kolska 07/08 1

KONDICIJA
Fakultet SPORTA i Fizikog Vaspitanja
Univerzitet u BEOGRADU
Doc dr Milivoj Dopsaj
I tematska jedinica
(ExTrEmO)
EXTREMNA naprezanja u SPORTU
kolska 07/08 2
Trenana tehnologija
Transformacioni proces
Struktura transformacionog procesa
sportskog treninga
kolska 07/08 3
Tehnologija
Nauka o proizvodnim procesima
Tehnologija je suma ukupnog znanja i vetina u
odreenom proizvodnom procesu
Tehnologija proizvodnje je nain pravljenja
proizvoda i odreuje maksimalnu koliinu
proizvoda iz date koliine ulaza (inputa)
kolska 07/08 4
Trenana tehnologija
Pod Trenanom
tehnologijom podrazumeva
se skup svih relevantnih
faktora trenanog procesa i
njihova meusobna
uslovljenost radi postizanja
optimalnog ishodita u
trenanom procesu.
kolska 07/08 5
Trenana tehnologija- prevod
Dakle, trenana tehnologija
predstavlja sve postupke,
mere, sredstva, metode i
modele rada, tj. ono to
radimo pre, na samom
treningu i posle njega u cilju
postizanja sportskog
rezultata

kolska 07/08 6
Ipak, bez obzira na cilj, zadatak trenane tehnologije je uvek isti:
Koristiti to efikasnija
sredstva kako bi se ostvarili
ciljevi sa minimalnom
koliinom potronje bio-
psiho-socijalnog potencijala
sportiste, odnosno.....
Stii na cilj sa to manje
potroenog pogonskog
goriva
Kako?
kolska 07/08 7
Osnovni cilj svake, pa i trenane
tehnologije jeste efikasnost
Efikasnost- odnos uloenog
rada i ostvarenih efekata
Trenana tehnologija je
upravljena ka poveanju
efikasnosti sportista u
takmiarskoj aktivnosti
EFIKASNOST biti bolji u sportsko-
takmiarskom razultatu od protivnika
kolska 07/08 8
TRANSFORMACIONI PROCESI
SPORTSKOG TRENINGA
Pod sportskim treningom podrazumeva se
specifian transformacioni proces antropolokih
karakteristika sportista u kome se postizanje
sportskih rezultata postie specifinim sredstvima,
metodama i optereenjem kroz odreeno vreme.
kolska 07/08 9
TRANSFORMACIONI PROCES
Sf
Finalno stanje
Si
Inicijalno stanje
kolska 07/08 10
Dakle, cilj sportskog treninga je poveanje
onih karakteristika, sposobnosti i osobina
od kojih zavisi postizanje sportskih
rezultata.
Da bi dolo do poboljanja datih
sposobnosti na poetno stanje (Si) se mora
nadovezati neki operator, odnosno
TRENING.
Operatori moraju biti takvi da se finalno
stanje postie to veom aproksimacijom i
da se pri tome utroi to je mogue manje
vremena i energije.
kolska 07/08 11
Jedan od osnovnih preduslova kontrole
kvaliteta primenjenog treninga (operatora)
jeste da postoji mogunost merenja datih
sposobnosti u toku itavog procesa kako bi
se eventualni operator koji nije zadovoljio
zamenio sa drugim.

Finalno stanje ne moe biti definisano
generalno, ve mora biti tano definisano,
vodei rauna o inicijalnom stanju sportiste i
modelnim karakteristikama sportske grane.
kolska 07/08 12
Struktura transformacionog
procesa sportskog treninga
1. Struktura takmiarske aktivnosti
2. Modelne karakeristike vrhunskih
sportista
3. Utvrivanje individualnih
karakteristika sportista
4. Komparacija individualnih s
modelnim karakteristikama
5. Planiranje treninga
6. Programiranje treninga
7. Realizacija treninga
8. Kontrola efekata treninga
kolska 07/08 13
EXTREMNA naprezanja u SPORTU
EXTREMNO znai:

u odnosu na NAPREZANJE fiziko, mentalno....
u odnosu na HABITAT visoko, duboko, hladno, vrue, daleko od kue...
u odnosu na MOTORIKU SLOENOST...
....extreme endurance races 100 km run race, 6 days Mohava desert, Ironman
triathlon, tough guy.......
....extreme sports disciplines alpinism, apnea dip dive, dynamic and static
apnea, hot or cold environment....altitude training....
....extreme sports disciplines extreme skiing, motor cycle and bike acrobatics,
free climbing, strongest man.........
kolska 07/08 14
kolska 07/08 15

















