokratlardan buraya tam btn bu eser, imdilik,
ilk gerek tanmlamalardan nceki bir ireti kavramlar
zemininden ve bir parodiler dizisinden baka hibir ey
ifade etmiyor. Bir habis soytarlar gruhu olarak Trk
okuryazarlar kalabaln, Trk akademisini ve Trk
entelijansiyasn bu aalk ve mal yaratklar eliyle maruz
kaldklarm nedeniyle mecburen tanmlyor ve ardndan da
daha kayda deer bir ada ya da zaman d problema-
tii tanmlama imkannn henz ok dank ve yalnzca
olmadn sylemektedir. Ardndan, bir sikin ihlas ve iki taan ilim
ve amel olduu aklanacaktr: Pes bildi kim bu Molla Nasruddin geri
zahirde hep syledii mecazdr.
25
balangca ilikin kavramlarn veriyor. Belki de oktan
tkenmi janrlarn acem bir parodisini ve dorudan
doruya yazarn kendiliinden bir parodisini sunuyor.
Ama, btn bu lzumsuzluklar bir yana, insan bilincinin
yazl medeniyetimizi oluturan metinler klliyatnn her
trl ieriinden daha yksek bir alanda ancak gerekten
aldn unutmayan nfuz edici bir bak asnn ko-
numadan nce boazn temizlemesine ve kan balgam
mnasip suratlara yerletirmesine benziyor.
26
uyardan hisse
stelik, kiisel olarak uradm ve halen uramakta
olduum lsz zararlarn ve houma gittii biimde
almak yerine rahatsz olduum biimde yazmakla
oyalandm laf gzafn tesinde, btn bunlarn ok
ama ok can alc bir kuramsal ierimi de var: Sartredan
Habermasa hemen her akl banda modern dnr
bizim geleneksel dnya grlerinin yklnn ardndan
da doru ve yanln insancl bir dzenini pekala irade
etmekte olduumuzu ve eitliki, oulcu, zgrlk bir
toplumsalln nihayet bu irade zerine ina edilebileceini
zellikle vurgular. Modernler olarak, rasyonel ve hrsla
dolu insanlarn g ilikilerinin hassas bir dengelenii
zerinde duran bir toplumsallk retmediimiz srece
insann bu metafiziksizletirilmi insancllna atf yapa-
rz. Oysa Muratn, Ahmetin, Levent ve yedi ccelerin,
ksacas evrensel Azizenin bir bahaneler ve korunaklar
perdesinin arkasna saklanabildii anda yaptklar insana
ilikin meselenin hi de bu kadar iyimser bir sadelik iinde
yrmekte olmadn aka kantlyor.
Bizim anlamsz olmayan her ada politik retimiz
nce kltrn analojik bir tasavvurunun yitiriliinin
ve ardndan da modern totaliter tecrbelerden alnm
olan ibretin damgasn tar. Birincisinin eksikliini ve
ikincisinin tehdidini zgrln liberal ya da radikal bir
27
tasarmnn giderek gelitirilebileceini umduumuz bir
toplumsal zeminle deitirebileceimizi dndmz
her seferinde, bize gre, artk insann muhtemel gerek-
lemesinin nnde toplumsal bir engel kalmamtr ya
da kalmayacaktr. Oysa Murat ya da Ahmet olarak, Le-
vent ve yedi cceler olarak evrensel Azize gsteriyor ki
yitirdiimiz eyin, belirli bir tarihsel gemie gre deil,
insanda deerli olan her neyse ona gre belki de hi sahip
olmakszn yitirmi olduumuz eyin yitikliini bu zemin
tek bana pek gideremiyor. nsann daha nce gerek-
lemi olduunu iddia edemem belki, yeniden analojik
bir kltr tasavvuru ina edebileceimizi veya etmemiz
gerektiini ngremem ya da gemi totaliter tecrbelere
ilikin hibir aktel uyankl eletiremem, ama insann
evrensel Azizenin ada retilerinde de tkanmakta
olduunu dorudan bir tanklkla derhal syleyebilirim.
Tanrnn yasasyla ya da doann yasasyla hangi
erevede salkl hareket edebilecei nceden belirlen-
mi ezel bir insan doasn artk aramamakla ya da her
toplum mhendisliinden uzak durarak eitlikilii ve
oulculuu gelitirmek istemekle insan zgrlnn
zaferi, insan potansiyelin gelecek inkiafnn zaferi garanti
altna alnm olmuyor. Eer yle olsayd Stalin, Hitler,
fakir kyller, zor geinen iiler ve mlteciler yerine
Murat ve Ahmet, Levent ve yedi cceler getiinde in-
sann iindeki irkinlikte nisb bir azalma olmu olmas
gerekirdi. Eer medyaya ve akademiye ilikin mesele
onlarn kendilerini yerleik dzenin yeniden reticileri
olarak grmemesiyle zlyor olsayd Murat ve Ahmet,
Levent ve yedi cceler bu kadar vandal ve arlatan, sadist
2S
ve zavall olamazd. Eer insann mallamas zerine
etkin bir eletiri hukuk ve ekonominin terimleri iinde
balayp yine oralarda sona erebilecek olsayd (Bakuninin
proletarya egemenliinin brokratik ynetim ve geri
kalanlar arasnda yeni tahakkm ilikileri getirmekten
baka bir ey ifade etmeyecei eletirisini egoistleerek
bozulmu insan doasnn artk yeniden dnmekte
olacan belirterek yantlayan Marx rtk olarak byle
varsayabilmiti mesela, ve hibir ynden hakl kmad)
Murat ve Ahmet, Levent ve yedi cceler bylesine mal
kalm olamazd.
Demek ki evrensel Azizenin ada retileri de bizi
kadim retilerine gre daha az mallatrmyor. Tam
tersine, Murat ve Ahmet olarak, Levent ve yedi cceler
olarak, Azize ve mer olarak bok en sonunda bombok-
luunda bulduu lezzeti hibir eyle deitiremez hale
geliyor, ama insan olan kesinlikle gelimiyor. Murat
ve Ahmetin, Levent ve yedi ccelerin son tahlilde bok
olarak kalm olmasnda ve frsat bulduklar anda bok
retmesinde ve byle bok retip boka dntrdkleri
iin ok gnenmesinde elbette bir ibret var. Mutlu mutlu
osurup bok iinde sevinle yaamak yerine sanrm bunu
iyice grmek gerekir.
Soru, burada alelacele ele almakla ilgilenmeyeceim
soru udur: Peki yleyse, insan olan yine de hi gelie-
miyorsa, byle muratgil, ahmetgil, leventgil yaratklarn
karp durduu bu kadar bo grlt iinde aslnda ne
olup bitiyor? Akas, malln bok kokan egemenliini
bu ekilde deneyimledikten sonra, insan mallamasnn
okboyutlu bir eletirisini yeniden kavramaktan daha
29
nemli hibir i dnemiyorum. Mallamann semav
bir anavatandan ancak bilgiyle geri dnebilecei dnyev
bir gurbete dm insan olarak (Platon, Platon) ya
da kendisini ve evresini dntrme gc olarak eme-
ine yabanclamasyla bizzat kendisine ve dolaysyla
geri kalan hereye de yabanclaan insan olarak (Marx,
Marx) ya da yerleik ve kurulu olarak ona verilmi
deerleri yeniden deerlendiremeyen bir kleden ibaret
insan olarak (Nietzsche, Nietzsche) ifade edilmesi hi
fark etmiyor. Aksine, belli ki bu birbirlerine zincirlenmi
mallklarn manzumesinin kesinlikle bir btnlk iinde
ele alnmas gerekiyor, nk ite hep beraber insan
niyetine ayn boku syorlar: Murat, Ahmeti, Leventi,
yedi cceleri, vs
30
hisseden ders
Copernicus ve Darwinin insan merkezli evren alg-
mz kknden yktklar sylenir. Bir anlamda dorudur
bu, ama belki de ok daha ncelikli baka bir anlamda
geleneksel mihenk talarn ve nirengi noktalarn tama-
men yitirmi bir evrende insan bir bomboluk iindeki
hereyin bunalml ls haline getirmilerdir. Her ha-
lkrda, modernliimiz onlara dayanr. Kant kukuculuk
ve dogmatizm arasnda atn dnd transandantal
eletiri gzergahn referans noktasna ilikin bak asn-
daki onun tanmyla kiisel bir Copernicus devriminin
sonucu olarak nermitir. Freud kendisini Copernicus ve
Darwinin ardndan insan kibrine indirilen nc darbe
olarak grmekten gurur duymutu. Engelsse Marxn ta-
rihsel materyalizmini, tpk Viconun kendisini Newtonla
kyaslayarak toplumsal dnyann yasalarn bulduunu
dnmesi gibi, Darwinin organik dnyann geliim
ilkesini kefetmesine karlk toplumsal tarihin geliim
ilkesinin kefi olarak deerlendirir.
Ben insanlk tarihinin bir anlam yklenebilecek sreler
olarak okunmasndan vazgemeyecek kadar metafizik
eilimlere sahibim, ama yine de tarihin teleolojisini bir
zgrleme maceras olarak okumak bu eilimin basit bir
ifadesinden daha fazla bir ey sylemeyi gerektirir. Marx
bunu sre ar bir telos olarak ifade etmeksizin (bu
31
ekilde anlatsayd Hegel yerine Darwinle kyaslanmas
imkanszlard) byle eyler sylemiti, ancak, her ne
kadar daha en bata Marxn kendisinden itibaren kapi-
talist ekonominin her krizinde onun kne ilikin
kehanetlerin dorulann grmekten hi vazgeemeyen-
ler bulunmaktaysa da, u an itibaryla ortada olan olgu
kapitalizmin krizlerle yenilendii, liberal demokrasiden
daha tercih edilir hibir reel siyasal rejime henz sahip
olamadmz ve dnya tarihinde hibir zaman bu kadar
nfusa bu kadar refah retilememi olduudur. Bunlar
mevcut olan dorulamak ve bir rza imalatna katkda
bulunmak adna sylemiyorum, ama eletirinin sahici
zeminini berraklatrmak gerektii iin sylyorum.
Toplumun artk on dokuzuncu yzyldaki gibi uygarln
dolaysz bir sonucu olarak yoksullamann giderek geli-
eceini ngrerek okunmasna gerek yok ve ngiliz ii
snf artk bir lm makinesinin arklar arasnda tl-
myor. Afrikallar ya da Araplarsa dnyann kenarlarnda
ihmal edilebilir problemlere sahip olmaya devam edebilir
ve ini istatistik verilerle yorumlamak pekala yeterlidir.
Uygar lkelerin deneyimi kapitalizmin kendi i eliki-
leriyle kmediini kantlamtr. Tarihin bir teleolojisi
varsa bile, marksizmin ngrlerini dorulamakla imdiye
kadar hi ilgilenmemi olduunu biliyoruz.
br taraftan, liberal demokrasiyi ve totalitarizmi bir
ve ayn kapitalizmin rekabeti ve tekelci anlarnn rejimleri
olarak ya da baka herhangi bir dnm ilkesine gre
kolayca birbirlerine dnebilecek rejimler olarak grme
imkan (rnein Robespierrei demokratik olgunun
sosyolojisiyle aklamak gerektii sylenmiti) u veya
32
bu uygulamayla yanllanabilecek bir speklasyondan
ibaret saylarak bir yana braklamaz, nk modern
devlet bunlar her an etkinletirmiyor olsa bile topyekn
bir tahakkmn btn aralarna doas gerei sahip
olan devlet olarak kalmaya devam etmektedir. Biz zaten
hizmetlerinin devam edebilmesi iin ondan bu aralara
sahip olmasn zellikle talep ediyoruz. Tpk iki blok
arasndaki gerilimli bir souk sava dnemini arkada b-
rakm olmamzn btn dnyay birok kez ykacak kadar
gelimi silahlarla beraber yayor olmamzn tuhafln
hi azaltmamas, ama gerilimini hissetmemizi ertelemesi
gibi, totalitarizm de tamamen etkinlemiyor olsa dahi
rgtlenmemizin doas gerei hep orada durmaktadr.
inde yaadmz dnyada, bu, henz, tatsz bir
kanlmazlkla byledir, nk bizim siyasal zgrlk
kavrammzn kendisi bile imdiye kadar ancak modern
devlete rabtedilmi olarak verili olmutur. Uyruklarn
yurttalar olarak eitlenerek bamsz siyasal znelere
dnmeleri merkez ynetimlerin geliim tarihinin bir
parasdr ve eski serflerin ya da eski klelerin bu kez
lkeleri iin askerlik yapma hakkna ya da basite itaat
etme problemi yerine ulusal marlar okurken yeterince
duygulanma problemine sahip olmalar da eitliin geliim
tarihinin bir parasdr. Giderek, eitliin ancak yapay top-
lumsal eitsizliklere kar meritokrasinin bir arac olarak
deer haline geldii ve baka trl herhangi bir deer
ifade etmedii bile, bir biimde srekli yeniden retilen
toplumsal eitsizliklerle yan yana giden standardizasyon
dalgalar altnda boularak unutulur, ve her naslsa artk
herkes yeniden mutludur. Bizim en iyi korunan zgr-
33
lmz, hal-i hazrda, az ok bundan ibarettir. yle
ki, mlkiyeti bireysel kullanm ya da benzeri herhangi
bir lnn tesine getiinde bile hi yadrgamazken,
egemenlii aksinin pratik olarak mmkn olabilecei
zamanlarda bile bir temsilin dolaymlar zerinden dev-
redilebilir haklar arasnda sayyoruz.
Ve bu hep-mmkn-kalan totalitarizme yant olarak
bir giriimciler snfnn zgrln (imdiden kavramsal
olarak biraz arplm bir zgrln) teminat olduunu
retecek bir anarkoliberalizm fikrini kiisel olarak ben
anlayamyorum, nk bu teminatn devam edebilmesi
iin, giderek, sermaye birikimlerinin daima yeniden
dalaca ve insanlar arasndaki ekonomik mesafelerin
hibir zaman uurumlarla almad eski korporatizmin
modern bir versiyonunu yineliyor olmak gerekirdi. Baka
trl, anarkoliberalizm diye bir reti gerekten mevcut
deildir. Amerikann kuruluundaki zihniyeti (ticaretin
ve dinin zgrl adna mmkn olan en az devlet)
belki az ok byle bir tanmlamayla ifade etmek gerekir,
ama byle bir durum totaliterleme imkan eletirisini
hibir zaman ortadan kaldrmaz. Oysa biz artk hiyerarik
olmak yerine rizomatik olacak rgtlenme modelleri bile
hayal ediyoruz. Eski reeteler hep ac tatlar brakt iin,
sivil toplumun oulculuu gelimedike, ii rgtlen-
melerinin azametiyle ya da giriimcilerin garanti edecei
zgrlklerle derhal etkilenmeye pek ak deiliz.
Karlkl ticarete dayal bir bar ve birleik bir Avrupa
demokrasisi gibi idealleri bugn ksmen aktel halde olan
Thomas Paine galiba Locke ya da Rousseaudan ok daha
az nemli olmamasna ramen biraz ihmal edilmekte ve
3+
yalnzca etkili bir vulgarizatr niteliiyle alglanmaktadr
hiyerari ve rizomatik gibi kelimeler kullanmaya gerek
grmemiti, ama toplumun ve devletin aslnda birbirlerinin
tam zdd olduunu sylyordu. Bunu ancak kabaca ak-
lamakta ve toplumun kendiliinden ibirliiyle devletin
cezalandrc otoritesini kar karya koymaktadr. Yine
de, yapt ayrm hi naif deildir ve temel niteliktedir.
Tam da naif olmad iin, devletin en iyi ihtimalle bile
zorunlu bir ktlk olarak kalacan belirterek devam
eder. Devlet, tpk Adem ve Havvann rtnmesinden miras
aldmz elbise gibi, yitirilmi masumiyetimizi temsil eder.
Bir ekilde, aslnda olmamz gerektii gibi deiliz ve kendi
ellerimizle bunun cezasn yine kendimize veriyoruz. Sidik
yartrma ya da laf sokma gibi en alelade grnmleriyle
ie balayan ok sradan insan zavalllk, sonuta, bizi
iktidarlarn ve ekonominin iine gmerek tmyle hap-
sedinceye kadar asla yakamz brakmyor. Ve yine ayn
ekilde, sorun, bu erevede ortaya konduunda, yalnzca
bize zg bir konumun u veya bu lde yzeysel kalan
ya da derinden ileyen belirleyicileri olarak kapitalizm ve
modern devlet uursuz ikilisine ilikin bir sorun da de-
ildir. Aslnda, Augustinusun Tanr Devletinde Habil ve
Kabile atfla belirledii arketipik ayrmaya ilikin insan
soruna Gunonun Niceliin Egemenliinde yine Habilin
mekan iindeki gebe varlnn yine Kabilin zaman
iindeki yerleik varl tarafndan giderek tketilmesi
olarak ifade ettii tarihsel sorunun eklenmesiyle oluan
bileik sorundur.
yleyse, liberal demokraside isel bir sakatlk olarak
srmekte olan ey onun epistemolojisinin sofizme ve
35
ekonomisinin kapitalizme sk skya rabtedilmi kal-
masdr. Bylece, bir taraftan bizim gereklie ilikin bir
yetersizliimizden sz etmenin gerekli olduu her seferinde
gerekliin zaten bizim tarafmzdan kurguland ileri
srlmekte ve bir dier taraftan da insann iinde tahrif
edildii ekonomi makinesi sorunsuzca onaylanmaktadr.
Marxa gelince, onunsa sk sk dnm grndnn
maalesef tam tersi dorudur: Tarihin topluma ilikin
ilerleyen bir teleolojisi yoktur, ama insann evrene ilikin
engellenen bir teleolojisi vardr. Yabanclamann toplumsal
mekanizmalar insan doasndaki kkleri nedeniyle hibir
zaman tmden ya da tek bir hamlede ya da ilanihaye
giderilebilir olmayacaktr, Adorno ve Horkheimerin
Odysseusun servenlerinde burjuva bireyin arketipini
okumalarn abesle itigalden baka bir ey klan tam da
problematiin tarihsellikten bu fazlaldr zaten, ama yine
doas gerei zgrlemek isteyecek insann yine de bu
mekanizmalar giderme yk omuzlar zerinde durmay
srdrr. Hibir tarihsel sre hibir eyi tamamlamaz,
ama insann srekli kendi eksikliinden kendi tamlna
hareket etmesi ve gerek arzularnn gerek nesnelerine
ynelmesi gerekir. (Ya da Maksut, Alttan, Sorry, Feryat,
Kalil gibi antropodoketist
*
yaam formlar kisvesinde
* nsanm gibi yapan. Pornografinin zgrletirici nitelii konusunda
hararetli vaazlar verirken herkesi susturduktan sonra bir de muhafazakar
argman merak edip soranlara cennetten kltre geiin iareti olarak Adem
ve Havvann rtnmesiyle iktidar ve kltrn basklarna kar ndizmi ve
daha fazlasn uygulayan Diogenesin kpeksiliini (kinizm) karlatrarak
biraz sakin olmalar gerektiini ve meselenin geni olduunu hatrlatmamn
bedelini ar dedim, nk ancak pornografinin kadnlar aaladn ve
sektrde alanlarn ok sknt ektiini daha nce kekelemi olanlarn
ardndan utanarak kekelemem ve sonra da cevabm alp yerime oturmam
ve aydnlanm sekinlerin gerizekal mastrbasyonunu hayranlkla ya da
36
oyalanabilir.)
Sonuta, btn bir mevcut tarihsel tecrbenin ardn-
dan, liberalizmin kendisini (1) barn, (2) zgrln
(3) ve refahn en mkemmel reticisi olarak sunmak
hogrecekleri bir aknlkla dinlemem ve btn bir halkla beraber dandik
dev aynalarnn sessiz yzeyi olmakla yetinmem gerekiyordu. Kendileri
hibir bok olmasa ve hibir ie yaramasa da karlarndaki iin baka
trls asla caiz deildi. Aslnda, tam da kendileri hibir bok olmad
ve hibir ie yaramad iin karlarndaki iin baka trls asla caiz
deildi. Oysa, grld zere, btn bir toplumsal kuram nerdiim
adan okumak hi de yersiz olmaz. Bu alakgnll akl- selim arma
bir aymazlklar ve hakaretler dizisini izleyen bir sahtekarlklar ve sabotajlar
dizisiyle karlk almamsa antropodoketist malln ve kitleselliinin apak
kantdr. Kimilerinin zihni, kimilerinin kiilii, birounun her ikisi birden
kilitlenmi bu yaratklara m daha ok acmam gerek, onlar insan yerine
koyma hatasnn bana kesilmi faturas yznden kendime mi, gerekten
bilemiyorum. Toplum denilen ey byle antropodoketistlerden olutuu
srece elbette ondan bir cack olmaz. Kendi zincirlerini bilerek ve isteyerek
kendileri rettikleri gibi onlar geri kalan herkes iin de kanlmazlatrrlar.
Krallar ya da zgrlkler adna hykrmeleri hi fark etmez, her halkrda
ilerindeki aalk kle ve sinmi firavuncukla, dev zavall ve ezik sadistle
kalrlar. Osuran azlaryla gya bildikleri en basit dncelere bile hibir
zaman gerekteki gleriyle yetiemezler. Pornolarnn takma isimlerle
despotluk yapmaya ve dier soytarlklarna kesinlikle demeyeceini na-
zike hatrlattm, elbirliiyle param alp zamanm gasp etmekle balayarak
kafam, salm ve iimi srekli bozmakla devam ettiler ve gya bir bok
yapyor olduklarn varsaydlar. Osuruklarna iman ettiler ve osuruklarnn
rayiha kokmadn kibarca sylediim iin zerime sabildikleri hereyle
sabildikleri kadar smaya iman ettiler. Bu yaratklarn hepsini st ste
toplasam ne olur? Gerek bir terazide ne ekerler? Bunlardan birey falan
zaten olmaz, peki toplum mu bu yedi slalesini siktiimin haysiyetsiz ge-
rizekallar, porno beyinli arplm antropodoketistler? Drt bilgisayar, bir
haric disk ve uydurma bir mahkemeden balayarak aldklar param, gasp
ettikleri zamanm, gcrdatmaktan berbat olmu dilerimden balayarak iine
stklar salm, oyuncaa evirdikleri iim, umarm, drt ba mamur
pornolar olarak istisnasz hepsinin kanck klarna girer. Benim kimseye
zerre kadar merhamet borcum yok, ama bu yzsz ahmaklar gruhu bana
teker teker yetmi yedi slalelerinin gtlerini borlu. Umarm acsn bir
ekilde hissederler.
37
adna syleyeceklerinde hala ayklanacak birok doru
bulunduu gibi, sosyalizmin itirazlarnda da hala (1) ak
elikiler dile getirilmekte (2) ya da gerekletirilmeye
deer bir ufuk temsil edilmektedir. Ve btn bu kurama
ilikin ztlama ve uzlamalar arasnda, uygulamamzn
en iyi hallerinde, serbest pazarn varsaymsal nimetleriyle
ulusalc ya da kolektivist nlemleri srekli birbirine
karmay amalayan, ad u veya bu biimde konmu ya
da konmam bir sosyal demokrasi politikalar a rl-
mekte, krlar bireyselletirip risk ve kayplar toplum-
sallatracak ya da yeniden datm ilevini hep desteki
sermayedar gruplar adna yerine getirecek ynetimlerimiz
mevcudiyetlerini halk gzeten demokrasileri ve byme
artlaryla dorulamakta, ve btn bunlardan geriye de
modernliimizin gnahkar ilerleyii kalmaktadr.
Aka grnen hatalar ve sevaplarnn ve aka g-
rnmeyen hatalar ve sevaplarnn ayrntl bir muhasebesi
ne kadar geni tutulabilecek olursa olsun, bu ilerleyiin
son tahlilde byk bir yazk olduu pek tartma gtr-
mez, nk ite Murat ya da Ahmet gibi kocaman gya
akademik ve pek sosyalist ya da pek gazeteci ve gya
demokratik yazklar ve bu yazklarn hi aymayan gru-
hunu o retmekte ve bo bulduu her ruhu bir yazktan
ibaret oluuyla mutlu ve gururlu olabilecei sanrsyla
doldurmaktadr. in buras artk bir tartma deil, ama
olgusal bir gerek. Sistemimizin ya da iinde yaadmz
her neyse onun ekonomisini ve politikasn deerlendir-
mek belki ok karmaklaacak kadar uzun bir konu, ama
onun antropolojisinin ite dier her antropolojiden daha
fazla bir bokbilim, ite dier her antropolojiden daha fazla
3S
bir malbilim, ite dier her antropolojiden daha fazla bir
leventbilim, ite dier her antropolojiden daha fazla bir
ccebilim, ite dier her antropolojiden daha fazla bir
azizebilim, ite dier her antropolojiden daha fazla bir
kpekbilim, ite dier her antropolojiden daha fazla bir
merbilim, ite dier her antropolojiden daha fazla bir
gtbilim olduu yeterince belirgin ve kantlanm bir
berrakl derhal sunuyor.
*
* Noldu? Olduun boku olmakta hibir sorun grmyorsun, ama ismin
dosdoru koyulduunda m sorun gryorsun?
39
dersten nsz
nsanlk tarihi yzeydeki kalabalk ve grltnn
ardnda sk sk artc bir yeknesaklk sergiler. rnein,
btn tarihimiz boyunca, eitli klt ya da mysterialarn
artc yaylmlarnn ya da imparatorluklarn icat ettii
birletirici imparator veya gne tapmlarnn tesinde,
evrenselci denebilecek yalnzca geleneksel din ortaya
kmtr. Bunlarn ilki, budizm, kendi corafyasnda
nce byyp sonra yokolan bir sapmadan ibaret kalr-
ken baka corafyalarda birok deiik kla brnp
yerel geleneklerle eitli sembiyotik ilikiler kurarak
gnmze ulamtr. yle ki, aslnda orijinal retiye
daha yakn olduu halde Theravada gelimemi kabul
edilirken, stadn reddettii metafizik speklasyonlara ok
daha ak Mahayana giderek rabet grecektir. kincisi,
hristiyanlk, en eski totemik kurban izleini antropoloji
ve teoloji arasnda olaanst bir karkla btn tarihi
ortadan ikiye ayran istisna bir avatara evirir. Aslnda,
Babilde yahudi-hristiyan gnostik bir evrede doup
bir ran peygamberinin diliyle konuan ve Hindistana
kadar bizzat giden Maninin tutkulu misyonerlii bile
kaybolurken Aziz Pavlustan nceki kkleri itibaryla
misyoner bile saylamayacak hristiyanln yaygnl
gariptir. Augustinus hristiyan olmadan nce maniheizme
de uramtr, on drdnc yzylda Kilise hala Fransada
+0
bile madd dnyann eytaniliine ilikin eski gnostik
dnceleri savunan Katharlarla urar, ama sonuta,
tpk budizm yaylrken cainizmin mahall kalmas gibi,
gnostik hristiyan misyon da maniheist misyon da ayn
anda bir taraftan bir kristolojiyle kendini yahudilikten
farkllatrrken bir dier taraftan da Eski Ahite ballyla
kendini heterodoks akmlardan farkllatran ortodoks
hristiyan misyon karsnda kaybeder. ncs, slam,
ilk bakta belki tuhaf geliyor ama, btn geleneksel din-
ler arasnda kendi zel ismine sahip olan yegane retiyi
sunmaktadr.
Her halkrda, ncs bugn birok insann g-
zne mesela yahudiliin Romallara grnd gibi
grnmekte, ikincisi en iyi ihtimalle irrasyonalizm ve
hmanizmin oktan eskimi bir arsna dnmekte,
birincisiyse hem kendilerini herzaman birer sava aygt
ya da maliyetsiz olmayan psikolojik younlamalar olarak
ortaya koymu ibrahim kategorilerden uzakl nedeniyle
hem de aslnda clzln oluturmakta olan nedenlerle
hogrlp bir tr ss olarak varolmaktadr. Ksacas,
eski evrenselcilik oktan lm ya da eer lmediyse bile
kesin olarak yerellemitir. Yeni bir dnyada srekli daha
fazla birbirimize karldmz iin yerelliklerimizle de i
ie gememiz ya da bireyleri, kk topluluklar, kk
toplumsal hareketleri herzaman eski retisel temellerle
kurabiliyor olmamz bunu pek deitirmez. Buda co-
raf tanrlarla ilikisiz bir insan problemini, sa ve slam
helenistik bir oikoumene kavramnn ardndan btn bir
insanlk fikrini geride braktlar, ama artk gerek anlamda
evrenselci bir iddiay temsil etmiyorlar. Apolojetik olmak
+1
yerine yeniden evrenselci olmay denedikleri lde ken-
dilerini kendilerine ait olmayan bir dile tercme etmek
zorundalar, yleyse ya ller ya da ller.
Yaamakta olan evrenselciliimiz Aydnlanmaya, top-
lumsal retisini Fransz Devriminin zgrlk, eitlik,
kardelik iarnda ve bilgi retisini de Kantn geleneksel
veya kamusal otoritelerden bamsz olan akl kavra-
mnda bulmu olan Aydnlanmaya dayanr. Bu kadar
basite indirerek zetlendiinde, elbette, ortada pek fazla
sorun gzkmyor. Ama hemen ardndan sorular pe-
pee ylp duracak: Murat ve Ahmet kle ve kalleken
ben nasl zgr ve karde olacam? imdi ben Murat
ve Ahmetle eit miyim? Murat ve Ahmetteki aklsa peki
bendeki ne? Vs
Bylece, Aydnlanma da insan soyunun iflah olmayan
pornokratik karakter ve duvarms bnlne arpp
ufalanyor.
+2
1.
Beni bu gzel havalar mahvetti yazmt Orhan Veli.
Bahar gelir, gne parlar, hava bunaltmakszn scaktr.
Eer bir hafiflemenin lezzetine ilikin deilse herey ok
gereksiz bir yke dnr, vs Baudelairese biraz daha
skntl bir duygudan sz edecektir:
Quelquefois dans un beau jardin
O je tranais mon atonie,
Jai senti, comme une ironie,
Le soleil dchirer mon sein,
Et le printemps et la verdure
Ont tant humili mon cur,
Que jai puni sur une fleur
Linsolence de la Nature.
Gnein lts ve baharn canll bu kez doann
kstahl olarak can skntsn iyice bilemekten baka
bir ie yaramaz. Ksacas, i ezilmesinin birbirinden ok
farkl eitleri vardr. Kendi payma, benim en yakndan
tandm, ba dnmesine elik eden bir aknln ve
aresizliin verdii i ezilmesi.
Bazen bir melodi o kadar nfuz edicidir ki insan sa-
atlerce tutsak alr. Sonra sessizlik yine de hibir mziin
+3
ulaamayaca bir dolulukla doludur. Bazen bir ya da
birka dize o kadar kusursuzdur ki btn bir gn ve
btn bir gece boyunca insann zihninde dnp durur.
Sonra yeniden kelimeler hep krk krk ve rahatsz
edicidir. Bazen rzgarn bir pencerenin iinden gee-
rek havalandrd tllerin grnts, bazen geceleyin
sokaklardaki sar ve lo bir k, bazen bir korun rengi,
bazen karanlkta uzanp giden deniz, bazen yalnzca basit
bir koku insann, en azndan algs ak bir insann iini
sonuna kadar ezerler. Ezerler, nk iyice dndm
bunu ne kendilerinden baka herhangi bir eye, bir iire,
bir mzie, bir resme, fotorafa tercme edilebilir ne de
herhangi bir biimde tketilebilirler. Orada ve sadece bir
an, olmazsa bir vakit iindirler. Ama ne yakalanabilirler
ne de bir tercme ilemiyle alabilirler. Sadece onlar
alglayan kiiyi kuatrlar. Oysa felsefeyi hep bir Dasein,
sanat hep bir mimesisi ne aldklar iin eletirmek de
pek akl kr deildir, nk yle yapmadklarnda ya da
dikkatle lerek kurulmu belli bir temas yitirdiklerinde
hep samalamaya dnrler.
++
2.
Anlarn kendilerine ait bir ritmi vardr. ncelikle,
yokturlar ama vardrlar. Ardndan, kendi ritimleriyle
vardrlar. ocuklukta, dnya henz imkanlar, keifler
ve bylerle doluyken zaman ok daha farkldr. Sonra
giderek gnler ar, yllar abuk gemeye balar. Anlar
da buna gre dnrler. Ya da, zel olarak ocukluk bir
yana, hareketli bir zaman abuk, ama daha fazla anyla
ve hareketsiz bir zamansa yava, ama daha az anyla
geer. Birincisi iindeyken hzl, ama ardndan oktur.
kincisi iindeyken yava, ama ardndan azdr. lke, hza
ilikin benzerlii tersten kurmak kouluyla, hareketli bir
grntde daha fazla karenin daha oalm bir zaman
retmesine bile benzetilebilir.
Ya da, tam da ocukluk ve yalanma rneklerine paralel
olarak, ilke imkanlar oaldka zamann genilemesi ve
azaldka daralmas, hzlanmas, skmasdr. Yedi saatin
ardndan bir meydan savandan sa kan kiiyle yedi
saatin ardndan bir poker masasndan kazanarak veya
kaybederek kalkan kiinin hatrlayacaklarnn ritmi ie-
rie bal olarak zaten farkldr, evet, ama anlarn ritmi
daha en bata yapsal olarak da farkldr. Aristoteles za-
man hareketin ls olarak tanmlam ve bunun bir
izafiyetinden sz edilmesi iin iki bin ksur yl gemesi
gerekmiti, oysa zamann psikolojik yapsnn bir izafiyeti
+5
insan tecrbesinin iinde hep dorudan doruya verili
olmutur. eb-i yelday mneccimle muvakkit ne bilir,
der air, Mbtela-y gama sor kim geceler ka saat. Zaman
keskinletiren bu kez arzu ve bekleyi olur.
Her halkrda, anlar sonuta fragmanlardan ibarettir.
Benjamin onlarla tarih, Chris Marker film yapmay dene-
mi olabilir, ama fragmanlar yalnzca fragmandr. inde
yer aldklar btn dntke onlarn da dnmesi,
anlarn hatrlayan kii tarafndan srekli yeniden biim-
lendirilmesi ve bunlara benzer baka eyler belki ilgin
saylabilir, ama yalnzca baz alardan ilgin saylabilir.
Bana sanki buradan karlmas gereken ilk sonu ok
daha nemli, hatta neredeyse korkutucuymu gibi geliyor:
Biz aslnda anlarmz deiliz. Anlarmzn bir toplam,
anlarmzn bir kurgusu da belirli bir yzeyde bizi izleyip
duruyor, ama aslnda anlarmzdan tamamen bamsz
baka bir eyiz.
Bu, tuhaf, nk anlarmz olmadmzda ne oldu-
umuzu bilmiyoruz. Aslnda dncelerimiz ve duygu-
larmz bile deiliz, ama dncelerimiz ve duygularmz
olmadmzda ne olduumuzu da bilmiyoruz.
+6
II.
Voil La Bte
+7
3.
Skldm artk herkesten. Bu bazen neredeyse lmcl
bir gnaha dntrlp ona gre cezalandrlyor. Oysa
lmcl bir gnah olsayd bile, benim gnahm olmazd.
Aslnda, ceza vermeye kalkanlarn nitelii zaten skntnn
kendisini oluturuyor. Sancnn gerek bir keskinliiyle
lanetlendiim iin, dier gndelik problemlerimin zerine
daha fazla gereksiz problem eklenmesinin reva olduunu
dnyorlar. Onlardan olmadma gre keyif iinde ve
ok rahat olmalym ve keyif iinde ve ok rahat oldu-
uma gre benden mmkn olan her intikam alnmal.
Bakalarnn rahatl o kadar mesele deilken benim
her rahatlm hak edilmemi bir lks ve bakalarnn
parmana batacak bir ine meseleyken benim gsme
aklacak bir kazk yalnzca elence ya da vasat insann
hi amayan adaleti. Onlarn olaanst temiz ileyen
kafasna gre, hak ancak benim ok sknt iinde olmamla
yerini bulmu olacak ve hibir zaman onlar tamamen
tatmin edecek kadar sknt ekemeyeceime gre de ne
olursa olsun zevk sefa iinde saylmalym.
Onlarn hi tanmad problemleri tandma gre
onlarn da tand sradan problemlerin hepsinin ayrca
zerime ylmas ok gzel olur. Rahatlatr ve sevindirir
onlar. Madem ki triplerdeyim, bedelini demeliyim. Bur-
num mutlaka srtlmeli ve gtm muhakkak indirilmeli.
+S
Zaten bunu hak etmi saylrm, nk ok kibirliyim.
Bakalarnn kck saylmamas iin benim kibirli
saylmam gerekiyor. Sanki onlarn sidik yartrma hrs
ya da sidik yartramamann hncyla bin kere zihinleri
kilitlenmemi de ben kibirliymiim. Oysa ben yalnzca
elini att her ekerin tatsz ve oynad her oyuncan
daha en batan krk olduunu gren bir ocuun derdiyle
dertliyim. Son derece anlalr bir dert, ama ekerciler,
oyuncaklar ve ocuklar nedense hi tasvip etmiyor.
Bylece, ilk cmleye geri dnyoruz.
Doa dendiinde genellikle bolukta dnen renkli bir
top olarak dnyann zerindeki biyolojik rt kasdedilir.
Oysa bu anlamyla doa yalnzca dnyann bile yalnzca
tek bir grntsdr. Musil, Niteliksiz Adamn bir yerinde,
yeryznn ok uzun zamanlar boyunca frijit, hatta l
olduunu, hi dourmadn hatrlatmt. Ben, genellikle,
doa ve evren kelimelerini geili kullanmaya eilim gs-
teriyorum. Eskiler de, herzaman deil, ama birok kere
byle yapmtr. Hatta, uzay-zaman hi icat edememi
olsalar da, dehr (evren ve zaman) gibi ya da rzgar veya
sculum (dnya ve dnem) gibi kelimeler kullandklarnda,
bir btn olarak zaman ve mekan ayn anda bile ifade
edebilirler. Aslnda dnemler ya da dngler anlamna
gelen devran giderek bir btn olarak kainat anlatmaya
balar ve her halkrda srekli dnmektedir.
Hatta, Erigena yle bir doadan (natura) sz eder ki
o artk zamandan ve mekandan ve varolanlardan bile
fazladr. Esasnda zaman belirten kavramlarn (dehr,
rzgar, sculum, devran) mekana doru uzanmasna
zellikle olu ve bozulu iindeki phusisi belirten kavra-
+9
mn metafizie doru uzanmas elik etmektedir. stelik
ok artc da deildir bu. Eski fizik zaten en bandan
tuhaftr. Materia prima kesinlikle madd deildir rnein.
Hareket hareketliliin tesinden balad gibi madde de
tam anlamyla madd olmayandan balar.
Yine de, yalnzca, bolukta dnen renkli bir topun ze-
rindeki biyolojik rtnn uursuz bir ktye kullanm
gibi duran bir insanlar aleminin iinde yayoruz. Ba-
dehr, evrenin bahesi, dnya bahesi, bizim iin insanlar
aleminin bir res publicas. nsanlar alemiyse genellikle
dramatik bir soytar-soytar diyalektii zerinden iliyor.
Bylece, ilk paragrafa geri dnyoruz.
50
4.
Galatasaray Lisesini skldm iin, benim gzmde
Azman, Alf ya da Kurtulu gibi birka arkada ve stiklal
evresinden daha fazla ifade edebilecei hereyi (Ortakyde
deniz, Beyolunda anm mermer merdivenler ve uzun,
lo koridorlar) zaten aldm iin brakmtm. Ailemin
tehditleri o zamana kadar oktan yumuak bal, hatta
ekingen uyarlara dnmt ve onlar da o sralarda
kendi kendime u veya bu yolla zorlanmadan birka kuru
kazanabildiim ve daha tesini dnmeyecek gen ve
aptal yalarda olduum iin ie yaramamt.
Birka yl sonra lise snavlarn dardan vererek
stanbul niversitesine girdim. Kitap okumamak, eve
kapanmak, eer yeterince bo caddelerde yrmyorsam
srekli kapal alanda volta atmak gibi pek ho olmayan
eilimlerim ortaya kmaya balamt. Birka ay sonra
niversitenin rektrlne gelen daymn tartmal siyas
ve idar icraatlarnn yaratt bir soukluk zaten varolan
umursamazlma ayrca mkemmel bir sebep ya da
bahane oluturdu, okulla yine ilgilenmedim. (Daymn
siyaseten akl kr saylamayacak bir pozisyonda oldu-
unu bildiim kadar btn tandklarm o sralarda olup
bitenleri kknden reddettiimden haberdar olduu iin
bunu rahatlkla syleyeceim iyi ve dzgn bir insan
olduunu da biliyordum. ok sonralar hapishanede
51
ziyaretine gittiimde, bu sefer belki herzamankinden
ok daha neeli grnrken siyaseten sfrlanm ve
yalnz braklm olduunu anlatan, yine siyaseten akl
kr saylamayacak bir pozisyondaki yine iyi ve dzgn
bir insan grecektim. Hcre arkada olan asker, aydnlk
renkli gzleri olan din ve mert grnml biri, ak
gr salonundan karken Bizim iin zlmeyin, ama
millet uyank olsun, diyordu.)
leriki yllarda, uzun dnem er olmamak iin niversite
mezuniyetini art koan askerlik mevzuatnn zorlamasyla,
bu kez Silgi niversitesine girdim. Ama de kalka mezun
olmamdan bir sre sonra, eer akademik retkenlik yerine
entelektel yok ediciliin bir indeksi olsayd beni snava
sokma, bana dev verme ve beni notlandrma gibi (genel-
likle otoriteyi umutsuzca kantlama pay adn verdiim
dzenli bir not kesintisi olurdu) mnasebetsizlikleri hi
utanp sklmadan yapabilmi cretkar arkadalar derhal
birinci sraya tayacak bir dier mnasebetsizlikler dizisi
beni yapkan ve arsz bir kabus gibi izlemeye balad.
Herhalde akademik retkenliin gereki bir indek-
sindeki anlamszla mahkum yerleri entelektel yok
edicilik sz konusu olduunda bu derece hrsl, yz-
szlemi, zihni rtlm, gz kararm, vicdanna ve
bilincine perde inmi hale gelebilmelerini salamt.
Olabilir, baarszlklarnn baarlarndan daha fazla
umursanmaya deeceini sanmyorum. Her halkrda
yine ayn kiiliklere sahip olacaklar. Ama yeterince salak
ya da yeterince uyumlu grnememenin ifte cezas hi
amayan bir piyango gibi yine bana isabet etti. Onlara
mmkn olduu kadar sevgi gsterme grevinde kusur
52
etmemeye altm, ama buna ramen beni sayma grev-
lerine zellikle ihanet etme arzusuyla dolan kklerimin
acmasz intikam yine yakam brakmad. Onlar hibir
sikime sarmayp iime bakmam ya da onlar sevmem
ve takdir edilebilecek herhangi bir zerrelerini bytp
iltifatkar davranmam yine hibir eyi deitirmedi. Yine
gerizekal olmalarnn kabahati sanki benim zerimde
sandlar ve gerizekallkla ileyen kafalarnda sanki bana
zarar verdikleri lde kendilerini gya daha az gerizekal
sayabileceklerini vehmettiler. Ccelerin hi bitmeyen hnc
yine kabus gibi zerime kt.
Bu ok deerli akademisyenler kaplarndan girdiim
anda beni Bu devi sen yapm olamazsn, abuk kay-
naklarn akla! gibi eyler syleyerek karlamlard
ve iyi niyetlerinden emin olduum iin de kaynak ara-
trmasnda kendilerine yardmc olabileceimi belirtmi-
tim. Kaplarndan ktm anda da msveddelerimi ve
notlarm rastgele ortala datp ben almaya altka
zerime abuk sabuk elektronik postalar ve telefon arlar
ymakla urayorlard. Bu kadar be gerizekalnn
haysiyetsizlii saylabilir belki, en azndan ben bu kadar
samalamay kimseye yaktramadm gnlerden geri-
zekallk ve haysiyetsizliin bir dipsizliini kabullenmeyi
renmek zorunda kaldm gnlere yzszlk zerine
yzszlk ve ahmaklk zerine ahmaklk ve arptma
zerine arptmayla karlaa karlaa ulatm, ama onu
eitlendirmek ve kaszlatrmak zere bu ikenceye
btn teknolojik ve hukuk desteini derhal ekleyen
gazeteciler ve btn bunlar seyreden ya da bunlara
elinden geldii kadaryla katlan kalabalk ortada be
53
gerizekalnn meselesine indirgenemeyecek, yapsal, zsel,
kkl bir mallk olduunu maalesef aka kantlyor.
Bunun, rnein, bu arkadalar tarafndan pornografiye
yklenebilmi yar ilah deer ve kurtarc misyonla
bir doru orants var m, bilemiyorum, ama ortada ie
ilemi bir mallk, stelik kitlesel olarak ie ilemi bir
mallk olduu kesin.
Bu mallarn Trk entelijansiyasn, lkemizin sosyalist
akil adamlarn, demokrat gazeteci-romanclarn, akade-
misyenlerini, ke yazarlarn ve bok varm gibi bunlar
izleyen gya okumu ocuklarn temsil ediyor olmas
bal bana bir mesele, evet, ama ben konuyu yine de
insan denen yaratn genel olarak iflah olmaz mall
erevesinde dnyorum. Maksut Vesika, Alttan Alan,
Sorry Maginot-Lignes, Feryat Entel, Kalil Clzeek ve daha
biroklar gya sosyalizm ryormu, gya liberalmi,
gya muhafazakarm, gya basnm, gya akademiymi,
bunlar geilmesi gerektii zere getim. Temelde hepsi
zaten mahza mal. stelik tescilli mallar. Ben tescil ettim,
gayet iyi biliyorum.
te bu komedyenler srs, bu mallar ordusu, bu
sahtekar soytarlar gruhu ve kifayetsiz ezikler yn
elbirliiyle benim zamanm gasp etti, param ald,
salm bozdu. mrmden mr alp pe attlar. Ve
mallklarndan hibir zaman hibir ey eksilmedii iin
de hala eziyetlerine katlanyorum. Yalnzca yaptklarnn
zamanm ve salm zerindeki sonularna deil, devam
eden eziyetlerine katlanyorum. Yedikleri boklarn yalan
olmayan hibir meru gerekesi olmad gibi sahici olan
hibir anlam da yok, ama yapyorlar. ok nemli pole-
5+
miklere, fikir dolu tartmalara girdikleri akranlarna, br
mal arkadalarna yapamadklarn kalkp bana yapyorlar.
Suum da bu hyarlarn bok etmedii bir havada nefes
almak ve gerekten almak istemek. Bana zehir etmek
iin ellerinden geleni esirgemedikleri gnahm bundan
ibaret. Sefil pezevenklerin affedemedii ve daha en batan
yok etmek istedii ey bu. Ayn komedide oynamadma
gre her frsatta mmkn olduu kadar paralanmam
vaciptir. Olmayan beyinleri onlara Allahn emrinden
gl fetva vermi, o beyinler tarafndan verildii iin
ite byle vermi. Kafa da haysiyet de anlam da bu kadar
arkadalarda. Ama azlarn ap demokrasi, sosyalizm,
akademi falan da retebiliyorlar. Kafa, haysiyet ve an-
lam bu kadar olunca aradaki elikiyi gremiyorlar. Tam
tersine, o kafa, o haysiyet ve o anlamla azlarn ap
herhangi bir konuda syleyeceklerinin osurmaktan fazlas
olmasn istiyorlar. Sanyorlar ki dnceler bedavadr ve
sanki onlarn bile kendilerine ait birer dncesi olabilir.
Olamaz arkadam. Sen malsn, ancak mal kadar d-
nebilirsin. Hi unutmaman gereken en temel gerek
ite bu. Benim kefetmek iin ter dkp bulduum deil,
senin gzme sokup kantladn gerek bu. O kadar
kasz ve ackl bir gerek ki, en batan zaten kibarca
ifade ettiimde bana teekkr etmek yerine gya aksini
gstermek istiyor ve aksini de bir yere kadar deil, son-
suzca mal olduunu ve stelik btn evrenle beraber
mal zerine mal olduunuzu kantlayarak gstermeye
alabiliyorsun. Kendilerine akademisyen diyen mallarn
mallklarnn tarihi ok uzundur, Marxtan Walter Ben-
jamine birok kiiyi en batan ekarte etmeyi bile ierir,
55
ama sanrm teekkr etmeleri gereken yerde bir sabo-
tajlar ve hrszlklar silsilesi tertip edip dier btn mal
arkadalarn da buna dahil olmaya aran ve ardndan
da kpeklii iine kazdklar kpekleri hala utanmadan
havlayanlarla karlama ansszl ilk kez benim oldu.
Yavakln, kstahln, kendini bilmezliin, habisliin,
vandalizmin, su-i kasdin bylesine aalk bir organizas-
yonuyla maalesef ilk kez ben karlatm.
Bazen byle umutsuz mallarla muhatap braklp dur-
duum iin kendi adma zlmediim insan ycelme
anlarm oluyor, ama o zamanlarda bile, eer insanlk
durumu karsnda tam bir apatik sarslmazla doru
arkama bakmakszn devam edemiyorsam, byklklerinin
eksikliini kklklerinin intikamyla telafi edebildiklerini
sandklar ve bu hastalklarnn adn bile koyamadklar
bir dnyada benzerlerinin bir srsyle beraber yaadklar
iin bu mallar namna iim paralanyor.
Bu sr kklklerini arptrarak varolmay be-
ceremediinde ya da kklklerini arptrarak varol-
mann tesine getiini sand anda bildii tek eyse ii
laubalilie vurmak. Kompleksli olmadklar anda yavak
ve yavak olmadklar anda kompleksliler. Aslnda kimse
hibir zaman gerekten bir dnceye ya da gerekten
bir kiilie ihtiya duymuyor. Geri bazen bunlarn bir
tiyatrosunu yapmay yine de isteyebiliyorlar, ama o za-
man da o tiyatro onlar rahata doyuruyor. Baka bir eye
gerek kalmadn sanyorlar. Daha fazlas, baka bir ey
grdklerinde ellerinden gelebildii kadaryla muhakkak
yok etmek istiyorlar. Olmayan akllarna gre, varolula-
rnn hilii hilik olmayann hilik olmay tarafndan
56
hakarete uram olmak yerine gya bylece kutsanm
oluyor. Olmayan ruhlarnda ite byle hissediyorlar. Bunun
bir tedavisi de yok. Yok, nk kavramlar (gerek, iyi,
gzel, zgr, cesur, vs.) doru tasarlamay becerebilecek-
leri bir an yok. Akllar da itenlikleri de hibir zaman
buna kesinlikle yetmiyor. Bylece, ahmaklklar, tiyatrolar
ve tersine evirmelerin ok kesif bir osuruk bulutunun
iinde douyor, yayor ve lyorlar. Mahkumu olduklar
ve asla aamayacaklar dnya bu.
Dolaysyla, herhalde tahmin edilebiliyordur, baka
pek ok kiiyle beraber ben de edebiyat evrelerini i
bulandracak kadar yapay buluyor ve niversitelerinse
Levent gibi grnte gya problemsiz ya da Gte gibi
ok aka problemli, ama her halkrda kendini bilmez
ve vasat tiplerle dolu olduunu dnyorum. Trk en-
telijansiyas hakknda byle dnmemi olsaydm bile,
onun bir kitlesinin Levent ve yedi ccelerin bo beyinleri
ve varolmayan penisleri yerine gemek ve ne cins bir
yaratmslar topluluu olduklarn bana kantlamak iin
bu kadar uramasnn ardndan baka trl dnmem
apak olguyu inkar etmek olurdu. Ellerinde benim ah-
maklklarnn ahmaka bir yceltilii uruna dktkleri
kanm var. mark ve arlatan ellerinde benim ileke
kanm var. Muhatap olduum hayvanl, bnl, yz-
szl, osurganl, bombokluu, irenlii daha fazla
nasl anlatabilirim ki? Bu salaklar ordusunun be para
etmeyeceini daha ak nasl ifade edebilirim?
Bunlar o kadar umutsuzca cceler ki yalnzca cce
olmakla yetinemeyip boylarn aan hereyi de illa yok
etmek istiyorlar. Salm bozmak, beni delirtmek, a-
57
lmam engellemek iin ellerinden gelen hereyi yaptlar
ve yapyorlar. Baka skntm yokmu gibi bu zavalllarn
zerime ydklar marklklar, erefsizlikleri ve em-
besillikleriyle uratm ve hala onlara katlanyorum. O
kadar ki benim bu oktan gte dnm pek entelektel
suratlar ereflendirmek iin harcamaya kyacam tek bir
balgamm bile yok.
