ASR-I SAADET'TE DEVLET VE PYASA LKS

Cengiz Kallek
Birinci Bl
!EKKE KTSADYATI LE L"L !#ESSESELER
I$ K%re&'in T(car( )aali&e*leri
A+ Ila,-
B- Ri.le*%''-i*/'i Ve'0-Sa&,
I1$ Ilg(l1 !e00e0eler
A- 2%0
B$ 2il,%'l-)%3%l
C$ Dar%'n-4e35e
kinci Bl
DEVLET !#DA2ALES4 !#!K#4 KILACAK PYASA4I4 6L77!7 5e !#DA2ALEYE !EV87
6LA4 !7A!ELELER
I$ !0lanlar1n K9n*r9ln3e Yeni Bir : Pi&a0a Te0i0i- !e3ine Pazar1
II$ !3a.ale&e !e5z% 6lan !%aeleler
A$ R1;a<)a1z
A$ Tari,i
B$ )aiz Ya0a=1n1n Tari.:e0i
C$ )aiz >e'i*leri-
Aa$ Ri;e'l-C/.ili&&e Ve&a Ri;e'n-4e0(e
B;$ Ri;e'l-)a3l
D$ )aiz Ya0a=1n1n Ta*;ikin3e De5le*in R9l
B$ .*ik/r
A$ .*ik/r1 Ya0ak 6lan !allar
B$ .*ik/r1n Sre0i
C$ .*ik/r ?nleleri
C$ Tel/kkir-R%k;/n
D$ e.irlinin K&l A31na Sa*1'1 Ve Si0arl1k
E$ Ka;z'3an ?nce Sa*1' Ve Arac1l1k
)$ S%n( )i&a* Ar*1'lar1 Ve 4ar.
kinci Bl
!#DA2ALELER "ER>EKLETRE4 DEVLET 6R"A4I- 2SBE
I$ 2i0;e Te'kila*1
A$ 2i0;e'nin Tari,i Ve "re5 Alan1
B$ Te'kila* Ya@101
A$ lk !%.*e0i;- 2z$ Pe&ga;er AS$A$V$+
B$ Di=er !%.*e0i;ler
Aa$ Dai( Re0( "re5liler
B;$ Valiler
Cc$ "e:ici "re5liler
D3$ "nlller
I1$ !%.*e0i;in "re5leri
A$ Pazar 4iza Ve n*iza1n1n Teini
B$ )i&a* K9n*r9l
A$ Kali*e K9n*r9l
B$ ?l: Ve Tar*1lar
C$ Ser;e0* Reka;e*in Teini Ve 2ak01z Reka;e*in ?nlene0i
A$ 4ece' A!'*eri K1z1'*1ra+
B$ Al3a*1c1 rekla
Aa$ Yalan Yere Yein
B;$ !al1 6l3%=%n3an )arkl1 "0*erek
D$ 2ara K1l1n1' !allar1n Al1 Sa*11n1n ?nlene0i
S9n%:
Bi;li&9gra,&a
ASR-I SAADETTE DEVLET VE PYASA LKS
Cengiz Kallek
(Trkiye Diyanet Vakf, slm Aratrmalar Merkezi islm Ansiklopedisi Fkh zman,
!skdar"#stan$%l&
'en(iz )allek *+,- ylnda #stan$%l.da do/d%0 *+12 ylnda 3o/azifi !ni4ersitesi dari 3ilimler
Fakltesi #letme $5lmnden mez%n old%0 6%rti7inde 4e y%rddm8da srdrd/ Arap7a 4e
#slm #limler 7almalarnn ardndan *+1+ ylnda Marmara !ni4ersitesi 9osyal 3ilimler
:nstits #slm ;%k%k% $5lmnde yksek lisansn tamamlad0 *++2 ylnda <z0 =ey(am$er
D5neminde De4let 4e =iyasa< isimli eserini yaynlad0 Ayn :nstitnn #ktisat Tarihi $5lmnde
doktora 7almasn srdr8mekde 4e T0D0V0 #slm Ansiklopedisinde Fkh zman olarak (5re4
yapmaktadr0 >*?
Birinci Blm
EKKE KTSADYATI LE L!L "ESSESELER
)on%m%zla yakn ilikisi a7sndan $izim i7in $irin@i dere@ede 5nemli olan, 'ahiliye Araplar.nn
asl mesle/i olan ti@aretteki etkinlikleri 4e $% etkinli/in %lat/ maksim%m $oy%tlar yannda
ti@ar 5rf 4e adetler 4e nihayet ti@aretle e(dml $ir eklide (el8ien iktisad refahtr0 Ta$ii
#slm.a $eiklik etmesi, 4arl/ tamamen ti@arete $a/l olmas 4e enternasyonel transit ti@aretin
yarmadadaki merkezi kon%m%nda $%l%nmas (i$i se$eplerle in@elememiz 5zellikle Mekke.de 4e
ta$iatyla )%rey zerinde yo/%nlaa@aktr0>2?
I# K$re%&in T'car' (aali%e)leri
Tarih $oy%n@a Arap 6armadas $ata 9e$e, Main 4e ;imyer olmak zere 7eitli $a/msz
de4letlere 4e ayr@a Aoma, 3izans 4e 9asan imparatorl%klarnn himayesindeki =etra, =almira
(Ted8mr&, Basan 4e ;ire (i$i $az %yd% de4letlere $eiklik etmitir0>C? 3% de4letlerin
4arlklarnn en 5nemli %ns%r% iktisad (7 ol%p, $%n% da ktalar aras ti@aret y5nnden tampon
$ir $5l(ede yer almalarna 4e dolaysyla enternasyonel transit ti@aret a/ zerinde kilit $ir
kon%ma sahip olmalarna $or7l%yd%lar0
Mekke, M090 V0 asrn $alarna kadar, 6emen.den (57 eden ;%zaa ka$ilesinin kontrol altnda
kalmt0 )%say $0 )ila$ 7eitli ka$ileleri $ir araya (etirerek )%rey ka$ilesini ol%t%rd% 4e hzla
ehrin ileri (elen ta@irleri arasna (iren $% ka$ile mens%plar ;%zaa.nn etkisini azaltt0>D?
Mekke.liler, ti@aret a/ i7indeki kon%mlar se$e$iyle 5nemli $ir potansiyel (@e sahip olmalarna
ra/men, Ara$istan.n 4erimli $5l(eleri zerinde hakimiyet k%rmaya 7alan yaylm@ (7leri tekil
eden ;imyerler 4e ;ire Eal8mileri yannda ikin@i planda kalmaktaydlar0 35yle@e Mekke.nin ilk
e4rimi $% iki hakim ti@ari 4e siyasi merkezin (5l(esinde (er7ekleti0>F? G d5nemde Mekkeliler
lokal ti@ar faaliyetlerle yetinmekte, harem $5l(esinin dna 7kmaya @esaret edememekte 4e
mallarn sata@ak ya$an@ t@@arn, ayaklarna kadar (elmesini $eklemekteydiler0
V0 asrn ortalarna do/r% ;imyerler.in i7 siyas krizler silsile8siyle sarslmaya $alamas ile $irlikte
Mekke.nin talihi de de/imeye $alamt0 ;imyer.in istikrarszl/, hassaten k%zeyde, retim 4e
ti@aretin 75kmesine zemin hazrlad0 3% d%r%mdan @esaret alan Mekkeliler, 6emenlilerin de4re
d kalmasyla a7lan $ol%/% dold%rmak zere harekete (e7tiler0>,?
=ek iyi ama daha 5n@eki d5nemlerde kapal $ir ekonomiye sahip olan 4e ti@ar akti4itesinin
$oy%tlar yarmadann 7eitli $5l(elerinde periyod%k aralklarla m%ntazaman k%r%lan panayrlar
silsilesi i7inde, haram aylarda Mekke @i4arnda dzenlenen kz, Me@enne 4e H%.l8Me@z
panayrlarm>I? amayan yoks%l )%rey,>1? yarmada transit ti@aretinin merkezi kon%m%na
(elmeyi nasl $aarmtJ Mekke Kehir De4leti ekonomisini da m a7mtJ 3% sor%ya 4erile@ek
.e4et. @e4a$ $ir $aka sor%y% $era$erinde (etirmektedirL MaslJ Hira Mekkeliler $% yeni rol
oynamak i7in (erekli alt yap k%r%mlarna sahip de/illerdi0 Ayr@a ekonomik te@r$e 4e (7lerini
Mekke dna taya@ak $az mekanizmalar i@at etmeliydiler, tte $% noktada ;aim.in meh%r
ilaf imdada yetiti0 >+?
A* Ila+,
)%r.n.da .)%rey. 4eya .el8Nlaf isimli sOrede (ayet 4e@iz 4e 5nemiyle mtenasip $ir s%rette yerini
alan .lafL ahid, .antlama. 4e tale$e $inaen 4erilen .$eraat., demek ol%p hasseten Mekke asilleri
ile kom% de4letlerin $akanlar arasnda aktedilen ti@ar antlamalar ifade etmektedir0 3%
antlamalarn hikayesi 5yledirL
)aynaklarn 4erdi/i $il(ilere (5re A$d% Menafin d5rt o/l%ndan 5n@e )%rey.in ti@ari faaliyetleri
Mekke snrlar dna tanyord%0>*-? An@ak ehre (elip (iden a@emlerle 4e ;a@ me4siminde
Mekke.ye 4e haram aylarda kaz 4e H%.*8Me@az.a (elenlerle ti@aret yapa$ilirlerdi0>**?
3% d%r%m, ;aim $0 A$di Menaf (elip de )%rey ti@aretinin zayfl/n, sikaye 4e rifade (i$i ;a@
hizmetlerini yklenen $az Mekkeliler.in, $% hizmetleriyle hi7 de mtenasip olmayan iktisad
skntlarn (5rp 7 kardeiyle $irlikte @i4ar lkelerde ti@ari antlamalar yapmak zere yola
7kn@aya kadar srd0>*2? Mihayet onlarn yapmay $aardklar ti@ar antlamalar neti@esinde
)%rey ti@areti @anland0 )aynaklarn 4erdi/i mal%mata (5reL )%rey yoks%ll%k i7inde yzyor 4e
ti@ari akti4iteleri Mekke snrlarnn dna tanyord%0 Pok iddetli $ir ktl/n 4%k% $%ld%/% $ir
sene0 ;aim, Kam.a ekonomik ama7l $ir ziyaret yapt0>*C?
6aplan (5rmeler son%nda )ayser, ;aim.e sade@e )%rey.in $izans topraklarnda ti@aretine
msaade etmekle kalmam, ayr@a ;a$e diyarnda ti@aret yapma izni ala$ilmesi i7in Me@a.ye
hita$en $ir ta4siye mekt%$% da 4ermitir0>*D? ;i7 phesiz ;aim, )ayser ile yapt/ ikili
(5rmelerle Taif 4e kom% $5l(elerden sa/lana@ak deriye iarette $%l%nmaktayd0 )%ma ise
hassaten Me@ran 4e 9an.a olmak zere 6emen.deki m%htelif ehirlerde imal edilmekteydi0 Ayr@a
6emen, hassaten, 9ade olmak zere mteaddit $5l(elerinde imal edilen ilenmi deriyi de ihra7
etmekteydi0 35yle@e ;aim, Mekke.nin $al@a $%/day (;a4ran $%/day& ithalatm
(er7ekletirdi/i 3%sra 4e Bazze (i$i 9%riye piyasalarna a7lmaya $alayan Mekke t@@ar i7in
9%riye (zer(ahn emniyete almt0>*F? ;aimin di/er kardelerinden M%ttali$, 6eraen.eQ A$d%
Kems, ;a$eistan.a Me4fel ise iran.a (iderek $enzer antlamalar yaptlar0>*,? Me4fel.in, =ers
imparator% )isra.dan, Nrak topraklarnda ti@aret yapma izni ald/ da ri4ayetler arasndadr0>*I?
;er $irisi d5nlerinde ti@aret (zer(ahlar zerindeki ka$ilelerden de, herhan(i $ir ittifak
antlamas yapmakszn, ker4anlarna saldrmazlk (arantileri aldlar0>*1? )%rey t@@ar,
sa/ladklar $% teminat karl/nda (arant5r ka$ilelerin ti@aret mallarn, (ittikleri pazarlara
(5trp sata@aklar 4e hi7 $ir masraf ya da komisyon almadan ana para 4e kn aynen teslim
ede@eklerdir0>*+?
35yle@e $ir yandan $% ka$ileler ti@aret yol@%l%klarnn zorl%klarndan k%rt%l%p ot%rd%klar yerde
kazan7 sa/larken di/er yandan )%rey.in d ti@aretini (4en@e altna ala@aklardr0 Arap ka8
$ileleriyle yaplan $% antlamalar karlkl yardm 4e kor%ma mkellefiyetleri (etirmeyip, aksine
o (ne kadar $ilinmeyen $ir %s%l olan mterek ti@ar 7karlar esasna dayaldr0 3ir $aka deyile
)%rey ker4anlarna 4erilen (e7i (4en@esi, $elli $ir @ret karl/ ;re ker4anlarna sa/lanan
m%hafzlk hizmetinden farklyd0>2-? )a$ile eflerinin Mekke t@@anyla i $irli/ini ter@ih etmeleri
anlalr $ir eydir0 Hira $% i$irli/i neti@esinde daha istikrarl krlara nail ola@aklar (i$i Mekke.ye
kork%s%z@a (ire@ekler 4e iti$ar (5re@eklerdir0 Ayr@a ;re.de ikin@i snf insanlar 4e y5netilenler
statsnde iken, Mekke.de eit haklarla ma4ere imtiyazna sahip ola@aklardr0>2*?
Mekke.nin transit (e7i (4en@esi ald/ $% ka$ilelere ne kadar $a/ml old%/% 4e ilaf in
ykmllklerini ifaya ne dere@e titizlik (5sterildi/i $az ri4ayetlerden a7k7a anlalmaktad0
islam.n )%rey ile yapt/ sa4ata en etkin silah emin $ir ti@aret yol% $rakmayn@aya kadar
ker4anlarna saldrmaktr0 Hira 9af4an $0 meyye.nin % s5zleri $%na a7k7a delalet etmektedirL
<M%hammed 4e asha$ ti@aret yollarmz kestiler0 Gn%n asha$na kar nasl 5nlem ala@a/mz
$ilemiyor%z0 9ahili de $o $rakmyorlar0 9ahil $5l(esi halk on%nla anlaarak tmden ona katld0
(Me 6apalmJ& Merede ikamet edelimJ $ilemiyor%z0 Kayet ($%rada& y%rd%m%zda kalsak
sermayemizi yeyip tkete@e/iz0 Hira Mekke.deki yaantmz yazn Kam 4e kn ;a$eistan
ti@aretine dayanmaktadr000<>22? Mihayet %z%n araylardan sonra Me@id zerinden Nrak.a %zanan
alternatif ti@aret yol%ndan (5nderdikleri ker4an da Mslmanlar tarafndan 4%r%ld%0>2C?
Tarih 4e tefsir kitaplar A$d% Menafin d5rt o/l%n%n )%rey ti@aretini mahall snrlardan
$eynelmilel $oy%tlara tadklarn ittifakla ka$%l etmektedir0 ;er ne kadar ri4ayetlerde $az
farkllklar (5ze 7arpmakta ise de $% temel (er7ek de/imez0>2D?
te $% ilaf sayesindedir ki )%rey, meh%r yaz 4e k yol@%l%klarn emniyet i7inde (er7ekleirme
imkann yeniden elde etmitiL )n 6emen.deki A$ahile.ye 4e ;a$eistan.daki 6eks%m.a, yazn
ise Kam 4e Bazze.ye 84e $elki de Ankara.ya kadar8 ti@ari sefe8ler dzenliyorlard0>2F?
B- Ri-le)$.&-i)/.i Ve.0-Sa%+
3% kon%da N$n ;a$i$, N$n%.l8)el$i.den naklen % $il(ileri 4ermektedirL <)%reyliler her sene iki
defaL )n 6emene, yazn da 9%riye.ye seyahat etmeyi det haline (etirmilerdi0 Tedri@en, $%,
onlara yor%@% (elmeye $alad0 G zaman Te$ale 4e '%re mens%plar 4e 6emenin sahil
mntkasndan $azlar, ti@aret eyasnn Mekke.ye kadar naklim temin etmeye $aladlarL )ara
ta@irleri M%hassa$.a,>2,? deniz ta@irleri de 'idde.ye kadar (eliyorlard0 35yle@e Mekkeler her
sene iki sehahat yapmak zahmetinden k%rt%ld%lar000 Fakat $ir zaman (eldi, yllar@a sren ktl/a
mar%z kaldlar 4e sermayeleri tkendi0 G zaman ;aim Kam.a (itti000<>2I?
3% ri4ayetlere $aklrsa ;ainVin $alatt/ $% hareket $ir ihya hareketi 5zelli/i arzetmektedi0 ilaf
4e rihleteyn ile il(ili ri4ayetler Mekke.deki de/iikliklerin temel fenomenini ol%t%rmaktadr, ilaf
4esilesiyle anane4i rihleteyni yemden ihya etmek s%retiyle tekrar da a7may $aardklar
ekonomilerinde tarihe (e7e@ek $ir de4rimin temellerini atan A$d% Menaf o/%llar, iflas eden
kapal ekonomilerinin snrlarn yaramadaya hakim ola@ak $oy%tlara %latrmlardr0
)%rey s%resinin *0 4e 20 ayetlerinin tarih temellerini de/erlendirirken, 3irkeland, ilaf m 5nemini
4%r(%lamaktaQ ti@ari ka$iliyetlerinin 4e ;arem8i Kerife hakim ol%larnn, =ey(am$er.den
yaklak yz yl 5n@e, )%rey,.i 3at Ara$istan ekonomisinin efendileri yapt/n s5ylemektedir0
>21? An@ak )%rey ti@aretinin $oy%tlar 7ok $yk ol%p Do/% Ara$istan. da kapsaya@ak ekilde
(eni8letile$ilir0>2+?
)%rey.in ti@ar kapasite, te@r$e 4e dehasnn en 5nemli (5ster(elerinden $irisi de emniyetini
(aranti ettikleri ti@aret (zer(ahlar, 5zellikle yaz yol@%l%klarn dzenledikleri Mekke8Medi8ne8
Kam (zer(ah zerindeki konaklama tesisleridir0 Hira $yk $ir ksm 75l olan Arap
6armadas.ndaki tek tehlike ya/ma@ ka$ileler de/ildi0 P5ln en mmeyyiz 4asfi olan s@ak 4e
%z%n yol@%l%klarn 4erdi/i fizik 75knty azalt@ 5zelli/i olan konaklama tesisleri $% ti@aretin
ka7nlmaz (ereklerindendi0
ilaf, Mekke ti@aretini, sade@e sermaye mo$ilitesi sa/lamak 4e ker4an seferlerini emniyete almak
s%retiyle (elitirmekle kalmam, ayr@a rnlerine yeni piyasalar sa/lamak yol%yla ka$ile
ekonomisinin tekamln de temin etmitir0 3% %y(%lamann 5nemli $ir son%@% da ka$ile
ekonomisinin Mekke ekonomik sistemine ente(rasyon%d%r ki $% da kom% ka$ileler indinde
)%rey.in nf%z 4e prestiRini k%44etlendirmitir0 3% ise di/er ta@irlerin 4e (57menlerin, (elien
ekonomik sistemine itirak etmek zere Mekke.ye @ez$edilmesinde, modern $ir ta$irle ya$ana
sermayenin 4e $elki de kalifiye i (@nn Mekke ekonomisine ak t%rnasnda aktif $ir rol
oynamtr0
3% de/ime 4e (elime 7er7e4esinde Mekkeli ta@irlerin )zl8deniz 4e 5tesine mal se4kyat i7in
(emiler kiraladklar da $ilinmektedir0
Mekke.nin enternasyonel piyasadaki kon%m% o kadar (7lenmiti ki s5z kon%s% dzenlemeler 4e
$%nlarn neti@esinde akm8le eden fnansal (7 dahi Mekkeli t@@arn yklendi/i misyon%
tamasna yeterli olmam, daha ileri admlar atlarak Taif, ;ire 4e 6emen.den ya$an@
sermayedarlarla ti@ari ortaklklar (er7ekletirilmi, yani 8o d5nemin artlarna nis$etle
dnlmek kaydyla 8 (n@el $ir ta$irle, de4 sermayeli 7ok %l%sl% irketler k%r%lm%t%r0>C-?
Ayr@a )%reyliler, Tihme, Te$ale, '%re 4e Me@ran.da, ;ind Gkyan%s%.ndaki limanlara (iden yol
zerinde k7k ti@aret messeseleri de k%rm%lard0>C*?
Ta$ii $% ti@aret odak ekonomik sistemin di/er 5nemli $ir 5zelli/i de ker4an ti@aretini $esleyen,
liman i7ileri, reh$erler, m%hafzlar, 7o$anlar, 4eterinerler, hizmet7iler, hamallar 4$0 (i$i i7i8
lerden mteekkil (eni $ir hizmet sekt5rnn do/%%d%r0>C2?
3tn $% (elimelere paralel olarak, Mekkeliler.in, nf%z $5l(elerini arttrmak 4e sermaye
fazlalarn y5nelte@ekleri yatrm alanlarn (eniletmek i7in 4erimli sahalar aray i7ine (irdikleri
(5zlenmektedir0 3%n%n en 7arp@ 5rne/i ise i7ki 4e deri retiminde Snemli $ir merkez olan en
yakn erzak am$ar Taif ile ilikilerde tezahr etmektedir0
An@ak Mekke.nin $% (elimesi $ir 4ak%m i7inde ol%mad 4e (ittik7e artan nf%z%, m%halif
(7leri tekil eden 3izans 4e iran.n dikkatini 7ekin@e, mttefikleri ;a$eliler 4e Eahmiler ka8
nalyla Mekke zerinde hakimiyet k%rmaya 7altlar0 >CC?
I1# Ilg'l1 e00e0eler
A- 2$m0
:$rehe.nin hezimetinin $ir takdir8i ilah old%/%n% anlayan Araplar ;arem8i Kerife 4e ;a@
i$adetine (5rlmemi $ir ihtimam (5stermeye $aladlar0 Mekke.nin $% zaferi, )a$e.ye tahayyl
edilmez $ir iti$ar kazandrd0 3%n%n son%@%nda )%rey ehl%llah olarak ka$%l edildi0 3% prestiRden
yararlanan )%rey meh%r ;%ms messesesini i@at etti0
9ade@e Mekke sakinleriyle )%rey.in en yakn mttefiklerinin ye old%/%>CD? $% messesenin,
temelindeki iktisad amili (5steren 5nemli $ir 5zelli/i 4ardr ki $%na (5re )%rey, ()%tsiyetini
m%hafaza kastyla& ehre dardan yiye@ek 4e (iye@ek sokamaya@akla8rn ileri srerek, ;%ms
kapsamna (irmeyen ha@lar" ta@irleri Mekke yiye@ek 4e (iye@eklerini almaya i@$ar ediyord%0
Ta$iatyla t@@arn lehine ileyen $% mekanizma Mekke ekonomisini (7lendiriyord%0>CF?
Dolaysyla ;%ms messesesinin ekonomik 5nemi $ariz ol%p din kis4esine $rndrlmesi pek
art@ de/ildir0>C,? ;%ms messesesinin i@adnn hemen aka$inde tesis edilen meh%r kaz
panayr $% a4antaR daha da k%44etlendirmekteydi0<>CI?
Mekke, 5zellikle, )a$e.ye, Mekkelilerinkiler yannda di/er ka$ilelerin p%tlarnn da
yerletirilmesiyle $irlikte $tn Araplar.n 4e ta$iatyla Ara$istan.n d5rt $ir tarafndaki Arap ta8
@irlerinin (ittik7e artan $ir ekilde il(isini 7ekmekteydi0>C1?
Nlaf a ila4eten, kaz ile yan$amdaki Me@enne 4e H%.*8Me@az panayrlarnn>C+? katks 4e
)a$e.nin artan iti$aryla $irlikte, Mekke.nin kalknmas artk d%rd%r%lamaz $ir sre@e (irmiti0
6emen ti@areti i7in $alayan Mekke8;ire reka$eti, ;ire 4e Grta Ara$istan.daki mttefikleriyle
Mekke arasnda kaz yaknlarnda patlak 4eren meh%r f@ar harpleri (M090 F1-& ile $ir krize
d5nt0 3% sa4ata Mekke 4e mttefiklerinin ;ire 4e yandalarn yenmeleriyle $irlikte, 5zellikle
Me@id.i 6emen.e $a/layan olmak zere, Grta Ara$istan ti@aret yollar zerinde Mekke.nin
hakimiyeti kesinlemi old%0>D-? Artk $% zaferden sonra Mekke t@@ar 6emenli ta@irleri
Mekke.den te@rit etmeyi de $aarmlardi0>D*?
An@ak kendi ti@aret ker4anlarn emniyet altna alan )%rey, $ir yandan Mekke.nin emin 4e
k%tsal (haram& $ir $elde kendilerinin de ehl%llah old%/%na dair inan@ sarsmamak 4 edolaysyla
kazand/ prestiRi m%hafaza etmek, di/er yandan da ehre (elen t@@arn (4en@esini sa/lamak
s%retiyle, hem kon%m%na %y(%n $ir ekilde da4ranmak, hem de lafi kendi elleriyle tehlikeye
atmamak i7in $ir i7 (4enlik mekanizmasna ihtiya7 d%ym%t% ki $% da meh%r ;ilf%.l8f%d%l idi0
>D2?
B# 2il+$.l-($3$l
Mekke.nin d dnya ile ilikileri daha kompleks $ir hal aldk7a t@@arnn 7karlarnn idamesini
temin yol%nda yeni $az k%r%mlar do/maya $alamt0 te Mekke.nin hrmeti 4e laf ile direkt
ilikisi olan ;ilf%.l8F%d%l da $% k%r%mlardan $irisidir0
B7szlerin haklarna te@a4z olaylarnn art (5stermesi, hatta @i4ar $5l(e t@@ar 4e
$ede4ilerin Mekke panayrlarna itimadnn sarslmaya $alamas zerine )%rey.in 3en% ;aim,
3en% H%hre 4e 3en% :sed, yall/ 4e say(nl/ dolaysyla A$d%llah $0 '%dan.n e4inde
toplanarak, ister yerli isterse ya$an@ ols%n hakkn iade edin@eye kadar mazl%mla $irlik ol%p
zalime kar 7kmaya ant i7milerdi0>DC?
Bayet a7k $ir ekilde anlald/ zere ;ilf%.l8F%d%l, amilleri, hedefleri 4e son%7lar iti$aryla
tamamen karlkl ekonomik 7karlar idameye y5nelik $ir messese ol%p, )%rey.in prestiRini
kor%maktan 5te, Mekke panayrlarna olan ra/$eti m%hafaza etti/i (i$i, tehlikeye den ti@ar
emniyetin aka$inde piyasaya, zayflarn (5zetildi/i $ir insaf 4e (4en ortam kazandrmt0 >DD?
C# Dar$.n-4e35e
)%rey.in ekonomik 7karlarna hizmet eden $ir $aka messese daha 4ardr ki $% da Dar%.n8
Med4e.dir0
Aslen Mekke Kehir De4leti senatos% 4eya me@lisi D- kon%m%nda olmakla $era$er ekonomik
i@raat iti$aryla ksmen De4let =lanlama Tekilat 4eya Ti@aret Gdas 4azifesi (5ren $% mesese,
Mekke Kehir De4leti.nin ti@ari aristokrasisinin me4eret merkezi idi0 )%Tey ti@ari dehalar
$%rada toplanr 4e ker4an ti@aretiyle il(ili $tn meseleleri (5rr, d%r%m de/erlendirmesinde
$%l%n%r, alternatifleri (5zden (e7irirdi0 ;er trl ah4al % eraiti tar8tmakszn hi7$ir ker4an ya
da kafile (5ndermezdiL )er4anlarn mar%z kala$ile@ekleri m%htemel tehlikeler, krllk ihtimalleri
4s0 (5zden (e7irilir, (5nderile@ek ker4ann y5n 4e reisi $elirlenirdi0 )er4anlar $%radan kalkar 4e
yine $%raya konarlard0>DF?
3tn $%nlardan anlald/ zere, yapm old%klar ekonomik 4e politik s7ramalarla, VN0 asrn
sonlar ile VNN0 asrn $alarndaki Mekke t@@ar, yaklak $ir asr Sn@eki laf d5nemine kyasla
daha a4antaRl $ir kon%ma ykselmeyi $aarmt0>D,?
