1.a).

Labavo (zazor) nalijeganje izmeu vretena (1) i klizne aure (2):

Sl.1.
Odabrali smo preporuenu toleranciju iz sistema zajednike unutranje mjere za labavo nalijeganje,
16 H8/f8
!otom utvr"ujemo kolika su nam gornja i donja odstupanja pre#nika osovine i aure od nazivne vrijednosti
$ornje %ma&imalno' odstupanje pre#nika aure od njene nazivne vrijednosti(
Dg=D+Ag=1+!"!2#=1"!2# mm
)onje %minimalno' odstupanje pre#nika aure od njene nazivne vrijednosti(
D$=D+A$=1+!=1 mm
*olerancija nalijeganja #aure+podruje varijacije zazora je(
%r=Dg&D$=1"!2#&1=!"!2# mm (2# m)
$ornje %ma&imalno' odstupanje pre#nika osovine od njene nazivne vrijednosti(
$g=$+ag=1+(&!"!1)=1'"!() mm
)onje %minimalno' odstupanje pre#nika osovine od njene nazivne vrijednosti(
$$=$+a$=1+(&!"!)*)=1'"!'# mm
*olerancija nalijeganja osovine+podruje varijacije zazora je(
%o=$g&$$=1'"!()&1'"!'#=!"!2# mm (2# m)
!oto smo utvrdili min i ma& odstupanja pre#nika od nji,ovi, nazivni, mjera prelazimo na izraunavanje
vrijednosti zazora
-rijednost donjeg %minimalnog' zazora(
+$=D$&$g=1&1'"!()=!"!1 mm (1 m)
-rijednost gornjeg %maksimalnog' zazora(
+g=Dg&$$=1"!2#&1'"!'#=!"!! mm (! m)
*olerancija nalijeganja +podruje varijacije zazora je(
%n=+g&+$=!"!!&!"!1=!"!)) mm ()) m)
2
1.b). ,vr-to (.rijeklo.) nalijeganje izmeu klizne aure(2) i
no-aa(*):
Sl.2.
Odabrali smo preporuenu toleranciju iz sistema zajednike unutranje mjere za vrsto nalijeganje,
./ H0/s6
!otom utvr"ujemo kolika su nam gornja i donja odstupanja pre#nika aure i nosaa od nazivne vrijednosti
$ornje %ma&imalno' odstupanje pre#nika nosa#a od njegove nazivne vrijednosti(
Dg=D+Ag=2!+!"!21=2!"!21 mm
)onje %minimalno' odstupanje pre#nika nosa#a od njegove nazivne vrijednosti(
D$=D+A$=2!+!=2! mm
*olerancija nalijeganja nosa#a+podruje varijacije preklopa je(
%r=Dg&D$=2!"!21&2!=!"!21 mm (21 m)
$ornje %ma&imalno' odstupanje pre#nika #aure od njene nazivne vrijednosti(
$g=$+ag=2!+!"!)(=2!"!)( mm
)onje %minimalno' odstupanje pre#nika #aure od njene nazivne vrijednosti(
$$=$+a$=2!+!"!*'=2!"!*' mm
*olerancija nalijeganja #aure +podruje varijacije preklopa je(
%o=$g&$$=2!"!)(&2!"!*'=!"!1* mm (1* m)
!oto smo utvrdili min i ma& odstupanja pre#nika od nji,ovi, nazivni, mjera
prelazimo na izraunavanje vrijednosti preklopa
-rijednost donjeg %minimalnog' preklopa(
/$=Dg&$$=2!"!21&2!"!!*'=!"!1) mm (1) m)
-rijednost gornjeg %maksimalnog' preklopa(
/g=D$&$g=2!&2!"!)(=!"!)( mm ()( m)
*olerancija nalijeganja +podruje varijacije preklopa je(
%n=/g&/$=!"!)(&!"!1)=!"!*) mm (*) m)
1 tabeli 11 data su odstupanja , tolerancije i tolerancije nalijeganja za analizirani labavi i vrsti spoj
3
%abela 1.1
2alijeganje 3jera
u mm
Odstupanja u
m
*olera
ncije
u
m
4azor5preklop u
m
*olerancija
nalijeganj
a u m
$ornj
e
)onje 2ajve#e 2ajmanje
16 H8/f8
16H
8
6.0 / .0
6/ 16 7.
16f8 -16 -43 27
./
H0/s6
./H
0
+21 0 21
48 14 34
./s6 +48 +35 13