Ama yine de, imdi, artk hantallam bir beden ve
bo bir czdanla, yzmdeki bak yaras ve kollarmdaki
dvmelerle, on be yama geri dnp kendimi bir air ve
filozof olarak hayal ediyorum. Galiba hereye ancak bu
kklere dnn romantizmi sayesinde katlanabiliyorum.
Sanki illet edilene kadar taciz edilmi ve ardndan yine
srekli taciz edilmi biri deil de iini tamama erdirmeden
lmek istemeyen biri gibi, katland hereye ve srf kimi
insanlarn boktanlklar ve basitlikleri yznden katland
dier hereye ramen iini tamama erdirmeden lmek
istemeyen biri gibi, bir misyon insan gibi, bir dava adam
gibi davranmaya alyorum. Fesat, habis, kompleksli
bir gdk gteler gruhunun zerinden, ardndan sar,
sahtekar, ebleh bir bcr leventler kalabalnn zerinden
kulaklar ak ve gerek bir hi kimseye seslenen biri
olduumu dnmeye alyorum.
Fonda Yasmin Levyden De Edad De Kinze Anyos alyor.
5S
5.
Yeryznn dardan baklacak olsayd en ok bceklere
ait grnecei, saysal stnlkleri ve dayankllklaryla
bunu en ok onlarn hak ettii birka kere sylenmitir.
Bu gzlem bana o kadar arpc gelmiyor. Halka filler,
kaplanlar ya da kartallarla deil de insanlarla kapand
iin, sonuta, zaten yine en baa dnlm olduunu d-
nyorum. Bceklerin egemenlii yeryzndeki canllar
zincirini aadan olduu gibi yukardan da kuatyor. Bu
gzlem de hi arpc deil, biliyorum, ama fazla doru
olmasndaki apakln bir de arpc olmasna gerek
brakmadn umacam. Entomolojik bir hakikat bu,
sslenmekten ok anlalmaya ihtiyac var.
Kitaplar, rnein Gazalnin hyas, uzlete ekilen kiiyi
uyarr. nsanlar arasndan ayrlan kii onlarn errinden
kanmak iin deil, ama onlar kendi errinden sakn-
mak iin uzaklatn dnmelidir ki kibirli olmasn.
Kitaplarn retisini reddetmem birka gnde, birka
ayda, birka ylda olup bitmedi. mrmden srekli
mr giderken, yavaa, para para ve fakat kanlmaz
bir kesinlikle, btn retiyi ister istemez deitirdim.
Bcekler arasndan ayrlmaya uramadm gibi insanlar
arasndan ayrlmaya uramama da gerek yoktu, nk
zaten pek var saylmazlard. Bceklere kar kibirli olma-
maya almadm gibi insanlara kar kibirli olmamaya
59
almama da gerek yoktu, nk zaten baka bir alemde
yerlerde srnyorlard.
Onlara samaladklar srada, yorum yapmak istedik-
leri ve gerekte hibir yorum kapasiteleri olmad iin
samaladklar srada, laf sokmak istedikleri ve syleyecek
anlaml hibir eyleri olmad iin samaladklar srada,
cevap yetitirmek istedikleri ve verecek hibir anlaml
cevaplar olmad iin samaladklar srada, kendileriyle
yzlememek iin olguyu tam tersine evirmek istedikleri
ve samaladklar srada, aslnda bayalklarnn btn
eserleriyle vnecek kadar bayayken yine de sanki
baya deilmi gibi bir tiyatro yapmak istedikleri ve
samaladklar srada, efendilerine yapp kulluklaryla
mutlu olduklar ve samaladklar srada, zgr oldukla-
rn sandklar ve samaladklar srada, putlarna sahip
ktklar ve samaladklar srada, putlar olmadn ilan
ettikleri ve samaladklar srada ya da mr dedikleri
sefaletin yanltc bir perdeyle rtlm olmayan baka
herhangi bir srasnda ya da mrleri boyunca btn
gerek sermayeleri hep tiyatro olduu iin tiyatrolarndan
asla arnamadklar herhangi bir srada bakmak yeterlidir.
Osuruk iinde doup osuruk iinde lrler. Osurua o
kadar baml ve mahkumdurlar ki salkl hava onlara
zarar verir. Varolduklar biimiyle salkl havann onlarn
yaama ortam olmayacan bilirler. O yzden de salkl
havay sevmezler. Murat gibi mark ve orospu, Ahmet
gibi gt olan, Levent gibi salak ve kat, mer
gibi aciz ve gto, Azize gibi ezik ve hain, Asl gibi bir
ey ve bir ey, Sinan gibi mazlum ve kle, Bar gibi bo
ve bele olmalar hi fark etmez. Her halkrda, onlarla
60
hayat dedikleri ey arasndaki iliki bokbcei ve bok
arasndaki ilikidir. Byle balar, ve onlar hibir zaman
baka bir eye dnmedii iin de hibir zaman baka
bir eye dnmeksizin byle devam eder.
tici olmaktan ekinmeden sylyorum bunlar. Dier
herey bir yana, Pornokratlar ve airde kibarca konu
etmeyi denediim lin giriimi, kitlesellii ve srekli-
liiyle olduu kadar alakaszl ve yzszlyle de,
markl ve kstahlyla olduu kadar iktidarszl
ve zavalllyla da, eziyetleri ve zararlaryla olduu kadar
habislii ve hainliiyle de aalkln tarihindeki aalk
bir zirveyi oluturduunu sandm lin giriimi, acnas
ahmakal hayvanca tahripkarln azaltmayan lin
giriimi byle bir teklifsizlik yaratyor. Sonuta, insanlar
arasndaki ktl dndmde snglerin ucunda
sallanan bebek bedenlerini dnmyorum, demokrat
bayazarlar ve sosyalist blm bakanlar yeterli oluyor.
ocuk ruhundaki ktle armak iin Sineklerin
Tanrsn okumama ya da rpermek iin k ve Oynay
izlememe hi gerek yok, ak sakall entelektellerimizin
varl yetiyor.
Sayelerinde ne sabahn krnde evimi polislerin bas-
mas ne yaynlanmam karalamalarmn taklitlerine ya
da izlerine en holanmayacam yerlerde rastlamam ne
ancak uzun zaman sonra kullanacam notlarn ortala
dalmas ne de yzszln bir yalan kuyusunun iine
atlp gmlmem eksik kald, ama anaokulunda renci
olamamas gerekirken niversitede profesr olmu bu
acayip mahluklar ve arkalarndan gelen bir dier amele
srs kendilerince entelektel dnyamzn mihverlerini,
61
uydularn ve ayaklarn oluturuyor. Baka hibir ey
yapamyorlarsa da, eminim ki, hi deilse, hasbelkader
gruhlarnn iine katlm olmayanlarn genel kitlesini
pekala temsil edebiliyorlar.
Sz konusu ok deerli bilim, dnce ve sanat in-
sanlarmz, akademisyen ve gazetecilerimiz, demokrasi
havarilerimiz, sosyalist statlarmz, ada deer tem-
silcilerimiz, baz muhafazakarlarmz yalnzca zerime
kustuklar samalklaryla srekli zamanm gasp edip
salm bozana kadar uramakla yetinemediler, ama
bilgisayarmn iindeki modemi skmekle bile kurtula-
madm drt ba mamur bir sabotaj makinesini de hi
aymadan zerimde braktlar. Bu kadar hnla kantlamak
istedikleri fevkalade nemli hakikatse, ahmaklklarnn
katlamlyla ok mutlu olabildiklerinden ibaret. Bu
yzden beni krmak, inemek, harcamak byle hrsla
kapldklar bir arzu haline geliyor. ok basite, bcek
ve insan arasndaki ayrmn tekrar akllarna gelmesine
istemeden neden olabildiim iin. Bir zlemi artrdm
ve onlar bu zleme yetiemedii iin.
Belirli olarak doktriner herhangi bir eyden sz et-
miyorum burada, dncenin bir yaamsallndan ve
keskinliinden sz ediyorum. Oyuncaklarn tesine ge-
mekten sz ediyorum. zerime abuk sabuk samalklar
ym ya da ylrken seyretmi yaratklarn ve onlara
benzeyenlerin maalesef asla aina olamayaca bir eyden
sz ediyorum. zerime sknt st iin ok mutlu olan
maymunsu gerizekaly ve benim gkten inmi rkm
sonsuza kadar apayr klan eyden sz ediyorum.
62
6.
Ardndan, aa baksam da yukar ksam da, saa
sapsam da sola dnsem de, insanlarn ileriyle ilgilen-
dike ya da onlara mecburen maruz kaldka yalnzca
dayanlmaz bir bok kokusunu soluyorum. Ortalama mr
bu kadar uzamam olsayd, oysa o kadar uzamtr
ki hep etkinletiini dndmz bir dnya aslnda
hantallamtr, Makedonyal skenderin yeni bir yeryz
kurmay denedii yata artk en iyi ihtimalle temen olu-
nabilir, oktan yalanmaya balam saylrdm, ama yine
de bu bok kokusunu gda edinebilmi kalabala almay
baaramadm. nsanlarn ellerinden geldii kadaryla
karlarndakini de boka gmmek istemesine, bundan
aka ok zevk almasna hala aryorum. Yzszlkle-
rini, kendi zihinlerine yine kendi iradeleriyle vurduklar
kilitleri zamanla daha az yadrgayabilmi deilim. Yllar
derin bir tiksintiyi ylesine bir kanksamayla deitire-
bilmeme yardm etmiyor.
Pornokratlarda anlattm yk zaten bir cinayetin,
aka ilenemedii iin dolayl ikencelerle ilenmeye
allan bir cinayetin yksyd. ki profesr iin ok
ak bir zavallln, yazar iin gya daha rtl bir
zavallln drtsyle balamas, ardndan drt zavall
iin kar konulmaz bir arzuyla hep frsat kollanm bir
ihanetin, be zavall iin bedava bir elencenin vesilesi
63
olarak alglanm olmas ve bir sr gereksiz ayrnt
geilecek olursa, sonuta, zamanmdan, salmdan ve
iimden mmkn olduu kadarn pe atma, pe att-
n, pe atabildiini gsterme iradesinin vurgulanarak
ortaya konulmasyd. Ayn irade hala da orta yerde du-
ruyor, nk bunu ortaya koyanlarn kendilerini tedavi
etme becerileri yok. Onun yerine kt kafalaryla yaayp
gitmeyi ve byle yapmann salkl saylmasn arzulu-
yorlar. Kalabalk ve sradan olmalar, kelimenin belirli bir
anlamnda ok normal olmalar salkl olduklarnn delili
yerine de gesin istiyorlar. Kendileri uydurup kendileri
inanabildikleri srece samalamak onlar rahatsz etmiyor.
Samalamaktan fazlasna ihtiya duymuyorlar. Dangalak
olmadklarn gstermek iin yapabildikleri tek ey ok
dangalak olduklarn gstermek, ve baka birok naho
sfat iin de hikaye byle uzayp gidiyor.
Tek bana bu rnek bile insan denen yaratktan tiksin-
meye yeter. Ama zihnimi yokladka hi farkl olmayan
baka pek ok ey buluyorum. Basit bir ocukluk hika-
yesinden, ben okul yatakhanesinde szm yatyorken
baka bir yer yerine zerime kusmay tercih eden, nk
kendini ifade etmesinin daha uygun bir ann bir daha
kolay kolay yakalayamayacak, ifade etmek istedii bu
duygu younluuna meru bir gereke de gsteremeyecek
olan ocuktan balayarak ileriye doru devam edebilirim.
Sonradan rendiime gre, bu ocuk Nurdu ve zaman
getike bymek yerine giderek klen ya da zaten
kk olup da iyice klen biroklarnn aksine artk
ayn ocuk deil. Nur rnei dolaysyla, ayn anda, hem
insann bir kere Azize gibi hissettiinde Azizenin izinin
6+
ondan yllar ilerledike de hi silinemeyeceini bin bi-
rinci kez anlayabiliyor hem de kiinin isterse Azizenin
izinin patolojik iddetini pekala dizginleyebileceini ve
en aza indirebileceini gzlemleyebiliyorum. Ama Azi-
zenin silinemezlii genel ve kalc ilkeyken Azizenin
dizginlenebilirlii ksm ve istisna. Hatta, kendinin bir
muhasebesini yapmak konusunda g gsteremeyecek
birok kiide yalnzca ve yalnzca teatral.
Bir keresinde, hastanede ziyaretime gelmi birka ar-
kadamla konuurken, ben gitmelerini syleyene kadar
gitmemelerini istemitim. Neeyle sylenmi, memnuniyet
belirten, kimsenin yanl anlamad bir eydi. Yalnzca
Othan, aslnda belki de neeli olmamdan rahatsz olduu
iin, bir kenarda suratn asarak dierlerine hemen kalkp
gitmeyi teklif etti. Hibirimiz o an zerinde durmadk
bunun. Ama bugn geriye bakarak dndmde, baka
birok ey zerinden geriye bakarak dndmde, ciddi
bir tehlikeyi atlatarak hastaneye kaldrlm arkadan gya
ziyarete giden birinin onun neeli olmasna katlanamayp
orada ona tavr koymay denemesini, bunu da bakalar
zerinden, bakalarna eklenerek ve muhatabn yant
ans olmadan yapmay denemesini anlayamyorum. Ben
Othana ne o gn ne de daha nce byle bir samaln
nedenini oluturabilecek hibir ey yapmamtm. Oysa
Othan her zemin bulduunda ayn davran kalbn yi-
neledi. Dolaysyla, hibir zararm grmemi bir insann,
arkadalk ettii her seferinde arkadalkla yant alm
birinin aslnda, ne bileyim, beni evim ve ktphanem
yanarken ya da sokak ortasnda domaltlrken falan
grecek olsa iten ie ok keyif alacan, lmlk bir
65
tehlikenin ardndan hastanede yatan arkadann yanna
gidip sonra da durup dururken samasapan bir tavr koy-
may denemi kii olduunu biliyorum. Hareketlerinde
ve yorumlarnda, arkadan syleyeceklerinde, arptarak
syleyeceklerinde, uyduraca bahanelerde daima ayn
kiiyi tekrarlayacan tecrbeyle biliyorum. Yanma
sokulduunda uzaklatrmadm gnleri srekli kahve
smarlattrdm gnler, apal olmamalar iin uyard-
m gnleri islamclk tebli ettiim gnler, yine apal
olmamalar iin uyardm ve bir para dertletiim bir
dier gn olaanst gerzeke yorum ve hem sama
hem kstah imalar olarak bakalarndan geri iitiyorum,
ve btn bunlara ramen paralk meselelerin bile
anlalmaz bir endieyle gizlendii yabanc, muhbir ve
art niyetli kii sanki yine ben oluyorum, ve byle bir
arkadaa sahip olduka zaten eksik olmayan dmanlara
aslnda hi ihtiyacm kalmyor. Maalesef baka birok
kiiden farkl olmadn, emsallerini saymakta hi sknt
ekmeyeceimi de biliyorum.
Bazlar onlar kadar salak olmadm, bazlar onlar
kadar gsz olmadm, bazlar onlar kadar korkak
olmadm, bazlar onlar kadar cce olmadm, bazlar
onlar kadar yapmack, sahte ve bn olmadm iin benden
nefret etti ve bu nefretlerin hepsinin bedelini mrmden
mr vererek dedim, en hafif durumda bile anlam vere-
memenin fel edici bir acsyla dedim, bu saatten sonra
artk kimseyi henz kantlanmam bir insanlkla peinen
insan yerine koyacak deilim.
Btn bunlardan geriye, telafi edilemeyecek kadar
byk bir enerji, zaman ve moral kaybnn dnda, belki
66
de baka herkeste olduundan daha keskin bir ktlk
bilinci, eski ilgilerimi dndke varlna bile ardm
iyice bilenmi bir ktlk bilinci kald. Ktln kay-
nan frsat bulduu iin btn zincirlerinden boald
byk anlarda, bir depremzedenin enkazn dna uzanm
kolunu bileziklerini almak iin kesen hrszda ya da ister
istemez vahiletii veya hevesle arand iin katliamc
olan bir askerde deil, zaten sistematik hale getirilmi
olduu siyasette ve ticarette de (ktye kullanmlarndan
ok dzenleme tarzmzn kendisinden sz ediyorum,
rnein borsa ya da emlakta ksa vadeli her krn kayna
normal olarak bakalarnn zarardr, avukatlar, doktor-
lar ve daha biroklar zaten sknts olan insanlar daha
da skarak geinir) deil, onlardan nce ok daha basit
yerlerde aramak gerekiyor.
Birka kuruluk bir kazk atma ya da szde arkadalar
arasndaki ok sradan bir laf sokma istei ya da arkadan
konumann ardndaki onmayan eziklik belirlendikten
sonra, onun hi kmayan izi artk ktln geri kalan
btn alan ve btn bir klelik ark boyunca armadan
srlebilir. rnek ne kadar kltlrse kltlsn,
bir bakasna zarar verildiini grmekten alnan zevkte
ya da bir bakasna zarar veren bir srnn bedava bir
katlmcs olmak iin gsterilen yanc heveste insan
zavalllnn tm imdiden eksiksiz olarak verilidir.
Dolaysyla, ktl belki ak bir dmann evini aka
yakmakta deil, ama bir tandn evinin yanmas iin
hibir suun stlenilmeyeceinin dnld her rtl
frsatta gsterilen gizli heveskarlkta tehis etmek ok
daha dorudur. Bakasnn eksik klnmasyla kendisini
67
fazla bulmaya ynelik bir eit (Mevdudnin daha nce
baka bir balamda kulland ifadeyle) Kabil kompleksi
saysz deikeleriyle arz nitelikte olmayan ktln
asl temelini oluturur. stelik, sahiplerinin zihinlerini
tamamen rtp yzszlklerini sonuna kadar meru-
latrmak zere de herzaman birok bahanesi ve hereyi
tam tersinden kurgulayacak paravanlaryla insann iinde
hazr ve nazrdr.
rencilerin tartma gruplarna pornografinin zgr-
letirici deeri karsnda hibir ihtiraz kayt dlemesin
diye takma isimlerle girip herkese ayar vermeye alan,
uyarldklarnda da gazeteci arkadalarna koup akllarna
gelen her tacizi organize eden akademisyen topluluklarna
(ok eker hareketler bunlar elbette, ama ne bir penis ne
bir akl ne de soytarlk ve amelelik olmayan bir meslek
yerine geebiliyor) ve btn bunlar sanki normalmi
gibi seyreden dier bir sr gya okuryazar insana he-
nz deinmiyorum bile, onlarn nce arlatan ya da
zavall gibi ok basit kelimelerin anlamlarn hakikaten
renip aynaya bakmas gerek. Bir konunun erevesini
doru dzgn izebildii ve tartmak yerine samalamak
ve karsndakine hakaret etmek isteyen dangalaklar
nazike uyarabildii iin bir insann bilgisayarlarn ve
telefonlarn ne yaplsa kanlamayacak biimde canl
yayn aralar haline getiren, iini sabote eden ve ayrca
bu sabotaj mmkn olduu kadar sama ve zararl bir
ikenceye dntrmeye uraan, araya savclar sokup
sabahn krnde onun evinin baslmasn salayan,
zamanna, salna, parasna ve iine elinden geldii
kadar kasdeden ve btn bunlar eer zaten dorudan
6S
katlmyorsa mal mal seyreden bir kitlenin mevcudiyeti
ok ey sylyor, ama bunlardan hibiri bunlar yapan
kitlenin mensuplarnn kendileri iin gya hayal etmek
isteyecei eyler deil. Sz konusu kitlenin land of the
free, home of the brave ya da buna benzer herhangi bir
anlamdaki herhangi bir vgy ilham edebileceini iddia
etmek akl ve haysiyet snrlar iinde kalnd srece pek
mmkn olmuyor. Daha ok, erefsiz, orospu, embesil,
mal gibi ok sade sfatlarla balayp hi deimeksizin yine
ayn sfatlarn sonsuz bir younluuna doru istikrarla
ilerleyen gereki, ama her halkrda yetersiz bir tanmlar
dizisini hak ediyorlar.
Ksacas, bu gln yaratklarn sefil ruhlar ok
aka hasta, ama bir osuruklar aments ve bahaneler
kompleksinin kesif rts altna saklanmadklar srece
varolamayacaklar iin, zaten kural olarak genellikle btn
enerjilerini hereyin bozuk bir kurgusunu oluturmaya
harcamalar bir tarafa, neyin ne olduunu gerekten an-
lamaya alacaklar her muhayyel seferde de olsa olsa
ancak kndan anlayabilecekler. Hastalar ve tedavileri
yok. Maymunlardan daha fazla maymunlar, ama tam da
bunu fark etmekten kanmak uruna, karlarndakini
de maymun klmak iin ne bok yiyeceklerini aryorlar.
Olmayan zihinleri iyice kapanp olmayan ruhlar iyice
yokoluyor. ftiralaryla, dedikodularyla, zaten ancak
ahmaka olabilecek yorumlarna kastl olarak eklenmi
ekstra ahmaka yorumlaryla ve br habasetleriyle ye-
tinemiyorlar, ama yine de ayrca zarar vermek istiyorlar.
69
7.
Dnya, evet, bir kan, bok ve dl ukuru olduu kadar
bir ltlar rma da. Ama belli ki insanlarn kitlesi bu
ikinci aleme, belki daha kapal belki aslnda ok daha
ak olan aleme ait deil. Paylaamadklarnn hikayesi
paradan balamyor, ama yine de hibir zaman bokun
tesine de gemiyor. Sonuta, Silgi niversitesinde ve
Tarak gazetesinde azlarn ap zgrlk, emek, bilim,
zart ya da zurt osuracaklar her sefer iin kendilerine
Cmle kuran azlarnza saym demem gereken geni
bir kitle var, ama sorun u ki bu arkadalar insan denen
boktan yaratklarn ounluunu temsil etmeye elbette
benden daha layklar. yleyse, imdilik, anlamsz yara-
tklar zerine bu kadar konumak yeter. Onlar nasl olsa
her halkrda anlamsz kalacaklar ve anlamszlklarnn
rengine boyadklar bir dnyann da btn basitlii, adilii
ve bayal iinde ayrca incelenmesi gerekecek.
Bu yaratklar anlamak uzun zaman alyor, nk
Allaha kr bende karl olmayan bokluklardan olu-
an ruhlaryla Allaha kr benim asla yapmayacam
aalklklar yapyorlar ve bylece en baya alaklk en
tuhaf, en temaaya aran, en nfuz edilemez, en gizemli
davrana dnyor. Elimde imkan olsayd ikence ede-
rek ldrmekten zevk alacam birok kii var rnein,
ya da btn slalelerini ve arkadalarn ikence ederek
70
ldrdkten sonra kollarn ve bacaklarn keserek hak
ettikleri gibi suratlarna gzelce sar ve ardndan da onlar
kendi bcr hallerine terk edip artk mmkn olduu
kadar uzun yaamalarn dilerdim, ama hibir zaman ya-
nmdaki insanlarla sidik yartrma hrsndan kudurmadm
ya da sidik yartrmann imkanszl karsnda bin trl
rtl kallelik gelitirmedim. Kendimde sayg duyulacak
hibir ey olmadn hissettiim iin sayg duyulmas
gereken eylerin zerine smaya kalkmadm. Kimseye
bir bakasnn yancs sfatyla vurup srtmadm. Oysa bu
yaratklarn becerdikleri lde kendilerini mahir ve muh-
teem sayacaklar harikulade hnerler tam olarak bunlar.
Bylece, falancay kendi apnda da olsa adam saymann,
falancay olduunu iddia edecei gibi arkada sanmann
bedelini onlarn boktan dnyasna gmlerek dyorum.
Ama hi deilse artk bokun bir eksperiyim ve zavallln
damgasnn bu ezik boklarn sefil hayatlarnn zerine
nasl basldn iyice gryorum. Bir krler, sarlar ve
yzszler srsnn asla gremeyecei eylerle beraber
onlarn ruhlarnn zerindeki kilitleri ve zihinlerinin
zerindeki perdeleri de aka gryorum.
Aslnda, tek tek bcrlerin ve bcr topluluklarnn
tasallutlarn ve mezalimini inisiyatik bir tecrbeler
btnnn bir halkas kabul ederek geride brakmak
istiyorum, her halkrda inisiyatik bir tecrbe olmal
bu, nk normal hayatlarda herkese allm olarak
grld kadaryla kyaslanamayacak derecede youn
olduunu ve benim yanllarmdan ya da yanl bir psiko-
lojimden kaynaklanmadn her ynyle snam olarak
biliyorum, ama bcrler ya kalc hamlelerle vuruyor
71
ya da hep geri dnyorlar. Hereyden kesin olarak uzak-
latmda bile, ailemin iinde duruyor ya da niversite
ve gazetelerinden zerime bok yyorlar.
Galiba btn bu bin kere rtlm ve bahanelere bulan-
m ya da bin kere apak ve dorudan, ama her halkrda
anlamsz kolektif hn, son tahlilde, benim kendiliinden
basknlmla ilgili. Eer baka bir yerde soytar-soytar
diyalektii olarak andm btn bir basknlk, basknlk
temelli atma ve ibirlii, basknlk mcadelesindeki
yenilgilerin ak ve telafi edilebilir ya da baskn gelme
imkanszln uyumlu bir yanclkla telafi etmenin rtk
ve telafi edilemez eziklikleri ann denklemleri iinde
yer alyor, ayn oyunun iinde oynuyor olsaydm bir
sorun olmayacakt. Ama onunla ilgilenmediim ve yine
de kendiliinden baskn olduum iin hem saldrya ak
hale geliyor hem de saldrya ararak, uramadm in-
sanlarn hncna ararak afallyorum. Gklerdeki zgr
bir kentin yurtta olduu iin yeryzndeki krallar ve
kullar, aalar ve marabalar tarafndan srekli kendilerine
ynelik bir aalama saylp kurban edilmek istenen bir
halk dman gibiyim.
Ya da bakalar iin keif saylsa da benim iin ak
bir dncenin ikinci admn sorduum her seferinde
ya da bakalar iin ak olsa da benim iin sorunlu olan
bir dncenin ilk admlarn sorduum her seferinde
bilmeden kimilerinin slalelerine kfretmi oluyorum.
Ben anlayamyorum, ama yabanc bir tapnaktaki kafirin
mimlenecei gibi mimleniyorum. Ardndan, btn bunla-
rn usancyla, kendi keme ekildiimde aslnda belimi
krmak isteyen sr gya keme ekilmi olmam dert
72
etmi gibi yapyor ya da kestirip atarak konumaya bala-
dmda sanki karmdaki sr bir sohbette osurmaktan
fazlasn yapabilecekmi gibi gnahkarlmn kaynan
tehis etmi oluyor. Oysa ben onun adam olamayacan
gre gre ondan artk uzak durmutum ya da sohbet
edemeyeceini gre gre onu artk susturmutum.
Bazen fazla sert, bazen fazla umursamaz, bazen fazla
alayc, bazen fazla kaba grnmek gibi hatalarm bildiim
iin birok kere bunlarn tam tersini zellikle ve srarla
uyguladm. O yzden de kasdedilmemi bir sertliin ya
da ierlenmi bir umursamazln yarataca nefretten
daha fazlasnn sz konusu olduunu iyice biliyorum.
Mark Twain a bir kpekle insan arasndaki fark ilkinin
onu besleyeni srmamas olarak aklamt. yiliimi
grm insanlarn nasl iten ie bilendiklerine, ayrca
srtma binmeye kalktklarna ve buna izin vermediimde
ayrca fkelenip ayrca bilendiklerine tank olduum
iin bana kusursuz bir gzlem gibi grnyor. Muhta
olmadklar halde, sanki bu onlara herhangi bir ey ka-
zandracakm gibi, srf kendilerini tatmin etmek iin iyi
niyetime beni zellikle eek yerine koymaya kalkarak
karlk verenler de oldu. Bin tane iltifatkar tavra karlk
ilk frsatta ve ardndan gelen her frsatta sanki karlarnda
dmanlar varm gibi nefret kusanlar da oldu. O kadar
ki artk Romada herkes hain olduunda hain olmamann
en byk ihanet ya da herkes ahmak olduunda ahmak
olmamann en byk ahmaklk olduunu mecburen kabul
ediyorum. Kendini kantlamam insanlar Coriolanusun
halk kalabalklarn sevdiinden daha fazla sevecek dei-
lim mesela: Shakespearein yksne gre Coriolanusa
73
kar harekete geenlerin yegane itham ondaki kibirdir,
oysa gerekte Coriolanusta eksik olan ve eksiklii y-
znden nefret uyandran tek ey gerek bir kibri yaltak
bir uyumluluun arkasna saklama ve bin eit sahtekar
maskeyle maskeleme becerisidir. Bu haliyle Coriolanusun
makus talihi bana, ister istemez, Levent ve yedi ccelerle
ve ardndan da daha pek ok cceyle muhatap olmak
zorunda kaldka bama gelenleri hatrlatyor.
Ben yalnzca kendi adma nefes almak ve insanlar
adna da hereyi yeniden dnmek istedim, bu bokperest
maymunlarn bu yzden zerime ydklar boklardan
hibirini hak etmedim. Ama, maalesef, insanlarn dnme
cehdi ve iyi niyet kadar karsnda ezildikleri ve ardndan
da intikamn almak istedikleri baka bir ey daha yok.
Tamamen hakl olduumda bile bana hn beslenmesinin,
tamamen nazik olduumda bile fke duyulmasnn, hi-
bir zararm grmemi insanlarn benim zerime sknt,
zarar ve sabotaj smakta bu kadar heves gstermesinin,
u veya bu skntmdan en ufak insan anlayn esirgenip
bunlarn frsatlar saylmasnn, hereyi yumuaklkla alt-
tan aldmda bile bana haddimi bildirmek iin kudurup
kendinden geen bin kiiden sonra bin birinci kiinin
hala ok nemli bir grev stlendiini dnebilmesinin
baka bir aklamas da yok.
nsanlar onlar aan eyden nefret ederler, ve ben
onlarn bomboluundan daha tesine baktm iin sk
sk benden de nefret ettiler. Zihinleri kilitlendi, gzleri
dnd ve zerime ne sacaklarn ardlar. Ruhlarnn
nerelerde balayp nerelerde bittiini gryordum ve
grdm anlyorlard ve bunu hi balayamyorlard.
7+
III.
Ecce Homo
75
8.
Ba- dehrin hem hazann hem baharn grmz
Biz neatn da gamn rzigarn grmz
Nab byle sylemiti. Dnya bahesi, birbirlerini izle-
yen mevsimlerin dngs, yine birbirlerini izleyip duran
gece ve gndz kadar birbirlerine zt insan duygularnn
yine birbirlerini izleyen bir toplam, ve zaman beyitte de
yine birbirlerini izlemektedir. Baudelaire ise Jai plus de
souvenirs que si javais mille ans yazar. Binlerce yala ya-
lanm gibi ruhu anlarla kaplanmtr. Ama belli ki, bu
anlar, artk hibir eye armayan souk bir duygusuz-
luu dourduklar ann aynsnda, kendilerini hatrlama
zahmetini bile katlanlmaz klacak bir yorgunluu da
yaratrlar. Okur bunu biraz fazla airane bir abart saymak
isteyebilir, ama pek yle saylmaz. Aslnda, benim aktrlk
sanatn sama ve byk lde affedilmesini umarak
syleyeceim salaka bulmamn en byk nedeni de
bir aktrn ne kadar oynamyorsa o kadar oynayabiliyor
olmasna ilikin aikar eliki deil. Ondan da nce, bir
aktrn aktr olabilmek iin insan tecrbesinin tmne
yukardan bakabildii bu noktaya, kll bir been there,
done that noktasna ulam olmas gerekmesi.
76
Dediim gibi, byle bir nokta gerekten var. Kimse
bir denizaltda bir yl, Tibette ve Las Vegasta drt
yl, hapishanede be yl, bir inaat amelesi olarak iki yl
geirmi olamaz mesela. Hepimiz iin uygulamada da-
rda kalacak bir eyler muhakkak vardr, ama becerikli
olanlarmz bunlarn hepsini ruhunda geri alabilir. Tam da
o yzden, Platonun airleri bilmedikleri eyler hakknda
konumakla sulamas (Kurandaki paralel bir yalanclk
sulamas bir yana braklrsa) bir para yersizlemektedir.
Sorun, aktrn, byle bir geri alma ileminin ardndan,
artk bir aktr olamayacak olmas. La chair est triste, Ten
tketti hazlarn diyebilir, O kadar karanlk ki gecemiz
/ Ha olmu ha olmam penceremiz de diyebilir, kendini
iine dier her kiilik girebilsin diye her belirli kiilikten
boald yok edici bir sfr derecesinde bile bulabilir, ama
sanrm aktrlk yapamaz. Aktr, akas, amann ok
berbat bir taklitisi ya da oyun oynayan ocuun arpk
bir gecikmiliidir.
77
9.
Olas insan deneyimlerinin tketilebilirliine, giderek
deersizliine (Vanitas vanitatum, omni est vanitas) ilikin bu
kiisel ruh halinin mmknlne eskiden onlarn evrensel
bir dngselliinin zorunluluu da eklenirdi. lk olarak He-
rodotosta bu dncenin yazya geirildiini grebiliyoruz:
Yaamlar kader tekerleine baldr ve o da talihi insanlar ara-
snda evirip durur. Zamanla, dnce iyice ayrntlanacaktr.
Kader tekerlei bizde ark- felek, talih Batda fortuna olur.
Bir gn talihli olan da talihsizlii tanyacak ve yine bir gn
talih talihsiz olana da urayacaktr. Ya da doum, yalanma
ve nihayet herkesi sonsuza kadar eitleyen, dolaysyla onlar
yanlsamalarndan soyarak gerekten olduklar hale geri
dndren lm evrimi insanlarn hayatn srekli tr.
Bylece, tarafsz bir astronomi terimi olarak felek zaman
ve kaderi, abeslikle ykl bir kaderi ifade eden kahpe feleke,
z itibaryla uursuz bir fortunaya, hep ktye yoran (mutlu
bir gece ancak felekten almakla sahip olunmu bir gece-
dir) bir halk astrolojisinin ilk anahtar kavramna, arabesk
arklardaki gibi naif, ama artc biimde ak ve kararl bir
varoluuluun (Durdurun dnyay, bam dnyor ya da Ben
ne yaptm kader sana / Mahkum ettin beni bana) mstakbel
kozmik temeline dnr. Astronomi ve astroloji fiziksel
ve beer corafyayla Batlamyusun eserinde (ama onun
Tetrabiblosunda kiilerin isimleriyle de zellikle ilgilenen ve
7S
bizdeki yldznamelerin hala muhafaza ettii ok daha eski
bir Mezopotamya gelenei grnmezlemitir) olduu gibi
dolayszca birbirlerini izlemektedir. Gece ve gndzn hi
yorulmayan dngsne, mevsimlerin usanmayan dngsne,
gklerin gizemli dngsne insanlarn yaam ve lmlerinin
anlamsz dngs de kendiliinden eklemlenir. Devran dner,
ve talihleri srekli tersine evirir. yleyse onun sevinli ya da
kederli grntlerine fazla aldanmamak gerekir.
Biz hayatlarmzla zaman ve evren iinde bir yer kaplad-
mz zannederiz, moira, lg, ksmet, nasip gibi kelimeler
hep bir pay alma olarak hayat ve talih fikrini ifade eder,
oysa zaman ve evren, daha dorusu btncl, yekpare bir
zaman/evren/kader, ayette erken bir materyalizm eiliminin
varl ve yokluu kendisine atfettii ve hadisteyse Allah ol-
duu iin ona svlmemesi sylenen dehr hepimizi talihler
ve talihsizlikler iinde yzdrmek zere hilikten alp yine
hilie iade eden garip bir devr-i daim makinesidir. stelik
kahpe bir makinedir. Bizi aslen varolmayan eylerin ortasna
frlatr ve biz onlarla oynamaya altka onlar yeniden yok
etmekle elenir. Stoaclara gre, kendi ocuklarn yutan
Kronos gerekte khronostan, sreden baka bir ey deildir.
Basit, keskin, analojik ve evrimsel bir alg dnyasn par-
alam tarihsel dnmlerin yine de andramad bilgelik.
Ya da, ne bileyim, modern kente ait olmayan bir Baudelaire
olarak veya tamir edilmi Kafka olarak Hayyam. Basit, keskin,
ama hayatlarmz unutkanlnn bo bir yzeyinde geirmek
istediimiz gerek.
Bir namazlk saltanatn olacak,
Taht misali o musalla tanda.
79
10.
watson, bilmiyorum, beni kandrm myd
bir bardak su, mantk ve bir okyanus
mantk, bir bardak su, ardndan okyanus
okyanus, bir mantk, ve su
su, mantk ve okyanus
demiti ki
mantkl bir insan, bir bardak su, okyanus
bir bardak, okyanus, mantkl bir insan
demiti ki
bir bardak suya bakarak, mantkl bir insan
okyanusun neye benzediini bilebilir
kumlar ve balinalar ve dier ayrntlar
dev ahtapotlar, pusulalar, usturlaplar
nautilus, jack london
frtnalar ve adalar ve deniz kzlar
ok uzun bir liste, tuz
neeli bir analojiden geriye kalr
kan izlerini izleyerek renirsin
kan izlerini izleyerek renebileceklerine arrsn
S0
11.
sessizce hibir ey fsldayarak
st renginde, rktc, beyaz bir grltyle
boluun sularnda yzerek, yldzlar yutarak geceleri
avclarn skalad moby dick
sonsuz bir rya boyunca
akyordu
S1
12.
havann hep puslu olduu bir ingiliz sahili
kayalklar zerinde bir han, dul bir kadn
oktan ii bitmi korsanlar, gemi enkazndan da beter
amatr servenciler, denizciler ve bir peripeti
kayp bir adann etrafnda dnp durmu
sonra yetim bir ocuun kanl katillerden ald hazine
peki tek bacakl uzun john silver imdi nerede?
bak, duygulandm ite yine
S2
13.
sinsi bir hurafe olarak tmevarm
bir akl hastal gibi, tersine
bir cinnet gibi
damarlarmzn iinde dolar
ve artk armamay retir
gne doduuna gre yine doar
doudan doar, kald yerden
birok kerenin zerine ve birok kereden nce
bir kere daha
uykular uyanklklara frlatlr
uyanklklar uykulara gmlr
domu olan herey sonunda lr
ve saire
sinsi bir hurafe olarak tmevarm
bir akl hastal gibi, tersine
bir cinnet gibi
sanr ki doanlar hep ldne gre
ben de sessizce lmeliyim
oysa gizli bir iksir
S3
14.
Ailemin iinde bana inanmayanlar olmutu ve galiba konu
hakkndaki genel tecrbelerimiz de onlar destekliyordu,
ama tek tek rnekler zerinden onlarn kukuculuunu
somut olarak giderebilmi olduum iin kesinletirilmi
bir bilgi olarak syleyeceim: yamdan daha nceki
zamanlara, iki yama, hatta belki bir buuk yama kadar
geri giden fazlasyla berrak anlarm var ve yamdan
itibaren zaten hemen herey tam bir netlik kazanyor.
Gereksiz hafzann bir ampiyonu, grd plakalar ya
da iittii telefon numaralarn unutamayan insanlardan
deilim. Tam tersine, defalarca gittii bir adresi yine de
hatrlayamayan bir unutkanlk ve dikkatsizlik timsaliyim.
Dier herkesin hatrlad pek ok eyi hi fark etmeden,
kolayca ve rahatlkla unutabiliyorum. Ama yine de iki
yamdan birok eyi iyi hatrlyorum.
Hatrlamann bazen zerimdeki bunaltc bir yke
dnt eyleri burada anlatmayacam. Kendi hika-
yelerinden sz etmeyen insanlarn olgunluuyla ya da
kendi hikayelerinden sz etmeyen insanlarn olgunlu-
una zenen baka insanlarn gereksiz ve gstermelik
sessizliiyle yapmayacam bunu. Aksine, eer frsat
bulabilirsem, bu hikayelerden kurtulmak zere, onlar
belki yalnzca bana anlaml grnecekleri kk amb-
lemlere indirgenmi biimleriyle de olsa para para
S+
datarak anlatmay istiyorum. Ama, bu metnin konusu
gereinden fazla zellemi hereyi kendiliinden dla-
d iin, onu yazmakta olduum srece ar bir ykten
ok buharlamalarn izlediim uzak seraplara, davetkar
olmayan seraplara evrildikleri iin, burada yalnzca belli
bal birka noktay belirteceim. Diyelim ki ben tam
bir ciddiyetle diyorum en azndan bir otokozmolojinin
kuruluuna iaret edeceim.
S5
15.
ok iyi hatrladm birok ey var. Sapanla oynama
alkanlnn kazandrd bir hoyratlkla olsa gerek,
byklarn yaktm yavru kediyi hatrlyorum. O zaman
bundan zevk almadm ya da rahatsz olmadm, sadece
acmaszlm kendi kendime gstermek istediim iin
onu yaktm da hatrlyorum, ama imdi bu an beni
belki ilk bakta ok daha zalimce saylacak baka birok
eyden daha fazla piman ediyor.
Hatrlamay denedike hayale dnen baka eyler
var. Boyumdan daha uzun baaklarn arasnda nm
doru drst gremeden yrrken karlatm yla-
nn rengini hatrlayamyorum mesela. Daha dorusu,
bir renkle dndmde doru ve ardndan baka bir
renkle dndmde yine doru geliyor, dolaysyla en
sonunda her iki rengin de hayal olduunu dnyorum.
Hatra m yoksa hayal mi olduunu artk ayrt edeme-
diim eyler var. Baz ormanlar hatrlyor, ayrca aala-
rn arasnda yalnz bamayken hissettiim duyguyu da
hatrlyorum. Deniz kysnda, iine kaykla girdiimiz
baz maaralar hatrlyor, birok grnty zihnimde
rahatlkla geri arabiliyorum. Ama ardndan, ormanlara
ve denizle birleen maaralara ilikin gerek hatralar m,
ryalardan gelen imgeler mi, hayaller mi olduunu ayrt
etmeyi baaramadm baka birok ey zihnime yor.
S6
Ryalara ait olduunu en azndan uyankken iyi bildi-
im, ama benim iin gerek hatralardan farkl olmayan
eyler var. Aslnda, semtlerin farkl bir bileimi, farkl
yokular, farkl meydanlar ve farkl kprlerle bsbtn
farkl olan, ama yine de stanbul olan ve sk sk iinde
yaadm btn bir ehir bile var. Onun baka ehirle-
rin gerek mekanlarndan ve yine baka bir ehirde ilk
ocukluumu geirdiim sokaklardan dn aldklarn
belirlemeye bile almtm.
Bellein snflandrlmas benim iin bazen iinden
klmaz bir karabasana dnyor, o yzden kendimi
bunu yaparken bulduum hemen her seferinde irkilerek
geri ekiliyorum.
S7
16.
Defalarca tandm eyleri yeterince iyi anlatacak kelime-
lere hala sahip deilim. stenirse sslemeler yapmak ya da
kabaca zerlerinden geip gitmek birok biimde mmkn,
ama baz ihanetlerin, baz yzszlklerin, baz yalanclklarn,
baz yzeyselliklerin, baz hamlklarn, baz saldrganlklarn
beni sonsuza kadar irendirmeye yeteceini, baz srtlarn
bnln insan zavalllnn meditatif bir tablosu olarak
hep hatrlayabileceimi tam olarak nasl anlatabilirdim?
Eer uygarlamann bir arpkl elimi kolumu balama-
sayd kimi insanlar sokak ortasnda eze eze ve kimi insan
topluluklarn da pusularla ldrmeyi deneyebilirdim belki.
O zaman ifade edilmesi gereken ey ksa, basit, dolu bir
hikaye haline getirilebilirdi. yle olmadndaysa tiksinme
ve acmann dile getirilmesi imkansz bir younluu olarak
srp gidiyor. ok kr, sylediim gibi, burada zaten bu
younluun ifadesiyle uramayacam.
Serin bir gecede hafif bir yamur altndaki sokaklar sinir-
lerimi yattryor mesela. Birok kii iin de byk ihtimalle
ayns geerlidir. Peki kim serin bir gecede hafif bir yamur
altndaki soka gerekten anlatabilir? Oysa hayat anlatmak
isteseydim anlatmak iin birka sahne seer ve onlar anlatr-
dm, bir tanesi de serin bir gecede hafif bir yamur altndaki
sokak olurdu. Srekli kvrlan, bir taraf uurum bir taraf
da olan yollarla bo bozkrlar ve kamaarak dalgalanan
yakamozlar arasnda bir yerde dururdu.
SS
17.
mparatorluun ihtiya duyduu btn eyler ara-
snda hkmdarn en ok zledii sarayndaki hayvanat
bahesi iin tek boynuzlu bir at, askerleri iin uan sava
makineleri ya da kulaklar iin bilge bir t deildi.
Alacakaranlk ve trleri zerine bir kitapt.
Sabahn alacakaranl ve akamn alacakaranl
farklyd. Uykusuz bir gecenin ardndan gelen sabah
alacakaranl ve az ncesinde zindelikle uyanlm sabah
alacakaranl farklyd. Usandrc bir gndz izleyen
akam alacakaranl ve dingin bir aylaklkla geirilmi
saatlerden sonraki akam alacakaranl da farklyd. Ama
btn bunlar bir yana, ne gndze ne geceye ait olduu
iin zaten alacakaranln kendisi farklyd.
Alacakaranlk iindeki nesneler n keskinlii tara-
fndan paralanmyor, karanln rts altnda boul-
muyorlard. Garip, vahi bir skunet iinde belki kendi
gerek cisimlerini ortaya koyuyorlard. Glgeler ve renkler
neredeyse ayn hale geliyor, hibir ey gereinden fazla
kat olmuyor, ama hibir siluet yine de kaybolmuyordu.
Ve hkmdar lkesini oluturan nesnelerin gerek
doasn hi bilmediini, btn imparatorluun aslnda
tehdit altnda bile saylamayacak kadar ireti bir grntye
umutsuzca tutunmakta olduunu biliyordu.
S9
18.
ocukluumun btn aratrmalar
eski haritalardaki ilgin isimler, mutlu arabistan
bir meksika parasnn zerindeki kartal ve ylan
ate lkesi, bizans sikkelerinde
imparatorlarn ellerinde elma gibi duran dnya
bir seluklu sikkesinin zerindeki davud yldz
bir yunan sikkesinde insan bacaklarndan svastika
marco polonun anlatt savalarda
havadaki oklarn rtsyle kararan gkyz
sibirya ve ormanlar
hindistanda, iskenderin askerleri grsn diye
atein ortasnda bada kuran jimnosofist
cortsin bir avu hrsl adamla
yarp getii aztek imparatorluu
canl yaynda patlayp den challenger
anneanneme gre aydaki ezan sesleri
mars koruyan melekler
svey ve panama
90
baz sahiller, baz dalar, baz evler, baz yollar
ve yllarca tekrar tekrar grdm bir rya
srekli dalgalanan ayrlar, hep uzanarak
srekli dalgalanan bir deniz, hep uzanyor
ayn rya
zamanla fark ettiim bir kader
lmcl, bulank, sessiz, l l
91
19.
sular, sesler ve geceler
birok katl bir simya kurarak
gizli hecelerden oluan bir alfabeyle
tlsmlara dnr ve sanki
hayatlarm gibi grnrler
talar, otlar, bceklermi gibi
yldzlarda, avularda, yzlerde hep tekrar
tekrar okuyabildiin kaderin btn ilmekleri
insanlardan ok nce yaam bir rmcein anda
ya da uzak bir gezegenin toz bulutlarnda
zaten rlmtr tekrar
tekrar yine
gece yeniden hereyi rttnde
tlsmlar konumaya balar
yeniden seslere dnerek
sularn iinde artk
aldn btn soluklar bulursun
kabaca hermes, kere bilge
ama ite olmam
srf bir iirle
92
20.
Birka kere lm tehlikesiyle kar karya kaldm.
Birok kiiden daha ciddi biimde ve daha fazla defa,
baka birok kiiden de karlatrlamayacak kadar daha
az defa. Yine de, deneyimim burada zellikle anlatlmas
gerektiini dndm herhangi bir ey iermiyor.
Zamanm olduunda hayatmn ksa bir muhasebesi
zihnimi kaplamad ya da zamanm olmadnda lm
uurumuyla dehete dtm varolusal bir sarslma
yaamadm. Onun yerine, tehlike annda kanmdaki so-
ukluun arttn, giderek iyice arttn ve ardndansa
baka birok zamanlar hissetmediim kadar byk bir
hafifleme hissettiimi gzlemleyebildim. Galiba, lmle
karlama deneyimini o kadar sarsc bir yaant olarak
yaayamamamn normal zamanlarda sarslmamay pek
beceremiyor olmamla dorudan bir ilgisi var. lmn
yaknl, tam tersine, toparlayc ve ayltc bir etki ya-
ratyordu. Aslnda, sylemek biraz gln geliyor ama,
birok lunapark oyuncan daha sarsc
*
buluyorum.
* Sinir bozuculuk ve insann asabn ypratma konusundaysa zaten hibir
ey, ne lm ne lunapark, gndelik hayatn sradan zavalllklaryla ve
onlarn arkasnda saklanan szme zavalllarla yarabilir. Keke btn
hayat aka ad konmu bir dellolar dizisi olsayd. O zaman ezikliin
intikamc yanlklar zerine basp inenebilecek clz saldrlara ve
kalleliklerse anlam verilebilir hilelere dnrd. mrnde hi kavga
edememi olduu iin sohbet etmeyi ya da tartmay bedava bulduu
her frsatta durup dururken mide bulandrc bir vurkaa evirmeye
uraan gteimsi, leventimsi, othanms birok meden insan tipi de
93
Onlarda dengeyi korumak daha zor ve ardndan da bir
rahatlama gelmiyor. br taraftan, sz ettiim lm
tehlikelerinden hibiri bir mahsur kalma durumunu da
iermiyordu. Belki bir mahsur kalma duygusu iin iine
girseydi byle rahat konuamazdm.
Kabaca paranormal olarak adlandrlan olgulara ba-
kalarnda tank oldum. Bunlarn zellikle nemsenmeye
demeyeceini hemen syleyebilirim. Sradan grnen,
herkesin biraz bildii olgular, aranan eylerin insann kar-
sna kvermesi ya da insanlarn birbirlerinin baklarn
bazen hissedebilmesi bile ok daha ilgi ekici. Ama, tam
da bu yzden, matematik bir dile tercme edilebilecek
deneysel bilgilerin dnyasnda yaadn vehmedenlere
aryorum. Dnyann byle bir yer olmad ok ak,
bizim zamanmzn ounu mekanik bir yzeyde tketiyor
olmamz bu gerei deitirmiyor.
Bir keresinde iki haftadan daha fazla, haftadan daha
az bir sre boyunca hibir ey yemedim. Galiba kahveden
baka bir ey de imedim. Byle yapmaya zellikle niyet
etmi deildim, yalnzca yemek istemiyor, aramyordum.
nc hafta, durumun uzamasndan artk iyice rahatsz
olmu olduum iin, kendimi zellikle zorlayarak yeniden
yemek yemeye baladm. Gariptir, baka zamanlar bana
yeterince sorun karm olan midemi de ancak bu yeniden
yemek yemeye balama srecinde dikkate almam gerekti
ve ilk nlerimi azar azar yedim. Bunlar olurken kiloma
ne olduuna bakmadm, ama kayda deer bir zayflama
sz konusu olmadn biliyorum. Bir dnem iin yemek
hi varolmaz ya da dier hanmefendilerle beraber teki favori aralar
olan tezviratla yetinirdi.
9+
yeme ihtiyac benim iin yokolmutu ve endielenerek
onu fazla gecikmeksizin geri edinmitim, o kadar.