)%rey.in @i4ar milletlerle (er7ekletirdi/i mezk%r d ti@aret, Mekke.nin fethine 4e hatta $%
milletler #slm De4leti.ne katn8@aya kadar de4am etti0 >DI?
kinci Blm
DEVLET "DA2ALES4 "K"4 KILACAK PYASA4I4 6L777
5e "DA2ALEYE EV87 6LA4 7AELELER
I# 0lmanlar1n K9n)r9ln3e Yeni Bir : Pi%a0a Te0i0i, e3ine
Pazar1
Tarih $oy%n@a iktisad $a/mszlk siyas $a/mszl/n en Snemli %ns%r%n% tekil etmitir0 Ti@aret
maksadyla Filistin, 6emen 4e 3ahreyn8man $5l(elerini dolam, say(de/er, (4enilir,
te@r$eli $ir ta@ir>D1? 4e Mekke mriklerinin, 3enO )inne y%rd%nda imzaladklar antlama>D+?
neti@esinde ittifakla %y(%ladklar iddetli $ir ekonomik am$ar(oya mr%z kalarak $yk
skntlara dm>F-? $ir insan olan ;z0 =ey(am$er (s0a040& de iktisad $a/mszl/n 5nemini
m%hakkak ki 7ok iyi $iliyord%0 Allah.n inayeti 4e $% te@r$elerin kazandrd/ feraset ile, hi@retini
mteakip, ilk i olarak siyas 4e iktisad y5nden 8 artlarn el4erdi/i 5l7de hatta artlar
zorlayarak8 mmkn merte$e (7l $ir de4let tesis etmeyi hedef almt0 3%n%n tahakk%k% i7in,
$ir yandan, hem de4let $akan sfatyla kendisinin hem de Mslmanlarn siyas hakimiyetini
tesis ede@ek olan 4e (nmzde $az ilim adamlarn@a .Medine Anayasas. olarak adlandrla@ak
kadar $yk $ir ehemmiyeti haiz $%l%nan m%ahedeyi (er7ekletirirken, di/er yandan da,
Mslmanlar.a ait, onlarn hakimiyetinde, onlarn ahkamnn %y(%lana@a/ $ir piyasa
ol%t%rmalyd0 8te $% 4e $enzeri saiklerle, daha sonra .Medine =azar. ismiyle anla@ak olan
pazar k%r%lm%t%r0
Berek hi@retten 5n@e 4e (erekse sonra (e7en zaman zarfnda, her h%s%sta old%/% (i$i iktisad
h%s%slarda da $az yetler iniyor, $az hkmler 4az. ediliyor, $az @hiliye detleri yasaklanp
$azlar tdil 4e tashihe t$i t%t%l%rken yeni $az kaideler de kon%yord%0 An@ak $tn $%
hkmler derhal %y(%lamaya (e7irilmeli, sa/lkl 4e srekli $ir tat$ikat i7in de %y(%n artlar
yaratlmalyd0 Hira hlihazrda me4@%t olan Medme pazarlarnda>F*? (enellikle mrik 4eya
6ah%di ta@irler hkm sryorlard0 Ta$iatyla $%nlarn ti@ari faaliyetleri ya kendi din
anlaylarna ya da @hiliye detlerine (5re @ereyan ediyord%0 ;al$%ki islm $%nlardan $ir
ksmn yasaklamakta 4e yeni $irtakm piyasa normlar 4az. etmekteydi0 ;er trl (ayri mer%
m%amelelerin @ereyan etti/i $ir ortamda Mslmanlar.n, islm.n hkmlerini %y(%lamalar
phesiz zor ola@ak, karlkl (4en ortam kolay kolay sa/lanamaya@akt0 Ayr@a $% (ayri
mslimlerle yaplan ti@aret8 piyasaya hakim olmalar se$e$iyle8 daha 7ok onlarn lehine idi 4e
$%n%n $5yle srp (itmesi de4letin istik$ali a7sndan pro$lem tekil ede$ilirdi0 )ald ki
Mslmanlar, asla, <Araplarn mallarndan ne kapsak krdr 4e $% h%s%sta da mes%l 4e (nahkr
olmayz0 Hira onlar hak yolda (U& de/iller000<>F2? eklinde $ir zihniyete sahip olan 6ah%diler.in
insafna terk edilemezdi0 Syleyse yapla@ak ilk i Mslmanlar.n hkim 4e er. ahkmn kim
old%/% mstakil $ir pazar k%rmakt0 Hira di/er pazarlar onlarn pazar olamazdL <;z0 =ey(am$er
(s0a040& Me$it =azan.na (iderek $ir (5z att 4eL .3% asla sizin pazarnz olamaz., $%y%rd%0 9onra
($aka& $ir pazara (itti 4e (yine& .3% asla sizin pazarnz olamaz., $%y%rd%0>FC? 9onra ($ilahare
Medine =azar adm ala@ak olan& $% pazara d5nd, etrafn dolat 4eL ((te& sizin pazarnz
$%d%rQ $% (pazar& daraltlmaya@ak.>FD? 4e $%rada 4er(i alnmaya@aktr,. $%y%rd%<>FF?
9emhOd.nin $enzer ri4ayeti ise 5yledirL <3ir adam Me$.ye (s0a040& (elerekL <6a AesOlallah
(s0a040&U =azar i7in (%y(%n& $ir yer (5rdm, ((elip $ir $akmaz mydnzJ&< dedi0 3%n%n zerine
(;z0 =ey(am$er& on%nla $irlikte Medine =azar.nn $%(nk yerine (itti 4e aya/yla (yere&
4%rarakL <(ite& sizin pazarnz $%d%rQ $% (pazar& daraltlmaya@ak 4e $%rada asla 4er(i
alnmaya@aktr,< $%y%rd%0>F,? ;z0 =ey(am$er (s0a040& tarafndan se7ilen $% pazar yeri 3enO
9ide $5l(esinde $ir ka$ristand, tik Sn@e $% teklife kar 7kan 3enO 9ide daha sonra raz old%0
>FI? 3%ras a7k $ir alan ol%p $ir $ini@i pazar yerine inip de4esinin palann $raksa, pazar
dolarken ne tarafa (itse palanm (5re$ilirdi0** =azar yeri olarak $% $5l(eyi se7meden 5n@eQ
<AesOl%llah (s0a040& 3ak. ez8H%$eyr ($5l(esin&de $ir 7adr k%rd% 4e .(#te& $% sizin pazarnzdrJ
$%y%rd%0 ;emen aka$inde 6ah%dilerin reisi ()a.$ $0 el8:ref (eldi, i7eri szlerek 7adrn iplerini
kesti0 3%n%n zerine AesOl%llah (s0a040&L .Snemli de/il0 Ber7ekten $en, $%n%, on% daha da
delirte@ek $ir yere naklede@e/im., $%y%rd%0 9onra $% pazar, imdi Medine =azar.nn $%l%nd%/%
yere tad 4e emri 4erdiL .te $% sizin pazarnzdr, $%rada de4aml sa$it k5eler, yerler
edinmeyin>F1? (yani sa$ah erken (elen diledi/i yere yerlesin&Q $%rada hi7 $ir 4er(i (de&
alnmaya@aktr0<>F+? 3ir 7ok hadislerinde pazar yerlerini eytanlarn ord%(h olarak nite8
lendirilen ;z0 =ey(am$er (s0a040& ilk k%rd%/% pazarn yerini, insanlar dnya lezzetlerine
dalmaktan meneden 5lm>,-? 4e Mah8keme8i )$r* da k%r%la@ak adalet terazisini hatrlatan
en Snemli %yar@lardan $iri olan ka$ristan $5l(esinde se7mek s%retiyle $elki de al@ 4e sat@y
mane4 kontrol altnda t%tmay hedeflemitir0 3% hadisenin (e7ti/i 3ak., 3enO )ayn%k.
6ah%dileri.nin $5l(esinde ol%p>,*? 3enO )ayn%k =azar.na yakn $ir me4kide idi Vki $% pazar o
d5nemin Medine.sinde, 6ah%diler.in elindeki iktisad (7 4e hkimiyetin de etkisiyle, en 7ok
ra/$et (5ren pazar idi0 Sy8leki, 'hiliye Mekkesi.nin $yk kapitalistlerinden iken Mslman
ol%p hi@ret etti/i Medine.de de ti@aret mesle/ini srdrmek i7in pazar yerini soran A$d%rrahman
$0 A4f a 3enO )ayn%k. pazar (5sterilmiti0>,2? ).$ $0 el8:ref, $% rakip pazarn, iktisad
nf%zlar zerinde ne $yk $ir tehlike ol%t%ra@a/m 7ok iyi $ildi/inden, halknn 7karlarn
kor%mak i7in, $ilhare 7kmas m%htemel $ir 7atmay dahi (5ze alarak, ;z0 =ey(am$er.in
(s0a040& $% tee$$sn sa$ote etmekte tereddde dmeyip, $ir an $ile (e@ikmeden
mdahalede $%l%nd%0
=azarn 3enO 9ide $5l(esindeki yeni yeri 6ah%di yerleim $iriminden old%k7a %zakta saylr0 Hira
$irisi Medine.nin $ir tarafnda iken di/eri de 5$r tarafna dmektedir ki $%ras )a.$.m kolay@a
sa$ote ede$ile@e/i $ir yer de de/ildir0 6eni pazarn, Mes8@id8i Me$e4.nin yannda, Medine.nin
hemen hemen merkezinde, 3%thn Vadis.nde, hizmet 4ere$ile@ek $ir kon%mda $%l%nmas, $ize,
;z0 =ey(am$er (s0a04Rin pazar, )a.$ $0 el8:ref i daha da delirte@ek $ir yere nakletmekten
kastnn ne old%/% h%s%s%nda $ir fikir 4ermektedir0 Hira, e/er )a.$, 3akJ pazar (iriimini, srf
kendi $5l(elerine te@a4z edildi/i (erek7esiyle sa$ote etmi olsayd, pazarn, Medine.nin 5$r
%@%naQ kendileriyle hi7 alkas $%l%nmayan $aka $ir $5l(eye nakledilmesiyle ni7in daha da delU
esinJ000
3tn $% zikrettiklerimiz, pazarn k%r%l%% ile il(ili hadise 4e yor%mlar i7ermektedir0 An@ak
mesele pazarn k%r%l%% ile $it8memekte, aksine, sat@ 4e al@larn, alk old%klar, $elli $ir yer,
m%htelif mteri 4e sat@lar edindikleri 4e yaknl/ hase$iyle de ye/leye$ile@ekleri di/er
pazarlar $rakarak yeni pazara y5nelmelerini mmkn kla@ak artlar sa/lamak (erekmekteydi,
ite $%n%n da $ilin@inde olan ;z0 =ey(am$er (s0a040&, pazarn r@haniye8tini yeterin@e arttra@ak
kadar 5nemli 4e @azip $ir kaideyi de k%r%l%%yla $irlikte 4az. etmekte (e@ikmemitiL <3%rada hi7
$ir 4er(i alnmaya@aktr0< 3% ifadeden 4e kaynaklarn 4erdi/i $il(ilerden anlalan od%r ki 'hiliye
d5neminde k%r%lan pazarlarn ekseriyetinde $ir 7eit pazar 4er(isi alnmaktayd0 )ister.e (5re
4er(isiz yeni $ir pazar k%rma prensi$i, ;z0 =ey(am$er.in (s0a040& kaz.da8ki 4er(isiz pazar
%y(%lamasn adapte etmeye niyetlendi/inin $ir (5ster(esi ola$ilir0 AesOl%llah (s0a040&.m $i.setten
sonraki ilk 7 seneyi mteakip hi@rete kadar (e7en on sene zarfnda, mtemadiyen kaz,
Me@enne 4e H%.*8Me@az panayrlarna (iderek halk islm.a da4et etti/ine dair ri4ayet,
>,C?)ister.in $% (5rne (7 kazandrmaktadr0 Hira $% 4esileyle kaz.daki tat$ikat (5ren 4e
ehemmiyetini anlayan ;z0 =ey(am$er.in (s0a040& ayn %y(%lamay Medine =azan.na adapte
etmesi (ayet mak%l (5rnmektedir0 Pnk kaz.n, o d5nemin en meh%r 4e re4a7ta
pazarlarndan olmasnda $% %y(%lama da rol oynamtr herhalde0 Gna (5re $% %y(%lamann
di/er $ir yor%m% da .es8sOk sadaka. *I(yani pazarn, ;z0 =ey(am$er.in (s0a040& mmete
sadakasW4akf old%/%& fikridir0>,D? 3iz $%nlara, $iz@e 5nemli olan $ir $aka noktay daha il4e
etmek istiyor%zL Te@r$eli $ir ta@ir olan ;z0 =ey(am$er (s0a040& pazar 4er(isi almad/ takdirde
sat@larn yeni pazar ter@ih ede@eklerini $iliyord% m%hakkak0 Hira kr arz%s% ti@aretin en 5nemli
drtdr 4e 4er(isiz kazan7 daha fazla kr demektir0 Ayr@a 4er(inin kalkmas, maliyetleri
azalta@a/ndan, $%na paralel olarak fiyatlar da dme e/ilimi (5stere@ekti0 Ta$iatyla, di/er
pazarlara nis$etle dk fiyatlarla ilem (5ren mam%ller daha fazla mteri 7eke@ektir0 3enO
)ayn%k. ka$ilesinin, kendi pazarlarn parselleyip @ret m%ka$ili kiraya 4erdikleri (i$i t@8
@arlardan da pazar resmi aldklarm,>,F? dolaysyla $% tr kira 4e 4er(ilerden m%af yeni
pazarn, en (7l raki$i olan 3enO )ayn%k. =azan.na kar en $yk $ir a4antaR elde ede@e/ini
de hesa$a katarsak, $% m%afiyetin isa$etlilik dere@esini daha iyi ka4raya$iliriz sanrz0
3tn $% ted$irler mey4elerini 4ermi olsa (erektir ki, ifadelerin zmnndan 7karta$ildi/imiz
kadaryla, t@@ar $% pazara ra/$et etmi 4e dolaysyla da yeterli mteri $%lm% demektir0 Hira
t@@arn pazarda 7adrlar 4e $inalar k%rma tee$$s >,,?ra/$etin 4e k5kleme (ayretinin $ir
(5ster(esi olsa (erektir0 Me 4ar ki ;z0 =ey(am$er (s0a040& $% tee$$sleri en(ellemitir0 Syle ki
9emhOd.nin kaydetti/i $ir ri4ayete (5re ;z0 =ey(am$er (s0a040&, koyd%/% yasa/a ra/men pazar
yerinde k%r%lan $ir 7adr yaktrmak s%retiyle $% kon%daki kararll/n (5stermitir0>,I?
6%kardaki hadiste de (e7ti/i zere o, daha pazar k%rarken 4az. etti/i pazar nizamnamesinin $ir
maddesindeL <3%rada sa$it k5eler edindinmeyin< $%y%rm%t%0 )anaatimize (5re $% prensip de,
t@@ar arasnda adaleti (5zetmek, 5n@e da4ranann, 5mr $oy% sre@ek $ir ayr@al/ kaparak
di/erlerini ma/d%r etmesini en(ellemek, $%n%nla $irlikte sa$ah erken kalkann o (n i7in
k%llana$ile@e/i $ir yere tez(h k%rmasna izin 4ermek s%retiyle de tem$ellik 4e (e4eklik
(5stermeden ti@arete sarlmasn 5zendirmek 4e $5yle@e ti@ari hayata @anllk kazandrmak (i$i
(ayelere mat%f olsa (erektir0
;z0 =ey(am$er.in (s0a040& Medine.de k%rd%/% pazar ile il(ili y%karda zikri (e7en ri4ayetler,
Medine tarihi zerinde s5z sahi$i olan Smer $0 Ke$$e 4e N$n H%$ale (i$i iki ra4i tarafndan
nakledilmeleri $akmndan sahih (5rnmektedir0>,1?
II# 3a-ale%e e5z$ 6lan $ameleler
#slm h%k%k%, akid yapp yapmama ser$estisi kon%s%nda (eni $ir irade hrriyeti tanmakta,
akidlerin (aktin taraflarnn& iradesine stnlk 4ermektedir0 Misa sOresinin 2+0 yeti, .rza.mn
5nemini kesinlikle $elirtti/indenQ islm h%k%k%, kendi rzas olmakszn $ir akdin $ir kimseyi
$a/lamasn ka$%l etmezQ an@ak, adalet kaideleri 4e ammenin maslahat $%n% (erektiriyorsa
mstesnadrL 3or@%n% oyalayan $or7l%n%n mallarnn satlmas, @emiyete zararl olmas halinde
m%htekirin mallarnn ihtiya7 sahiplerine satlmas 4e amme maslahat i7in istimlak (i$i000
;z0 =ey(am$er.in (s0a040& ara@lar tarafndan k5yllerin yol%n%n t%t%l%p mallarnn daha pazara
inmeden alnmasna dair yasa/ 4e $% yasa/ %y(%lamaya de4let or(anlarnn yetkili olmas da,
islm h%k%k%nda, amme maslahat i7in in.ikad ser$estisine (etirilen tahdidlerdendir0 >,+?
A# R1;a<(a1z
A# Tari+i
Arap7a k5k A3V harflerinden ol%an ri$ 4e ondan treyen isim 4e fiiller )%r.n.da %
anlamlarda k%llanlmtrL remek, $itmek, (elimek, $ymek, ne4 nema $%lmak, $oy
atmak, ka$armak >;a@@, 22"FQ F%ssilet,D*"C+?Q ziyadele(tir&mek, fazla8la(tr&mak,
7o/al(t&mak, art(r&mak >3akara, 2"2I,Q AOm, C-"C+?L yetitirmek, $ytmek, 7o@%k ter$iye
etmek >Nsr, *I"2DQ K%ar, 2,"*1?Q yksek yer, tepe, yayla >3akara, 2"2,FQ M.minOn, 2C"F-?Q
zorl%, 7ok iddetli, (7l, stn >Mahl, *,"+2Q ;akka, ,+"*-?Q s% zerinde kalan eyler >Aa.d,
*C"*I?Q m%ra$aha 4e tefe@ilik >Al% Nm8ran, C"*C-?>I-?
3% ifadelerden anlald/ zere ri$Q AnaXnal ya da ana para zerindeki art demektir ki $%
anlam % iki yette mahhas $ir ekilde tezahr etmektedirL <:/er mminseniz ri$ olarak arta
kalan (ksm& terk edin000 :/er t54$e ederseniz, ana paranz sizindir000< >3akara, 2L2I182I+?
<#nsanlara mallar artsn diye 4erdi/iniz ri$ Allah indinde artmaz000< >AOm, C-"C+?0
Ai$ 4e ondan treyen m%htelif kelimelerin )%r.n.da on iki sOrede on dok%z defa tekrarlanmas
o tarihte ri$nm mphem $ir ka4ram olmad/n (5stermektedir0>I*? ;atta ri$ o d5nem insan
nazarnda 5zel $ir art ekli olarak $ilinip %y(%lana(eldi/i i7in, )%r.n.da mahiyetinin
a7klanmasna (erek kalmam, sade@e haram klnp yasaklanmas yeterli (5rlmtr0>I2?
An@ak iledikleri $% $tl fiili mer% (5stermek i7in <Al 4eri de ri$ (i$idir< diyen mriklere
kar <Allah al 4erii hell, ri$y ise haram klmtr,< $%y%r%lmak s%retiyle, m%tlak anlamda
her trl artn ri$ olmad/ 4%r(%lanm 4e $% iki m%amele arasnda farka dikkat 7ekilmitir0
>IC?
B# (aiz Ya0a=1n1n Tari-:e0i
:ski 4e yeni hemen hemen $tn limlerin ittifakla $elirtti/i zere i7ki yasa/ 4e zekt
mkellefiyeti ile il(ili hkmler (i$i faiz yasa/ da tedri@en 4az. edilmitir0 An@ak $% yasa/n
merhaleleri zerinde m%htelif (5rler $%l%nmas hase$iyle $iz, herhan(i $ir dere@elendirmeye
(itmeden yasa/n (eliim sre@ini kronoloRik olarak ele almay ye/liyor%z0
Ai$nn aleyhinde nazil olan <#nsanlara mallar artsn diye 4erdi/iniz ri$ Allah indinde artmazQ
fakat, Allah.n rzasn dileyerek 4erdi/iniz sadaka $5yle de/ildir, ite onlar se4aplarn kat kat
arttranlardr,** >AOm, C-LC+? eklindeki yetin $i.setin D0 4e F0 senesinde inen Mekk $ir sOrede
yer almas, islm.n, iktisad s5mrye daha iin $anda kar 7kt/n (5stermesi a7sndan 7ok
mhimdir0 Hira ellerindeki $yk sermayelerle idar, iktisad 4e i7tima sisteme hkim ol%p taii
$ir dikta reRimi k%ran kapitalistler, topl%m%n din, ahlk 4e kltrel deRenerasyon%na se$e$iyet
4ererek kendi 7karlarna dayal $% s5mr sistemini ilele$ed srdrmek i7in hereyi
yapmaktaydlar0 Mekk sOrelerin hepsi sade@e din8itikad h%s%slara hasredilmi olmayp
meselenin moral8kltrel $oy%t%n%n ekonomik hayattaki yansmalaryla il(ili h%s%slarda inzar
mahiyeti tayan 7eitli yetler de inmitir ki 5l7 4e tartda hile yapanlar knayan M%tafifm
sresinin ilk yetleri $%nlardandr0 Ta$i ki $% 4e $enzeri h%s%slarda $ile iddetli %yarlarda
$%l%nan islm.n sosyal $ir felaket olan ri$ya seyir@i kalmas mmkn de/ildir0 )%r%l%
dzenlerini tehdit eden yeni dine kar sa4a a7makta hi7 (e@ikmeyen kapitalistlerle, ri$y
$irden haram klmak s%retiyle $a/lar tamamen kopartmayp da4et kapsn a7k $rakan )%r.n,
ilk merhale olarak $az %yarlarda $%l%nmakla yetinmitir0 Haten te$li/in ilk aamasnda sert ted8
$irler alp %y(%lamak, artlar (ere/i isa$etli olmazd0 )ald ki daha $ir de4leti $ile olmayan
islm.n $5yle $ir yasa/ tat$ik (@ de yokt%0 3elki de islm.n s5mrlen kitleleri
@ez$etmesinin temel se$eplerinden $irisi de, daha iin $anda haksz kazan7lara, ti@ari
sahtekrlklara, mal yols%zl%klara 4e iktisad s5mrye kar 7kmasdr0
3% yetle $ir yandan ri$ yasa/nn ilk adm atlrken $ir yandan da Medne d5neminde 4az.
edile@ek zekt farizas i7in hazrlk yaplmas dikkate ayandr0>ID?
3ir ri4ayete (5re 'hiliye d5nemi )%rey mrikleri )a$e.yi yeniden ina ederken, ;z0
=ey(am$er (s0a040&.in days :$O Veh$ ($ir $aka ri4ayete (5re ise Velid $0 M%/ire&L <:y )%rey
topl%l%/%U (Aman % )a$e.nin& $inasna temiz kazan@nzdan $akasn kartrmayn, f%h%tan,
ri$dan 4e haksz yollardan kazand/nz mallarnz o(n%n $inas&na $%lamasn** demitir0>IF?
)%r.n.m )%rey mriklerinin $ile ho karlamad/ $ir kazan7 tr olan ri$ya, daha Mekke
d5neminde kar 7kmas son dere@e ta$idir0>I,?
Daha sonra Medine.ye hi@ret eden ;z0 =ey(am$er (s0a040&, ri$ afetinin orada da yay(m
old%/%n%, $ilhassa 6ah%dilerin tefe@ilik yol%yla halk ezdi/im 4e s5mrd/n (5rd0>II?
3% arada, artk $ir de4lete ka4%m% olan islm ise ya4a ya4a (7leniyor, 4az. etti/i hkmleri
%y(%latma k%dretine eriiyord%0 ;0 2 senede 6ah%di Finhs, ;z0 :$O 3ekir ile tartrken s%nar
s5ylemitiL <:y :$O 3ekirU 3iz Allah.a m%hta7 de/iliz $ilakis o $ize m%hta70 3iz ona $oy%n
e/mezken o $ize e/iyor0 3iz ondan daha zen(iniz0 Kayet sizi ri$dan meneden arkadanzn
sand/ (i$i o $izden daha zen(in olsayd mallarmzr$or7 olarak istemezdi0<>I1? 3% ifadeler
ri$mn daha Medine d5neminin $alarnda haram klnm old%/%na iaret etmektedir0>I+?
9onraki sene (h%d Baz4esi srasnda& ise <:y iman edenler, katlanm ri$y yemeyin00< >Yl%
Nmran, C"*C-? yeti nazil old% 4e ri$y kesinlikle haram kld0>1-? ;0 F senede <6ah%dilerin,
z%lmetmeleri, $ir 7oklarn Allah yol%ndan men etmeleri, yasaklanm old%/% halde ri$ almalar
4e halkn mallarn hakszlkla yemeleri yznden kendileri i7in hell klnm ho 4e nefis eyleri
onlara haram kldk000< >Misa, D"*,-8*,*? mealindeki yet indi/i zaman Mslmanlar ri$nn
kendileri i7in haram klnd/m $iliyorlard0 Aksi halde kendileri i7in haram olmayan ri$y
6ah%diler i7in k%s%r 4e ka$ahat telkki etmemeleri (erekirdi0 Mlik o/%llarnn, ;0 F0 ylda
M%ka4ks.a yaptklar ziyaret esnasnda, M%ka4ks.n, ;z0 =ey(am$er (s0a040& ile il(ili olarak
kendilerine y5neltti/i sor%lara 4erdikleri @e4aplarda i7ki yasa/ 4e zekt farizas yannda faiz
yasa/ndan da $ahsettiklerine $aklrsa,>1*? faiz yasa/nn, daha o sralarda $% (ayri mslimlere
%laa@ak kadar y% $%ld%/% anlalmaktadr0 ;%lsaQ ;0 F seneden e44el Al% Nmrn sOresinin
*C-0 yetiyle ri$ kesinlikle yasaklanm 4e $% h%s%sta en son nazil olan 3akara 2IF82I+0
yetlerle de $% yasak tekit edilmitir0>12?
C# (aiz >e&i)leri,
Aa# Ri;e.l-C/-ili%%e Ve%a Ri;e.n-4e0'e
'hiliye d5neminde yay(n $ir ekilde %y(%ana(eldi/i i7in 'hiliye faizi anlamnda ri$e.l8
@hiliyye ismi 4erilen $% faiz 7eidi ya a& kredi zerindenQ ya da $& $ata al 4eri olmak zere
herhan(i $ir m%ameleden do/an $or7 zerinden alnan $ir fazlalk idi0 ;er iki %y(%lamada da
$or@%n% Sdemeyen ahsa tannan ek sreye karlk tahakk%k ettirilmesi hase$iyle ri$e.n8nese,
yani tehir (4eya (e@ikme& faizi de denmekle $irlikte ikin@isi daha kapsamldr0
Ai4ayetlere (5re 'hiliye faizi $ir ka7 7eittirL Az diyor kiL <Ai$e.n8nese.ye (elin@eQ o, 'hiliye
de4rinin mr%f 4e meh%r faizi idi0 3%na (5re, ana mal (kapital& $aki kalmak zere (m%ayyen
$ir 4adeye kadar& her ay $elli $ir fazlalk almak zere $or7 4erirlerdi0 Vade dol%n@a da $or7l%dan
ana mah ((eri& isterler, 5deyememesi halinde ise (yeniden tespit edilen faiz oranyla $irlikte&
4adeyi %zatrlard000<>1C? B5rld/ (i$i $%, (nmz faiz anlayyla paralellik arzetmektedir0
M@hid.den (elen ri4ayete (5re deL 'hiliye de4rinde herhan(i $irisinin $or@%n%n 4adesi dol%p
da 5deye@ek $ir ey $%lamayn@a (ala@akl& ala@a/n arttrp 4adeyi %zatrd0>1D?
)atde.ye (5reL 'hiliye de4rinde, kii, ilerki m%ayyen $ir 4adede 5denmek zere sat yapard0
Vade son%nda al@ $or@%n% 5deyemezse $elli $ir fazlalk karl/nda yeni $ir 4ade $elirlenirdi0
>1F? 3% da $%(nk 4eresiye alm satmlarda, $or@%n% 4adesinde 5deyemeyenlere tahakk%k
ettirilen .temerrt faizi ile tam $ir paralellik arzetmektedir0>1,?