8rte9 %sl:' dijela kliznog vretena %1' , #aure %.' i nosa %:' kojemu smo odre"ivali zazor i preklop(
Sl.*
4
1.b)Odreivanje temperature na kojoj pri zagrijavanju (hlaenju) izabrano vrsto nalijeganje
0 20 H!s"# spoja dijelova (2) i ($) prelazi u neizvjesno%
s6
H7 21

Sl.)
;oe<cient linearnog irenja unutranjeg prenika #aure %.' izra"ene od !cu=n17%bronza'(
K
br
6
10 17

=
;oe<cient linearnog irenja vanjskog prenika nosaa %:' izra"enog od => %sivi liv'(
K
sl
6
10 9

=
!romjena prenika unutranjeg dijela #aura %.'(
( )
m t d d
br
75 . 29 5 . 87 10 17 20
6
= = =

!romjena prenika spoljanjeg dijela nosaa %:'(
( )
m t D D
sl
75 . 15 5 . 87 10 9 20
6
= = =

!rema oznakama na sl7 promjena preklopa jednaka je razlici promjena prenika spoljanjeg i
unutranjeg dijela(
0$&0D=0/ 1 $=D 1 $(br&sl) 0t= 0/
!reklop %minimalni' donji(
/$=Ag&a$=21&*'=&1) m
$ranini sluaj u kojem se najmanji preklop eliminie !d?/ odnosno vrsto
nalijeganje prelazi u neizvjesno je za /=/$ (
( ) ( )
C
d
Pd
t
sl br
o
5 . 87
10 10 9 17 20
14
6 3
=

=



*ra9ena temperaturu u 8 dobit emo prema slijede#em izrazu(
tr=t/+ t=2! 2(#"' =&#"' 3
*ra9ena temperatura u ; dobit emo prema sljedeem izrazu(

tr=(2#*+2!)&#"'=22'"' 4
5
2.Odreivanje stepena sigurnosti protiv loma rui&e u presjeku '('%
U presjeku A-A imamo savijanje i smicanje.
a!erija" #a i#ra$u ru%ice je ).1*$0.
&a$imo po$a!ke i# !a'"ice #-5 #a varijan!u 3( s!r.226)
inima"na i maksima"na si"a na ru%ici je)
N F
N F
d
g
150
250
1
1
=
+ =
*u+ina ru%ice) mm l 70
1
=
,ajve-i pre%nik) mm d 12
1
=
,ajve-i pre%nik) mm d 10
2
=
.a$ijus #akriv"jenja)
mm 5 . 1 =
,ajve-i momen! savijanja)
Nmm l F M
g g
17500 70 250
1 1
= = =
,ajmanji momen! savijanja)
Nmm l F M
d d
10500 70 150
1 1
= = =

/!porni momen! savijanja)
mm
d
W 125 . 98
32
10
32
3 9
2
= = =

,apre#anje na savijanje)
[ ]
[ ]
( )
[ ]
( )
[ ]
2
2
2
2
0 675 . 142
2
006 . 107 344 . 178
2
.
0 669 . 35
2
006 . 107 344 . 178
2
0 006 . 107
125 . 98
10500
0 344 . 178
125 . 98
17500
mm N
const
mm N
mm N
W
M
mm N
W
M
d g
a
sr
d g
sr
d
d
g
g
=

=

=
=
=
+
=
+
=
=

= =
= = =

1an2encija"ni napon)
[ ]
2
2 2
2
5 . 78
4
10
4
mm
d
A = = =

-2$je je A najmanji popre%ni presjek na kome se jav"ja smicanje.
[ ]
[ ]
( )
[ ]
( )
[ ]
2
2
2 1
2
1
0 548 . 2
2
911 . 1 185 . 3
2
0 637 . 0
2
911 . 1 185 . 3
2
0 911 . 1
5 . 78
150
0 185 . 3
5 . 78
250
mm N
mm N
mm N
A
F
mm N
A
F
d g
a
d g
sr
d
d
g
g
=

=

=
=
+
=
+
=
=

= =
= = =

3ri!i%ni napon)
6
( ) ( )
m
D
D N
D
m
D
m
n
D
N
N
N N
m
KDI N N
=
=
=
= < = =
1 1
6
7
10 3 300000 10 300 100


( )
[ ]
( )
[ ]
2
0
2
1
0 590 ... 520
0 340 ... 300
mm N
mm N
D
D
=
=

-#a 4.15305 savijanje5 prak!ikum( s!r.25.5 pri"o2 2.1.