kolska 07/08 16






juce (27 januara) sam ucestvovao u jedinstvnenom dogadjaju na svetu. naime, rec je o 'tough guy'-u
koji je 'the safest the most dangerous sport in the world'. dogadjaj se uspesno organizuje vec 18
godina na jednoj zapustenoj farmi u severnom delu engleske (blizina wolverhampton-a). ono sto je
karakteristicno jeste da se tough guy odrzava svake godine i to poslednje nedelje januara - jasno je
vec o kakvim vremenskim uslovima je rec. celi dogadjaj je sastavljen od 20 obstacles (prepreka) i
'killing fields-a' i najboljim/najspreminijim ucesnicima, da bi presli udaljenost od pocetka do cilja
(13km), potrebno je 1.45 min. medju ucesnicima (njih oko 2000) su zastupljeni i muskarci i devojke
(zene) - punoletni bez limita godina, ali svaki od ucesnika je obavezan da prilikom registracije potpise
'dead warrant', i da za sve sto mu se desi tokom takmicenja nece sudskim niti bilo kojim drugim
putem traziti bilo koju vrstu nadoknade za moguci gubitak, povredu itd. naravno od ogromnog broja
osiguravajucih kompanija ovde u engleskoj nijedna ne pristaje da osigura bilo koga od ucesnika
tough guy-a. www.toughguy.co.uk. ono sto zelim da istaknem jeste da od 2:30 min koliko mi je
bilo potrebo za dodjem do kraja od toga sam oko jedan sat bio u vodi a od toga 15 minuta sa glavom
zaronjenom u vodi. voda kroz koju se prolazi, u nekim delovima pliva ili u koju se skace sa 4 m
visoke skakaonice je potpuno mutna i prljava. u nekoliko slucajeva medicinsko osoblje je
intervenisalo zbog hypothermia-e a i profesionalni ronioci su imali posla.
kolska 07/08 17
Altitude Training
- Trening na ne standardnoj nadmorskoj visini -
(Trening u HIPOKSINIM uslovima)
Jedan od OSNOVNIH zadataka u VRHUNSKOM sportu je
obbezbeivanje NEKONFORMNIH uslova (oteavajuih) u
kojima sportista mora da funkcionie. SUTINA je
obezbediti uslove PROMENA ACIDOBAZNOG statusa
trenanog rada organizma.
Homeostaza - Adaptacija
kolska 07/08 18
Nadmorska
Visina (m)
Vazduni pritisak
(kPa)
Parc. Pritisak 0
2

u pluima (kPa)
0 101.3 19.9
500 95.4 18.7
1000 89.8 17.5
1500 84.5 16.4
2000 79.4 15.3
2500 74.6 14.3
3000 70.1 13.3
Koncentracija O
2
u suvom vazduhu na h = 0 m je konstantna 20.94 %.
Sa visinom progresivno koncentracija O
2
-
Dobro aklimatizovane osobe mogu provesti samo 1
h
na 8.000
udiui atmosverski vazduh
kolska 07/08 19
2000 2500m, negativno deluje na discipline AEROBNOG karaktera
Negativnost se manifestuje: 2 3 dana po dolasku, poveava
se sve do 10 14 dana, a zatim se smanjuje do 21 28 dan.
Readaptacija (reaklimatizacija) zapoinje ODMAH po silasku; aerobni
kapacitet je od oko 3 5 dana znaajno vii (efekat Visine), a kod
nekih sportista i do 7 14 dana (strogo je INDIVIDUALNO No Rules)
1000 1200m, negativno deluje na udarne treninge, bez obzira na
usmerenje; pozitivno deluje na oporavak sportista, ali uz treninge
malog i srednjeg obima i niskog intenziteta
Nakon prvih 1000 m O2 kapacitet se smanjuje za 10 % na svakih
novih 1000 m
OI Mexico Sity do 400m isti ili bolji rezultati (Atletika); na 1500m 3%
loiji; 5000 i 10000m 8% loiji; isto je i sa plivanjem na 100m 2-3%
loiji; na 400m 6-8% loiji...
kolska 07/08 20
Sa smanjenjem PO
2
za 25 %, dolazi do kompenzatornog
poveanja plune ventilacije za 30 % (fenomen DEHIDRIRANJA
na hladnoi, ili velikim visinama)
Intenzivnija CIRKULACIJA uslovljava vei intenzitet
KAPILARIZACIJE tkiva tj. miia
Vei stepen izluivanja BIKARBONATA od strane BUBREGA kao
kompenzacija pada PCO
2
izazvanog hiperventilacijom, to
dovodi do privremenog stanja respiratorne alkaloze (pH krvi se
pomera ka alkalnom /vrednost pH preko 7.35/, a to poveava
bikarbonata preko bubrega)
kolska 07/08 21
kolska 07/08 22
Hemoglobin
Feritin
Fe
TIBC