Az, )%r.n.da yasaklanan faizin 'hiliye ri$s old%/%n% $elirtirken,>1I? N$n%.l8;%mam,
)%r.n.daki yasa/n $tn faiz 7eitlerini kapsamna ald/m ileri srerek %nlar s5ylemektedirL
<Ai$ (diye& fazlal/a (ez8z.id& denir0 .Ai$ yemeyiniz., >Yl% Nm8ran, C"*C-? yeti $%n%
(5stermektedir0 6ani kredilerde (el8karz&, selem (akitlerin&de 4e ri$e4 mallarn kendi @insleriyle
takasnda alnan fazlal/ yemeyin, demektir0 .Allah ti@areti hell, faizi haram klmtr. >3akara,
2"2IF? yeti de $5yledir000<>11?
B;# Ri;e.l-(a3l
3ir eyi di/er $ir eyle pein olarak takas ederken alman fazlal/a ri$e.l8fadl denir0 lemada
hkim olan kanaatQ ri$el8fadTn, ri$e.n8nese.ye yol a7a$ile@e/i endiesiyle, sedd8i zer
prensi$ine %y(%n olarak yasakland/ y5nndedir0
Ai$e.l8fadl. yasaklayan hadisler %nlardrL
<Altn ile altn, (m ile (m, $%/day ile $%/day, arpa ile arpa, h%rma ile h%rma, t%z ile t%z
misli misline pein olarak satlr0 ;er kim $ir fazlalk 4erir 4eya alrsa m%hakkak faiz@ilik yapm
ol%r0 Alanla 4eren $% h%s%sta eittir0<>1+? 3% hadisin $ir $aka ri4ayetinde .An@ak @insler
de/iirse pein olmak artyla istedi/imiz (i$i satn0< $%y%r%lmaktadr0>+-?
<Misli misline olmadk7a altn altn ile satmayn, misli misline olmadk7a (m (m ile
satmayn0 (=ein olmak kaydyla& altn (m ile, (m de altn ile nasl isterseniz 5yle sa8
tn0<>+*?
F%dleL <;ay$er (n on iki dinara, i7inde altn 4e $on@%k $%l%nan $ir (erdanlk satn aldmQ 4e
$%n%n $on@%/%n% altnndan ayrd/mda on iki dinardan fazla etti/ini anladm0 9onra $%n%
Me$.ye anlattm da $anaL .Berdanlk ayrlmadan satlmaz. $%y%rd%,< demitir0>+2?
6ine F%dleL <;ay$er (n AesOl%llah (s0a040& ile $era$erdik0 6ah%diler.den $ir %kiyye altn iki87
dinara satn alyord%k0 3%n%n zerine AesOl%llah (s0a040& .Tarts tartsna olmadk7a altn ile altn
satfn al&maynF $%y%rd%,< demektir0>+C?
AesOl%llah (s0a040& 3enO Adiyyi.l8:nsr.den $irisini ;ay$er.e 4ali olarak (5ndermi0 G zat
(oradan& iyi @ins h%rma ile d5nm0 3%n%n zerine AesOl%llah (s0a040& onaL <;ay$er.in $tn
h%rmalar $5yle midirJ< diye sorm%0 G daL <;ayr 4allahi ya AesOlallahU 3iz $%n%n $ir 5l7e/ini
dk kaliteli h%rmann iki 5l7e/i ile satn alyor%z0< diye @e4ap 4erin@e AesOl%llah (s0a040& <Syle
yapmaynU Ve lkin misli misline aln, ya da $%n% satp karl/nda 5tekini aln0 Tart da
$5yledir0.* $%y%rm%0>+D?
AesOl%llah (s0a040& kendisine 3ern h%rmas (etiren 3ill.eL <3% neredenJ< diye sorm%0 3ill deQ
<:4de kalitesiz h%rma 4ard0 Me$.ye azk ols%n diye on%n iki Sl7e/ini ($%ndan& $ir 5l7ek karl8
/nda sattm0< diye @e4aplayn@a AesOl%llah (s0a040&L <:y4ahU Ai$nn ta kendisi000 9akn $ir daha
$5yle yapmaU Ekin h%rma satn almak istedi/inde elindekini sat sonra on%n kymetiyle di/erini
al,< $%y%rm%lardr0>+F? 3enzer $ir ri4ayette ise <ite ri$ ($%d%r&Q on% derhal iade edinU 9onra
$izim h%rmay satp (parasyla& $%ndan satn aln0< $%y%r%lmaktadr0>+,?
)endisine, k%r% h%rma karl/nda ya h%rma satn almann hkm sor%ld%/%nda AesOl%llah
(s0a040&L <6a h%rma k%r%d%/% zaman azalr mJ< diye m%ka$ele etmi0 <:4etU< @e4a$n
4ermeleri zerine $%n% nehyetmitir0>+I?
3% hadislere (5re ayn @insten iki ey farkl miktarlarda 4e pein olarak takas edildi/i takdirde
ri$e.*8fadl (er7eklee@ektir, ster eit isterse farkl miktarlarda ols%nlar ayn @insten iki ey
4eresiye takas edildi/i takdirde ise ri$e.n8nese (er7ekleir0 'insleri farkl olsa da iki ey farkh
miktarlarda 4e fakat 4eresiye takas edildi/i takdirde yine ri$e.n8nese 4%k% $%l%r0 >+1?
D# (aiz Ya0a=1n1n Ta);ikin3e De5le)in R9l
3ir yandan faiz yasa/ ile il(ili hkmler 4az. edilirken, $ir yandan da yasa/n, kesinlik
kazanmasna paralel olarak, yrrl/e kon%lmas 4e denetlenmesi s5z kon%s% idi0 Syle ki islm
sade@e faiz karl/ ikraz .Allah.a sa4a a7mak. saya@ak kadar sert ifadelerle yasaklamakla
kalmam, $% yasa/n 5l $ir hkm haline (elmesini 5nleyen 4e dinler tarihinde $enzeri
olmayan @idd ted$irler almtr0
9akf ka$ilesinden Amr o/%llan diye mr%f d5rt karde Mek8keli M%(re o/%llarna faizle kredi
4erirlerdi0 Taif M%hasarasn mteakip Mslman olan Amr o/%llarnn, faiz ala@aklarn istemeleri
zerine, #slm.n faizi yasaklad/n ileri sren M%(re o/%llar 5demeyi reddetmiti0 Amr
o/%llarnn, haklarn almas i7in kendisine yaptklar mra@aat zerine Mekke Valisi Att$
d%r%m% ;z0 =ey(am$ere (s0a040& $ildirip nasl hkmetmesi (erekti/ini sorm%t%0 3%n%n zerine
inenL <:y inananlarU Allah.tan saknn 4e e/er mminseniz ri$ olarak arta kalan (ksm& terk
edin0 :/er $%n% yapmaya@ak ol%rsanz Allah 4e G.n%n Aes%l tarafndan iln edilmi $ir harpla
kar karya $%l%nd%/%n%z% $ilin0 :/er t54$e ederseniz ana paranz sizindir0 35yle@e ne haksz8
lk etmi, ne de hakszl/a %/ram ol%rs%n%z000< >3akara, 2" 2I182I+? eklindeki yetleri yazan
;z0 =ey(am$er (s0a040&, $% emir (ere/in@e faizden 4az (e7medikleri takdirde onlara sa4a
a7masn emretti0>++? Hira 9akf in $% ta4r ;z0 =ey(am$er (s0a040& ile yaptklar anlamada yer
alan 4e faiz almalarn men eden maddeye aykryd0>*--?
;z0 =ey(am$er (s0a040&.in Me@rn ;ristiyanlan ile yapt/ $ir antlama metninde yer alanL <Kayet
onlar arasndan herhan(i $iri ileride faizli m%amelelere (irerse, $enim zimmetimden 7ka@aktr,<
eklindeki $ir madde,>*-*? faiz meselesinde, de4letin, t$i $%l%nd%klar zimm statsyle aslen
kendi din hkmlerine $a/l kalmakta ser$est klnan (ayri mslimlere dahi msamaha etmeye8
@ek kadar sk ted$irler almak 4e %y(%lamakta ne kadar kararl old%/%n% (5stermektedir0 Ta$i,
$% yasa/n kendi aralarndaki m%ameleler i7in s5z kon%s% old%/%n% hatrlatmaya (erek yok0 Hira
faiz, Mslmanlara zaten haram klnm idi0
Ayr@a ;e@er Me@Osleri ile de $%na $enzer $ir anlama yaplmt0>*-2?
;z0 =ey(am$er (s0a040& lkenin d5rt $ir tarafna (5nderdi/i (enel(elere faizle il(ili maddeler de
koymay ihmal etmeyerek yasa/n %m%m mmet tarafndan $ilinip %l(%lanmasna 5zen (5ste8
riyord%0 Mesel 6emen meliklerinden K%rah$l $0 A$di )%ll.e (5nderdi/i $ir (enel(ede di/er
eylerle $irlikte $yk (nahlarn en $yklerinden (ek$er%l8ke$ir& addetti/i faizi de
yasaklamaktadr0>*-C? 6ine '%heyne ka$ilesi $oylarna (5nderdi/i talimatta daL <3ir
Mslman.n di/er $ir Mslman.daki ala@a/nn an@ak anaparasnn 5dene@e/i 4e rehinde
ri$nn $tl old%/%< kaydedilmektedir0>*-D?
6z $ini akn insann katld/ Veda ;a@@.nda, Arafat meydannda toplanan %m%m $ir kon(re
5zelli/i tayan Veda ;%t$e8si.nde iktisad kon%lara da de/inmeyi ihmal etmeyen ;z0 =ey(am$er
(s0a040&, lkenin d5rt $ir tarafndan (elmi $% insanlara $irin@i a/zdan ri$ yasa/n $ir kere
daha haykryord%L <Dikkat edinU 'hiliye ri$smn tamam kaldrlmtr0 9ize an@ak ana
paralarnzd almak i7in r%hsat& 4ardr.0<>*-F? <'hiliye ri$s kaldrlmtr 4e ilk kaldrd/m ri$
ise $izim ri$mzQ Am@am A$$s $0 A$d8M%ttali$.inri$s8dr000 <>*-,?
B# -)ik/r
#slm iktisat sisteminde aslolanQ de4letin ser$est reka$et artlarnda m%ntazam ileyen $ir
piyasaya mdahale etmemesidir 4e, fil4aki, ;z0 =ey(am$er (s0a040& de $% y5ndeki talepleri (eri
7e4irmitir0
3ir ti@ar emtiay pahahlanmas (ayesiyle stoklayp piyasaya arzm (e@iktirmek anlamna (elen
ihtikr, $eklendi/i zere, fiyatlarn s%n $ir ekilde ykselmesine 4e normal piyasa se4iyesinin
zerine 7kmasna se$ep ol%r0 Benelde, insanlarn ihtiya7larnn s5mrlmesi yol%yla daha az
emelde daha kolay kazan7 sa/lama mant/na dayanan r%h $oz%kl%/%n do/%rd%/% sosyal $ir
da4ran tarz olan m%amele, 5zellikle temel ihtiya7 maddeleri s5z kon%s% old%/%nda topl%m%n
zarar (5rmesine se$e$iyet 4erdi/i (i$i, %z%n mddet de4am halinde de topl%msal $%nalmlara
yol a7a$ilir0 <)ara$orsa@ ne fena $ir k%ld%rQ fiyatlarn dt/n S/renin@e zlr, ykseldi/ini
d%yan@a da se4inir,<>*-I? hadisi $% tip kimselerin r%h d%r%m%n% 4e insanlk $akmndan
dkl/n 7ok (zel $ir ekilde ifade etmektedir0>*-1?
Pok %zak yerlerden, ihtiya7 d%yd%/% eyleri tketi@inin aya/na (etiren t@@ar, aslnda Snemli
$ir sosyo8ekonomik hizmet (5rmekteyken, malm stoklayp halkn yokl%k i7inde k4ranmasna
hi7 aldr etmeyen kara$orsa@ ise sosyo8ekonomik $ir hezimet hazrlamaktadr0 3%na iareten
<'li$ (%zak yerden mal (etiren ta@ir& rzklandrlm, kara$orsa@ ise lanetlenmitir,<>*-+?
$%y%ran ;z0 =ey(am$er (s0a040&, $% s5zleriyle, iki 7eit t@@arn dnye4 4e %hre4 kon%mlarn
4e@iz $ir ekilde dile (etirmitir0
3% nasslara (5re, halkn temel ihtiya7 maddelerini tedarik edenler $ir kam% hizmeti
(5rmektedirler0 Asl maksat kr olsa $ile, $% m%ameledeki hizmet %ns%r% 5nem 4e niteli/inden
$ir ey kay$etmez0>**-?
3%n%n aksine $ir 7ok hadiste nefretle anlan kara$orsa@nn $az sfatlar ise 5yle
sralanmaktadrL Bnahkr, sapkn >***?Q Allah.n zimmetinden %zak>**2? 8ki $% ifade )%r.n.da
mriklerden $akas i7in k%llanlmamtr>**C? Mel.%n>**D?Q @zzam 4e iflsa mstehak>**F?Q
katil 4e @ehennemlik>**,?Q elm $ir aza$a d%7ar>**I?Q mlhid>**1?Q f se$lillah 7alan
insanlardan soy(%n@%l%kla elde etti/i $% kazan@n tasadd%k dahi etse ka$%l edilmeyen>**+?Q
fiyatlarn ykselmesiyle ze4klenen, dmesiyle zlen k5t $ir k%l0>*2-?
AasOl%llah (s0a040&.n $% kadar a/r s5zler sarfetmesi, ihtikrn ne dere@e 7irkin 4e zararl $ir
m%amele old%/% h%s%s%n% 4%r(%layarak $5yle $ir eye te4essl en(ellemek 4e halkta
kara$orsa@ aleyhine tepki meydana (etirmek (i$i se$eplere mat%f olsa (erektir0 Hira iin
k5tl/ne inandrlm insanlardan ol%an e/itilmi $ir topl%m meselelerin 7o/%n% halleder0
>*2*?
A# -)ik/r1 Ya0ak 6lan allar
#htikr yasaklayan hadislerden $azlarnn m%tlak, $azlarnn ise yiye@ek maddeleriyle
m%kayyed olmas f%kahanm $% h%s%sta ihtilf etmesine se$e$iyet 4ermitir0
;z0 =ey(am$er d5neminde iktisad artlar 4e yaam tarz iti$aryla en fazla sknts 7ekilen 4e
ta$iatyla en temel ihtiya7 olan ey (da maddeleriydi0 G d5nemde 7eitli se$eplerle sk sk
yokl%/% 4e ktl/ ile kar karya kalnmas $akmndan (da maddeleri kara$orsa@l/ en
el4erili eylerin $anda (eliyord%0 3% nedenle, topl%ma 4ere@e/i zararn $ykl/ne 4e
ehemmiyetine $inaen m%tlak $ir ekilde $elirtti/i ihtikr yasa/ hkmn kimi zaman yiye@ek
maddeleriyle takyid eden ;z0 =ey(am$er (s0a040&, kimi zaman da yiye@ek maddeleri a7sndan
tamamen da $a/ml olmas $akmndan kara$orsa@lk (iriimlerinden en $yk zarar (5rmesi
k%44etle m%htemel $%l%nan Mekke, 4e f se$lillah 7almaktan dolay ti@aret 4eya retimle
yeterin@e %/raamayp ihtiya7larn karlamakta (7lk 7ekmesi se$e$iyle ihtikr faa8
liyetlerinden skntya de@eklerin $anda (elen Medine.nin de aralarnda yer ald/ di/er
ehirlerle snrlamtr0>*22?
B# -)ik/r1n Sre0i
#htikrn yiye@ek maddeleri 4eya meknla m%kayyed ol%p olmad/ tartmalar yannda, yine
hadislerden kaynaklanan $ir $aka ihtilaf kon%s% 4ardr ki $% daL Nhtkr sayla$ile@ek as(ai
stok7%l%k mddetidir0 <)im yiye@ek maddelerinX krk (n stok8larsa Allah.tan %zaklat/ (i$i
Allah da ondan %zaklar0 )om%lar a7ken (tok& sa$ahlayanlar Allah Te$reke 4e Tel.nn
zimmetinden %zak ol%rlar,<>*2C? eklindeki hadis 4e $enzerlerinin zahirine (5re $% mddet
as(ari krk (n ile snrlandrlm iken, yine, m%tlak olarak serdedilmi hadisler de 4ardr0
Po/% f%kahann, hadislerdeki krk (n snrna iti$ar etmemeleri, $% snrlamann o d5neme has
ola$ile@e/i fikrini do/%rmaktadr0 3ize (5re $% sre, $ir ti@eret ker4annn o d5nemde (da
maddesi ithaltnda ana merkez olan Kam.a (idi8d5n mdde8tiyle 8ki D- (ndr8>*2D?
$era$er dnlmelidir0 )ald ki hadisin $a tarafndaki krk (nlk snr ile son tarafndaki
.kom%lar a7 iken (tok& sa$ahlamak. ifadesi arasndaki tezat>*2F? da, krk (nn, o d5nemde
kara$orsa@l/n menfi etkisinin (5zlenmesi i7in (erekli olan mOtat sreyi (5sterdi/i fikrini
k%44etlendirmektedir0 >*2,?
C# -)ik/r ?nlemleri
#slm h%k%k%n%n temel prensiplerinden $irisi ol%p pek 7ok h%s%sta tat$ik edile(elen .seddZi
zerV, di/er h%k%k sistemlerinin aksine, s%7a te4ik edi@i 4eya zemin hazrlay@ %ns%rlar en8
(ellemek s%retiyle pro$lemleri daha ortaya 7kmadan 5nlemek imknm sa/lad/ i7in $yk $ir
ehemmiyeti haizdir0 te $% meselede de, ;z0 =ey(am$er (s0a040&, ihtikra kar y%karda zikretti8
/imiz ekilde 7ok kararl $ir ta4r taknd/ (i$i, ona (5tren yollar tkay@ $az 5nlemler almak
s%retiyle de, ne48i ahsna mnhasr artlar se$e$iyle, yeni k%r%lmaya 7allan topl%msal
nizam @idd $ir ekilde tehlikeye soka$ile@ek olan m%htemel $ir ihtikr (iriimini, daha ortaya
7kmadan 5nlemitir0 )on%ya k t%tmas a7sndan % ha$eri de zikretmekte fayda (5rmekteyizL
;0 F ylda 7ok sayda fakir $ede4i, )%r$an 3ayram.n k%tlamak zere Medine.ye akn etmiti0
3%n%n zerine ;z0 =ey(am$er (s0a040&, h%t$ede, k%r$an kesenlerin, $ayramn 7n@ (nnden
sonra artakalan etleri fakirlere tasadd%k etmeleri emrini 4erdi0 Hira halk kestikleri k%r$anlarn
etlerini ka4%r%p saklamak s%retiyle %z%n mddet ihtiya7larn (ideriyorlar di0 :rtesi yl, $% emri
kendisine hatrlatld/nda, $ayram nedeniyle ehre akn eden $ede4ilerin ihtiya7larnn
karlana$ilmesi kastyla koyd%/%n% $elirtti/i yasa/ kaldrd0>*2I? ;z0 =ey(am$er (s0a040&, hi7
$ir kast olmakszn, k%r$an etlerim tamamen kendi ihtiya7larn karla8mak niyetiyle saklayan
$% insanlar $ile 7 (nden fazlasndan men etti/ine (5re, ihtikr ama@yla mal stoklayanlann
hkm m%hakkak ki 7ok daha a/r ola@aktr0
;%lef8y Aaidn de4rindeki ihtikr (iriimleri 4e $%nlara 4erilen @ezalarla il(ili ha$erlerin aksine
;z0 =ey(am$er (s0a040& d5neminde ihtikr yapld/na dair herhan(i $ir ri4ayet $%l%nmamas
4erilen e/itimin 4e alnan 5nlemlerin $aarsna iaret olarak de/erlendirile$ilir0
3% ted$irlerden $azlar %nlardrL a& Telkki.r8r%k$n.mQ $& Kehirlinin k5yl adna sat 4e
simsarl/nQ @& )a$zetmeden satn yasaklanmas0
Kimdi $% ted$irleri ayr $alklar halinde in@eleyelimL >*21?
C# Tel/kkir-R$k;/n
;z0 =ey(am$er (s0a040& d5neminde, ser$est reka$et artlarnda m%ntazam ileyen piyasa
sistemini $oz%p haksz reka$ete yol a7an d mdahalelerden $irisi de, sk sk $a 4%r%ld%/%
anlalan telkki.r8r%k$n, yani (mallarm %@%za kapatmak zere& k5yl mstahsil 4eya
ihra@at7y ehir dnda karlama %y(%lamasdr0 3% %y(%lamay $n Smer 5yle dile
(etirmektedirL <3iz (ehre mal (etiren& ti@aret kafilesini yolda (pazar dnda& karlar, erzak
(%@%za& satn alrdk0 ;z0 =ey(am$er (s0a040&, erzak pazarna inin@eye kadar ald/mz satmamz
yasaklad0<>*2+?
)on%yla il(ili $ir7ok kaynakta $ildirildi/i 4e $% hadisin de a7k7a iaret etti/i zere, (enelde Arap
yarmadasnda, 5zelde ise Mekke ile Medine.de yay(n olarak %y(%lanan $% 'hiliye deti
7er7e4esinde, ehirli sermayedarlar, piyasa fiyatlarndan ha$ersiz ya$an@ ti@aret ker4anlarn
yolda karlayarak, (etirdikleri mallar toptan %@%za kapatmak s%retiyle stoklayp yksek fiyat8
larla satarlard0>*C-?
6asaklamayla il(ili ri4ayetlerden $irisi de % s5zlerde ifadesini $%lmaktadrL <Kehre mal (etiren
ti@aret kafilesini yolda karlamayn0 )im karlar da ondan $ir ey satn alrsa, maln (ilk& sahi$i
pazara indi/inde m%hayyer ol%r0<>*C*? 3% ifadeden a7k7a anlald/ zere ehre dardan mal
(etiren reti@i 4eya ihra@at7 kor%ma altna alnm 4e her eye ra/men $5yle $ir m%amelenin
(er7eklemesi halinde, al@ tarafndan yanl $il(ilendirilmesi
4eya fiyatlar 5/renmesine imkn $raklmamas se$e$iyle, aldanmas ya da aldatlmas s5z
kon%s% ise kendisine $% akdi fesih hakk tannmtr0 An@ak aldanma ol%p olmad/ neye (5re
$elirlene@ektirJ 3izim $% hadisten anlad/mz kadaryla, sat@ an@ak pazara inip piyasa
fiyatlarm 5/renin@e aldanp aldanmad/mm farkna 4ara$ilir0 Syleyse, narh kon%s%nda da
a7klamaya 7alt/mz zere, ser$est reka$et artlarnda $elirlenen piyasa fiyatlar dil8emsal
fiyat olarak esas alnmaktadr 4e $% esasa istinaden de aldand/n anlayan sat@nn akdi
feshede$ilme hakk do/maktadr0 ,
Menfi etkiler se$e$iyle, ilk m%htesi$ olarak nitelendirdi/imiz ;z0 =ey(am$er (s0a040&, telkki.r8
r%k$n. yasaklam 4e (erekli ted$irleri de almtr0 N$n Smer.den ri4ayet edilen % hadis m%h8
tesi$lerin sade@e pazar alanlarn de/il ti@aret yollarm de kontrol altnda t%tt%klarnn a7k $ir
delili olsa (erektir, zira $% tr m%ameleler pazar dnda yaplmaktadrL <Me$ zamannda ti@aret
kafilesini (yolda& karlayp (ellerindeki& erzak satn alrlard0 3%n%n zerine onlar, aldklarm
ayn yerde satmaktan menedip, erzak pazarna nakletmelerini sa/laya@ak $iri(leri&ni (5nderir8
di0<>*C2?
D# e-irlinin K%l A31na Sa)1&1 Ve Sim0arl1k
;z0 =ey(am$er (s0a040& zamannda k5yl mstahsil 4eya ihra@at7nn ehre (etirdikleri mallarn
rayi7 fiyatla piyasaya srmelerini 5nleyen 4e onlar adna, peyderpey ya da $elli $ir mddet
stokladktan sonra, $elirli $ir @ret m%ka$ili satmak isteyen $ir ara@ snf 4ard 4e halk $%
m%amelelerden zarar (5rmekteydi0>*CC?
Kehre dardan mal (etirenlerin yolda karlanarak ellerin8dekinin %@%za kapatlmasn meneden
;z0 =ey(am$er (s0a040&, ehirli t@@arn, k5yl mstahsil adna $elirli $ir komisyon karl/nda
sat yapmasn da yasaklayarak asalak $ir ara@, rantiye snfnn do/masna imkn 4ere@ek
hi7$ir h%k%k a7k $rakmamtr0 ;z0 =ey(am$er (s0a04&.in $% h%s%staki deklerasyon% 5yledirL
<Kehirli, k5yl adna sat yapmasn0 #nsanlar (kendi hallerine& $rakn, Allah onlar $ir$irlerinden
mhlandrr0<>*CD? N$n A$8$as ehirlinin k5yl adna satn .simsarlk. olarak tarif etmitir0>*CF?
3%, % demektirQ 9toklama imkanlarna sahip olan 4e piyasay iyi $ilen ehirli simsar, maln $ir
an 5n@e satmay arz%layan k5yl mstahsileL <Maln satmakta a@ele da4ranma, $ana $rakU 3en
$%ndan daha yksek $ir fiyatla peyderpey satarm,< diyerek komisyon m%ka$ili ara@lkta
$%l%nmak ister0>*C,? Benelde hesap kitap ilerine 4e al 4eri @an$azlklanna 4kf olmayan
k5yl mstahsil, $ir de fazla kr 4aad edildi mi, hem $ir an 5n@e ykten k%rt%lmak 4e hem de
daha fazla kazanmak i7in, $% teklifi kolaylkla $enimseye$ilir0 3% d%r%mda da, telkki.r8r%k$n
%y(%lamasndaki menfi etkilerin hemen hepsi aynen (e7erli ola@aktr0 ;al$%ki k5yl mstahsil
maln kendisi satarsa m%htemelen hem kendisi 4e hem de ehir halk istifade ede@ektir0 Hira
stok7%l%kla fiyatlar ykselten simsann $% haksz kazan@nn $ir ksm k5yl mstahsilin, $ir
ksm da halkn @e$inden 7ka@aktr0 3%rada %m%m%n maslahat i@a$ simsarlk yasaklanm 4e
$5ylelikle de kara$orsa@l/a (5tren $ir yol kapatlmtr (sedd8i zera&0
:nes.inL <Kehirlinin, kardei 4eya $a$as dahi olsa k5yl adna sat yapmas menedildi,<>*CI?
eklindeki a7klamas, ;z0 =ey(am$erin (s0a040& $% yasa/ ne kadar sk t%tt%/%n%n $ir (5ster(e8
si olarak de/erlendirile$ilir0 ;atta 5yle ki, fiiliyatta kaldrd/ simsarl/n adnn anlmasn $ile ho
karlamayan ;z0 =ey(am$er (s0a040&, Medine =azarnda, kendilerini simsar olarak niteleyen
esnaf topl%l%/%na t@@ar ismini 4ermitir0>*C1?
3ir yandan ehirlinin k5yl adna satm (Xsimsarlk& yasaklayan AesOl%llah (s0a040&, di/er
yandan da, talep edilmesi halinde ehirlinin k5ylye @retsiz danmaklk yapmasn te4ik sade8
dinde % emri 4ermeyi ihmal etmemitirL <insanlar (kendi hallerine& $rakn0 3azs $azsndan
nasiplenir0 :/er $iriniz kardeine $ir ey danrsa, ona danmanlk yapsn0<>*C+? ;z0
=ey(am$er (s0a040&.in her emrini k%44eden fiile (e7irmek i7in yaran saha$enin $% emre de
derhal i@a$et etti/im (5rmekteyizQ AesOl%llah (s0a040& zamamnda $ir k5yl (Medine.ye& mal
(etirir 4e Talha $0 $eydillah.a kon%k ol%r (maln on%n adna satmasn ister&0 3%n%n zerine
TalhaQ <Me$, ehirlinin k5yl adna satn yasaklad0 Ekin sen imdi pazara in, kendine mteri
ara 4e ($%ld%/%nda& (el $ana danQ $en sana sat ya da satma, derim,< diye m%ka$elede
$%l%nm%t%r0>*D-? ;atta AesOl%llah (s0a040&.n, asha$ndan, $ir$irlerine (her kon%da& nasihatta
$%l%nmalar (danmaklk yapmalar& h%s%s%nda $iat ala@ak kadar $% h%s%sa ehemmiyet
4erdi/ini mahade etmekteyiz0>*D*?