( )
[ ]
( ) ( )
( )
[ ]
2
1
7
5
6
3 2 1 1 1
2
7
5
6
1
0 887 . 403
1 925 . 0 982 . 0
10 3
10 3
320
0 638 . 444
10 3
10 3
320
mm N
N
N
mm N
M N
m
D
D M N
N
=

= =
=

2$je su
3 2 1
( (
korekcioni 6ak!ori)
982 . 0
1
=
-!a%no i#ra%una!o pomo-u s"je$e-e2 o'rasca)
( )
1
1 2
2 1
1
d d
d d

=


2$je je)
[ ]
[ ]
[ ]
mm d
mm d
mm d
20
10
12
2
1
=
=
=
-#a savijanje5 u2"jenji%ni %e"ik5 prak!ikum5 s!r.26.5 pri"o2 2.2.
( ) ( )
982 . 0 10 12
10 20
91 . 0 1
1
1
1 2
2 1
1
=

= d d
d d


925 . 0
2
=
#a 4.15305 [ ] [ ]
mm d mm N
M
14 ( 0 860 ... 710
2
= = 5 6ino s!ru2ano5 prak!ikum( s!r.26.5
pri"o2 2.3.
1
3
=
nije pose'no o'ra7eno.
,a2i' $inami%ke i#$r+"jivos!i)
( )
( )
( )
( ) ( )
[ ]
[ ]
TM DM
M N M
TM M sr M DM
sr sr
MN
D
D
MN
mm N
mm N
tg
const const
tg tg

< = + =
= =
< + =
= =
= =
=

+ =

+ = =

2
2
1 1
1
0
1
0 099 ( 434 847 ( 0 669 ( 35 887 . 403
0 887 ( 403
. .(
40 27 ( 40
847 . 0
555
320 2
1 1
2
1 1
o o
2$je je)
[ ]
[ ]
2
2
1
0 588 490 2 ( 1 2 ( 1
0 416 ( 577 982 ( 0 588
mm N
mm N
T TS
TS TM
= = =
= = =


[ ]
2
0 490 mm N
T
= ( #a 4.15305 prak!ikum( s!r. 24.( pri"o2 2.1.
7
[ ]
[ ]
2
2
0 43 ( 398 099 ( 35 099 ( 434
0 669 ( 35
mm N
mm N
SR DM A
sr SR
TM DM
= = =
= =
<



8a na"a+enje s!epena si2urnos!i 9$inami%ki i ap"i!u$ni: po!re'ni su s"ije$e-i 6ak!ori)
-;6ek!ivni 6ak!or kocen!racije napona)
( )
1 1 + =
k k k

2$je su)
k

-2eome!rijski 6ak!or kocen!racije napona( prak!ikum5 s!r. 27.5 pri"o2 2.5.5 s"ika 9c:.
5 ( 1
( 2 ( 1
10
12
.( 15 ( 0
10
5 ( 1
( (
2
1
2
=

= = = = = =

=
k
k
k
savijanje
d
d
d
D
d
f
savijanje
d
D
d
f

-osje!"jivos! ma!erija"a na kocen!raciju napona5 #a 4.15305 [ ]

2
0 860 ... 710 mm N
M
=
1 91 ( 0 710 10 28 ( 1
1 10 4 ( 1 ... 8 ( 0
3
3
< = =
=

k
m k
R

( )
455 ( 1 1 91 ( 0 5 ( 0 1 91 ( 0 1 5 ( 1 = + = + =
k

<!epen si2urnos!i on$a i#nosi)

92 ( 1
675 ( 142 455 ( 1
43 ( 398
67 ( 1
344 ( 178 455 ( 1
099 ( 434
=

=
=

=
a k
AMN
A
g k
DM
D
S
S

+',-./)',%
*o'ijene vrije$nos!i s!epena si2urnos!i su #a$ovo"javaju-e.
.
0mitov dijagram za rui&u izlo1enu savijanju (sl.*.)%
8