Birka yla yaylm baka bir dnem boyunca, kan
ekeri gibi doktorlarn aklna gelen eitli konularda
hibir sorunum bulunamamasna ramen, defalarca an-
lk baygnlklar geirdim. Birka saniye iinde kendime
geliyor, ama ilk anda nerede olduumu bile hatrlamaya
almam ve etrafmdakilerin yzlerini tekrar ayrt etmem
gerekiyordu. Aslnda salam bir kzden daha az salkl
olmadm iin, bu biraz tuhaft.
ocukluumun belirli bir noktasndan ilk genliimin
ortalarna dek rahat uyuyabildiim bir uyku benim iin
herzaman bir nimet oldu, nk kprdamann imkansz
olduu karabasanlar ve srekli bir dme hissi gibi genel
olarak bilinen sorunlarn fazla abartl bir younluuna
baka sorunlar elik ediyordu. Uyuyor olduum halde
etrafn rahatsz edici bir biimde farknda olduum oysa
normalde uykum ok ardr bir baka eit kabusa hep
uyanmaya altm, ama her seferinde yine uyanamam
olduuma ayldm birka kademeli kabuslar ekleni-
yordu. ou uyku beni hi uyumamaktan daha fazla
yoruyordu. Yeterince uzun sre uyank kaldmdaysa,
eer tek bamaysam, bir mddet sonra, hi varolmayan
mzik kulama ramen harikulade bulmay baarabil-
diim senfoniler falan iitiyordum.
Yalnzca drt be defa ve yalnzca ocukken, uykuda
yrdm de oldu. Aslnda, teknik olarak tam anlamyla
uykuda yrme saylp saylamayacaklarn da bilmiyorum,
nk alkoln yaratt film kopmasnda olduu gibi
hatrlamamann belirli bir balang noktasn deilse de
95
uykunun iinde ve bir ryann mantyla yaptklarmn
baz anlarn iyice hatrlayabiliyorum.
Birden ona kadar saymay becerebildiim iin kutlan-
dm bir zaman hatrlyorum. Dn ve yarn kelimelerini
birbirine kartrdm iin uyarldm bir zaman da
hatrlyorum. Ve sanrm, kendimi nce byyp sonra
ryen bir beden ve giderek bilenen bir baktan ok
bir hayat hikayesi sanma yanlgsna kastl olarak dt-
mde, btn otobiyografim iindeki kozmolojik eler,
en azndan burada sylemek istediklerim ite bu kadar.
Ama yine de, imdiden iki temel noktay iaret ediyorlar.
Birincisi, uykunun evreni ve uyankln evreni arasndaki
ok tekinsiz bir karklk. kincisi, nicelie ve zamana
ilikin balca ayrmlar kavramamdaki belirgin gecikme
ya da, daha dorusu, bariz aknlk.
lk nokta dolaysyla Novalisi, ikincisi iinse Zenonu
hatrlatacam.
96
21.
bir cebimde zarathustra
bir cebimde kenevir tohumu
barmda bir ocuk
belimde bir sig sauer
97
22.
ah kalbim, ben senden ok ektim
frtnalar koparsa kopsun
srklesin yreimi
gnl ferman dinlemiyor
frtnalar koparsa kopsun
srklesin yreimi
9S
23.
seher yeli
dat beni
kr beni
gtr tozlarm
buradan
uzaa
99
24.
usul usul
gzleri kamaarak
imdi burada
bir bak keskinliinde
alan binlerce peeyle
yalnzca tek bir adm ayrrken
bir zindanla bir cenneti
sessizliin bir dnemecinden
ieri doru
100
25.
ve senin baknn avknda
renkler ve sesler lk sislere dnp
nesneler hep krlarak derken
gzlerini artk geri veriyor
devinimi yok eden ya da sonsuz klan
girdap, baknn armaan
101
26.
Biz her ne kadar bu apak olguyu grmezden gelme
ynnde dzenli bir eilime sahipsek de, Tanrdan ya
da maddeden sz ettiimizde varlk daha az gizemli hale
gelmiyor. Evreni dipsiz bir aknlk kuyusundan yukar
doru bakar gibi ya da saydamszlaan bir ikinlii kavra-
maya alarak seyredebiliriz, ama her halkrda elimizde
nfuz edemediimiz bir gizem ve pek ok kelimeden
baka hibir ey olmayacaktr. En aklllarmz, galiba,
giderek bak alarnn bir toplam, hatta aslnda hiliin
ve hereyin, ikinliin ve aknln, gerein ve yanl-
samalarn srekli birbirlerine dnt bir diyalektii
iinde gzlerini ap hareket etmeyi renirler, o kadar.
ncelikle, bilgiye dair ackl aresizliimizi belirli bir
yntemsellik iinde gidermenin bir imkanna sahip olma-
dmz gerei hi alamayan bir duvar gibi dikilmektedir.
Antarktika diye bir yerin olduunu, Alaskadan aada
kaldn biliyorum, ama her ikisine de hi gitmedim.
yle sylendii iin biliyorum. Gnein dnyann etra-
fnda dndn ok aka gryor olmama ramen
dnyann gnein etrafnda dier birka gezegenle beraber
dndn dnyorum, nk konuyu aratranlara
gveniyorum. Diyelim ki bir gn btn bu dedikodulardan
canm skld ve artk gerekten bilmediim hibir eye
inanmamaya karar verdim. Elimde duyu verilerini dzen-
102
lemenin ve bir bilgiyi ilemenin aralar olarak yalnzca
tmdengelim, tmevarm ve analoji olacak ve dikkatle
baktm zaman hibirine yine gvenemeyeceim. Duyu-
larmsa bana hayaller ve ryalarla uyankl ayrmann
gerek bir yolunu bile asla sylemeyecek. Aklma yn
verirken duyularma ve duyularm dzenlerken aklma
gvenemeyeceim.
Descartesn ilk admnn belki birka dzeltmeyle
bile olsa gvenilir olduu birok kez varsaylmtr, ama
o da sonuta bellein yaratt bir alg yanlmasndan
ibaret olabilir. Bir eyler, sonra yine bir eyler, sonra yine
bir eyler Btn bu sre boyunca var kalan bir alg,
soruturma ya da ie bakn uzayp gittiini grdm
iin kendi dncemden sz ediyorum, ama aslnda b-
tn bu sre boyunca nasl bu srecin bir ann dierine
baladm bile hi bilmiyorum. Anlar birbirine balama
ileminin kendisi imdiden kkten bir yanl olabilir.
Gzlerime ya da kulaklarma gvenmediim, mantktan
ve matematikten emin olmadm niha bir yntemsel
kuku annda belleim de gkten inmi kendiliinden
bir ayrcalkla gvenilir olmayacaktr.
Dnyorum ve Dndmden kukuland-
mda yine dnm oluyorum arasndaki, ardndan
da Dndmden kukulandmda yine dnm
oluyorum ve te bir dnme olarak varm arasndaki
hzl, ama yine de basamaklanm geiler hi de apak
deiller. Bir beden olarak kendimden uzaklatma gre,
bellein ie bakma srekli szp duran bir kalnts ola-
rak kendimden de uzaklam olmam gerekir. yleyse,
gerekte, kanlmaz bir temel olarak, elimde Dn-
103
yorum, yleyse varm cmlesi ya da onun dzeltilmi
bir versiyonu deil, Ortada bir eyler dnyor, ama hi
bilemiyorum cmlesi ya da onun bir versiyonundan,
mmknse nesnelerden ve fiillerden, ahslardan ve za-
man kiplerinden arndrlm bir versiyonundan baka
bir ey bulunmuyor.
Bu noktaya kadar inmek galiba yine de iyidir, nk
arkasndan artk mekanik herhangi bir yntemle nereye
kadar gidilebileceini veya gidilemeyeceini gerekten
yaantlayarak renmi olurum. Ortada bir gizem var,
kendini her naslsa bir ben ve karsnda duran olarak
ayrvermi bir ilk alg var, ve sonra bir yanlsamaya
katlam bir grnm kazandrmaktan baka herhangi
bir i grebilecek mutlak hibir yntemsel forml yok.
Varsa bile mekanik admlarla ilerlemiyor.
Standart olarak atmaya altmz ikinci adm, ilk anda
hibir eyi gerekten bilemediimize gre bilme tarzmzn
ve varsaymlarmzn belirsiz bir zneler aras alandaki
kesiim kmesini gereklik adna esas alma admysa,
gerektiinden fazla ciddiye alnd ve mutlaklatrld
anda derhal bir komediye dnyor. Gnein dnyann
etrafnda dndn ok aka gryor olmama ramen
dnyann gnein etrafnda dier birka gezegenle beraber
dndn dnyorum, nk konuyu aratranlara,
hatta yalnzca konunun aratrlm olduuna dair kalaba-
lk bir genel kabule gveniyorum. Ardndan, sanki eer
yeryz zerinde hep geceyi yakalayacak biimde hareket
ediyor olsaydm gnein varolmam olacana ya da
yntemsel olarak konu d tutulabileceine inanyorum.
10+
27.
Bedizzaman Lahikalarn bir yerinde misal aleminin
varl sorusuna yant verir. Metinde belirtilmemektedir,
ama muhtemelen sorunun kayna anlamn bilmedii bir
kavram soran ve onun varln tartmak isteyen her-
hangi birinden ok Zahid Kevseryi okumu eitimli biri
olmaldr. Zahid Kevser, ah Veliyullah Dihlevnin hadis
tevillerinde sk sk misal alemi kavramna bavurmasna
kar verdii bir tepkiyle, aslnda misal aleminin varlna
dair hibir er delil bulunmadn yazmt. Belki bn
Teymiyyenin bedenlerden bamsz ruhlarn varlna dair
hibir er delil bulunmad hatrlatmas kadar yadrga-
tc deildir bu, ama yine de ok uzun zamandr varolan
tasavvuf bir varlk mertebeleri dncesine alm olan
okuru artmaya yetmektedir.
Eer varlk mertebeleri dncesine girmek gerekseydi,
ncelikle, gkler ve yer ayrm dolaysyla onun evrensel
olduunu, hatta bir adm sonra bizde emr, misal ve cisim
alemlerine karlk gelecek ayrmlarla balca mertebelerin
l bir snflandrlnn bile evrensel kalmaya devam
ettiini sylemek gerekirdi. Varlk mertebeleri retisi
Dionysios Areopagitosun eseri araclyla hristiyan irfan
iinde merkez bir yer edinmi olduu gibi, slam ncesi
bir birikimin mslmanlarn mirasna akt okltist,
bilimsel ya da felsef eserlerden bamsz olarak, bn
105
Hanbelin zamann halifesine Kurann yaratlmam-
lyla ilgili yazd mektupta yapt mahluk ve mecul
ayrm aslnda imdiden varlk mertebelerine ilikin bir
ayrmdr. Ardndan, kanlmaz grnen bir sre iinde
tasavvufa giderek yerleen reti Konevninki gibi beli
ya da Burhanpurdeki gibi yedili hazret tasnifleriyle iyice
tannacaktr.
Burada bunlarn ayrntlarna ihtiyacmz yok, ama
Erhan Abinin bir keresinde aslnda ilk bakta er
delilden yoksun olduu kolayca sylenebilecek ve ta-
rihsel olarak da hermetik bir kkene balanabilecek bir
dier fikre, alem-i sagir ya da mikrokozmos olarak insan
fikri zerine syledii bir eyi hatrlyorum: Erhan Abi
nceden insann kk bir zeti olduu alemin dnya
olduunu dndn, bunun btn bir kainat oldu-
unu zamanla fark ettiini sylemiti. Oysa, daha sonra
Tabula Smaragdinadan sz ederken buna geri dnmeyi
umuyorum, btn bir kainat diyerek kasdettiimiz herey
de sonuta yalnzca cisim alemidir ve insann zeti olduu
alemler btn varlk mertebelerini kapsar.
Bedizzamann misal aleminin varlna ilikin soruya
verdii yantta zellikle ilgin olan noktaysa, er delillerin
ayrntl bir tartmas yerine, ksaca ryalarn varlna iaret
edilip misal aleminin zaten ksmen mehud olduunun
belirtilmesidir. Bylece, verilen cevapta kasdedilmemi
olsa bile, Shakespearein We are such stuff as dreams are
made on ifadesi gibi dncelerin mulakl da biraz
kaybolmaktadr. Misal alemi birbirinden ok farkl pek
ok eyi iine almaktadr ve belki de gereinden daha
geni bir kavramdr, ama ite ryalar da o paralardan
106
biridir. Dolaysyla, misal aleminin cisim alemiyle i ie
girdii pek ok karm noktasndan birini herkes tarafn-
dan deneyimlenebilen ryalar oluturmaktadr. stelik,
bireysel psikolojik tortulardan kaynaklanan ryalar bir
tarafa, yine eitli psiik etkilere bal olan dier ryalar bir
dier tarafa, sadk sfat verilen ve peygamberlikten geriye
kalan kapanmayacak bir paray oluturduu belirtilmi
ryalar hem mehuddurlar hem de misal aleminin cisim
alemine szmas gibi misal aleminin iinden gemi baka
alemlerin izini tarlar.
Ama, nrolojik bir oyun olmann tesinde, evrenin
daha gizli bir topografyas iindeki belirli yeri bir yana
braklacak olursa, sk sk, rya zaten btn varoluun
bir temsili olarak sunulmutur. Hintliler maya der, ama
btn varolanlarn varoluunun ve giderek varoluun
ilkesinin ryaya benzetilmesi iin Hindistana gitmeye
pek gerek yok. bn Arab hereyin hayal iinde hayal
olduunu sylemitir, ama aslnda tasavvufa bile gerek
yok. Baka birok air arasndan, Poe grdmz ve
grndmz hereyin rya olduunu syler rnein.
Oysa daha nce Novalis bir adm daha fazla atmtr.
Ryasnda rya grdn grenin artk uyankla
yaklam olduunu syler.
107
28.
Hseyinin ilk kz arkadana gitar almad zamanlarda
anlattklar arasnda olduunu biliyorum. Orhann yllar sonra
yazd bir ykde yine ona antrma yaptn grdm. Do-
laysyla, o zamanlar fark etmemi olsam bile, bir dnem iin
birka kii arasnda Zenon paradoksunun bir biimde kiisel
bir amblemime dntn anlayabiliyorum. Herhalde tam
da bu yzden, Pekdost bir gn kendinden emin olmayan bir
yz ifadesiyle gelip yanma oturmu ve elindeki kad uza-
tarak paradoksun zlm olduunu bana haber vermiti.
Kadn zerinde 1/n
x
ya da 1/n

yazyordu. Emin deilim.

Ama sonuta biri ona problemin zmnn varolduunu
ve bu olduunu sylemi, o da kad alp bana getirmiti.
Doal olarak, problemin bir forml halinde yazlmasnn onun
zm olmadn alglayamyordu.
Matematie olan ilgimi ilkokul sralarnda braktm uta-
narak itiraf etmeliyim. O srada da bunun zm olmadn
fark edebiliyor olsam bile, Pekdostun elindeki kad veren
kiinin byk ihtimalle Zenon paradoksunun zm olarak
limitler teorisinden bahsetmi olmas gerektiini tahmin ede-
miyordum. Bugn hala matematik bilmediim iin (aslnda
bir emberin evresini apna blnce sonsuza kadar uzayan
bir deer kmasna bile hala aryorum ve Pythagorasn
matematii zayf her iyi rencisi gibi dndaki btn
dier irrasyonel saylardan da rkyorum) limitler teorisinin
10S
gerekten bir zm olduu iddiasn yine reddedeceim.
Pekdost elindeki formln anlamn okuyabilse de onu bir
zm olduunu syleyerek getirebilmiti, nk Zenon
paradoksunun hayatiyetini deneyimleyemiyor ve onu Btn
Giritliler yalancdr diyen Giritli paradoksu gibi esas olarak
biimsel nitelikte sanyordu. te forml olarak ifade edilmiti,
demek ki zlmt. Matematikiler de, byk ihtimalle,
sonsuz kklerin toplamndan bir sonu karabildikleri
anda paradoksu zdklerini dnyor olmallar, nk
paradoksun hareket edemediimizi ileri srmediini, ama
hareketi alglaymzdaki ya da hareket algmz kavramsallat-
rmzdaki bir soruna iaret ettiini skalamay tercih ediyorlar.
Paradoksun gerek zmn, ok daha sonra, mer bir
renci topluluuna konuurken iittim. Paralarn birbirlerini
dlayarak varolduu partes extra partes bir kavray yerine
paralarn birbirlerine geerek varolduu partes intra partes
bir kavrayn problemi ortadan kaldrdn sylyordu. Ne
var ki, mer, hemen ardndan, bugn kuantum szc
etrafnda popler bir mistisizm ve bilim karm sunanlarn
bile ayn meseleye daha iyi rneklerle deinmesine ramen,
bir yerde dururken baka bir yeri dnebiliyor olmamz gibi
biraz ilgisiz rnekler veriyordu. Bu kadar anlk bir takatsizlik
sanlabilir, ama daha fazlas, konuyu balamlandrmaya ilikin
fahi bir hata yapyor ve Zenonun dnme tarznn yanl-
lndan sz ediyordu. O zaman buna ihtimal vermemitim,
ama bugn merin Pornokratlarda anlattm gruh iinde
yer aldn bildiim iin ok ciddi bir kiilik ve dolaysyla
akl erozyonuna uradn biliyorum. Dolaysyla, o da pa-
radoksun hayatiyetini ister istemez kard iin, Zenonun
tam da Parmenides kartlarnn dnme tarznn kmazna
109
iaret etmek zere paradoksu ortaya koyduu ve merin
sadece lafz bir forml olarak telaffuz ettii partes intra partes
kavray savunmakta olduu gibi ak bir olguyu tam tersine
evirmeyi baarabilmiti. Kurban renciler de kurban kurban
dinliyordu. Nasl olsa hibiri yalanc Giritli cinsi paradokslarla
Zenon paradoksunu birbirinden ayrabilecek deildi.
yleyse, eer Zenon paradoksu bize partes extra partes bir
kavray partes intra partes bir kavrayla deitirmemiz gerek-
tiini sylyorsa, giderek, vahdette kesret ve kesrette vahdeti
grebilmekten sz eden Arapa ya da Latince formllerin
rettii eyin tam olarak aynsn sylemektedir. Yalnzca
bir trtln iinde bir kelebek ya da bir tohumun iinde bir
aa deil, bir canlnn iinde bir l ve bir lnn iinde
bir canl da deil, ama bir kum tanesinin iinde geri kalan
btn evren gizlidir. Daha fazlas, be tane ve be bin tane
ya da milyon yl ncesi ve yedi dakika sonras arasndaki
ayrmlar, aslnda, gerekliin kendisinden ok bizim gereklik
algmzdaki paralanmlktan kaynaklanmaktadr. Baka trl
sandmzda, aslnda, sorunlu bir temel zerinde duran itibar
bir sanmayla sanyoruz.
yleyse, denmesi gerektii zere, bir ve ok, nce ve sonra
arasnda aslnda ayrm yok ve herey yekpare diyelim. Peki
o zaman tek tek nesneleri tek tek o nesneler klan mhr,
Aristotelesin biimi nedir? Ardndan onlar mekan iinde
hareket ettiren ak nedir? Ardndan onlar zaman iinde ha-
reket ettiren dnm nedir? Ardndan hareketlere yol aan
gler nedir? Ardndan btn bunlarn miktarn ltmz
saylar nedir?
Bunlar, elbette, yant vermeyi hayal etmediim sorular.
110
29.
Eitimli bir insann, en azndan Hlderlini ya da
Nietzscheyi yetitiren ortamdaki eitimli bir insann
Yunanllarn Platon ve Aristoteles ile hantallamadan
nce sylemi, dnm ve hissetmi olduu eylerde
gelecekteki insanlarn syleyecei, dnecei ve his-
sedecei hereyin, hatta sylenmeye, dnlmeye ve
hissedilmeye deer olan hereyin izlerini okuyabilmesi,
grmeyi renmi bir gzn bak altnda aslnda im-
diden en olgun hallerine ulam saylacak tohumlarn
bulabilmesi beklenir. Hindistan iin Vedalar ya da in iin
Konfyusun biraraya getirdii alt klasik neyse, bizim
iin presokratiklerin fragmanlar da odur. Daha sonraki
btn klavuzlarnn kullanabilmesi iin insan kavray
adna varolan hereyin haritasn verirler. Burada bu rtl
gelenei tartmayacam, onu seviyorum. Pythagorasa,
Herakleitosa, Parmenidese, Empedoklese tekrar tekrar
bakmaktan daha nemli ii olmayan avare ama keskin,
takntl ama ilham dolu bir felsefe dncesi houma
gidiyor. Kald ki, kurucu pirlerin baka bir dilde konuan
baka bir klliyatn semenin de pekala mmkn oldu-
una dair her muhtemel tartma bir tarafa, sz konusu
klliyat gerekten de iddiasnn hakkn verebilir. rnein
Thales, felsefe ve bilimimizin seilmi kurucusu, aslnda
sembolizm ve mitolojinin srekli bir iddiasn yeniden
111
yorumlamaktan, mecaz yeniden hakikat iinde okumay
denemekten baka bir ey yapmaz. Yaayan hereyin kay-
na somut olarak su, giderek varolan hereyin kayna
yine bir anlamyla sudur.
Aristoteles gklere doru kldka olu ve bozulu
aleminden uzaklalacan dnyordu, nk gkler ve
yer kartlyla ifade edilen kadim bir varlk mertebeleri
dncesinin henz kanamad izini somut anlamdaki
bir astrofiziin boluklarn doldurmakta kullanyordu.
Daha sonra mslman aristotelesiler, ellerindeki Batlamyus
astronomisi ve neoplatonist retiyi birletirme arzular
gz nne alnmazsa ok yapay ve anlalmaz grnecek
on akl retisini ortaya karmtr. Orta an dnyas
bu tr hamlelerle kurulmaya devam eder. Sonuta, artk
herkes maddenin drt unsurdan olutuunu bilmekteydi.
(Bu bile muhalefetin zayflyla az ok evrenselleme
eiliminde bir dncedir, yalnzca aac ve metali de
ieren ve fakat havann dahil olmad be unsurdan sz
eden inliler gerekten radikal grnebilecek ya da yine
de grnmeyecek bir farklla yntemli olarak sahip
kmtr.) Yeryz yedi iklime ayrlyor, ardndan onun
zerinde dokuz gk sralanyordu. Hippokratesten itibaren
insann hep drt halitas vard ve kan, safra, balgam ve
sevdann farkl terkipleri farkl mizalar veriyordu, vs
Koyrnin Kapal Dnyadan Sonsuz Evrene olarak ta-
nmlad bir srete bu dnya tamamen yokolacaktr.
Galileo, Aristoteles kart bir vurguyla, evren kitabnn
matematikle yazldn aklar, ama saylar artk Pytha-
goras, hatta Platonda olduklar gibi tamamen ya da nere-
deyse niteliksel deil, srf nicelikseldir. Rnesansn hala
112
tka basa dolu olduu, aslnda byk lde de bn Sina
tbbna kar kan Paracelsusta olduu gibi Aristotelese
ve skolastie kar ciddi bir tepki gstermek ve kendini
yenilemek amacyla dolu olduu okltizme, ezoterizme,
hermetizme, platonizme ramen, hala Gl-Ha tarikatyla
temas kurmaya uraan Descartesa ya da simya alan,
daha fazlas ondan ilham alan Newtona ramen, st ste
sralanan dokuz gk kaybolacak ve drt unsurla esrin
yerini elementler tablosu alacaktr. Sorun, olup bitenin
tam olarak Koyrnin tanmlad gibi kapal bir dnyann
sonsuz bir evrenle deimesi olmamasdr. Tam tersine,
mekanik ve niceliksel olmayan hereyden boaltlm ksr
bir mekann souk ve gereksiz bir genilii ortaya kmtr.
Dolaysyla, mekann, hacmin ve saylarn yapt eyin
bir kapall bir sonsuzlukla deitirmek olup olmad
tartmaya ak saylmaldr. Bazen eski kapallk modern
yorumcunun bir yanlgsndan daha fazlasyla donuk ve
yeni sonsuzluksa bo bir gsteriten daha fazlasyla sonsuz
deildir. Cusanusun merkezi heryerde ve evresi hibir
yerde olan evreni de Giordano Brunonun artk Batlamyus
yerine Copernicusa atf yapan sonsuz evreni de gerekten
sonsuzdur, oysa Galileonunki galiba yalnzca sonsuzca
geni olmakla yetinir.
Ama, balca hatlarn ve ayrntlarnn ok geni bir
gvdesini yeterince iyi bildiimiz bu hikaye (Duhemin
devasa hacimdeki Systme du Mondeu bile ancak Cusanusa
kadar ilerleyebilmitir) bir tarafa braklmaya ilk bakta
sanlabileceinden daha layktr. Swift, Gullivern Seya-
hatlerinin nc blmnde, doa aratrmasna kar
ahlak perspektifli bir insan retisi tartmasn tercih
113
eden sokratik tavr yeniden savunup adn vermeksizin
Newtona ve adalarnn bo meraklarla dolup taan
ok kibirli bilimine saldrrken, Aristotelesin hayaletini
konuturur ve Kuhnun bir ncsne evirerek ona doa
felsefelerinin zaten zamana gre deien modalardan
ibaret olduunu anlattrr. Bylece, kiinin kendisi bile
yeterince muammalyken daha tedeki muammalarn
onun ufkundan iyice tatn dnen Montaignein ve
Tanr tarafndan yaplan doann nfuz edilemezliine
karlk insan tarafndan yaplan tarihin bilinebilirliini
reten Viconun yanna Swift de doa felsefesinin bir
dier eletirmeni olarak eklenmektedir.
in bu ksmn bilmiyorum, Swift ve tekiler kadar
kesin konumayacam, ama her gerek doa felsefesi-
nin merkez tematiinin hala Pythagoras, Herakleitos,
Parmenides ve Empedokleste yeniden kefedilebilecei
noktasnda kesin konuabilirim.
11+
30.
Cline, Gecenin Ucuna Yolculukun bir yerinde, hakknda
Onun bedenine inanyordum, ama ruhuna inanmyor-
dum dedii Amerikal sevgilisinin kalalar araclyla
Yeni Dnyay kefettiini syler. Bu ifade, aslnda, Yeni
Dnyann kefinin devrimci etkisine ilikin sonradan
olumu bir kabul yanstmaktadr. Gerekte, uluslararas
ticaretin deien ana yatana ve spanyol gmnn
bugn Trke kuru, hatta bir gre gre belki ince
yuan gibi kelimelerde hala hatras saklanacak derecede
sarst bir ekonomiye ramen, vahilerin kltrlerine
ynelik Montaigneden Rousseauya kadar uzanan btn
bir antropoloji ncesi antropoloji ilgisine ramen, yeni bir
hayat kurmak zere okyanus aan insan kalabalklarnn
birka yzyl boyunca tazelene tazelene srecek aknlarna
ramen, gazetelere ya da kitle iletiimine aina olmayan
bir dnya ilk anda Amerikann varln hi de kendisini
Eski Dnya olarak nitelemesine yol aacak bir abartyla
nemsememitir. Etki yavaa ve tek bana alndnda
coraf keiflerden bamsz olan baka birok eyle bir-
leerek kendini gsterecektir.
Doudaysa Kelile ve Dimne ya da Binbir Gece gibi
edeb eserler iin (ilki yazld srada Avrupann krallar
bile okuma yazma bilmiyordu, ikincisi niha ekliyle
derlenirken Amerikay kefedecek denizciler domutu)
115
anlmaya deer bulunan dnya bilinen dnyann snrla-
rndan bile geride kalyordu. Arap, Acem, Rum, Hint ve
in dnyalarnn tesinde kalanlardan esirgenen merak
pekala masallar ve dlerle deitirilebilir nitelikteydi.
Acnacak barbarlktaki Frenk kafirlerinin Endlsteki ya
da anlalmaz bir drtyle bin eit zahmete katlanarak
saldrmaya geldikleri amdaki varlklar sr deildi, Rumun
hemen zerinin Slav halklaryla dolu olduu biliniyordu,
zencilerin ierilere doru uzayp giden ayr bir diyar
vard, ite Trklerin lkesinin hemen arkasndan Mool
ordular akn etmiti, ama yine de ne gndelik hayatn,
savalarn ve ticaretin somut karlamalar ne tarihiler
ne de herhangi bir seyyahn ykleri Cabelka ve Cabersa
kadar ilgin bulunabiliyordu. Hintlilerin Hindistann
dnda kalan dnyay dinen kirli saymasna ve inlilerin
kibrine mslmanlar da kendi istinalarn eklemiti.
Mezopotamyann, rann ve Akdenizin mirasn zaten
almaya deer grdkleri lde almlard. Gerektiinde
Reideddin Moollarn tarihini yazabiliyor, Hindistan
aratracak bir Birun kabiliyordu. Yeryznn geri
kalanna ya da bakalarna ynelik ilginin anakronik bir
yntemliliini icat etmelerine pek lzum yoktu.
bn Haldun bile felsefe alabilen Frenkleri acayip
bulmutu, o kadar. Bizansn klasisist saplantlar y-
znden yeryzndeki halklarn yarsnda hep skitleri
grmesi gibi tuhaflklarda srar etmiyorlard belki, ama
yeni halklardan yeni isimleri esirgememeleri onlara
ynelik dzenli ve hareketli bir aratrmann varln
gstermiyordu. Darul-slamn snrlar Afrikada ya da
Hindistandan tedeki adalarda rgtl bir devletin fetihleri
116
yerine tacirlerin yolculuklar ve gndelik faaliyetlerin bir
ayla genilemeyi srdryordu, mslman dnyasnn
Anadolu ya da Hindistan gibi taralarysa ok ksa sreler
iinde kayda deer alim ve suflerle, baz eserleri biraz
sonra Kahire ya da Dmakta da okunabilecek muhaddis
ve fakihlerle dolarak kendilerine gre kltrel olarak
merkezleebiliyordu, ama yine de kimse zaten bilinen bir
corafyadan darya taanlar iyice belirlemek ve onlar
kullanmak konusunda gereinden fazla hararetli deildi.
Amerikann kefedilecei yzylda, inliler, barutla ateli
silah yerine hava fiek yapmay tercih ettikleri gibi, Zheng
Henin (mslman ve inliydi) donanmasyla da keif-
ler ve istilalar yerine protokol ziyaretleri yapmay tercih
ediyordu. Hindistandan din ya da mslmanlardan bilim
almalar, bunlar almak iin zellikle yolculuk yapmalar
pekala mmknd, ama in ve dnyann geri kalan ara-
sndaki ilikinin bir sistemine gerek yoktu. Mslmanlarn
yolculuuysa ya bir alimin renim hayatndaki gezilerine
ilikin rhle ya da ncelikle darul-islamn tanmlanmasna
ilikin bir seyahatnameydi ve Batl rneklerinin aksine,
ncelikle dnyann teki blmn merak etmiyordu.
Btn bir Eski Dnya, el birliiyle, bunu yapmay
kendi kaynaklaryla yetinemeyecek kadar a, uslu uslu
yerinde duramayacak kadar barbar ve cahil, ama yine
de saldrganlklarn yeterince iyi organize edebilecek ve
bir biimde kendilerini yetitirebilecek kadar becerikli
olan Frenklere brakmt. Ama saldrganln bu orijinal
tarznn orijinal bir rgtleniinin ilk tezahr olarak
Hal Seferleri bile imdiden saldrganlktan fazla eyleri,
valyelii ve keilii birletirip belirli toplumsal ilevleri
117
de sahiplenen tarikatlar ya da Kuds kurtarmak iin
yrye geen silahsz ocuk ordularn ierir. Saldr-
ganln tesine geen meraksa seferlerin balangcnda
eksikken giderek geliecek ve kar aratrmasyla bera-
ber kendini Frenklerin bundan sonraki tarihine miras
brakacaktr: zerk bir kurum olarak niversiteye tzel
bir kiilik olarak irket eklenir, devlet destekli ve hatta
ksmen korsan ya da asker nitelikteki deniz ar ticaret
irketlerinin finansman borsa gibi bir daha hi iflah
olmayacak kurumlar dourur, vs
Coraf keifler ann oktan iine girilmi olduunda
bile, Pir Reisin Kitab- Bahriyyesinde hi gecikmeksizin
Amerikann konu edilmesi denizciler arasnda artc
bir hzla ileyebilen bir haberleme ann mevcudiyetini
kantlarken, Tarih-i Hind-i Garbnin neredeyse ancak bir
yzyl sonra yazlm olmas onun toplum zerindeki
etkisinin abartlmamas adna uyarr. Amerikaya daha
nce oraya yerleen halklar gitmitir, Vikingler gitmitir,
muhtemelen bir dizi baka denizci gitmitir, ama onu
dnyann geri kalanna ekleyen on beinci yzyln so-
nunda onu yeniden fark edip belirli bir ritimle onu talan
eden, onu ileten ya da ona yerleen Avrupallar olacaktr.
Yunanllarn, Fenikelilerin, ardndan Venediklilerin ve
Cenevizlilerin deniz ar koloniler oluturma gelenei bu
kez imparatorluk kurmann yeni bir tarzyla ve dnyann
ileyiinin biimini dntrmek zere birleir.
11S
31.
Ve, dnyann ileyii dntke, elbette, entelektel
ilgilerin tarz da kendiliinden dnecektir. Yalnzca
doa aratrmas yeni bir ierikle dolup teknoloji giderek
daha nemli hale gelmez, ama toplum aratrmasnda
da nce farkl olan ve ardndan da deiken olan sre
iinde giderek ne kar. Deikenlik iindeki kalplarn
yeniden konu edilmesi, rnein eskiler iin btn bir
dil felsefesinin yegane yuvas olan gramer ve retoriin
doldurduu geni alann nce karlatrmal ve tarihsel
filoloji ve ardndan lingistik tarafndan dntrlmesi
ancak byle mmkn olmutur.
Bizim iin bilimlerin btnlkl bir gvdesi ilk kez
Aristotelesin eseri dzenlenirken tanmlanmt. Galiba,
bilgin anlamnda skolastik kelimesi de ilk kez yine
ayn sralarda ve yine Theophrastos tarafndan kullanlr
(Laertios, Bioi, V, 36). Sonraki yzyllar Aristotelesin
Organonunun bana Porphyriosun Eisagogesini, sonuna
da Retorik ve Poetikay ekleyerek mantk kitaplarnn
saysn altdan dokuza karr, ama teorik felsefede
birbirlerini izleyen fizik ve metafizik, ardndan pratik
felsefede birbirlerini izleyen etik, politika ve ekonomi
blmlemesine hibir itiraz yneltmezler. br taraftan,
bu blmleme, szckler ilk anda ok tandk gelse bile,
bugnden bakldnda, balklarn alt alta sralanmasyla
119
kendisi hakknda gerek bir fikir edinilmesine kesinlikle
izin vermeyecektir. rnein, bugn anladmz anlamda
psikoloji etiin iinde mevcutken Peri Psukhede biyoloji
ve epistemoloji tarafndan dar atlr.
Bilimlerin snflandrlmas mslmanlar arasnda s-
rekli geri dnlp yeniden ve yeniden ilenecek hep taze
bir konu olarak kalmtr geri, ama bu biraz da bizim
manta bile Yunancann bir grameri olarak bakabilmi
radikal Kuran hitap merkezliliimizin yunan bir mirasa
muhalefetinin kalclam etkisidir. Daha ileride, Gazal
mantn deerden bamsz olduunu vurgulayp b-
tn bilimlerin girii olarak onun nemini onayladnda
bile, bn Teymiyye, Aristoteles mantnn ontolojiyle
ba dnldnde aslnda hi de naif saylamayacak
bir biimde, asla yle olmadn uzun uzun aklamay
deneyecektir. stelik, Frenklerin rnein Bizansta bu-
labilecekleri Yunanca telifler yerine bilinli ve kararl
olarak Arapa metinlere ilgi gsterdikleri bir dneminin
arkasndan Yunanca metinlere bu kez titizliin yeni bir
tarzyla geri dndkleri bir dnem gelmesine karlk,
bizde Yunanca telifler onlardan alnabilecek olanlarn
alnd dnld anda derhal terk edilirler. Farab
ve bn Sinann ardndan bn Rdn hala Aristoteles
erh etmekle uramas ok tuhaf ve karlksz bir itir.
(Tam da bu yzden onun eserini mslmanlardan ok
Frenkler ve tevile kar kmas gibi birtakm noktalarda
bn Teymiyye takdir edecektir.) Aquinasn metinlere Liber
De Causisin Proklosa ait olduundan kukulanabilecek
kadar hakim olmaya balayabildii srada, mantk msl-
manlar iin Aristotelesin artk oktan bir tarafa braklm
120
eserleri yerine Ebherden ya da Katibden alabilecekleri
bir konu halinde yeniden ve yeniden ileniyor, ama bir
ekilde meruiyeti de tekrar tekrar tartlabiliyor, rnein
birka yzyl sonra Suyut tarafndan hala reddedilebili-
yordu. Dolaysyla, btn bir bilimler dizisinin srekli
yeniden gzden geirilmesi bir eit zorunluluun, daha
en bata gramer, mantk ve mistik keif aralaryla e
ayrlan islam epistemolojiler (Muhammed Abid Cabir
beyan, burhan ve irfan olarak adlandrmtr) arasndaki
sonu hi gelmeyen atma ve hep yeniden kurulan
uzlamalarn kanlmaz olarak gelitirdii yararl bir
alkanla dnmt.
Yine de, sonuta, Sekkaknin Bilimlerin Anahtar gibi
bir eserde gramer ve retorii mantn izlemesinin mm-
kn hale geldii bir gemite, mslmanlarn kafasnda
artk oktan belirli bir tasnifin ana hatlar olumutur
ve en temelde aristotelesi ya da neoplatonisttir. Avrupa
niversitelerinde bilimlerin hukuk ve teolojiden darda
kalan liberal sanatlar alanna braklp gramer, retorik
ve diyalektikten oluan trivium ve aritmetik, geometri,
astronomi ve mzikten oluan quadriviuma ayrlmasna
yabanc bir kavraylar yoktur. (Yabanc olmak belki
Hintlilerin bile deil, ama zellikle inlilerin ii olacaktr.)
Bizim Akdenizli medeniyetimizin bilimlere ilikin btn
hikayesi, modern alarda insan bilimleri gelitirilmi
bir Organonun birka yerine ve pratik felsefenin t
vermeden nce tanmlamakla ilgilenen bir ilk alanna
skmakla yetinemeyene kadar, bu ok basit ereve
iinde saysz bir eitlemeler dizisi sunarak anlatlabilir.
121
32.
Aristoteles Politikada enflasyonu ok aka tanmlar,
ama bunu yalnzca ekonomiyi hane leinde deil de
btn bir polis leinde ele almann mmkn olduunu
gstermek iin yaptn kuru bir dille akladktan sonra,
politik ekonominin incelenmesini iki bin yl sonrasna
brakarak, yoluna aynen devam eder. Politikada herzamanki
gibi Platonun brakt yerden devamla, ama Platonun
yapmadn ya da yaptnn tam tersini yapmay dene-
yerek empirik denebilecek bir yntem izlemitir, oysa
gerekte, deikenlii neredeyse deersizlikle e tutan
klasik fikrin ayn lde izleyicisidir. Josephus Flavius,
tpk bugn yahudilerin paralanm ama geni an
ve gvenilir biimde yerleik olmak yerine para ya da
mcevherle ticaret yapmaya mahkum edilmi olmalarn
birok zelliklerinin aklanmasnda kullandmz gibi,
onlarn denizden uzak ve ticaret yapmadan yaamalarn
ie kapallklarnn nedeni olarak gsterir. Cicero Roma-
llarn Alplerin tesinde zeytin ve zm yetitirilmesine
izin vermemekteki titizliklerini kendi zeytinlik ve zm
balarnn deerini drmeme kaygsndan baka bir
eyle izah etmeyi denemez. Kimse budala deildir ksa-
cas, ama yine de kimse hibir zaman ne sosyolojiye ne
ekonomiye benzer bir bilimin eksikliini hissetmitir.
Farsa ya da Sanskrite deilse de Latince ya da Yunanca
122
gibi diller arasndaki bir dizi iliki hep gzler nndedir,
ama insanlar Sevillal Isidorusun Etimolojileriyle de pekala
kanaat edebilmektedir.
bn Haldun ve drt yzyl sonra da Vico, orijinallikle-
rinin tamamen farknda olarak, toplumun bir bilimi iin
genel bir ereve izmeyi denerler, ama gerek anlamda
henz vakitleri gelmemitir. bn Haldun hem fazla erken
hem de zaten bizim insan bilimimizin geliim izgisinin
dndadr, Vicoysa Yeni Bilimini Montesquieunn Ya-
salarn Ruhunun ve Voltairein tarih felsefesi kavramn
ilk o kullanm ve belli ki tarihin bir yzeyselliinden
olduu kadar Bossuetdeki gibi bir teolojisinden de uzak-
lamak zere kullanmtr Denemesinin az ncesinde
yazm olmasna ramen adalar tarafndan btnyle
skalanr. Vico kitabn hem kendi ifadesiyle Napoli
gibi bir lde ve onu takdir etmemeye daha en batan
hevesli, yetersiz akranlar arasnda yaynlatmtr hem de
eseri vakitsiz ilhamlar ve mesela bn Haldununkinin
aksine karmak speklasyonlarn tuhaf bir bileimi
gibi grnmektedir.
Bizim insan bilimimizin ilk byk klasikleri, Adam
Smithin Uluslarn Zenginlii ya da William Jonesun Ko-
numas, yazarlarn eskilerden daha dahi olmalaryla deil,
ama ilginin yeni bir nesnesi ve yeni bir yntemliliiyle
ayrt ederler. Mesela, fiyatlar belirleyen grnmeyen bir
dengenin kuralll Aristotelesin ya da Ciceronun asla fark
edemeyecei bir ey olmaktan ok zerinde pek durma-
m olmalarna armamz gereken bir eydir. Aristoteles,
herhalde, eer ilgilenseydi pekala fizyokratik bir kuramn
erken modern devlet ncesi bir versiyonunu bile kendi
123
kendine oluturup kendi kendine tartarak yine kendi
kendine reddetmeyi baarrd. Hatta Polanyiye baklrsa,
parann kredi deerini anlamayarak ve kazan amacn
geim amacnn nne koymay onaylamayarak yapm
olduu ey, aslnda, piyasa ekonomisini reddetmekten
daha az deildir (Byk Dnm, blm 4). yleyse,
yine Polanyinin terimleri izlenirse, yalnzca politik bir
ekonomiyle ilgilenmemi ve dolaysyla henz toplumu
kefetmemi (a.g.e., blm 7, vd.) olmakla kalmaz, ama
onu hi kefetmeme iradesini ileride onun kefedilmesini
salayacak koullarn, yalnzca politik bir ekonomi ilgisini
deil yoksullama ve uygarlama arasndaki bir ilikinin
bilincini gerektirdii iin Polanyiye gre Adam Smithte
bile henz tam olarak ayrdna varlmam koullarn
peinen reddi biiminde aka dile getirir. Hint-Avrupa
dilleri kavramnn ortaya k iin belki tam olarak ayn
ok nceden tesbit edilebilirlik ihtimalinden sz edilemez,
ama branice ve Arapay, Yunanca ve Latinceyi iyi bilen
allamelerin belirli bir yekn bir iki yzyldr mevcut
olduuna gre, William Jonesta da yeni olan ey aslnda
yine bak asdr.
rnein, Hippokratesle ortaya kp Aristoteles ze-
rinden geerek bn Haldun ve Vico tarafndan da daima
onaylanan iklimler teorisi toplumlar arasndaki farkllklar
aklamann en gzde ve ou zaman neredeyse tek bana
yeterli kabul edilmi klasik arac olagelmitir, ama bn
Haldun ona rfler arasndaki farkllklarn geim yollar
arasndaki farkllklardan kaynakland zerine erken bir
kltrel materyalizmi ekleyecek, Montesquieuyse artk
insan bilimlerinin kurulu anda iklimler teorisine yine
12+
bavurmaktayken daha ayrntc bir hukuk sosyolojisini
de biimlendirmeyi deneyecektir. Ksa, basit, toparlayc
bir aklamann hemen tketebildii ksm bir ilginin
dzenli olarak ihmal edilen nesnesi, giderek, bal bana
bir soruturmann srekli gelitirilecek alanna dnr.
te bu bak asnn ilerleyiiyle, giderek, tarihsellii
iindeki insana ilikin bilim ve onun rnlerine ynelik
aratrma, tpk Hegelde olduu gibi, felsef bir kavray
adna doaya ilikin bilimden bile nce gelmeye ya da
onu da ncelikle kendisinin bir ilevi ve tezahr olarak
deerli klmaya balamtr. Marx buray skalad iin,
Zeitgeist ideolojiyle deitiren malum ba aa evirme
mdahalesinde, Hegeli slatrmakla onu dzelttiini
dnr. Bir anlamda, modern insan bilimi felsefeyi ele
geirdikten sonra hi ara vermeksizin onu yok etmeyi
srdrmtr. Hegel onu felsefeden ieri alr, Marx
Hegeli insan biliminden dar atar, ardndan yine insan
bilimleri bu kez Marx da datr. nce tarih Hakikatin
bir mecra olarak nerilmi, sonra olu ve bozuluun ve
toplumsal dnmlerin madd temelinin yegane hakika-
tine ait olmayan herey insan yanlsamalarn tarihsel bir
yzeyine terk edilmi, nihayet mahkumu olduumuz bu
biimsiz yzeyden baka hibir eye sahip olamayacamz
para para ilan edilmitir. Veritas filia temporis fazlasyla
eski bir deyitir ve herhalde bilimlerdeki birikimselliin
gemi nesillere ynelik tashihlerini aklamaktan tesi
adna kullanlmamtr, ama Hegel ve Marx ile beraber
kendini artk gerek anlamyla en ne karr ve birka
adm sonrasnda da geriye hibir ey brakmayacaktr.
O gnden beri de entelektel olarak kavrand haliyle
125
insan dnya artk karmak bir sosyoekonomik ebekenin
zerine ilitirilmi kifayetsiz psikokltrel hamlelerden
ibarettir. Bugn Hegelin idealizmi, Marxn pozitivist
mesihilii ya da Spenglerin kltr morfolojisi bizim iin
ok kabadr, ama onlarda hakikatin insan bir tarihselliini,
ardndan insann madd bir belirlenmiliini, ardndan
tarihin belirsiz bir amaszln onaylamay srdr-
yoruz. Oysa Aristoteles, Politikada toplumu kefetmeyi
reddettii gibi, tarih ve edebiyat birbirlerinden ancak ok
ireti olarak ayrt ettii Poetikada da tarihi kefetmeyi
reddedebilmiti, nk asl bilginin arlk merkezinin
ancak tarihselliin ve toplumsalln tesinde olduunu
dnyordu.
126
33.
Cneytin aktardna gre, ehrazor, E-eceretul-la-
hiyyede, felsef bilimlerin eski tarzda etkileyici bir ansik-
lopedisidir bu, kelimenin lugav, stlah ve rf anlamlarn
ayrt eden gelenei bilimlerin snflandrlmasna uyarlayarak
lugav, stlah ve rf bilimlerden sz eder. (Ya da hakik ve
itibar bilimlerden sz eder, hatrlayamyorum.) Ama, de-
mektedir, rfler zaman ve zemin iinde srekli deitikleri
iin bir tarafa braklabilirler rfler zerine Denemede
(tam balk on yedinci ve on sekizinci yzyllar boyunca
Yeni Organon, Yeni Atlantis ya da Yeni Bilim gibi balklarda
hep tekrarlanm yeni kelimesi kadar favori olan uluslar
ibaresini de ierir: Uluslarn Ortak Doas ve Uluslarn Zen-
ginlii gibi kitap isimlerine bu kez de Uluslarn Zihniyet ve
rfleri eklenmitir) tarihilerin siyas ve asker hareketlerin
ok kaba bir yzeyinden teye pek geememesini eletiren
Voltairein yine Aristotelesin Poetikada yalnzca kurgusal
olmayan olaylar konu etmesiyle edebiyattan ayrd tarih
anlayn (oysa kltrel farklara kar ok hassas olan He-
rodotos ya da olaylara neden olan gleri anlamaya alan
Thukydides bile vekayiname yazarlndan ibaret aristotelesi
tarihilik tanmn ayordu ve daha ileride, gemii bir eit
Roma cihan hakimiyeti mefkuresine gre yeniden okuya-
cak Polybios ve birok benzeri bile bunu daima aacaktr)
giderek yetersiz bulacak birok adann szcln
127
stlenmesinin aksine, ehrazor zaten her halkrda ortada
uzun uzun konu etmeye deecek bir ey grmeyerek kendi
adalarnn pek ounu temsil eder.
Tanpnar On Dokuzuncu Asrn bir yerinde zevk tarihi-
mizden sz eder, Be ehirin nszndeyse Anadolunun
his tarihinin henz yazlmam olduundan yaknacaktr.
Ksacas, yalnzca akranlarnn pek oundan daha gl bir
tarih duygusuna sahip olmakla kalmamakta, ama belli ki o
srada Annalesin temsil ettii biimiyle bir tarihilii de en
az Ner ya da Naimay tand kadar tanmaktadr. Yine de,
yine Be ehirde, bizim bugn sosyoloji, ekonomi falan
yaparak akladmz olaylarn eskiler tarafndan manev
bir haleyle evrelenmi yar bysel takdimini belirgin bir
sempatiyle anacaktr. Tanpnar rneinde, bu, edeb bir du-
yarllk ve her insann tand bir nostaljinin (aslnda belirli
bir tarihsel gemie deil, henz katlamad varsaylan
bir alg dnyasnn evrensel insan kkenlerine ynelik
nostaljinin) bir grnm saylabilir ve fazla zorlanmadan
anlalabilir. Ama tarihsel olann felsef kmsenii, galiba,
eer felsefe blmlerinin mfredatnda felsefe tarihinin
lzumunu sorgulayan analitikilerin, matematik formllerle
tatmin olan ekonomistlerin, kendi biliminin kkenini idrak
edememi sosyologlarn, ablonlarla alabilen psikologlarn
ya da filolojiden aciz kalan dilbilimcilerin sk sk ciddi ciddi
kazanabildii akademik arla hi hak etmedii bir nem
vermeyeceksek, ya da mesela yapsalcln yntemsel ne-
risinin senkronik ann aratrmann btnyle kartrmak
gibi vahim yanllar yapmayacaksak artk o kadar rahat
anlayabileceimiz bir ey olmayacaktr.
Oysa biz bugn ehrazornin entelektel ilgisinin merke-
12S
zini oluturduu biimiyle bir metafizii ve fizii kavramakta
nasl zorlanyorsak, o da bizim coraf keifler sonras bir
antropoloji ve sanayi devrimi sonras bir sosyolojiyi merkeze
alarak rgtlenmi insan aratrmamz, yeni ve her ikinci
admnda mutlaka uluslar arasnda karlatrmal temeller
zerine ina edilmi aratrmamz, nevzuhur bilimimizi kav-
ramakta herhalde o kadar zorlanmaktadr. Eitimli biri olarak
Platonu ve Aristotelesi balarndaki sarklarla ders anlatrken
gsteren minyatrlerin olgusal herhangi bir gereklii yan-
stmadn elbette bilir ya da pekala tahmin eder, elindeki
malzeme izin verdii lde bir kavramn ya da dnme
tarznn tarihsel olarak izini bile rahatlkla srebilir, zaten
Nzhetul-Ervah balkl nemli bir dnce tarihi de yaz-
mtr, ama aslen belirsizliin alanna ait olan hereyin yine
belirsizlik iinde kalmasnda hibir sorun grmez. Kltrel
grecelik ya da tarihsel deikenliin elbette farkndadr,
ama bunlar bizim gibi olup bitenlerin merkezinde bile
grece ve deiken olmayan hibir ey kalmayncaya kadar
sindirmemitir. Hala, tpk Yunanllar iin de geerli olduu
gibi, tarihte amlanan insan bir anlamdan daha ok zaman
d bir evrendeki logosla ilgilenir. Aslnda, modernliin bizi
gemiten ayran uurumu da tam olarak bu zihinsel ayrma
boyunca uzanmaktadr. Ayn bilimlerle dnmyoruz, o
yzden hibir zaman ayn eyleri de grmyoruz.
Hatta, insan bilimlerinin geliimlerinin belki de doal bir
sonucu olarak kasz bir doksolojiye dnmesiyle bugn
artk genellikle hibir ey grmyoruz, meer ki zaten ka-
famzn iinde olsunlar. Bizim en derin bilgimiz bilginin bir
sosyolojisine, bilginin bir antropolojisine, bilginin tarihsel bir
zmlemesine veya bilginin psikolingistik bir eletirisine
129
ulayor ve orada yatp artk sonsuza kadar uyuyor.