E# Ka;z.3an ?nce Sa)1& Ve Arac1l1k
9er$est reka$eti en(elleyerek haksz reka$ete yol a7an 4e piyasa fiyatlarnn s%n olarak artna
se$e$iyet 4eren m%amelelerden $irisi de herhan(i $ir maln teslim alnmadan (Wka$z.dan& 5n@e&
satlmasdr0 <;z0 =ey(am$er (s0a040&, $ir kimse satn ald/ yiye@ek maddesini ka$z etmedik7e
satmasn,<>*D2? eklindeki s5zl deklerasyon%yla $% tr m%ameleleri yasaklamtr0 Ayr@a $%
yasa/a %ymayarak satn aldklar mal nakletmeden old%/% yerde satanlar taki$ata aldrarak,
i@a$nda tazir @ezasna 7arptrlmalarn da ihmal etmemi 4e de4letin $% h%s%staki kararll/n
(5stermitir0 3% h%s%s% N$n Smer.den nakledilen % iki hadis (ayet a7k $ir ekilde $eyan
etmektedirL <3iz AesOl%llah (s0a040& zamannda yiye@ek maddelerini satn alrdk da onlar
satmadan e44el ald/mz yerden $aka $ir yere nakletmemizi emrede@ek $iride8ri&ni $ize
(5nderirdi0<>*DC? <3en, AesOl%llah (s0a040& zamannda, (5tr, (Wm@zefe& %s%l erzak satn
alan 5yle kimseler (5rdm ki on% (old%/% yerde& satmaya kalktklarnda, ykleyip ($aka yere&
nakledin@eye kadar dayak yerlerdi0>*DD?
)a$z.dan Sn@e sat m%amelesine $enzer $ir $aka m%amele daha 4ardr ki $% da name4@%t $ir
maln satlmasdrL 6ani $ir kimsenin sahip olmad/ halde satt/ $ir mal, daha sonra satn alp
mterisine teslim etmesidir0 ;z0 =ey(am$er (s0a04Rin $% h%s%staki yasaklaryla il(ili ri4ayetler
%nlardrL <6annda Xmlkiyetinde& $%l%nmayan $ir mal satman hell de/ildir, teslim almadan
5n@e satlan maln kr da hell de/ildir0<>*DF? (;akm $0 ;izam der kiL& <6 AesOlallahU 3irisi,
$ende (Wmlkiyetimde& olmayan $ir eyi satmam ister (ise&, ($ilhare satn alp teslim etmek
zere& sataym mJ diye sord%m0 .;ayr sende olmayan $ir eyi satma. $%y%rd%0<>*D,?
3irin@i hadiste, $ir kimsenin, 5n@e, mlkiyetinde $%l%nmayan, sonra da, teslim almad/ $ir mal
satmasnn yasaklanmasndan, $irin@i m%amelenin ikin@iyi $era$erinde (etirdi/i izlenimi
do/maktadr0 6ani %y(%lama, $ir kimsenin, mlik olmad/ halde satt/ $ir mal, $ilhare
piyasadan temin edip, an@ak teslim almakszn mterisine aktarmas eklinde 4%k% $%l%yor
ola$ilir, 3% d%r%mda hi7 $ir nakliye, depolama, hammaliye, 5l7me tartma 4s0 masraf
yklenmeksizin 4e hi7 $ir risk 4e zahmete katlanmak8szn salt ara@lk yapmak s%retiyle
zahmetsiz kazan7 sa/lamak s5z kon%s% olmaktadr0 )ald ki $% iki m%amele $ir$irinden tama8
men $a/msz olsa dahi yine ayn pro$lem me4z% $ahistir0
6%karda sayd/mz menfi son%7larn 7o/%, $ir kimsenin, mlkiyetinde olmayan $ir mal satmas
ileminde de aynen (e7erlidir0
Aa/da detayl $ir ekilde in@eleye@e/imiz zere ;z0 =ey(am$er (s0a040&.in riyasetindeki his$e
tekilatnn yetki 4e sor%ml%l%/%, $% tr m%amelelere kar takndklar kararl 4e 8(erekti/inde8
sert t%t%m% ser(ileyen N$n Smer hadislerinde (ayet a7k $ir ekilde ortaya 7kmaktadr0 Hira il(ili
hadisler $% tr m%amelelerin taki$at altnda t%t%ld%/%n% 4e @ezasz $raklmad/n
(5stermektedir0 Medine.de s5z kon%s% ted$irleri alan AesOl%llah (s0a040&, Mekke 4alisi atad/
Att$. da $% tr m%amelelerin ya8sakl/ h%s%s%nda %yarmay ihmal etmemitir0>*DI?
Syle (5rnyor ki kara$orsa@lk 4e s%n fiyat artlarna yol a7a@ak $% tr m%amelelere konan
yasaklar 4e @ezalar semeresini 4ermi 4e ta$iatyla narh (erektire@ek $ir ortam do/mamtr0
>*D1?
(# S$n' (i%a) Ar)1&lar1 Ve 4ar-
Tarih $oy%n@a de4letlerin piyasaya mdahaleleri direkt 4e etkin $ir ekilde (enellikle fiyat
politikas 4e 5zellikle de $% politikann 5nemli $ir %ns%r% olan narh %y(%lamas yol%yla
(er7ekleti/inden kon%n%n ehemmiyeti $yktr0
<;z0 =ey(am$er (s0a040& d5neminde fiyatlar ykselmiti0 (9aha$eden $azlar& dediler kiL .6a
AesOlallah (s0a040&U Fiyatlar ykseldi, narh koysan.0 3%n%n zerine (;z0 =ey(am$er (s0a040&L
<Marh koyan, $oll%k 4e darlk 4eren, rzklandran an@ak Allah.tr0 Mal 4e @anna y5nelik $ir
z%lmm se$e$iyle, herhan(i $ir kimse hakkn $enden da4a@ old%/% halde Aa$$ime ka4%mak
istemem,. $%y%rd%0<>*D+? islm.n r%h%nda yer alan kii temel hak 4e 5z(rlkleri fikriyle de
desteklenerek, sonraki d5nemlerde sa4%8n%la(elen iktisad ser$esti fikrinin $al@a delili olarak
ileri srlen $% hadisenin Medine.deki $ir ktlk esnasnda 4%k% $%ld%/% ri4ayet edilmektedir0
>*F-?
;z0 =ey(am$er (s0a04&.in $% da4ranlarnda hi7$ir kimseye mal 4e @am h%s%s%nda z%lmde
$%l%nmadan Allah.a ka4%mak dile/i hkim old%/%na (5re, narh aleyhtarl/nn tam manasyla,
kendini $s$tn %lOhiyyete 4erip dnya ileriyle me(%l (5rnmemek arz%s%ndan kaynaklanan
pasif $ir te@errt 4e teslimiyet (ayesinden 5te (itmedi/i zannedile$ilir0 Fakat y%kardaki ifadenin
saiklerini yalnz@a m%tlak $ir soy%tlanma arz%s%na $a/lamak, hadiseleri 7ok sath (5rmek
demek ol%r0 ;z0 =ey(am$er (s0a040& d5neminde, ti@ar hayatn ser$estisine 4e przsz (eli8
mesine ehemmiyet 4eren pozitif $ir anlayn 4arl/ inkr edilemez0 insan Grta7a/.m darlatn@
$oy%tlar dna 7karan akti84ist y5nelimler islm medeniyetinde din 4e dnya ilerinin ;risti8
yanlk.a nazaran, daha sratli $ir ekilde %zla tn #m asn mmkn klmtr0 =azarda al
4erileri elden (eldi/i kadar kolaylatran ahsa Allah.tan rahmet dileyen ;z0 =ey(am$er (s0a040&
<Marh koyan Allah.tr* (el8M%sa<ir h%4allah& i$aresini yalnz [%ietist>*F*? $ir (aye %/r%na 4az.
etmi olamazd0>*F2?
Tirmiz rihi N$n%.l8Ara$ de, ;z0 =ey(am$er (s0a040&.in <Marh koyan Allah.tr< i$aresinin, $% iin
insann (@n at/ anlamna (elmedi/i (i$i $eere %y(%n den $ir sfatn Allah.a izafe
edilmesinin de @aiz olmaya@a/m $elirttikten sonra insanlarn iledi/i $az fiillerin Allah
tarafndan yapld/n (5ster0en 7eitli ifadelere de/inerek m%htelif misaller 4ermektedirL <3izi
$indir,*. ($ize $inek $%l& diyenlere $inek temin eden ;z0 =ey(am$er (s0a040&, <9izi $en de/il
fakat Allah $indirdi,< $%y%rm%t%r0>*FC?
3tn h%s%slarda old%/% (i$i, ekonomik politikalarla il(ili esaslar da de4rin kendine 5z(
$irtakm 5zellikleri in@elenmeksi8zin sa/lkl $ir ekilde tespit edilemez, ite $% se$epten 5tr o
d5nemin h%s%siyetlerine 4e $% t%t%ma zemin hazrlayan artlara $ir (5z atmak yerinde ola@aktr0
;enz kendi kendine yetme imknlarndan mahr%m olan 4e $% se$eple $ir7ok ihtiya7 maddesini
ithal etmek zor%nda kalan, o d5nemin ((nmze nis$etle& $asit site ekonomi siyaseti, ti@aret
i7in en %y(%n ortamn hazrlanmasnda menfaat sahi$iydi0>*FD? Hira t@@ara Medine 4e ona $a/l
yerlerde tatminkr $ir piyasa ol%t%r%lmad/ takdirde ti@aret sekteye %/raya$ilirdi0 Aksine
ti@aret, te4ik edilip @azip $ir hale (etirildi/inde yokl%/% 7ekilen mallarn (irii arta@ak, $% arada
i7 piyasadaki ihtiya7 fazlas mallarn ihra@at da s5z kon%s% ola$ile@ektir0 35yle@e artan arzn,
tale$i karlamas son%@%nda fiyatlarda dme de (5zlene@ektir0>*FF? 3%n%n $ilin@inde olan
;z0=ey(am$er (s0a040& ehre dardan mal (etiren t@@ar te4ik sadedinde 5yle
$%y%rm%lardrL <)ara$orsa@ lanetlenmi, dardan mal (etiren t@@ar ise rzklandrlm8
tr0<>*F,? 3% $akmdan narh aleyhtarl/nn da tat$ikatta ayn ihtiya@a @e4ap 4eren $ir prensip
old%/% dnle$ilir0 Hira piyasaya mdahaleyi (erekli kla@ak $irtakm hadiseler z%h%r etmedi/i
mddet7e iktisad ser$esti temayllerini k5knden sarsa@ak $ir (iriim me4z% $ahis olamazd0
>*FI?
K%n% da %n%tmamak (erekir ki en 5nemli 5zelliklerinin $anda @ihad ekonomisine sahip olmas
(elen Medine islm De4le8ti.nin 7ok istikrarl $ir piyasaya ka4%mas hemen hemen imknszdr0
Hira kendi kendine yetmeyen 4e (eni 5l7de da $a/ml olan $ir ekonomik sistem, sk sk
@ereyan eden sa4a 4e a$l%kalar neti@esinde istikrarn kay$ede@ektir0 35yle $ir ekonomik
dzenin piyasa mekanizmasnda $a rol oynayan 5zel sekt5r mens%plarnn askere alnmasyla
retim 4e ti@aret faaliyetlerinin zaman zaman kesintiye %/ramas normaldir0
3tn $% zorl%klarla kar karya kalan 4e srekli $akalam 4e de/iim i7inde $%l%nan $ir
iktisad $nyenin de4aml (enileyen $ir piyasay doy%rmas arasra (7lemekteQ $%n%n do/al
$ir son%@% olarak da fiyatlarda tedri@ artlar 4%k%a (elmekteydi0
3tn $%nlara tama@lk sekt5rnn az (elimili/iL lam ara7larnn $asitli/i 4e yetersizli/i,
yol emniyetinin kifayetsizli/i, ta$iat artlarndan kaynaklanan %lam (7l/, ti@aret riski (i$i,
mal akm snrlayan 4e dolaysyla fiyatlarn teekklnde rol oynayan di/er $irtakm %m%mi
fakt5rleri eklemeyi de %n%tmamak (erekir0
9aym old%/%m%z $% se$eplerden $iri ya da $irka7, o d5nemin, tas4ir etme/e 7alt/mz
piyasa artlarnda zaman zaman etkisini (5stermek s%retiyle fiyat dal(alanmalarna yol a7m
ola$ilir0 3%n%n en 7arp@ 5rne/i de % hadise olsa (erektir0 ;0l0 ylda zahire ktl/ $a (5stermi
4e fiyatlar ykselmiti0 3ir @%ma (n, ;z0 =ey(am$er (s0a040& @%ma h%t$esini ok%rken,
Dihyet%.l8)el$, 9%riye.den ykledi/i erzak ker4amyla 7ka(eldi 4e Mes@id8i Me$e4iye yakn olan
pazar yerine indi0 ;alkn, ehre mal (etiren ker4an karlarken detleri (ere/i 7aldklar da4%l8
dm$ele/in sesini d%yan mes@idd@kiler, ;z0 =ey(am$er (s0a040& daha h%t$esini $itirmedi/i halde,
dar frlayp pazara ko%t%lar0 Hira sknt iddetliydi 4e erza/m yetmey@$ile@e/ini dnen
hei<kes, 5n@e da4ranp ihtiya@n karlamak istiyord%0 Mes@idde sade@e on iki kii kalmt, ite
$% hadise zerine '%m.a sOresinin % yeti nazil old%L <3ir ti@aret 4eya e/len@e (5rn@e seni
ayakta $rakp da oraya ko%t%lar000< >'%ma, ,2"**?>*F1? 3% olaydan anlald/na (5re o sene
@idd $ir yiye@ek sknts 7ekilmekteydi0 ;alk erzak ker4annn yol%n% (5zler olm% 4e nihayet,
(eldi/ini anlayn@a ;z0 =ey(am$er (s0a040&.in h%t$esini dinlemeden pazara kom%t% ki $%
da4ran, hakknda yet ine@ek kadar 5nemliydi0 3izim asl dikkat 7ekmek istedi/imiz nokta
Medine Kehir De4leti ekonomisinin ithalta olan $a/mll/ se$e$iyle zaman zaman karlalan
4e (enellikle erzak ktl/ eklinde ortaya 7kan ekonomik krizin atlatlmasnda t@@arn oynad/
kritik roldr0 35yle $ir ekonomik kriz esnasnda, speklatif $ir (aye tamad/ takdirde, sosyal
$ir hizmet (5rd/n dahi s5ylemekte tereddt etmeye@e/imiz t@@ar, 7eitli te4ik
ted$irleriyle desteklemek d%r%rken, aksine, narh koymak (i$i old%k7a yersiz 4e anlamsz $ir
ekonomik politika ile $ir ne4i @ezalandrmak 4eya en azndan k5steklemekten daha yanl $ir yol
se7ilemezdi herhalde0 Kehre mal (etiren ti@aret ker4anlarnn $ir $ayram ha4as i7inde da4%l8
dm$elekle karlanmasnn det halini almas, Medine iktisad yapsnn ithalta olan
$a/mll/nn sosyal yansmasn 4e t@@arn, $% iktisad yap i7inde oynad/ sosyal hizmet
rolyle mtenasip olarak kazand/ iti$ar (5stermesi a7sndan da $yk 5nem tamaktadr0
:4et, y%karda mmkn merte$e tas4ir edilmeye 7allan ta$lo, o d5nemde ortaya 7ka$ile@ek
herhan(i $ir mal darl/nda farkl a/rlklarla ile4 (5re$ile@ek olan $az %ns%rlar i7ermektedir0
An@ak ;z0 =ey(am$er (s0a040&.den narh tale$inde $%l%n%lan zaman ile narha kon% olan mallarn
tespiti, o krizin $a etkenini $elirlememize imkn sa/lya@aktr0 3% nedenle $iz, kon%yla il(ili
aratrmalardan in@eleye$ildiklerimizin hepsinde ihmal edilen $% nokta zerinde d%rmak
istiyor%z0 Aratrmalarmz, $ize, narhn talep edildi/i tarih olarak ;0 10 yln $alan(@n>*F+?
(5stermektedir0
Ta$i fiyat artlarna yol a7a$ile@ek artlar ya tale$i arttran, ya arz ksan, ya da maliyetleri
ykselten $az fakt5rler ola$ilir0 Hira reka$et artlar i7inde, fiyat 4e tketim miktar, arz8talep
den(esine (5re meydana (elmektedir0 Fiyatlarn teekklnde arz 4e talep en 5nemli iki %ns%r
olmakla $era$er, arz etkiledi/i oranda, istihsal maliyeti de reka$et artlarnda $elirlenen ser$est
piyasa fiyatna tesir ede$ilmektedir0 Maliyet, arz zerindeki etkileri se$e$iyle, $ilhassa reka$et
artlarnda 7ok $yk 5nem tamaktadr0 Syleyse ;0 10 yl $% a7lardan in@eleyelim0
3% yln en 5nemli 5zelli/i MOte 9a4a, Mekke.nin fethi, ;%8neyn Baz4esi, Taif M%hasaras (i$i
$yk sa4alarn $an 7ekti/i on $e @i4arnda (az4e 4e seriyyeye sahne olmasdr0 .'ihad ylT
denile$ile@ek $ir 5zellik arzeden $5yle $ir ylda karlalan ekonomik krizde piyasa istikrarnn
sa/lanmas imknszdr0 Hira me4@%t kaynaklar sa4a hazrl/na sarfedilmi, hayat ehemmiyeti
olan ti@aretin de, t@@arn askere alnmasndan dolay sekteye %/ramasyla arzda 5nemli $ir
azalma 4%k% $%lm%t%0 ;z0 =ey8(am$er.in (s0a040& $% yl i7inde deniz sahiline do/r% (5nderdi/i
$ir seriyyedeki 7 yz m@ahid, yetersiz olan azklar tkenin@e (nler@e h%rma 7ekirdeklerini
emerek yol alm 4e< hatta a/a7 yapraklar yemek zor%nda kalmlar, nihayet deniz sahilinde
$yk $ir 3alk $%larak telef olmaktan k%rt%lm%lard0 3%n%n i7in $% sefere ;a$at seferi 4e
ord%ya da 'ey%.l8ha$at (6aprak askerleri& denilmitir0>*,-? 3% hadise iddiamz destekleyen
delillerden sade@e $irisidir0
;z0 =ey(am$er (s0a040& d5neminde, tale$i arttran se$eplerin $anda (elir art yer almaktadr0
3%na yol a7an %y(%lamalar aratrld/nda ise karmza ilk 5n@e (animet 4e zekt (elirleri
7kmaktadr0 Szellikle Medine d5neminin sonlarna do/r% ykselme e/ilimine (iren $%
me$la/larn hi7 $ekletilmeden te4zii, halkn (elirlerinin artna yol a7m 4e $% da tale$i
kam7layarak fiyatlarda ykselmeye se$e$iyet 4ermi ola$ilir0 3%n%n en 7arp@ delilleri ise
;ay$er (animeti ile 3ahreyn (elirleri olsa (erektir0 ;0I0 senede (er7ekletirilen ;ay$er fethi
neti@esinde ele (e7irilen (animetin ne $yk me$la/lara %lat/n anlamak i7in sade@e nakd
olan ksmna $ir (5z atmak yeter0 3enO Madr 6ah%dileri, Medine.den srldkleri zaman, reisleri
:$%l8;%kayk.m $ir de4e t%l%m%n% dold%ra@ak kadar $yk me$la/lara %laan ser4etini de
;ay$er.e (5trmlerdi0 #lk 5n@eleri $ir koy%n t%l%m% dol%s% olan $% ser4et daha sonra art
(5stererek $ir s/r t%l%m% 4e nihayet $ir de4e t%l%m%n% dold%ra@ak kadar 7o/almt0>*,*? 3ir
ksm altn, in@i 4e m@e4herattan mam%l (erdanlklardan ol%an $% fon%n nakd de/rini %
mal%mata dayanarak tahayyl etme imknn $%la$ilirizQ Mekke eraf e4lenme merasimlerinde
$% ziynet eyas 4e m@e4herat ;ay$eii 6ah%di dostlarndan rehin karl/ 5dn7 alp
k%llanrlard0 3ir seferinde $%nlardan $ir ey kay$olm% 4e *-0--- dinara tazmin edilmiti0>*,2?
9ade@e $ir par7asna *-0--- dinar de/er $i7ilen $% fon%n (animet olarak ele (e7irilip
da/tldktan sonra tamam Medine piyasasna intikal etmitir0 Hira $% (animet ;%dey$iye
Antlamas.nda $%l%nan saha$e ile, o sralarda ;a$eistan.dan (eri d5np ;z0 =ey(am$ere
(s0a040& ;ay$er.de mlki olan m%ha@irler arasnda taksim edilmiti ki $%nlarn hepsi de Medine
4atanda idi0 ;ay$er 4e Fedek 6ah%dileri ile 4arlan yar@lk antlamas neti@esinde sa/lanan
h%rma, $%/day, arpa 4$0 (i$i $ol miktardaki yiye@ek maddeleri ile $irlikte (elen refah ise %
hadiste (ayet a7k $ir ekilde tas4ir edilmektedirL <M%ha@irler Mekke.den Medine.ye elleri $o
olarak (elmilerdi0 :nsar ise arazi 4e akar sahi$i idiler0 Gn%n i7in :nsar, $akm 4e i7ili/i
zerlerine almalar kaydyla M%ha@irlerle yar@lk antlamas yaptlar000 ;ay$er 9a4a $itip (eri
d5nldkten sonra, (kendi kendilerine yete@ek iktisadi (@e erien& M%ha@irler, :nsar.n (yar@lk
%s%lyle 7almalar artyla& kendilerine tahsis etmi old%/% h%rmalklar (eri 4erdiler000<>*,C?
;ay$er (azileri, kendilerine tahsis edilen erzak ile %z%n@a sayla$ile@ek $ir sre i7in m%tfak
ihtiya7larm karlam olmaldrlar0 Ayr@a $% d%r%m%n do/al $ir son%@%d%r ki, (animetten
hisselerine den nakdi (@, en azndan $elli $ir mddet i7in, hi7 de/ilse erzak piyasasna
te4@ih etmemi olmaldrlar0 !stelik ;ay$er d5n, iktisadi sistemin ileyiine sekte 4ere@ek
@iddi $ir topyekn sa4an olmamas se$e$iyle ti@ar akkanl/n (erekli tale$i karlamaya yete8
@ek (@ $%l%nsa (erektir, ite $tn $%nlar (5z 5nne alnd/nda Medine piyasasnda teda4l
eden para miktarndaki artnn etkisinin ;0 10 yla sarkma ihtimali hi7 de zorlay@ $ir tahmin
olmaz sanrz0 3% h%s%sa :$O ;reyre hadisindeki % ifadeler de iaret etmektedirL <000Allah
;ay$er.in fethini nasip eyleyin@e insanlarn d%r%m% $iraz (eniledi 4e sonra d%r%m yine zorlat0
Be7im (7leti000<>*,D?
3ahreyn (elirlerine (elin@eQ (5nderili tarihi hakknda ;0 1 ile *-0 yllar arasnda de/ien
m%htelif (5rler $%l%nan 1-0--- dirhemlik $% (elirin o zamana kadarki en yksek me$la/
old%/% h%s%s%nda ittifak 4ardr0 Syle ki, ;z0 =ey(am$er (s0a040& $% d%r%mdan ha$erdar ol%p
kendilerine de $ir pay der midiyle mes@ide koan asha$naQ <Vallahi artk $%ndan $5yle sizin
i7in darlk endiesi d%ym%yor%m000<>*,F? $%yararak hissiyatm dile (etiriyord%0
Talep ykselmesine se$e$iyet 4eren di/er $ir fakt5r de nf%s artdr0 Slm hastal/ndan $iraz
rahat $%ld%/% $ir srada mes@ide 7kp namaz kldrdktan sonra irad etti/i h%t$esinde ;z0
=ey(am$er (s0a040& 5yle $%y%rm%t%L <:y M%ha@irler topl%l%/%U 9iz 7o/alp d%rd%n%z0 ;al$%ki
:nsar (say@a& eski hali zere kald 4e artmad000< >*,,?3% ifade a7k7a Medine nf%s%ndaki
arta iaret etmektedir0 3ir $aka ri4ayette de $% h%s%sa 5yle de/inilmektedirL <AesOl%ah
(s0a040&.n asha$ 7okt% 4e (ittik7e 7o/alyord%000 3eldeler sknt i7indeydi00<>*,I? 3% kon%da
;amid%llah 5yle $ir tespitte $%l%nmaktadrL AesOl%ah hi@ret etti/i srada Medine nf%s%n%n
toplam *-0--- kadar old%/% hesaplanmaktadr ki $%n%n yars 6ah%di idi0 Vefat etti/i zaman ise
ehrin nf%s%, saylar 2-8C-.% (e7medi/i anlalan $ir a4%7 6ah%di hari7, tamam Mslman
olan *F0--- kiiye %lamt0>*,1? )ettn.nin nakletti/i mal%mata $aklrsa Medine nf%s% ;z0
=ey(am$erin irtihal etti/i srada 2-0---Q C-0--- 4e hatta ,-0--- >*,+?(J& (i$i kork%n7
$oy%tlara %lamt0>*I-?
Ayr@a ser4et sahi$i aznlklarn elinde lks tketime sarf edile@ek olan me$la/larn, ;z0
=ey(am$er (s0a040& d5neminde #slm.n iktisad hedeflerinin $anda (elen dil (elir da/lmnn
$aaryla (er7ekletirilmesi neti@esinde, farkl ihtiya7lara 4e dolaysyla farkl tketim
alkanlklarna sahip kitlelere transferi son%@%nda, $az temel ihtiya7 maddelerine y5nelik $ir
talep art do/mas ihtimalini (5zden rmak t%tmamak (erekir0
Arz daralmasna se$e$iyet 4ermi olmas imkn dahilinde $%l%nan $al@a nedenler arasnda
ta$iat artlamadaki ($5l(ede sk7a rastlanan k%raklk, sel 4$0 (i$i& menfi de/iikliklerden kay8
naklanan ktlk 4e y%karda temas edilen @ihad ekonomisinin do/%ra$ile@e/i ithalt 4e retim
azal sayla$ilir0
Maliyet artlarna (elin@eQ i7 retimi ele ala@ak ol%rsak, (enellikle herkesin kendi iini (5rd/ o
d5neme ait i7ilik maliyetlerini 4e $%nlardaki artlar 8e/er 4arsa8 tespit etmek hemen hemen
imkanszdr0 3% d%r%m% N$n )ayym el8'e4ziyye 5yle tas4ir etmektedirL <;z0 =ey(am$er
(s0a040& zamannda Medine.de fiyatlar tahdit edilmedi0 Pnk o d5nemde (Medine.de& de/irmen@i
4e frn@lar olmad/ (i$i, %n 4e ekmek sat@lar da yokt%0 (;alk& h%$%$at satn alp e4lerinde
5/terek ekmek yaparlard0< K% ri4ayet N$n )ayyim.i desteklemektedirL<9ehl ($0 9a.d&.eL .Me$i
zamannda elek 4ar myd. diye sord%m0 .G zaman elek (5rmedim0 AesOl%llah (s0a040& dnyadan
ayrlana kadar elenmi arpa (%n%& yemedi,. dedi0 .Syleyse ne yapyord%n%zJ dedim0 .Gn% 5/8
tyor sonra da ka$%/%n% flyord%k0 7an %7%yor, kalan kalyord%. diye @e4aplad0< 3enzer $ir
ri4ayet !mm 9eleme.den de nakledilmektedir0>*I*? Ayn h%s%sa k t%tan $ir $aka ha$er de
5yledirL<AliL <Ftma ($ir (n& $ana, %n 5/tmekten elleri nasr t%tt%/% i7in ikyette $%l%nd%0
3%n%n zerineL .3a$ana (idip $ir hizmet7i istesen ya000. dedim,< demektedir0>*I2? N$n )ayyim
s5zlerini 5yle srdrmektedirL <3%n%n i7indir ki ;z0 =ey(am$er (s0a040&L <Dardan mal (etiren
nzklandrlm, kara$orsa@ ise lanetlenmitir,.* $%y%rm%t%0 Ayn ekilde Medine.de dok%ma@
da yokt%0 Kam, 6emen 4e (;e@er (i$i& di/er $5l(elerden (hazr& el$ise (elir, halk da onlar satn
alp (iyerdi0< ;z0 =ey(am$erin de $% sat@lardan 7amar ald/ ri4ayet edilmektedir0 >*IC?