9
$.2roraun navojnog vretena i navrtke u vijanoj vezi%
=o"a#ni po$aci)
>?4(75k,5
a!erija" navojno2 vre!ena 4.13305

16 . 0 .( 18 . 0 ... 14 . 0 = =
mjere navojno2 vre!ena 1r 16@45 prak!ikum s!r.65.5 pri"o2 3.6.)
sre$nji pre%nik
[ ]
mm d 14
2
=
pre%nik je#2ra
[ ]
mm d 5 . 11
3
=
povrAina presjeka je#2ra [ ]
2
3
104 mm A =
u2ao na2i'a navoja #a je$novojni navoj
o
20 . 5 =
u2ao !renja
o
09 . 9 16 . 0 = = = arctg arctg
n

najve-a i najmanja si"a koja $je"uje na vij%anu ve#u)

[ ]
[ ]
[ ] N F
N F
N F
g
d
6574
0
6574 ... 0
=
=
=
spo"jna si"a koja se prenosi preko vij%ane ve#e)

( ) ( ) [ ] [ ]
N kN F F
n
6574 574 . 6 16 . 0 4 . 2 1 75 . 4 4 . 2 1 = = + = + =
omen! pri!e#anja #avr!nja)
[ ]
Nmm T T T
n
929 ( 23460 32 ( 11044 609 ( 12416 = + = + =

omen! o!pora k"i#anju navr!ke)
[ ]
Nmm r F T

32 ( 11044 5 ( 10 16 ( 0 6574 = = =


2$je je)
sre$nji po"upre%nik si"e !renja)
[ ]
mm
D S
r 5 ( 10
4
18 24
4
=
+
=
+
=
o

<?249mm: o!vor k"ju%a5

*?18 9mm: pre%nik o!vora #a k"asu kva"i!e!ne-6inu #avijak 165
=rak!ikum( s!r.66( pri"o2 'r. 3.7.5
omen! po!re'an #a s!varanje si"e pri!e#anja)
( )
( ) [ ]
Nmm tg tg tg
d
F T
n n
609 ( 12416 10 ( 15 7 6574 90 ( 9 20 ( 5
2
14
6574
2
2
= = + = + =
o o

.a$ni naponi)
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]

= =
= = =
= = = =
= = = =
= = =
= = =
g g
g
g
d
d
d
d
g
g
mm d W
mm N
W
T
W
mm N
W
T
W
T
A
F
mm N
A
F
(
175 ( 304 5 ( 11 2 ( 0 2 ( 0
0 13 ( 77
175 ( 304
929 ( 23460
0 31 ( 36
175 ( 304
32 ( 11044
0
104
0
0 211 ( 63
104
6574
3 3 3
3
2
2
2
o
o o
o o
Amp"i!u$a $inami%ke i#$r+"jivos!i)
10
[ ]
[ ]
2
2
7
5
6
4 3 2 1
7
5
0 745 ( 94 431 ( 118 8 ( 0 8 ( 0
0 431 ( 118 4 ( 1 1 15 ( 1 95 ( 0 978 ( 0 389 ( 1 70
4 ( 1 1 15 ( 1 95 ( 0 978 ( 0
10 3
10 3
70
7
10 3 300000 10 300 100
mm N
mm N
n
N
m
KDI N n
ANM ANM
ANM
R
D
A ANM
D
= = =
= =

= =
=
< = = =

6ak!ori korekcije)
978 ( 0
1
=
( !a%no i#ra%una!o)

( ) ( )
978 ( 0 B 12 16
12 30
9 ( 0 1
1
1
1 2
2 1
1
=

= d d
d d


2$je su $a!i s"ije$e-i po$aci #a !a%no o$re7ivanje 6ak!ora i# prak!ikuma5 s!r.62.5 pri"o2 3.3.5
4 ( 1 4 ( 1 ... 05 ( 1
1
15 ( 1 2 ( 1 ... 1 ( 1
95 ( 0
9 ( 0 30
1 12
16
4
3
2
2 2
1 1
= =
=
= =
=
= =
= =
=
R R
!vijanje mm d
!vijanje mm d
mm d