Bylece, elimizde pozitivist bir doa biliminin gerek bir
doaya olan ak kartlndan ve sofist bir insan biliminin
gerek bir felsefeye olan rtl kartlndan baka pek
bir ey kalmadnda, gerekliin kararllkla skalanmas
tamamlanm oluyor. Eer deyimler yerindeyse, kozmolojik
bir dncenin ardndan historiolojik bir dnce ve onun
ardndan da artk tamamen doksolojik bir dnce geliyor
ve btn bu sre logosun ve epistemenin kkten reddi ve
gerekliin neredeyse kastl, asl itibaryla belki tamamen
kastl bir skalanyla nihayetine ulayor.
yle kararl, yle kasz, yle giderilemez bir skalama
ki bu, gereklikten geriye hibir ey kalmadnda elbette
insandan da geriye bir eit zehirli atktan, hibir eye ye-
niden dntrlemeyecek bir pten, makyaj yaplm bir
boktan, Murattan, Ahmetten ya da dier herhangi bir eit
Azizeden baka hibir ey kalmyor. Btn zamanlarn insan
rezaleti, ayrca, hem itiraf edilmemi hem yine de doktriner
katlkta bir dorulama kazanyor. Rousseau bunu kendi
adalarnda grme talihsizliine uramt. Ben de, bunun
iin Allaha kr ve ilgili insanlara lanet ediyorum, kendi
boktan ve biare adalarmda aka grdm. Arenada
aslanlara atlmadm, hapishanelerde ryp elle tutulur
ikence tezgahlarna balanmadm, ama insanlarn ne kadar
putperest, ne kadar sahtekar, ne kadar yzsz, ne kadar
zavall ve zavalllklar lsnde ne kadar sadist, ne kadar
mal ve ne kadar habis olduklarn baka hibir tecrbeyle
kyaslanamayacak kadar iyi tecrbe ettim.
130
34.
Katip elebinin Cihannmas ilerin herkes iin
deimeye balad, Amerikann giderek daha fazla
hissedilmesi ve dnya ticaretinin merkez hattn zaten
deitirmi olmas gibi, Frenklerin de yeryznn geri
kalanyla ve bakalaryla ilgilenmenin tarzn henz hala
olduka uursuz niyetlerle bile olsa artk btn yeryz
adna deitirmekte olduu bir ilk modernlik dnemecini
iaretler. Katip elebi, zellikle din ya da tasavvuf kimlii
olmayan her Osmanl entelektelinden beklenebilecei
gibi, devletin beka ya da kudretine ynelik bir kayg
tamaktadr. Oysa snrlarna oktan ulam, Batda
artk fethettiinde bile kr edemeyen ve Douda arad
maceralar Seydi Ali Reisin Miratul-Memaliki gibi ilgin
belgeler brakarak da olsa daha en batan sonusuz kalan,
gl olduunu bildii ann aynsnda rakipleri geliirken
kendisinin artk daha fazla gl olamayacan hisseden,
tedirginlik ve uyuukluun, kibir ve korkunun tuhaf bir
bileimi iindeki bir devlet vardr.
Bu yzden de hasb bir astronomi ilgisinin uzants
olan hasb bir corafya ilgisini, Batl benzerlerinin aksine
ncelikle kendi dnyalarnn snrlarn kefetmek isteyen
mslman seyyahlarn geleneini, bunun ne kadar usta
ilk rneklerini vermi olurlarsa olsunlar insanln baka
bir mirasnn aratrlmasn ynteme balamay hi d-
131
nmeyecek bir alimler silsilesinin zihniyetini revize etme
arzusu Katip elebinin btn eserinin zerine sinmitir.
Devlet aygtnn eski bir paras olarak sahibi olduu en-
die bir entelektel olarak zaten sahibi olduu tecesssle
dorudan doruya ve benzer birok rnek arasndaki
baka pek ou iin sylenebileceinin aksine ok kr
seviyesiz ya da verimsiz olmayan bir yolla i ie geer.
Brokrasiden ayrlp zamann btnyle aratrmaya ve
yazmaya vermesini, elenceli bir ifadeyle, kk cihattan
byk cihada dnmesi olarak aklayacaktr.
Katip elebi Mizanul-Hakkta Birgivyi eletirirken onun
insanlarn rfn dikkate almadn, yani bugnk kav-
ramlarla yinelemek gerekseydi sosyolojik dnmediini
sylyordu. Onun Cihannmann da nemli bir parasn
oluturduu btn eseri ite bu eit vakitsiz uyarlarn bir
manzumesi ve sahip olunan miras iin kararl bir yeniden
deerlendirme ars gibidir. ki ayr yerde, Sllemul-Vu-
sulda ve Kefuz-Znunda kendisini hanefiyyul-mezheb
ve irakiyyul-mereb olarak tanmlamaktadr, ki bu da,
galiba, muarzlarnn karsnda ne gelenek ne tasavvuf
ve ne de rasyonel aklla bunlarn zne ilikin herhangi
bir sorunu olduunu vurgulamasnn mmkn olan en
kestirme yoludur. (Byle olduunu tahmin edebiliyorum,
nk ben de kendi adma, birok yl ve kitaplarla ya da
insanlarla aramdaki birok karlamadan sonra, siyasette
eflatun, dinde alev ve felsefede irak olmakta karar kl-
dm.) Katip elebinin sorunu, eer baka yerlerde baka
amalarla kullanlm ifadeleri alntlamama izin verilirse,
dahil olduu toplumun artk Frenklerde ilerlemeye ba-
lam bir ala hemzaman olamamasna ilikin erken bir
132
histir. Bu his henz erkendir, genellikle ayrntlara ilikin
olduu iin henz canhra da deildir, dolaysyla a ve
gelenek, a ve tasavvuf, a ve akl zerine sorular bizi
bunaltmakta olan amazlara dmeksizin yantlayabilen
ocuksu bir kudrete sahiptir.
a henz Hegelde veya Marxta olduu gibi olumlu
veya diyalektii iinde olumlu ya da Nietzschede olduu
gibi kritik, buhranl ve ifte grnml, ama her halkrda
kendi bana, bamsz ve temel nitelikte bir felsef sorun
deildir, aksaklklar belirlenip giderilebilecek pratik bir
sorundur.
133
35.
En nem vermi olduum ve en ok rendiim
yazarlar arasnda Gunonun zel bir yeri var, nk
nesnel bir deerlendirme yapacak olsaydm onu u anda
da bundan sonra da uzun bir dnrler silsilesi iinde
ilk sralarda anmam gerekiyorken ismini artk mmkn
olduu kadar az, hatta mmknse hi zikretmemeyi
tasarlyorum. Keyf bir tavr deil bu, Gunona referans
vermenin vermemekten daha fazla karklk yaratacak
olmas gibi tatsz bir olgunun farknda olmamdan kay-
naklanan basit bir zorunluluk. Gunon birok konuda
kesb olmayan, eski tabirle vehb bir bilgiye dayanarak
konumu ve eiklerini pek az kiinin tand saysz
ok yaamsal kapnn baka trl zor bulunacak anah-
tarlarn sunmutur. Ama ardndan, sanki tek bana
vehb bir bilginin bile bu karmak dnyada yeniden ve
yeniden dzenlenmesi gerekmeyecek sarslmaz bir gr
salayamayacann kant olmak istemi gibi, ufak tefek
srmeler ve dikkatle bakldnda gzden kamayacak
madd yanllar yapmaya balar. En sonunda da, en be-
lirgin tavrn gsterip modernliin kkten bir reddiyle
geleneksel dnyann kkten bir onaylann birletirdi-
inde, artk bunun hangi derde hangi devay sunduunun
sorgulanmas gerektii bir noktaya ulamtr. Bir rnek
olarak aklda tutmaya belki hala deer, nk zaten her
13+
reddedi bize daima dikkat edilmesi gereken nemli bir
ey syler, ama izlenmesinin anlam kalmamtr. yleyse
belki de Gunona niin yine de ok deer verdiim ze-
rine konumalydm, ama ben burada kolay olan yolu
seecek ve hem kendim hem de konudan haberdar birka
arkadam iin tekrar bir not dmek zere, Gunonu
aslnda zaten okuyamam okurlarn zaten en batan beri
bilmi olduklarn sanaca entelektel bir gndem dl
bir kez daha zetleyeceim.
Ak t yakn dan ki mselman nebuved
Der mezheb-i ak kfr iman nebuved
yi bil ki ak mslman olmaz
Ak mezhebinde kfr de iman da bulunmaz
Mevlana byle der. Bir anlk tuhaf bir cokunun abar-
tl ve rastlantsal bir ifadesi deildir bu, tasavvuf iirinde
ondan nce de ondan sonra da hi bkmadan tekrar ve
tekrar, tekrar ve tekrar vurgulanm iyice yerleik bir
fikirdir ve, daha nce baka bir yerde (Hiistan Rehberi,
Imaginein Tasavvuf erhi) ok kabaca belirtmeyi de-
nediim gibi, ikili bir ilev tar: Toplumsal ya da bireysel
kimliklerin inasnn bir arac olarak din gerek din deil,
onun yalnzca sk sk tatszlaan bir kabuudur. Bu dinin
tanrs da gerek Tanr deil, ama gerek Tanrnn ayn
anda cz bir grnm ve yanltc bir perdesidir. Bu
kabuu krp bu perdeyi kaldrabilecek olan yegane kii,
ak ise artk toplumsal hibir karl olmayan ve yara-
tlm btn evreni ykp geen, ama insann ite nihayet
gerek ieriiyle dolduu bir tecrbeyi tanmtr. Ak,
toplumsallk bir yana, bireysel olarak ibadet ya da itikad
135
edilen hibir tanrnn bile gerek Tanr olamayacan
ve bir ibadet ya da itikadn nesnesi olmakla indirgenmi
olduunu yaantlayabilen yegane kiidir.
Bu tecrbe onun bir taraftan kabuun birok defa
kazand sahte, engelleyici, ait olduu zn tam tersi
grnme kar ok kesin ve ok ak bir konuma yer-
lemesine yol aarken, bir dier taraftan da kabuun z
koruduunu ve hatta ze temas etmenin yegane aracn
sunduunu yeniden ve artk hakik bir bilinle doru-
lamasna yol aar. z ve kabuk arasndaki ya da gerek
ve czlemi grnler arasndaki itibar ayrmlar bir
kez daha yokolurlar. z ancak kabuun iinde ve ken-
disindedir. Gerek yalnzca grnleriyle grnr. Tam
da o yzden, yine ayn sufler, ilk bakta yukardakinin
tam tersi anlama gelecek ifadeleri de yine kendileri sra-
lamaktadr. Mevlana kendisine Muhammedin ayann
tozu olmaktan baka bir ey nisbet edecek olan herkesle
arasn sonsuza kadar ayrdn ilan eder, vs
Gunonun eseri ite bu ayn tecrbenin iki zt gr-
nml an arasnda araya girmektedir. Ona gre de insann
gerek ierii ancak ak ile dolacak olandr (bilgi yolu
ve ak yolu arasnda bazen yaplan ayrm ikincil bir
dzeye aittir ve burada sylenene muhalefet etmez) ve
ona gre de beer kaynakl olmayan bir vahiyler dizisi
ve tam anlamyla beer kaynakl olmayan bir ilhamlar
dizisi bize srekli bu doluluun aralarn sunmutur.
Kitabul-brizde konuan eyh insanln ilk dilinin
Sryanice olduunu ve arkasndan Hintenin geldiini
sylyordu. Nefahtul-nste aktarldna gre, Bayezid
Bistam ona basit ilmihal bilgilerini retmesi karl-
136
nda Ebu Ali Sind isimli birinden tevhid renmitir.
Gunonun klliyat aslnda tam da bunlar tefsir eder:
Bhagavad Gitada anlatld gibi gnee atfedilen bir ilk
gelenek vardr ve arkasndan Vedalarn temsil ettii dieri
gelir ve slama ulancaya kadar
*
byle devam etmektedir.
Bylece Gunon, dini beer tesi bir kaynak ve tarih d
bir ze balanm saymakla, modernleen dncemizin
ana akmndan btnyle ayrlr.
Sonra Gunon hem kast sistemini yeniden onaylad
(belki arketipik olarak dorudur bu, ama arketipler bu
dnyada przszce tecelli etmez) hem mslman ol-
duu, kendisine silsilesinin nereye ulat sorulduunda
Kimse silsileyle hibir yere ulaamaz, diyerek yant
veren Bahaeddin Nakbende karlk inisiasyonun srf
bir kurumsallnda bile belli bir deer grd, cezbe
ve sluk arasndaki (kabaca vocatio ve raptus ile initiatio
* Aslnda Kitabul-briz Kuzeybat Afrikada yazlmtr ve metinde anlan
Sryanice belirli bir tarihsel dil olarak Mezopotamyann yukar blge-
lerine ait semitik bir dildir ve Hindistanla herhangi bir ilgisi bulunmaz,
ama Surya Vedalarn dilinde gne anlamna gelir. Yine ayn ekilde,
Nefahttaki bir cmlenin iinde geen Sind nisbeti bir tarihsel iliki
yorumuna neden olamayacak kadar belirsizdir. Tasavvuf ve Hindistan
arasnda bir tarihsel iliki varsaym daha nce Max Horten tarafndan
ileri srlm ve Massignondan balayarak ayrntlaryla reddedilmitir.
Tarihsel bir iliki ancak ge dnemlerde, ya baz nefes teknikleri gibi ok
belirli uygulamalar ya da Dara ikuhunki gibi etkisiz kalm senkretizm
giriimleri iin sz konusu edilebilmekte ya da tasavvuf bir tevhid ve
advaita gibi kurama ve guru ya da mrid yceltmeleri gibi pratie ilikin
birbirlerinden tamamen bamsz paralellikler gibi grnmektedir. Ama
zaten Gunonun sz ettii de tarihsel bir iliki deildir. Gunonun bak
asndan, ele geirdikleri kentlere birer Agni (Ate) tapna kurarak
hakimiyetlerini gsteren ilk ri istilaclarn rannkiyle akraba dini ve
yerel Hint etkilerinin i ie gemesinin karmak ve uzun soluklu tarihi
bile, son tahlilde, nemsizdir.
137
arasndaki) ilikide
*
ikincisine arlk verdii, Msrda
gemite Senuslerin yenilikiliine iddetle muhalefet
etmi bir tasavvuf evresine intisap ederken Avrupal
konuklaryla hristiyan sakramentlerinin ya da budizmin
niteliini tartt gzel bir evren kurar. Sosyolojik anla-
myla gelenekler, Gunona gre, onun metafizikletirdii
anlamdaki gelenek tarafndan hem dorulanmakta hem
de kendi paylarna bu ikinci gelenei muhafaza eden
toplumsal yaplar kurmaktadr.
Bu evrendeki sorun, Gunonun modernlik ncesi
Batdan balayp geri kalan btn dnyay da kk ve
geici sapmalar dnda iine alan bir Dounun here-
yini modern Batnn hereyi karsnda daha en batan
ilkesel olarak kutsam olmasdr. Bunun belirli bir tarih
yorumunda anlaml bir karl gerekten varolabilir, bir
biimde ve bir yere kadar gerekten vardr hatta, ama
Gunon Papann ex cathedra yanlmazln bizim mo-
dern zihinlerimiz alamyorken Doulularn buna aina
olduunu, rnein slamda mctehidlerin ictihadlarnn
her halkrda yanl saylmadn sylediinde artk yal-
nzca kendi zel evreninden konutuu da aktr. Papa
ex cathedra yanlmaz, nk Hz. say ve hristiyanlarn
mmetinin ahs- manevsini temsil eder. Mslman m-
ctehidler belirli bir yntemsellik iindeki ictihadlarnda
yanllanamazlar, nk dier mctehidler karsnda
bamszlklar vardr ve hibiri Hz. Muhammedi ve
* Suhreverdnin Avariful-Maarifinden itibaren klasik tasavvuf melleftnda
hibir sluku olmayan mutlak meczub, hibir cezbeye ulaamayan
mutlak salik, bir slukla balayp nihayetinde cezbeye ulaan salik ve
bir cezbeyle balayp slukunu da tamamlayan meczub ayrt edilir ve
stnlk ancak sonuncusuna verilir. Gunonsa mutlak meczubu mis-
tisizm ve geri kalanlar da ezoterizm kavramlaryla ilikilendirecektir.
13S
mslmanlarn mmetinin mevhum bir yekvcudunu
temsil edemez. Yani Papa epistemik bir tekel nedeniyle
asla yanlmazken, mctehidler epistemik bir oulluk
nedeniyle belki hep isabetsizdir. rnekler oaltlabilir,
ama Gunonun konfzyanizmi, tpk bu konfzyanizm
zerinden iaret etmeye altklarnn sahip olduu mstesna
kymet gibi, ayn kalacaktr. Kiisel borlarmn hesab
konu edilecek olursa, mesela gebelikten esirgemediim
vurgu Deleuzen gelecee ynelik zlemlerinden ya da
analojiye verdiim nem Foucaultnun gemie dnk
gzlemlerinden deil, dorudan doruya Gunondan
kaynaklanyorlar, ama baka okurlarn da ayn meakkatli
ve tuhaf gzergah izlemesini umamam.
Sonuta, ac reete Gunonun sunduunun tam
tersidir. Tarihsel dinlerin kurumsalln, yokolmalarn
dileyen ya da ngrenleri de ihya olmalarn dileyen ya
da ngrenleri de daima hayal krklna uratacak gibi
duran bu geleneksel kalntlar ya da miraslar zellikle
yeniden retme isteinden umulabilecek hayrl herhangi
bir ey yoktur. slam rneinde konumak gerekirse,
belki de tek tek her seferinde tekrar tekrar vurgulayarak,
meselenin slam deil insan olduunu sylemek gerekir.
Mesele slam deil insandr. Ama hemen ardndan, mesele
modern insann kifayet edemedikleridir.
139
36.
Gn getike kendimi daha bilgisiz ve daha akn
hissediyorum. Bundan yakndmda Seyfullah o kadar
ho bir tebessmle glmsyor ki byle olmasn onay-
ladn anlayabiliyorum. Sonuta, yalnzca hibir ey
bilmediini bildiini hep vurgulayan Sokratese kadar geri
giden bir gelenei var bunun. bn Arab zihinsel mmlii
ve Cusanus edeb bir oyun olmayan tecahl-i arifi aka
yceltir ve mmkn olabilecek en stn yntem olarak
nerir. Yani dostumdaki onaylamay kuramsal olarak
anlayabiliyorum, ama benim sz ettiim daha sradan
nitelikteki bilgisizleme, adn aka ve doru koymak
gerekirse bnleme, uygulamada yine de ekilir bir dert
deil.
Tarihi ele alalm. inlilerin bir insana beddua etmek
iin onun ilgin bir ada yaamasn diledikleri anlatlr.
Bu bedduann garipliinde belli ki birok defa olduu gibi
bu kez de konuya srpriz katm bir eviri hatasndan
daha fazlas yok aslnda. lgin kelimesini Bat dillerindeki
curious benzeri kelimelerden evirmi olmalyz ve Batllar
da tpk bizdeki acib kelimesini curious olarak evirmek
zorunda olduklar gibi incedeki bir kelimeyi yine curious
olarak evirmi olmallar. Bylece, devr-i acib anlamna
gelecek ince bir ifade ilgin bir a halini alm. Bir
taraftan bir insann devr-i acibe tank olmasn istemekte
1+0
kt niyetli bir lanetleme olmasna aracamz herhangi
bir ey yok, bir dier taraftan da acib gerekten curious
olduuna gre bu eviri hatas gerekten konunun teki
ynn ortaya koyuyor.
Tarihi bir yozlama sreci olarak takdim etmek ve
giderek acipleen devirlerin pepee sralanmay srd-
receini ngrmek zaten evrensel bir gelenektir. Yahu-
diler izgisel bir ilerlemeyi ve hristiyanlarsa ortasndan
ikiye ayrlan bir tarihi icat ettiinden beri konu biraz
daha kark olmutur, ama eski zamanlarn stnl
ve sonraki zamanlarn daha beterlii dncesi yine de
evrenseldir. Hintliler bunu alar glgesinde kalacaklar
kastlarn niteliiyle izah ederek aarlar: leri bilge olmak
olan brahmanlarn a yerini ileri yiit olmak olan kat-
riyalarnkine, katriyalarnki yerini ileri almak olan
vaiyalarnkine ve nihayet vaiyalarnki de niteliksiz ve
biimsiz kalabalklar olarak udralarnkine brakacaktr.
Bylece, tarih kanlmaz bir yozlama srecine dnr. En
sonunda insanlarn hayatnda bo ehvetten daha yksek
bir ama ve yalandan daha gzde bir ara kalmayacaktr.
Xenophanes ok erken bir tarihte tanrlarn insanlara
hereyi aklamadn ve onlarn zaman iinde aratra-
rak bulacaklarn syler, Seneca astronomideki ve dier
bilimlerdeki birikimsellii o kadar rahat onaylamaktadr ki
sonraki nesillerin belki kendilerinin bilgisizliine gleceini
hayal edebilir, Bernard bu birikimsellik anlayna dev-
lerin srtndaki cceler benzetmesiyle saygl ve terbiyeli
bir grnm kazandracaktr, yeni bir bilimin kurucusu
sfatyla bn Haldun herzaman eskilerin stn olmadn
Arapa dilbilgisinin statlarndan rnekler vererek ortaya
1+1
koymaya bilhassa zen gsterir, vs Ama kimse, eer
Joachiminkine benzer din saflama kehanetleriyle bilimsel
birikimsellik ve ahlak gelimeyi hi birbirine kartr-
mayan ktmser bir zihniyetin sk rastlanan sembiyozu
zerinde uzun uzun durmayacaksak, eskilerin gen ve
yenilerinse yal olduunu reten Francis Baconn hala
Bernard kadar edepli, ama artk daha iddialdr hararetli
bir okuru olan Vico gibi eskilerin daha az akll ve yeni-
lerinse daha akll olduunu kefetmeye asla cret etmez.
nsanlar bilimlerdeki birikimsellii pekala anlamaktadr,
hatta daha kutsal bir gelecekteki kurtuluu hayal etmeyi
de sk sk ahlak ve buna bal olarak da epistemik yoz-
lamadan lesiye yaknmay sevdikleri kadar severler,
ama modern ncesi ibre son tahlilde tarihi olumsuz bir
deer olarak gsterir. Xenophanes, muhtemelen, demir
anda yaadndan hi kuku duymuyordu.
nsanlarn tarihinin ahlaktaki ve epistemenin asl
ieriindeki bir yozlamadan ayrca kukulanmakszn
teknikteki bir ilerleme olarak sunulmas Xenophanesten
ok sonraya, Lucretiusa kalacaktr. Geri Lucretius da
ahlak bir melankoliyi iin iine kartrmakszn dn-
yann sonlu olduunu ve artk oktan yalanm olan
dnyamzn sonunun da yakn olduunu retmektedir,
ama konu insan bilgisinin gelimesine geldiinde, tam
tersine, dnyann henz gen olduunu syler ve vahi
insann uygarlamasnn atein icadyla balayp metalrji,
dokuma ve tarmla devam eden kurgusal bir anlatmn
sunar (De Rerum Natura, kr. II, 1129-1157; V, 331-336 ve
1091-1455). Baconn, Viconun ve dierlerinin ardndan
kural haline gelecek bak as Lucretiusta henz ancak
1+2
vurgulanp ayrntlanmaya balamaktadr.
Aslnda, daha Aiskhylosun Zincire Vurulmu Promet-
heusunda, Prometheusun onlara atei verip bilimleri ve
meslekleri retmesinden nce insanlarn mevsimlerin
srasn, hayvan yetitirmeyi ve topra ekmeyi bilmeksizin
karanlk maaralarda karnca srleri gibi yaadklar
anlatlmt, ama Lucretiusunki gibi felsef bir kurgu
yerine mitlerle dnld srece Hesiodosun Theo-
gonias ve ler ve Gnlerindeki gibi bir yozlaan zaman
anlay herzaman Prometheusun da temsil ettii trden
uygarlatrc kahraman yklerinden ar basyor ve
tarihi bir ilerleme srecine dntrmeye yetmiyordu.
Hesiodosa gre insanlar ve tanrlar ayn kkendendi ve
geriye doru gittike bu iliki daha ak grlyordu,
Aiskhylosa greyse ilk insanlar yeteneksiz hayvanlardan
fazla pek bir ey deildi. Ama bu ikinci insan ykler
arasndan yalnzca birinin, uygarlatrc kahramann
yksnn nesnesi olarak kalyor ve genel olarak tarihi
yine de kurtarmyordu.
Burada hibir tartmayla ilgilenmiyorum, ama geri-
leme zerine evrensel dncenin herhangi bir ilerle-
mecilikten daha isabetli olduunu kabul etmekte pek
zorlanmadm belirteceim. Mesele, hemen ardndan,
bu yozlama sreci olarak tarihin bile ikili bir grnm
kazanmasdr. rnein mslmanlar ayn anda hem bu
yozlama sreci olarak tarih anlayn onaylar, hem de
giderek inkiaf eden bir peygamberler tarihini de ona dahil
etmekle sanki tam tersine evirirler. Tarih ayn anda bir
yozlama ve bir inkiaf halini alr. yleyse, bunun gibi
bir bak asyla, makinelere gelmeden ok daha nce,
1+3
kentleri ya da yazy da pekala insann bir yozlamas
ya da inkiaf olarak ayn anda onaylayabilir ve redde-
debilirim. Gerekte, historiolojinin bilgisi kozmolojinin
bilgisine gre bir yozlama, ncelikle entelektel ilginin
bizzat kendisine ilikin bir yozlama saylabilecei gibi,
kozmolojinin ya da Sokrates gibi otologlarn bilgisi de
terjinin, ritelin ve mitolojinin bilgisine gre, amanla-
rn bilgisine gre, yoginlerin bilgisine gre bir yozlama
saylabilir. nsan akl giderek gelimez, ama uyank bir
kukuculamayla kt bir budalalamann ok tuhaf bir
karm iinde de kalka seirtir.
br taraftan, yine evrensel bir masal zaman, d za-
man ya da mit zaman bu tarihsel zamann hep zerinde
olmay zaten srdrmekte ve bir biimde srekli imdi
kalmaktadr. O kadar ki, bu srekli imdiyi kavramadan
masal, d ya da miti kavrayamayz. Belki masal,
d ya da miti kavramadan da gereklii kavrayamayz.
Bylece, bir varken bir yokken, pireler berber ve develer
tellal iken, torunlar ninelerinin beiklerini sallarken,
tarih d bir evvel zaman tarihsel zamann her belirleyici
dnemecinde yeniden grnrleir.
Aslnda, tarih, hereyin ondan tede olduu bir evvel
zaman ve hereyin onun iinde tkanp paraland bir
ahir zaman arasnda akmaktadr. In illo tempore ldayan
herey tarih iinde katlar ve giderek rr.
1++
37.
Cocteaunun Orpheusunda aynalar bu dnya ve br
dnya (Hintlilere deil de Yunanllara ve hristiyanlara
dayal bir hayal gcn ileyen bu film balamnda tekil
bir bu dnya ve tekil bir br dnya) arasndaki kaplardr.
Borges bir yksnde aynalar da cinsel ilikiyi de dnyay
oalttklar iin ayn anda kmseyen bir halk dler.
Bir dier yksndeyse, aynalar, onlardan kamadklar
gemi sonsuz zamanlar boyunca biriktirdikleri hnla
bu dnyaya saldrmann frsatn kollayan canavar yans-
malarmzn yurdudur. Btn bunlar, aslnda, sinemada,
edebiyatta ya da baka yerlerde galiba hi zorlanmadan
birok rnei bulunabilecek tek bir duygunun eitleme-
leridir: oalan imgelerimiz, asllarna ait masum suretler
ve bize mahkum glgeler olarak nemsizlemekten ok,
yansmann tekiliindeki bamszlkla bizi rktrler.
En derinde rktyor olmallar, nk baka trl bu
konuya bu kadar sklkla geri dnyor olmazdk. Ceset-
lerin bile yzlerini rtyoruz, nk canl ifadenin artk
terk ettii bir kabuun hala orada duran somutluundan,
yine de geride kalm ama anlamdan boalm imgeden
rahatszlk duyuyoruz. Ardndan, cesetten zlen psiik
kalntlarn orada kendi tuhaf yansmalarna taklp kal-
malarn nlemek iin l evindeki aynalar da rtyoruz.
1+5
Asl saklayan maskelerden ne kadar saknyorsak sureti
grnrletiren glgelerden ve aynalardan da o kadar
saknrz. Dorian Grayin portresi ve kendisi arasndaki
iliki Dr. Jekyll ve Mr. Hyde arasndaki ilikinin bir eit-
lemesidir. Fotoraf belki bir ldrme igdsn temsil
etmektedir. Aborijinlere gre fotoraf ruhu eksiltir, Walter
Benjamine greyse yeniden retilen suretler asldaki auray
tketirler, vs Liste ok uzatlabilir ve konuya, belli ki
hemen bir ikincil konular sayszlna blnmekte olan
konuya srekli daha yakndan baklabilir. rnein, eer
alglarmzn, estetik, politik, ontik alglarmzn ada
arplmalar zerinde duracak olsaydm Andy Warholun
Marylinlerinin Marylin Monroeya tecavz ettiini ve fa-
kat bu tecavzn zaten Monroe tarafndan talep edilmi
Monroe herhalde tam da ezikliinin etrafa yaylan bu
duygusuna ynelik kitlesel sempati nedeniyle Deneuve
ya da Bardotnun aksine sradan kadnsln srekli
yeniden vlen balk etli ampiyonu ve birok kadnn
kahramandr ve beenileri idi edilen bir seyirci kitlesi
tarafndan da ayrca onaylanmakta olduunu anlatarak
balayabilirdim. Ama bir berberde kar karya konmu
iki ayna arasnda oturmak zorunda kaldm her seferinde
hissettiim huzursuzluk ve bylenme karm yine de
hibir zaman ortadan kalkmayacaktr. Ne Narkissosun
yansmasna duyduu aptalca hayranlk, ne yartklar
Rum ressamlarn eserinin karsna parlak bir ayna koy-
makla onlar malup eden inli ressamlarn uyankl,
ne de Bruce Leenin aynalarn sonsuzlatrarak gizledii
dmann nihayetinde alt edebilmi olmasndaki teselli
bana yardm edebilir.
1+6
Eski kelamclar bir eyin zihindeki, dildeki, nesnel ger-
eklikteki (haric) ve yazdaki varlklarn ayrt ediyorlard.
Tpk sufler gibi varlk mertebeleri kavramn kullanyor,
ama mertebeler diyerek bu kez bugn Saussure sayesinde
yeniden aina olduumuz ayrmlar kasdediyorlard. Sorun,
bizim srekli bir kitabn iindeki, bir resmin iindeki, bir
film eridinin ya da mzik bandnn iindeki, bir kom-
pakt diskteki, telgraf kablolarnn, telefon antenlerinin,
radyolarn, televizyonlarn, bilgisayarlarn ilettii ya da
yakalad dalgalardaki iaretlere bamsz birer dnya
muamelesi yapmaya eilim gstermemizdir. Hayal gc-
mzn pek geni olmayan tarihi bir kitabn iine giren
ya da bir televizyondan dar kan kahramanlarla, bir
hayat emen video kasetleri ya da bir cana varlk veren
kelimelerle dolup taar.
kinci sorun birincisinden daha derin ve tam da bu
yzden ayn anda ok daha karmak ya da ok daha
yaln. Bizim bu dnyada bir an varolup dierinde hemen
kaybolan eylemlerimiz aslnda sonsuzluun iindedirler.
Zaman iinde grnp yine zaman iinde kaybolup giden
varlmz ve bir an sonra sanki hi varolmam gibi g-
rnmekte olan eylemlerimiz aslnda sonsuzluk boyunca
yanklanmaktadr. Daha dorusu, bakn ynndeki
bir dzeltmeyle ve yine de ayn anlama gelmek zere
yeniden sylemek gerekirse, varlmz ve eylemlerimiz
sonsuzluk iindeki gerek yerlerinden aksederek bu hayal
perdesindeki maskelerimize, glgelerimize ve yansma-
larmza dnr.
1+7
38.
Nietzsche buray btnyle yanl anlayanlar arasn-
dadr. Srrn dngs dncesi nasl reenkarnasyon
inanna doru bozulduysa, sonsuz evrimler retisi
de baz sunumlarnda bir sonsuz tekerrr retisine
dnmtr. Srrn varlk dairesini kat eden dngs
belirli bir makamn srrnn kiiden kiiye intikaline ya
da bir lnn arkasnda brakt psiik kalntlarn bir
canlya tasallutuna ilikin rneklerle kartrlp folklorik
bir reenkarnasyon anlayna yol am ve o da modern
alarda srekli insan olarak yeniden doma dzeltmesi
de eklenerek yeniden kefedilen bir eit lmszlk gibi
alglanabilmitir. Ayn ekilde, evrenlerin ve zamanlarn
saysz okluuna ilikin reti birok kere paralel ev-
renlerdeki ve ardk evrenlerdeki srekli bir yinelenme,
paralel saysz Brutusun ve ardk saysz Brutusun pa-
ralel saysz Caesar ve ardk saysz Caesar saysz kere
yeniden baklad bir tekerrrler sonsuzluu, sonsuz bir
dj vu biiminde ifade edilmitir ve Nietzsche yaam
sonuna kadar onaylamak, yazgy sonuna kadar kutsamak
adna bu sonsuz tekerrr mecaznn lafzna coku iinde
iman eder. (Borgesse, anlaml olmas yerine tuhaf olmasn
tercih edecei iin, ilgisini baka eylerden ok retinin
bu yzeysel sunumuna yneltip duracaktr. Mesela Adolfo
Bioy Casares Morelin Buluunu yazar.)
1+S
Kantn herzaman dier btn insanlar iin de bir
kural olabilecei biimde eylemeye dair retisi nasl bir
ahlak younluksa, bylece, sonsuzca tekerrr edeceini
bildii eylemlerle eylemek de Nietzsche iin yazgsal ve
yaamsal bir younlua dnmektedir. Bozuk plak gibi
dnen bir evren/zamann komedisi Nietzsche yalnzca
ardk tekerrr fikrini fark edebilmitir Nietzschenin
metafizik embesillii sayesinde amor fatinin en yksek
ve en sava biimi halini alr. Bylece, Nietzsche gya
lmszl de geri alr. Oysa onu srekli baa dnen
abes bir kaydn saysz yinelenileri yerine sonsuzluktaki
aslnda ve semav ikizinde aramas gerekirdi. Bu semav
ikiz skandinavlarda valkyrie, Zerdtn Gathalarnda
daena ve Kuranda da huri olarak anlmtr.
yleyse younluk doru, tekerrr yine de yanl olarak
kalyor. Dj vu aslnda gerekten hereyi kuatr, ama
hibir ey yine de hibir zaman iki kez olmaz.
1+9
39.
Bana sorulsayd hi tereddt etmeden hayatn anlamnn
Tanr olduunu syleyebilirdim. Ardndan bir tereddtten
ok bir aklamann gelmesi gerekirdi. rnein Japonlar
o kadar belirsiz bir kavrama sahiptir ki kami diyerek
Tanry olduu kadar bizim grdmz maddeyle mad-
delememi herhangi bir varl da pekala kasdedebilirler,
brahimin, shakn ve Yakubun Tanrsyla filozoflarn
tanrs pek birbirine benzemez, hereyin hilie kadar
paralanmasna veya ldamasna ayn anda neden olan
bir Tanr, fkelenmeye ok hazr grnen patron bir Tanr
ve her smklnn kendisine snmasndan baka ne ie
yarad belirsiz bir dier Tanr vardr, vs Dolaysyla,
anlamlln baka hibir kayna olmadn aka gr-
dmde bile, Tanr derken Gerekin kendisinden baka
bir eye iaret etmediimi ayrca belirtmeliyim. Hayatn
anlam Gerektir. Kelimelere verdiimiz tanmlar gerei,
zaten zorunlulukla byledir.
Diyelim ki Gerek hala ok belirsiz bir kavram, onu daha
belirgin klmak gibi bir ykn altna burada giremeyecek
olsam da, nesneleri birbirlerine cezbedip duran evrensel
bir akn onun ite bir ilk grnm ve temel grnm
olduunu yine de hemen syleyebilirim. Bylece, hayatn
anlamnn ister Tanr, ister Gerek, ister ak olduunu
syleyeyim, sonu olarak ayn eyi sylemi olurum.
150
Baka hibir eyin anlaml olamadn grdkten sonra,
kullanlan kelime ok da fark etmez.
Yine de, Bayezid Bistam bir keresinde Allaha Sen
mridsin ve ben de muradm, demiti. yleyse irade
eden, isteyen Allah ve irade edilen, istenen de Bayezid
olduunda, hayatn anlamn bir kere daha yeniden tanm-
lamak gerekiyor. Hayatn anlam benim. Onu kendimden
dardaki herhangi bir merciye havale ettiim srece, onu
yanl yerlerde aradm dier her seferinde yanlm ol-
duum kadar yanlacam. Hayatn anlam benim, yleyse
kendimi anlaml klamadm lde baka hibir eyin
de anlaml olmasn asla umamam. Geri kalan herey laf,
ama hayatn anlam benim. Aka ve doallkla byle
bu, nk varoluu ancak kendim kadar, kendimden
itibaren ve kendi lmce tanyorum. Ne vahiy ne akl
ne de deneyim bana kendimden baka hibir eyi hibir
zaman kazandramaz.
Ben bo bir yanlg olarak kaldm srece dier herey
de bo bir yanlgdan ibaret olacaktr, tamam, ama insanlar o
kadar glntr ki u veya bu biimiyle anlaml olabilecek
bir kendini gerekletirme kavramn icat eder ve ardndan
da bununla yzeyselliklerinin bir maksimalizasyonunu
kasdederler. Anlam kendilerinin ina etmesi gerektiini
ve dolaysyla kendilerini ina etmeleri gerektiini hakl
olarak syler ve ardndan da bununla bomboluk iinde
kaybolmay yeniden ve yeniden anlatrlar.
Peki, ama o zaman ilerinden biri hayatn anlamdr,
kendi hayatnn deil btn hayatn anlamdr, ve dieriyse
hibir eydir. Nietzsche, bu adan, btnyle isabetli
olanlar arasndayd.
151
40.
Leonardo da Vinci bir yerde Maymun, ebek ve Ben-
zerleriyle Neredeyse Ayn Trdeki nsann Betimlenmesi
baln kullanr. Birka yzyl sonra, Linnaeus deoksi-
ribonkleit asitler zerine baka aratrmalar yapmad-
mz srece hala u veya bu biimiyle izinden gittiimiz
tasnifini olutururken srf insana has bir homo bal
tasarlayacaktr, ama rivayete gre Kiliseyle arasn ap
rahatn bozmaya gerek grmedii iin isteksizce byle
yapmtr. Sade, Juliettein bir yerinde, nasl ki insanlarn
maymunlar kardeleri saymamak iin salam nedenleri
varsa, iyi incelerlerse, kadnlar ve erkekleri kadnlarn
daha aada saylmayaca tek bir tr olarak tasarlamann
yanl olduunu da grebileceklerini aklar. yleyse,
Saden kahramanna gre, maymunla insan arasndaki
apak, ama belli ki tamamen yanltc benzerlik kadn
ve erkek arasndaki ayrmn niteliini kavramak iin de
mkemmel bir modele dnr. Anatomideki benzerlik
plak gz tarafndan derhal fark edilse bile, dnce
burada, henz, dolaysz bir geililik tasarlamak yerine
geisizliklerin grnmeyen kuraln bulmaktadr. On
dokuzuncu yzyln banda, Lamarck insann kkeninde
maymunu grebildii iin Kilise deil, bizzat bilim adam
meslektalar tarafndan yalnz braklacaktr. Darwinse,
ayn yzyln ortasnda, aslnda hibir ynden yeni bir
152
fikir olmayan evrimi ona doal seilim kavramn ekle-
yerek biyolojik bir sreklilik modeli iinde tanmlamay
baarabildiinde, kartlara olduu kadar ateli taraftarlara
da sahip olur.
Sonuta, bugn artk bir taraftan Darwinin retisine
atf yapm gemi toplum kuramlarndan pek holanma-
maya, bir taraftan da Darwin retisinin orijinalini bo
brakt herey grmezden gelinecek bilimsel bir esas
kabul etmeye karar vermi grnyoruz. Aslnda, habire
ikinci snf bir din ve bilim atmasnn anlamsz geveze-
liklerini duymak ya da hibir zaman Darwin karsnda
savunulmakta olduu biimiyle ciddi olarak varolmam
tuhaf bir yaratl kuram garabeti ortaya karmaktansa
bunun ok daha iyi olduunu sylemek pekala mmkn,
ama bu sefer de paleontologlarn, primatologlarn ve daha
pek oklarnn bilimsel samalklarndan insan varoluun
her ynn temel bir evrim emasna balamay beceren
bir eit halk sosyal psikolojisine kadar baka bir zihin
kirlilii ortaya kyor.
Galiba, insan zihninin kitlesel eilimleri dolaysyla
tercih yalnzca kirlilikler arasnda yaplabilir, ve bu du-
rumda tercihleri hazr dnceler arasnda yapmamak
alan bir zihin iin en iyisidir. Darwindeki biimiyle
evrim kuram gerekten de imdiye kadar sahip olabil-
diimiz en aklayc modeldir, ama hereyi herzaman
aklayamadmzn farknda olmak yerine onun bir
dogmatizminin iini her trl rastgele speklasyonla
doldurma eiliminde kendini gsteren standart insan
bnlne eklenmi militan heveskarlk, aka, tarihte
olduu gibi doada da inayet fikrinin btn kalntlarn
153
temizlemeye duyulan paradigmatik hrstan baka bir eye
dayanmaz. Bylece, Tanrnn mucizeleri yerine evrimin
mucizelerinden sz edilmeye balandndaysa herey
artk tatsz bir komediye dnmektedir.
Hibirinin cinsel iliki ve gebelik arasndaki ilikiyi
bilmediini dndmz hayvanlarn erkeklerinde
kendi yavrularn koruma ve bakalarnnkini ldrme gibi
eilimleri daha iyi bir aklamann yokluunda evrimsel
bir ileyiin koullanmalaryla ancak aklamamz yetmi-
yor, yleyse kartezyen makineler olmak yerine evrimci
makinelere dnm hayvanlar yalnzca evrimin vahyi
ve doal seilimin rehberliiyle remek iin rpnmazlar,
ama dinin cinsel iliki ve anne arasndaki ilikiyi zorun-
suzlatrmasna karlk baba ve yavru arasndaki ilikiyi
cinsel ilikiyi atlayarak kurarlar, evrim tarihi ancak bu
mucizeyi tasdik eden evrim makinesi uyruklarn seip
nesillerini balamtr, istisnasz hepsi evrim makineleri
olduklar iin rer ve sonra bazlar da kendi trlerinden
baka yavrular igdsel olarak ldrp herhalde sima
ya da koku ya da diinin mlkiyeti zerinden tanmla-
dklar baka yavrular igdsel olarak ldrmez, ama
biz bu evrim makinelerinin evrimci bilincine o kadar
taklmzdr ki baka yavrular ldren hayvana hayatta
kalma iradesine eklenmi bir iktidar iradesi atfetmek
yerine srarla bir neslin devam iradesi atfederiz, onun
cinsel iliki ve gebelik arasndaki ilikiyi bilmediini ve
dolaysyla iftleirken bile aslnda kendi yavrularn yi-
yen balklardakinden daha fazla bir neslin devam iradesi
sergiliyor olamayacan dndmz de yalnzca
koullanm ve uygun biimde koullandka seilmi
15+
olduuna inandmz da unutuveririz, buralarda bir
yerde belli ki bir yanl var, insanlarda vey babalarn
vey ocuklara gsterebilecei umursamazlk ya da vey
annelerin vey ocuklara gsterebilecei dmanlkta bir
iktidar iradesi veya kaynaklarn paylam sorunu kadar
neslin devam koullanmasndan da sz edilebilecekse de
hayvanlara irade yaktrrken ne bilip ne bilmediklerini
dndmz bir yana brakmamakta fayda olabilir
ama nasl olsa evrim sihirli forml btn geliigzel
ifadelerimizin iini daima dolduracana gre ylesine
de konuabiliriz, hatta ardndan insan dilinin bedensel
bir iaret dilinden tredii zerine akl dolu bir tersine
bilimsel hayal gcyle ciddi ciddi oyalanmamz da yet-
miyor, oysa insan dili pek de bedensel ya da fonetik bir
iletiim aracnn ok sper geliimiymi gibi durmaz, ama
ayrca evrimin mucizelerine de hayran kalmamz gerekiyor.
Byle anlarda ve daha birounda dorulanabilirlik ya
da yanllanabilirlik gibi hibir standart kritere uymuyor
olsa da, gerekten mucizev bir bilimselliin mucizev
kuram bu, nk mucizeleri bile Tanrya brakmamay
baaryor. Kant zerindeki yldzl ge ve iindeki ahlak
yasasna hayran kalmt, oysa doal seilimin sonsuz
aklayclna ve insan bnlne hayran kalmas ge-
rekirdi. Baka trl, Tanrnn duygusal deil, epistemik
bir konu olarak geri dnmesi kanlmazdr. Ve o zaman,
mucizeleri evrime havale etmek yerine genetii ve igdleri
Tanrya atfetmek de pekala mmkn olur. Bu dnce
bugn artrd hatralar asndan pek ho durmu-
yor olabilir, bilgimizin mevcut kurumsall tarafndan
aka dlanyor da olabilir, ama bu deerden drc
155
olumsuzluklarn her ikisi de gerekte bir dncenin
ieriine dair hibir ey ifade etmez. Bildiim kadaryla
kt toplumsal hatralar brakmam nemli herhangi
bir dnce zaten yoktur ve adada Bacon ya da Hobbes,
ktada Descartes, Spinoza, Leibniz ya da Rousseau, daha
ileride de Marx akademisyen deillerdi. Btn bilimimizin
Tanry darda brakmak zere kurulmu olmas Tanrnn
gerekten darda kalabileceini ya da Tanr dardayken
gerekten bir bilginin mmkn olabileceini gstermek
asndan pek belirleyici deildir yani.
Hayvan davranlaryla insan davranlar arasndaki
sreklilik yeni fark edilmi deildir mesela, ama on altnc
yzyln sonunda Montaigne hala insana en yakn hay-
van olarak fili gsteriyordu. Eski gzlemlerin mmkn
olabilecei ereve dnldnde (eer bir niversite
mensubu kuyruksuz maymunlar arasnda birka yl
geirmeye karar verseydi, insan arkadalarnn arasna
geri dndnde gzlemleri dinlenecek biri kabul edi-
lemezdi) bu hem son derece anlalr bir eydir, hem de
bizim evrim tasarmmz yerine bir varlk zinciri tasavvuru
iinde dnldnde fiziksel benzerlii daha ak olan
maymunu atlayp file gemek o derece tuhaf durmaya-
caktr. rnein, fili yine insana en yakn hayvan olarak
anm hvan- Safa, bitkilerle hayvanlar arasndaki gei
halkasn ararken de hurma aacn rnek gstermitir.
Ben eski retilerin sadk bir rencisi sfatyla bunlara
nem veriyorum, ama elbette bugn asndan zellikle
ilgi ekici olan nokta fil ve maymun arasndaki insanslk
rekabeti deildir. Bugnk sorun, daha ok, hayvanslkla
insanilii birbirinden ayrt edebilecek bir kavramsallatr-
156
mann srekli daha da sorunlu bir grnme brnmekte
olmasdr. Ensest yasandan bir kurum olarak ancak
insanlarda sz edilebilir, nk bu anlamda kurumlar-
dan ancak insanlarda sz edilebilir, ama ensest kart bir
pratik eilimi memelilerden geerek cinsel iliki yoluyla
reyen dier btn hayvanlara, sineklere ve bceklere
kadar uzatlabilir. Baz siyasal ideallerimiz cinselliin
giderek serbestlemesini, cinsiyetler aras ilikilerin bas-
kc niteliinin ve ikili bir cinsiyet snrlandrmasnn
anmasn, bunlara karlk insandaki her trl yrtclk
kalntsnn bir tr sapklk olarak alglanmasn aka
ngrmekte ve zlemektedir, ama bu adan bakldnda,
tamamen serbest bir cinsellii aka bir toplumsal bar
stratejisine dntrm olan marjinal bir maymun tr
olarak bonobolar (anlatldna gre biseksel yelerden
kurulu anaerkil savama, sevi topluluklar halinde
yaarlar) yalnzca cinsellii ok snrl bir reme alanna
sktrm saysz dier hayvandan deil, insandan da
ileridedir. Btn bu karklk iinde, insan doasna ve
ardndan da bu insan doasna zorunlu olarak sorunsuzca
uygun olmas gerekmeyen insan olann doasna ilikin
eski sorular daha da kark hale gelmiyorlar belki, ama
kark halde kalmay srdryorlar.
Belki de bu yzden, ok kaba bir zetlemeyle, insann
temelde ktcl olduu ve toplumsal kurumlarn bu k-
tcll telafi ettii ynndeki tez ve insann temelde
iyi olduu ve toplumsal kurumlarn bu iyilii genellikle
rtt ynndeki dier tez yerine, nceden verili bir
insan doasnn zaten varolmad tezi sre iinde gi-
derek ne karm olduumuz tezdir. Belirgin biimde
157
historiolojik olduu iin bu tezin yanl olduunu ya da
keyf olduunu, her halkrda dncemizin zorunlu-
lam kalplarnn bir dier rnnden ibaret olduunu
kiisel olarak imdiden ilan edebilirim, ama modern
eilimimiz yine de deimeyecektir. Bize gre, nceden
verili bir insan doas yoktur. yiliimizin nrobiyolojik
kayna olarak gsterilen mehur ayna nronlar, aslnda,
ac eken herkesle beraber ac eken Tolstoyu da nasl
ac ekildiini anlayabildii iin karsndakine nasl ac
ektirdiini de anlayarak iyice zevk alma imkanna ka-
vuan ikenceciyi de ayn anda retebilir. ok sevimli bir
ifadeyi nedense kullanlmad bir balamda kullanacak
olursam, milyonlarca yllk evrim srecinin baars
kantlanm stratejisi olarak birbiriyle rekabet eden
topluluklar halinde rgtlenmek yerine tek bir insanlk
fikrine sahip olabiliriz, vs
Okunmas zaman kayb saylmayacak istisna pop-
ler yazarlardan birinin (yukardaki atflarn nemli bir
blmn de kendisinden aktardm Frans de Waal)
btn eserinin merkez temas ahlak duygunun ya da
ahlak denebilecek bir duygunun hayvan temellerini ve
insan yavrularndaki ok erken geliimini vurgulamak,
bylece bir taraftan ahlak dinle eitleyen biraz fazla zen-
siz iddiay ve bir taraftan da evrim dncesinin toplum
kuramndaki tatsz hatralarn ayn anda amak, biraz
daha ileride de ahlak davrann neredeyse daima tutku
kart saylmasn amak olarak zetlenebilir, ama btn
bu eser zaten beklenebilecei gibi zerinde durduu
zeminin daha derindeki sorununu boydan boya skalar:
nceden verili bir insan doas yoktur. Peki, ama o za-
15S
man bir toplumsal ideali dierine tercih etmemize neden
olacak herhangi bir lnn gerek bir deeri de yoktur.
rnein Marx gelecei zaten bilimsel olarak ngrmekte
olduunu dnmt ve sonraki marksistler de ii
snfna ait olmadklar iin aslnda onlarla ayn karlar
paylamayan entelektellerin marksizmini ahlak bir ta-
vrdan ok kapitalizmin yaklamakta olan zlmesinin
ideolojik bir zlmeyle balayan iareti olarak yorumla-
maya hep zen gstermilerdir, ama galiba Althusserden
sonra insanilie olan herhangi bir atf bilinli olarak
gidermeyi onaylayacak bir baka sosyalist kmamtr.
Genellikle, liberal kuramlar temelde pragmatist kalmay
hep srdrrken sosyalist kuramlar bir bilimcilikten ad
konmam bir topizme doru yeniden evrilmitir. yleyse
sava yerine bar ve kar yerine adaleti tercih etmenin
pragmatik olmad zamanlarda da doru olacana dair
bir iddia bugn aslnda boluktadr. Yine de vardr, ama
herzamanki gibi kendi uygulamalarna ramen olduu
kadar artk kendi kuramlarna da ramen vardr.