Mekke 4e Medine halknn ithal mens%@ata $a/mll/ o $oy%tlara %lamt ki ;z0 Gsman 4e
Talha (i$i saha$eler mens%@at ti@aretiyle zen(in olm%lard0 Medine.de terzi $%l%nmasna
ra/men, halk, el$ise, tamir 4e yamama ilerini de (enellikle kendileri yaparlard0 ;iam $0
r4e.nin $a$asndan yapt/ ri4ayet $%na delil tekil etmektedirL <Yie.yeL .Aes%l%llah (s0a040&
e4inde ne yapardJ. diye sord%m0 .9izin yapt/nzL :l$isesini yamar 4e ayakka$sn tamir
ederdi,* diye @e4ap 4erdi0<>*ID? 6%kardaki ifadeleriyle N$n )ayyim, temel ihtiya7 maddelerinin
$an 7eken (iye@e/in zerine, dardan hazr mam%l olarak (eldi/inden, herhan(i $ir i7ilik
eklenmedi/ini, herkesin kendi e4inde iledi/i ithal yiye@ek hammaddesi i7inse i7ilik maliyeti
diye $ir eyin s5z kon%s% olamaya@a/m $elirterek $% mallarn maliyetlerinin hesaplanmasnn
imknszl/n 4%r(%lamaktadr0 Hira (eriye mallarn toptan alm fiyatlaryla, tama maliyet 4e
risklerim tespit etmek kalmaktadr ki $% da mmkn (5rnmemektedir0 )ald ki mmkn $ile
olsa, d piyasa fiyat dal(alanmalar 4e tama maliyet 4e risklerinin farkll/ndan dolay her ta@ir
i7in de/iik rakamlar $%l%na$ile@ektir0 !stelik o sralarda 3izans 4e 9sn imparatorl%klarnn,
aralarndaki sa4a dolaysyla i7ine dtkleri iktisad 7alkant yannda, kar karya old%klar
siyas 75kntnn, piyasa istikrarna 4e dolaysyla fiyatlara menfi etkide $%l%nmas k%44etle
m%htemeldir0 Dolaysyla $% $5l(elerden temin edilen temel ihtiya7 maddeleri daha pahalya
malola@ak demektir0
ite $tn $%nlar da (5stermektedir ki ;z0 =ey(am$er (s0a040&, t@@ara z%lm ol%r endiesiyle
narhtan ka7nmakla isa$etli $ir ekonomik politika %y(%lamtr0 Hira fiyatlardaki artta Medine
t@@ar (ayri mer% 4eya mefsedet telkki edile$ile@ek $ir rol oynamam, $ilakis fiyatlar ser$est
piyasada arz8talep den(esine (5re ol%m%t%r0 Tketi@inin istismar edilmedi/i 4e kara$orsann
(5rlmedi/i $ir piyasada narha ihtiya7 d%y%lmamas do/aldr0>*IF? Arz8talep den(esinin, tale$in
lehine olarak $oz%ld%/% $ir ortam, ta$i fiyat artlarna se$e$iyet 4ermek yannda, kara8
$orsa@lk temayllerim kam7lay@ $ir rol de oynaya$ilirdi pekl0 3% ise srekli 4e daha da
5nemlisi fahi fiyat artlarn $era$erinde (etire$ilirdi0 Me 4ar ki k5kl $ir piyasa ahlknn
ol%t%r%ld%/%, (erek reti@i, esnaf 4e t@@aryla, (erekse tketi@i 8siyle $tn piyasa akt5rlerinin
zhd 4e kanaat i7inde $%l%nd%klar o d5nemde $% tr s%n fiyat artlarna mahal $rakmamak
i7in, narh dnda, (nn artlarnn imkn 4erdi/i di/er $irtakm ekonomik 5nlemler de ihmal
edilmemitir0
;adisde (e7en 4e .Marh koyan Allah.tr. eklinde ter@me etmeyi ye/ledi/imiz iel8m%sa<ir
h%4alla) i$resindeki .el8m%8sa<ir. lafz .se.ara. k5knden tef il $a$nda ism8i fail ol%p l%(attaL
Fiyatlar $elirleyen, snrlayan, narh koyan manalarna (elmektedir0 3% ifadeden hareketle akaid
limleri, y%karda da $elirtti/imiz (i$i, irde8i @z.iyye 4e klliyye tartmalarna (irerek .el8m%8
sa<ir. 4asfnn Allah.a, de4lete de/il8 mahs%s old%/%n% $eyan ederlerken, ayn ifadeyi (5z 5nne
alan fakihlerin @%mh%r% da $enzer $ir son%@a 4ararak de4letin fiyatlara mdahalesine @e4az
4erilemeye@e/ini sa4%nm%lardr0 An@ak, e/er .narh koyan Allah.tr. ifadesi onlarn anlad/ (i$i
m%tlak $ir lafz ise, yani fiyatlara Allah.tan $akasnn mdahalesi asla @aiz olmazsa, o takdirde
sat@larn speklatif, monopolistik (Wtekel@i& 4$0 (i$i $irtakm faaliyetlerde $%l%nmalar da
yasaklanmal de/il midirJ Ve e/er onlar Allah.n h%d%d%n% 7i/nemilerse de4letin $% d%r%ma
mdahale etmesi (erekmez miJ )ald ki ;z0 =ey(am$er.in ka4linde narhn haramh/na ne (izli
ne de a7k $ir dellet 4ardr0 3ilakis ;z0 =ey(am$er (s0a040& .narh haramdr. 4eya .narh helal
de/ildir. 4e $enzeri herhan(i $ir ifade k%llanmam, .$oll%k 4e darlk 4eren an@ak Allah.tr.
$%y%rmakla da fiyat artlarnn piyasadaki darlk neti@esinde ol%t%/%n% 4%r(%layarak, $oll%k
yaratmak s%retiyle fiyatlar %@%zlatmas i7in Allah.a niyazda $%l%n%lmasn ta4siye etmitir0
N$n ;i$$n.n $ir ri4ayetinde narh hadisinin y%karda zikri (e7en 4ersiyon%na ek olarak yer alan
% ifadeler iddiamz desteklemektedirL (;adisin r4isi :nes& dedi kiL <3% >;0 1? senenin $anda
Mslmanlarn (pazarlarnda& fiyatlar ykseldi0 Marh koymas i7in Me$.ye (s0a040& (eldiler0
AesOl%llah (s0a040& $%n% kerih (5rerek 5yle $%y%rd%L .3ir$irinize kin (tmeyin, $ir$irinizi
kskanmayn, $ir$irinize srtnz d5nmeyin0 :y Allah.n k%llar karde ol%n. 9onra s5zlerini 5yle
srdrdL .3ir kimse kardeinin pazarl/ zerine pazarlkta $%l%nmasn0 Kehirli k5yl adna sat
yapmasn0 #nsanlar kendi hallerine $rakn, >Allah? $azsn $azsndan rzklandrr0>*I,?
N$n Teymiyye 4e N$n )ayyim, serdedildi/i artlar da (5z 5nne alarak dikkaOli $ir ekilde tahlile
t$i t%tt%klar $% hadisin m%tlak 4e mm (W(enel& olmayp $ilakis kaziyye8i m%ayyene (5zel $ir
hkm& ifade etti/ini a7k7a $elirtmek s%retiyle $az d%r%mlarda narh kon%lmasnn mmkn 4e
hatta 8adaletin (er7eklemesini kolaylatrmas hase$iyle8 4a@ip ola@a/ kanaatine
4armaktadrlar0>*II? 3%n% da, ;z0 =ey(am$er.in (s0a040&, sahiplerinden $irinin kendi hissesini
azat etti/i mterek $ir k5lenin di/er ortaklar@a da azatlanmas d%r%m%nda emsal fiyatn
zerinde $ir de/er $i7ilmesini yasaklamasna>*I1? dayandrmaktadrlar0 9ri., mterek k5ledeki
$ir hissenin azad (i$i $ir maslahatta emsal fiyat Sl7 almay 4a@ip klar 4e hak sahi$ine $%ndan
fazlasn isteme r%hsat 4ermezse, yiye@ek, i7e@ek 4e (iye@ek (i$i temel ihtiya7 maddelerinin
temininde emsal fiyat takdiri daha $yk $ir zar%ret olmaz mJ>*I+? Hira narhn $az
d%r%mlarda 4@id olmasnn illeti %m%mi ihtiya@n (iderilmesidir 4e tm halkn yokl%/%n% 7ekti/i
$ir eyin emsal kymetten satlmasn 4a@ip klan hak ise .Allah haklar. @mlesinden addedilir0
>*1-? islm h%k%k%ndaki Allah haklar ka4ramnn (nmzdeki ksm karl/ .amme h%8
k%k%.d%r0>*1*?
9at@y fiyatlar h%s%s%nda tamamen ser$est $rakp, de4let kontrol dnda t%tmak da
topl%m%n z%lm 4e hakszl/a %/ratlmasna kap a7ar0 Pnk AesOl%llah (s0a040& d5neminde
ti@aret ahlknn 4e faziletin en (zel 5rne/i yaanm, de4let mdahalesine pek (erek
d%y%lmam 4e (enellikle herkes mer% haklarna raz olm%t%r0 Fakat (iderek ti@aret ahlk
yozlamaya $aladk7a insanlar fiyat tespitindeki esnekli/i yah%t arz8talep den(esindeki
$oz%kl%/% s%istimal etmeye y5nelmi, ktlklar 4e sa4alarn (etirdi/i skntlar fiyatlarn s%n
olarak ykselmesine se$e$iyet 4ermitir0 >*12?
kinci Blm
"DA2ALELER !ER>EKLETRE4 DEVLET 6R!A4I, 2SBE
I# 2i0;e Te&kila)1
A# 2i0;e.nin Tari+i Ve !re5 Alan1
Medine.deki #slm De4leti.nin tesisini mteakip ;z0 =ey(am$eri (s0a040& $ekleyen 4azifelerden
$irisi de yeni de4letin messeselerini yeniden ekillendirmek, da4ran normlar koymak 4e $%
normlarn ikame 4e idamesi i7in (erekli dzenlemelerde $%l%nmakt0 Hira mrik $ir kltrden
kaynaklanmalar $akmndan @idd tadilata ihtiya7 (5steren 'hiliye normlar, 4ahdet, risalet 4e
hiret temellerine dayal #slm dst%ra adapte olamazd0 Ta$iatyla, m%te$er olan $az det 4e
de/erler aynen $raklrken $azlar da tdil 4e te$dil edilerek #slm topl%m%n%n kltrel
$nyesine %yd%r%lm%t%0 Bayet hzl ileyen $% sre7, $eer ah4linin yeknne hitap ede@ek
kadar da kapsaml idi0 Syle ki sofra da$ (i$i en @z. eylerden diplomasi ilkelerine kadar hi7$ir
eyi kapsam dnda $rakmad0>*1C?
;z0 =ey(am$er (s0a040&, her h%s%sla il(ili olarak 4az. etti/i ahkamn k5klemesi i7in emr $i.*8
ma.r%f 4e nehy anil8mnker (iyili/i emretme, k5tlkten alkoyma& yaplmasnn (ereklili/ini de
mteaddit hadisleriyle 4%r(%lamtr0>*1D?
#te emr $i.l8mar%f 4e nehy ani.l8mnker esasna dayal olan his$e tekiltnn (5re4 alan da
temelde 7 ana $alk altnda toplana$ile@ek $ir7ok h%s%s% kapsamaktadr0 3%nlarL
a* Allah haklar,
;* )%l haklar,
c* ;er ikisi0
3irin@i (r%p i$adetlerin zamannda edasnn, @%ma 4e $ayram namazlarnn ifasnn, @amilerin
$akm8onarmnn sa/lanmas, i$adetlerde $id.atlarn, alen ihlllerin menedilmesi, m%ameltta
fsit8$tl akitlerin, hile 4e aldatma@alarn Snlenmesi, haramlarn ilenmesinin en(ellenmesi 4$0
(i$i din faaliyetleri i7ermektedir0 #kin@i (r%p, yol, s%, @ami, sa4%nma sistemi 4e $enzeri alt yap
hizmetlerinin (5rlmesi, kom% haklarna te@a4zn 5nlenmesi (i$i kam% ileriQ 5l78tart
letlerinin denetimi 4e m%ameltta h%k%ka riayetin temini (i$i pazar ileriyle alkadardr0
!7n@s ise, d%l 4eya $oanm kadnlarn iddetle8rinin, yetim, k5le 4e hay4an haklarnn
(5zetilmesi yannda, yollarla @addelerin temiz 4e (e@eleri aydnlk t%t%lmas, kam% maslahatna
zararl inaatlarn menedilmesi (i$i $elediye@ilik faaliyetleriyle il(ilidir0>*1F?
)on%m%z de4letin piyasaya mdahalesi old%/%na (5re, his$e tekiltnn (5re4leri arasndan,
$izim il(i alanmza (irmeleri nedeniyle, hassaten ikin@i 4e ksmen de 7n@ (r%p faaliyetleri
in@eleye@e/iz0 An@ak $% faaliyetlere (e7meden 5n@e ;z0 =ey(am$er (s0a040& d5nemindeki
tekilt yapsn ele alalm0 >*1,?
B# Te&kila) Ya@101
;alife Smer $0 el8;att$ d5neminde tam tekilatl $ir yapya ka4%t%/% fikrinin %m%mi ka$%l
(5rmesine ra/men his$e messesesinin teorik temelleri de, di/er $ir7ok eyde old%/% zere
daha ;z0 =ey(am$er (s0a040& zamannda atlmtr0 An@ak $%n%nla kalnmayarak, nis$eten $asit
(5rnse $ile, ;z0 Smer d5nemindeki m%adili i7in 5rnek tekil ede@ek tekiltl $ir yapnn
prototipi de ol%t%r%lm%t%r0 Kimdi $% tekiltn elemanlarm in@eleyelimL>*1I?
A# lk $-)e0i;, 2z# Pe%gam;er AS#A#V#*
Vaz. etti/i iktisad hkmlerin tat$ikini yerinde denetlemek i7in $izzat kendisi sk sk pazar
kontrollerine 7kan 4e (ayri mer% da4ranlarda $%l%nanlara annda mdahale edip (erekli %yar
4e a7klamalarda $%l%nan ;z0 =ey(am$er (s0a040&, $% y5nyle, #slm tarihinin ilk m%htesi$i
olarak de/erlendirilmektedir0>*11?
MOtat denetimlerinden $irisindeL <;z0 =ey(am$er (s0a040&, $ir $%/day sat@snn yanna (eldi 4e
elini $%/day y/nnn i7ine daldrd/nda $ir slaklk hissetti0 D%r%m% sord%/%nda, sat@,
ya/m%rdan sland/n s5yledi0 3%n%n zerine, AesOl%llah (s0a040&, insanlarn (5rmesi i7in alt
ksmn ni7in ste (etirmedi/ini sord% 4e .$izi aldatan $izden de/ildir., $%y%rd%0<>*1+? )on%yla
il(ili hemen $tn kaynaklarda yer alan $% meh%r hadis ;z0 =ey(am$er (s0a040&.in fiil
denetimlerinin en $ariz misalidir0 3ir $aka seferinde, simsarlara %/rayan AesOl%llah (s0a040&,
onlara daha (zel $ir isimle hitap ederek 5yle $%y%rd%L <:y t@@ar topl%l%/%U Al 4eriler
esnasnda 7ok7a yemin 4e $o laf edilir, $%n%n i7in sadakaya sanlnz0<>*+-? 6ine $ir defasnda,
Kam.dan (elirken yannda ti@aret maksadyla $ir t%l%m i7ki (etiren arap ta@iri )eysn.aL <:y
)eysnU 9enin arkandan i7ki haram klnd,< $%y%rd%0 3%n%n zerine, )eysn, i7ki t%l%m%n%n
yanma (iderek aya/yla 4%r%p d5kt0>*+*?
3% 7 hadise de, ;z0 =ey(am$er (s0a040&#n 7ar 4e pazarlardaki denetimleri esnasnda her
meslek ehline kendi iiyle il(ili emir 4e direktifler 4erip (erekli %yarlarda $%l%nd%/%n%
(5stermektedir0
;z0 =ey(am$er (s0a040&, $az 5rneklerini s%nd%/%m%z fiili denetimleri yannda, kendisine yaplan
ikyet 4e mra@aatlar da de/erlendirir, sor%lan sor%lar @e4aplandrrd0 6%karda zikri (e7en
narh hadisi $%n%n misallerindendir0 3ir $aka misalL Sn@eleri ;ristiyan iken Medine.ye (elip
Mslman olan 9eymOre (9eym, 9m& el83elk4, 3elk.dan Medine.ye $%/day (etirmiti0
Berisini kendisinden dinleyelimL <(3%/day& sattk 4e h%rma satn almak istedik, an@ak $ize
en(el old%lar0 3%n%n zerine Aesl%llah (s0a040&.a (eldik0 (Kikyetimizi dinleyen AesOl%llah
(s0a040&& $izi en(elleyenlere 5yle $%y%rd%L <9ahip old%/%n%z $% h%rmann pahall/na m%ka$il
% $%/dayn %@%zl%/% neyinize yetmiyorJ 3rakn (5trsnler0<>*+2?
Daha sonra ferd mes%liyetleri 7o/alan ;z0 =ey(am$er (s0a040&, teknik a7dan kalifeye $az
elemanlar, m%htelif esnaf 4e sanatkrlarn ilerini tefti etmek zere resm mem%r olarak (58
re4lendirdi0 >*+C?
B# Di=er $-)e0i;ler
Aa# Daim' Re0m' !re5liler
;z0 =ey(am$er (s0a040& tarafndan resmen tayin edilen $% m%htesi$lerden, 7 erkek 4e iki kadn
olmak zere sade@e $einin adn $ile$ilmekteyizL
9ad $0 el8As $0 meyyeL Mekke m%htesi$i0>*+D?
A$d%llah $0 9ad $0 sayha $0 el8YsL Medine m%htesi$i0>*+F?
Smer $0 el8;att$L Medine m%htesi$i olarak (5re4lendirilen ;z0 Smer (5re4e 7kt/ zaman
elinde $ir kr$a7 tar, on%nla hak edene 4%r%rd%0>*+,?
9emra $t0 M%heyki.l8:sediyyeL Medine m%htesi$i olarak (5re4lendirilen $% hanm da 7ar pazar
dolar, emr $i.*8ma.r%f 4e nehy ani.l mnker yapard0 Aksi da4ranta $%l%nanlar elinde tad/
$ir kam7 ile menederdi0>*+I? Gn%n $5yle da4ranmas, resmen $% 7eit ilerle 4azifelendirilmi
olmasna dellet etse (erektir0>*+1?
Kif. $t0 A$dillahL AesOl%llah (s0a040& tarafndan $az pazar ilerinde (5re4lendirilmitir0 3azlarna
(5re ise $% 4azifelendirme ii ;z0 Smer.in halifeli/i d5neminde @ereyan etmitir0>*++? An@ak ;z0
Smer.in, $% hanm, AesOl%llah (s0a040&.n 4erdi/i 4azife ile (5re4i endii.m e ye de4am etmi
olmas da mmkndr0>2--?
9on ikisinin (5re4 alan, 7ar 4e pazarlara, (erek al@ (erekse sat@ olarak (elen hanmlara
y5nelik ola$ilir0 Hira o d5nemde pazar@lkla %/raan $ir7ok hanmn isimleri kaynaklarmzda
zikredilmektedir0 MeselL :sma. $t0 M%harri$e (o/l% A$$s $0 A$dillah.in 6emenden (5nderdi/i
triyat satard>2-*?, ;a4le $t0 9%4ey$>2-2?, 9.i$ $0 el8Akra.mn 4alidesi M%leyke>2-C?,
)aylet%.l8:nmriyye 4$0 (i$i0>2-D?
3enO )ayn%k. =azan.mn k%y%m@%lar 7arsnda $ir Mslman hanmn nam%s%na y5neltilen
saldr>2-F?, al 4erie 7kan hanmlarn $ana (ele$ile@ek menf%r da4ranlarn imkan dahilinde
old%/%na 4e emniyet i7inde al 4eri yapa$ilmeleri i7in $az ted$irlerin alnmasnn (ereklili/ine
dellet eden en meh%r hadiselerden $irisidir0
Szellikle ihtisa$la 4azifelendirilmi resm de4let mem%rlar yannda, 4aliler de, (5re4 alanlar
i7inde kalan 7ar 4e pazarlar denetlemekten 4e (erekti/inde ihtisa$ faaliyeti yrtmekten so8
r%ml% (i$i (5rnmektedirler0>2-,?
B;# Valiler
AesOl%llah (s0a040&.n, tayin etti/i 4alilere"emirlere 4erdi/i $ir takm talimatlar, onlarla yapt/ $az
yazmalar 4e $% idare@ilerin me4z%m%zla il(ili $az %y(%lamalar, his$e faaliyetlerinden sor%ml%
old%klarn (5stermektedir0 Mesel AesOl%llah (s0a040&, Mekke.ye (4ali olarak& (5nderdi/i Att$ $0
:sd.e, (satn alnp da henz& ka$zedilmemi $ir maln ($akasna satlmasndan kazanlan& kr
yasaklamas>2-I? 4e Mekkeliler.i $ir satta iki art komaktan000 sakndrmas talimatn
4ermiti0>2-1? Ayn Att$, $tn ri$e4 m%amelenin yasaklanmasndan sonra ortaya 7kan, faiz
ala@aklanyla il(ili $ir ihtilf zerine, yasaktan e44el a7lm krediler i7in tahakk%k eden faizin
ala@aklya 5denip 5denmeye@e/i h%s%s%n% $ir yazyla ;z0 =ey(am$er (s0a040&.e sorm%t%0>2-+?
#$n ;an$el.in M%sned.indeki meh%r $ir hadisten>2*-? anlald/ kadaryla, AesOl%llah (s0a040&
#slm.dan 5n@e (6emen.deki& ;%$e>2**? ile A$d%.l8)ayslar.m memleketinde tertiplenen 9%hr
4e De$ panayrlarna $izzat itirak etmiti0>2*2? 3%lz%r.nin nakletti/i (i$i>2*C?, ;z0
=ey(am$er (s0a040& tarafndan, man.a %m%mi $ir 4ali 4e De$.ya da h%s%si mstakil $ir idare@i8
4alinin (;%zey8fe& tayin edilmesi srf $ir tesadf eseri olmamaldr0>2*D? M%htemelen $% 4ali
5zellikle De$ panayrndan sor%ml% idi0
3%nlar 4e $enzeri di/er ha$erlerden anlalan od%r ki Medine.de $izzat AesOl%llah (s0a040&
eyaletlerde ise 4aliler"emirler his8$e faaliyetlerine nezaret ediyorlard0>2*F?
Cc# !e:ici !re5liler
Peitli ri4ayetlerden anlald/ zere, ;z0 =ey(am$er (s0a040&, srekli m%htesi$ler yannda
(erektik7e (e7i@i mem%rlar da 4azifelendirmitir0 #$n Smer.in % ka4li $%na misaldirL <3iz
AesOl%llah (s0a040& zamannda yiye@e/i satn alrdk da on% satmadan 5n@e, ald/mz yerden
$aka $ir yere nakletmemizi emrede@ek $iri(leri&ni $ize (5nderirdi <>2*,?
D3# !nlller
3tn $%nlara il4eten, emr $i.*8ma.r%f 4e nehy ani.*8mn8kerle mkellef $%l%nmalar
$akmndan saha$enin hemen hepsinin (5nll m%htesi$ old%/%n% s5yleye$iliriz0 ;z0 =ey(am$er
(s0a040&.in $az 5zel d%r%mlarda $elirli kiilere, al 4erileri esnasnda t@@ar do/r%l%/a da4et
etmeleri ta4siyesinde $%l%nd%/% da 4akidir0 Mesel al4erilerinde srekli aldatld/ndan
ikyet7i olan$ir sefiheL <Al 4eri yaparken, .aldatma@a yokU* de< $%y%rm%t%r0>2*I?
te y%karda tekilat yapsn 7izmeye 7alt/mz his$e messesesi 8her ne kadar ayn isimle
anlmyor idiyse de8 daha ;z0 =ey(am$er (s0a040& d5neminde k%r%lm% 4e sonraki de4irlerde
kmil eklim alan k%r%m%n temelini tekil etmi 4e $ir n%m%ne8i imtisal olm%t%r0 3% demektir
ki, his$e tekilat, $az msteriklerin ileri srdkleri (i$i fetihlerle $era$er #slm.a (irmi $ir
Aoma messesesi olmayp $eer medeniyetine Mslmanlar.m arma/an etti/i $ir k%r%md%r0
>2*1?
I1# $-)e0i;in !re5leri
A# Pazar 4izam Ve n)izam1n1n Temini
M%ntazam 7ar8pazarlar, disiplinin temini 4e ahkmn tat$ikini kolaylatran 5n artlardan
olmalar yannda, de4letin iktisad hayata hkimiyetinin de $irer (5ster(esidirler0 <Medine =azar.
$5lmnde detayl $ir ekilde anlatt/mz zere, $% h%s%s%n ehemmiyetini (ayet iyi ka4ram
olan ;z0 =ey(am$er (s0a040& hi7 (e@ikmeden kendi pazarlarm tesis etmitir ki kanaatimiz@e $%
i@raat, (erekti/inde m%htesi$in yeni yazarlar k%ra$ile@e/i, eskilerin yerlerini de/itire$ile@e/i
4eya st makamlara kon%yla il(ili ta4siye 4e tekliflerde $%l%na$ile@e/ini (5sterir0
)%rd%/% $% yeni pazarn intizamna da Snem 4eren ;z0 =ey(am$er (s0a040& at, de4e 4e koy%n
(i$i hay4anlar i7in $ir hay4an pazar ksm 4e di/er mallar i7in de ayr ayr yerler tahsis etti0
>2*+?M%htelif hadislerdeki .(da pazar\ .manifat%ra@lar 7ars. 4$0 (i$i ifadeler de $%na delil
tekil etmektedir0 3% dzenlemede pazar intizam yannda hiRyenik artlarn (5zetilmi olmas da
m%htemeldir0
#mtiyazl $ir snf tremesini en(ellemek i7in, t@@arn pazarda sa$it yerler edinmesini
yasaklayan AesOl%llah (s0a040& , >22-?yasa/a %ymayan $ir sat@nn k%rd%/% 7adr yaktra@ak
kadar sert $ir m%ka$elede $%l%nmak s%retiyle>22*? $% h%s%staki kararll/m da (5stermi
ol%yord%0 ;z0 =ey(am$er (s0a040& pazardaki al@ 4e sat@lar %ymalar (ereken $az da4ran
normlar koyd%/% da anlalmaktadr0 Mesel pazarlarda dolaanlarn sadaklanndaki oklarn
%7larn elleriyle (izleyerek kimseye zarar 4ermemelerinin emredilmesi $% @mledendir0>222?
9ade@e pazarlarn dahil nizamnn teminiyle yetinmeyen AesOl%llah (s0a040&, hemen hemen her
(n $ir ka7 tanesi kon%p kalkan, de4elerden k%r%l% ti@aret ker4anlarnn ol%t%rd%/%>22C?
trafi/in akn kolaylatrmak i7in (erekli ehir i7i dzenlemeleri de ihmal etmemiti0 :skiden
$izzat ker4an ti@aretiyle %/ram $ir kimse olarak AesOl%llah (s0a040&, o de4irde ehir i7i yaya 4e
$inek trafi/inin ser$estli/ine ra/men, yeni k%r%lan mahallelerdeki sokaklarn, iyi@e yklenmi iki
de4enin karlamas halinde $ir$irlerine de/meden rahatlkla (e7e$ile@ekleri kfi (enilikte t%8
t%lmasn emrediyord%0 3% (enili/i ise yedi zira (yani yaklak C,F m& olarak $elirlemiti0>22D?
M%htemelen yine ayn se$eple yollar zerinde ot%r%lmasn da yasaklamt0>22F?
