LIBERTINI NGA NOLA QE U DOGJ I GJALLE

Autor: Etnor Canaj

Maiori forsan cum timore sententian in me fertis quam ego accipiam
G. Bruno
N fillim t shekullit t shtatmbdhjet mendimi anti-krishter , ose quajtur ndryshe si, "qndrimi
i shthurur/libertin" (G. Spini, Ricerca dei libertini, 1983, f. 15-16) ishte nj fenomen i prhapur n
Itali, Spanj dhe Franc. N baz t ksaj lvizje kulturore dhe filozofike duket t jen marr
konsideratat e filozofit, shkrimtar dhe politikanit francez, Michael Eyquem Montaigne, i cili ka
shkruajtur:
"Un jam aq i etur pr liri saq un do t ndihesha i parehatshem edhe pse nuk do me lejohej qasje
n do cep t largt t Indis" (M. De Montaigne, Ese, A. Mondadori, 1997)
Libertinizmi prjetoi dy faza. Faza e par radikale, kritike dhe e ngurt ndaj mendimit teologjik, ku,
eksponentt kryesor t t cilit ishin Giulio Cesare Vanini dhe Thophile de Viau, dhe nj faze t
dyt, e cila karakterizohet nga tone me te buta. Sikurse mbeshtet F. Martelli :
"G. Naude dhe interpretues t tjer t t ashtuquajturit libertinizem erudit francez q zhvillohet t
paktn deri pothuajse n pjesn e fundit t mbretrimit t Luigjit XIV, nuk duhen kuptuar n fakt si
kundrshtart e krishterimit reduktuar n nj heshtje t pjesshme t oportunizmit dhe oportunizmit,
por fanatik te bindur te ksaj qasjeje t re n nje rithyerje te shenjtrise e monarkike, promovuar n
forma t ndryshme dhe ne kohn te ndryshme prmes sezonit t gjat t Richelieu dhe Mazzarino
dhe vazhduar me tej kur Luigji XIV merr pushtetin. "(F. Martelli, Estetica del colpo di Stato 2008,
pp. 131-132)
Italia i shekullit t shtatmbdhjet do t gjykohet nga Naud si "e mbushur me Libertin dhe
ateist dhe njerz q nuk besojn n asgj." ( G. Spini, Ricerca dei libertini, 1983 f. 7-8). Ndoshta
Naude, nuk shprehu nj opinionin e tij personal, por thjesht prmbledhi nj mendim t prbashkt te
kohes. Naude admironte (pr nj koh t caktuar), filozofin italian Tommaso Campanella, (i cili
kishte mendime libertine) dhe n fakt , shkoi per te vizituar at disa her .(F. Martelli, Estetica del
Colpo di Stato, f. 110).
Shekullit i shtatmbdhjet italian,oi ne turre te druve (zjarrit), ne sheshin romak te Campi dei
fiori, Xhiordano Bruno (G. Spini, Ricerca dei libertini, 1983, f. 57-58),libertini italian q "vdiq pa
treguar shenja t friks, edhe kur atij i vendosen prpara syve figurn e Jezusit t kryqzuar, i
nguli syt zymt, pastaj ktheu shikimin e tij diku tjetr. "(D. Berti, Vita di Giordano Bruno da Nola,
scritta da Domenico Berti, Torino, 1868, f. 5)
D.Berti na sjell si deshmi qe: Caspar Scioppo, duke qndruar n Rom, ne 17 shkurt 1600, n kohn
kur festohej jubileu nn Klementin e VIII, ishte dshmitar i nj spektakli t tmerrshme, ne djegien
per se gjalli te Xhordano Brunos. Perhere sipas Bertit, Scioppio shkroi nj letr, ne t njjtn
mbrmje, duke ia nisur Corrado Ritterhausen, dhe duke i raportuar ngjarjen.