Eer sorulsayd, yeterince etkili bir topluluun, hatta
byk ounluun savatan bir kar olduunda ky-
claacak bir insan doasn yine de onaylamadmz,
adil olan pragmatik olmad zaman da adil saymaktan
vazgeecek bir insan doasn yine de onaylamadmz
syleyecektik. Gemite bu yzden ideolojik bir krlk
olumu ve sava insanlara ok doal grnmse buna
zlecek ve gelecekte bu krln yinelenmemesini
umacaktk. Ama aslnda bunun bir kuramyla dn-
myoruz. Hatta, Habermasn vicdan bir kavram olarak
gnahn yerine kanun bir kavram olarak suun gemesiyle
159
insandan bir eylerin eksilmi olduuna ynelik gzlemi
doruysa, gndelik konulara doru inildike bu bariz
tutarszln giderek srttn varsaymamz gerekir. Ben
ahlakl pek sevmediim iin karlatrmann gnah ve
su arasnda yaplmasna kar ihtiraz bir kayt dmek
isteyebilirim, ama bilinsizliin ve kiiliksizliin yasamayla
telafi edilemeyecei noktasnda sz konusu gzlemi gayet
iyi anlayabiliyorum.
Bu konu uzar ve burada onu uzatmaya ihtiya yok.
nsanslar ve insan ayrt eden nitelie ya da bu niteliin
temel iaretlerineyse bu metnin ilk blmlerinde, Murattan,
Ahmetten ve dierlerinden sz ederken deinmitim: nsan
geree ve kendi gerekliine atr, brleriyse osuruklarla
doyar ve bahanelerle semirir. Grld zere, ben hala
Aristotelesin insan entelekheia olarak bilme istenci kav-
ramna sadakatle balym ve onu eletirecek olanlar da
Nietzsche ya da Foucault ayarnda bir kukulanma gc
sergileyemediklerinde pek ciddiye alamyorum. Darwinci
evrim konusundaysa, ara trlerin yeterli bir sayszlna
sahip olmadmz lde, trler arasnda kesintisiz bir
geililik tasarmn sramalarla eklemlenmi bir varlk
zinciri tasarmnn yerine koymamzn yegane gerekesi
etkin bir neden ve sre ar bir erek kavramlarndan
arnmaya ynelik nsel kararmz olarak kalacaktr ve
belirleyebildiimiz taksonomik ilikileri aklamak iin
nerebildiimiz yegane kesintisizlik ya da sreklilik modeli
olarak evrimin bilimselliinden sz etmekle kasdettiimiz
hereyin ba ve sonu da ite yalnzca bundan ibarettir.
Oysa, gerekte, bu bilimselliimizin iinde, cansz mad-
deden ilkel bir canlln nasl trediine ilikin belirli
160
bilgilere eskiden beri sahip olsak da bunun nasl insan
diline kadar ulatn hala bilmiyor ve ilkel canlln
kendini srekli hayatta kalmann daha zor olaca kar-
mak formlara evirmesini hayatta kalmann devingen
bir ilkesiyle aklamann apak samaln grmezden
geliyoruz. nsan belki aletleri ve zekasyla farkllam ve
hayatta kalma becerisi arttka tylerini dkm olabilirdi,
ama otlarn balklara, balklarn bceklere ve bceklerin
srngenlere falan dnmesi iin ortada hibir evrimci
neden yoktur. yleyse, eski metafiziin eletirisinin
eletirisinin nesnesi kadar ciddi olmay genellikle hi
beceremediini de rahatlkla syleyebiliriz.
161
41.
emberler
mkemmel bir evrimle dnerken
bakn bir aksamasyla krlarak
hereyi sancya ve maraza verip
belki hayat geri alyor
sslenmi birok lmn iinden
ta ki krk gece st ste
grdn rya seni ardnda
zerinde sonsuzluun can yakan damgasyla
artk insanlar arasnda barnak bulamazsn
ve gzlerinin nnde grltl hilere
dnen hayatlarn zerinden
yalnzca kanlardan ve parltlardan
bir alayan seyretmeye baladm
162
42.
Bir iki hafta nce evimin hemen hemen tam karsnda
bir eski kitap ald. Kkken sahaflk yaptm iin,
bir deil birka kez kiisel ktphanemi tamamen ya da
ksmen datp sonra bir blmn yeniden topladm
iin, kitap tozu denen eye eer gerekten toz olarak
kendini ortaya koyuyorsa artk katlanamadm iin ve
bunlara benzer bir iki nedenden daha drt adm atp
vitrinine bakmay bile enerek hep ertelemitim. Bugn
dkkana uradm. Sahibinin bir ayn itim ve biraz laf-
ladk. Sonuta, bende duran zeri fiyat pahal ama ii bo
birka kitab ona verip karlnda da beklediimden biraz
daha iyi kan kitaplarndan yetmi seksen santim kadar
aldm. Onun iin krl, benim iinse zevkli bir alveriti,
ki artk kitap alrken hi de ticar davranmadma gre
baka trls adama hakszlk olurdu.
Karagz zerine ve ninniler zerine kaln ve gzel
kitaplar, eski haritalar zerine vazgeilmez kymette gibi
durmayan yabanc dilde bir dier kitap, bir Fikret Mualla
sergisinin katalou, kitaplara uramadm sralarda ya-
ynlandklar ya da eskiden datm olduklarm arasnda
olduklar iin el altnda grnce aldm bir dizi kitap,
Sorelin Rflexions sur la violencenn zerinde eski yazyla
Darl-Fnun Hukuk Fakltesi Ktphanesi etiketi ve
damgalar bulunan 1912 tarihli nc basks, Michel
163
Tourniernin Vendredi ou les limbes du Pacifiqueinin 1967
tarihli birinci basks, vs
Aylar nceyse bir miktar paramla altn almtm.
Altn fiyatnn ykselmekte olduunu biliyordum, ama
ben altn aldm srada artk en imi haline ulatn
bilmiyordum. Kafamn iine kstrld cendere bende
ne dikkat ne de baka bir ey brakmt. Pornokratlarn
dzenli tacizi ve kimilerine kpeklik etmek uruna kendi
akllarn ve haysiyetlerini ok kymetli efendilerine rehin
verip bana da gvenimi suistimal ederek zarar vermeyi
marifet bilmi baz tandklarmn yaratt alacakaranlk
kua (sanrm hayatlar boyunca kayda deer baka
bir bok da yaratamayacaklar) yznden uradm ka-
yplardan sadece biri birka kuruluk sermayemin altn
fiyatlarnn srekli dmesiyle beraber iyice erimesi
oldu. Ayn dnemde yine can skntsyla ucuz fahielere
harcadm paray biraz zaman kaybndan te madd
bir kayp saymyorum, onu sikimin keyfine harcadm,
ama bilgisayarlarmda ve telefonlarmda ne dndn
anlamaya ve bundan umutsuzca kurtulmaya alrken
benden gasp edilmi her saniye ve her kuru iin, kasden
zerime slm sinir bozukluunun verdii her sknt
iin, almamn ikenceye evrildii her an iin sz
konusu pornokratlarn kendileri ve slaleleri hakknda
elbette syleyeceklerim var.
Tandm hrszlar bu pornokratlardan ibaret deil,
ama tandm btn hrszlara lanet okuyor deilim ve
lanet okuduklarmdan hibirine de bu pezevenklere oku-
duum kadar hararet ve itenlikle lanet okumuyorum.
Onlarn syleyecei hereyse, olsa olsa, aklma Boschun
16+
ansne flt taklm domalak figrlerini getiriyor. Birer
flte ilitirilmi bu osurgan bzklerin (flte sosyalizm
ve bze Murat, flte demokrasi ve bze Ahmet, flte
niversite ve bze Levent ve yedi cceler diyebiliriz
mesela) akademisyen, gazeteci ya da entelektel diye
ortalkta dolamas kr ve gafil, bn ve kiiliksiz bir top-
lumun ayb, her trl tasallutlarndan sonra, zamanma,
salma ve iime kasdetmelerinden sonra onlar artk
laykyla tanmladm iin benim deil. Eer bu yaratklar
ve yarenleri meydan bu kadar bo bulmasalard ayn anda
bu kadar arlatan ve bu kadar haddini bilmez olamazlard.
Her neyse. Bu kstah ve mstekbir pezevenklerdeki
kadar param olmayabilir, ama bende onlarda yalnzca
yalanc ve gstermelik bir yzey olarak varolabileceini
bildiim ok baka bir ey var. Sayg gstermeyi hi bile-
mediklerine ve ancak zerine smaya alabildiklerine
gre belli ki bu hominidler asndan kesinlikle akl almaz
bir ey: Bir gndem.
165
43.
hsan onu son braktmda varlmdan duyduu
rahatszl nasl ifade edeceini bilemez haldeydi. Du-
rumu anlayabildiim iin hasbelkader varolan birka
ba temizleyip yoluma gitmek istediimde, bunlar bile
anlamsz bir almann aralarna evirdi. Be dakikasn
alacak ok basit bir ricam yerine getirmesini gnlerce
bekledim ve en sonunda artk sert bir dille konutuumda,
ne kadar irkinleebildiime dair dedikoduyu iki gndr
tand insanlarla paylamaktan ekinmeyecekti. Tuhaf,
ama hsan her ne kadar gzlerime bakarak aka yalan
sylemesinde, yerli yersiz rtl satamalarla urama-
snda ya da be dakikalk bir ii gnlerce geciktirmesinde
olduu gibi saldrganln eskiden tandm insana hi
yakmayan bir kzsalln, standart pasif agresif zavalll
zaman iinde gelitirmeyi pekala becerebilmi olsa da,
yine de hibir zaman yanc olmad. Belki onu da artk
becerebiliyordur, bilmiyorum, ama ben braktmda
temeldeki derdi dnyada bir yer tutmaya ilikin malum
skntnn bin farkl biimdeki tezahrlerinden ibaretti.
Bir ey olmak yerine bir ey gibi grnmeye bu kadar
enerji harcamasndaki bariz sapmay onaylamadm
grdke de benden rahatsz oluyordu. Bylece, benden
hibir eyin intikamn alabilmek iin u veya bu lde
kudurup zihni rtlm insanlarn ok uzun listesinde
166
kendi alakgnll yerine yerlemiti.
Ne var ki bin kiiden sonra ben saymay ya da tek tek
kiilerle ilgilenmeyi oktan brakm, artk bu insanlar
byle kuran dzenekleri inceliyordum. En basit biimiyle
zetlemek gerekirse de, insann gereklie ynelmek ve uya-
nkln koruyaca bir gizem duygusu tarafndan kuatlm
kalmak yerine kiiler aras ilikilerin dnyasna skt
her seferinde ezildiini ve Azizeye dntn, Silvio
Berlusconi olarak, Paris Hilton olarak, Murat olarak ya
da Ahmet olarak, Asl olarak ya da Sinan olarak Azizeye
dntn bulguladm. Ve gszlk, yalnzca basite
haset eden kiideki gibi en bariz haliyle gszlk deil,
ama yal olmak, kadn olmak, ocuk olmak, hizmeti
olmak, mensup olmak ya da mensup olmamak, parasz
olmak ya da paral olmak, efendi olmamak ya da efendi
olmak olarak gszlk kiilii muhakkak tkyor ve
kiiliin tkanmasysa kavray bir kez daha kilitliyordu.
Her seferinde, ama her seferinde insanlarn dnyas d-
np dolap bir biimde bu minval zerinde srnmeyi
srdryordu. Ktln, gerek anlamndaki ktln
kaynanda herzaman isel gszln yaratt bir
eziklik vard. Ktln hakiki z leventgil penissizlii
ikame eden ccesel putluktu. Ve ezikliin Azize, Paris
ya da mer olarak Azizede olduu kadar Silvio, Murat
ya da Ahmet olarak Azizede de hi eksilmeksizin var
kalmasnn nedeni btn bu entelektel olarak gariban
yaratklar ortak bir bala balayp hayat adn verdikleri
bok ukurlarna gmen gereksizlemilikleriydi.
Tiksindiim birok insan var (Osman, Sleyman, mer,
Gte, Silgideki yaratklar, Taraktaki yaratklar, vs.) ve iin
167
daha kt taraf bunlardan hibirinin aka bir ktlk
timsali olduunu da iddia edemeyecek olmam. Ben onla-
rn yaptklarnda insan zavalllnn, insan irenliinin,
insan bayalnn kaynaklarn isabetle tehis edebili-
yorum, evet, ama aslnda sradan iyiliklerin ve sradan
bayalklarn bildik karm iinde yaayp gidiyorlar.
Kendilerine ilikin bir ihtiyacn ya da karlarndaki
karsndaki bir kompleksin tetiklemesiyle insann btn
ilii zerlerinde rahata parlyor. br taraftan, eer bu
tetiklere hi baslmam olsayd, normal ilikiler kurula-
bilecek normal insanlar saylrlard. Bu, elbette, andm
kiilerin ve benzerlerinin onaylanabilirliine deil, normal
bulduumuz insanlarn normal bulduumuz ilikilerinin
kuvve halindeki irkinliine iaret ediyor. Uzun mesele,
ve burada insanlarn dnyas iinde tkanarak insan yok
ettii ya da yok edercesine engelledii haliyle psikolojinin
btn bir retisini ertelemek zorundaym.
O yzden de tek tek problemleri geip zellikle bir
tanesi, mesela yanclk zerinde duracam. Zavallln
temel grnmlerinden biri olarak yancl ele aldmda,
onun en mkemmel rnekleri olarak Othan ve Azizeyi
hatrlayabiliyorum. Her ikisinde de bir dahil olma duy-
gusu hayatlarndaki pek ok eyi belirliyor: Kurduklar
ilikileri genellikle yanaarak kuruyorlar, saldracaklar
zaman yzleerek deil bakalarnn arkasna saklanarak
ya da olgular tersyz eden dedikodularla saldryorlar,
ounlukla hizmet sunarak kendilerini konumlandr-
yorlar, vs Farklar (mesela Othann Azizeninki gibi
bir snf atlama sorunu yok, ama Azizenin kendi bana
zaten gremeyecei pek ok eyi grebilecekken sand
16S
kadar salam olmayan bir aidiyete salaka yapt iin
grememesi gibi bir sorunu var) o kadar nemli deil.
Sonuta, her ikisi de kendilerine sorulacak olsa birer tek
banalk kahraman saylacakken aslnda btn varolu-
larn bir aidiyet ina etme abas zerine kuruyor, daha
dorusu kuramyorlar.
nemli bir konu bu, ama u balam iin fazlasyla uzad
ve fazlasyla skldm. Ayrca, nasl olsa, bu insanlarn d-
nebilecei de yok. Azizeyi son grdmde bana Biz
de biliyoruz diye balayarak krlm bilgisayarmdan
okuduu msveddelerimdeki mizantropi ifadelerine ih-
tiya olmadn anlatmt. Bunu anlayabiliyorum, ama
Azizelerin de bunlar bildiini pek sanmyorum. Bilgi
byle bir ey deil. Bir insan ayn anda hem niversitedeki,
basndaki, ortalktaki tiplerin yzde doksannn salak ya da
salak deilse de vasat olduunu bilip hem de bininci kez
bu tiplerin arasna kendisini de kpekleri olarak sokarak
onlarn arkasndan dman olmayan birine saldrmaya
almak gibi bir kalb tekrar etmez. Azizenin azyla
bildiini ileri srd ey, aslnda, ruhuyla hibir zaman
kavrayamayaca ey.
Evet, Azize. Peki senin gibi yaratklar ve senin k
boklu efendiciklerin gibi yaratklar yeterince horgrmemi
olmann bana bugne kadar nelere mal olduunu da bili-
yor musun? Siz embesil ve erefsiz olduunuz iin, baya
ve boktan olduunuz iin, ezik ve aalk olduunuz
iin, ahmak ve habis olduunuz iin, arlatan ve vandal
olduunuz iin, zavall ve sadist olduunuz iin zerime
slanlarn hesabn da tutabiliyor musun mesela? Yoksa
kendi osuruunuza yine kendiniz iman edip gzlerinize ve
169
kulaklarnza da kilit vurmak ok daha kolay m geliyor?
Siz de biliyor musunuz gerekten? Senin gibi yaratklar
ve senin k boklu efendiciklerin gibi yaratklar komp-
lekslerin, bnlklerin ve putperestliklerin umutsuz bir
bok ynndan ibaret sayp horgrmemenin maliyetini
biliyor musun? Siz de biliyor musunuz gerekten? u
halinizle gerekten ne bilebileceinizi vehmediyorsunuz?
170
44.
Gzel bir kar kentin havasn temizliyor iki gndr, ama
benim zerime ylan insan irenliklerinin temizlenmesinin
pek imkan yok. Olsa olsa bu insanlardan kurtulmay uma-
bilirdim ve bunu kendi bama gerekletirmek iin elimde
olmayan sama bir paray anlaml olmayan sama bir casus
hayatna harcamam gerekirdi. Baka trl, irenliklerinin
nitelii ve hacmiyle hi yzlememek iin, yaptklarnn
bombokluunu rtmek adna uydurduklar her yalanc
gerekede srar etmi olmak iin, kendilerini gya gl
bulmak namna mrleri boyunca sahip olabilecekleri bu
yegane direni ve vandalizm frsatn karmamak iin, btn
pisliklerinden sonra, ortam dinleme hazzn onlara balasam
bile dangalak bir gizli dinleyiciler kmesi olmadan telefonla
konuamayacam ve msveddelerim rastgele ortala da-
tlmadan alamayacam bir hayat zerime smaya devam
edecekler. Nasl olsa bu ie ne kadar haksz baladklarnn
hibir nemi yok, birka yalan ve sonsuz bir bnlk hereyi
meru klyor. Nasl olsa ne kadar yanl devam ettiklerinin
de nemi yok, nk btn zararlar her halkrda yalnzca
benim greceim biimde devam edebiliyorlar. Olaanst
yaratklar bunlar gerekten. Sradan insanlar. Olaanst
bok kokuyorlar.
Hayatn o aikar srlarndan, kk olsa bile alannn
genilii dolaysyla temel nitelikte ve temel olsa bile nesnele-
171
rinin gdkl dolaysyla kk nitelikte bilgeliklerinden
biri, bylece, bir kez daha, kurbanlarnn en ilgisizi olarak
benim zerimde geerliliini kantlyor: nsanlar onlara hibir
maliyeti olmad srece bnlklerinden asla vazgemez, tam
tersine onda srar etmenin her frsatna yaprlar. nsanlar
aslnda bayalklarnn eserleriyle de gurur duyarlar, ama
yalnzca kimi zamanlarda ya da mmknse bayalklaryla
ayn anda sanki kiilikleri varm gibi bir tiyatroyu ayrca
sahnelemek isterler. Geri kalan ilikleri hep sabit kalan bu
iki ilkenin zerine ina edilir. Eer sanki onlar da gerekten
birer iradeymi gibi konuyu yalnzca insaflarna ve akllarna
terk edersen, ne sylersen syle bildiklerini okurlar mesela.
Sleymana gereksiz ark kurnazlklarnn kalbn, Azizeye
hncn almasnn alakasz standardn aka ifade etmek
bir ie yaramaz, yine de ayn eyleri yapar ve yine de asla
yapmadklarn iddia ederler. Othana ya da Gtee dman
olmadn bin kere gstermeyi denemen bir anlam tamaz,
Othan yine bir bakasnn arkasna saklanabildike saldrp
dier her salaktan esirgedii kt niyetini zerine kusacak ve
Gte yine durup durup sanki haddiymi gibi sana haddini
bildirmek isteyerek zerine haset tkrecektir. Levent ve yedi
ccelerin sana binlerce zr borlu olmas nemli deildir,
zerine hrsz sosyalist, vandal entelektel, amele diletant,
hdk beyzade Murat bokunu ve savc destekli uzun kulak
demokrat Ahmet bokunu ve her mall seyredecek saysz
dier boklar sarlar. ki elin kanda olsa, yine de bu tiplere
gre mutlaka fazla rahatsndr ve iki elinin kanda olmas
ancak keyiflenmelerinin vesilesi ve saldrya nihayet ak
olduunun iaretidir. Ezberledikleri hnlarn ne ccelik-
lerine kar bir umursamazlk ne de apallklarna ynelik
172
bir merhamet giderebilir. Kamuflajlarn kuanabildikleri her
frsatta saldrr ve br zamanlardaysa dost ve iyi taklidi yap-
makta hi sorun grmezler. Zaten muhakkak iyi insanlardr,
Kabil kompleksinin rtt zihinler sanki bakalarnnkidir.
Ccelerin yukarda andm son topluluu zellikle ilgin:
Trk entelektellerinin ve onlar izleyen bir okuryazarlar
kalabalnn gya en sekin ya da en engag hallerinde
bile umutsuz bir soytarlar gruhu olarak kalmay pekala
becerebildii gibi ok nemli bir hakikati bana illa yeniden
ve yeniden retmeyi vazife biliyor ve bu ok lzumlu ders
karlnda param alp zamanm gasp etmeyi, salm
ve iimi bozmay mbah sayyorlar. Eksik olmasnlar, ama
keke kendileri de herhangi bir ey renebilecek yetenekte
olsalard. Pornolarnn, maalarnn ve dorulamaya her trl
akl, izan ve meruiyet duygusunu yitirecek kadar muhta
olduklar mallklarnn gerekte hibir deer ifade etmediini,
ama mark ve bn pezevenklerle marma frsat bulamam
dier bn pezevenkler olmak yerine deerli olmak istiyorlarsa
nce gerekten deerli olan eylerin zerine smaya alma-
malar gerektiini renmekle balayabilirlerdi Uzun lafn
ksas, insan, baka herhangi bir ey olmadan nce, tedaviye
muhta hayvandr. Biz genellikle akll hayvan olduunu
sylemeye alz, oysa kendini tedavi etmesi gerektiini fark
etmedike ortada henz ona nisbet edilebilecek gerek bir
akl da yoktur. Murattaki, Ahmetteki, Levent ve yedi cce-
lerdeki, eit eit Azizelerdeki de aklsa bendeki kesinlikle
akl falan deil en azndan. yle olmasn da istemiyorum,
nk kendi zerime tkrmek hi ho olmazd.
br taraftan, felsefenin tpla ilikisi eskidir. Herakleitos
doktorlar aka aalar geri, onlarn bedeni hastalklardan
173
daha beter bozduunu ve karlnda da para istediklerini
syler. Aristotelesin babas doktor olsa da, tp Aristotelesin
insan bilgisinin fazla zaman ayrmad birka bal arasnda
yer alr. Yine de, Orta aa gelindiinde, ikisi artk iyice i
ie gemitir. Maimonides ve bn Rd, her ikisi de profesyo-
nel doktorlar ve din hukukun profesyonel yorumculardr.
Locke, buna teknik olarak anayasa demekteki sorun ve
tek bir mellife ait olup olmamas bir yana braklp daha
gl ifade edilirse, Carolina Anayasasn kaleme alr ve eski
Galenos ve daha az eski Paracelsus tplarna kar da yeni
gelimekte olan kartezyen eilimli bir tp kuramna kar
da empirik bir tbb savunmaya uzun zaman ayrr. Bugn
muteber olan ve yarn da muteber olacakm gibi duran iki
meslek, tp ve hukuk, profesyonel Maimonides ya da bn
Rdden amatr Lockea kadar birok filozof iin neredeyse
kendiliinden olarak ayn elde toplanr. Hatta Arapada, do-
laysyla Farsa ve Trkede ayn hkm kknden (Yunanca
epistemede olduu gibi bilmeyi ve muktedir olmay ayn
anda ifade eden bir semantii tayan rnekler arasndadr)
hem bugn yarg anlamnda kullandmz hkim kelimesi
hem de ayrt etmeksizin filozofu da doktoru da iaret eden
hakm kelimesi trer. Bat dillerinde iliki bu kadar ak
deildir, ama Thomas Browneun kulland Religio Medici,
Tabibin Dini balnda doktor aslnda yine filozofun,
bilim adamnn, giderek en genel anlamyla dorudan din
adam da olmayan her entelektelin karldr. Doctor ise,
aslnda, bir retiye sahip olan ya da en azndan bir reti
retmekte olan kiidir.
stelik, btn bu veriler bir tarafa, belirli birer meslek
olarak tp ve hukukla felsefe arasndaki kaynama ya da
17+
Arapada ok ak olsa da baka bir dilde ak olmayabilecek
etimolojik iliki konunun esas saylmaz. Daha nemli olan
ey, felsef ynelimin kkende bir saaltma ve yarglama,
mesela kritik etme ura olarak balamas ve sapmad
lde de yle devam etmeyi bir ekilde hep srdrmesidir.
Felsefe ii yarglama ve saaltma iidir. Platon, Marx ya da
Nietzsche bu adan hi de farkl davranmamtr. Freudsa
zaten bir doktordu.
Gel gr ki her bnye bu ii kaldracak kuvvette olmuyor.
Daha fazlas, bu yaratltan aciz bnyeler biraraya gelip her
gerek yarglama ve saaltmaya kar sava aabiliyorlar.
Oluyor byle eyler. Shit happens. sa bu yzden armha
gerilmi, Sokrates ve eyh-i ehid Suhreverd bu yzden l-
drlmt. Herakleitos tam da bu yzden yalnzca arlatan
doktorlar aalamakla yetinmemiti, ama bnlklerini tasdik
edecek her arlatanl her gerek tehise tercih edeceklerini
bildii iin uzak durmay gerekli grd hemehirlerini
de aalyordu.
Ben de, insanln nemli bir blmne Petek Dinzden
Hasta ettin beni hasta / Hasta olan sendin aslnda arksn ar-
maan ederek, onlar aalamama hatasndan artk sonsuza
kadar vazgeiyorum. nsanlar kmsememenin bu kadar
bedelini dedikten sonra benim iin baka hibir seenek yok.
Maalesef onlarn gzlerindeki ve kulaklarndaki bozukluk
konjonktrel ve ksm deil, yapsal ve tam. Alabilir anlk
sorunlardan deil, ie ilemi bir yetersizlikten kaynaklan-
yorlar. Akla ilikin, kiilie ilikin, sala ilikin giderilemez
bir yetersizlikten.
175
45.
aulu bir bak
zihne doru ieri ken
ya da bakn koyu ausu
eylerin ve anlarn dilerinde
damarlar yrtarak kana karm
hi krlmayan bir byye dnr
gecenin insan yreklerinden skt
ve her afak vaktinin yine geri getirdii
yapraklarn zerindeki iy tanelerinde
176
46.
Bu saatten sonra, artk, kendimi anlamakta bazen ok
zorlandm itiraf etmemde galiba saknca yok. ok tembel
mi yoksa ok alkan m, rahatna ok dkn biri mi yoksa
bunu hi fark etmeyecek kadar kendiliinden bir ileci mi
olduumu bile bilemiyorum mesela. lgimi yeterince ekebildii
ana kadar hibir eyle doru drst uramadma gre ok
tembel olmalym, ama bazen keskinliin baka bir tarzyla
ilgimi younlatrabildiime gre alkan da saylabilirim.
Baz eyleri dnnce rahatma ok dkn olmalymm
gibi geliyor, ama souktan ya da scaktan ikayet etmekte,
bedensel yklerden ya da zihinsel hamlelerden bunalmakta
bakalarna gre aceleci kabul edilmemin mmkn olmad-
n biliyorum. Ayn yemei nlerce yiyebilir ve bunu bir
sorun olarak hissetmem. Bana yle geliyor ki mrm boyunca
ekmek, peynir ve araptan baka bir ey bulamasaydm bunu
dert etmezdim. Ama duyularn eitlilikten ok kvama arlk
veren bir hassasiyetiyle, ne bileyim, ekmein Vakfkebir ve
arabn Boazkere olmasn isteyebilirim. yleyse kendimi
ne zevk dkn ve gevek ne kat ve zahit sayabiliyorum.
Bazen aylarca ykanmayacak kadar iren, dalgn ya da
enge bir insanm, ama sanrm suyun tazeledii hayat
ok iyi hissediyorum.
Bu listeyi ok uzatabilir ve saysz kk konuda byle zt
haller, zt zamanlar ve zt duygular arasnda fazlasyla kkten
177
gidip geliler sralayabilirim. nsanlara kar gereinden fazla
merhametli olduumu ya da artacak bir itenlikle sert
ve umursamaz olduumu syleyebilirim, evrensel Azize/
merin, evrensel yedi ccelerin mahkum olduu yzey-
sellikler, yapmacklklar ve gtlkler bileimine olan taban
tabana kartl iinde dnmek gerek bunu, ve sonu
herzamanki gibi bu gdk yaratklarn zavall dnyasnda
nasl olup da geliebileceimden nasl olup da imdiye kadar
nefes alabilmeyi baarm olduuma bir dizi ok buruk so-
ruya ulayor, yolculuk yapma fikrini takdir etsem de belki
de nemli bir blm ehirler aras otobs yolculuklarnda
gemi bir ocukluk yznden yolculuk yapmay kolay kolay
sevmiyorum, gnlerce eve kapanabilir ya da tek bamaysam
saatlerce yryebilirim, vs
Giderek batan sona btn varoluumu kapladklar iin
eksiksiz bir dkmlerini karmaya endiim btn bu
kk balklar, anlayabildiim kadaryla, hayatn btnne
ilikin daha temel nitelikte bir ift kutupluluun birok alana
yaylm deiik grnmlerinden ibaretler. Tat duygusunu ya
da herhalde ok daha iyi biimlenmi ve doru bir kavramla
hayata dair al neredeyse tamamen paranteze alabiliyor ve
bazen de o parantezi tamamen aabiliyorum. Daha dorusu,
o beni darda ilgilenecek hibir ey kalmayncaya kadar
paranteze alyor ya da iimde oyalanacak hibir ey kalma-
yncaya kadar dar atyor. Bylece, en sonunda, kendimi
herhangi bir duygunun ne gerekten iinde ne de dnda
grebiliyorum.
Aslnda, evrensel Azize/mer cceleri beni ldrebilecekleri
kadar ldrmek iin her aalk frsatta her yapabileceklerini
yaptlar ve varlklarnn hiliini deillemek adna buna muhta
17S
olduklar iin yapmay da srdreceklerdir, mahkum olduklar
gdklk dnyasnn kanlmaz mahkumiyetleriyle buna
mahkumlar, ama bazen bir n rengi, bazen bir yudum
kahve ve birka nefes ttn, bazen sadece bir dncenin
kvam hayatm kurtard ve beni onlarla ayn bok ukurla-
rnda soluksuz kalp boulmaktan korudu. Onlar giderek
daha fazla boka dnrken ben yalnzca bok grdke
tiksinmeye dntm.
Azize/mer ccelerinin, Levent/Asl ccelerinin, Ahmet/
Murat ccelerinin ve sair eit eit ccelerin kendini arm
mnferit bcekler ya da parazit srleri halinde tkrdkleri
kem nazarlar ve erir tasallutlar dolaysyla Mustafa Bu-
raktan Mustafa Turguta birok arkadamn iltifatkar hsn-i
zanlarnn da hakkn hi veremedim geri, onun yerine hep
insanln ccelik komedyas hakknda ok hakl, esastan
belirleyici, temel nitelikte ve yine de ok koyu olsa da ok
basit bir hzne geri dnp durdum ve insanlarn ruhlarn
kemiren cceliklerin giderilemezliine zldm, ama, en
azndan, anlaml olamadklar iin anlam mahkum etmekten
medet uman gtlerin zerindeki zavalllk damgalarn iyice
ett ettim ve neyin eksikliiyle bylesine dtklerinden
artk emin oldum. Dipsiz uurumlara kara sevdal gzlerle
bakmay bilmiyorlard. Bu yzden kktler, bu yzden
kk kalyorlard, bu yzden klmeyi hep srdryorlard.
O nedenle de insanlarn dnyasn kuatan, her gerek anda
onu yeniden delik deik eden, onun kendisine inanlmaz bir
ahmaklk ve tiksindirici bir kstahlkla ilitirilivermi yap
yap hiliini yrtp geen bir burada-ve-imdinin deerini
para para krlan soyut szcklerden nce ok kiisel bir
minnettarlkla biliyorum.
179
47.
Cihannma Mercatorun brakt yerden balar. Zaten
Katip elebi onun ilk msveddesini ulaabildii kaynaklar-
dan tatmin olmamas nedeniyle yarm brakmak zorunda
kalm, ardndan stanbulda mslman olmu eski bir
Fransz rahiple beraber Mercatoru evirmi, ancak bunun
ardndan yeniden Cihannmaya dnmtr. Artk elinin
altndaki klasik islam literatrle olduu kadar Mercatorla
da bir dzeltme ileminin nesnesi olarak ilgilenmektedir.
Sz konusu olan yalnzca basite falan ya da filan ehrin
enlem ve boylamna ilikin dzeltmeler de deildir. Bugn
bile Avrupa merkezli dnya ve tarih algsnn yanltclk-
larn anlatrken en uygun balang rneklerini ncelikle
corafyadan setiimize ve altmz dnya haritalarnn iki
boyutlu bir yzeyin bir krenin yzeyini temsil etmekteki
teknik elverisizliklerini kuzey yarmkreyi gneyine gre
byk gsterecek bir tercihle zvermesini hatrlattmza
gre, Katip elebi, elbette, kaynaklarn eitlendirmekle
daha en bata bir merkez ve sunum meselesiyle kar
karya kalmtr.
ranllarn btn bir adalamay ifade etmek zere
kullanabildii manidar tabirle garbzede deildir, bizim
gibi Avrupa merkezliliin eletirisinin ardndan onun
somut ve kanlmaz bir yineleniiyle soyut bir merkez-
sizlik dncesini birletirecek bir modern de deildir.
1S0
Daha basit hamlelerle ilerler. Gazalnin Tehaftnden bir
alntyla felsef bilginin astronomi gibi blmlerinin din
hkmlerden bamszln hatrlatr, bn Abbasn Boa
ve Balk rivayetinin ya yorumlanmas gerektiini ya da
balayc olmadn syleyerek din nakillerin felsef bil-
ginin amalarn tayormu gibi okunmamas gerektiini
yineler, Fahreddin Raznin Mebahisinden bir blm kara
paralarndaki deniz canls fosillerinin varln tartrken
anar, vs Btn bu rahatlkla tahmin edilebilecek refe-
ranslarn ardndan, klasik bir kozmolojinin verilerine hala
deer verecek bir corafya gelecektir. Dnya ate, hava,
su ve toprak unsurlarna gre dzenlenmi bir zihinsel
erevenin iinden anlatlr. Kara paralarna gelindiinde,
Felek-i Azamn hareketine uygun dmesi adna, yeryz
doudaki Japonyadan batdaki California kylarna doru
ilerleyerek konu edilir. Columbus ve Magellann seferlerinin
yksn hangi memleketlerin hangi burlarn etkisinde
olduunu aklayan bir dier blm izler.
Tpk bizim gibi o da by, bilim, din, sanat ve hayatn
bir ve ayn eyler olmaktan uzun zamandan beri srekli
daha fazla uzaklatklar ilerlemi bir evrende yaamakta
ve bu evrenin artk daha ileri bir aamasnda, yunan bir
bilim ve Kuran bir nakil arasndaki iliki onarlrken olu-
turulmu grece eski, ama aslnda imdiden ge formlleri
bu kez Avrupa bilimine ilikin farkllam bir balamda
da ilevsellemek zere kolaylkla yinelemektedir. Bylece,
modern diyebileceimiz bir corafya kitab ve Babil astro-
nomisine kadar geri giden gklerle Empedokles tarafndan
saylan drt unsuru yeniden sralayan bir corafya kitab
tek bir kitap haline gelmitir.
1S1
48.
Aslnda, eer Babil kelimesini Smerlerden balaya-
rak Keldan kahinlere kadar uzanan bir birikime kabaca
iaret edecek belirsiz bir amblem halinde kullanacak
olursak, biz de hereye ramen hala bir yere kadar Babil
astronomisinin iinde yayoruz. Yln on iki ay ve
yz altm (ksur) gn, ayn yirmi sekiz (ksur) ko-
na, haftann yedi gn, gndz ve gecenin yirmi drt
saati, saatin altm dakikas milad takvimin gregoryen
versiyonunun icatlar deiller. ngilizler haftann dr-
dnc gnn (Wednesday) Odine ve beinci gnn
(Thursday) Thora atfederken Franszlar drdnc gn
(Mercredi) Hermese ve beinci gn (Jeudi) Zeusa atfe-
diyor olabilir, ama mtekabiliyetler cetvelindeki bu basit
karklk Odin ve Hermesin bilgelik tanrlar olmasna
karlk Thor ve Zeusun yldrm tanrlar olmasndan
ve gnlerle panteonlarn nderleri ya da ikincil yeleri
olmak yerine bu nitelikleriyle ilikilendirilmelerinden
kaynaklanr. Oysa tanrlar ve zamanlar, tpk yaz gibi,
Smerlere kadar geri gitmektedir.
Hala yedier gnlk haftalarla yayoruz, nk doku-
zuncu gk olan Atlas ve sekizinci gk olan sabit yldzlar
feleiyle dnya arasnda yedi gk bulunmaktadr: Hafta
iinde Gne, Ay, Mars, Merkr, Jpiter, Vens, Satrn
olarak, dnya zerinde de Ay, Merkr, Vens, Gne,
1S2
Mars, Jpiter, Satrn olarak sralanrlar. Ne yldz ve ge-
zegen kavramlarnn farkllamas (eskiden stell errantes
ve stell inerrantes, gezgin yldzlar ve sabit yldzlar
denmesi bile, yeri geldiinde, ifadenin bir yetersizlii
saylabiliyordu) ne de drt unsurun ay-alt dnyasna ait
cisimler ve daha yukarda artk unsurlar yerine esre
ait cirimler arasndaki ayrmn kaybolmas takvimimizi
deitirmitir. Gnein yl boyunca sekizinci gkteki on
iki burcun derecelerini dolamas yln aylarn on ikiye
ayrd gibi, dnyann zerindeki yedi gk de haftann
gnlerini yediye ayrmay srdrmektedir. Dnnce
tuhaf geliyor, ama zihnimizi ve bilimimizi dntren
grltc bir revolutiolar silsilesinin ardndan, zaman
aslnda hala tesbit ettiimiz ilk revolutio tablosuyla bl-
yoruz. Gndelik dile ilemi astrolojiyse zaten belirgindir:
Yldz dk olmaktan ya da yldz parlamaktan sz
ederiz, dsastre deriz, venereal, martial, mercurial, saturnine,
jovial, lunatic gibi sfatlar kullanrz.
Oysa, kelime haznesindeki bu duraanln ardnda,
revolutio kelimesinin kendisi bile birka kez takla atmtr.
nce yalnzca gklerin dnn ifade eder, ardndan
devran dndke insan talihlerini birbirine kard ve
tersine evirdii iin, felekin ark uur getirerek hareket
etmedii iin toplumsal karklklar ifade eder, ardndan
Rousseauda getirecekleri onaylansa bile hala toplumsal
karkl ve biraz sonra Painede artk yarataca kar-
klyla bile onaylanan toplumsal ilerlemeyi ifade eder,
ve nihayet olumlu bir ilerleme tnsyla insan kurumla-
rndaki her eit kkten bakalatrc dnm ifade
eder. Bylece, gklerin yeryzne hi uur getirmeyen
1S3
dngsnden insanlarn tarih yapan dnyasnn izgisel
sramalarna ularz.
Katip elebinin alntlad antik kaynaklardan biri
sanatlarn ve ilimlerin, eriatlarn, ve insanlarn byk-
lerinin kklerine hkmetmesinin ortaya kn yedi
iklim arasndaki belirli bir iklimin stnlne balyordu.
nsan uygarlamasnn gstergeleri olarak bilim ve teknii
hukuk ve devletle birletiren bu alnt Rousseaudan Marxa
ya da Nietzscheden Foucaultya bilgimizin negatif sosyo-
lojisini ok nceden haber verdii iin elencelidir belki,
ama, bunun tesinde, dier eyler bir tarafa, en azndan,
bizim Akdenizli astronomi ve astrolojimiz gerekten de
tekil bir Mezopotamya kaynana dayanmaktadr.
1S+
49.
Kavramlarn astronomi ve astroloji biiminde ya da
heyet ilmi ve ncum ilmi biiminde farkllamas eski
deildir, ama ayn bilimin gk cisimlerinin hareketlerini
inceleyen ve etkilerini inceleyen iki blme ayrlmas
incelemenin balangcna kadar geri gider. Hareketler
zerinde durmaya gerek yok, ama analoji ilkesinin
(yldzlar dorudan doruya tanrlar olmadklarnda
bile) tanrlarla belirli gkleri ve belirli zamanlar iliki-
lendirmeyi gerektirmi olmas gibi, sempati ilkesinin de
etkilerin bamsz bir bilimine yol atn aklda tutmak
yararl olur. Popler astrolojiye yneltilen yine popler
eletiriler genellikle Batlamyus astronomisinin deiti-
ini hatrlatr, rnein dnyann artk merkez olmayan
konumunu vurgularlar. Popler astrologlarn yantysa,
biz dnyada olduumuz iin, dnyann elbette merkez
alnd dzeyindedir. Eskiden sabit yldzlar gne
yerletirilen burlar kuann, artk zihnimizde bir sabit
yldzlar g olmadna gre, evrenin geri kalanyla be-
raber hareket etmi ve dnyaya gre eskiden belirlenmi
konumunun deimi olduuna ynelik eletiriyeyse ne
yant verdiklerini bilmiyorum. Muhtemelen syleyecek
bir ey bulmulardr. Oysa, gerekte, astroloji sonuta
sempati ilkesine dayandna gre, simyann bir ikizidir
ve buna gre deerlendirilmesi gerekir.
1S5
Zaten popler astrolojiye ilikin temel sorun Batlamyus
astronomisi zerindeki deiiklikler deildir. Daha en bata,
yldzlar ve kaderler arasndaki ilikiler zerine bilginin
kayna sorun yaratmaktadr. Bu bilgi eer bir ekilde
deney bilgisi dnda bir bilgiyse ve u anda aktarlarak
reniliyorsa, o zaman ok cz bir bilgi olmas ve belirgin
eyler sylemeye hibir zaman yetmemesi gerekir. Eer
deney bilgisiyse, bu deneyler fazlasyla belirsizdir. Bugn
Mezopotamyann kil tabletleri zerinde dzenli olarak
kaydedilmi tarih yllklarnn astrologlar tarafndan veri
elde etmek iin kullanlm olabileceinden kukulanyoruz,
ama bu biraz havada kalan bir varsaymdr. Avrupada,
erken modern a boyunca, en iyi astrologlardan biro-
unun tam da bu anlamda deneysel bir astroloji iin veri
derlemeye uratklarnysa biliyoruz. Ne var ki, gecikmi
simyaclarn deneye olan dknlkleri hem zel olarak
kimyaya hem genel olarak modern bilime ok yarar sa-
lamsa da, hatta modern bilim, ok nemli bir lde,
Paracelsustan Newtona kadar izlenebilecek ve Fama
Fraternitatis Ros Cruciste ifade edilmi idealin uursuz
bir skalanndan, bnyesindeki grotesk orantszlklarla
srekli bym bir sapmadan ibarettir, astrologlarn
bilgilerini zenginletirme uralar kendilerine bile pek
yarar salamamtr.
Popler astrolog, eyleri asllarna dndrp en yksek
seviyelerine ulatran kibrit-i ahmeri aramak yerine altn
yapmaya alan simyac gibi, akn kurbanla seviyesiz
sahtekar olma kaderleri arasnda gidip gelir. Oysa astro-
loji ve simya, aslnda, insana ve onun evrendeki yerine
ilikin bilginin en yksek biimlerini olutururlar. Yu-
1S6
karda, evrenin partes intra partes olmayan her algsnn
gerekliin kendisinden ok bizim algmzn paralan-
mlndan kaynaklandn hatrlatmtm. Tpk farkl
balamlarda Leibnizin nceden kurulmu uyum ya da
Jungun senkron olarak and ilkeler gibi, modern ncesi
epistemenin belirleyicileri niteliiyle analoji ve sempati
ilkeleri de evrendeki eylerin tekillikleri ve oulluklar
arasndaki bu isel ilikiyi ifade eder ve astroloji ve simyada
mkemmelen ortaya konulurlar. Astroloji varlk kuakla-
rnn etkileimi zerine ve simyaysa kiinin dntrc
eyleminin kendisi ve evresi arasndaki diyalektii zerine
mkemmel bilimlerdir.
1S7
50.
Babilin z imgeleri bile bize belki bir kaderi haber
vermi gibidir. lk imge, yabanclar tarafndan i surlarnn
asma baheleriyle efsaneletirilecek olan Babilin kendisine
ilikin imgesidir. Kaosun glerini malup ederek kozmosu
kuran Marduk gklerdeki tanrsal Babili de kurmutur
ve onun yeryzndeki izdm olan Babilin kral da
barbarlarn biimsiz dnyasnn zerinde ite aynen byle
hkmeder. Bu ilk analojiyi btn dier alar ve corafyalar
boyunca btn bir analojiler dzeni izler. Evren Tanrnn
bir imgesi, insan evrenin bir imgesi, Tanr insann bir
imgesidir. Ev tapnan bir imgesi, tapnak evrenin bir
imgesi, evren evin bir imgesidir. Ritel btn yaratl
tekrar eder, kral yeryznde Tanry temsil eder, toplum
tabaka tabaka ayrlmtr ve her tabakann doada da bir
karl vardr. Ksacas, aada her ne varsa yukarda
olann bir yansmas ve ieride her ne varsa darda
olann bir karldr. Varlk boydan boya simetrilerle,
uyumalarla ve mtekabiliyetlerle kaplanmtr ve akln
dzeniyle varln dzeni arasndaki ilk zsel uyuma
dier hepsinin bilinmesinin de imkann kurar, vs
kinci imge Babili, Tanrnn kapsn tersine evirir.
Artk gklerdeki Kudsn izdm olan yeryzndeki
Kudse kar yoz ve bozuk olan hereyi temsil eden dn-
yev Babilin elindeki yegane g paralanm, haksz, sefil
1SS
iktidardr. Zorba hkmdarlarn ve aalk olduklar iin
onlardan iyisini hak etmeyen uyruklarnn pislik, entrika
ve sefahat dolu yurdudur. Tanrnn kaps karkln
lkesine dnr. Kaosu kozmosa eviren Mardukun
gkyzndeki kentinin yeryzndeki karl deildir,
tam tersine, Tanr ite burada insanlar cezalandrarak
dillerini kartrm ve birbirlerini anlamamalarn sa-
lamtr, nk gklere ulaacak bir kule ina etmeye
kalkacak kadar kstahlaabilmilerdir.
nc imge bize kulenin inas zerine bir alternatif
sunar ve Kafkann benim en sevdiim paralarndan
olan ok ksa bir metninde yer alr. Kule giriimi o ka-
dar muazzamdr ki giriimin teknik hazrlklar zaman
iinde yaylp durur ve giriimin kendisinin hibir zaman
balamamasna neden olur. Borges bu hznl imgeyi
(muhtemelen sinsi bir okur sfatyla Fatm halifelerinden
Drz kltnn de nesnesine dnm bir tanesinin garip
icraatlarndan ilham alarak) gelitirecektir: Babil piyan-
gosu nce dllerini giderek eitlendirmekle ie balar,
ama insanlarn piyangoya olan alklar arttka oyunu
srekli gelitirmek gerekir ve ona dller kadar eitli olan
cezalar da eklenir. En sonunda, piyango katlmclarnn
kastszl ve ekililerinin belirsizliiyle kaderin mehul
ann dorudan doruya kendisine dnr.
1S9
51.
Babili Tanrnn kaps yerine karkln lkesi olarak
aklayan yorum Eski Ahitin bak asn yanstr, ama bu zt
imgelerin birbirlerine dnm ilkesi Yunanllar tarafndan da
iyi bilinmektedir. Bir toplumu oluturan insanlar arasndaki
ilikilerde Dike (Adalet) hakim olduunda varolan altn a
Hubrisin (Kibir) egemenliinde yozlamaya dnecektir.
Tam da bu yzden, Platon Timaios ve Kritiasta yurttalarna
Atlantis efsanesini sunar. Atlantis de, tpk Babil gibi, tpk
Atinann kendi seimlerine bal olarak olabilecei gibi, iki
ynldr. Bir tarafta hereyin uyum iinde olduu bir Atlantis
ve dierinde de tanrlarn yeryzndeki irkin varlndan
artk ok rahatsz olduu bir dier Atlantis vardr. Platon,
muhtemelen, kendi hesabna, yalnzca, kendi icat etmedii
mitik elerin kendi icat ettii belirli bir kurgusu iinde
belirli bir Atina balamna hitap ediyordu, ama Atlantis
yks tam da bu mitik elerin etkililii nedeniyle aslna
rcu ederek yitirilmi yeryz cennetlerine ve uygarlk yok
eden tufanlara ilikin popler imgelemin hala sahip olduu
hayal kalntlarnn en glsne dnr.
Amerika kefedilir kefedilmez, yerlilerin doal bir soylu-
luk tad varsayld lde, onlarn Atlantisliler olduu
da varsaylacak ya da daha sonraki yzyllarda, Atlantis
uygarlnn Msr gibi ayakta kalm taralarnn bugnk
uygarlmzn kurucu merkezlerine dntkleri dnle-
190
cektir. Bunlar, Platonun anlatsnda ancak zorlukla karl
bulunabilecek (Cebel-i Tarkn tesine coraf bir atf ve So-
lonun kaynaklarna entelektel bir atf) ama sonraki Atlantis
yksnn ana hatlarna dnm devingen elerdir ve
Atlantis efsanesinin aslnda Platondan baka hibir kayna
olmadna gre, yknn giderek kendi kendini retir hale
geldiini kabul etmek gerekir. Btn bu hikayede Platonun
iki pasajn ve bir hayal imalathanesinin st ste biriken
retimini aan eyse, tahmin edilebilecei gibi, en plak
hallerindeki motiflerin kendilerinden ibarettir: Yitirilmi bir
uyumun gzlerden uzak kalm lkesi, ardndan anayurdun
(Atinann) azgn dman, ardndan dnyadaki karalarn ve
sularn haritasn kknden deitiren tufanlar
Atlantis hakkndaki yk ok uzun ve benim grebildiim
kadaryla, Platonu kendi adasna sahip olan zengin filozoflar
(More, Campanella, Bacon) listesinin ilk srasna yerletirip
konuyu brakmak ya da her trl fantazinin karmakark
tarihi boyunca izlemek yollar arasnda, birincisi ok yzeyde
kalacana ve ikincisi giderek ok usandrc hale geleceine
gre, en iyisi nc bir yolu, motiflerin asllarn ve farkl
dzeylerde yeniden ve yeniden dnen ilevlerini ayklama
yolunu tercih etmek olacaktr. Platonun Atlantisi icat etme,
daha dorusu uyarlama ve kullanma biimi mitin belirli bir
toplumsal balamdaki muhtemel bir ilevini pekala ortaya
koymaktadr. Platonun Devlette okurunda ne yazk ki biraz
makyavelist ve obskrantist armlara yol aacak biimde
bilinli bir retiminden sz edebildii, nderler ve uluslar
etrafnda herzaman yeniden oluarak zincirlerinden boa-
labildiini modern alarda iyice rendiimiz, sinemada,
reklamlarda ya da her eit magazin dergisinde olaanst
191
ve neredeyse kanlmaz canlln seyretmeyi hala srdr-
dmz ilevdir bu.
Zaten yknn Platondan sonraki devam, tam da bu
dk ve giderek arpk ilevi iyice vurgulayarak, yitirilmi
cennet ve tufan temalarnn bin farkl biimde de olsa ha-
rekete geirebildii imgesel kavraymz maalesef btn
babozukluu iinde ortaya koyar. Asllar srekli aslda
kalarak yaylrlar, ama kendi karikatrlerine dnerek
yaylrlar. Avrupadaki halk krallarn dokunuuyla, sanki o
krallar hala gklerle yer arasndaki kprlermi gibi, has-
talklarnn iyileebileceine inanr. zgr dnyann nderi
Amerika her gie yapan filmde uzayl, terrist, doal afet
ya da virs dmanlarnn saldrsna urar ve ortalama bir
bireyinin meydan okuyan savunmasyla yeniden kurtulur.
Sistem tehdit altnda olduuna gre savunulmas doru-
dur ve savunmay gerekletiren ortalama kahraman birey
olduuna gre sistem de dorudur. Artk kimse ab- hayat
aramyor, ama srekli gen kalmak, fit olmak ve elenmek
zerine bir bombardman altndayz.