B# (i%a) K9n)r9l
:yann fiyatna mdahale etmeden 7ok daha Sn@e, on%n ar8zedildi/i piyasay dzenlemek,
ti@ari faaliyetlere $ir nizam 4ermek 4e $%nlar kan%nlara $a/layp $ol%klar da ahlk kaidelerle
dold%rmak (erekir0 ;er trl ol%ms%z mdahalelerden 4e k5t etkileri olan yapay
m%amelelerden arndrlm $ir piyasada maln kazand/ de/er on%n (er7ek fiyatdr 4e $%n%n
zerinde $ir oynama yapma zar%reti do/m%sa, iktisat kan%nlar 7er7e4esinde hareket etmek
(erekir0>22,?
6%karda (e7en 9eymOne hadisi,>22I? ;z0 =ey(am$erin piyasa fiyatlarna ya$an@ olmad/n
(5stermektedir0 6ine $iliyor%z ki AesOl%llah (s0a040& s%n fy ati andrmalara da kar 7km,
yasak koym%t%r0 3% h%s%sta )aylet%.l8:nmriyye.yi dinleyelimL <Me$, %mrelerinden $irisinde
ihramdan 7kmak i7in Mer4e.ye (eldi0 3ir $astona dayanarak (elip h%z%r%na ot%rd%m 4e dedim
kiL <6 AesOlallah (s0a040&U 3en alm satm ileriyle %/raan $ir kadnm0 Syle ol%r ki $ir mal satn
almak isterim 4e ona, istedi/imden daha dk $ir fiyat 4eririm0 9onra almak istedi/im fiyata
(elin@eye kadar arttrr d%r%r%m0 6ine 5yle $ir ol%r ki $ir mal satmak isterim 4e ona,
istedi/imden daha yksek $ir fiyat takdir ederim0 9onra satmak istedi/im fiyata (elin@eye kadar
drr d%r%r%m0 (Me dersinJ&0< 3%n%n zerine AesOl%llah (s0a040& $anaL 6 )ayle, 5yle yapmaU
An@ak, $ir ey satn almak istedi/inde, ona, dnd/m fiyat 4er, ister satsnlar ister
satmasnlar0 6ine $ir8ey satmak istedi/inde, ona dnd/n fiyat koy, ister 4ersinler ister
4ermesinler0< $%y%rd%0>221? 3% hadis fiyatlarla oynamay yasaklamas a7sndan narhn @e4azna
da delil tekil etmektedir0
Fiyatlara mdahale meselesine (elin@eQ do/r%dan mdahale metod% olan narh mstakil $ir
$alk altnda in@elemitik0 3%rada ise, dolayl mdahale yollarndan kaliteye mdahale 4e 5l7
4e tartlarn denetimi me4z%larn ele ala@a/z0 >22+?
A# Kali)e K9n)r9l
)aliteli mal 4e hizmet retimi #slm emirlerdendir0 Hira Allah her eyi en (zel $ir ekilde
yapmay emretmektedir0>2C-?
;z0 =ey(am$er (s0a040&.in, 7ar pazar denetimleri esnasnda kalite kontrolnde $%l%nd%/%
mal%md%r0 3%n%n en meh%r misali de, sk sk mra@aat etti/imiz hileli $%/day y/nnn i7
ksmnn d taraf (i$i olmad/n (5ren AesOl%llah (s0a040&L <iyisini ayr sat, k5tsn ayr0.*
$%y%rmas dr0 >2C*?3%rada AesOl%llah.n (s0a040& itiraz, kalitesiz mal arzna de/il, an@ak adi
maln iyisiyle kartrlarak yksek fiyatla satmmadr0 Hira kaliteli mal retimi arz%lanan $ir ey
ise de, ayn @ins mam%llerin hepsinin 7o/% kere tek $ir 4asfla olmas mmkn de/ildir0>2C2? Me
4ar ki farkl kalitedeki mallarn ayr ayr arz de/iik fiyatlarla 4e (er7ek de/erleriyle satlmas
demek ola@aktr0 Pnk 4asf ile de/er arasndaki pozitif ilikiden dolay kalite arttk7a fiyat da
artar 4eya tersi ol%r0 Syleyse adi mal iyisiyle kartrlp yksek fiyatla satlrsa hileli fiyat arttrm
sa/lanm ol%r0>2CC?
3ir $aka ri4ayete (5re ;z0 =ey(am$er (s0a040& satla@ak ste s% kartrlmasn yasaklamtr0
>2CD? Pnk $% da hile ile kalitesi dnlen maln yksek fiyatla satlmas demektir0
6ine meh%r m%sarrt hadisi de $% h%s%sta 5rnek olarak 4erile$ilirL 9atla@ak hay4ann stn
memelerinde $rakarak yksek 4erimliymi (i$i (5sterilmesini yasaklayan ;z0 =ey(am$er
(s0a040&, $5yle $ir d%r%mla karlaan al@y m%hayyer $rakmtr0>2CF? B5rld/ (i$i $%rada
da kalitesiz $ir mal kaliteliymi (i$i lanse edip yksek fiyat alma d%r%m% s5z kon%s%d%r
3tn $% $enzeri hadislerden, kalite ile fiyat arasndaki pozitif iliki a7k7a anlalmaktadr0
Syleyse $% d%r%m%n s%istimali8ni 5nlemek s%retiyle fiyatlar dolayl $ir ekilde kontrol etme ii,
m%htesi$in $al@a (5re4leri arasndadr0
Maln 4asfm tam olarak tes$ite imkn 4ermedikleri i7in aldanma ihtimali tayan mlmese,
mn$eze 4e ta atm s%retiyle yaplan alm satmlarn yasaklanmasnda da kalite %ns%r% 5n
plana 7kmaktadr0 Mey4alann ol(%nlamamdan satlmasn da yasaklayan ;z0 =ey(am$er
(s0a040& kon%yla il(ili a7klamalarnda 7eitli standartlar (etirmitir0 >2C,?
B# ?l: Ve Tar)1lar
T@@ar arasnda en mhim h%s%slardan $irisi de, .5l7 4e tart. meselesidir0 )%r.n $% kon%dan
defalar@a s5z a7ar0>2CI? 3%nlarn hepsinde de 5l7 4e tartlarn dil olarak yaplmas 4e insanlara
hakszlkta $%l%n%lmamas istenmektedir0 )%r.n.da 5l7me 4e tartmann yannda, 5l7 4e tart
letlerinin de do/r% olmas istenir0 <Do/r% tartn,<>2C1? emri yannda <Do/r% terazilerde
tartn,<>2C+? emri de (elmitir0 Temel istek ise insann do/r% olmasdr0 #nsan do/r% ol%n@a
herey kendili/inden dzele@ektir0>2D-? K% hadis o zamann Medine.sinin d%r%m%n% a7k7a
$eyan etmektedirL <;z0 =ey(am$er (s0a040& Medine.ye (eldi/inde 5l7lerle il(ili sahtekrlkta
Medinelilerin stne yokt%0 3%n%n zerine Allah 9%$hneh% <Veyl%n ;.l8m%taffftr%].i indirin@e
5l7y do/r% yapmaya $aladlar0<>2D*?< ;z0 =ey(am$er (s0a040& de al 4erilerle 5l7 4e tart
k%llanmn te4ik etmitirL <9att/n zaman 5l7erek sat, ald/n zaman da 5l7erek al,<>2D2?
<6iye@eklerinizi 5l7nz ki sizin i7in $ereketli ols%n, <>2DC? <3ir yiye@ek satn alan on% 5l7meden
satmasn,<>2DD? (i$i0 Al 4erilerin 5l7 4e tart yol%yla yaplmasn emreden AesOl%llah (s0a040&,
kendi m%amelelerinde 5l7 4e tart k%llanmay ihmal etmeyerek $% h%s%sta (zel $ir n%m%re8i
imtisal olmaktan da (eri kalmamtr0 )eza alrken de satarken de msamahal da4ranmay
ta4siye eden AesOl%llah (s0a040&, $% kon%da da 5rnek da4ranlar ser(ilemitir0 Mesel $ir (az4e
d5n '$ir $0 A$dillah.dan satn ald/ de4enin @retini tartarak 4e fazlasyla 5demitir0>2DF?
)eza manifat%ra@lar 7arsndan $ir ka7 al4ar satn alm 4e tart@ya, karl/ olan (m
tartp ziyadesiyle almasn emretmitir0>2D,? 6ine, daha Mekke.de iken :$O 9af4n.dan $ir ka7
al4ar satn alm 4e parasn tartp fazlasyla Sdemitir0>2DI?
Al 4erileri 5l7erek yapmay, do/r% 5l7ek 4e tartlar k%llanmay, 5l7p tartarken nam%sl%
da4ranmay emreden ;z0 =ey(am$er (s0a040&, piyasada me4@%t olan $ir$irinden farkl 5l7ek 4e
tartlar arasnda $irli/in temini i7in $ir standart $elirlemeyi de ihmal etmeyerek % talimat
4ermitirL <Sl7ek Medine.nin 5l7e/i, tart ise Mekke.nin tartdr0<>2D1? 6iye@ek retim 4e
ti@aretiyle 5hret $%lan Medine halknn 5l7 ilerindeQ piyasada farkl a/rlkta m%htelif
dirhemlerin $%l%nmas yannda, sikkeden $aka her trl altn 4e (m eyann da para (i$i
k%llanlmas se$e$iyle s5z kon%s% madenleri tartarak 5deme yapmakla meh%r olan Mekke
t@@arnn ise tart ilerinde %zmanlat/ dnld/nde, $% se7imin isa$etlilik dere@esi daha
iyi anlalr0
)%r.n emirler ile AesOl%llah (s0a040&.n direktif 4e %y(%lamalar in@elendi/inde, 5l7 4e tart
meselesine @iddiyetle e/ilindi8/i a7k7a (5rlr0 Hira fiyatlarla miktar arasnda pozitif $ir iliki
4ardr0 Do/r%dan do/r%ya $ir maln fiyat ile oynayamayanlar, 5l7 4e tartda hile yaparak miktar
ile oynayp dolayl yoldan $irim fiyatn arttrrlar0 Mteri, han(i $edeli han(i kalitedeki, ka7 $i 8
rim mala 5dedi/inden emin olmaldr0 #te $%n%n temini de his$e tekilatnn $al@a
(5re4lerindendir0>2D+?
C# Ser;e0) Reka;e)in Temini Ve 2ak01z Reka;e)in ?nlenme0i
<;i7 $ir ehirli hi7$ir k5yl adna sat yapmasn, insanlar (kendi hallerine& $rakn0 Allah
insanlar $ir$irlerinden nzklan8drr0<>2F-? 3% hadis, #slm.da ser$est reka$et hakknn 4arl/n
4e (ereklili/ini (ayet a7k $ir ekilde $elirtmektedir0 :konomi poli8tik.e (5re, mak%l olan siyaset,
ekonominin ta$ii seyrine $raklmasdr0 G zaman herkes, topl%msal reka$et ortamnda, kendi is8
tidat 4e ka$iliyetlerine %y(%n $ir yer edinir0 De/iik 5zelliklere sahip insanlar arasndaki
reka$etten kaynaklanan farkllama topl%msal dayanmay do/%rmaktadr0>2F*? Allah Tel $%
h%s%s% % yetle a7k7a $eyan etmektedirL <Dnya hayatnda onlarn (e7imliklerini $ile
aralarnda $iz taksim ettikQ $ir$irlerine i (5rdrmeleri i7in kimini kimine dere@elerle stn
kldk0<>2F2?
3% naslarm (ayet sarih $eyanna (5re, #slm.da ser$est reka$et esas @ardir0>2FC? Marh
meselesinde de %z%n %z%n a7klad/mz zere, aslolan, de4letin, ta$i seyrini srdren iktisad
yapya mdahale etmemesidir0 An@ak reka$et hakk m%tlak mdrJ Aeka$et hakkna hi7$ir
s%rette mdahale edilemez miJ
#n@eleme alanmz ;z0 =ey(am$er.in de4riyle snrl old%/%na (5re, o d5nem i7in haksz reka$et
sayla$ile@ek han(i tr m%amelelerle ne s%rette m@adele edildi/ine $akt/mzda, telkki.r8
r%k$n, ehirlinin k5yl adna sat 4e simsarlk, ihtikr, ka$z.dan 5n@e sat, ne@e, aldat@
reklam 4$0 (i$i $az m%ameleler (5zmze 7arpmaktadr0 >2FD?
A# 4ece& A&)eri K1z1&)1rma*
Po/%nl%kla, maln fiyat 4e srmn arttrmaya y5nelik $ir hile eklinde ortaya 7kan ne@e, $%
y5nyle haksz reka$et 7eitlerinden $iri addedile$ilir0 K5yle kiL 3ir pazarlk esnasnda, sat@ ile
anlamal olan 7n@ $ir kii (4eya kiiler& sanki al@ym (i$i de4reye (irerek (er7ek
mterinin 4erdi/inden daha yksek $ir fiyat teklif etmek s%retiyle on% yanltr0 35yle@e talip
old%/% mal $akasna kaptrmak istemeyen ilk teklif sahi$i ister istemez daha yksek $ir
me$la/ 5demek zor%nda kala$ilir0 3% d%r%m pazarlk halindeyken ola$ile@e/i (i$i akdin
kesinlemesinden sonra da 4%k% $%la$ilir0
9er$est reka$et ortamm zedeleyip haksz reka$ete yola7an, Mslmanlar arasndaki kardelik
ilikilerini zedeleyen 4e $ir rantiye snf ol%t%rarak tketi@inin s5mrlmesine zemin hazrlayan
$% tr m%ameleler ;z0 =ey(am$er tarafndan yasaklanmtr0>2FF? <000 Me@e yapmayn0 3ir 3ir
kimse kardeinin sat zerine sat yapmasn000<>2F,? #$n :$ :4f ise ne@e hakknda %nlar
s5ylemektedirL <Me@e yapan faiz@i 4e haindir, (ne@e ise& hell olmayan, $tl $ir hiledir000
<>2FI? 3% metod ile mala kar yksek $ir talep 4arm imaR yaratmak s%retiyle mterileri
aldatan 4e normalin stnde fiyatlarla sat yapma imknm elde eden sat@larn $% da4ranlar
$irne4i aldat@ reklam sayla$ilir0 >2F1?
B# Al3a)1c1 reklam
Bnmzde $al $ana $ir $ilim dal 4e hizmet sekt5rn mstakil $ir kol% haline (elmesi
se$e$iyle son d5nemlere 5z( $iL ol(t (i$i (5rnen reklam@lk, nis$eten daha ilkel dzeyde $ile
ol sa, her de4irde ti@aretle e(dml $ir ekilde kendine ait yeri al mtr0 sanrz0 #te ;z0
=ey(am$er (s0a040& d5neminde de 4arl/n srdren $% ti@aret moti4at5r, di/er m%ameleler (i$i
disipliniz edilmi 4e $elli normlara ot%rt%lm%t%r0 G d5nemde %y(%lanar reklam y5ntemler inin
ne(atif $oy%t%n% aksettiren % iki hile ko n%m%za 5rnek tekil ede$ilirL >2F+?
Aa# Yalan Yere Yemin
Mterileri ikna etmek i7in $a4%r%lan en yay(n y5ntemlerden $iri olan yemin, kanaatimize
(5re, insanlk tarihinde 4%k% $%lan ilk ti@ar m%amelelerden $% yana 4arl/n srdrmtr 4e
(5rlen o ki, maalesef, e$ediyete kadar da srdre@ektir0 AesOl%llah (s0a040& d5nemi
Medine.sinde de87ok7a $a4%r%lan $ir y5ntem olsa (erektir ki $% h%s%sta )%r.an yeti dahi
inmitir0 3%hr.nin $ir ri4ayetine (5re sat@lar pazarlk esnasnda mterileri aldatp mallarm
daha yksek fiyatla satmak i7inL <Vallahi $% mala senin 4erdi/inden fazlas 4erilmitir,< eklinde
yalan yere yemin ederlermi ki $%n%nla il(ili olarak <;akikat Allah.a olan ahitlerini 4e yeminlerini
az $ir $edele satanlar 4ar ya, te onlar i7in hirette hi7$ir nasip yokt%r0 Allah kyamet (n
onlarla kon%maz, yzlerine $akmaz 4e onlar temize 7karmaz0 Gnlar i7in pek a@kl $ir azap
4ardr0< >Al% #mran, CLII? yeti nazil olm%t%r0>2,-? ;z0 =ey(am$er.in $% h%s%staki
%yanlarndan $azlar ise %nlardrL <6emin mala ra/$eti arttrr, (an@ak& $ereketi (iderir0<>2,*?
<(K%& 7ne Allah kyamet (nnde iltifat etmez, onlar temize 7karmaz, onlar i7in pek a@kl $ir
azap 4ardr, (3irin@isi& Syle $ir kimsedir ki, yol ($oy%n&da ihtiya7 fazlas s%y% $%l%n%r da on%
yol@%lardan esir(er, (ikin@isi& 5yle $ir kimsedir ki imamna yalnz dnyalk i7in $iat eder de
dnyalk 4erildi/inde holanr 4erilmedi/inde ise (azaplanr0 (!7n@s ise& 5yle $ir kimsedir ki
maln ikindiden sonra (pazara& 7karr 4eL .)endisinden $aka ilh olmayan Allah.a yemin ederim
ki kesinlikle $% mala % kadar para 5dedim,. der, mteri de on% tasdik eder (ek istedi/i fiyat
4erir&0< 3% s5zlerden sonra AesOl%llah (s0a040&L <;akikat Allah.a olan ahitlerini 4e yeminlerini az
$ir $edele satanlar 4ar ya0,>2,2?0< yetini ok%m%t%r0 3% hadisten a7k7a anlald/ zere, sat@,
malnn maliyeti h%s%s%nda yanl $il(i 4ererek mteriyi aldatmak s%retiyle yksek fiyat
istemektedir ki $% da4ran imama isyan dere@esinde $ir s%7a ede/er saylmtr0 )%lland/
yemin ifadesi de dikkate ayandrL !st ste tekit ifadeleriyle yaldzl $ir yalan0>2,C? 3% h%s%sla
il(ili di/er hadisler de %nlardrL <9at@ ile al@ me@listen ayrlana kadar m%hayyerdirler0 ;er ikisi
de drst ol%p (a7klanmas (ereken eyleri& a7klarlarsa $% al 4eri kendilerine $ereketli klnr0
:/er yalan s5yler 4e (a7klanmas (ereken eyleri& (izlerse $% al 4eriin $ereketi (iderilir0<
>2,D?<.3ende ondan on kat daha iyisi 4ar,. diyerek $iriniz di/erinin sat zerine sat
yapmasn0<>2,F? 3% hadis, mal ar dere@ede 54meye y5nelik ifadelerle, tamamlanm $ir akdi
$ozmay ama7layan aldat@ reklama iaret etmektedir0 >2,,?
B;# al1 6l3$=$n3an (arkl1 !0)ermek
Bnmzde dahi sk7a $a4%r%lan $ir y5ntem olan $% reklam hilesi, maln kalitesi hakknda
yanl $il(i 4erme ya da mal old%/%ndan farkl (5sterme esasna dayanmaktadr0 6%karda,
kalite kontrol $5lmnde de a7klad/mz zere, ;z0 =ey(am$er (s0a040&, $% tr hilelere
y5nelenleri ya $izzat %yarm ya da 7eitli yasaklar koym% 4e her eye ra/men $a4%r%lan $%
tr reklam hilelerinin zararn en aza indire@ek 7eitli kaideler 4az. etmek s%retiyle de, zarar
(5ren tketi@iye m%hayyerlik hakk tanmtr0 MezkOr $5lmde serdedilen hileli $%/day sat@ 4e
tasriye (st hay4ann memelerinde $rakarak yksek 4erimli hay4anm (i$i (5sterme&
y5ntemleri $% me4z%n%n da en (zel 5rneklerini ol%t%rmaktadr0 3ilindi/i zere tasriye
y5ntemiyle aldatlan kiiye m%hayyer8lik hakk 4erilmitir0 Ayn mahiyette $ir $aka misal de
.%hdet%.r8rakk...tir0>2,I? 3%na (5reQ satn ald/ k5lenin me4@%t hastalk ya da 5zr kendisine
$ildirilmeyen, an@ak daha sonra $% d%r%m%n farkna 4ararak aldatld/m anlayan mteriye,
akdi feshetme hakk 4erilmitir0 B5rld/ zere $%rada da 4asfsz $ir maln ay$ (izlenerek
yksek kaliteliymi (i$i satlmas s5z kon%s%d%r0 >2,1?
D# 2aram K1l1nm1& allar1n Al1m Sa)1m1n1n ?nlenme0i
#nsanlarn dnye4 4e %hre4 maslahatlar i@a$ $az yasaklar koym% olan #slm dini $%nlarn
ihllini 5nlemek i7in (erekli ted$irleri almaktan da (eri kalmamtr0 )%llanmn yasaklad/ $az
eylerin arzn da en(ellemi, $%n% ise hasseten his$e tekilt 4astasyla (er7ekletirmitir0 3%
yasaklarn $anda i7ki yasa/n saya$iliriz0 #7ki yasa/nn aka$inde 7ok sk ted$irler alan ;z0
=ey(am$er (s0a040&, Medine Mslmanlarnn ellerindeki $tn i7ki t%l%mlarnn $ir araya
toplatlmasn emrederek hepsini $7akla par7alamt ($ir ri4ayete (5re ise Smer $0 el8;att$.a
emretmi 4e o par7alamt&0>2,+? #7ki ile$irlikte iki t%l%mlarda etmesi kon%ya hassasiyetini
(5sterse (erektir0 )eysn.m ti@aret maksadyla Kam.dan (etirmi old%/% ara$ (5rd/ zamanL
<:y )eysnU 9enin ardndan i7ki haram klnd,<>2I-? diye ikazda $%l%nmas i7ki ti@aretini de
yakndan denetledi/inin $ir (5ster(esidir0 6ine, kendisine $ir t%l%m i7ki hediye eden $ir ada8
maL<3%n% Allah.n haram kld/n $ilmiyor m%s%nJ< $%y%rmas zerine, adamn yanndaki
$irisinin, (izli@e, on% satmasn s5ylemesine kar ise i7kinin ti@aretinin de haram klnd/n
$ildirme >2I*?$% kon%daki $ir $aka misaldir0
9ade@e i7kiyi haram klmak, k%llanm 4e ti@aretini denetlemekle kalmayan ;z0 =ey(am$er
(s0a040&, i7ki hammaddesi olan zn reti@ilerine rnlerini nasl de/erlendire@ekleri h%s%s%nda
danmanlk da yapmtr0 3% h%s%staki ri4ayet 5yledirL <6emenli FeyrOz ed8Deylem 4e
arkadalarL .6 AesOlallah (s0a040&U 3iz zm 4e i7ki sahipleriyiz0 Allah ise i7kiyi haram klmtr0
!zm ne yapa@a/zJ. diye sord%lar0 Me$L .)%r%t%p k%r% zm yapnU** $%y%rd%0 FeyrOz 4e
arkadalarL .)%r% zm ne yapa@a/zJ. diye sord%lar0 Me$L .)r$a i7inde slatp er$et 4e hoaf
yapn, akam i7in0 Akam slatp sa$ah i7in0. $%y%rd%0<>2I2?
#7ki yannda dom%z 4e dom%z mam%lleri ile 5l hay4anlarn k%llanm 4e ti@aretini de yasaklayan
AesOl%llah (s0a040&, $% yasaklara %y%lmas h%s%s%nda (erekli %yarlarda $%l%nmay, (enel(eler
yaymlamay 4e denetimleri srdrmeyi de ihmal etmemitir0 Fetih ylnda Mekke.de iken <Allah
i7ki, (5l hay4an 4e p%t satn haram kld,< $%y%ran AesOl%llah (s0a040&.a <6 AesOlallah
(s0a04&U Sl hay4an i7ya/na ne dersinJ Gn%nla (emiler ya/lanr 4e kandillerde k%llanlr0< denildi
de, <;ayrU G haramdr< @e4a$n 4erdi0 9onra $%n%nla il(ili olarak AesOl%llah (s0a040&L <Allah
6ah%diler.i kahretsinU Allah onlara o 5l hay4anRn i7y a/n haram kld/nda, on% eritip sattlar
4e parasn da yediler0< $%y%rd%0>2IC? Vefatndan iki ay 5n@e '%heynler.e (5nderdi/i talimatta
ise 5yle emrediyord%L <Eelerden 7kan hi7$ir eye elinizi srmeyinL Me deriye, ne de
sinirlere<>2ID? 3% ri4ayetlerde hiRyenik k%rallarn tat$ikine 4e m%htesi$in $% h%s%staki
mkellefiyetine de iaret $%l%nd%/% (5zden ka7mamaktadr0
;z0 =ey(am$er (s0a040& d5nemindeki hayat se4iyesi h%s%s%nda $ir fikir 4ermesi midiyle
aa/daki fiyat listesini s%n%yor%z0 An@ak mal%matn kt, da/nk 4e ihtilafl ol%% yannda o
d5nem ti@ar m%amelelerinin ksmen takas %s%lyle de yaplmas 4$0 (i$i se$eplerden dolay
sadra ifa $ir data 7karta$ilmi de/iliz0 6ine de faydadan hl olmaya@a/n zannediyor%zL
V * )r$a s% (AOme k%y%s%n%n& W * dm (dirhem& >2IF?* md h%rma>2I,?
V AOme )%y%s% (Pap 1 zira, derinli/i *1 zira& W 2-0---Q 2F0--->2II?Q CF0---Q D-0--->2I1?
dmQ D-- dr (dinar&>2I+?
V )oy%n W -,F8* dr>21-?Q D8, dm>21*?
V * 9/r W D-8,- dr>212?
V * De4e W 228D1- dm>21C? (#$n M@e.nin $ir ri4ayetine (5re de4e fiyatlar ortalama D- dm*
den 1- dm.e 7kmtr0&>21D?
V * De4e W *- koy%n>21F?
V * At W D-- dm>21,?
V F Vesk h%$%$at W 2-- dm>21I?
V * )5le W 2--81-- dm>211?
V Mekke 4alisi Att$.m ayl/ W C- dmQ *CC dm>21+?
V ;a@amat @reti W * dm>2+-? 4eya *82 s h%rma>2+*?
V 9% tama @reti W 2 s h%rma>2+2?
V Medine8;ay$er aras reh$erlik @retiW 2- s h%rma>2+C?
V =azarda hamallk @reti W * md h%rma>2+D?
V )oy%n 7o$anl/ @retiW * krat"koy%n>2+F?
V )%y%dan s% 7ekme @reti W * h%rma"ko4a>2+,?
V K%.ay$e ('idde& V;a$eistan (emi $ileti W -,F dr>2+I?
V * )adOm (keser 4eya $alta& W * dm>2+1?
V P%l ^ * s% ka$ W 2 dm>2++?
V * :l$ise W D- dm>C--?
V * ;lle W 2I0C- dii de4eQ 2+ %kiyye (m>C-*?Q F- dr>C-2?
V * ;rka W *-8C- dm>C-C?
V * #pek kaftan W 2---81--- dm>C-D?
V * Kal4ar W D dm>C-F?
V * Bm kap (altn kakmal& W *--- dm>C-,?
V * De4e palan (kadife& _ D dm>C-I?
V * )alkan W C8F dm>C-1?
V * Mzrak W D dm>C-+?
V * Hrh W D dm>C*-?Q 3enO 9eleme $5l(esinde $ir $ah7e>C**?
V * Hrh (enli& ^ * kl7 ^ * mi/fer W *-- dr>C*2?
V Hrhn rehin de/eri W 2- s $%/day>C*C?
V * )olye W 2 dm>C*D?
V * Berdanlk (Altn 4e $on@%k karm& W +8*2 dr>C*F?
V Mes@id8i Me$e4i Arazisi W *- dr>C*,?
V Mes@id8i Me$e4.yi (eniletmek i7in alman m@Vir arsa W 2-0---Q 2F0--- dm>C*I?
dm W dirhem dr W dinar0>C*1?