Letra e Scioppio, shkruar n shkurt te vitit 1600, u botua pr her t par n vitin 1621 dhe ishte e
prfshir n vepren e titulluar "Macchiavelli Satio qua unitorum animos dissociare nitentibus
respondetue, in gratiam domini Archieposcopi castissamae Vitae Petri Pazman Succincte excerpta
Saragoza 1621.". Kjo letr ka qen objekt i nj debati mes dijetarve t shekullit t tetmbdhjet,
pr shkak t mundshem per jo vrtetsi te fakteve. Duket se letra u botua n nj veper t Scioppio,
veper t ciln ai e ka shkruar dhe botuar rreth vitit 1611, duke sjell t njjtat fjal q ai i kishte
shkruar nj dekad m par Riterhause:
" Pertinaci ex odio profect memorabile exemplum ante bos decem annos in Iordano Bruno
nolano Roma videre me contigit. Is enim potius quam portenta et nostra, qu ab epicuriis
antiquis aliisque id genus philosophastris et hreticis didicerat, ac libris nonnulis palam
propugnaret, in rimis autem execrabiles in Christum et Apostolos contumelias ac blasphemias
recantaret, seque, quod eos prstigiatores et magi artifices dixisset, pnitentia duci fateretur,
infelicibus sarmentis circumseptus, luculento igne vivus ustulari maluit. (D. Berti, Vita di
Giordano Bruno da Nola, scritta da Domenico Berti, Torino 1868, f.,10)
M 7 mars 1608, n nj letr drejtuar Breunger, Kepler na sjell nj dshmi shum t rndsishme n
lidhje me dnimin e Bruno:
"Kam msuar nga Wacherio se Bruno u dogj i gjalle n Rom dhe q duroi me ngulm te madh
dnimin, duke pohuar se t gjitha fet jan t kota dhe q Perndia e identifikon veten me botn, me
rreth dhe me maj." Edhe Luigi Firpo ka shprehur nje gjykim te vetin n qasje me Xh. Bruno , duke
e cilesuar qe sht ai q hedh zaret n qiell dhe vjell fyerjet plebejane kundr Jezu Krishtit, ai q
aplikon moton Ariosteo "armik i do feje dhe do ligj." (G. Spini, , Ricerca dei libertini, 1983 .f.
57-58)
L.Firpo sjell gjithashtu ngjarjen e dhuns nga ana e Giovanni Mocenigo kundr Nolanit ne natn e
22 maj 1598 Mocenigo ishte ai q e denoncoi si heretik Nolanin, duke ia dorzuar inkuizicionit.
Mocenigo hyri vrullshem n dhomn e mikut dhe e mbylli n nj vend t sigurt, por, pasi perdori pa
sukses si krcnimet dhe joshjet, ai i dha hov hakmarrjes se tij, duke paraqitur nj ankes me shkrim
kundr Nolanit, jashtzakonisht serioze, prn Inkuizitorit. T njjtn mbrmje Nolani u transferua
n burgjet e Zyrs s Shenjt./S.Uffizio (L. Firpo, Il processo di Giordano Bruno in Rivista Storica
Italiana, Napoli 1948, p. 10)
Akuzat kundr Nolanit, t sjella ne vepren e Firpo, ishin si m posht:
1) qe ka mendime te kunderta me Besimin e Shenjt dhe q ka mbajtur ligjerata te cilat jan kundr
saj dhe Perueseve se Saj
2) q ka mendime t gabuara n lidhje me Trinitetin, hyjnin e Krishtit dhe mishrimin;
3) q ka mendime t gabuara pr Krishtin;
4). q ka mendime t gabuara pr trans-substancionin dhe Meshen e Shenjte
5)q mbshtet ekzistencn e botve t shumta dhe prjetsis s tyre;
6) q beson n metapsikoz dhe n emigrimin e shpirtit njerzor n egrsira;
7)q merret me artin e shortarise dhe magjise .
8)q nuk beson n virgjrin e Maris.
M von, n periudhn midis majit dhe korrikut t 1592, gjat procesit akuzator venecian, u shtuan
edhe dy akuzat e mposhtme:
1)qe knaqet n mkatin e mishit,
2).qe ka banuar ndr vende te heretikve, duke jetuar sipas menyres se tyre.