Haritalardaki boluklar herzaman hayal gcyle dol-
durmu, seyahatnameleri d corafyalarnn anlatlarna
evirmi insanlar Atlantisi de Amerika, Afrika, Orta Asya,
Girit ve geri kalan heryerde gezdirip durmulardr, ama
hayal ve corafya arasndaki geiin asl gizemli gc Kaf
ve Meru gibi dalarda ya da Agartha ve Shangri-La gibi
gizlenmi kentlerde temsil edilir: Bunlar, iddialarna gre,
aslnda, hayal etmediimizi dndmz corafyay da
kurarlar. Atlantisin aksine, yarn kefedilmeleri ya da olgusal
kantlarla izlerinin srlmesi mmkn deildir. Bylece,
mitin kendini zaten bir corafya olarak ortaya koymayan
192
asl, hayal gcndeki bir dklk ya da ikincil psikolojik
ve toplumsal ilevlerine ilikin bilinli, yar bilinli ya da
bilinsiz uygulamalar marifetiyle bir hurafeye dnr.
Ayrm, gerekte, geleneksel ve anonim bir mitoloji ya da
romanlar ve filmlerden oluan bir kurgular dizisi arasnda
bile deildir, ama yknn okunuunda ve kullanln-
dadr. Platonda Atlantis bir mit ve hemen ardndan artk
bir hurafedir, Shangri-La, Firavun ve Jedi birer mit, Beyaz
Saray, Stalin ve Tapnak valyesi birer hurafedir. Ab- hayat
bir mit, kariyer ve elence kltlerimiz hurafedir. yleyse,
ayrm, gerekliin bir stilizasyonu ve yanl bir somutlama
zerinden gereksizlemesi arasndadr.
Sradan hayal gc Voltairee Micromegas yazdrabilir. Law-
rence Bilgeliin Yedi Stununda silah arkada olan Bedevlerle
uzaydaki hayat tartr. Dnya yzeyinde kefedilecek ada
kalmadnda muammal lkeler ve tuhaf rklar denizcilerin
deil de uzay kaiflerinin servenlerine dahil edilir ve popler
gizemler bu kez uzay boluunda aranr. Star Trekteki uzay
gemisinin ismi tam da denizlerdeki kolonyalist servenler
gemiinden devralnan bu miras nedeniyle Enterprisedr.
Lovecraft, bir deil birka yerde, folklorun en eski masallar
ve bilimin en yeni keifleri arasnda hareket eden bir hayal
gcn vurgular. Star Wars kendini ok uzaktaki bir gelecek
yerine ok gerideki bir gemite tarihlendirir, vs Btn
bunlar, tpk Atlantis masal gibi, ister okyanuslarn altna
gmlm ister uzak galaksilerde kaybolmu olsunlar, yalnzca
bir yzeyi temsil ediyorlar. Yzeyin altndaysa, kkenlerimize
geleceimizden daha fazla aina olmadmza ve gereklii
aslnda pek tanmadmza dair ok gl bir duygu yatyor.
193
52.
Evimin hemen hemen tam karsnda bir sahaf ald-
n sylemitim. Bugn de, bir kargo almak iin birka
sokak tedeki kargo firmasnn ubesine uradmda,
orada baka bir sahaf daha alm olduunu grdm.
Ne kadar da kltrl bir muhit haline geldiimizi dn-
mekten fazlasyla ilgilenmeye pek niyetim yoktu. Musev
ve Ermeni mezarlklar arasnda, Zeki Mrenin mehur
apartmannn (bir zamanlar nedense mehurmu) ve
Matild Manukyann lnceye kadar yaad evin yak-
nnda, ilide bir apartman konseptini yalnzca geriye
dnk olarak kurgulamama izin verecek kadar ortalama
bir atmosferde, yukar ve aa ularndaki alakgnll
gkdelenler olan iki byk otelin arasnda kalan bir
sokakta yayorum. Geceleri sokaklar grebildiim iin
son haftada iki kere ayn hrsz grubuyla karlatm. On
be on alt yalarnda tane Krt ocuktu. Biraz apal
grnyorlard. Ben o yalarda onlardan daha becerikli
olduum gibi u anda da onlardan daha becerikli olanlar
bulunduuna eminim. Onlar ilk grdmde, benim
sokamdaki bir esnaf lokantasnn penceresini zorlamaya
uramak gibi ok anlamsz bir i yapyorlard. Sakince
Baka tarafa, diye seslendiimde uzaklatlar, ama bir
tanesi Az diye balayarak bir eyler sylenmeyi
de ihmal etmedi. Birka sokak daha ileride ikinci kez
19+
grdmde, ben keyi dnerken iki tanesi koarak
geliyorlard. Alarm alan bir cep telefonu dkkannn
kepengini aadan yukarya doru kaldrdlar ve n-
cs srnerek dar kt. Sonra da koarak uzaklatlar.
Ksacas, raflarna baknabileceim kitaplarn varlyla
sevinecek deildim.
Ama kitapnn dnda ylesine istif edilmi kitaplar
arasnda Pierre Guiraudnun Etymologiesini fark edince
ieri girip dier kitaplara da bakmam gerektiini dn-
dm. 1865 basks, ierideki ebrulu kadyla gzelce
ciltlenmi bir Logique de Port-Royal grnce de, hazr
grmken, satn aldm. Kitab atmda birinci ksmn
on beinci blmyle karlatm. sa Mesihin elindeki
ekmee iaretle Bu benim bedenimdir demesi zerinde
duruyordu.
195
53.
Pornokratlarn ilk blmlerinde bilgi zerine syleyip
durduklarmzn standart zemininin ve son blmlerindeyse
dil zerine syleyip durduklarmzn standart zemininin
son derece sorunlu olduunu hatrlatmtm: Gereklik
tasarmlarmz arasndaki bir kesiim kmesi deildir, oysa
biz buray srekli atlayp tasarmlarmzn hangi dzen-
leniinin ne ifade edebilecei ya da edemeyecei zerine
tartrz. Ve insan dilinin belirleyici nitelii iletiimin
bir arac olmas deildir, oysa biz kural olarak onu byle
tasarladktan sonra dncemizi nasl bu biimde istila
ettiine ve ynlendirdiine tekrar tekrar hayret eder ya
da ite gereklie ilikin btn grlerimizin zaten en
nihayetinde dilin bir ilevi saylabileceini kefederiz
Bu itirazlar gelitirmek ayr bir i olarak kalacak, ama,
galiba, balk deitiinde muhalefet etmenin tam tersini
yapacak ve muthos zerine sylediklerimizin nemli bir
blmn, en azndan bir arl olan grlerin birou-
nun deerini onaylayacam. Deerini onaylamak elbette
doruluunu onaylamakla ayn anlama gelmiyor. rnein
Max Mller mitolojinin dilin kanlmaz bir hastal (ve
dilin de dncemizin kanlmaz bir hastal) olduunu
dnmtr. Bu dnce deerlidir, ama belki de tam
aksi dorudur.
196
Zaten logosa ynelik kkten itirazlar muthosun bir
yeniden deerlendirmesiyle birletirme eilimi, ki yalnzca
belirli herhangi bir ada akmn mlkiyetinde deildir
ve psikanalizden antropolojiye ok geni bir alan boyunca
srekli uzanp gitmektedir, bir anlamda, philosophia ol-
maktan giderek uzaklap ilevini yitirmi bir felsefenin
(eer gereklie olan ynelimiyle insann gereklemesi
deilse nedir ki felsefe?) tam kart da saylabilir. Daha
nceleri, muthos, ona ne kadar sk bavuruluyor olursa
olsun, stoaclar ve daha sonra da Philon tarafndan daima
bir alegoriyle yorumlanmas, evcilletirilmesi, yani yine
logosa tercme edilmesi gereken dz bir ifre olarak
grlyordu. Kmsenerek reddedilmedii lde ye-
niden dzenlenmesi gereken bir anlatyd. Oysa, uzun
zamandr, onun zaten tam da logosun kapsamndan
tat iin muthos olduu ve alegorik bir okuma aracl-
yla indirgenmek yerine iyice anlalmas gerektiinden
kukulanyoruz. Onu ne kadar anladmz yine de da-
ima tartmaya aktr, belki Feuerbach, Durkheimi ve
Freudu yeniden tersine evirmek, yapsalc basitletirmeyi
bir kez daha karmaklatrmak, Margaret Meadden (bir
antropoloun kendi varsaymlar ve bilgi derledii yerliler
tarafndan nasl ift tarafl aldatlabileceinin mkemmel
bir rneidir) Marvin Harrise (bence mmkn olan en
kt kuramla mmkn olan en geni aklamalara he-
veslenmenin en mkemmel rneidir)
*
bir dizi kltr
* Bu zellii nedeniyle Marvin Harrise kiisel bir hayranlk duyduumu
da itiraf edeceim. Aslnda, benzer nedenlerle, bir zamanlar Dinar Tr
isimli bir romancmza da hayranlk duyardm. Normal bir insan yz
konuda fikir belirtip yznde de en biimsiz gre en byk tutku
ve en kendinden emin bnlkle balanamaz. zellikle buna urasa da
kazara, srerek, yorgunlukla ya da dalgnlkla yz fikrinin birka tane-
197
yorumumuza iyice bakp ibret almak gerekiyordur, ama
hi deilse tartma aktr.
Muthos belirsiz bir gemiten itibaren nakledilir, oysa
logosa en azndan ilk grnte katlr, onu aktif olarak
edinir ve zihnimizde yeniden retiriz. Logos iinde, Aris-
totelesin hatrlatt zere, ve mesela bn Arabninki
gibi bir hermentiin tam aksine, bir kelime belirli
bir balamda ya tek bir anlama gelmelidir ya da aslnda
hibir anlama gelemez. Muthosun birok ihtimale ak
olmasysa daha en bandan kabullenilmitir. ok uzun
bir sre boyunca hep muthosun aleyhine deerlendirilen
bu farklar, zamanla, onun iin bamsz bir metodoloji
gelitirilmesi adna bir ar olarak grlmeye balanacaktr.
Muthos bu nitelikleriyle ok daha fazla ey anlatyordu,
ama anlalabilmesi gerekiyordu.
Muthosu logos tarafndan zeri rtlen daha derin
bir kavrayn muammal anahtar saydmzda da, onu
lojik ncesi olarak tanmlamak yerine en az logos kadar
dzenli ve yapsal olarak belirgin biimde kurulmu
bulduumuzda da, yaklammzdaki deimeyen ilke
esatir-i evveline ynelik bu kesinlemi itibar iadesidir.
Freud aslnda daima kararl bir pozitivisttir, ama bu sefer
irrasyonel karanlklar bile fethetmek ister. Bultmann ale-
gorik yorum geleneinin bir yineleniiyle ezoterist irfann
ok ksm bir parasn birletirir. Lvi-Strauss temelde
sinde anlaml bir ey syleyecektir. Oysa Dinar bu eksiksiz isabetsizlii
kendiliinden baarabiliyordu ve bu yzden de ona hayrandm. Dikkatle
incelenmesi gerektiini dnyordum. Sonradan Trk akademisi ve
entelijansiyasyla arzum hilafna daha samimi olunca Dinara olan hay-
ranlm da geti. Dinar bir istisnay deil, lkesinin okuryazarlarn
temsil ediyordu.
19S
daha farkl olmayan bir dnme tarznn srekliliini
bulgular, vs Muthos adna bunlarn hepsini bir kere
daha reddetmek pekala mmkn, ama, her halkrda,
byk anlatlar oluturma yeteneimizi giderek yitirdi-
imiz srecin, evrenin ve hayatn btnlkl bir felsef
vizyonunun giderek ya yokolduu ya da hep daha da
snrl bir alana skp evrenden ve hayattan daha ok
eyi darda brakt srecin aynsnda eski ve kapal
olan anlatlar yeni bir ilginin nesnelerine dnmtr.
Bugn bir taraftan bizim modern bilimimizin gerek
ayrt edici niteliinin ucunun daima ak tutulmas ge-
reklilii olduunu biliyoruz, bir taraftan da ucu hi ak
tutulmam eski bir bilgiyi yorumlamann maalesef ilk
bakta grnd kadar kolay olmadn biliyoruz.
Muthosun kaynaklar karanlk, anlam belirsizdir, stelik
ucu ak bir soruturmay da dlar, ama yine de sanki
bildiklerimizden fazla bir eyi ima edip durur.
199
54.
Cicero De Natura Deorumda mitlerin akl bir aratrmann
konusu haline getirilmesinin (commenticiarum fabularum
reddere rationem) stoaclar tarafndan balatldn vurgular,
ama, eer ne Epikuros ne de Stoa retisine bal olan
Cottann konumunu Ciceroyla zdeletirebiliyorsak, keyf
etimolojiler nermek ve mitin anlatsn felsef kavramlara
tercme etmekten ibaret bu aratrmay pek ciddiye almaz.
Peki yleyse Cicero ve adalar tam olarak neyi ciddiye
almaktadr? rnein, Cotta, Epikurosun aslnda yalnzca
Atinallarn nefretinden kurtulabilmek iin tanrlarn var-
ln onayladn dnmektedir. Ciceronun De Natura
Deorumunda Epikuros zerine tekrarlanan bu gr
Lactantius dorudan doruya De Natura Deorum yazar
iin de tekrarlayacaktr. Lactantiusa gre, Cicero belli ki
tanrlara inanmamaktadr, ama halktan kurtulmak ya da
kurumsallam bir dzeni srdrmek adna tartmay
ortaya dkmek istemez.
Tanrlarn Doas zerine ok ince hacimli olmayan
bir metnin yazarna bir tartmay gizleme niyeti atfetmek
zordur, ama yeri geldiinde tanrlara olan inancn evren-
selliini ya da kozmolojik kant bile yeterince ikna edici
bulmam Cotta atalarndan aktarlan ve Romann zerine
kurulu olduu dine hibir kant sunulmas gerekmeden
inandn sylediinde, onun ve arkadalarnn dindarlar
200
ve batl inanllar (religiosi ve superstitiosi) arasnda yapt
ayrm, tanrlara insanlarn dknlk ve erdemsizliklerini
yaktran airlerin yakksz uydurmalarna ynelttikleri
klasik eletiri, cahiller arasnda dolaan masallarla ken-
dileri gibi eitimli insanlarn fikirleri arasna koyduklar
mesafe, barbarlarn (bu adan en barbar olanlar da
Msrllardr) insanlara saladklar yararlar nedeniyle
hayvanlar kutsallatrd zerine grleri, hastalk
atei ya da uursuz talih gibi ktcl glere adanan
tapnaklarn temsil ettii popler din dejenerasyonu
knamalar, ellerindeki metinlerin tarihsel bir eletirisine
dayanarak birbirlerinden farkl Zeuslar ve Heraklesleri
ayrt etmeleri, Euhemeros ve Kleanthesin dinin kkeni
zerine kuramlarna yaptklar gndermeler ve daha
birok ey bolukta kalmaktadr. Lactantius belki bir
adan hakldr, Cicero tanrlara duyulan ballk ortadan
kalktnda insanlar arasndaki gven, erdem ve adaletin
de ortadan kalkacan daha kitabnn hemen banda
sylemitir ve kurumsal dinin eletirisini Cotta gibi bir
pontifexin azndan yapmaya kalkmayaca bellidir.
Yine de, Febvrein Rabelais iin geerli olamayacan
aklad inanszlk, yle anlalyor ki, Epikuros iin
ya da Cicero iin pekala geerli olabilir. Zaten yaptklar
da birok adan Rabelaisnin yaptnn tam tersidir:
toplumsal kurumlarn ciddiyetine geldiinde uysallar
ve halkn alkanlklarna geldiinde tersleirler.
Bugn belki bize tuhaf geliyor, ocuklarn ellerindeki
en kayda deer g kaynaklar olarak grecek yoksullarn
niin bakamayacaklar kadar ok ocuk yaptklarn naife
sorduumuz gibi, insanlarn birbirlerine din zerinden
201
gvenmesini ya da din zerinden toplumsallamasn da
tuhaf buluyoruz. (Weber, daha yirminci yzyln banda,
entelektellerin dar din topluluk kimlikleri zerindeki
zellemi vurgunun toplumsal ilikilerdeki eitli gven
verici ilevlerini doru drst tasarlamakta zorlandn
yazyordu.) br taraftan, aslnda Cotta bile, Epikurosu
eletirmek iin onun tanrlardan ve lmden dier her-
kesten daha ok korktuunu sylerken, insanlarn srekli
lmle cezalandrlacan ya da tanrlarn onaylamayaca-
n bildikleri iler yaptn, yleyse hukuk ve dinin pek
ie yaramadn gzlemlemitir. Ama din ve toplumsal
dzeni birbirlerine balayan dnce yine de ok kkl-
dr: Locke devletin kesinlikle din ilerine karmamasn
ve insanlar arasnda din hogry savunurken kato-
likleri ve ateistleri istisna edecektir, nk katoliklerin
ngiltereye olan ball ve ateistlerinse Tanrya inanma-
dklarna gre insan olarak gvenilirlikleri kukuludur.
Protagorasn agnostisizmi ya da Diogenesin ktln
varlna dayanarak tanrlarn insanlarla ilgilenmediini
dnmesi bir tarafa, Cicerodan biraz sonraki Romallar
hristiyanlar ateist olarak niteleyecektir, nk Romann
kurumsal dinine bal deillerdir ve tanrlar tanmazlar.
Cicero hi de renksiz ya da tartma balklar asndan
yetersiz olmayan btn metni boyunca yalnzca tek bir
kere, herkesin Iuppiter diyerek ge yakardn aklayan
bir dizeyi eletirirken ve dolaysyla olumsuz bir balamda
yleyse niin birok tanrdan sz ettiklerini sorar. Xe-
nophanesin antropomorfizm eletirisi zihninde pek az
yer tutmaktadr, Orpheusunki gibi monist eilimlerse
oraya zaten hi uramaz.
202
55.
Yalnzca Tanr ve vahiy, tanrlar ve masallar zerine deil,
neye karlk geldikleri ve ne ie yaradklar anlalmaz bir kav-
ramlar ayla gitgide bulanklaarak ilerleyen her konu zerine
her tartma doal olarak insan usandrr. Bir aklamann
ekonomikliini onun yetkinliine dntren bariz gnahna
ramen, Ockhamn usturas tam da bu yzden, aratrmay
kavramlarn babo ve ksr bir cmbnden temizlemek
zere icat edilmitir. O kadar ki, Ockhamdan Bacona ilerleyen
srete gzler skolastik bir metafizikten kendini teknik olarak
ortaya koyabilecek bir bilime evrilir. Tanrnn bile cisim
olduunu dnecek kadar materyalist olan Hobbes yine de
Baconn Adalet Bakan gibi felsefe yaptn syleyerek bu
eilimi kmseyecek herhalde Baconn doay ikence ederek
konuturmaya ilikin mehur benzetmesini deil, dorudan
doruya deneysel zihniyetin kendisini knamakta ve Baconn
Bilginin lerleyii gibi metinlerinde karlkl ve eitleyici ada-
let ve geometrik ya da aritmetik oran kavramlar arasnda
bulduu rtmeyi hedef almaktadr ve ngilterede deneysel
bilimi ve teknolojiyi gelitirmek iin kurulan Royal Societyyi
eletirecektir, ama hakim izgi Baconn yargln deilse de
zanaatkarlarn uygulamaya dayal teknik tarzn rnek alan
Locke ya da Royal Societyyle balayp Encyclopdieye kadar
uzanan yeniliki eilim olacaktr. Bizim bilimimiz byle ku-
rulmutur, ne var ki uygulamaya, teknie ve deneye yapt
203
vurguyu deerlendirirken abartmamak gerekir, nk daha
Galileo gibi Bacon ya da Descartes felsefeleriyle ada ilk
kurucularndan itibaren, kanlmaz olarak, o da deney d bir
kavramlar a iinde rlr. stelik, tpk Galileonun nicelie
ilikin matematiinin Pythagoras ve Platonun nitelie ilikin
matematiinin bir indirgenii olmas gibi, modern bilimin
deneycilii de Hindistandaki ve indeki eitli retilerin
ya da Batda da hermetiklerin deneyciliklerine gre yalnzca
bir indirgenitir.
Epikurosun tanrlar zerine gerek gr ister onlarn
yokluuna ilikin gizli bir inan ister kurumsal dine ynelik
uysal bir konformizme elik eden onlarn insanlarn ilerine
ve kendilerinin dndaki doaya hibir mdahalesi olmad-
na ilikin aklanm bir reti olsun, geriye dnk olarak
bakldnda, Demokritosun fiziini sadakatle izleyen Epikuros
okulunun genellikle ada materyalizmi haber verdii d-
nlmtr. En azndan, Lucretiusun De Rerum Naturada
(eylerin Doas zerine) belirledii ilkeler ilk bakta ve
bir yere kadar tandk grnmektedir: Varolmayan hibir ey
varolana dnmez ve varolan hibir ey varolmayana d-
nmez, evren sonsuzdur, doa yalnzca madde ve boluktan
ibarettir, madde atomlardan oluur, dnya atomlarn amasz
hareketlerinin rastlants sonucu olduu biimde olmutur, vs
Lucretiusun doa zerine retisi, ada olan stoaclarn
ok deer verdii Herakleitosu kmseyecek (geri He-
rakleitos da Pythagoras kmsyordu) ve Empedoklesin
yanlglarna zlecek kadar gvenle ifade ettii retisi en
temelde atomculuktur ve daha bu atom szcnden iti-
baren ada retilerle arasnda bir akrabalk kuruluyormu
gibi grnmektedir. Oysa atomculuk, galiba, Demokritos gibi
20+
erken materyalistlerden ear kelamclara kadar btn versi-
yonlarnda daima yavan bir reti olmutur. Eer atomu artk
gerekten atom olan deil de paracklardan oluan bir ey
kabul etmeseydik, muhtemelen, bizim fiziimiz de ayn lde
tatsz olurdu. Daha fazlas, enerji ve maddenin birbirlerine
dntn ve maddenin enerjinin bir grnm olduunu
rettiimiz andan itibaren (E=mc
2
) bizim fiziimiz artk eski
atomculuklardan ok eski k metafizikleriyle akraba olmak-
tadr. Newton ve adalarn ok etkileyen kusursuz bir saat
gibi ileyen evren anlayndan karmak bir bilgisayar yazlm
gibi ileyen evren anlayna doru ilerlemiyoruz, ama hem
parack hem dalga olarak yaylan a ve atom alt devinime
aryoruz. Herakleitosa gelince, ktphanemin neredeyse
btn bir rafn kaplayan ve normal koullarda hibir zaman
okuyamayacam ok kaln El-Esfarul-Erbaa ciltleri ve Molla
Sadrann geri kalan retisi gerekten de bir tzsel devinim
(hareket-i cevher) kavramyla zetlenebiliyorsa, Demokritosun
ksa akll rencileri yerine Drt Yolculukun salonumdaki
hacmiyle bile yayd gizemli otoriteyi tercih ederim.
aka bir tarafa, atomculuk hibir zaman ciddi bir reti
olmamtr. Epikurosun dier konulardaki yzeysel dn-
celerine uygun decek kadar yzeysel bir fizik sunabildii
iin Demokritostan alntlanm ve Lucretiusun eserine kadar
ulamtr, o kadar. Epikurosun geri kalann tartmakla bu-
rada ilgilenmiyorum. Fizie ilikin olarak varlk ve hiliin
geisizlii konusunu ve rastlantsal bir dzenliliin anlam
konusunu da yine ayn ekilde erteleyeceim. Bunlarn, aslnda,
atomculuu ya da herhangi bir materyalizmi dorulamak gibi
bir meziyetlerinden ok sradanl iindeki zihnimizi kuran
yapsal ikiliklere yapp kalmak gibi bir kusuru var.
205
56.
Cornelius Agrippann De Occulta Philosophia (Oklt
Felsefe zerine) eseri Lucretiustan modern bilime uzanan
mekanik dnya grnn tam tersini ifade eder. Varln
farkl katmanlar vardr ve bu analojik katmanlar arasndaki
ya da ayn katmandaki eylerin kendi aralarndaki etkileim
yalnzca yinelenebilir ve yeniden mekanik bir dile tercme
edilebilir ilikilerden ibaret kalmaz. Yani eyler arasndaki
sempati bizim anladmz anlamda dzenli bir bilimin konu
edebilecei trden bir nedensellikler ann terimleri iinde
tketilemez. Agrippaya gre, varlk katmanlar ve eyler
arasndaki etkileimin bu yzeysel olmayan boyutu ancak
bynn konusu olacaktr.
Mekanik bir bilimin nedenselliine gre teknoloji neyse,
sempati ilkesinin geri kalan btn alanna gre de by odur.
Bizim erevemiz iinde konuulmas gerekirse, by bece-
riksiz bir bilim deil, ama bilim henz yeterince gelimemi
bir bydr. By eylerle uzlar, onlara meydan okur, onlar
arr ya da en yksek halinde onlarla usul usul syleir, bi-
limse kendini nedenselci bir akl ve gereklik arasnda o kadar
kstaha ve ahmaka bir arpma olarak vehmetmektedir ki
tek tek eyleri arzulad gibi fethettii zaman bile gereklik
karsnda daima malup olacaktr.
Oysa belki kular kanatlar olduu iin umaz, ama u-
tuklar iin kanatlar vardr ya da belki gl aar, nk aar.
206
57.
Aslnda, bu anlamda, rnein bn Haldunun Mukaddi-
mede fark ettii gibi, en gl by daima nefsin dorudan
doruya kendisinin bilenmesiyle edinilen bydr, bn
Arabnin Mevakiun-Ncumunda da Patancalinin Yoga
Sutrasnda da kiisel arnmann dolaysz bir sonucu ola-
rak ortaya kan paranormal gler tanmlanr ve okur
bunlarn oyalayc niteliine kar uyarlr, ama Agrippa
daha genel bir kuram iinde konumay semitir. By-
lece, bilim ve tekniin bounal zerine bir metni ve
diiliin erkeklie gre stnl zerine bir metni de
kendisine borlu olduumuz Agrippa, neoplatonizmin
Iamblikhostaki gibi bir yozlamas ve hermetizmin yenile-
nen bir karmnn Rnesans boyunca ihyasn Ficinodan
Postele baka birok rnekle beraber temsil etmektedir.
Hukuk ve tp doktoru, silahlar zerine geni bilgi-
siyle tannan bir paral asker ve valye, altn yapmay
bildiini ama ilem srasnda kullanlan altn miktarnn
retilen altn miktarndan ok olmayaca karanlk yn-
temlere bavurmay reddettiini aklayan bir simyager
olan Agrippa, belki de, doru bir tesbitin ard boyunca
uzayp gidecek sahte bir bilimle, ancak sahte bir bilim
olarak yzeysel bir byyle uramtr. Yldzlarn etki-
leri zerine aslnda pek az ey bildiimizi Agrippa zaten
bizzat aklar (De Occulta Philosophia, I, xxxiii). Talarn,
207
otlarn, hayvan paralarnn, insan paralarnn, ayba
kannn, ttslerin, yzklerin, cinlerin, meleklerin, her
eit tlsmn, ritellerin etkileri zerine sz uzatmak da
genellikle yine ayn ekilde samalamaya dnmektedir.
rnein Agrippa on bir saysnn semav eylerle ilikisi
olmadn syler (a.g.e., II, xiv), oysa bir dnem iin
on bir benim forma numaramd ve imdi de oturduum
apartmann kap numaras, tetragrammaton (YHVH) bran
harflerinde 11+3x5 ya da 66-40 ve lafza-i celal (Allah)
Arap harflerinde 11x6 eder. Musev vahiy celal ve sev
vahiy cemali temsil ederken Muhammed vahyin kemali
temsil etmesi nedeniyle on birin yetkinliin says olan
altyla (yetkinliin saysdr, nk arpanlarnn topla-
mna eittir: 1x2x3=6=1+2+3) arpm tetragrammaton
yerine lafza-i celale ayrlmtr ya da tetragrammatonda
gizli braklmakta olan telaffuz lafza-i celalde artk ortaya
kmtr. dem ve Havvann toplam da yine 45+21=66y
verir, nk hermafrodit btnl iindeki insan Tan-
rnn suretindedir. Hve dengenin ve gcn says olan
be ve yetkinliin says olan altnn toplamdr. La ilahe
illa 99 eder, nk Allahtan-baka-olan anlamnda alem
ancak Allahn sonsuzluklarndan kinayeyle doksan dokuz
olarak saylm isimlerinin tecelligah olarak vardr ve
baka trl yoktur. Bylece, La ilahe illa hve 11x10 ya
da 99+11 eder ve La ilahe illallah da tetragrammatonun
11+3x5 etmesine karlk 11x3x5 eder, vs
Saylar konusu bir dier adan yine ayn lde ilgin,
nk, eer vefk ve benzeri ikincil uygulamalar geip
saylarn genel olarak kelimelere ve zellikle de vahyin
kelimelerine sistematik uygulanna gelirsek, atbnin
20S
Muvafaktnda ve daha birok kaynakta saylarn bu
biimde kullanm mslmanlara yahudilerden bulam
bir bidat saylrken baz ortodoks yahudi kaynaklarnda
da byle eilimlerin yahudilere mslmanlardan bulat
iddia edilmitir. Yazl metinlere baklrsa ikinci gr
dorulamak gerekirken (Abraham Abulafiann eserleri
de Bahirin ya da Zoharn tedavl etmeye balamas da
Mecrit ya da Batalyevs gibi biroklarnn eserlerinden
sonra gelmektedir, ok daha nceleri Cabir b. Hayyann
ilmul-mizan saylara ilikin yeterince pythagoras bir
kavram iermitir, vs.) yazl olmayan ya da yazl izleri
yeterince ayrntlanm olmayan (daha Yezirahta Tanrnn
kendisiyle evreni yaratt hikmetin otuz iki yolunun
alfabenin yirmi iki harfi ve on says olduu aklanm-
tr) sreci tasarlamaya altmz lde de ilk gre
arlk vermek daha doru grnmektedir. Agrippa ve
adalarysa, genellikle, Araplara verdikleri belirgin ve
ak referanslar ve Kabalaya ilikin grece daha dorudan
bir ainal birletiriyorlard.
209
58.
Mesnevide hanmnn bir eekle beraber olduunu ve
ok memnun kaldn grerek aynsn yapmaya alan
hizmeti kadnn lmle biten yks anlatlr: Uygulama-
nn btnn bilmeden taklit etmeye kalkt iin zevk
almak yerine lmtr. Apuleiusun Metamorphosesiyse
beraber olduu kadna onun da yine gya hanmndan
renmi olduu byy yaptrarak kua dnmek
istemi bir adamn yanllkla eee dnmesinin y-
ksdr. Eek kahraman onu alan haydutlar tarafndan
kna sokulan yanan odunlarla tecavze uramaktan
yoldalk ettii atn romantik ilgisine mazhar olmaya
birok serven geirdikten sonra, nihayet, sis ballar
sayesinde yeniden insana dnebilir. Mesnevideki para
ya da Metamorphoses zellikle ya da ncelikle bycleri
hedeflemiyorsa da, anlatlarn ana fikri tam da bycnn
durumuna uygun dmektedir. Murat, Ahmet, Levent ve
akranlar entelektelin zanaatine gre nasl bir bnl ve
ruhsal tkankl temsil ediyorsa byc de Sleymann
ilmine gre ayn bnl ve ruhsal tkankl temsil eder.
Yine de, Agrippa, gereklie sahiden nfuz edecek
her bilimin doru ilkesini daha en bata ortaya koyar:
Herey herbir eyde bulunur. Evrendeki eylerin tek oluu
ve ok oluu arasndaki ilikiyi tasarlamann baka bir
gerek balangc yoktur. Oysa, eer tarihini Thalesle
210
balattmz belirli bir soruturma tarzna felsefe ve bi-
lim diyorsak, onun kkenindeki ilk problem de bundan
baka bir ey deil.
Bir tohumda bir aa gizlidir. Daha fazlas, beni ben
klan yzeyin altnda ben, o, sen, uzak bir galaksi ya da
herhangi bir sahildeki herhangi bir kum tanesi arasnda
ayrm yoktur. Daha fazlas, Tanr hereyde ve aslnda
herey Tanrda bulunur. Daha fazlas, uyank olan ve
uyuyan, yaayan ve l olan, varolan ve hi olan, Tanr
olan ve evren olan bir ve ayn eydir.
211
59.
Erzurumlu brahim Hakk, byk ihtimalle, Agrip-
pann oklt olarak niteledii bilgiye ok daha aina bir
kltrel ortamda yetimiti, ama daha sradan bir bilim
ve kiinin kendisini biimlendirmesinin daha az sradan
bir yolu adna okltizmi hi nemsememi grnr.
Marifetnamenin daha sradan bir bilime duyduu ilgi
ok aktr. Tpk Cihannma metninde olduu gibi,
orada da eski Batlamyus astronomisinin yannda yeni
astronominin aklanmasna gerek grlmtr. stelik,
Bruno iin olduunun aksine gne-merkezli tercihin
hibir hermetik anlam ya da Avrupada olduunun aksine
Kilisenin eski dnyasna karlk Gne Kral (Roi Soleil)
benzeri merkeziyeti krallarn yeni dnyasn kayraca
dnlecek zel bir politik sembolizm gelecei yok-
tur. Tpk Katip elebi gibi, ona gre ok daha sivil bir
dnyada yaayan Erzurumlu brahim Hakk da aslnda
Batlamyus astronomisi ve Galenos tbbndan gelen bir
miras iinde dnmektedir, ama bu miras evrenin daha
yetkin bir kavran adna gelitirmeye, deitirmeye ya
da yenilemeye kapal deildir.
Copernicus onun iin gerekten sarsc bir devrim
anlamna gelmez. Yldzlar tanrlar olarak grmediine
ya da esr kavramna zellikle ihtiya duymadna gre,
Newton da sarsc bir devrim anlamna gelmeyecektir.
212
Yine de, Katip elebinin bilimsel ilgiyi devletin devamna
ilikin bir ihtiya olarak da grebilmesi gibi, Erzurumlu
brahim Hakknn bilime ynelik ilgisi de son tahlilde
kudretinin eserlerini evrende grecei Allah zerine tefek-
kr ederek kendine gelecek bir insann ihtiya duyduu
manev tbba ilikindir. Bilim ulaabildii teknik sonu-
lar dolaysyla deerli, nemli, artc ya da etkileyici
saylmaz, ama bilim de teknik de zihni atklar lde
bir anlam ifade eder.
Takprlzade Mevzutul-Ulumun ikinci yarsn
Gazalnin hyau Ulumid-Dininin serbest bir zetine
ayrmt, nk bilgiyi ve manev bir tbb dolaysz olarak
birlemi gryordu. Takprlzadenin aksine, profes-
yonel olarak bilgiyle uramas gerekmeyen daha geni
bir kitleyi muhatap alm Erzurumlu brahim Hakk da
kendi adna ondan hi farkl dnmemitir.
213
60.
Cneyt bazen sanki ben onu yeterince takdir etmi-
yormuum gibi ierliyor. Ama ben onu ne zaman takdir
etmedim? Seyfullah bazen bamsz bir birey olduunu
vurgulama ihtiyac duyuyor. yi de ben ne zaman ona
bamsz bir birey deilmi gibi davrandm? yleyse
bunlarn muhatab niin ben oluyorum? Takdir ettiim
halde bu takdir edilmeme sknts nereden kyor ve
ben ne yapabilirim? Bamsz bir birey saydm halde bu
saylmama sknts nereden kyor ve ben ne yapabilirim?
Nur zaten, son tahlilde, uyurken zerime kusan ocuk.
Bugn itibaryla eyrek asrdr yerinde duran bir sorun
onunki, errinden saknmaya almak dnda elimden
hibir ey gelmez. Beni ok da artmyor bu, dier insan-
larn da benden bir eyi harcama ve mmkn olduunca
harcama, bana kar birbirlerinin arkasna saklanma ve
zerime kusma frsatlarn asla skalamayacan biliyo-
rum. Gerektiinde pornokratlardan fethokratlara ihanetin
ibret veren bir ibirlii hatt bile kuruluyor. Cneyti bile
zeminini bulabildii lde kendini arm bir hevesle
saldrganln ortaya koymaya alan ve ne kadar sa-
katlanrsam o kadar mest olanlar arasnda gryorum.
Pornokratlar zerime kustuu zaman pornokratlarn neferi
ve Nur zerime kustuu zaman Nurun yancs olmaya
urayor. Bir taraftan be kii bana elme takarken dier
21+
taraftan on kiinin de frsattan istifade srtma binmeye
kalkmasn ve bunu bin eit perdeyle perdeleyerek
yapmalarn ve benim bu insanlara hibir zaman hibir
zarar vermemi olmam artk kanksadm. Ne sorunlar
ve sahiplerini srekli tersine evirmeleri ne de eer kanm
akmyorsa suratlarn asmalar ve eer akyorsa srtmalar
beni artyor.
Gndelik hayata ilikin ya da entelektel bir acizliim-
den her ikayet ettiimde bana aciz olduumun hatrla-
tlmas iin asla boa harcanmayacak bir vesile bulunmu
olmas, oktan beri, artk ne tuhaf ne de gln geliyor.
Kendileriyle vnemediim iin zldm sylediim
eylerle vnmemem gerektii byk bir zevkle ifade
ediliyor. Ardndan da bana neyle vurulabiliyorsa vuru-
luyor ve benden ne eksiltilebiliyorsa eksiltiliyor. Bende
varsaydklar kibirden rahatsz olduklar iin byle yap-
tklarn dndmde ne geride durmaktan ne alttan
almaktan ne iltifatkar davranmaktan yksnyorum,
ama asl mesele bendeki kibir falan olmad iin, iltifatkar
davranmaya uratm insann bunun karlnda bana
ayar vermeye uramay kutsal bir grev bildiine tank
oluyorum. Kendilerinin de bir ey olduunu kantlamak
adna yapabildikleri en iyi ey ne kadar da hibir ey
olamadklarn ve olamayacaklarn kantlamak. Bazen de
ortadaki gerek bir probleme iaret etme dalgnlmn
bedelini, muhatap ister zel olarak pornoperest ister genel
olarak doksaperest olsun, hepsinin gbeklerini hi kop-
mamak zere birbirlerine balayan hodperest dmler
ve zihinlerini srekli rten nahakkperest kilitler gerei,
215
bende icat edilen uydurma problemleri
*
iiterek dyorum.
Kendini ortalama ve sahte bir nezaketin arkasna gizle-
yen her terbiyesiz beni terbiye etmeye urarken terbiyeli
olmay, kifayetsizliinin ardnda sinmi her beceriksiz
* Prokopios Gizli Tarihte Justinianusu eletirir. Ona gre Justinianus geceleri
bile uyumadan alr, nk srekli hileler dnmektedir. nsanlar, sradan
insanlar bile ona rahatlkla ulaabilir, nk ok kibirlidir ya da sk sk kanun-
lar karmaktadr, nk byk bir dzenbazdr. bnn-Nedimin Fihristine
greyse Hallacn uursuzluu daha yalnzca toplumun nde gelenlerine
kafa tutmasndan bellidir. Bu sulama rnekleri imdiden yeterince glnler,
evet, ama ne yazk ki insan glnl adna ok alldk ve henz hibir
eyden ibaretler. Mesela demokrat profesrlerimize gre bir tartmann
erevesine iaret edebilmemin, takma isimlere, dankl maniplasyonlara
ve hakaretlere kar kmamn bedelini mrmden mr vererek, zamanm
gasp edilerek, param alnarak, salm bozularak, almam engellenerek
demeliyim ve alim arkadalarmsa birden ok kitaptan sz edersem kendi
skntlarnn yerine benim kibrimin kantn bulmu olur ve srf beni elle-
rinden gelebildii kadar rahatsz edebilmek iin ellerinden gelebildii kadar
pornokratlara eklemlenebilir. te byle tedavi kabul etmeyen bir bayalkla
baya yaratklarn yarglaryla gyaben yarglanp gyaben mahkum edili-
yorum. Onlarn kendileri kadar gdk lleriyle llp kendileri kadar
deerli deerleriyle deerlendirilerek gyaben knanyorum. Ardndan da her
cezaya mstehak olduumu kan emici bir alaklklar dizisi suretinde re-
niyorum. Aslnda yalnzca onlarn llerinden tatm ve onlarn llerini
deersizletirdiim iin mahkum ediliyor, ama yine de onlarn lleriyle
llerek sulanyor ve onlarn alaklklaryla cezalandrlyorum. yleyse
ne demokrat ve sosyalist profesrlerin ne dindar alimlerin ne onlar izleyen
pek entelektel ya da pek mtedeyyin kalabalklarn dnme urayla ya
da yaama urayla (bu ikisi arasndaki ayrmn katl, kural olarak, ayrm
yapan kiinin bnlnn katlyla rtr) oyuncaklarndan ve oyuncak-
larnn ardnda kurduklar zavall enaniyetlerinden fazla ilgilenmediini de
bu deerler hiyerarisinin samal kazara ya da merhamet gerei nlerine
konduunda tkanm akllarn intikam alma hrsndan baka hibir eyin
kaplamadn da tarih boyunca binlerce kez zaten kantlanm olduklar gibi
ahsen de iyice tecrbe edilmi olgular olarak vurgulamam gerek. O yzden
de altn izerek tekrar ediyorum: Bunlarn hepsi mal. Hem de inanlamayacak
kadar mal. Mallklarn marifet sanacak ve bundan asla arnamayacak kadar
mal. Liberal olan faist, sosyalist olan hrsz, dindar olan mstekbir, akademisyen
olan vandal, hepsi topluca gerizekal, sahtekar, yzsz ve kiiliksiz, vs
216
mstekbir benim kibrimi krmay arzularken onlar yine
de kmsememeyi maalesef artk baaramyorum. Bak-
yorum sadece. yi niyet, akl ve kiilik noksanlklarnn
birbirlerini besleyen youn bileiminin her defasnda ve
ardndan yine her defasnda ve ardndan artk sonsuza
dek ruhlarn bylesine umutsuzca tkamas bana sama
ve zc geliyor. Bu kadar baya olmaya mahkum edil-
mi deilken bayal tekrar ve tekrar irade etmelerine
ve yalanc olmayan hibir biimde asla aamamalarna
zlyorum. Ben insanlar anlamyorum, onlar da belli
ki anlamalar gereken hereyi ihtiyalar olduu kadar
anlyorlar. Grdm kadaryla anlamaya deer eyleri ya
hi anlamyorlar ya da ancak yanl anlyorlar, ama yine
de ihtiya duyduklar hereyi anlyorlar. Hi karmamak
en iyisi. Dertler ayn deil, o yzden hayatlar da ayn de-
il. Sonuta, kocaman bir At yalann, sikeyim inanan
dnyas ne kadar uzakta olursa o kadar iyi.
Zaten hibir zaman bir toplumsal ilikiler a iinde
varolmadm, ama galiba artk daha nce hi olmadm
kadar yalnzm. Daha garibi, buna rahatlktan daha talih-
siz bir anlam veremiyorum, nk baka trl insanlar
kendi durumlaryla da durup durup zerime kustuklar
hamlklaryla da zlmeyi bitirmeme asla izin vermeyecek.
Oysa aratrmam gereken ok ey var ve insanlarn i
soyunun sefil hastalklar, Ahmetin, Muratn ve geri kalan
kalabalklarn niin byle iren, niin byle anlamsz,
niin byle zavall olduklar bunlardan yalnzca bir tanesi.
yleyse, hayata ilikin, kendime Gazalnin aksine kibri
rettiim gibi, fesatlarndan ve hasetlerinden, ahmaklk-
larndan ve hnlarndan usandm iin bakalarna da
217
Mevlanann
*
aksine Ne olursan ol, siktir git diyeceim.
Kendilerinin baka hibir yere ait olamamasnn intika-
mn beni de srekli iine ekmeye uraarak aldklar
soytarlk arkndan tiksiniyorum, o halde insanlarla
yalnzca hastalar olarak ilgilenecek ve tek tek vakalar
ya da vakalarn topluluklarn tedavi etmekten ok tp
biliminin yetkinlemesini umursayacam. Baka insan-
larn bnlklerinin ve bayalklarnn, mallklarnn ve
alaklklarnn, iliklerinin ve zavalllklarnn bedelini
yeterince dedim, artk ben onlar iin bir ey yapamam.
* Aslnda Ebu Said Ebul-Hayrn.
21S
61.
sakin bir kahvalt masasnda
tereya, zeytinler ve kahve arasnda
aydnlk, srmayan k gnnde, durularak
boluktan bolua gezinmi hi
zamanlarn oktan lm ans hiken
bedenin tazelii ve bakn dingin
kmldamadan dans eden
nesnelerle okanyor
219
IV
Thats The Spirit
220
62.
yleyse Erzurumlunun zihninde birbirleriyle dorudan
ilikilenerek i ie geen birok katman bulunmaktadr.
Yeni astronomiye ynelik ilginin de gsterdii gibi, bun-
lardan bir tanesi translatio studii (ve elbette translatio
studii et imperii) sonucu artk Batya ait olmaya balam
olan pozitif bir doa bilimidir. Srf henz ok ham bir
yzeye ait kalmayan dieriyse, ok kabaca, geleneksel
bir mirastr, ama bu miras iinde de zaten imdiden pek
ok katman vardr. Standartlam bir sentezi ifade ettii
lde, modern ncesi bir Osmanl entelektelinin kolayca
zetleyebilecei belirli bir dnya resmi olarak birincil bir
katmanlar kmesinin genel erevesi baka herhangi bir
metinden, rnein Fuzulnin Matlaul-tikadndan da
izlenebilir.
[]
[]
[Biraz sama oldu bu gei. stelik kitap yine de kaln
olmasa da ilk tasarma gre ok uzad ve metni yazmaktan
skldm. Sanki buray yazm gibi yapp son blmlere
atlayacak, Erzurumlu zerine olmasa bile Fuzul zerine
birka sz sarf etmeyi de Otobiyografi Olarak Kaosa b-
rakacam.]
221
63.
Eer belirli bir itikat donuk ve donuk olduu ann
aynsnda dolaysz olarak yanltc bir resimden ibaretse
ve ritel srf beer bir kurgu olmadnda bile bir ara,
stelik kolaylkla yalnzca biime indirgenebilen ve asl
amacnn tam tersine hizmet ederek yeni bir katlama
dourabilen bir ara olarak kalyorsa, dinde gerekten
ciddiye alnmas gereken ey nedir? Soru yeni deil,
eskiden beri herzaman sorulmu ve hemen heryerde so-
rulmutur. Ne var ki, bugnden farkl olarak dn, itikat
ve ritel zerindeki ihtiraz kaytlar cemaat zerindeki
bir ihtiraz kayda da dnyor deillerdi. Tam tersine,
toplumsalln temel kurucusu din olduu lde, itikat
ve ritelin sk sk ieriklerinden boalmas kitleselliimizin
ve avamiliimizin bir eit tatsz kanlamazl saylyor
ve grmezden geliniyordu.
Kuranda insanlara rahata iman edenler ve kafirler diye
seslenilebilir. Grnrde ok basit bir l, peygambe-
rin varlyla zaten ortaya konmutur. Dnya bu ly
onaylayanlar ve onaylamayanlar arasnda dolayszca ikiye
ayrlr. Ama, herey grnte bu kadar ak olduunda
bile, mriklerin eitli topluluklar, kitap ehlinin eitli
topluluklar, sabiler ya da hanifler gibi tarihsel katego-
riler bir tarafa, iman edenler ve kafirler ikilii dahi eitli
aktel atlaklarla yarlmaktadr. Kurann iman edenleri
222
biimsel ykmllklerle ayn toplulua dahil olan ms-
lman ve mmin arasnda bir ayrm kendiliinden getirir
ve bu ayrma mslman grnd halde yle olmayan
mnafka ilikin bir dier ayrm ayn kendiliindenlikle
eklenir. Ardndan, iman edenlere yine Ey iman edenler,
iman edin! denecektir.
Aslnda, slamda teolojinin kendisi bile ilk olarak bu
sorun etrafnda olumutur. Kelamn ilk meselesi iman ve
kfr hakknda muhkem bir l kurmaktr ve dorudan
doruya ilk mslmanlar arasndaki politik atmalara
ya da daha ileride de yeni mslman olmu kitlelere ve
Arap olmayan yabanclara ilikin kltrel ve sosyopolitik
sorunlara yant vermeyi amalar. Hariclerin karlarndakini
derhal tekfir ederek mslmanlarn toplumuna dahil ol-
maktan karan olaanst sertliinden ve imameti (bugn
iin konuulacak olursa, dorudan doruya hkmeti)
ne aklen ne eran zorunlu sayan demokratik ya da
anarist eilimlerinden balayan izgi, Ebu Hanifenin
imann artmadn ve eksilmediini, dolaysyla doru bir
tasdiki izleyen yanl eylemlerle ortadan kalkm saylama-
yacan reten hogrsne ve ynetime grece geni
bir hareket alan aan hukukuna kadar birok mezhep
ve frka boyunca uzanr. stelik, hariclerin antipatik
sertlikleri ve sempatik anarizmleri ya da Ebu Hanifenin
daha makul bir iman ve daha salam bir hukuk anlay
ve eli daha serbest bir ynetim tasavvuru gibi ztlaabilen
olgular sk sk biraraya getirerek uzanr: Mutezilenin
rasyonalizmine kar bn Hanbelin nakil taraftar kat
bir tutuculuu temsil ettii hemen sylenebilir ve birok
kere sylenmitir, ama iktidarn etrafnda younlaacak
223
bir hukuk retimine kar toplumun oluturmas istenen
bir hukuku temsil eden de bn Hanbel olmutur.
Mezheplerin ve frkalarn ayrntlar hemen her kitapta
geni olarak verildii iin burada onlar yinelemeye ihti-
ya yok. Vurgulanmas nemli olan nokta, onlarn kendi
ilerinde de pek sabit kalmam olduklardr. Bakllan
imamlarn Kureyten olmas gerekliliini tartmann pratik
zemini oktan kaybolmu olduunda bile olsa reddeder,
bir zamanlar Mrcieye atfedilen imann artmad ve
eksilmedii gr dorudan doruya Ebu Hanifenin
konumunu yanstyor olsa da ehristan hanefleri dahil
ettii Ehl-i Snnet Mrciesi ve aslnda bylece varol-
mayan bir ierikten baka hibir eyi iaret etmez hale
gelmi Mrcie arasnda ayrm yapar, vs Alimlerin
gemi atmalarn izini yumuatmaya ynelik dzenli
alkanl (hep ayn eski metinler okunsa bile, artk, sanki
Haeviyye hanbelleri, Mtekellimun earleri, Mrcie
hanefleri aalayan kavramlar deilmi gibi davranlr)
ehristannin tavrn olaanlatrmtr. Nitekim, benzer
bir ekilde, snn kelamclar bir taraftan lafz kelam ve
nefs kelam arasnda bir ayrm yapmaya baladklarnda ve
bir taraftan da sultanlara giderek daha ok iktidar hakk
tandklarnda Mutezilenin Kurann yaratlmlna
ilikin eski meselesini birka adan onaylam olmam
gibi yaparlar.
slam dncesinin ilk tarihi iin ok nemli olsalar da
baka herhangi bir adan sanrm pek nemli olmayan bu
ayrntlar bir yana, sonuta, belirli bir mezhebin entelek-
tel kurgusunun tesinde, yekpare bir sosyopolitik birim
olarak slamn mevcut olmamasnn tarihi yekpare bir
22+
sosyokltrel birim olarak slamn mevcut olmamasnn
tarihinden bile eskidir. rnein, Hz. Alinin hilafetinin
gecikmesinden ve ardndan Hz. Osmann ldrlmesinin
cezasz kalmasndan balayan ve bugn hala dnyann
birka blgesinde atma dourabilen bir olaylar dizisi
slamn toplumsal bilincini dzenli olarak ortadan ikiye
ayrmaktadr. Bir tarafta Kad Ebu Bekir bn Arabye gre
Hz. Hseyin ceddinin eriatyla ldrlmtr ve bir dier
tarafta da Ali eriat zulme urayanlarn ve direnenlerin
diniyle bylenir
Ama sorun tarihsel bir talihsizliin hi giderilemeyen
izinden daha fazlasn ifade etmektedir. Hz. Ebu Bekir,
Hz. Peygamberin lmnn ardndan baz kabileler
mslman kaldklarn, ama yeni kurulmu bir merkez
ynetime vergi vermeyeceklerini akladklarnda onlara
sava amakta hi tereddt etmemiti. Aslnda, sahabe
arasndaki tartma birka itirazn ardndan karara ba-
landnda ve sava ama kararnn nedeni sava alan
insanlarn slamdan ayrlmalar olarak grldnde, ilk
itirazlarn giderilmi olduklarn varsaydmz lde,
ortada, ona atfettiimiz metodolojik kesinlie ramen
olgusal rneklerine pek sahip olmadmz bir icmann
varl bile sz konusu edilebilir. Byle olmasa bile, Hz. Ebu
Bekirin ona sonuna kadar muhalefet edilmemi kararnn
fkh deeri her halkrda apak kalmay srdrr. O
kadar ki, Hz. Ebu Bekirin itihadnn geerliliine ramen
takip edilemeyecek ve (eer iyice patolojik hale gelmi
kktenci bir sapma yoksa) yinelenemeyecek olmas, tek
bana, yekpare bir sosyopolitik birim olarak slamn artk
geri gelmeyecek bir tarihe ait olduunu kantlamaktadr.