% saturacije
Morfologija
Eritrocita
sTfR
Normalan
Snien
Normalno
Normalan/
blago snien
Normalan
Normocitna
Normohromna
Normalan
Normalan
Snien
Snieno
Povien

Snien
Normocitna
Normohromna
Povien
Snien
Snien
Snieno
Povien

Snien
Mikrocitna
Hipohromna
Visok
kolska 07/08 23
Prekurzori ERITROCITA prethodnici
ERITROCITA iz kostne sri
Relativna POLICITEMIJA uzrok
poveanja AEROBNIH sposobnosti
(vea koliina po jedinici
zapremina plazme)
kolska 07/08 24
kolska 07/08 25
JISS Low oxygen hotel Mart Tokyo 2006
kolska 07/08 26
Takenaka, Japan's foremost dome construction company, together with ESPEC Corp., has developed a
High-Altitude Environment Training System based on a new concept of a special sports facility. This
system makes it possible to carry out, in low altitude areas, altitude training equivalent to 3,500 meters, as
carried out by Olympic gold medallists. With "Altitube" as its core, it also comprises a "Low-Oxygen
Athlete's Hotel" and a "Low-Pressure Minidome."Also, the "Alticube," a small low-oxygen training room
has been developed, and is now available.
kolska 07/08 27
8 vrhunskih sportista na 2300 m:
redukcija VO
2rel
za 16 % (od 9 do 22 %)
nakon 19 dana redukcija na nivou od 11 % (od 6 fo 16%)
SUMA SUMARUM:
1. Posledino poveanje plune ventilacije,
2. Posledino poveanje Hb u krvi (ali zbog poveanje hemo-
koncentracija tj. policitemije),
3. Morfoloke i funkcionalne promene u tkivu (kapilarizacija,
poveanje sadraja mioglobina, modifikovana enzimska
aktivnost),
4. Poveanje buferskog kapaciteta (bri oporavak od acidoze).
kolska 07/08 28
Principi Altitude training:
Za visine 1700 do 2000m dui period aklimatizacije / 2 3 nedelje/
METOD: Linerano progresivno poveanje obima i intenziteta:
I nedelja mali i srednji obimi; mali i srednji intenziteti;
II nedelja srednji i veliki obimi; srednji i veliki intenziteti;
III nedelja veliki i submaksimalni obimi; veliki i submaksimalni intenziteti.
METOD: Udarno optereenje submax i maxalna intenzifikacija rada:

I nedelja veliki obimi; submax i max intenziteti; i/ili

II nedelja veliki obimi; submax i max intenziteti.
2 do 5/7 dana mali i srednji obimi; mali i srednji intenziteti;
kolska 07/08 29
kolska 07/08 30
kolska 07/08 31
kolska 07/08 32
Ljudski organizam moe optimalno funkcionisati
ukoliko se njegova unutranja temperatura ne menja za
vie od 0.5 C.
Maksimalna
mehanika efikasnost pretvaranja energije hranjivih
stvari u
miini rad iznosi 20-25%, a ostalo se pretvara u
toplotu.
kolska 07/08 33
Mehanizmi odavanja toplote:
radijacija (golo telo na sobnoj temperaturi zraenjem gubi 60%)
zbog fluida i zakona spojenih sudova....,
kondukcija (direktno voenjem u vazduh -12%, na predmete -3%),
evaporacija (znojenjem -25%), i,
konvekcija (strujanjem vazduha).