N vitin 1591 sipas D. Berti, Xh. Bruno jetonte n Frankfurt mbi Main n manastirin e
Karmelitaneve, kur Mocenigo e ftoi at n Venecia "qe t msonte nga ai sekretet e kujtess dhe
gjra t tjera t mrekullueshme ..." (D. Berti, Vita di Giordano Bruno da Nola, scritta da Domenico
Berti, Torino 1868, f. 11), duke i derguar atij nj letr nprmjet Battista Ciotti (Giambattista
Ciotti).
Nuk sht e qart arsyeja perse Nolani pranoi ftesn dhe vendosi t largohet pr ne Venecia si nj "
mysafir i ndritur" i Mocenigo. N fakt, sipas Berti, "Ciotti kreu detyren, dhe Bruno, sapo mori
ftesen ndrpreu dhe la t gjitha gjerat duke u nisur menjher, duke dhene besimin e plot n emrin
dhe mbiemrin e personit q e kishte shkruar ...". (D. Berti, Vita di Giordano Bruno da Nola, scritta
da Domenico Berti, Torino 1868 f. 11-12)
Do na lindnin vetvetiu pyetjet:

1)Perse Nolani, pas marrjes s letrs s Mocenigo, la gjithe aktivitet e tij dhe me ngut u nis per n
Venecia? Vincenzo Spampanato prgnjeshtron hipotezn romantike te Bartholomeiss, sipas t cilit
nostalgjia do t kishte trhequr drejt atdheut Nolanin. Sipas mendimit tim, Nolani mund t ndjente
mungesn e vendit t tij t lindjes, sikurse, ftesa e Mocenigos-s mund t ishte nj mundsi pr tu
kthyer n atdhe, nn mbrojtjen e nj familje fisnike dhe t shquar, arsye per te cilen Xh. Bruno nuk
do t kishte gzuar ndryshe . Ne nuk duhet t harrojm se n at koh familjet aristokratike kishin si
perdorim qe, prane oborrit te tyre mbanin figura erudite dhe te arsimuara..
2)Perse Nolani i besoi Mocenigos? Xh. Bruno e dinte qe veprat dhe idet e tij shiheshin me sy te
keq prej Kishes dhe prej Inkuizicionit te Shenjte? Arnold Van Buchel, i cili ndoshta ka njohur Xh..
Bruno n dhjetor t 1585, n Paris shkroi nder te tjera n kujtimet e tij se: "udhehiqet prej
doktrinash shum te holla, me siguri qe dika e tille nuk do ishte e pershtatshme pr sigurin e jets
s tij" (V. Spampanato, Vita di Giordano Bruno, Volume II, Messina, 1921,, f 403-404).
3)Ftesa ishte ndoshta nj kurth i Mocenigo qe t "shkatrronte" Nolanin? Apo mos ndoshta
Mocenigo ishte "prdorur" nga Zyra e Shenjt pr t futur n kurth Xh. Bruno? N lidhje me
pyetjen e fundit, ne nuk duhet t harrojm se, ne 16 gusht 1589, Zyra e Shenjt, kishte nxjerr nje
urdher kundrejt Nuncit Apostolik t Venecias, qe ky duhet te zbulonte ku shtypeshin libra te
dmshme, urdher i cili i drejtohej edhe Inkuizitoreve te Dalmacis dhe Istrias. ( V. Spampanato, Vita
di Giordano Bruno, Volume II, Messina, 1921 f. 453-454).
Gjat procesit veneciane Mocenigo, argumentoi se ne Rome ishte i hapur nj tjetr gjyq kundr
Brunos (mars / prill 1576) pr "arsye te pa njohura, sa dhe aq serioze" (L. Firpo, Il processo di
Giordano Bruno in Rivista Storica Italiana, Napoli 1948 fq. 12). Nolani hodhi posht akuzat qe
kishte qene i gjykuar n koh t tjera, dhe madje, ne kete aspekt, asgj nuk mund te gjendej kundr
tij n arkivat e Zyrs s Shenjt. Sipas Bertit, megjithat, ky gjyq ishte i katrti n mnyrkohore
sipas rendit per eshtje me shkaqe fetare kundr Brunos; dy t part n Napoli; kur Nolani kishte
respektivisht tetmbdhjet dhe njzet e tet vje dhe i treti n Rom, nj vazhdim i te dytit.