225
Vergi vermemenin dinden kmak saylmas bir tarafa,
imann artmas ve eksilmesi bir tarafa, biz artk bir iman
alametinin bin kfr alametine tercih edileceini syleriz
ve bunu da eskilerden daha gevek olduumuz iin deil
ruh hastas olmadmz iin yaparz.
Bylece, kuramda ve kkende yekpare olan bir sos-
yopolitik birim, kiisel imann tesinde toplumsal bir
dayanmadan sz etmek gerektiinde, ya kk din
cemaatlerin bir oulluuyla ya da dnya yzeyine da-
lm u veya bu lde belirgin veya belirsiz bir sos-
yokltrel ala kanlmaz olarak yer deitirmektedir.
Ki bu da en yukardaki soru asndan, dinde gerekten
neyin ciddiye alnmas gerektii asndan, itikattaki ve
riteldeki ieriksizlemeyi cemaatle hogren eski yant
geersiz klar. Ortada yekpare bir sosyopolitik birim yok,
olmasnn anlam da yok, yleyse beni Dostoyevskiyle
yabanc ve same b. Ladinle karde klabilecek bir din de
yok. Birincisini Rus halknn misyonundan bahsederken
glmseyerek dinleyebilir ve ikincisininse ancak parasn
ok yanl harcadn dnebilirim.
yleyse, toplumsalln bir bilincini kurmak adna,
ncelikle dayanmann lsn belirlemem gerekiyor
ve din de bunu bana vermiyor. eyrek asr sonra hala
zerime kusmaya alan Nur, Nur zerime kusmaya
altnda hemen ona eklenmeye alan Cneyt, por-
nokratlar pornolarnn o kadar deerli ve kendilerinin
de o kadar akll olmadn duyduklarnda nasl rahatsz
oluyorsa oyuncaklarnn o kadar anlam ifade etmediini
duyduunda kendi balamnda neredeyse ayn lde
rahatsz olan Seyfullah sonuta benim aksime dindar
226
insanlar, peki ama din onlara hangi olgunluu eklemi ya
da onlardan hangi ilii gidermi? nsandaki temel sorun
varolusal bir sapma ve bu sapmay izleyen kanlmaz
bir arzu srmeleri silsilesidir, peki Cneyt, Nur ya da
Seyfullah bunlar kesinlikle aamadklarn, Kabil komp-
leksini bile aamadklarn, ama takas ettiklerini, zerini
rttklerini ya da frsatn buluncaya kadar ertelediklerini
kantlamadlar m? Eer son tahlilde Othan, Gte ya da
Azize olarak kalyorlarsa dinlerinin gerekten kymeti
nedir? Leventin ve yedi cce arkadalarnn pornolarnn
ve maalarnn dokunulmaz kutsallnn ne dokunulmaz
ne kutsal olduunu belirttiim ve yerine getirebilecek eh-
liyeti haiz olmasalar bile en azndan grnteki ilerinin
de ahmaklamay kutsamak olmadn hatrlattm iin
zerime ylan hrszlklar, hayvanlklar ve sabotajlar
dizisinin katlmclar arasnda gya mslmanlar da var,
ama yleyse belli ki onlarda slam yok.
Niin dayanmann lsn onlarn dininde arayaym?
Ne anlam var? Dorudan doruya slamn kendisine
gelince, o elbette insanlk mirasnn bir parasdr ve tpk
bu mirasn btn dier paralar gibi daha fazla bir ey
klnmaya alldka daha eksik bir ey haline gelen bir
parasdr. Oysa, kiisel olarak, Aydnlanmann eletirel
bir geliimini perenyalizmin bir yeniden deerlendirme-
siyle tamamlamaktan baka bugn gerekten hem geerli
hem sahici olabilecek btnlkl bir retisel seenek
gremiyorum.
227
64.
Btn bunlardan sonra, gerei rtmekten baka hibir
kfr ve hakka riayet etmekten baka hibir din de tan-
myorum. Kendini yalanlardan arndramayan dnemez.
Hakka riayet etmeyen Hakka riayet edemez. Vs
[Buras byle zetlenebilir ve anlayszla ilikin mesele,
sanrm, ilah bir ifaat tasdik edememek ya da bir zekann
fazla keskin hareketlerini yakalayamamaktan ok bir akl
ve kiilik eksiklii yzeyinde tkanmaktan kurtulamamak
olarak tecelli edecektir. rnein rgtlenme paradigmamz
ve ekonomi paradigmamz deimedike toplumsallm-
zn sorunlar evrilebilirler, ama alamazlar. rgtlenme
paradigmamz ve ekonomi paradigmamzsa insan ilikileri
iindeki psikolojimiz deimedike belki evrilebilirler, ama
gerekten dnemezler. Bylece herey dnp dolap ok
basit, ama derin olmak ve yaln olmak anlamnda ok basit
bir Komunu sev dsturuna dayanyor. Oysa Komunu
sev Levent iin onun karsna ve Azize iinse kocasna
yavamak anlamna gelebilir, bir yerde deilse baka bir
yerde mutlaka bu anlama gelecektir, yapacak pek bir ey
yok. Bu insanlar kkler, o yzden bir biimde deilse bir
dier biimde geri kalan dnyay da klteceklerdir. Onun
iinde kendilerini byk hissedebilmenin baka bir imkanna
sahip deiller.]
22S
[+, =, 2, 2, 4 Standart bir aritmetikten baka hibir
eye sahip olmadnda bile bu be simgeyi kendi kendine
hibir zaman 2+2=4 olarak dizemeyecek o kadar ok
entelektel kii, o kadar ok aratrmac akademisyen bili-
yorum ki yanllklarnn en temel esasa ilikin bir yerden
baladndan kesinlikle eminim. Yanllklar kendilerine
ilikin, hayata ilikin, baka ilikin en temel esastan ba-
lyor ve bu nedenle de bir daha asla dzelmiyor, ama bn
bir varoluu kilitlenmi bir zihinle karp duruyor. O yzden
vurgulayarak yineliyorum: Hakka riayet etmeyen Hakka
riayet edemez, ve hakikat olmadnda geri kalan eylerin
zerine tkrmeye bile demez.]
229
65.
[Her yorumlanmn yorumu ve her eletiriliimin eletirisi:
Benden daha basit eyleri bile hi anlayamam insanlarn
beni anlayabileceklerini dnmelerini kstaha bulabilirim,
ama oraya gelmeden daha nce zaten salaka buluyorum.
Ve merhamet gerei bunu onlara da aklyorum.]
[ve ardndan byle uzayarak daha ok devam edecek,
nk uykularn duman kapl rtsn ancak ayor] [arkas
yarn] [imdi dn] [yz yarn imdi dn]
[Byle konuunca kulaa biraz tuhaf geliyor. Belki te-
kerlemelere benzeyebilseydi daha az gln olurdu. Neyse.
Murat ya da Ahmet gibi eit eit zararl ve bok yaratn
bile adam diye ortalkta dolaabildii bir ortamda ne fark
eder? Bu hyarlar arasnda onlar kadar sefil ve ahmak ol-
mamak cezalandrmak iin kudurduklar bir sua ve slup
da ister istemez bir lkse dnyor.]
[O deil de, u hayatta Hint filmlerindeki dans sahneleri
kadar ilgin ve badndrc bulduum ok az ey var. Bir
yere kadar semenderler, belki.]
230
V.
Otobiyograf Olarak Kaos, I
231
66.
nsan bilgisine ilikin temel sorun onun ou kere
gereklie yetiemedii iin gereklii kendisine indir-
gemeye kalkmasdr. Gndelik hayatta bn ve baya
olann kendisi kadar bn ve baya olmayandan intikam
almak iin kudurmas gibi, bilgi konusunda zihin de ger-
eklii kendisine sdrmak ve ondan dar taan hereyi
sonsuza kadar budamak iin tutuur. Kiiler arasndaki
ilikilerde bn ve baya olan nasl karsndakini eksilt-
tiinde bann ge erdiini ve yceldiini sanyorsa,
bilgiyle ilikisinde zihin de gereklii eksilttiinde onu
nihayet kuattn ve ykseldiini yle sanr. Bn ve ba-
ya olann bn ve baya olmayana sayg gsteremedii
iin onu da kendisi kadar deersizletirmeye uramas
gibi, zihin de gereklie ulaamad iin onu da kendisi
kadar tketilebilirletirmeye urar. Ve bn ve baya
olann ruhunun iinde daima bnlne ve bayalna
kilitlenip mahkum edilmi olmas gibi, zihin de bilgisinin
iinde daima kendisine kilitlenip mahkum edilmitir.
Gereinden fazla dzenlendii, biimlendii, karar
bulduu anda bilmenin hemen yanlsamaya dnmesi,
dnyaya bakmann fazlasyla yaygn bir ergenliini geride
brakm herkesin bin kere tand bu ok eski tuzak,
tam da bu yzden, dnyaya gerekten bakmann yegane
klavuz ilkesine de dnr. Bir yanlsama, ardndan bir
232
dieri, ardndan yine bir dieri
Bylece bak kendini temaa ve yanlsama da gerek-
liin bedeni klar ki uyku da kendini uyanklk klsn ve
krlk artk aykla dnsn.
233
67.
Ama bu ancak bir yanlsamaya ya da dierine yap-
makla doyamayan ve hep daha tesini arzulayan akla
gerekleebilir. Evren akla iledii iin onu anlamak da
zihnin yerine akn iidir. yle ki insan iin ak, aslnda,
gereklik istencidir. Ve gereklik istenci zgrlk istenci,
zgrlk istenci de g istencidir.
Gndelik hayatta kiiler arasndaki muhabbet nasl
itenlii ve erkek ve kadn arasndaki ekim nasl kiisel
bir tamamlanmay douruyor ya da yokluklarnn yaratt
zararl eksiklii nasl mutlaka hissettiriyorsa, iyi olann
ortaya kn nasl engelliyor ve gzel olann alglann
nasl bozuyorsa, bilgi konusunda akn yokluu da aslnda
gereklik istencinin yokluudur ve eksikliini mutlaka
hissettirir: Bilinci kilitler ve insan bn klar. nsan evrende
kendisinin ve kendisinde evrenin derinliini grmek ye-
rine darda daima kendisinin bnlne ve kendisinde
daima dnyann yzeyine bakar, ama bu sefer bunu artk
fark edemez bile. Biri srekli kendi ruhunu kefederken
teki srekli kendi hevasn seyreder.
Gzel ve iyi de doruyla ayn anda imkansz hale gelir,
nk her de, en temelde, istencin gereklie doku-
nuunun sfatlardr. En temelde, bundan baka hibir ey
deildirler. Kesinlikle bundan baka hibir ey deildirler.
23+
68.
gemi vurduun yollarda dneme
anla an ayran lm, ve istekler, ve tenler
hi dinmeden kanndaki zehir ve gzlerindeki iksir
ve yamurlarn biledii ateler
ve rzgarlarn savurduu topraklar
ve topraklarn yuttuu sular
ve atelerin kavurduu topraklar
ve rzgarlarn kemirdii ateler
ve atelerin dnt sular
hi dinmeden kanndaki zehir ve gzlerindeki iksir
anla an ayran lm, ve istekler, ve tenler
235
69.
tlsmlar sap
efsunlar terek
sessizce, uuldayarak
uuldayarak, sessizce
ses ses k k rl
sarmaklardan bedeni
boluktan bolua esneyen
uurum, karanlk uurum
236
70.
Henz ok genken bedeninden ieri girdiimde ruhuna
deebileceim sevgililer arzu ederdim. Standart bir penis
lsne sahip biri iin bu arzu ok abartl grnebilir,
ama karmdakinin bedenindeki ar sz konusu olma-
d srece ruhun daha ok niteliklerle ilgili olduunu
dnyor ve her nedense karmdakine de nfuz ede-
ceini varsaydm ruhan niteliklerime gveniyordum.
Ayrntlar nemli deil, bugn daha ok kadnlardan
tiksinmeye eilim duyuyorum. Ayrntlar mrm olursa
ve denk gelirse baka yerlerde yine de anlatmay tasarl-
yorum geri. Sradan insann yeteneksizliinin en bariz
kant onun pek ok eyin ardndan kesinlikle hibir ey
olarak kalmay baarmas olduu gibi, galiba, zanaatkar
olarak yazarn becerisinin kant da onun pek az eyin
zerinden birok eyi btn derinliiyle grmeyi baar-
masdr ve ben de liseli kzlarn aklarnda insann, stelik
de kadn olarak insann garip bir yceliine ya da gya
airane bir ak gelitirmeye altm iki buuk rnekte
kendi adma dtm ackl hallere btn derinliiyle
tank oldum. Herkesin bildii dier skc eylere de b-
tn derinlikleriyle tank oldum. Leventin bn ve baya
olduu iin ve merinse zaten biare ve baya olduu
iin (biri dnce tarihi reten bir air ve dieri felsefe
reten bir air sfatyla gya akranm olduu iin onlar
237
rnek veriyorum) hibir zaman anlamay baaramayaca
birok eyi anlatma grevi bu yzden yine benim clz
omuzlarmn zerinde duruyor. Ne var ki bu metin onlar
anlatmann yeri deil.
Buradaki konu bir bedenin iine girdiimde onu canl
klan ruha demeye ilikin ocukluk hayalimden balyor
ve insanlar arasnda olduu gibi srekli geriye doru
dmek yerine berrakln grleri iinde koyulat
gibi ileriye doru devam ediyor. Mecazlarn alan, burada,
ancak hakikate bakt lde bir deer tayor, yalanc
bir bamszlk ilan ederek yazk bir uursuzluk iinde
srekli gereksizletii, srekli katlat, srekli krld,
srekli paraland, srekli eksildii, giderek kesifleen
bir hilie dnt ynyle deil.
Oysa sur nikah, ehlinin iyi bildii zere, ruhan nikahn
mecazndan ibarettir. Kalem ve Levha ya da Kll Akl ve
Kll Nefs arasnda balayan kozmik macera bildiimiz
iftlemeye kadar uzanr ve elbette, bir ikiye ayrlmln
yeniden birlemesi olarak her iftleme evreni yeniden
ve yeniden retir. O kadar ki eskilere gre genellikle bir
henz say bile kabul edilmez, ama lsnden sz edi-
lebilecek bir nicelik ancak ikiden itibaren ortaya kt
iin ilk say ikidir. Ksacas, iftleme bir an iin ayrm-
lanmam bir btnl yeniden kurmas ya da kurmaya
ynelmesi dolaysyla arzunun bu kadar youn ve merkez
nesnesi ve zevkin kaynadr, ama imdiden iki ayr varlk
arasnda gerekletii iin aslnda herzaman orada olan
yekpare bir btne dnmek yerine ikilii korur, peki-
tirir, ve hatta doa gerei ona ncy ekler. Belki de
arzunun bu aknlna ilikin yaant nedeniyle btn
23S
canllarn iftletikten sonra mutsuz olduu (Post coitum
omni animal triste est) bu kadar kolayca varsaylmtr.
iftleme cazibesi asndan biyolojik dnyay kendi
etrafnda dndrr, eylemi asndan yaratln eylemlili-
inin ta kendisini temsil eder, nihayeti asndansa tpk
derin uykuda olduu gibi paralanmlktan yorgun
dm insana yaratltan ncesini bile ksmen sunarak
onu tazeler. okluu giderdii iin ekici olduu halde
okluu oaltr, o yzden de iinde btn varolanlarn
bulanp durmakta olduu yaratc pathosu mkemmelen
yanstr.
Ayn zamanda, tabi ki, hi itah ac olmayan sv-
larla dolu vck vck ve ok gln hareketlerle ileyen
maymunsu bir etkinliimizdir, itkileri kolayca snp
yine kolayca tututuu iin giderek usandrc bir duygu
yaratr, yemek yemekten spor yapmaya btn dier
hazlarmz gibi hep bir para gdk kalr, stelik dier
btn hazlarmzdan daha fazla hazzn kendisiyle do-
rudan ilgisi olmayan konularla bileip karmaklar ve
kendisini baka eylerin bir aletine ya da baka eyleri
kendisinin bir aletine evirir ama en yaln kkeninde
yine de mstesna ve merkezdir.
239
71.
yleyse birbirlerini izleyen blmler boyunca, herzaman
dz bir sralamay koruyamasam da, unlarn zerinde
durmay deneyeceim: Erosun alan olarak evren; byler,
mhrler, tlsmlar, dmler olarak nesneler; artk baka
trden olsalar da yine bir dmlenmeler ve bylenmeler
dizisi olarak soytarln toplumsal evreni; bylerin krl-
mas, dmlerin zlmesi, tlsmlarn almas ve evrenin
mhrlerinin insann zerinde nihayet ortaya kmas;
ardndan insann bu tamamlanm evrensellemesinin
tesi; ve elbette byle bir evrende bilmenin ve byle bir
toplumsal evrende eylemenin birbirleriyle zorunlu olarak
dorudan doruya balantl ilkeleri Yazmak istediim
kitab, sanrm, kabaca bu ekilde zetleyebilirim.
Aslnda bu zet o kadar yerinde ve doru oldu ki
kitab yazmaya pek gerek kalmad. O yzden de bun-
dan sonras, daha ok, sohbet etmek kabilinden olacak.
Zaten, daha nce Pornokratlar ve airde ve Otobiyografi
Olarak Kozmosta (failleri kolayca tesbit edilip yalan bir
hukuk tarafndan kurbanlarnn kan gya herhangi bir
kayda deermi gibi cezalandrlabilecek toplu cinayetler
ilememek adna maalesef karalam bulunduum bu iki
kitapta) konu ettiim ve burada artk yinelemeyeceim
gibi, daha zanaat ii metinler telif etme imkanm zama-
nm, salm ve param dahil olmak zere baka birok
2+0
eyimle beraber birtakm kendini ok fazla arm kim-
seler tarafndan gasp edildii iin de bylesi daha uygun
dyor. Bu kimseler aa kmak gerekince gerekten
asllarna dnp tamamen hikimse oluyor, ve azlarn-
dansa kendilerinden daha az bombo, daha az habis, daha
az sahte, daha az anlamsz, daha az yoz, daha az rk
ve daha az kof hibir sz asla iitilemiyor. Verili olduu
haliyle insanlktan bir kesit olarak Trk entelektelleri-
nin, Trk akademisyenlerinin, Trk ke yazarlarnn
ve onlarn izleyicilerinin genel kalabalna ne kadar
yaktn iyi bildiim ve her zaman ve zeminde tekrar
tekrar vurgulayarak ifade edebileceim, hatta onlarn bana
olan madd borlarna karlk benim zerimde de onlara
ait bir gnl borcu olduu iin yeri geldike mutlaka ifade
edeceim sfatlar ite bunlar. Dolaysyla, sohbet etmeye
layk grdm okura, eer bu sohbete kendini mezkur
gruhun rastgele herhangi bir yesinden daha fazla layk
klamayacaksa, gidip benim yerime Murat ve Ahmeti,
Leventi ve meri falan okumasn imdiden iddetle
tavsiye ederim.
Blm bakan profesrlerin btn blmleriyle be-
raber ve pek entelektel bayazarlarn btn yazarlaryla
beraber baka hi skntm yokmu gibi dorudan doruya
almamn bile benim iin bir ikence ve bakalar iin
bir oyuncak haline getirilmesine karar verebildii ve bunu
kalc ve kasz klmaktan ok sapk bir keyif alabildii
bir ortamda yayoruz, hi dirilemeyecek ller arasnda
yaamaya alyoruz, andm soytarlar adam yerine
koyduu kr gzlerle beni deerlendirmeye kalkacak
kepaze okuru iyice uyarmalym ki gidip kendisi gibi kepa-
2+1
zeleri okusun. Burada ona gre bir ey yok. Onun gdk
lleriyle llebilecek hibir ey yok. Kazara tandk
bulabilecei lafzlar dnda onun aklna sacak hibir ey
yok. Onun ruhunun derekelerinde yer alabilecek hibir
ey yok. Ben, aksi yndeki merhametimin dourduu ok
sayda maraz grm olduum iin, prensip itibaryla,
eksik kiiliklere ve tkanm zihinlere artk konumu-
yorum. Onlar kendi aralarnda birbirleriyle mallamal.
Byklerini eksilttike kklklerini gideremediklerini
bir zahmet idrak etmenin de tesinde, byklerini okur
sfatyla bile kesinlikle rahatsz etmemeliler.
Siktir git bundan daha zarif bir biimde nasl syle-
nir, bilemiyorum. Eer biliyor olsaydm o biimde ifade
ederdim. Aslnda varolmakta olamamalarnn acsn
karlarndakini de ellerinden geldii kadar yok etmeye
uraarak karan Azize kpeklerinin aalk srsne
kar ite hala bu kadar naziim, nk onlarla ayn sefil
rktan ve zavall soydan deilim. Ve tam da bu yzden,
bildiklerini sandklar szcklerle izleyebileceklerini san-
dklar cmleler kuruyor olsam da onlarn dnyasnda,
onlarn aklnda, onlarn ruhunda gerekten karl
olan hibir ey sylemiyorum. Ve artk benden bunun
intikamn almak yerine ltfen kendi aralarnda kendi
akranlaryla oynayp gitmelerini rica ediyorum. Bu ya-
ratklarn yreklerinin zerindeki kklk damgasn
ben basmadm ve bu damgayla gurur duymay onlara
reten de ben deilim. yleyse kk olduklar ve daima
kk kalacaklar iin bana bu kadar fkelenmelerine
ve bu kadar zarar vermelerine gerek yok. Tam tersine,
cn benden almak istedikleri noksanlklar, aslnda,
2+2
eer giderilebilir nitelikte olsayd onlarda da giderilmi
olduunu grmekten insanlk adna gerekten mutlu
olacam noksanlklar. Yeryzn bokla tka basa dolu
grnce seviniyor deilim, o yzden de onlarn kar-
larndakini klterek kendilerini byk bulmak iin
verdikleri uran tam aksine, ben karmdakilerin ne
kadar da kck olduklarn grdke zlyorum.
Ama, rklarmz sonsuza dek birbirinden apayr klan
fark gerei, ben onlar kmsememek iin elimden
geldii kadar urarken onlar da beni kltmek iin
ellerinden geldii kadar uratlar, ben elimi onlarn kanna
bulamamak iin elimden geldii kadar urarken onlar
da benim kanm dkmek iin ellerinden geldii kadar
uratlar, ben onlar eksiklie mahkum saymamak iin
elimden geldii kadar urarken onlar da beni eksiltmek
iin ellerinden geldii kadar uratlar, yleyse artk ltfen
ait olduklar bok ukurlarnda ve akranlar olan boklar
arasnda kalmalarn rica ediyorum. Madem ki bnyeleri
bundan baka hibir eyi kaldrmyor, madem ki azlarn
ap zr bile dilemekten acizler ama benim zerime sknt
ve sabotaj brakmakla kendilerini mutlu ve gl bulmakta
inatlar, madem ki anlaml olmay asla baaramyor ama
yanl ve sama olmakta kalabalk ve srarc olurlarsa
anlamszln anlam yerine gemesini umuyorlar, ltfen
gidip ok kutsal niversitelerinde ve ok kutsal gazetele-
rinde layk olduklar ok kutsal boklar yesinler. rnein
porno bile olamayan pornolar eksinler, rnein takma
isimlerle makul konuan her renciye ayar vermeye ve
samalayan her rtkana da destek vermeye urasnlar,
rnein bilgisayarlar krp telefonlar dinlesinler, rnein
2+3
kendilerinden daha deerli insanlarn msveddelerini ve
notlarn rastgele ortala datsnlar, rnein savclara rica
edip sabahn krnde ev bastrsnlar, rnein iflah olmaz
ahmak ve hrsz topluluklar kursunlar, rnein btn
bunlar yaparken bn bn srtsnlar ve byk marifet
yaptklarn sansnlar ve ardndan ne yaptklar sorulunca
sussunlar ve gya olgun insanlarm gibi poz versinler
Nasl olsa kendilerinden bile embesil ve kendilerinden bile
kiiliksiz renciler ve izleyiciler ve arkadalar bulmakta
hi sorun yaamyorlar, aynen byle devam etsinler. Ama
byklerinin onlarn boyunu fersah fersah aan ilerine
karmasnlar. Beni sakatlaynca kendileri gya salklym
gibi olmuyor. Daha az arlatan ve daha az aalk hale
gelmi olmuyorlar. Keke o minicik kafalar en azndan
buna bassa ve o minicik kiilikleri en azndan bu kadarck
bir olgunlua erise.
Anlalmaz bir ey deil bu ricam. Cneytiim gibi
veya Onurcuk gibi saysz pek mtedeyyin Azize her
nedense hi anlayamyordu geri. Dier Azizelerin
icraatlarnn beni nihayet kurbanlatrdn grdke
ve iittike daha ok sevinmeye eilim duyuyorlard ve
dier Azizeleri aka tebrik edememekten baka hibir
eyin eksikliini kesinlikle hissetmiyorlard. Pornoperest
Azizenin ve doksaperest Azizenin Azize olmayana kar
ezel ibirliini gerekler ve bahaneler arasndaki farktan
da hakllk ve hakszlk arasndaki farktan da erkeklik ve
kpeklik arasndaki farktan da daha fazla nemsiyorlard
Ama aslnda Murat ve Ahmet kadar, Levent ve yedi cceler
kadar, mer kadar umutsuzca rezil ve hain, aresizce i
ve zavall, ahmaka sahtekar ve saldrgan, ksacas (vur-
2++
gulayarak sylyorum ve inallah mrm olursa onlar
mezara girdikten sonra bile yeri geldike vurgulayarak
syleyeceim) onmazca gerizekal ve onmazca erefsiz ve
onmazca ruh hastas ve onmazca acnas olmayan herkes
ricam rahatlkla anlayabilir: Bana slas azlarn ap
zr dileme borcu olan palyaolar adam yerine koyan
okuru nceden iyice uyaryorum ki palyaolarn ve
onlarn izleyicilerinin seviyesinde konumadm iyice
bilsin. Palyaolarn kimler olduunu ve bu palyaolarn
tasallutlarna ramen konutuumu da iyice bilsin. Bu
palyaolar retebilen palyao dnyasnn zerine smaya
bile demeyeceini de iyice bilsin.
Eer yeryz zerinde bylesine palyao olmayan ok
fazla kii yoksa ve byle olmak bu yaratklar arasnda
normal karlanyorsa da, bunu herhalde benim deil,
insanln problemi ve arzas saymak gerekir. Allah bu
uuru kapal maymunlarn cmlesine ifa versin. Baka
bnyeler btn bu palyaoluklar kolayca sindiriyor ve
giderek hayat yerine koyuyor olabilir, ben sindirmiyorum
ve koymuyorum. Hatta, palyao madem kendi sefaletinde
srnmekle yetinemiyor ve palyaoluu palyaoluk say-
dm iin illa benim zerime saldrmakla ve bana vere-
bilecei her zarar vermekle bann ge erip gtnn
tavana vuracan dnyor, sindirenin ve koyann da
o orospu amna koyaym.
2+5
72.
Orta nc snfta yanl hatrlamyorsam yz ksur
gn devamszlkla snfta kalmtm, bir sonraki ylsa zaten
okulu braktm. Belirli zaman aralklaryla dardan bir-
ka snav vererek liseyi bitirmek ve niversiteye girmek,
snavlara stanbul yerine Trabzonda girdiim iin orada
braktm bir kurun kalemi bir iki kere amaktan daha
fazlasn gerektirmedi, ama hevesim katktan sonra bu
ilk niversite kaydn yalnzca askerlikten kurtulmak iin
kullandm. kinci kez niversiteye girdiimde, bnyem-
deki devamszlk belasn ancak zorlanarak aabilmem
ve bu arada baka birka iimi de temizlemek zorunda
olmam nedeniyle, ders yl baladktan ancak bir buuk
ay sonra derslere katlabildim. Osmanl tarihi alan bir
Alman snfa basit bir dev verdi. Ayn akam ya da ertesi
akam, hatrlamyorum, devi yapp gnderdim. Eer
derhal kaynaklarm aklamazsam ve bunlar kendisi
bulmak zorunda kalrsa ok naneli olacan bildirdii
bir elektronik posta aldm ve ardm. Ne sorunu ne
tepkiyi anlayabilmitim. Varolmayan ngilizcemle yazd-
m gayet basit bir metindi. Ama sonuta, onun peinen
varsaydnn aksine hibir intihal iermiyor, tam tersine
belirli bir seviyede ilgili literatre (ki onu da metinde
aka ve bibliyografik referanslar bile enmeyip vererek
tanmlamtm) ok kk de olsa bir katk yapyordu.
2+6
Sorunu anlamaya altm iin ister istemez tarttk.
nce derhal kaynaklarm aklamam buyuruyorken,
en sonunda, devi ok hzl ve vakit ayrmadan yaptm
iin yine de bir ey yapm saylmayacam noktasna
ulatmzda tartmay braktk.
Byle birok rnek sayabilirim. Semeli ders olarak
aldm dinler tarihi snavnda garip bir biimde dk
not aldm. Hocaya konuyu sorduumda, dersin koullar
arasnda devamllk bulunmad iin bu yzden not
krdn aka syleyemedi ve hibir anlam olmayan
gerekeler sralad. Kitapta geen bir ibareyi aynen yine-
lemediimi (oysa sz konusu ibareyi aynen yinelememe
hi gerek brakmayan yeterince geni bir yant vermitim)
aklad. Hangi kitaptan sz ettiini sorduumda ve dersin
bir kitab olduunu rendiimde gidip kitab aldm, ve
kitaptan habersiz olduum iin yaplan kabullenmekle
daha da fkelenmek arasnda ne yapacam gerekten
bilemedim: Textbook bile deil, daha ok turistik bir gezinti
olarak nitelenebilecek kaln ve bo bir metindi. Aldm bir
dnya tarihi dersinde yine snav notunu dk buldum
ve kad okuyup notlandran asistana gittim. Olaylar
sralarken tek tek tarihleri belirtmediim iin snavn
belirli bir ksmnda not krdn syledi. Ayn snavn
baka bir ksmnda ayn olaylar yine yzyllar dnda
tarih belirtmeden sraladm ve orada not krlmam
olduunu hatrlattm. Orada kronolojiyi bildiimin zaten
belli olduunu aklad. Asistanlara merhametle muamele
etmek gerektiine inandm iin stelemedim.
Baka bir derste hazrlamak zorunda brakldm
sunum iin yazl bir zet de hazrlamak zorunda brakl-
2+7
mtm. Elimdeki kattaki notlar okurken identity policy
ifadesini kullandm. Yalnzca birka dakika sonra, hoca
konuyu toplamak iin konuurken tahtaya identity policy
yazyordu. Ardndan da bu kavram benim telaffuz etme-
diimi, kendisinin eklediini gururla vurgulayarak belirtti.
Bu ok sofistike kavram bir klfet olarak hazrlamak
zorunda brakldm kattan az nce okumu olduum
iin mi, yle olsun ya da olmasn hoca bunu benim deil
de kendisinin sylediini vurgulamaya ihtiya duyduu
ve bununla sevindii iin mi glmsemem gerektiini
yine bilemedim. Sonuta, sz konusu hoca, Osmanlnn
son sarrafnn son sarraf olmasnn sebebini artk baka
sarraf gelmemesiyle deil de sarrafla duyulan ihtiyacn
dnm olmasyla aklayan bir tezin sahibiydi. ok
uzun zamandr son sarraf sonuncu sarraf olduunda bu-
nun zaten sarrafla duyulan ihtiyacn dnm olmas
gerektii bilgisini de dolaysz olarak ierdiini ve eer aksi
sz konusu olsayd, sarraflk ihtiyac srmesine ramen
baka bir sarraf ortaya kmasayd buradan gerekten
bir tez kabileceini fark etmemi, daha dorusu ariv
mesaisinin tesinde onun da bedavadan gya bir tezi
olabilsin diye fark etmemi gibi yapmay tercih etmiti.
Bu rneklerden daha bir dolu sralayabilirim, ama u
balamda meramm anlattm dnyor ve ne aksi
yndeki rnekleri de saymakla ne de bu eit rnekleri
uzatmakla ilgileniyorum. Mesela Levent ilk balarda ben
ona gemi yaynclk sicili nedeniyle iltifatkar davranrken
zellikle ters davranyordu, nk belli ki hocalar toplu-
luunun arasnda istisna bir durum olarak anlmtm ve
bulamak istemiyordu, ama bir kere tartmamzn ardndan
2+S
sanki bir melek olacakt, vs rnekler uzatlabilir, ama
eer dikkat edilmezse, hatta benim durumumda maalesef
dikkat edilse bile, masum bir rencinin hocalarnn nef-
retinin ve pek sevimli cezalarnn nesnesine dnmesinin
ok kolay olduunu gstermek iin bu kadar yeter. Kald
ki hikayenin mezun olmamdan sonraki devam da bunu
aka ortaya koyuyor. Baka bir yerde hatrlattm zere,
toplum genellikle pornoperest bir medyokrasi makinesi
olarak iler ve bir insanda onu aan hereyi budar.
Yine de bu insanlarn hepsinden deilse de bazlarn-
dan her halkrda daha ansl olduumu ve nemli bir
aksilik olmazsa ansl kalacam varsayabilirim, nk
bu tiplerin bende srekli yaratp durduu soukluk ne-
deniyle aratrmaya harcayamyor olsam da, zamanm
aratrmaya harcayabilir ve asgar dzeyde bir finansman
dert etmem. Doal gaz faturasn, elektrik faturasn ya da
telefon faturasn nasl deyeceimi dnerek skldm
bir cendere iinde deilim ve bu yaamsal kymetteki
avarelik imkan birok kiinin ne yazk ki sahip olmad
bir lks. Eer sahip olsalard, belki onlar da yan gelip
yatmay ya da canlarn skan herkese kfretmeyi pekala
baarabilirdi. Aslnda yine de kesinlikle hepsi deil, rne-
in kpeklikleri varolularnn zne ilikin olduu iin
kesinlikle Azize ya da Bar deil, ama belki ok kk
de olsa bir ksm bunu baarrd.
Oysa hayat o kadar sama ki bu grnr avantajm
bile grnmeyen bir dezavantaja dnyor. Baka bir ey
yapmak yerine bir ey yapmama tercihimin arln ve
finansal maliyetini idrak edemeyen annem bununla da
yetinmiyor, onu her aradmda bana ya ile bal arasnda
2+9
nasl keyif srdm anlatyor ve artk aramadmda
da zlyor. Babam anal retentif bir biriktirme duygu-
suyla bu ileri yanda sayg grmek iin paradan daha
salam hibir eye sahip olamad bilgisini birletirmekle
yetinmiyor, ama bakalar bana srekli elme takmakta
ve srekli kanm dkmekteyken bile bana eklediklerini
deil de benden eksiltebildiklerini marifet sayyor. Bere-
ketini oktan bin kere karm olduu kk bir varl
elinden geldiince saknp gizlemekten ve parayla niin
yeterince sayg satn alamadna armaktan ibaret ayr
bir dnyada yayor ve gz hibir zaman baka hibir
eyi grmyor. Mesela benim saygm tam da bu yz-
den satn alamadn idrak edemiyor. Halbuki bakalar
zerime her pislii kusarken frsattan istifade babam da
zerime kusmaya kalknca onu sokaktan evireceim
herhangi birinden ayrt edebilmek ve ona sayg duymak
pek kolay deil.
stelik bu arada, eer sabredip karlk vermeyecek
olursam, btn bilemediklerine karlk en azndan o
iin hi yle olmadn ok iyi bilebilecek olduu halde,
bana hibir eye benzemediimi sylemeye de her an
hazr. Bylece byk erkek kardeim, anlaml hibir halta
yaramayacak anlamsz bir insan, btn bu tiyatrocularla
btn bu tiyatroyu oynayabildii kadar oynad iin hem
dolaysz olarak hem birok biimde dolayl olarak benim
nme konuyor ve bu hi utanp sklmadan yaplyor.
Nasl olsa ona aka kzlyor ve bana aka kzmak iin
gsterilebilecek hibir neden yok, yleyse rtl olarak
cezalandrlmamda da sorun yok. Nasl olsa parayla ok
fazla uramak zorunda olmadm Allahn bir nimeti
250
ve bir ltfu olarak dnyorum, yleyse para gibi ok
deerli bir eye layk deilim ve sahip olduum fazla bile.
Ben paradan ok daha deerli olduumu varsayyorum,
ama bu deer bana yalnzca bir ceza ya da u veya bu
aklkta bir kazk olarak geri dnyorsa geri dnyor
ya da hi geri dnmyor.
Arkadalar da pek farkl deil. ki birim daha akll
olduum iin bana yle bir bedel detiyorlar ki sonuta
iki yz birim daha salak hale geliyorum. Birok kere daha
iyi anladm bir eyi daha iyi anlamaktan ya da daha iyi
sylediim bir eyi daha iyi sylemekten bile nefret eder
hale geldim, nk insanlar bunu fark ettiklerinde benden
nefret etmekte hi ge kalmyorlard. Bu nefretin yersizlii,
hakszl, derinlii, ve nihayet kendini her alakasz vesileyle
ve her aalk frsatta ifade etmekteki hrs, ilikleri ve
sahtekarlklarysa beni genel olarak insanlar arasndaki
hayattan usandrd. Tpk pek deerli akademisyenlerimiz
ve pek deerli gazeteci entelektellerimiz gibi, tpk ailem
gibi, sevgili arkadalarm da bir ey eklemekten aciz olduk-
larn ne kadar derinden hissediyorlarsa mmkn olduu
kadar eksiltmek konusunda tam olarak o kadar hrslanm
oluyordu. Ne kifayetsiz arlatanlarn szde mesleklerinin
szde ilkeleri, ne akrabalar arasndaki kan ba ne de
arkadalar arasndaki sohbetin hatr ilerindeki kuduzu
tedavi edebiliyor, ama btn maharetlerini ilerindeki
kuduzun kuduz benzerlerinin bir toplamndan baka bir
ey olmayan bir toplum iinde gze batmadan havlamas
iin sahte paravanlar, gstermelik maskeler ve yalanc
pozlar edinmeye harcayabildikleri lde kendilerini
nihayet ok becerikli bulmu olmakla seviniyorlard.
251
nsancklar ite bu kadarckt.
Sonuta, imdi artk iyice krelmi bir anlay ve iyice
bulanm bir syleyile ite buradaym. Hi acele etmi-
yorum, ama mrm yeterse ya da yettii kadar hereyi
anlamay ve hereyi sylemeyi tasarlyorum. Fantom ya
da Tarkan rneklerini izleyerek yaayacak, entelektel
maceralarmda Pegasos olarak Murata binip Kerberos
olarak Ahmete buyuracam. olarak bunu edindim.
stelik en temel meseleyi, insan denen yaratn ifaya ok
ama ok muhta olduunu da imdiden anladm. Bunu
hi anlamam ya da ancak gya anlayabilmi herkese
gre hereye ramen krda saylrm.
Eer her nne gelen kendini bilmez dangalak tara-
fndan ok fazla zamanm gasp edilmemi ve mmkn
olan her dangalaklkla srekli asabmn bozulmas byk
marifet saylmam olsayd ve eer enerjim yerlerde s-
rnmyor ve onu artk dikkatli kullanmam gerektirmiyor
olsayd, ticaretle ve siyasetle bile belki yine de ilgilenirdim.
Belki ilgilenirdim, ama bunu eskiden olduu gibi asl
vocationumdan umutsuzca kurtulmaya almak yerine
yalnzca rahatlamak iin ve ancak rahatladm kadar
yapardm. Para harcamakla hibir zaman sorunum
olmad ve bundan sonra olacan da hi sanmam, ama
para kazanma uran yalnzca para kazanmak iin bir
ura olduu lde katlanlmaz buluyorum. Balang
itibaryla btn insanlar zaten az ok byledir, sonra
hayat iinde giderek samalarlar.
252
73.
Bakalarna gvenmek genellikle deneyimsizlik iaretidir.
Geri ben bu yanl mrm boyunca sk sk yaptm ve
bedelini de birok kere dedim, ama doru lemediim
ey insanlarn kurnazlklarndan ok hi alamayan bn-
lkleri ve asla anlam olmayan bayalklaryd.
Kendine gvenmek, sanrm, ahmakln en ak
kantdr. Konu ister akl ister g ister para ister baka
herhangi bir ey olsun, bizim aramzda en byk grnen
farklar bile son tahlilde nemsizleir ve i ciddiletike
ie yaramaz hale gelir.
Savann ahlak, ki galiba bundan baka hibir gerek
ahlak yoktur, Allaha gvenmek ve ardndan yaama ve
lme, krlan kemiklerin sesine ve haykrlara, yere
denlere ve ayakta kalanlara artk aldrmamaktr. By-
lece, o, korkunun da umudun da ok tesine gemitir.
Aslnda, kendisinin bile tesine gemitir. Artk eylem
ona deil, ama o eyleme aittir.
253
74.
Zeki Mrenin mehur arksndaki Alklarla yayorum
ifadesi genellikle alayla anlr. Alayclk bir adan hakl olabilir,
sonuta Kim Ki-dukun Bo Evindeki kendini grnmezle-
tirme temrini insann kendini gerekletirmesi asndan ok
daha yerindedir ve alklarla yaamann tam kar kutbunda
durur, ama br taraftan, Zeki Mrenin iar insan durumu
naiflii iinde ve belli bir masumiyetle temsil etmesi ynyle
temiz ve yksek de saylmaldr. Zeki Mrende alklanacak
bir ey, en azndan kimilerinin alklad bir ey vard ve o
da bunu basit bir insan yaamn gdas klmt.
Sradan insan durum daima bu isbat- vcud ihtiyacn
tar ve bunu da daima dier insanlar zerinden gerekletirir.
Alk isteyen arkcda, bu, yalnl iinde ortadadr ve plak
halde grnr. zerine tkrlmesinden bile hi rahatsz
olmayacak politikacda artk karsndakinin gstermelik bir
saygsn bile talep etmez, ama onu aldattn ve kurbanlar
zerinden iini yrttn biliyor olmann sevinciyle
yer deitirir. Erkein gce ve kadnn gzellie duyduu
ihtiyatan arkcnn alka duyduu ihtiyaca kadar izlene-
bilecek anlalabilir zaaf asla yokolmaz, ama karsndakinin
saygsn ya da arzusunu talep etmekten onu aldatmaya ve
kurbanlatrmaya uzanan geni bir alan iinde eitlenip
durur. Dolaysyla, Zeki Mrenin konumu, Kim Ki-dukun
kahramannnkiyle kyaslandnda ne kadar ham ve ocuksu
25+
grnmekteyse, politikacnnkiyle kyaslandnda da ayn
lde temiz ve yksek grnmektedir.
Kskanlk da, sonuta, isbat- vcud ihtiyacnn teki
tarafndan tehdidi zerine ortaya kar. Ben stn deilim,
ama ite o stn, oysa ben yle olmak istiyorum. Ben arzu-
lanmyorum, ama ite o arzulanyor. Ben takdir edilmiyorum,
ama ite o ediliyor. Bende yanlmakszn sayg duyulabilecek
bir ey yok, ama ite onda var. Bende deeri olan palavradan
baka hibir ey yok, ama ite onda var, vs Bylece, isbat-
vcud ve hased-i akran, beraberce soytar-soytar diyalekti-
inin alan olarak dnyay kurarlar. Bu dnya henz hibir
eydir, ve daima da hibir ey olarak kalr.
Gerek dnyadaki gerek tuzak tl-i emeldir. Arzu daima
eylemi ve eylem daima arzuyu dourur ve byle ilerleyip
durur. Buradan kurtulmann verili hibir yolu yoktur. Yalnzca
eylemi rnnden bamsz olarak eyleyen kii tarafndan
alabilir. Yapyorum, ama getireceiyle ve gtreceiyle
ilgilenmiyorum. Sonular tasarlamak yerine eylemlerle
eyliyorum. Eyliyorum, en sonuna kadar eyliyorum, ama
neredeyse eylemiyorum.
Ardndan gelen tuzak resimlerdir. Bilin daima varl
ve varlk daima bilinci retir ve byle ilerleyip durur. Ama
bunlarn hepsi resimlerden ibarettir. Hepsi tahkik yerine
taklit ve yanlg zerine yanlgdr. Bayal iindeki insa-
nn bilinci zaten onun arzularnn ve karlarnn bir ilevi
ve bahanelerinin bir dzenidir, ama her halkrda insann
bilinci onun yanllarnn bir dzenlenii olarak kalr.
yleyse insan ifaya bir kere deil, belki birok kere
muhtatr.
255
75.
Zerdtn bir yerinde, Nietzsche, Zerdte baka
insanlarn ykselmek iin ona baktn, onunsa onlara
baktn, nk zaten yksek olduunu syletir. Bu
ifade nemli, nk ncelikle kabaca ifadenin diyalek-
tii ad verilebilecek ve srekli kar karya kaldmz
dilsel bir tuza ortaya koyuyor. Nietzschenin retisi,
eer ortada reti ad verilebilecek kadar nemli bir ey
varsa, soytar-soytar arknn krlmasndan ibarettir.
Ama soytar-soytar ark tam da insann kendisi ve ba-
kalar arasnda srekli rtl ya da ak olarak yapt
kyaslamalarla iler. Ama ite Nietzsche tam da bu tr bir
kyaslama yapmaktadr: Onlar kk, ve ite ben onlar
gibi kk deilim, ve bym
Kitabn kahramannn baka biri yerine Zerdt olmas
bile, hatrlansn, Zerdtn iyi ve kt arasndaki ayrm
vurgulam olmasyla ilgiliydi. Zerdt, nce bunu vurgula-
m ve gerekten vurgulam olduu iin, ardndan bunun
tesinde olmas umulacak ilk kiiydi. Yine ayn ekilde,
Zerdt dier insanlarn kk olduklarn grdnde
kk kalmamalar iin onlara konuan kiidir, gya
byk grdklerini taklit eden ya da gerekten byk
grdklerinden intikam alan kii deil.
eytan, daha ileride eitli ynleriyle kyas zerinde
dururken buna eitli alardan geri dnmeyi umuyorum,
256
zne ilikin nitelik itibaryla insandan yksek olduunu
syledii iin lanetlenmiti, ama ayn eytan en byk
ahmak olmad zamanlarda en byk retmendir de,
nk Allahn bir yarat olarak Ondan bakasnn nnde
secde etmemitir ve Allahn bir mttefiki ve arkada
(veli) olaraksa varln dzenindeki roller datlrken
btn vgleri Ona brakrken btn knamalar kendi
zerine almaya raz olmutur. Zerdt de yksek olduunu
ve dier insanlarn ona gre ok alak kaldn aklar,
ama bunu gerekten byle olduu ve dier insanlarn bu
kadar alak kalmasn istemedii iin aklar.
Bylece, tpk kendini gerekletirme lafzyla kendini
gerek klmann da yzeyselliin maksimalizasyonunun
da kasdedilebilecek olmas gibi, tpk insann hereyin
ls olduunun sylenmesiyle Protagorasa da eyh
Galibe de atf yaplabilecek olmas gibi, tpk gerekliin
insan kavraynn tesinde kald zerine ifadelerle so-
fizmin de hakikatin de retilebilecek olmas gibi, tpk
nihayetindeki Tanrdan ya da nihayetindeki insandan ayn
anda hem sonsuzluu iindeki varlk hem yok edicilii
iindeki hilik olarak sz edilebilecek olmas gibi, tpk
benlie en byk ayet ve hevaya da en byk ve aslnda
yegane put olarak iaret edilebilecek olmas gibi, ben ve
kalabalk bir samalklar bulamac olarak bakalarnn
yn arasndaki ayrm zerine vurgu da, tpatp ayn
dilsel kalplar iinde yaplm grnyor olsa bile, hilie
alan bir kap ya da varla alan bir kap olabilir.
257
76.
Ne var ki bunu anlamas umulabilecek olan insan,
elbette, kk olan insan deildir. O, genellikle, gerekten
hangi dnyada olduunu bile bilmeksizin gerek dnya-
dan ayr olan bir dnyada hi olan insandr.
Dnyalar o kadar ayrdr ki ounlukla iletiim bile
tamamen imkanszdr. rnein Othan on bir ya da on
iki yandan beri tanr ve severdim. Tam da tandm ve
sevdiim iin, baka birok kiide de sz konusu olduu
gibi, ocukluklarn ya alabilir lzumsuzluklar sanyor ya
da doru drst alglayamyordum bile. Pekdostla beraber
ileri gleri kendilerince benimle uramak olabilirdi,
ama kmn dibine giren onlar olduuna gre ve benim
onlarla ve onlarn anlamakta ve iinde yaamakta olduu
dnyayla ilgim bile snrl olduuna gre herhalde akn
miniklerin samalklarna cevap vermeme gerek yoktu.
Kokaini kefettiinde lgn genlik triplerine girebilir ve
karsnda lgn olmayan genlik varm gibi davrana-
bilirdi, ama kr olsa bile herhalde kimin hangi sicile ve
hangi potansiyele sahip olduunu ucundan da olsa biraz
biliyordu ve ilk aknlnn ardndan hatrlard. Gtein
halini grdnde Gtee yanc olmakla seviniyor olabi-
lirdi, ama zaten insancklarn benim kibrimi krmaya ne
kadar merakl olduunu ve zerime kompleks tkrecek
herkese herzaman ve her ekilde arka kacaklarn bili-
25S
yordum. Arkamdan konuabilirdi, ama herhalde bunlar
geici salaklklard.
En sonunda, davet zerine evine gittiim bir akam
yine birbirlerine pas veren haddini arm bir salaklar
gruhu yine alaynn amck azna kolaylkla sabilecek
olmama ramen yine iyi niyetimi ve sabrm suistimal
ederek ve yine durup dururken benimle uratnda,
artk, geri dnp btn bunlar gzden geirdim ve insan-
cklarn iflah olamayacana karar verdim. Aslnda bunu
bile hemen ve dorudan yapmadm, ama Pornokratlarda
tanmladm gruh btn tahammlm sonuna kadar
tkettikten ve insancklarn herhangi bir ynna merha-
met etmenin bana yalnzca zarar olarak geri dndn
grdkten sonra yaptm.
Bu ayrntlar buradaki konuyla dorudan ilgili deil,
ama belirli zaman aralklaryla ayrlm bu ok can skc
grmeler dizisinin ortalarnda bir yerde duran bir dier
ok can skc grme sz ettiim iletiim imkanszln
mkemmel olarak rneklendiriyor. Ya sebze ve meyve
toptancl, daha amiyane syleyile kabzmallk yapmaya
karar vermitim. Othanla grtmzde, belirgin bir
gururla, eitli kavun trlerinden falan uzun uzun sz
ettim. Eleniyordum, okuryazar camiasnn dandik ura-
larnn tesine getiim iin kendimi takdir ediyordum,
basit bir i yaptm iin seviniyordum. Ferahlamtm.
Baka eyler de konuulan birka saat boyunca, paralar
topladmda, Othann btn bunlar ancak bir baarsz-
lk hikayesi olarak alglayabildiini fark ettim. Gazalnin
devlet katnda karl olan bir ilmiye makamn terk
edip yollara dmesiyle (ki o da Munkzda alim arka-
259
dalarnn ne yaptn hi anlayamam ve onu knam
olmasndan aka yaknr ve bunu alimler arasndaki
seviye eksikliinin ok ak bir alameti olarak aktarr)
ya da Rimbaudnun iir yazmay brakp Afrikada kle
ticareti yapmasyla ya da Wittgensteinn suskunluklaryla
benim kabzmallk giriimimi ayn kefeye koymasn bek-
lemiyordum, ama en azndan bunun spermarket zinciri
kurmaya alrken bakkal dkkan iflas ettirmi birinin
hikayesi olmadn pekala anlayabilirdi ama yine de
kesinlikle anlayamyordu.
br taraftan, benim ne kadar berbat arlatanlar, ne
kadar erefsiz hrszlar ve ne kadar umutsuz hdkler
olduklarn dorudan doruya bildiim Sorry Maginot-Lig-
nes ya da Feryat Entel gibi insancklar Othan iin tank
olmakla kendini deerli kldn dnd insancklar.