Svi ovi mehanizmi variraju zavisno o atmosferskim prilikama.
Mehanizmi za odravanje
RAVNOTEE Telesne TEMPERATURE
Sunanica ...ili...Toplotni
Udar....
kolska 07/08 34
Unutaranju temperaturu od 41 C organizam moe
podnositi kratki vremenski period, a termoregulacijski
poremeaji nastali na tom nivou ili tim mehanizmom
(temperature) nazivaju se hipertermija ili hiperpireksija.
U mirovanju ovjek gubi oko 20% topline isparavanjem dok za
vreme treninga taj % se moe poveati do 80-90%. U toplim
uslovima okoline znojenje je glavni mehanizam odavanja toplote.
Atletiar u toplim uslovima gubi 1-2L ttenosti na sat
znojenjem, pa sve do 4L, a isparavanjem 1L znoja gubi se
priblino 600 kcal to se odvija kroz 2-3 miliona znojnih
lezda.
kolska 07/08 35
..Dva sata pre treninga na 15 20 min po 1-2 dL tenosti..
..po gutljaji tenosti nekom linim dinamikom..
kolska 07/08 36
U vlanoj okolini, evaporacija je oteana, smanjena, da bi
pri potpunoj zasienosti vazduha vlagom i potpuno prestala.
Zato je kombinacija visoke temperature i visoke vlanosti posebno
opasna.
Indeks koji procjenjuje TEMPERATURNI RIZIK: wet bulb globe temperature
kolska 07/08 37
Blaga stanja: toplotni umor, toplotni gr, toplotna sinkopa
Srednje teka stanja: toplotna iscrpljenost
Teka stanja: toplotni udar

/Toplotni udar (siriasis) hitno je medicinsko stanje sa smrtnou do 80%/
Sunanica ...ili...Toplotni
Udar....
Ppotvrda dobre hidracije unutar 24-48h je praenje diureze
i
boje urina
koja mora biti svijetla i prozirna
kolska 07/08 38
Ukoliko se temperatura tijela ne odri, mjereno rektalno iznad
32C , dolazi do progresivnog usporavanja svih fiziolokih
procesa.
U mirovanju metabolikim procesima
oslobaa se 70 do 100 kcal energije, a za
vreme drhtanja oslobaa se do 500 kcal.
kolska 07/08 39
Za
svaki C, smanjuje
se potronja
kiseonika za 7%.
Pad telesne temperature ispod
30
0
C manifestuje se semikomatoznim stanjem i prelazi u
duboku komu.
Kliniki znaci hipotermije su
kolska 07/08 40
Metode PASIVNOG i AKTIVNOG zagrevanja princip POSTUPNOSTI
kolska 07/08 41
kolska 07/08 42
kolska 07/08 43
K R A J D R U G O G A S A
K R A J D R U G O G A S A
K R A J D R U G O G A S A
H V A L A N A P A N J I
kolska 07/08 44
Grafikon 1. Struktura trenanog optereenja u odnosu na primenjene mikrocikluse
tj. u odnosu na dati mezociklus

41.86
53.00 53.21
41.73
43.13
46.04
43.02
59.32
23.96
29.86
30.85
15.18
33.08
51.49
55.41
67.03
66.30
59.77
0
10
20
30
40
50
60
70
80
18.12.07
utor
19.12.07
sre
20.12.07
cet
21.12.07
pet
22.12.07
sub
23.12.07
ned
24.12.07
pon
25.12.07
utor
26.12.07
sre
27.12.07
cetv
28.12.07
pet
29.12.07
sub
30.12.07
ned
kolska 07/08 45
Literatura:
, . . (1982) o. : .
M, . (2007). . -:
- .
Zaciorski, V. M. (1969) Fizika svojstva sportiste. JZFK i FFK, Beograd
Zhelyazkov, T & Dasheva, D. (2001) Training and Adaptation in Sport, The Digital
Document Company, pp. 202.
Epstein, M., Herzog, W. (1998) Theoretical Models of Skeletal Muscle Biological and
Mathematical Consideration, John Wileys & Sons Ltd., England.
Siegel, J., Gilders, R., Staron, R., Hagerman, F. (2002): Human muscle power
output during upper and lower body exercises, Journal of Strength and
Conditioning Research, 16(2):173-178.
kolska 07/08 46
Zhelyazkov, T & Dasheva, D. (2001): Training and Adaptation in Sport, The Digital
Document Company.
Maughan, R., Gleeson, M., Greenhaff, P. (1997): Biochemistry of Exercise and Training,
Oxford Unniversitu Press, England.
Dopsaj, M: Metodologija pripreme vrhunskih ekipa u sportskim igrama, Nauna Knjiga, 1993.
Astrand, P-O., Rodahl, K. (1986): Textbook of Work Physiology: Physiological Bases of
Exercise (Third Ed.), McGraw-Hill, Inc.