3ri!i%ni naponi)
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
[ ]
2
2
2
0 4 ( 293
0 204 ( 358
471 ( 0 1
745 ( 94 2
471 ( 0
13 ( 77
31 ( 36
1
2
0 862 ( 236
0 1
431 ( 118 2
0
211 ( 63
0
1
2
mm N
mm N
R
R
mm N
R
R
TM NM
TM NM
g
d
TM
ANM
NM M
TM NM
g
d
TM
ANM
NM M
= =
> =

=
= = =

= =
< =

=
= = =

= =

[ ]
[ ]
2 ( 1
0 250
0 400
2
2
=
=
=
T
T
T
mm N
mm N

-#a 4.13305 prak!ikum5 s!r.625 pri"o2 3.3.5

[ ]
[ ]
2
1
2
1
0 4 ( 293 2 ( 1 978 ( 0 250
0 44 ( 469 2 ( 1 978 ( 0 400
mm N
mm N
T T TM
T T TM
= = =
= = =


<!epeni si2urnos!i)
[ ]
[ ]
67 ( 2
804 ( 3 747 ( 3
804 ( 3 747 ( 3
804 ( 3
13 ( 77
4 ( 293
747 ( 3
211 ( 63
862 ( 236
2 2 2 2
=
+

=
+

=
= = = =
= = = =
=

S S
S S
S
S
S
NM M
NM M
+akljuak%
=ropisani s!epen si2urnos!i je u 2ranicama 1(25C2(5 #a pokre!ne navojne spojeve.
11
/v$je je prora%unom $o'ivena vrije$nos! 2(67( a"i kako su neke vrije$nos!i u#e!e pri'"i+ne mo+e se u#e!i u
o'#ir i ovaj s!epen si2urnos!i.
<!epen si2urnos!i pro!iv k"i#anja 9ve#e: navr!ke)
[ ]
[ ]
2
2
0 40
0 50 ... 30
1
mm N
mm N

S
N
N
N

=
=
> =
-ru%ni po2on5 prak!ikum5 s!r.60.5 pri"o2 .2.5
[ ]
[ ]
N
"
F
F
mm N
A
F

R
144 ( 368 4 ( 1
25
6574
0 74 ( 7
564 ( 47
144 ( 368
1
2 1
= = =
= = =

2$je su)
#-'roj navoja navr!ke
[ ]
mm
P
l
" 25
4
100
= = =
"-$u+ina navr!ke5 u#e!a je proi#vo"jno
=-korak
[ ]
2
1 2
564 ( 47 082 ( 1 14 mm # d A = = =
1
#
-$u'ina noAenja navojno2 para 1r16@4( krupni korak5prak!ikum5 s!r.63.5 pri"o2 3.4.5
082 ( 1 2 5412 ( 0 5412 ( 0
1
= = = P #
1 17 ( 5
74 ( 7
40
> = =