Daha az ahmak ve daha az orta snf olmasna ramen,
Othan da sonuta mkemmel bir Azizeden ibaret. Azize
bir sokak ocuklarna yardm kuruluuna katlyor ve
kendisine sevgili aryor, Othan da bir sosyalist partiye
katlyor ve kendisine bir taklma tarz, bir poz ve bir
cemaat ediniyor. Azize szde byklerine kpek olmak
ve onlar taklit etmekle, Othan szde byklerine yanap
arkada olmak ve onlar taklit etmekle bydn d-
nyor. sbat- vcud etmek iin bile ncelikle kendilerini
birilerinin arasna dahil etmeleri ya da karlarndakine
saldrmak iin bile ncelikle kendilerini birilerinin yanna
eklemeleri gerekiyor.
te insancklar tam tamna bu kadarck yaratklar,
dolaysyla ifaya ok ama ok muhtalar.
260
77.
Ve onlara onlarn dnyasnda byk olduumu sylemek
yerine dnyann kk olduunu syleyecek kadar mer-
hamet ettiim iin de ilk saldrmak istedikleri muhakkak
ben oluyorum. Bnyelerinde entelektel iktidarszlktan
kiisel eziklie her giderilemez naksay biraraya getirmeyi
baardklarnda ortaya Levent ve yedi ccelerin kilitlenmi
bir kitlesellii kyor. Karlarndakini eksilttikleri lde
hiliklerini nihayet giderdiklerini sanyorlar. Ardndan,
kiilikleri bu kadar tkandnda akllar da elbette ayn
ekilde tkanyor ya da akllar bu kadar tkandnda
kiilikleri de elbette ayn ekilde tkanyor. Ardndan,
btn dnya onlar iin bir sahtelikler, i yalanlar ve
gstermelik pozlar ana dnyor ve bunu giderek
ama deil, yalnzca gerekten anlayabilme kudreti bile
mevcut kiiliklerinin ve mevcut akllarnn mmkn olan
her menzilinin fersah fersah tesinde kalyor.
Ben insanln bu yandan yemi halini, Murat, Ahmet
ve Levent isimlerinden rettiim akronimle, ksaca M.A.L.
olarak adlandryor ve onun mezardaki anasna, koynun-
daki avradna, beikteki kzna gerekten byk bir sayg
duyuyorum. Kabaca zetlemek gerekirse, M.A.L. yle habis
bir hayvandr ki onu oluturan mark ve ie yaramaz
hayvancklarla maramam ve ie yaramaz hayvancklar
hep beraber kendileri gibi akl ve kiilik zrl olmayan
261
ellerinden geldii kadar sabote etmeyi ve gleri yettii
kadar sakatlamay zellikle i beller. Bu uurda zaten
varolmayan zihinleri iyice kapanr ve zaten grmeyen
gzleri iyice dner. M.A.L. ondan ok stn olduunu ve
ondan ok stn olmay henz stn olmak bile saymadn
hissettiinde yle bir kudurur ki baka herkesi geer ve iyi
ya da kt hukukunuz ne olursa olsun yine de sana saldrr.
M.A.L. zanneder ki sende deerli olan deersizletirirse
onda deersiz olan nihayet deer haline gelir.
Elbette, M.A.L.n verili bir rnekteki adnn Murat
olmas ve sosyalizmden sz etmesi, Ahmet olmas ve
demokrasiden sz etmesi, Cneyt olmas ve din-i mbin-i
slamdan sz etmesi, Onur olmas ve fethokrasiden sz
etmesi asla onun giderilemez bir karakter eksiklii olan
temel karakterini zerre kadar deitiremez. Yine sama-
lar, yine tersine evirir, yine arptr, yine saldrr, yine
yaptnn tam tersi olduuna dair poz verir ve yine poz
vermekle olmay kartrr O yzden de bok kokusunu
bizzat kendi iinde tanmam salkl bir insann M.A.L.n
bylesi ahmaklklarla dolu sama ve bombo halini ken-
diliinden anlayabilmesi asla mmkn olmaz, hatta dier
hayvanlara merhamet edildii gibi M.A.L.a da merhamet
edilebileceini dnr, fesat ve haset emaresi grd
anda M.A.L.dan derhal uzaklamak yerine bunlar sre
iinde iyi niyetle aabileceini zanneder, meer ki benim
gibi ona zorla maruz braklm ve onu derin ve eksiksiz
bir saygyla incelemek durumunda kalm olsun.
262
78.
M.A.L. incelenmeden anlalamayacak kadar tuhaftr
zaten. Anlaml olmakla hibir zaman hibir ilgisi olmad
iin onu anlamak anlaml herhangi bir eyi anlamakla kar-
latrlamayacak kadar gtr. Dolaysyla, hem zellikle
incelenmesi hem de anlamlln standartlarndan ayr
standartlarla incelenmesi gerekir ki bir para bile olsa
anlalabilsin. Onu anlamak kadn ruhunu anlamaktan
bile ilelidir, nk klenin ruhunu ve soytarnn ruhunu
anlamaktr. M.A.L., bylece, anlamaya deecek eylerin
sonuncusu olduu ann aynsnda anlamakta zorlanlacak
eylerin de birincisi olur.
rnein Osmana sorulacak olsayd byk ilerin insan
olduunu sylerdi, ama ben kck hesaplarn mide
bulandrc bir ynnn frsat bulduka baka trl poz
vermekle byk ilere dneceini pek sanmyorum.
Osmansa her M.A.L. gibi tam olarak byle sanyor. Sley-
mana sorulacak olsayd bir haysiyeti ve utanmas olduunu
sylerdi. Benden ok bor aldn, ardndan daha fazla
bor alamad iin yine bana kzdn, ardndan bakas
kalmam gibi yine bana bilendiini ve yine benimle ak
atmaya kalktn, ardndan yine benim srtma binmeye
alrken yine benim iime zarar verdiini ve bunu ak bir
beceriksizlikle rtl bir putluu birletirerek yaptn,
ardndan yine benden aldn unuturdu.
263
Cneyt bana ciddi ciddi istihzayla Alicenapsn
diyor, nk eyhzadenin Beydav haiyesini ona satn
aldm fiyattan yzde krk daha azna vermeyi, akas
hediye etmeyi hemen kabul ediyorum. Ama o Akkir-
mannin klilut-Teraciminin transliterasyonunu bir kere
okumasna bile sanki o metni birka kere evirmi gibi
para vermeme ok alnm ve tam da gerekten alicenap
olduum iin Alicenapsn denerek eza edilmemin
reva olduunu dnyor. Sonuta, Cneyt, ona soru
sorduum ve hakl bir kzgnlkla sorduum elektronik
postalar kamuya aarak bir ey yaptn sanan insan:
Onurcuk durup dururken bana kfretmeye urayor,
anlayamadm sknts her neyse bunu e-mail grupla-
rnda konumamamz sylyorum, ardndan Cneytik
artk tek bana cevap yetitiremeyen Onurcukla gizli bir
protokol yapp benim bakalarnn elinden maruz kaldm
skntlarla aklnca dalga geiyor, ardndan Cneytike bu
kadar srarla ne bok yemeye altklarn gruba deil
ona attm elektronik postalarla soruyorum, ardndan
Cneytikin yine kiisel adresime gnderdii yanta
yant verdiimde daha nce grup adresindeki maillere
verdiim cevaplar bile tek tek kiilere giderken birden
yantm grup adresine dveriyor Krk yandaki
alim ve mtedeyyin entelektel arkada bunlar. Ama
pornokrattan zerre akil olmadklar gibi zerre olgun da
deiller. Sanyorlar ki samalamalar ve elektronik posta
komplolar kurmalar deil de benim onlara ne bok ye-
diklerini sorduumun grlmesi sorundur. Onlara gre
bok yemekte hi sorun yok, poz vermemekte sorun var.
Her Azize gibi, eer bir taraftan da poz verebildiklerini
26+
umuyorlarsa iliklerinin ve zrvalklarnn farkna var-
maktan bile acizler ve bok yemeyi kesinlikle hi rahatsz
olmadan srdryorlar. Bu kadarcklar, sonra da eer ham
ve ahmak olduklarn hissederlerse bu yzden kendilerini
deil de beni suluyorlar. lnceye kadar midem bula-
nyor, ama mide bulandrc olduklar iin onlar deil
de bu kadar boku kolayca sindirmeyecek kadar salkl
olduu iin midem sulu.
Sonra da hi aymadan Biz kimiz ki? diyor Cneyt
bana, Sen nemlisin Sanki kimse olamadklar iin,
hala bu kadar i ve hala bu kadar sahte, hala bu kadar
ham ve hala bu kadar ocuk, hala bu kadar bn ve hala bu
kadar baya kalmay baarabildikleri iin benim onlardan
zr dilemem gerek. Sanki Onurcuk eer uyumuyorsam
ya da ceset deilsem zerime kusamayaca iin benim
zr dilemem gerek. Sanki zerime kompleks tkrmek
iin biraraya geldiklerinde bile ancak samalayabildikleri
iin yine benim zr dilemem gerek. Belki de Cneyte
Akkirmanyi birka kere evirmi gibi deil de iki kere
okumu gibi para vermiimdir, ama Cneytin bana b-
tn belirleyici ayrntlar hakknda herzaman ok bilgece
rettii gibi: Hakl olmaktan vazgeemiyor musun?
Tam tersi doru olsa ne fark eder? Bu bilgelikte sorunlu
olan eyse, ben hakl olmaktan bin kere vazgetiimde bile
karmdakilerin haksz olmaktan bir kere olsun vazgeeme-
mesi ve bunun zararn da benim gryor olmamd. Ama
bu elbette yalnzca benim iin sorundu, Cneyt iinse
belli ki sevin kayna saylyordu.
Pekdost mistik aydnlanmalarn nihayet islam bir
aydnlanmaya dntrdn haber vermek zere bana
265
geliyor. Tebrik ediyorum kendisini. Bir taraftan bana
gelmeyi zellikle nemsemediini vurgulamaya al-
masna (kaydettii doumgn tarihlerinde benimkini
grnce aklna gelmiim, Gte benimle de konuma-
sn sylemi) ve bir taraftan da benden tam olarak ne
istediini bilip bilmediine bakyorum. Kitap tavsiyesi
istiyorsa bunu gya yllar nce de istemilerdi zaten, ve
ben de kitap okumak yerine bulutlara ve aalara daha
keskin gzlerle bakmalarn nermitim. yleyse imdi
ne yapmalym? Gte zaten bir kompleks yuma olarak
yeterince asabm bozdu. Othana dandik ve yzeysel
bir camiada boulmamalarn sylememse arkamdan
yaplan her trl tezvirat olarak geri dnd. Peki imdi
ne yapmalym? Bence Pekdostu tebrik etmek dnda
hibir ey yapmama gerek yok, ama Pekdost buna ok
bozuluyor ve bu bozulma bana yine kibrime ilikin bir
dolu satama olarak geri dnyor. Konutuumda sar
ve ahmaklar ve bana onlarla konumann bedelini maruz
kaldm bir tezvirat olarak detiyorlar, konumadmda
yine sar ve ahmaklar ve bana onlarla konumamann
bedelini yine detiyorlar. Yine ben sabrediyorum.
Azize ite byle bir ey: Bu satrlar yazyorum ve artk
kitabn ciddi blmlerine gemek istiyorum, ama alma
hakkm bile gasp etmi olan M.A.L. onlar daha en bata
tanmsz bir gerizekallar kalabalnn oyuncana eviriyor.
Gerizekallkla kutsanm bir niversite ve dallamalkla
talanm bir gazete olmann acsn gya byle kar-
yorlar. Nasl olsa mer gibi hayattaki ezikliinin hncn
bu sefer bana transfer etmekte ve zavalllnn cretini
bu sefer benden almakta hi sorun grmeyen bir dier
266
yn M.A.L. da ayrca toplayabilmiler Aferin onlara.
Sanki ben azalnca onlar oalm oldu. Sanki benim iim
boka evrilince onlarn boku da ie dnm oluyor.
Sanki ben kltlrsem onlar artk kck deilmi
gibi olacak.
Gazetedekiler herhalde zaten embesilden hallice, ni-
versitedekilerse onlara maa veren kurumlara, klarnn
iinde ok daha mnasip duracak diplomalara, birou-
nun zerine smkrmeye bile demeyecek tezlere falan
sahip olunca arlatanla, vandalizme ve hrszla eer
gleri yetiyorsa haklar da olduunu sanyorlar. Kafalar
bu kadar. Karlarndakine sayg gstermeleri gerektiini
fark ettikleri anda kendileri namna saygy hak edemiyor
olmann acsn zerime her trl terbiyesizlik, vandalizm,
sabotaj ve hrszlk olarak rahata kusuyorlar. Sanki kar-
larnda akranlar olan bir dier gerizekal var ve benim
onlarn hi tanmad dertlerim yokmu ya da onlarn
da tand gndelik skntlarm yokmu gibi zerime
kustuklar marklklaryla, sabotajlaryla ve hrszlklaryla
da ayrca bunalmam revadr. Madem ki akranlar olan bir
dier gerizekal deilim, bunun bedelini mutlaka demeli ve
mmknse yokolana kadar demeliyim. Akranlar olma-
dm anladklar anda zamanm, salm, param ve
iimi artk baka bir lyle lyorlar ve bunlardan ne
kadarn alabilirlerse balar o kadar ge eriyor. Onlardan
ve btn akranlarndan daha deerli olmamn bedelini
beni ellerinden geldii kadar eksiltmeleriyle demem
gerek ki ilerindeki kpek biraz rahat etsin ve ilerindeki
kpein kndaki boncuk nihayet gya kymet kazanm
gibi hissetsinler. rnekler zamanlar ve corafyalar bo-
267
yunca saysz, ama bu belirli rnekte kpei Murat, k
Ahmet ve boncuu da Levent olarak adlandrabiliyorum.
M.A.L. ite bu, ve totalitarizmden mlkiyete dnyadaki
btn mallklarn asl kaynan da yalnzca ve yalnzca o
oluturuyor. Eer M.A.L. ruhunda daima bu kadar cce
olmasayd bu mallklarn hibiri olmayacakt, ama M.A.L.
daima cce olduu ve insan dnyay kendi cceliinin
rengine boyad ve gururla boyad iin btn bu mal-
lklar var ve insan dnya da ite bir mallklar dnyas
olarak var. M.A.L.n dnyas bu, o yzden de ok doal
olarak mallarla ve mallklaryla dolu bir dnya.
26S
79.
Gsterili atlar ve seyisleri, parlak zrhlar ve birok
silahlar olan valyeler yalnzca yeniliyordu. Papazlar
yalnzca sefihti ve km avurtlar ve kvlcml gzleriyle
keilerse yalnzca vaaz verebiliyordu.
Bir gn yetim bir ocuk, gtt srlerini kyllere
geri getirdikten sonra, akam karanlna aldrmadan, yola
kt. Kuds silahlarla ve vaazlarla kurtulamadna gre
belki Tanrnn onun masumiyetini esirgemesiyle kurtulurdu.
Yol boyunca ona baka ocuklar da katld. yi niyetli
olan bykler onlar engellemeye urayordu. Kt ni-
yetli olanlar bu ocuklar ordusunun ocuksu seferinden
kendi adlarna ne edinebileceklerini hesaplyordu. Halkn
ounluu onlara bakp hereye hayran olabilecekleri gibi
hayran oluyor ya da hereyi knayabilecekleri gibi knyordu.
Hereye sayg duyabilecekleri gibi sayg duyuyor ya da
hereyle alay edebilecekleri gibi alay ediyordu.
Sada solda sk sk ocuklardan biri ya da birka ka-
rlyordu. Tecavz edilip ldrlm ocuklarn cesetleri
yol kenarlarnda ya da ormanlarda ryordu. Kerhanelere
satlanlar, uzak kle pazarlarna gnderilenler belki ansl
olanlard, nk dierleri alktan ve souktan krlyordu.
Ordu giderek yokoldu. Roma yine Romada, Kuds
yine Kudste duruyordu. Ama yetim ocuu kimse hibir
yerde bulamad. Artk Roma ve Kuds arasnda deildi.
269
80.
Galiba alt yedi yalarmdaydm. Bir st katta yalnz
olduum iin, byle yapmas rica edilmi olan dedem
beni kontrol etmek zere yukar karken merdivenlerde
dengesini kaybetmi. Tutunmaya alrken merdivenle-
rin parmaklklarna taklan parma kopmu. Aada
anneannem kanlar fkran elini grdnde baylm ve
kendini hastaneye gtrmek yine dedemin zerine kalm.
Bunlar olduktan birka ay sonra dedem ld. lm-
nn kopan parmayla dorudan hibir ilgisi yoktu, ama,
yalnzca bana gre deil mesela teyzeme gre de, kopan
parmandan sonra kendini brakmt. Belki kolayca
kopan bir parmak ona ne kadar yalanm olduunu
hatrlatmt ve artk bovermiti. Belki artk can iyice
sklmt. Her nasl olduysa, birka ay sonra lmt
ve bunu hatrladm zaman ister istemez belirsiz bir
sululuk duygusu hissediyorum.
Bugn de yengemin, kk daymn karsnn ld-
n rendim. Pornokratlarn tacizlerinden kurtulmak
iin kapal tuttuum cep telefonu ve fiten ektiim ev
telefonu yznden ancak be gn sonra haberi alabildim.
Srekli bozuk olan asabm nedeniyle Ankaraya bir ya da
iki gnlne bile olsa gidip onu ziyaret etmekte zaten
ok ge kalmtm, ardndan cenazesine bile katlamadm.
Eer bana kalsayd, pekala aileden baka birka kiiyi ve-
270
rip yengemi geri almay kabul ederdim, pornokratlarnsa
btn bceksi srsn zaten tek bir dakikasna verirdim,
ama cenazesine bile katlmadm da yine yengem oldu.
Birok ey var, bana yapt ve ne kadar sevdiimi
grdke sevindii gzlemeler var rnein, casinolarda
her naslsa hi para kaybetmeyip hep kazanmas var,
ama burada onu nci Babann lmnn ardndan ba-
bozuklam adamlarndan biri kuzinimin sahip olduu
bara kmeye kalktnda adam artp Senin de bir
cann var, benim de bir canm var, diye balayan ksa bir
konuma yapan hanmaa vasfyla anacam.
271
81.
Arkeoloji Mzesi Ktphanesini gezmemden sonrayd
ve on yamdaydm. Baz eylerle en azndan o srada
ok ilgilendiimi ve bazlaryla hi ilgilenmediimi iyice
hissetmitim. Kendimce hesaplar yaptm ve Palice, branice,
Japonca ya da talyanca renmemeye, Kafkas dillerini
ya da Kzlderili dillerini de kesinlikle almamaya, ama
ngilizce, Franszca, Almanca, Arapa, Farsa, Yunanca,
Latince, Sanskrite, ince ve ister istemez Trke renmeye
karar verdim. Miskinlikte ok mkemmel olduum iin
de kafam srekli dald iin de kitab olmak anlamnda
entelektel her mesaiden srekli nefret ettirildiim iin
de bugn bu kararm yalnzca bir ocukluk hatrasndan
ibaret. Bu hatray hereyi anlayp hereyi sylemeye
ilikin asl hedefimin nda yeniden gzden geiriyor
ve bir trnak ngilizce ve bir avu Trke bilgisi dnda
(ki bunlar da yine renmem gerekecek) kafam dillerle
doldurmamaya ve evirilere, en azndan baz evirilere ve
uzmanlara, en azndan baz uzmanlara makul llerde
gvenmeye ynelik bir dier kararla deitiriyorum. Nasl
olsa bn Rdn Arapa orijinalleri kayp metinlerini
Latince ve branice evirileri zerinden yeniden kurmak
ve ardndan da felsefe terminolojisi iin Yunanca-Srya-
nice-Arapa bir szlk oluturmak (byle szlkler var,
ama Borgesin bn Rd yksyle beraber okunmallar)
272
ya da Nagarcunann Sanskrite orijinalleri kayp metinleri
iin ince ve Tibete evirileri zerinden bir Nagarcuna
szl hazrlamak gibi ilerle ilgim olmayacak. stelik,
mesela Cemil Meri buna ne kadar taklm olursa olsun
(o kadar taklmtr ki bn Haldunun Arapadan baka
dil bilmemesini hayret verici bulur) dil bilmenin bnl
ve bayal gidermek gibi bir etkisi dorudan doruya
bulunmamaktadr. rnein Cneyt Arapa ve Farsa
ve mer de Yunanca ve Latince biliyor, ama ikisinin de
ne akllarn ne kiiliklerini yanaklarndan makas alma-
nn tesinde ciddiye alacak deilim. Eer Aristotelesi
merden ve Gazalyi Cneytten renmem gerektiini
dnseydim, kendime de neredeyse onlara acdm ka-
dar acyor olurdum. Benim daha ok eldeki malzemenin
tanmlanmas asndan ilgimi eken Trkiye Trkesinin
Tarihsel Szl projemizse, Hseyinin almaya ivme
kazandrmak yerine dnyann eitli blgelerindeki Joyce
uzmanlarnn evlerinde konaklamay tercih etmesi ne-
deniyle (bir yere gittiinde oralardaki Joyce uzman her
kimse onun evinde kalyor) uzun sre nce yalan oldu.
Yine de hereyi anlayp hereyi sylemekten daha
mtevaz amalarla zihnimin buland zamanlar olmutu
ve bu sayede hem ansiklopedi maddelerinde ya da mo-
nografilerde ciddi hatalar veya nemli eksiklikler bulma
ve belirli bir konuda tam olarak hibir giri metnini
asla alel-tlak tavsiye edememe duygusunu biliyorum
(zellikle de iyi niyetli ama tecrbesiz sorulara cevap
vermek gerektii zamanlarda pek ho bir duygu deildir)
hem de imdi elimde gereksiz bir yk gibi duruyor olsa
da bir zamanlar her an rahata bulunamayacaklar iin
273
bulduum anda topladm kitaplardan olumu tuhaf bir
ktphanem var. Bylece, bir taraftan bana artk hi lazm
olmayan bir ktphaneye sahibim, ama bir taraftan da
matbaann yaygnlat alarla internetin yaygnlat
alar arasnda kalan zamanlar iin bir uzmanlk ktp-
hanesinin alakgnll bir imgesini seyredebiliyorum.
Belirli bir isim zerine Tokyoda, amda ve Madridde
baslm incelemeleri orijinal metinlerin Haydarabaddan
Leidene uzanrken Kum, Kahire, stanbul ve Fas da kat
eden basklar izliyor. Ardndan, daha ok koleksiyon
duygusuyla toplanm birka yazma manzaray tamaml-
yor: bn Kemalin bir kitabnn henz o hala hayattayken
istinsah edilmi bir nshas, Kadmirin derkenar belli
ki farkl nesillerden farkl kiilerin talikatlaryla dol-
durulmu bir nshas, Takprlzadenin popler bir
risalesinin on dokuzuncu yzyln sonlar gibi ge bir
tarihte ok zenli bir hatla yazlp ciltlenmi bir nshas,
Kaygusuz Abdaln Pendnamesi, vs Bunlarn peinden
de, Avrupa basklar yerine Hindistan ya da Beyruttaki
tpkbasmlar ok ucuza geldii iin topladm metinler
var ve Dasguptann Hint Felsefesi Tarihi ya da Zimmerin
Hint Felsefeleri (bunun gzel bir Trke evirisi olsa da
yllardr yayncda bekliyor) gibi balklarla konular artk
eitleniyor. Ficinonun Iamblikhostan De Mysteriis gyp-
tiorum, Chaldorum, Assyriorum evirisinin (Proklostan,
Porphyriostan, Psellostan ve Hermeticadan evrilmi
paralar da ieren) 1552 basks ve sonra artk daha ok
gravrleri ya da zerlerindeki imzalar iin elimde tuttu-
um kitaplarla da liste giderek alakaszlayor. Bir ara bu
kitaplar ne yapacamla ilgilenmem gerek, ama imdilik
27+
yle ksz ksz durup tozlanyorlar. Elimdeki Pendname
gerekten de mstensihin iddia ettii gibi Kaygusuzun
mu, onu bile bilmiyor ve aratrmyorum.
Bu tuhafln olgusal bir tembellie ve psikolojik bir
souklua ilikin nedenlerini samimiyetle itiraf ettiime
gre, daha yksek bir dzeyde psikolojik ve dolaysyla
artk kuramsal nedenlerine de iaret etmeye hak kazand-
m sanyorum. ncelikle, akas, dipnot kullanmmz
beni tiksindiriyor. Belirli bir metinler klliyatna ynelik
dipnotlarla uzayp giden referanslar gerekten kontrol
etmesi gerekmi herkes (sanrm bu topluluk ok kk,
ama ben de bu mutsuz aznla dahil olmutum) verilen
numaralarn sk sk hatalarla dolu olduunu ve ldrtc
karklklar yaratabildiini bilir. ndeksler genellikle bir
kitab doru drst okumamak, ama okumu gibi olmak
iin frsat verir, vs Ama bunlardan bile nemlisi, eer
Baylein Tarihsel ve Eletirel Szlknden T.S. Eliotun
iirine kadar olduu gibi modern dipnotlarmzdan ok
eski haiye ve talikleri andran kullanmlar bir yana
brakacak olursak, dipnotun zellikle yazarn otoritesini
hedef almasdr: Konuan kii aslnda kendi otoritesine
sahip olmad iin dipnot verir, ardndan bu uygulama
yaygnlatnda artk konuan kiiden bir otoriteye sahip
olabilmek iin dipnot vermesi beklenir.
Mevcut aralarmz hi sorgulamadan kabullenmi
okurlarn buradaki glnle iaret edilmesini ilk bakta
yadrgayacan tahmin edebiliyorum, ama bu aralarmzn
tarihi bile onlarn sz konusu uygunsuzluunu derhal
ele veriyor. Modern dipnot kullanmnn ilk rnekleri
arasnda gsterilen bir kitabn, bir yerel tarih almas-
275
nn yazarna niin bir yalan gizlemek ister gibi srekli
sylediklerine referans gsterdii sorulmutur. Okurun
dipnotla karlatnda verdii ilk ve doal tepki bu
olmutur. Bizdeyse hadis senetleri bir kere yerletikten
sonra (galiba ilk olarak Kudade) artk kaydedilmemeye
balanr, nk balangta tarihiliin ve hukukuluun
bile derleme iinde telif veren slubunu (bn shak, Taber,
Malik, Buhar, Ebul-Ferec, vs.) iyice belirlemilerse de
nasl olsa kontrolleri ayr bir uzmanlk alannn genie
ilenmi ayr bir ura haline gelmitir. Dinden geriye
kalan alanlardaki geri kalan nakillerse zaten ancak yaza-
rn gerekli grd kadaryla referans konusudur. Dilde
lgat-i fasihin (kulaa yanlsz ya da etkileyici gelen kul-
lanmn) ya da sabit kurallarn l olmas, mezheplerde
imamlarn grlerinin tesbiti hep belirli amalara gre
dzenlenmi belirli gnderme dzenlerini geri getirebilir,
ama insanlar iin bize uzak gelen bir tarzda anonim ol-
mak ya da belirli bir gelenei aynen izliyor olmak deerli
grlrken orijinal olmak da daha kolay anlayacamz
ekilde yine de deerlidir. Ya da eyhin grn bul-
mak iin nshalar karlatrmay ve eletirmeyi pekala
bilirler, ama belirli bir ikayet adna deilse tarihsel bir
eletiriyi aktel olan otoritenin nne koymay ancak
nadiren dnrler. Yine ayn ekilde, kutsal olan sze
ilikin olmad lde, yazarn kendisi zaten otoritenin
dorudan kaynadr ve neye nasl gnderme yapacana
ancak o karar verebilir. Baka trl, mellif de (auctor)
mstensihle (scriptor) ve derlemeciyle (compilator) ayn
seviyeye inmi olurdu.
276
Bugn bizim iin kabul edilemez saylacak bir uygulama,
on altnc yzylda talyada ya da on dokuzuncu yzylda
stanbulda, normal olmann da tesinde, olmas gereken
ey saylyordu: Konuya hakim biri yayna hazrlanacak
metnin salam bir nshasn alr ve onu kiisel olarak
kontrol edip niha metni oluturur. Bizse metnin belli
bal btn nshalarn izler ve onun tarihsel servenine
yeniden mumyalamak istediimiz bir ceset muamelesi
yaparz. Metnin orijinalinden onu yayna hazrlayan uz-
mann kendiliinden otoritesine uzanan sreklilik hatt,
artk, ller ve kalntlar zerine alan bir arkeoloun
titizlikleriyle deitirilmitir Dipnotlarmzda ve ele-
tirel yaynlarmzda kaybolan, tam olarak adn koymak
gerekirse, aktel szn otoritesi ve canlldr.
277
82.
Kkken hep asker olmay isterdim. Herhalde asker
olmay, ne bileyim, mesela Kubrickin Zafer Yollarndaki
ya da Remarquen Bat Cephesinde Yeni Bir ey Yokun-
daki gibi abes, kirli ve ezici bir bunaltclkla deil de
Lawrencen Bilgeliin Yedi Stunundaki gibi bir epikle
ilikilendiriyordum. Bunun, malum, insan doasnda
naif ve kendiliinden bir karl da vardr. Yine de,
bugn bile, Remarquen tasvir ettii siper sava bir
yanda duruyorken yine ayn savan baka bir cephesinde
Lawrencen hala epik bir duyguya sahip olmasn ilgin
buluyorum. stelik Lawrence, rnein Ernst Jngerin
aksine, samalamamaktadr da. Cline Gecenin Ucuna
Yolculukun balarnda yine Birinci Dnya Savandan
bahseder ve siperlerin kyclndan balayan anlaty,
ondan beklenebilecei gibi, hemirelerin subaylar ka-
yran orospuluuna kadar keyif ve tiksinti dolu bir dille
uzatr, ama galiba btn bu olumsuz tavrda Lawrencen
anlayamayaca hibir ey yoktur. Lawrence, Jngerin
aksine, hezeyanlarla zihnini bulandrd iin deil, baka
bir savata savat iin yine de epiktir.
Bu konu uzun ve burada ona girmeyeceim. Borgesin
Nefret ettikleri hristiyanlk, D leri Bakanl, demokrasi
ve Yahudiler, sayg duyduklar Lord Byron ve slamd
diyerek zetledii Richard Burton benzeri askerlere ynelik
27S
takdirim gibi daha ok kiisel nitelikteki noktalardan ba-
lyor ve eskilerin srekli ermii ve kahraman birbirlerine
eit ve ayn anda dier insanlardan da stn kabul etmesi
gibi artk ciddi bir irfana dayal meselelere kadar ilerliyor.
ok kabaca zetlemek gerekirse, kahraman fkedeki
atei sonuna kadar ortaya koyabildii ve bu atein iinde
kendinden geebildii iin ve ermi de iindeki atei so-
nuna kadar younlatrabildii ve bu atein ynetimiyle
kendini bulabildii iin dier insanlardan ayrlr ve insan
potansiyelin zirvelerini temsil ederler.
279
83.
Seksen darbesinden sonra Kenan Evren aklama yap-
mak iin televizyona ktnda evdeki herkesi susturmu,
yemek masasndaki sandalyelerden birini alp televizyo-
nun tam karsna gemi ve dikkatle dinlemiim. Byle
anlatyorlar. Ben yalnzca birka yl sonra konumak iin
Trabzona geldiinde bir binann atsnda olduka uygun
bir konuma yerleerek onu dinlediimi hatrlyorum.
Yine o yllarda geceleri srekli kayormuum, sonra beni
bir bankann ya da benzeri bir yerin nnde elimdeki
oyuncak tfekle gya nbet tutarken buluyorlarm. O
yalarmdan birok eyi hatrlamama ramen bunlar
kesinlikle hatrlamyorum. Neredeyse zihnimin bunlar
ok erkenden sildiini, nk kendimi bu kadar salak
bulmak istemediimi dneceim. ok da imkansz
saylmaz bu, bir sre sonra okumay rendiimde Aziz
Nesinden balayan okumalarm birok ikence anlatsna
kadar uzanyordu. Yayn dnyas ok clzd, ama ben
Nokta ve 2000e Doru gibi birka dergiyi dzenli olarak
izleyebiliyordum. Galiba bunlar iin de tandm ilk
kitaplk iin olduu gibi abime teekkr etmem gerek.
Her nasl olursa olsun, askerlik meselesi geride kal-
dnda, bilinli olarak karar verdiim ilk meslek eski
eser kaaklyd. Nizipte bir yerlerden gelen birka
kilo esrar datmaya almay hem sama hem krsz
2S0
hem zevksiz bulmutum. Kitap iini zaten iyi biliyor ya
da o yama gre iyi biliyordum. Elimde para edecek bir
Bizans ikonas ve pek para etmeyecek birka Rus ikonas
vard. Bozuk paradan fazla kymeti olmayan bakr Bizans
sikkelerinden balayan kk koleksiyonum bir miktar
para edecek birok Yunan sikkesini de ieriyordu ve on
dokuzuncu yzyl Osmanl paralar arasnda dierlerin-
den farksz grnmelerine ramen deerli olanlar eer
rastlarsam tanyabilmek zere ezberlemitim. Mzayede
kataloglarn dzenli olarak okur ve mmknse k
fiyatlarnn yanna sat fiyatlar da not edilmi nsha-
lardan okurdum. Talimhane plnden karlm
olmasna ramen ok iyi durumdaki, sar ve kahverengi
arasnda deri ciltli, on altnc yzylda talyada baslm
Eukleidesin elerinin yan yana duran Yunanca orijinal
metni ve Latince evirisini zevk iin seyretmek zere
elimde tutuyordum, nk nasl olsa Trkiyede ok para
etmeyecekti. Bizim piyasamzda para edecek haritalara,
gravrlere, seyahatnamelere ya da tarih kitaplarnaysa pek
rasyonel saylamayacak yollarla ve yamdan beklenme-
yecek biimlerde ulaabiliyordum, vs
Btn bunlarda tuhaf, erken, biimsiz, anormal bir ey
vard, ama o srada pek yadrgamyordum. Sryanice bir
Kitab- Mukaddes yazmasnn elimden gemesi benim
iin Necip Fazln Lsyen Abdlhak Hamid Hanmefen-
diye imzalad bir kitabna sahip olmaktan daha fazla
acayip deildi. Arkeolog olmak isteyen arkadalarmla ya
da diplomatik pasaportlar ileride avantaj salayacana
gre diplomat olmak isteyen arkadalarmla imdiden
buna gre iliki kuruyor ve kendi namma da sanat tarihi
2S1
renmem gerektiini dnyordum. Onlarla daha rahat
konuabilmek iin, definecilerin kulland dedektrle-
rin eitlerini bile aratryordum. On alt yamdaydm.
Hemen herey beni buna sevk ettiine gre, eski eser
kaaks olmaya karar vermitim.
Sonra da, bir kararn ardndan hep yaptm gibi, ko-
nuyu gya demlenmeye ama aslnda yokolmaya braktm.
Nasl olsa karar verdiime gre, uramay artk ertele-
yebilirdim. Garip bir biimde, beni gerekten eski eser
kaaks olmaktan koruyan tek ey, yalnzca ve yalnzca,
eski eser kaaks olmaya karar vermem oldu. Bugn
de uyuturucu kaaks ya da silah kaaks olmakta
ilkesel bir sorun bulmazdm (nasl ilkelerden sz etti-
imi mrm olursa ileriki yllarda yazacam Orospuluk
zerine Derste aklayacam) ama ayn anda hem
filozof ve air hem silah kaaks olmak artk fazlasyla
narinlemi bnyemin altndan kalkamayaca bir yk.
Hi uraamam.
2S2
84.
Hayatn iinde herkesin tand Sleyman ya da Azize
benzeri mikroskobik, zararlar deil tarzlar dolaysyla
mikroskobik dolandrclardan bol bol tanyorum artk.
Zaten hepimiz tanyoruz. Galiba zerimdeki kiisel lanet
(miasma, diyelim) yznden bana isabet edip benzeri ve
ls olmayacak biimde kurbanlatrlmam salayan
Murat ve Ahmet gibi nmunelik pezevenklerin zellikle
iren tasallutlarnaysa hala sistematik olarak maruz
braklyorum. Ama konvansiyonel hrszla, kurban-
larnn kimlii nedeniyle kendi ocukluk soygunlarma
da saldrganlklarnn perdesizlii nedeniyle Sleyman
ve Azizeden Murat ve Ahmete ulaan izgi zerindeki
dolandrcla da benzetmediim konvansiyonel hrszla
ilk kez bu eski eser kaakl kararm uykuya yatrdm
dnemde muhatap oldum.
Kz arkadam stiklalde, Bykparmakkap soka-
n sa yannda, en uta kalan barda alyordu. Ben
de vaktimin ounu orada geiriyordum. imdi orada
muhtemelen yine dknt ve sama bir mekan vardr
herhalde, bilmiyorum. O srada zeminden yedi sekiz
basamak aa inerek iine girilen, L biiminde, ancak
lo olabilecei kadar aydnlatlm, ama benzerlerine gre
geni bir aland. Akamlar bazen, ihtiya varsa ve baka
iim yoksa, kapda da ben bekliyordum. Geri fazla gen-
2S3
tim, ama hemen yandaki pavyonun adamlaryla aramz
iyiydi ve gerektiinde yardm ediyorlard. Btn bunlar
ylesine yaptm ilerdi. Yine o dnemde Cihangirde,
Firuzaa Camiinin tam karsnda kalan sokakta (her-
kes adn bilir, ama ben unuttum) atm kitap da asl
eski eser ticareti kararmla ilgili deildi ve yine ylesine
yaplm bir eydi. Bo grdm dkkann Atinada ya
da oralarda bir yerde oturan sahibini temsil eden avukat
benimle anlamaya yanamaynca biraz canm sklm ve
bir gn dkkandaki mevcut kepenkleri indirip kendim
yeni kepenkler taktrmtm. Bylece, kazara urayan
mterilere tiplerini seversem kitap hediye etmekten baka
hibir ey yapmamsam da, galiba iki yla yakn bir sre
tek kuru kira demeden sahip olacam bir dkkanm
oldu. inde olsa olsa kundura tamircilii falan yaplabi-
lecek bir yerdi, ama bir kahve makinesi de edindikten
sonra ben yine gya bir i yapm oluyordum.
Ad, yanl hatrlamyorsam, Cemdi. Bir akam yanma
gelip gidecek yeri olmadn syledi. Ne geceleyin barda
kalmasn nermek ne de ablamla beraber oturduum
eve gtrmek istedim. Nasl olsa dkkan da vard.
Anahtarlar verdim ve orada kalabileceini syledim.
Dkkann duvarlarn boyama iini o yapm olduu iin
yerini zaten biliyordu. Ertesi gn dkkana uradmda,
Dostakal diyerek bitirdii mektubuyla karlaacaktm.
eriye geici olarak ylesine koyduum otuz krk kitab
yklenip gtrmt. Bunlarn bazlarnn ne kadar para
edebileceini benden duymutu. Bilmedii ya da unuttuu
ya da grmezden geldii ey, benim elimde belirli kiilere
satlnca biraz para edecek o kitaplarn onun elinde sa-
2S+
haflara satldnda birka kurutan fazla etmeyeceiydi.
Ama, sonuta, soyulmutum.
Konvansiyonel hrszlarla daha sonraki karlamalar-
mn hibirinde soyulmadm, ama sanrm u hayatta insan
rknn temsilcileriyle kurduum en temiz iletiim bu
hrszlarla aramda kurulmu oland. ilide oturduum ev,
yla yaylan bir sre iinde, drt kez hrszlarn ura
oldu. Kapka etelerinin aibeli icraatlarnn ucunun
leri Bakanlna kadar izlenebildii dnem olduu iin
btn stanbulda zaten hrszlk yaygnlamt, bundan
benim payma den de bu drt hrszd.
lki, bir yaz gecesi, salon penceresine trmanarak ieri
doru bir adm att ve mutfak masasnda altm g-
rnce hibir ey sylemeden geri dnd. kincisi, ok ar
olduu iin uyanmadm bir uykuyla uyurken kapy iyice
kurcalayp gitti ve kapda brakt izleri dnda yzn
bile grmedim. ncs, belki de daha nce kapy
zorlayarak ieri girememi olan olduu iin, apartman
merdivenlerindeki pencereyi ap onunla benim dairemin
mutfak penceresi arasna bir kalas dayad ve ancak mutfak
camn krp ieri girdiinde uyandm. Ben uyuyordum,
ama gndz vaktiydi ve o yzden yapt ey iyice tu-
haft. Kapnn nnde durup ne geldii yerden aynen
geri kmak yerine kapdan kmasn istiyor ne de onu
kovalamay dnyordum dar kmasn istediimi
nazike belirttim. O da kaygszca yaklamamam belirtti
ve mutfak penceresine dayad kalasn zerine geri dnd.
Drdncs bu kadar terbiyeli deildi, neredeyse ilk kez
bir hrsz polise teslim etmeyi bile dnecektim. Zile
herhalde ge cevap vermitim ve onlar da yalnzca kontrol
2S5
etmek iin zile basm ve ieride olmadma karar ver-
milerdi. Kapy atmda ocuklardan biri karmdayd,
dieri de aadan ona geri dnmesini sylyordu. Benim
boylarmda, esmer tenli, ince ama salam yaplyd. Sanki
yanl adrese gelmi gibi samasapan eyler sorup durdu,
ben de uzatmamasn rica ettiim belli bir halde cevap
veriyordum. Ama kafas tam yerinde olmad iin ya da
hrszlara zg ecaati byle bir ey saydndan, birka
kez steleyerek soru sormay srdrd. En sonunda, aa-
daki ocuk kzgnlkla bardnda yanllk yznden
kusura bakmamam syleyerek geri dnd.
Dierlerine gre biraz terbiyesizdi, ama yine de onu
bile bir iletiimsizlik rnei saymyorum. Ben, akas,
nasl olsa hibir ey alamadklarna ve evin bugn olduu
gibi parmaklklar ve alarmlarla gvenlik kazanmasndan
baka hibir sonuca yol aamadklarna gre, hrszlarm
seviyor ve insanln geri kalanyla da tpk onlarla kur-
duum gibi ak, en az onlarla kurduum kadar temiz bir
iletiim kurabilmek istiyorum. Dar k Yaklama
2S6
85.
Ama hi yle olmuyor ite. nsanlarn ileri maiet
kskac, isbat- vcud tela ve hased-i akran hrs arasnda
dnp duruyor ve karlarndakini de krlmas bile he-
nz yalnzca bir ilk admdan ibaret bu soytarlk arkna
ekiyorlar. rnein entelektel olarak M.A.L.n herhangi
bir yesi kadar clz, Levent ve yedi cceler kadar bodur
olsaydm zerime kusmak iin bu kadar olaanst he-
vesli olunmayacakt. Ardndan, finansal olarak M.A.L.n
mark ve arlatan eponim yeleri (Murat, Ahmet,
Levent) kadar tuzum kuru olsayd btn hrszlklarn
onlara balamamdan sonra hala kanser olmamak iin
onlara svmem gerekmeyecek, ama ok bol olan paramn
birazn da samalklarndan korunmak iin samaya ve
gizli tuttuum bir adreste gizlice yaayp almaya raz
olmam erlerinden yakam kurtarmama yetecekti. Ama
yle olmuyor. M.A.L. cce olduu lde cceletirmek
ve deersiz olduu lde deersizletirmek istiyor. Ben
de maruz kalyorum Aramzdaki seviye ve seciye fark
M.A.L.la (Cneyt, mer, Murat, vs.) benim aramda gerek
bir iletiimi, rklarmz arasnda ksm de olsa bir denklii
imkansz klyor, tamam, bunu anlayabiliyorum, ama onu
kendi haline terk ettiimde bile benim zerime kusmak
iin bu kadar kudurmas zerine yine de ayrca dnmek
gerekiyor.
2S7
M.A.L. bana onun dnyasna ait olmamamn, onun
akran olan bir dier M.A.L. olmamamn bedelini sustu-
umda susmam, konutuumda konumam, durduumda
durmam, yrdmde yrmemi, yattmda yatmam,
altmda almam, nefes aldmda nefes almam
su sayp cezalandrarak detiyor. Ona gre bana her ne
yaplsa revadr ve benden her ne eksiltilse kazantr, nk
aslnda yaama hakkm bile yok, nk yaarsam kazara
M.A.L.dan baka hibir ey olmadn hatrlamasna neden
olabilirim. Azize, Gte, Sleyman, Cneyt, Levent ya da
Ahmet Hepsinin zerime kustuklarnn altnda u veya
bu ekilde tpatp ayn eziklik var ve bunlar bu kadar
rahata zerime kusabilmi olmalarn da, yalnzca ve
yalnzca, hasta hayvanlar deil de yanllkla ya da umutla
salkl insanlar yerine konmu olmalarna borlular.
Sradan bir zavall olarak insann ok sradan ama ok
zehirli patolojisi ne gnde be vakit yzn yere srtp
kn havaya dikmekle ne sosyalizm ya da demokrasi
havarilii yapmakla ne de gya ok lgn ve gya ok
bamsz olmakla giderilebiliyor, ama bir ekilde daima geri
dnp geri kalan hereyi de kendi seviyesine indirgiyor ve
orada tkyor ya da en azndan bu uurda aalk elinden
her ne sefillik geliyorsa hibirini kesinlikle esirgemiyor,
nk varoluunun asl derin hakikatine (ok metafizik
oldu, ama evet, aynen yle, asl, derin ve hakikat) ihanet
etmi ya da zaten onunla pek temas kuramam olmasnn
yaratt gdkln acsn baka trl karamyor.
Allah hepimize ifa versin.
2SS
86.
M.A.L.n rastgele ortala datt notlarmla iimin
doru drst bitebilmesi iin bir an nce yazmam gere-
ken kitaplarn listesini aaya kaydediyorum. Bu arada
bu notlarmn bir ksm el alemin ke yazlarnda zaten
kullanlm bulunuyor, ki beni daha da ktsnden
koruyan tek ey, tpk bunlarn bama gelmi olmasna
neden olan tek ey gibi, insanlarn dipsiz pornokratik
embesilliinden ibaret. plerimin datlm olmasnn da
byk bir sorun olduunu ayrca sylemiyorum. Bunun
bile kesinlikle yaplmamas gerektii M.A.L.n anlaynn
zaten ok tesinde kalyor.
Yine bu arada, Cneyt bana kendi diplomalarndan ve
kitaplarndan sz edip Biz kimiz ki Sen nemlisin,
diyebilir ve saysz akran arasnda yerini alabilir. Hibir
yksek lisans bavurusu yapmam ve karalamalaryla
kurduu tatminsiz iliki de bana gelenler de malum bir
insana diplomalarn ve kitaplarn hatrlatarak haddini
bildirmek ve bunu da zr dilemesi gerektii bir yerde
yapmak, ite, beni niin pazarlad sorusuna kpekleri
olmaya alt yaratklarla onun kadar yakn arkada
olamadm iin ona bu kadar kzdm yantn veren
Azizenin bildik bir Azizelik eitlemesi. armyorum
artk. Cneyt diplomalar ve eserleriyle ve Azize de arka-
dalaryla mutlu olabiliyorsa olabilir, bana bulamasnlar
2S9
yeter. Azizenin hocalarndan biriyle yakn mesafeden
konuabilmek iin benim adamcazla sohbet etmem
ricasn tekrar krmazsam ya da Cneyte gya uzman
olduu konularda tekrar bir vizyon hediye edersem, benim
de Artk baka bir ey sylemeyeceim.
Bu kitaplar yazarken bilgisayar yerine daktilo, telefon
yerine duman iareti kullanmazsam M.A.L.dan kurtula-
mayacak olmam bir yana, bir de btn mrn nakil,
eviri ya da ariv mesaisinin tesinde hibir eyle geirecek
M.A.L.n bn olmamaya duyduu fkeden ayrca sakn-
mam gerekiyor. Kimse sanrm bana bu almalarm iin
para vermeyecek, galiba kitap satlaryla geinemem ya
da mehur da olamam. Eyvallah, canma minnet, bunlar
ngryordum zaten, ama bir de maddesel sabotajlara ve
manev eziyetlere katlanmalym. Hatta, parasal karl
olmayan bir ile uramam yetmiyor, ayrca hastane paras
demeliyim, nk M.A.L. hazretleri yle uygun grm.
Geri ben de, en merhamet dolu anlarmda, onun lmcl
olmayacak organlarn benzin dkerek yakmay ve yara-
lar iyiletike tekrar tekrar yakmay uygun gryorum,
ama kanunlarn perdesini amakta maalesef onunla ayn
beceriyi gsteremiyorum. Dnya zerindeki soytarlk
dngs, bu rnekte, kaba hatlaryla, ite byle iliyor.
yleyse, mecburen, bir misyon insan ve bir dava
adamym artk. M.A.L.n bana vurdurmak iin bu kadar
kudurmasna ramen, dnya gzeli olmasam da ze-
rimden silkebildiim kendiliinden kolayln aynsyla
brnebildiim bir havam vardr, elbette, M.A.L.a vur-
maktan ok daha fazla ve yksek bir davann adamym.
Mein Kampfn nsznn fihristi de aada:
290
[1] Mata Harinin Peesi
[2] Otobiyografi Olarak Felsefe
[3] Konfyus zerine Paragramlar
[4] Arcuna zerine Paragramlar
[5] Oidipous zerine Paragramlar
[6] Zevk ve Hikmet: Her Ontopsikoloji in Giri
[7] Tanr, Hayatn Anlam ve lm
[8] Orospuluk zerine Ders
[9] Karantina: Srmodern Bir Romann Fragman
[10] Platon ve Aristoteles
[11] Kant ve Hegel
291
87.
Fuzulnin Hsn Ak tam da ifa zerine yazlmtr.
[]
[Burada kitab kesmeden nce okura ister istemez bir
aklama yapmam gerekiyor: Otobiyografi Olarak Kaos
aslnda ayr bir metin ve onun balang blmlerini buraya
eklememin yegane sebebi insanla olan hakl nefretimi ve her
ne kadar yine hak edilmi nitelikte olsa da bir para patetik
megalomanimi yineleye yineleye ifade etmeyi Pornokratlar
ve airin ve ibu cildin tesine tarmak istemiyor olmam.
Sanrm, Kassandra Sendromunu ele alacam baka bir
yazda bu patolojinin salkl kaynaklarn incelememin
gerekmesi bir yana, samalamak iin iki cilt yeter. O yzden
de, Otobiyografi Olarak Kaosun balangc maalesef hala
insanla kar nefret ve megalomani ifadeleriyle dolduu
iin, onu ireti olarak buraya yerletirdim. Asl metindeyse
iindeki patolojiyi ayklayarak ayn blmleri tekrar ak-
tarmaya alacam. Belki kitabn ismi artk Otobiyografi
Olarak Kaos olmaz da baka bir ey olur, henz bilmiyorum,
ama nasl olsa ierik kendini ele verecektir ve okuru orada
bir kez daha uyarmam gerekmez.
Byle almaya baladmza gre, daha ileride, Por-
nokratlar ve airin iindeki bir blm olan Tractatus
Ethico-stheticusu ayn balk ve ayn epigraf ama farkl
bir ierikle bamsz bir kitap olarak yeniden yazmay da
292
dnyorum. Ayrca, eskiler de yle yapar, sk sk daha
nceki yazlarm aynen alntlamay ama bunu kesinlikle
belirtmemeyi falan da dnyorum. Acemi yorumcu buradaki
devrimci deneysellii idrak edemeyip beni kendimi tekrar
etmekle sulayabilir, ama yle olsayd bile, tekrar etmeye
deer herhangi bir eyi tekrar etmekte sorun grmezdim.
Her neyse, sonuta, ben kendimi yazyla ilikili dnd-
mde hep ciddi yazlarla ilikili dnrdm, oysa imdi
Tristram Shandynin stelik de elencesiz bir versiyonuna
dntm grebiliyorum. yi tarafndan bakmaya
alacak olursam: te dzeltmem gereken bir kusur]
293
29+
295
296