S9n$:
;edef zaman kesitimiz olan ;z0 =ey(am$er (s0a040& d5nemi teori 4e prati/inden 7karta$ildi/imiz
kadaryla, ta$i artlarda ileyen $ir piyasaya ne(atif y5nde etki ede@ek her trl s%n mdahale,
nereden (elirse (elsin, merd%dd%r0 Meseleye, mdahale@i (7lerden $iri olan de4let a7sndan
$akld/nda $% tezi do/r%layan en $ariz misal, ;z0 =ey(am$er (s0a040&.in narh koymas y5nn8
deki mra@aatlar reddetmesidir0 An@ak de4let a7sndan $% tahdit m%tlak olmayp, piyasaya
hkim $az (7lerin, #slm esaslarn aksine hareketle dzeni $oz%@% s%n mdahalelerde
$%l%nmas d%r%m%nda, $%nlarn ne(atif tesirlerini $ertaraf etmek 4e piyasay eski ta$i dzenine
ka4%t%rmak zere $ir seri kar8de4let mdahalesi ka7nlmaz ola$ilir0 Hira, .Mdahaleye Me4z%
Glan M%ameleler. ksmnda ele ald/mz prensiplerden 7karta$ildi/imiz son%@a (5re, de4letin
piyasaya mdahale etmemesi esas asla .laissez faire. ($raknz yapsnlar& eklindeki $ir
ekonomik anlaya 4ara@ak $oy%tlara tanamaz0
Me 4ar ki kmil $ir pazar asayiinin temini an@ak piyasa zerinde tam $ir kontrol k%rmakla
mmkndr0 3%n%n i7in de #slm ahkmnn @ar 4e Mslmanlarn hkim old%/% $ir piyasann
tesisi ka7nlmazdr0 3%n%n en (zel 5rne/i ise ;z0 =ey(am$er (s0a040&.in k%rd%/% .Medine
=azar.r0
De4letin mdahale yetkisini k%44eden fiile (e7ire@ek k%s%rs%z 4e fonksiyoner i@ra or(anlarnn
tekili de $% prosedrn 5nemli $ir par7asdr0 3%n%n en (zel 5rne/i ise, daha o d5nemde
temelleri atlp tekiltl $ir yapya ka4%t%r%lan .;is$e. messesesidir0 >C*+?
Bi;li%9gra+%a
Ahmed $0 ;an$el, el8Msned, @0 N8VN, 3%lak *C*C0
Akran )han, M%hammad, al8;is$a and the Nslami@ :@onomy (#$n Taymiyah, =%$li@ D%ties in
islm, tr@0 M%htar ;ol8land, tahkikL ;%rshd Ahmad son%nda&, Eei@ester *+120
Akit, M%stafa 'e4ad, Modern Ti@aret ;%k%k% 4e slm Ti@aret ;%k%k%nda ;aksz Aeka$et,
#stan$%l *+120
Ali 'e4d, el8M%fassal fi tarihi.l8Ara$ ka$le.l8slam, @0 N8N`, 3eyr%t *+,18I20
YlOs, :$%.*8Fadl Kiha$%.d8Din Mahm%d A%h%.l8Mean fi tefsiri.l8)%r.ni.*8Azim 4e.s89e$i.l8
mesamI @0 N8```, 3%lak *C-*0
Ayn, 3edr%.d8din :$% M%hammed Mahm%d $0 Ahmed, mde8t%.l8)r erh% 9ahihi.l83%har, @0
N8``, )ahire *C+2"*+I20
3ayndr, A$dlaziz, <#slm.da Faiz Mefh%m% 4e ns%rlar<, =ara Faiz 4e slm, #stan$%l *+1I, s0
**I8*DC0
3elaz%r, :$%.l8A$$as Ahmed $0 6ahya, :nsa$%.l8eraf (nr0 M%hammed ;amid%llah&, )ahire
*+F+0
3elaz%r, F%t%h%.l8$%ldan (nr0 Ad4an M%hammed Ad4an&, )ahire *+C20
3%har, :$% A$dillah M%hammed $0 #smail $0 #$rahim, el8'a8mi%.s8sahih, @0 N8VNNN, #stan$%l
*C*F0
Darim, :$% M%hammed A$d%llah $0 A$di.r8rahman, es89nen, DmaklCD+0
Dayf%llah, M%hammed <el8;a4at%.*8ktisadiyye fi ahdi.r8Aes%l<, Me@ellet% )lliyyeti.l8Ada$, @0
`NNN"20 Aiyad *+1,, s0 IF+81*,0
De$$a/o/l%, Ahmet, #slm #ktisadna Biri, #stan$%l *+I+0
Diyar$ekr, )adi ;seyin $0 M%hammed $0 el8;asan, Tarih%.l8hamis, @0N8NN, )ahire *21C0
D5ndren, ;amd, #slam ;%k%k%na B5re Alm89atmda )r ;adleri, 3alkesir *+1D0
:$% Da4%d, 9leyman $0 el8:.s es89i@istan, es89nen (nr0 z8zet $eyd ed8De.as&, @0N8V,
9%riye (;ms& *C118+D"*+,+8ID0
:$% $eyd, )asm $0 9ellam, el8:n4al (nr0 M%hammed ;alil ;erras&, )ahire *D-*"*+1*0
:$% 6%s%f, 6ak%$ $0 #$rahim, )ita$%.l8hara7 (nr0 )%sayy M%8hi$$%.d8din el8;ati$&, 3eyr%t *+I+0
:f(an, 9a.id, :s4ak%.l8Ara$ fi.l8@ahiliyye 4e.l8lslm, Dmak, *CI+0
:rkal, Mehmet, <#slm ;%k%k%nda Al8Verite )ar ;addi Aratrmasna Dir Tenkidi B5rL<,
#slm ;%k%k%na B5re Al Verite Vade Fark 4e )ar ;addi, #stan$%l *+1I, s0 *+I82*20
:s.ad, Mahm%d, #slm Tarihi (9adeletirip $askya hazrlayanlarL Ahmed Etfi )azan@8Gsman
)azan@&, #stan$%l *+1C0
:zrak, M%hammed $0 A$dillah, Ah$r% Mekke 4e m @.e fih mine.l8sr (nr0 A%d es89alih
Melhas&, @0 N8NN, 3eyr%t *C++"*+I+0
Fas, :$%.t8Tayyi$ Takiyy%.d8din M%hammed $0 Ahmed, Ki8fa.%.(aram $i8Ah$ari.*8;aram, @0 N8NN,
3eyr%t, ts0 (Dr%.8)%t%$i.l8ilmiyye&0 Foster, 3enRamin A0, <A(oranomos and M%htasi$<, ]esho,
@0`N8**"2, Eeidenl+I-, s0 *218*DD0 Bazzal, :$% ;amid M%hammed $0 M%hammed, #hya%
%lOmi.d8din (tr@0 Ahmed 9erdaro/l%&, @0N8NV, #stan$%l *+ID8IF0 ;akim, :$% A$dillah M%hammed
$0 A$dillah en8Misa$%r, el8Mstedrek ale.s89ahihayn, @0N8NV, ;aydara$ad *+*F82C0 ;ale$, Ali $0
3%rhani.d8din, #nsan%.l%y%n fi sireti.l8:mini.l8me.m%nL es89iret%.l8;ale$iyye, 3eyr%t, ts0 (Dar%.*8
Marife&0
;amid%llah, <;z0 =ey(am$er.in #slm Sn@esi 9eyahatleri< (tr@0A$d%llah Aydnl&, Atatrk
!ni4ersitesi #slm #limler
Fakltesi Der(isi, sy0 D, Ankara *+1-, s0 C2I8CD20 ;amid%llah, <el8llaf 4eya #slm.dan Sn@e
Mekke.nin #ktisadi
Doplamatik Mnase$etleri< (tr@0 #smail 'erraho/l%&, Ankara !ni4ersitesi #lahiyat Fakltesi
Der(isi, @0 N`,
Ankara *+,*, s0 2*C82220 ;amid%llah, #slm =ey(am$eri (tr@0 9alih T%/&, @0 N8NN, #stan$%l
*D--"*+1-0 < ;amid%llah, Modern Nstisat 4e #slm (tr@0 9alih T%/, 60 Hiya )a4ak7&, #stan$%l
*+,+0
;amid%llah, el8Vesaik%.s8siyasiyye, 3eyr%t *D-C"*+1C0 ;itti, =hilip )0, ;istory oftheAra$s,
Eondon *+1,0 ;%za, :$%.l8;asan $0 M%hammed et8Tilimsani, Tahri@%.d8delalat%.s8semiyye ala
m kane fi ahdi AesOlillah sallallah% aleyhi 4e sellem mine.l8hraf 4e.s8sanai 4e.l8%malati.8
eriyye, )ahire *D-*"*+1-0 #$rahim Mahmood, <9o@ial and :@onomi@ 'onditions in =re Nslami@
Me@@a< ]M:9, @0 `NV, 9A *+12, s0 CDC8CF10 #$n A$di.*83err, :$% Amr 6%s%f $0 A$dillah $0
M%hammed, el8lstia$ fi marifeti .l8asha$ (#$n ;a@er el8Askaln, el8#sa$e
kenarnda& @0 N8CV, )ahire *C210 #$n ;a$i$, M%hammed $0 ;a$i$ el8;aim, el8M%nammak fi
ah$ari )%rey (nr0 ;%rid Ahmed&, 3eyr%t *D-F"*+1F0 #$n ;a$i$, el8M%ha$$er (nr0 ilse
Ei@htenstadter&, ;aydara$ad
*C,*"*+D20 #$n ;a@er el8Askalan, Kiha$%.d8din Ahmed $0 M%hammed, el8Ns$efi temyizi.s8
saha$e, @0 N8NV, )ahire *C210 #$n ;a@er el8;eysem, M%r%.d8din Ali $0 :$i 3ekr, Me@ma%.z8ze4aid
4e men$a%.l8fe4aid, @0N8`, 3eyr%t *+,I0 #$n ;a4kal, :$%.l8)asm $0 ;a4kal )ita$% s%reti.l8ard
(nr0 DeBoeRe&, Eeiden *+C18C+0 #$n ;i$$an, :$% ;atim M%hammed $0 ;i$$an $0Ahmed et8
Temim, es89ret%.n8ne$e4iyye 4e ah$ar%.l8h%lefa, (nr0
Aziz 3e(&, 3eyr%t, *D-I"*+1I0 #$n ;iam, :$% M%hammed A$d%.l8melik, es89iret%.n8ne$e4iyye
(nr0 M%stafa es89ekka 4e d/r0& @0 N8NV, )ahire *CIF"*+FF0
#$n )ayym el8'e4ziyye, :$% A$dillah Kems%.d8din M%$ammed, et8T%r%k%.lh%kmiyye fi
siyaseti.8eriyye (nr0 M%ham8med ;amid el8Fakk&, )ahire *C*I0
#$n )esr, :$%.*8Fida, #smail $0 Smer, el83idaye 4e.n8nihaye, @0N8`NV, )ahire *CF*8F1"*+C28C+0
#$n )esir, es89iret%.n8ne$e4iyye (nr0 M%stafa A$d%.l84ahid&, @0 N8NV, 3eyr%t *C+,"*+I,0
$n )esir, Tefsir%.l8)%r.anVl8azim (nr0 M%hammed #$rahim el83erna 4e d/r0&, @0 N8NV, )ahire
*C+-"*+I*0
#$n Ma@e, :$% A$dillah M%hammed $0 6ezid el8)az4in, es898nen (nr0 M0 F%ad A$d%.*8$aki&,
@0N8NN, )ahire, *CI2"*+F20
#$n 9a.d, M%hammed $0 9a.d, et8Ta$akat%.l8k%$ra (nr0 #hsan A$8$as&, @0N8N`, 3eyr%t
*C11"*+,10
#$n Ke$$e, :$% Heyd Smer $0 Ke$$e, Tarih%.l8Medineti.l8mne44ere (nr0 ;a$i$ Mahm%d
Ahmed&, @0N8NV, 'idde *C++"*+I+0 #$n Teymiyye, :$%.l8A$$as Takiyy%.d8din Ahmed, Me@m%.%
feta%a (nr0 A$d%rrahman $0 M%hammed&, @0N8```VNN, Aiyad *C1*81,0
#$n%.l8Ara$, :$% 3ekr M%hammed $0 A$dillah, Yridat%.l8Ah4ez lierhi 9ahhi.t8Tirmiz, @0 N8`NNN,
3eyr%t, ts0 (Dar%.l8)%t%$i.l8Ara$i&0
a$n%.*8:sir, :$%.l8;asan Ali $0 :$i.l8)erem M%hammed $0 M%hammed e8Key$an, el8)amil fi.t8
tarih (nr0 '0 ]0 Torn$er(&, @0N8`NNN, Eeiden *1F*8I,0
a$n%.*8:sr, sd%.l8(a$e fi marifeti.s8saha$e (nr0 M%hammed #$rahim el83enna 4e d/r0& @0N8VNN,
)ahire *C+-8+C"*+I-8IC0
#$n%.*8#mad, :$%.l8Felah A$d%.*8hayy, Kezerat%.z8zehe$ fi ah$ari
men zehe$, @0N8VNNN, )ahire *CF-8F*0 N$n%.l8h%44e, M%hammed $0 M%hammed $0 Ahmed el8
)%re,
Mealim%.l8k%r$e fi ahkami.l8his$e (nr0 M%hammed Mahm%d Ka$an89ddk Ahmed #sa el8M%ti&,
)ahire
*+I,0 #s$ehan, :$% M%aym Ahmed $0A$dillah, Delail%.n8n$44e, ;ale$, ts0 (Dar%.*8Vay&0
)ali :$% Ali #smail $0el8)asm, el8:mal 4e.z8zeyl 4e.n8ne4adir, '0
N8NNN, 3eyr%t, ts0 (Dar%l8k%t%$i.l8ilmiyye&0 )araman, #slm.n N/nda Bnn Meseleleri, @0N8NN,
#stan$%l
*+1I0 )astallan, :$%.l8A$$as Kiha$%.d8din Ahmed $0 M%hammed, Nrad%.s8sar li8erhi 9ahihi.l8
3%har, @0 N8`, 3%lak *C2I"*+-+0
)a4ak7, 6%s%f Hiya, ;is$e Tekilat, Ankara *+IF0 )ettan, M%hammed A$d%.*8hayy $0 A$di.l8
ke$ir, et8Terati$%.l8idariyyeL Mizam%.l8h%k%meti.n8ne$e4iyye (nr0 ;asan 'ana&, @0 N8NN, 3eyr%t,
ts0 )ister, M0 ]0, <Me@@a and Tamim (Aspe@ts of their Aelations&<,
]:9;G, @0 VNNN, Eeiden *+,F, s0 **C8*,C0 )oksal, M%stafa Asm, #slm Tarihi, @0N8VNNN, #stan$%l
*+1*0 )%rt%$, :$% A$dillah M%hammed $0 Ahmed, el8'ami li8Ahka8mi.l8)%r.an (nr0 :$% #shak
#$8ahim&, @0N8``, )ahire
*C1,8I"*+,,8I0
Eammens, ;0, <)%rey< md0, #A, VN, *-*D8*-*+0 Malik $0 :nes, el8M%4atta (nr0 M0 F%ad A$d%.*8
$aki&, @0N8NN, )ahire *CI-"*+F*0 Ma4erd, :$%.l8;asan Ali $0 M%hammed, el8Ahkam%.s8
s%ltaniyye, 3eyr%t *D-F"*+1F0
Me4d%d, :$%.*8Ala, Faiz (tr@0 M0 ;asan 3eer&, #stan$%l *+I+0 M%nzir, :$% M%hammed A$d%.*8
Azim $0A$di.*8ka4i et8Ter(i$ 4e.t8terhi$ (nr0 M0 M%hyi.d8din A$d%.l8hamid&, @0 N8VN,
3eyr%t *C++"*+I+0 Mslim $0 ;a@@a@, :$%l8;%seyn el8)%eyrb el8'ami%.s8sahih
(nr0 M0 F%ad A$d%l8$aki&, @0 N8NV, 3eyr%t *CIF"*+,,0 Mesai, :$% A$di.r8Aahman $0 K%ay$, es8
9nen, @0N8VNNN, )ahire *C*20 Mesai, 9nen.n8Mese (tr@0 A0 M%htar 3yk7nar8Ahmet Tekin8S0
Far%k ;arman86aar :rol&, @0N8VNNN, #stan$%l *+1*0 Smeri, A$d%.*8aziz $0#$rahim, el8;raf 4e.s8
sma.a fi.*8;i@az fi as8ri.r8AesOl, Aiyadl+1F0
=akalm, Ahmed Heki, Gsmanl Tarih deyimleri 4e Terimleri 95zl/, @0 N8NNN, #stan$%l *+I*8I20
=aret, A0, <Dar al8Madca< md0, el (#n(0& NN, *210
Aaz, :$% A$dillah M%hammed $0Smer, Mefath%.l(ay$ (nr0 M%hammed M%hyi.d8dn A$d%.l8
hamid&, @0 N8```NN, )ahire *+CD8,20
Aeid Masr $0 9a.d, <Team%l%l8Ara$i.t8ti@ar 4e keyfiyyet%h% fi.l8asri.l@ahili< (el8@eziret%.*8
Ara$iyye ka$le.l8#slham i7inde&, Aiyad *D-D"*+1D, NN, 2*F82D+0
9emh%d, M%r%.d8din, :$%.l8;asan, ;%lasat%.l8Vefa $i8ah$ari dari.l8M%stafa, 'idde *D-C"*+1C0
9emh%d, Vefa%.l84efa $i8ah$ari dari.l8M%stafa, )ahire *C2,0
9erahs, Kems%l8eimme.M%hammed $0 Ahmed $0 9ehl el8Me$s%t, @0 N8```, )ahire *C2D8C*0
9erahs, Kerh% )ita$i.s8siyerVl8)e$ir (nr0 A$d%.*8aziz Ahmed 9a8lah%.d8din el8M%ne@@id&, @0N8V,
)ahire *+I*8I20
9%y%ti, :$%l8Fadl 'elal%.d8din A$d%.r8rahman $0 :$i 3ekr, el8;asais%.l8k%$ra, @0N8NNN, )ahire
*C1,"*+,I0
Ke4kan, M%hammed $0 Ali Meyl%.l8e4tr erh% M%nteka.l8ah$ar, @0 N8VNNN, )ahire *C+*"*+I*0
K%r$a@, el83ir, et8Tesir fi.l8slm, #skenderiyye *C+C"*+IC0
Ta$er, :$% 'afer M%hammed $0 'erir, Tarih%.l%mem 4e.*8m%l%k (nr0 M%hammed :$%.*8Fadl&,
@0 N8`N, )ahire *+,-8I-0
Ta$er, 'ami%.l8$eyan an te4ili.l8eseri %e.l8)%r.an, @0 N8```, 3%lak *C2C82+0
Tirmiz, :$% #sa M%hammed $0 #sa, el8'ami%.s89ahih (nr0 A0 M%hammed Kakir8 M0 F%ad
A$d%l$aki8#$rahim t4e 4ad&, @0N8VN, )ahire *C+F8+1"*+IF8I10
T%/, 9alih, #slm Ver(i ;%k%k%n%n Grtaya Pk (nr0 Mehmet :rkal&, #stan$%l *+1D0
l%da/, 9leyman, #slm.da Faiz Meselesine 6eni 3ir 3ak, #stan$%l *+110
!l(ener, 9a$ri, Darlk 3%hranlar 4e #slm #ktisat 9iyaseti, Ankara *+1D0
Vakd, :$% A$dillah M%hammed $0 Smer, )ita$%.l8me(az (nr0 M0 ]ones&, @0 N8NNN, Eondon *+,F8
,0
deir, T0 ;0, <Darnned4e< md0, #0A0, NNN, D+28D+C0
6ak%$, Ahmed $0 :$i 6ak%$ $0 'afer, et8Tarih (nr0 M0 Th0 ;o%ts8@0N8NN, Eeidenl11C0
6ak%t el8;ame4, 6ak%t $0 A$dillah el8;ame4, M%@em%.l8$%l8dan (nr0 F0 dstenfeld&, Eeipzi(
*1,,8IC0
6eni7eri, 'elal, #slm.da De4let 3t7esi, #stan$%l *+1D0
6eni7eri, #slm #ktisadnn :saslar, #stan$%l *+1-0
6ldz, ;akk D%rs%n, <#slm Sn@esi Arap ;ayat<, Do/%tan Bnmze 3yk #slm Tarihi,
#stan$%l *+1,,*,*D-8*F,0
He$id, Heyn%.d8din Ahmed $0 Ahmed, 9ahih8i 3%har M%htasar Te@rid8i 9arih
Ter@emesi (tr@0 4e erhL Ahmed Maim8)amil Miras&, @0 N8`NNN, Ankara *+I10
Hehe$ Kiha$%.d8din M%hammed $0 Ahmed, 9iyer% alami.n8n%8$ela, @0N8``NNN, 3eyr%t
*D-F"*+1F0
Hemaheri, 'ar%llah Mahm%d $0 Smer, el8Faik fi (ari$Vl8hadis (nr0 Ali M%hammed el83i@a48
M%hammed :$%.l8Fadl&, @0 N8NV, )ahire *+I*0 >C2-?