S


*.3ehniki opis alatne ma4ine%
3o$ o'ra$e na a"a!noj maAini imamo s"ije$e-e vrs!e kre!anja)
D"avno kre!anje- o'r!no kre!anje koje vrAi pre$me! o'ra$e5
=omo-no kre!anje- pravo"inijsko kre!anje koje vrAi re#ni a"a! 9no+:( u# pomo- koje2 re2u"iAemo
posmak i $u'inu re#anja5
=o#icioniranje- s ovim kre!anjem re2u"iAemo po#iciju no+a spram o'ra!ka5
*ok se ra$ni pre$me! okrene #a je$an puni o'r!aj( no+ se pomakne #a o$re7enu ve"i%inu koju na#ivamo
korak i"i posmak.
$rste i namjena alatni& ma'ina(
A"a!ne maAine su !akve maAine na kojima se vrAi o'ra$a $ije"ova koji imaju o'"ik ro!acioniE !ije"a( pri
%emu 2"avno o'r!no kre!anje o'av"ja ra$ni pre$me!( $ok sva pomo-na kre!anja i#vo$i re#ni a"a!.
12
=rema us"ovima ra$a i o'imu proi#vo$nje $ije"e se na)
A"a!ne maAine #a poje$ina%nu pri#vo$nju5
A"a!ne maAine #a serijsku proi#vo$nju5
A"a!ne maAine #a masovnu proi#vo$nju5
=rema kons!rukciji i 2"avnim karak!eris!ikama mo+emo iE po$ije"i!i na)
A"a!ne maAine sa Ai"jcima i"i para"e"ne a"a!ne maAine5
&er!ika"ne i"i karuse" a"a!ne maAine5
.evo"ver a"a!ne maAine5
=o"uau!oma!ske i au!oma!ske5
A"a!ne maAine #a specija"ne namjene5
3arak!eris!i%ni !eEni%ki po$aci #a Univer#a"nu maAinu !ipa 1,=-160A)
&isina Ai"jkaCC..160mm
=re%nik !okarenja na$ pos!o"jemC.320mm
=re%nik !okarenja na$ supor!omCC180mm
.a#mak Ai"jkaCC.1000mm
Froj o'r!aja norma"no2 vre!ena)
,orma"niC..936C100:9o0min:
=oviAeniC..945C2000:9o0min:
Froj u#$u+niE pomakaCC12
Froj popre%niE pomakaCC12
<na2a po2onsko2 mo!oraCCC2(2kG
=os!o"je a"a!ne maAine os"anja se cije"om $onjom povrAinom i"i samo no2ama i nosi os!a"e
$ije"ove maAine. H#ra7uju se o$ kva"i!e!no2 sivo2 "iva.
&re!eniA!e sa ra$nim vre!enom na"a#i se u ku-iA!u !e je $o'ro u%vrA%eno( s "ijeve s!rane na
pos!o"ju a"a!ne maAine. 8up%anici prenosnika #a 2"avno kre!anje i#ra7eni su o$ "e2irano2 %e"ika(
cemen!irani i ka"jeni( $ok su #u'i 'ruAeni( A!o u# $o'ro po$ma#ivanje o'je#'je7uje 'eAuman ra$.
.a$no vre!eno je Aup"je i pravi se o$ kovano2 %e"ika( !ermi%ki o'ra7eno i 'ruAeno.
,aj%eA-e je u"e+iA!eno na $va preci#na konusna va"jkas!a "e+aja( na pre$njem kraju i ci"in$ri%no
va"jkas!im "e+ajem na #a$njem kraju.
=renosnik #a pomo-no kre!anje smjeA!en je ispo$ prenosnika #a 2"avno kre!anje u visini vu%no2
i #avojno2 vre!ena( a #a$a!ak mu je $a omo2u-i 'r#u promjenu prenosno2 o$nosa i#me7u ra$no2
vre!ena i nosa%a a"a!a.
,osa% a"a!a i k"ju%na p"o%a na"a#e se u sre$njem p"anu a"a!ne maAine.
Nosa) alata sastoji se i"(
U#$u+no2( popre%no2 i o'r!no2 k"i#a%a.
U#$u+ni k"i#a% se mo+e kre!a!i ru%no 9okre!anjem ru%ice: i au!oma!ski( koje se prenosi posre$s!vom
vu%no2 vre!ena( i#u#ev pri"ikom o'ra$e #avojnice ka$a se u#$u+no kre!anje prenosi pomo-u #avojno2
vre!ena.
H os!a"i k"i#a%i se mo2u kre!a!i ru%no i"i au!oma!ski.
3"ju%na p"o%a je pri%vrA%ena #a u#$u+ni k"i#a%.
3onji- i"i nosa% Ai"jka na"a#i se na nekim a"a!nim maAinama na vo7icama pos!o"ja na $esnom kraju.
Upo!re'"java se pri"ikom o'ra$e $u2iE pre$me!a.
$rste radova na alatnoj ma'ini(
,a univer#a"noj maAini se mo+e o'av"ja!i viAe vrs!a ra$ova i !o)
/'ra$a ci"in$ri%niE povrAina- u#$u+na o'ra$a5
=opre%na 9%eona: o'ra$a5
/'ra$a koni%niE povrAina5
13
/$sijecanje i usijecanje5
H#ra$a #avojnica5
FuAenje i
,i# $ru2iE specija"niE pos!upaka o'ra$e na je$noj a"a!noj maAini 9o'ra$a ekscen!ri%niE $e!a"ja(
i#ra$a pro6i"isaniE povrAina( 6a#onsko !okarenje( nareckivanje( mo!anje opru2aC:.

14