Perkunder ka teorizon Berti, Spampanato argumenton se nuk ka siguri lidhur vendit ku ndodhej
Bruno, por sht e sigurt qe ishte pikerisht Ciotti, i cili solli nga Gjermania vepren e rndsishme te
Nolanit titulluar "De minimo, magno et mensura,poema filozofike latine, publikuara n Frankfurt
n vitin 1591). ishte pikerisht kjo veper qe trhoqi vmendjen e Xhovani Mocenigo prkundrejt
Xh. Bruno.
"Me pyeti ne se njihja Xhordanon- rrfehu ne fakt Ciotti - dhe n qoft se un e dija se ku ndodhej
ather. I thash se po, dhe q e kisha par n Frankfurt, dhe qe un mendoja se ai gjithesesi
vazhdonte te ishte atje. Dhe i keshtuquajtur Z. Mocenigo shtoi:- Un do t doja q ai te vinte n
Venecia pr t me msuar sekretet e kujtess dhe t tjera gjera q ai meson, sikurse shihen n kt
libr. - Dhe un atij iu prgjigja : - besoj se ne se do ti kerkohet, ai do te vije."(Docc. Veneti, doc.
VI, c. Iv. in V. Spampanato, Vita di Giordano Bruno, Vol. II, 1921, f 460-461...... )
Arsyet qe uan ne tradhti Mocenigon ndaj mikut, nuk jan krejtsisht t qarta, megjithat, sipas nj
depozitimit te Ciotti, ne mund t vn n dyshim qllimet e vrtet t Mocenigo si tregohet n
depozitimin e mposhtme t Ciottit:
"-Kur ndodhesha ne Frankfurt, un fola me disa ndjekes/nxenes te tij, t cilt kishin shkuar n
leksionet e tij n at qytet, kur ai ishte atje, dhe te cilet kishin njohur praktikn e tij dhe mesimet;ata
me rrefyen qe Xhordano mesonte me zotesi profesionin e kujtess dhe kishte sekrete te tilla, por
asnjehere nuk kishte kryer kete veprimtari me ndonje, perkundrazi, gjithe ata qe kishin patur lidhje
me te per eshtje te tilla, nuk kishin ngelur te kenaqur, duke me thene me teper:-Nuk di se si gjendet
ai ne Venecia, pasi ketu ai njihet si njeri qe nuk ka asnje besim (i paf, shenimi im)...-Dika te tille
duke ia rrefyer Z. Xhovani (Mocenigo), kur u ktheva prej panairit, mu pergjigj:-Edhe une kam
dyshime mbi kete por dua te shoh fare mund te nxjerr prej gjerave qe ai me ka premtuar, per te
mos humbur gjithka qe i kam dhene, dhe me mbas dua ta vendos ne ensuren e Zyrs s
Shenjt.(Docc. Veneti, doc. VI, cc. 2v. E 3r in V. Spampanato, Vita di Giordano Bruno, Vol. II,
1921, f . 472-473)
N se G. Mocenigo nuk ishte i knaqur me msimet e Bruno, kishte mundesi te ftonte at t
largohet, por gjrat morn nj kthes t ndryshme. Nn maskn se Mocenigo donte te fliste me te
me pretekstin n prpjekje pr ta bindur at pr t qndruar n natn e 22 maj 1592, Mocenigo, s
bashku me ndihmsin etij Bartolo dhe pes gondolier, shkoi n dhomen e Brunos, kur ai ishte duke
fjetur, e nxorrn me forc dhe e mbyllen ate n nj papafingo, si tregohet ne fakt edhe nga
depozitimi n vijim i Brunos :
"Me mbyllen ne te keshtuquajtur papafingo, duke thene Z. Xhovani, qene se doja te qendroja dhe ti
mesoja termet e kujteses se fjaleve dhe termat e gjeometrise te cilat me kishte kerkuar me pare(...)
do me linte te lire, ndryshe do me ndodhte dika jo e kendshme.(V. Spampanato, Vita di Giordano
Bruno, Volume II, f. 482)
Denoncimet e Mocenigo nuk ishin t mjaftueshme pr t prcaktuar dnimin e Nolanit (G.