[1] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#$1-#$%&
[%] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#$!&
[!] 'itti, ()ili*, K&, 'ist+ry +,t)eAra-s, s& ./-0.&
[#] 1-n 'a-i-, el-23nammak, s& 104-14$&
[5] -ra)im 2a)m++d, S+6ial and 7k+n+mi6 C+nditi+ns in (re 8slami6 2e66a, s& !#!&
[.] -n 'a-i-, el-23)a--er, s& %.!-%.09 Yak3-1, et-:ari), 8, %/$-%/19 'amid3l-la), sl;m (eygam-eri, 88, 444 <d&
[/] Yak3-1, 1,%#%&
[0] =ema)>er1, el-?aik, 8, 5!9 -n 2anz3r, @isan3Al-Ara-, B7le,eB, 8C, 1$9 ?ir3za-ad1, Bel-7l,, s& 1$%#9 =e-id1, :a63Al-Ar3s, B7le,eB, D8, ##&
[4] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#$!-#$#&&
[1$] 1-n 'a-i-, el-23nammak, s& #%9 Yak3-1, 8, %#%9 Kal1, el-7mal1, 888, 1449 ?as1, Ei,a3Al-Faram, 88, 0#&
[11] 1-n 'a-i-, el-23nammak, s& #%9 ?as1, 88, 0#&
[1%] G-n 'a-i-, el-23nammak, s& #%9 He>id, Iasr -& SaAd, :eam3l3Al-Ari-iA1-ti6ar1 <e key,iyyet3)3 ,iAi-asriAl-6a)ili, s& %%#&
[1!] -n 'a-i-, el-23nammak, s& #%9 Belaz3r1, 7nsa-3Al-e>ra,, 8, 509 Yak3-1, 8& %#%&
[1#] Jiyar-ekr1, :ari)3Al-'amis, 1,15.&
[15] -ra)im, s& !#5&
[1.] -n SaAd, 8, /09 -n 'a-i-, el-23nammak, s& #%-#59 el-23)a--er, s& 1.%-1.!9 Belaz3r1, 7ns;-3Al-7>ra,, 8, 549 Yak3-1, 8, %##9 :a-er1,
:ari)3Al-3mem <eAl-m3l3k, 8, %5%9 Kal1, 888, 144&
[1/] 1-n 'a-i-, el-23nammak, s& #59 el-23)a--er, s& 1.!9 Belaz3r1,7ns;-3Al-e>ra,, 8, 549 :a-er1, :ari), 8, %5%&
[10] -n SaAd, 8, /09 1-n 'a-i-, el-23nammak, s& ##-#59 Kal1, 888, 144-%$$&
[14] -n 'a-i-, el-23nammak, s& #!9 Kal1, 888, 144-%$$9 1-n SaAd, 8, /0&
[%$] Kister, 2e66a and :amim, s& 1%$&
[%1] A&y&
[%%] 'aykal, 23)ammed 'seyin, :)e @i,e +, 23)ammed, s& %5$&
[%!] 8-n 'i>am, 88, 5$&
[%#] ?arkl ri<ayetler iKin -kz& 1-n SaAd, 8, /59 ?as, 88, 0#9 Yak3-1, 8, %#%-%#!9 8-n 'a-i-, el-23nammak, s& #%-#59 :a-eri, :ari), 8, %##9 Ca)iz,
s& /$& Ca)izAin naklettiLi ri<ayet 1la,, diLer kaynaklarn itti,aken <erdiLi tari,ten K+k ,arkl -ir >ekilde aKklamaktadr ki -3na gre la,, :ay,
'asam <e K3daa gi-i 'arem-i >eri,in <e )aram aylarn )rmetine inanmayan Ara* k3rtlarnn <e ka-ile tilkilerinin <e intikam *e>inde
k+>anlarn >errinden 2ekke )alkn k+r3mak zere M+l3>t3r3la6ak -ir sa<3nma mekanizmasnn masra,larn kar>lamak iKinN 'a>imAin
ka-ile reislerinden t+*ladL <ergilerdir&
[%5] 1-n SaAd, 8, /59 Belaz3r1, 7ns;-3Al-e>ra,, 8, 54&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#$#-#$0&
[%.] 2ekke ile 2ina arasndaki -ir yer +l3* 2in;Aya da)a yakndr&
[%/] 1-n 'a-i-, el-23nammak, s& %14&
[%0] Birkeland, B&&,:)e @+rd F3idet), s& 1%% <d& MKister, 2e66a and :amim, s& 1%1Aden naklenN&
[%4] O+ld, 7&H&, :)e S+6ial Prganizati+n +, 2e66a and t)e Prigins +, islam, s& !!$-!!/ MKister, 2e66a and :amim, s& 1%1Aden naklenN&
[!$] Ali, Ce<ad, et-23,assal, D88, #%1&
[!1] BK3rey>B md&, G&A&, D8, 1$15&
[!%] -ra)im, s& !#/&
[!!] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#$0-#1$&
[!#] -n 'a-i-, el-23)a--er, s& 1/0-1/49 el-23nammak, s& 1%/&
[!5] -n 'a-i-, el-23nammak, s& 1%09 -n3A1-7sir, el-Kamil ,iAt-:ari), 8, #51-#5%9 ?as1, 88, #1-#%&
[!.] Kister, 2e66a and :amim, s& 1#1&
[!/] Kister, S+me He*+rts Can6erning 2e66a ,r+m Qa)iliyye t+ islam, s& /.& M-ra)im, S+6ial and 76+n+mi6 C+nditi+ns in (re 8slami6 2e66a, s&
!#4Adan naklenN&
[!0] -ra)im, s& !5$&
[!4] B3nlar <e Ara* Yarmadasndaki diLer *anayrlar )akknda t+*l3 <e detayl -ilgi iKin -kz& 7,gan1, 7s<ak3A1-Ara-, s& 14!-!04&
[#$] -n 'a-i-, el-23nammak, s& 1.#-1019 -ra)im, s& !5$&
[#1] 1-n 'a-i-, el-23nammak, s& #5-#49 -ra)im, s& !5$&
[#%] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#11-#1%&
[#!] -n 'a-i-, el-23nammak, s& 5%-5#,10.-104, %/5-%019 1-n Kesir, es-S1re, 8, %54-%.%9 'ale-1, 8, %11-%15&
[##] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#1%-#1!&
[#5] -n SaAd, 8, /$9 He>id, :eaml 8-Ara-, s& 1..&
[#.] -ra)im, s& !5$&
[#/] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#1!&
[#0] 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 88, 1$1#&
[#4] B3);r1, 'a6 #59 Ci);d 10$9 2slim, 'a6, !##9 7-R J;<3d, 2en;sik, 0.9 ?er;iz, 1$&
[5$] 1-nSaAd, 8, %$0-%1$&
[51] 2edine *azarlar iKin -kz, -n Ee--e, :ar1)3Al-2ed1netiAl-mne<<ere, 8, !$5-!$.&
[5%] :a-er1, :e,sir, 888, %%.-%%/9 K3rt3-1, :e,sir, 8D, 1109 1-n Kes1r, :e,sir, 88, 519 Ali, D88, #14&
[5!] 1-n Ee--eAnin -ir ri<ayetinde BenR Kayn3k; (azanAna gittiLi kaydedilmektedir ki -3na gre -3 *azar, BenR Kayn3k; (azar +lsa
gerektir& Bkz& G-n Ee--e, 8, !$#&
[5#] 'adis metninde -3 ,iilin kar>lL l; y3ntekasanneA +l3* na>ir 2& ?3ad A-d3A1-B;k1, -3n3 l; y3-talenneA >eklinde >er) etmi>tir&
[55] -n 2;6e, :i6;r;t, #$9 -n Ee--e, 8, !$#&
[5.] Sem)Rd1, De,;3A1-<e,;, 8, 5#$&
[5/] Sem)Rd1, De,;3A1-<e,;, 8, 5#1&
[50] 'adis metninde -3 ,ilinin kar>lL l; tete)a66erR1 +l3* ta)rir Myani etra,n ta>la Ke<irmekN s3retiyle temellk etmeyin,A anlamndadr&
[54] Sem)Rd1, De,;3A1-<e,;, 8, 5#$&
[.$] :irmiz1, Kyamet %.9 =)d #9 Ies;1, Cen;iz !9 8-n 2;6e, =)d !1&
[.1] Sem)Rd1, De,;3A1-<e,;, 8, 5!4&
[.%] B3);r1, B3y3 8, #49 2en;ki-3Al-ens;r !&
[.!] -n 'an-el, 888, !%%, !!4,#4%9 -n SaAd, 8, %1.9 -n Kes1r, el-Bid;ye, 888, 1#$-1#19 Kett;n1, et-:er;ti-3A1-id;riyye, 88, 1.#&
[.#] Kister, :)e 2arket +, t)e (r+*)et, s& %/.&
[.5] 7rkal, 2e)met, Bsl;m '3k3k3nda A1>-Deri>te K;r 'addiB Ara>trmasna J;ir :enkidi Fr>, s& %$#
[..] Sem)Rd1, De,;3A1-<e,;, 8, 5#$&
[./] A&g&e&
[.0] Kister, :)e 2arket +, t)e (r+*)et, s& %/.&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#1#-#14&
[.4] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#%$&
[/$] Sl3daL, Sleyman, sl;mAda ?aiz 2eselesine Yeni Bir Bak>, s& %1&
[/1] Sl3daLS&,a&g&e&,s& %1&
[/%] 2e<dRd1, ?aiz, s& 04&
[/!] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#%1&
[/#] Sl3daL, s& %%-%!&
[/5] -n 'i>;m, 8, 14#&
[/.] Sl3daL, s& %#-%5, dn&, 5&
[//] Sl3daL, s& %5&
[/0] -n 'i>am, 88, 554&
[/4] Jay,3lla), 23)ammed, el-'ayRt3Al-iktis;diyye ,i a)diAr-HesRl, s& //5&
[0$] K3rt3-1, :e,sir, 8D, %$%&
[01] s-e);n1, Jel;il3An-I3-3<<e, s& #09 S3y3t1, el-'as;is3A1-k3-r;, 88, 1#$&
[0%] 'z& Ai>eAnin BBakara sRresinin ri-; )akkndaki s+n ;yetleri inin6e Hesl3lla) mes6ide Kk* -3nlar +k3d3, s+nra iKki ti6aretini )aram
kldB >eklindeki sznden MB3)ar, Sal;t /!9 2slim, 2s;k;t .4, /$N )areket eden Sl3daL, iKkinin '& #& senede )aram klndLn, d+laysyla
-3 ;yetlerin de takri-en '& # sene 6i<arnda nazil +lmas gerektiLini ileri srmektedir, -kz&, s& %5&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#%%-#%#&
[0!] H;z1, :e,sir, D88, 05&
[0#] :a-er1, :e,sir, 888, .0&
[05] A&g&e&
[0.] Bayndr, A-dlaziz, isl;mAda ?aiz 2e,)3m3 <e Sns3rlar, s& 1%1-1%%&
[0/] H;z1T D88, 0.&
[00] -n3Al-'3m;m, ?et)3Al-kad1r, D88, !-#&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#%#-#%5&
[04] 2slim, 2s;k;t 0%9 Ies;, B3y3 #!, ##&
[4$] 2slim, 2s;k;t 019 7-R J;<3d, B3y3 1%9 :irmiz1, B3y3 %!9 Ies;1, B3y3 #!, ##&
[41] B3);r1, B3y3 //, 019 2slim, 2s;k;t 009 Ies;1, B3y3 5$&
[4%] 2slim, 2s;k;t 4$9 Ies;1, B3y3 #0 7-R J;<3d, B3y3 1!&
[4!] 2slim, 2s;k;t 419 7-R J;<3d, B3y3 1!&
[4#] 2slim, 2s;k;t 4#9 Ies;1, B3y3 #1&
[45] 2slim, 2s;k;t 4.&
[4.] 2slim, 2s;k;t 4/&
[4/] 7-R J;<3d, B3y3 109 :irmiz1, B3y3 1#9 Ies;1, B3y3 !.9 -n 2;6e, :i6;r;t 5!&
[40] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#%5-#%/&
[44] :a-er1, :e,sir, 888, ..9 Sera)s1, el-2e-sRt, C:D, 549 'amid3lla), el-Des;ik, s& %0.&
[1$$] :a-er1, :e,sir, 888, ..9 Sera)s1, el-2e-sRt, C8D, 549 'amid3lla), el-Des;ik, s& %05-%0.&
[1$1] Sera)s1, el-2e-sRt, C8D, 509 'amid3lla), el-Des;ik, s& 1/.,1/49 sl;m (eygam-eri, 8, ./%&
[1$%] Sera)s1, el-2e-sRt, C8D, 50&
[1$!] 'amid3lla), el-Des;ik, s& %%0&
[1$#] 'amid3lla), el-Des;ik, s& %.%&
[1$5] 7-R J;<3d, B3y3 5&
[1$.] 7-R J;<3d, 2en;sik 5.9 'amid3lla), el-Des;ik, s& !.1, !.!&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#%/-#%0&
[1$/] =e-1d1, Sa)i)-i B3)ar 23)tasar :e6rid-i Sari) :er6emesi, D8, ##4&
[1$0] YeniKeri, 1sl;m ktisadnn 7saslar, & %05&
[1$4] -n 2;6e, :i6;r;t 1%9 J;rim1, B3y3 1%&
[11$] Jndren, 'amdi, sl;m '3k3k3na Fre A)m-Satmda K;r 'adleri, s& %$1&
[111] 2slim, 2s;k;t 1%4,1!$9 7-R J;<3d, B3y3 #$, #/9 :irmiz1, B3y3 #$9 -n 2;6e, :i6;r;t .&
[11%] -n 'an-el, 88, !!&
[11!] E3r-a61, el-Bi>r1, et-:esAir ,A1-sl;m, s& .!9 Bkz& K&, :e<-e, ! <-&
[11#] -n 2;6e, :i6;r;t .9 J;rim1, B3y3 1%&
[115] -n 2;6e, :i6;r;t .9 J;rim1, B3y3 1%9 1-n 'an-el, 8, %1&
[11.] 23nzir1, et-:erg1- <eAt-ter)1-, 888, %/9 Ee<k;n1, Ieyl3Al-e<t;r, D, %/&
[11/] -n 'an-el, D, %/&
[110] 23nzir1, 888, %0&
[114] 23nzir1, 888, %/&
[1%$] Ay&
[1%1] YeniKeri, sl;m ktisadnn 7saslar, s& %05&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#%4-#!$&
[1%%] 23nzir1, 888, %/&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#!$-#!1&
[1%!] -n 'an-el, 88, !!&
[1%#] -n 'a<kal, Kit;-3 sRretDl-ard, 8, #$&
[1%5] YeniKeri, sl;m ktisadnn 7saslar, s& !$4&
[1%.] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#!1-#!%&
[1%/] B3);r1, 7d;)1 1.9 2slim, 7d;)1 %#-!#, !/9 7-R J;<3d, Ja);y; .&
[1%0] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#!%&
[1%4] B3);r1, B3y3 /%9 Ies)i, By 5/&
[1!$] SddiUi, 2az)ar3ddin, Je<el+*ment +, Qslami6 State, s& #19 MYeniKeri, sl;m ktisadnn 7saslar, s& !00Aden naklenN&
[1!1] 2slim, By 1/9 7-R J;<3d, B3y3 #!9 :irmiz1 B3y3 1%9 Ies;1, By 109 t-n 2;6e, :i6;r;t 1.&
[1!%] B3);r1, B3y3 #4&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#!!-#!#&
[1!!] YeniKeri, sl;m ktisadnn 7saslar, s& !$!, !%1&
[1!#] B3);r1, B3ya 50, .#9 2slim, B3y3 %$9 7-R J;<3d, B3y3 #59 :irmiz1 B3y3 11,10&
[1!5] B3);r1, B3y3 .0, /19 16;re 1#9 2slim, B3y3 149 7-R J;<3d, B3y3 #5, Ies;1, B3y3 109 -n 2;6e, :i6;r;t 15&
[1!.] -n3Al-S)3<<e, 2eA;lim3Al-k3r-e, s& 1!%9 =e-1d1, D8, #5.&
[1!/] 2slim, B3y3 %1&
[1!0] 7-R J;<3d, B3y3 19 :irmiz1 B3y3 #9 Ies;1, B3y3 /9 7ym;n %%, %!9 8-n 2;6e, :i6;r;t !&
[1!4] -n 'an-el, 888, !10-149 8D, %549 Ayn1, Smdet3Al-k;r1, C8, %01&
[1#$] 7-R J;<3d, B3y3 #5&
[1#1] B3);r1, B3y3 .09 1m;n #%92e<;kit3As-sal;t !9 =ek;t %9 EtrRtl9 A)k;m #!9 2slim, 1m;n 4/-449 :irmiz1, Birr 1/9 Ies;1, BeyAat .,1.,1/,
%#&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#!5-#!.&
[1#%] B3);r1, B3ya 5#, 559 2slim, B3y3 !$, !5, !.9 7-R J;<3d, B3y3 .5&
[1#!] 2slim, B3y3 !!9 7-R J;<3d, B3y3 .59 Ies;1, B3ya 5/&
[1##] B3);r1, B3y3 5#, 5.9 2slim, B3y3 !/, !09 7-R J;<3d, B3y3 .59 Ies;1, B3y3 5/&
[1#5] 7-R J;<3d, B3y3 .09 :irmiz1 B3y3 149 -n 2;6e, :i6;r;t %$&
[1#.] 7-R J;<3d, B3ya .09 :irmiz1 ,ByR 149 Ies;1, B3y3 .$9 -n 2;6e, :i6;r;t %$&
[1#/] -n 2;6e, :i6;r;t %$&
[1#0] B3 yasaLn, gnmz ek+n+milerinin imk;n <e i)tiyaKlar gz nne alnarak yeniden deLerlendirilmesinde ,ayda <ardr&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#!/-#!0&
[1#4] 7-R J;<3d, B3y3 #49 :irmiz1 V3yR /!9 -n 2;6e, :i6;r;t %/9 -n 'an-el, 111,05&
[15$] -n 'a6er el-'eysem1, 2e6m&a3Az-=e<;id,lD, 1$$&
[151] :am -ir gnl dinginliLi, t3t3ms3zl3k iKinde isteklerden syrl* direnK gstermeden kendini :anr isten6ine <ermeyi <e :anrsal r3)
dinginliLi kazanmay amaK edinen dnya gr> tara,tar&
[15%] Wlgener, Sa-ri, :ari)te Jarlk B3)ranlar, s& 1%0-1%4&
[15!] -n3Al-Ara-1, AXridat3Al-A)<ez1, D8, 5#&
[15#] Wlgener, s& 1%#&
[155] YeniKeri, 1sl;m ktisadnn 7saslar, s& !%$&
[15.] -n 2;6e, :i6;r;t .9 J;rim1, B3ya 1%&
[15/] Wlgener, s& 1%#-1%5&
[150] 2slim, C3mAa !.-!09 K3rt3-1, :e,sir, D888, 1$4-11$&
[154] -n 'i--;n, es-S1ret3An-Ie-e<iyye, s& !159 -n3A1-m;d, Eezer;t3Az-ze)e- 1,1%9 7sAad, 2a)m3d, sl;m :ari)i, s& 015&
[1.$] B3);r1, 2eg;z1 .59 2slim, Sayd <e =e-;i) 1/-%19 1-n 'an-el, 888, !$., !119 D, 11#&
[1.1] D;kd1, el-2eg;z1, 8, !/59 88, ./19 Jiy;r-ekr1, 88, #.&
[1.%] Sera)s1, Eer)3 Kit;-iAs-siyeriAl-ke-lr, 8, %/4&
[1.!] 2slim, Ci);d /1&
[1.#] 1-nSaAd, 1,#$4&
[1.5] B3);r1, Cizye 19 2eg;z1 1%9 Hik;k /9 2slim, =)d .9 :irmiz1, Kty;me %09-n2;6e,?itenlS&
[1..] G-nSaAd, 11%51,%5%&
[1./] -nSaAd, 8, #$4&
[1.0] 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 88, 11!4-11#$&
[1.4] Kett;n1, n,3s )akknda -ir ,ikir <ermesi )ase-iyle, Fazz;liAnin i)ya sm-daki BHesRl3Sa) <e,at ettiLinde as)a- yirmi -in idi,B
>eklindeki i,adeyi, <e 8r;k1Anin B23)temelen 2edineAdeki as)a-n kastetmektedir,B >eklindeki y+r3m3n3 da katarak nakletmekte <e keza
Bey)ak1Anin BHesRl3lla)An r3)3 ka-z +l3nd3L3nda 6enaze namazn +t3z -in ki>i kld,B >eklindeki ri<ayetini, yine -3n3nla ilgili +larak
Se);<1Anin B23)temelen 2edineAyi kastetmektedir,B tarzndaki y+r3m3yla -irlikte zikretmektedir& Altm> -in rakam ile ilgili ri<ayet ise
>yledir BHesRl3lla) <e,at ettiLinde 2edine 2slmanlar Mnn n,3s3N altm> -in <e Ara* ka-ileleri le diLerleri Mnin n,3s3N ise +t3z -in
idi&B
[1/$] Kett;n1, 11,#$/&
[1/1] 1-nSaAd, 8, #$0&
[1/%] :irmiz1, JaAa3;t %#9 8-n 'an-el, 1,1$.,1!59 D8, %409 -n SaAd, D888, %5&
[1/!] -n Kayyim el-Ce<ziyye, et-:3r3k3Al-)3kmiyye, s& %5!-%5#&
[1/#] 7-R J;<3d, B3y3 /9 -n 2;6e, :i6;r;t !#9 Ies;1, B3ya 5#&
[1/5] E3r-a61, s& %%&
[1/.] -n 'i--;n, s& !15&
[1//] -n :eymiyye, CCD888, 45-4.&
[1/0] B3);r1, Eerike 5,1#9 2 59 2slim, 8tk 19 7ym;n #/, #0, 519 7-R J;<3d, 8tk .9 :irmiz1, A)k;m 1#9 Ies;1, B3y3 1$5,1$.9 -n 2;6e,",A /&
[1/4] -n Kayyim, s& %!/-%!0&
[10$] -n :eymiyye, CCD888, 1$$&
[101] E3r-a61, s& 1$!&
[10%] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#!4-#5$&
[10!] Akram K)an, 23)ammed, Al-'is)aandt)e8slarri676+n+my, s& 1!5-1!.&
[10#] 2slim, Xm;n, 0!, 05&
[105] 2;<erd1, s& !$! <d&9 -nAl-Sk3<<e, s& /! <d&9 Karaman, Fnn 2eseleleri, 8, %.0-%.49 Akram K)an, s& 1!0&
[10.] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#51-#5%&
[10/] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#5%&
[100] -n3Al-S)3<<e, s& 11, !.&
[104] 2slim, Xm;n, 1.#9 7-R J;<3d, Si"yR 5$9 :irmiz1, B3y3 /%9l-n2;6e, :i6;r;t !.&
[14$] :irmiz1 B3y3 #9 -n 2;6e, :i6;r;t !9 -n 'an-el, 888, #%0, ###&
[141] -n 'an-el, 8D, !!5-!!.&
[14%] -n3A1-7s1r, Ssd3Al-g;-e ,i maAri,eAs-sa);-e, 88, #409 -n 'a6er el-Askal;n1, 88, 1$#9 Kett;n1, 88, 5%-5!&
[14!] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#5!-#5#&
[14#] -n A-diA1--err, el-sti;- ,i esm;iAl-as);-, 88, 09 1-n 'a6er el-Askal;n1, 88, #/9 Kett;n1, 8, %05, %0/&
[145] -n3Al-S)3<<e, s& !.&
[14.] Kett;n1, 8, %0/&
[14/] -n A-diA1--err, 8D, !!59 Kett;n1, 8, %05&
[140] 'amid3lla),",s";m (eygam-eri, 88, 44$&
[144] -n A-diAl--err9 8D, !#19 Kett;n1, 8, %0.&
[%$$] 'amid3lla), 1sl;m (eygam-eri, 88, 404&
[%$1] -n 'a6er el-Askal;n1, 8D, %!%9 Kett;n1, 88, !4-#$&
[%$%] -n3A1-7s1r, Ssd3Al-g;-e, D88, /59 1-n 'a6er el-Askal;n1, 8D, %/09 Kett;n1, 88, #$&
[%$!] -n3A1-7s1r, Ssd3Al-g;-e, D88, %/$9 -n 'a6er el-Askal;n1, 8D, #119 Kett;n1, 88, #$&
[%$#] 1-n 2;6e, :i6;r;t %49 G-n3A1-7s1r, Ssd3Al-g;-e, D88, %#59 Kett;n1, 88, 11/&
[%$5] -n 'i>;m, 888, #09 'amid3lla), 1sl;m (eygam-eri, 8, .%1&
[%$.] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#5#-#55&
[%$/] -n 2;6e, :i6;r;t %$&
[%$0] Sera)s1, el-2e-sRt, C8D, !.&
[%$4] 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 88, 40$
[%1$] -n'an-el,8D,%$.&
[%11] Y;kRt, 23A6em, 88, %1$-%11
[%1%] 'amid3lla),1sl;m (eygam-eri, 1,1$$4&
[%1!] BelRz3r1, 7ns;-3Al-e>r;,, 8, 5%4&
[%1#] 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 1,1$$49 el-Des;ik, s& 1.#&
[%15] 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 88, 44!&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#55-#5.&
[%1.] B3);ri, B3y3 #492slim,B3y3 !!97-RJ;<3d,B3yR .59 Iess;,B3yR 5/&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#5.&
[%1/] B3)ar, B3y3 ..9 -n 'an-el, 88, /%&
[%10] Akram K)an, s& 1!4&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#5.-#5/&
[%14] 7rkal, sl;m '3k3k3nda Al>-Deri>te K;r 'addi, s& %$#&
[%%$] Sem)Rd1, De,;3Al-<e,;, 8, 5#$&
[%%1] A&g&e&
[%%%] B3);r1, Eat+ ./&
[%%!] 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 88, 11#$&
[%%#] B3);r1, 2ez;lim %49 2slim, 23s;k;t 1#!9 'am1d3lla), sl;m (eygam-eri, 11,11#$-11#1&
[%%5] B3);r1, 2ez;lim %%9 stizan %9 2slim, @i-;s 11# 7-R J;<3d, 7de- 1%9 :irmiz1, stizan !$&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#50-#54&
[%%.] YeniKeri, sl;m ktisadnn 7saslar, s& %01&
[%%/] l-n3A1-7s1r, Ssd3Al-g;-e, 88, #409 -n 'a6er el-Askal;n1, 88, 1$#9 Kett;n1, 88, 5%-5!&
[%%0] -n 2;6e, :i6;r;t %49 -n3A1-7s1r, Ssd3A1-g;-e, D88, %#5&
[%%4] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#54-#.$&
[%!$] Bkz K, 1$%.9 5!!19 B3);r1, Xm;n, !/9 'am1d3lla), isl;m (eygam-eri, 88, .#9 YeniKeri, sl;m ktisadnn 7saslar, s& !0#&
[%!1] 23nzir1, 88, 5/%9 YeniKeri, sl;m ktisadnn 7saslar, s& !05&
[%!%] YeniKeri, sl;m ktisadnn 7saslar, s& !0#&
[%!!] A&g&e&
[%!#] -n :eymiyye, CCD888, 11#&
[%!5] B3);r1, B3y3 .#, .59 E3rRt 119 2slim, B3y3 11, 1., %!, %., %09 7-R J;<3d, B3y3 #.9 :irmiz1, B3y3 %49 Ies;1, B3y3 1#,1.9 i-n 2;6e,
:i6;r;t #.&
[%!.] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#.$-#.1&
[%!/] 'Rd, 110#-059 0!1-! <-& gi-i9 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 88, 44!&
[%!0] sr;, 1/!5&
[%!4] E3ar;, %.10%&
[%#$] YeniKeri, sl;m ktisadnn 7saslar, s& !0.&
[%#1] -n 2;6e, :i6;r;t !5&
[%#%] B3);r1 B3y3 51&
[%#!] B3);r1 B3y3 5%9 1-n 2;6e, :i6;r;t !4&
[%##] B3);r1 B3y3 51, 5#, 559 2slim, B3y3 %4-!%, !#-!., !4, #19 7-RJ;<3d, B3y3 .59 Ies;1, B3y3 55, 5., 50, 0!9 1-n 2;6e, :i6;r;t !/&
[%#5] B3);r1 B3y3 !#9 'i-e, %!9 2slim, 23s;k;t 1159 Had; 5/9 Ies;1, B3y3 5!9 -n 2;6e, :i6;r;t !#&
[%#.] 7-R J;<3d, B3y3 /9 :irmiz1 B3y3 ..9 @i-;s 1%9 Ies;1, B3y3 5#9 -n 2;6e, :i6;r;t !#&
[%#/] Ies;1, B3y3 5#9 -n 2;6e, :i6;r;t !#&
[%#0] 7-R J;<3d, B3y3 09 Ies;1, =ek;t ##9 B3y3 5#&
[%#4] YeniKeri, sl;m ktisadnn 7saslar, s& !0.&
Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#.1-#.!&
[%5$] 2slim, B3y3 %$9 7-R J;<3d, B3y3 #59 :irmiz1, B3y3 1!9 Ies;1, B3y3 1/9 -n 2;6e, :i6;r;t 15&
[%51] Ak>it, Ce<at, 'aksz Heka-et, s& !1&
[%5%] =3)r3,, #!!%&
[%5!] Ak>it, s& !!&
[%5#] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#.!-#.#&
[%55] Bn);r1, B3y3 .$9 2slim, B3y3 1%, 1!&
[%5.] B3);ri, B3y3 50, .#, /$9 2slim, Iik;) 51, 5%9B3yR 119 Birr !$, !%9 7-R J;<3d, B3y3 ##9 :irmiz1, B3ya .59 Ies;1, B3y3 1/, 149 -n
2;6e, :i6;r;1 1#&
[%5/] B3);r1, B3y3 .$& Ie6e>in ,k)1 )kmleri iKin -kz& Sen)Rri, 2es;dir3Al-)akk, 88, /!-/.&
[%50] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#.#&
[%54] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#.5&
[%.$] B3);r1, :e,s1r3 S3reti Xli 1mran !9 B3y3 %/&
[%.1] 2slim, 23s;k;t 1!1-1!%9 Ies;1, B3y3 59 1-n 2;6e, :i6;r;t !$&
[%.%] 7-R J;<3d, B3y3 .$9 Ies;1, B3y3 .9 1-n 2;6e, :i6;r;t !$& Ci);d #%&
[%.!] B3 yemine ,k) dilinde Demin-i gamRsA denilir ki -ilerek <e isteyerek yalan yere yemin etmektir& 'ane,ilerAe gre -3 yeminin ke,,;reti
y+kt3r, Knk an6ak t<-e <e istiL,ar ile a,,+l3na-ilir& 7Ler -3 tr -ir yeminle k3l )akk gas-+l3nm3> ise )el;lla>mak <e )akk iade etmek ile
s+r3ml3l3klar k3rt3l3n3r& Bkz& =e-1d1, D88, %1/-%14&
[%.#] 2slm B3yR #/9 7-R J;<3d, B3y3 519 Ies;1, B3y3 0&
[%.5] 7-R J;<3d, By #!&
[%..] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#.5-#..&
[%./] 23<atta, B3y3 !&
[%.0] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#..-#./&
[%.4] ';kim, el-2stedrek, 8D, 1##-1#5&
[%/$] -n 'an-el, 8D, !!5-!!.&
[%/1] 23<atta, 7>ri-e 5&
[%/%] 7-R S-eyd, el-7m<;l, s& 1$5-1$.&
[%/!] B3);r1 B3y3 11%9 :e,sir .9 2slim, 23s;k;t 1%,1!,1#, /#9 7-R J;<3d, B3yR.#97>ri-e/9:irmia,Bz+R .$9Ies;1,B3,yR 4!91-n2;6e,:i6;r;t
11&
[%/#] -n 'an-el, 8D, !1$-!119 'amid3lla), el-Desaik, s& %.59 sl;m (eygam-eri, 8, #/1&
[%/5] =e-1d1, D888, %#1&
[%/.] Sem)Rd1, De,;3Al-<e,;, 88, 1!49 -n 'a6er, el-Askal;n1, 8, 5#$9 =e-1d1, D8-88, %#19 D88, 14.&
[%//] -n A-diA1--err, 888, /%9 Sem)Rd1, De,;3Al-<e,;, 88, 1!4-1#$&
[%/0] Sem)Rd1, De,;3Al-<e,;, 88, 1!0-1!49 1-n 'a6e,+l-Askal;n, 8, 5#$9 =e-1d1, D88, 14.9 D888, %#1&
[%/4] -n SaAd, 8, 5$.9 =e-1d1, D88, 14.9 D888, %#$-%#1&
[%0$] B3);r1, 2en;sik %09 7-R J;<3d, B3y3 %19 :irmiz1, B3y3 !#&
[%01] -n 2;6e, Jiy;t .&
[%0%] -n 2;6e, Jiy;t .&
[%0!] 1-n SaAd, D888, %19 =e-1d1, D8, #$19 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 88, %!5&
[%0#] -n 2;6e, Jiy;t .
[%05] :irmiz1, Siyer !4&
[%0.] 1-n SaAd, 8, #049 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 88, %!5&
[%0/] Sera)s1, el-2e-sRt, 888, !&
[%00] 2slim, 7ym;n 509 Ies;1, =ek;t, .$9 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 88, %!.&
[%04] 1-n 'i>;m, 8D, 5$$9 Kett;n1, 8, %#.9 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 88, 40/&
[%4$] Kett;n1, 88, 1$5&
[%41] 7-R J;<3d, B3y3 !49 :irmiz1, B3y3 #09 -n SaAd, 8, ##!&
[%4%] -n A-diA1--err, 8D, 1!1&
[%4!] Kett;n1, 8, !#4&
[%4#] B3);r1, =ek;t 1$9 16;re 1!9 :e,sir 119 2slim,=ek;t /#9 -n 2;6e, =)d 1%9 -n 'an-el, D, %/!&
[%45] B3);r1, 6;re %9 -n 2;6e, :i6;r;t 59 =e-1d1, D88, %4&
[%4.] :irmiz1, Kyamet 15&
[%4/] =e-1d1C,51
[%40] 7-R J;<3d, =ek;t %.9 :irmiz1, B3y3 1$9 -n 2;6e, :i6;r;t %5&
[%44] :irmiz1, B3y3, 1$9 -n 2;6e, :i6;r;t %59 -n 'an-el, 888, 11#&
[!$$] 'amid3lla), sl;m (eygam-eri 88, %!.&
[!$1] -n SaAd, 8, #.19 -n 'a6er, el-Askal;nt, 88, #%09 Kett;n1, 88, 0/&
[!$%] -n SaAd, 8D, .5&
[!$!] Ies;1, Kat3As-s;rik 59 -n SaAd-1, #.1&
[!$#] 2slim, @i-;s 1.9 Ies;1, =1net 4$9 Kett;n1, 88, 0/&
[!$5] Ies;1 MS3yRt1 >er)iN, D88, !/%-!/!&
[!$.] :irmiz1, :e,sir .&
[!$/] 1-n 2;6e, 2en;sik, #&
[!$0] B3);r1, '3dRd 1!9 2slim, '3dRd .9 7-R J;<3d, '3dRd 1.9 :irmiz1, '3d;d 1.9YIes;1,Kat3As-s;rik 091-n2;6e, '3dRd 1%9-n 'an-el,
11,.#&
[!$4] 'amid3lla), sl;m (eygam-eri, 88, %!#&
[!1$] -n SaAd, D888, %$&
[!11] 2slim, Ci);d #1&
[!1%] -n SaAd, 8D, 1!%&
[!1!] :irmiz1, B3y3 /&
[!1#] 7-R J;<3d, Ci);d 1!!9 Ies;1, Cen;iz ..9 -n 2;6e, Ci);d !#9 23<at-ta,Ci);d 1!&
[!15] 7-R J;<3d, B3y3 1!&
[!1.] 1-n SaAd, 8, %!4&
[!1/] Ies;1, Dak, #9 Sem)Rd1, 8, %#1&
[!10] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#./-#/1&
[!14] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#/%&
[!%$] Cengiz Kallek, Btn Ynleriyle Asr- Saadette slam, Beyan Yaynlar !"#/!-#/4&