Crkvena umetnost kod Slovena se javlja od 9 veka I psoledica je primanja hrianstva I

uspostavljana dravne organizacije. Srpska plemena na Jadranu kao I Hrvati preuzeli su

romanski stil jer su njima ili lii! a plemena u unutranjosti "alkana! sli#no "ugarima
ili $akedonskim Slovenima privatili su umetnost %izanitje. &eko je povui jasne granice
dokle je ta#no dopiralo carstvo na ovim prostorima I odrediti ta#ne vremenske okvire!.
$edjutim sigurno je da umetnost jednim delom gr#kog stanovnitva! delom romanskog!
zajedno sa srpskim I hrvatskim plemenima! ila istovetna u periodu 9'(( veka. )e moe
se posmatrati odvojeno tako da se gleda stvaralatvo u zemljama izmedju reke "ojane na
istoku i Cetine na zapadu koje su veinom naseljavali sri.
Crkvena arhitektura je najpouzdaniji izvor dok nam neka nova istraivanja ne pokau
stamenu dvorsku arhitekturu iz ovog perioda. )ajjednostavnija I prihvaena podela
crkava je na dva tipa* crkve centralne I pravougaone osnove I oe imaju svoje varijante.
)ajstarija centralna crkva podignuta je u +otoru ,-9. godine kad je u taj grad preneto telo
patrona crkve Sv.&ripuna. u (. veku na njenom mestu je izgradjena nova katedrala. +titor
ckrve je io kotorski vlastelin /ndreaci sa porodicom. Iste godine se I u zadru die crkva
Sv.&rojice kasnije posveena Sv.0onatu. koliko su ove crkve sli#ne pokazae udua
istraivanja.
Centralni je I hram Sv.1etra u 2asu kod )ovog 1azara! sagradjena u 9 ili (- veku! sa
ciljem da ude sredite episkopa. &o je rotonda sa upisanim #etvorolistom. )ad
sredinjim prostorom je unutra okrugla a spolja osmostrana kupola. 1relaz svodova I
kupole uradjen je preko trompi. 3 Jermeniji I 4ruziji u ,'9 vku nastao je zna#ajan roj
ovakvih rotondi.
1osena 5orma su osmolisti I estolisti #ije su konhe zrakasto rasporedjene oko centralne
osnove gde se izdie kupola. 6smolist u olju I estolisti u 2oga#iima kod "lauja kod
Sarajeva. $edjutim nepoznato je vreme njihovog nastajanja! ostaci ukrasa svedo#e o
tome da je to period 9'(( veka. 6smolist iz olja je usamljena pojava! dok crkv iz
roga#ia ima analogije u srednjoj 0almaciji. 6vakve crkve se grade od ,'(7 veka u
Jermeniji! 4ruziji! %izantiji! "ugarskoj. 6ne su stvorene po utoru na sve#ane dvorane
kasnoanti#kih I ranovizantisjkih palata! npr u Carigradu palata preozita /ntioha je
pretvorena u crkvu Sv. Je5imije.
&rolisne crkve su takdje centralne gradjevine mada imaju imaju produetak na zapadnoj
strani u vidu pravougaonog prostora npr Sv.Jovan u 8atonu na reci 9im. 3 Hrvatskoj to
su sv.)ikola kod )ina i sv.+revan na +rku. 3lazni pravougaoni krak kod crkve
sv.)ikole je zasvodjen polukalotom kao I tri konhe tako da je crkva iznutra ila
5ormirana kao #etvorolist. Crkve u srpskom podunavlju su imale sli#no reenje.
1osean tip je crkva sv.&ome na 1r#nju u "oki kotorskoj koja je trolisna sas lagim
iskoenim kvadratom. :etri stua koja su nosila kue delila su hram na 9 traveja. Spolja
je crkva izgledala kao 5orma gradnje sloodnog krsta. Sli#an izgleda je imala I crkva
sv.1etra starog u 0urovnika.
Javljaju se I crkve sa upisanim krstom u ranom 9 veku sa osnovom sloodnog krsta I
kupolama.
1rvoj polovini (. veka pripada hram svetog 1avla u lizini &reinja.
1oduna osova
8astupljena je u srpskompodru#ju I romani#kim podru#jima. 4rua podela je na
jednorodne hramove I trorodne azilike ali postoje mnogi razli#iti tipovi u oe grupe.
Jednordone crkve sa nera#lanjenim zidovima mogu imati polukrunu ili pravougaonu
apsidu. Sa veim umetni#kim tenjama podizane su jednorodne gradjevine sa kupolom
od "ojane do Cetine. )ajlepe meedju njima su sv.$ihajlo u Stonu! sv.1etar kod 6mia!
sv.;or<e u &itogradu. %einom su to crkve sa tri traveje nad kojima se izdie slepo kue
koje je sa spoljne strane kockasto. 8idovi su s polja I iznutra ra#lanjeni lezenama ili
pilastrima. 6no to je glavna odlika jeste da umesto nia izmedju lezena imaju plike
konhe I zog ograni#enog rasprostiranja doile su ime Junodalmatkinski tip ili zetsko'
zahumska skupina. %reme nastanka ovakvih crkvi jeste (( vek. Samo sv.$ihajlo u stonu
je precizno datovana u , deceniju (( veka zahvaljujui ktitorskom crteu I natpisu