Spini,Ricerca dei libertini, 1983, , f. 77), procesi shkoi nga Venecia n Zyrn e Shenjt n Rom
dhe me ekstradimin dhe transferimin e rastit , pozita e Nolanit u prkeqsua pr shkak t ankesave
t reja. ( nuk duhet t harrojm q Xh. Bruno hodhi posht t gjitha akuzat e procesit venecian).

N vern e vitit 1593 Xh. Bruno u denoncua prsri dhe kt her ishte nje shoku i tij i burgut qe
beri dika te tille,murgu 'Celestino nga Verona. Akuzat kundr tij ishin trembdhjet, por vetm tre
perputhen me ankesat e Mocenigos, pikrisht numrat. 2, 5 dhe 6 N vijim sht lista e akuzave:
Dicit se deponere contra Iordanum, quia suspicatur se calumniose delatum fuisse ab ipso, et
detulit omnia contra Iordanum in scriptis. Detulit Iordanum dixisse:
1). Krishti mkatoi pr vdekje kur bri lutje n kopshtin duke hedhur keshtu poshte vullnetin e Atit,
dhe tha: Pater, si possibile est, transeat a me calix iste.
2) Q Krishti nuk u vu n kryq, por ai u var mbi dy drunje ne menyre t nj 'crozzola', e cila
perdorej ne ate kohe dhe quhej trekmbsh.
3) Q Krishti sht nj qen i ndyr me sqep ;qe thoshte se i pari i ksaj bote ishte tradhtar, sepse ai
nuk dinte ta qeveriste mir, dhe duke ngritur dorn e tij drejt qiellit hidhte thjesht zaret e fatit.
4) Nuk ka Ferr, dhe asnje nuk sht i dnuar me dnim t prjetshm, por me do koh dokush
shpeton, bashkngjitur Profetit: Nunquid Deus n aeternum irascetur?
5) Q ekzistojne shume bot, q t gjith yjet jan bot, dhe besimi se kjo bot sht e vetme, kjo
sht injoranc e madhe.
6) Q, kur vdes trupi, shpirtrat emigrojne prej nje bote ne tjeteren, prej m shum botve, dhe nga
nj trup n tjetrin.
7) Q Moisiu ishte magjistar i zgjuar dhe, q ishte i aft n artin e magjise, ku lehtsisht fitoi
kunder magjistarve te Faraonit; dhe ku ai beri gjasa se kishte folur me Zotin n malin Sinai, dhe q
ligji q ai dha popullit Hebre ishte i sajuar prej tij.
8) Qe t gjith profet ishin njerz dinake, t rreme dhe gnjeshtar, dhe kjo sht arsye ata kan
br nj fund t keq, pra qe jane dnuar me vdekje, sikurse e meritonin.
9) Q tu keshillohesh Shenjteve eshte dika qesharake dhe dika jo pr tu br.
10) Q Kaini ishte nj njeri i mir, dhe qe beri mire kur vrau vllan e tij Abelin, sepse ai ishte nj i
trishte ekzekutues i kafshve.
11) Q n qoft se do ishte i detyruar te kthehej ne nje murg i Shn Domenikut, ai do hidhte n
ajr,manastirin ku do gjendej dhe, mbasi do bente kete,menjehere do donte te kthehej ne Gjermani
ose ne Angli midis heretikeve per te jetuar sa me komod, per te jetuar ne menyren e tij dhe te
mbillte herezite e tija te reja dhe te pa fundme..
Herezi t cilat kam ndrmend pr t prodhuar dhe si jane dshmitar Francesco Ieronimiani, Silvio
kanonik i Chiozza-s dhe frati Serafino i Acqua Sparta-s.
--------------------------------
Ankesa e murgut Celestino lvizi makinerine gjyqesore duke renduar ne menyre te madhe
pozicionin e Nolanit. Dokumenti kepuste ne menyre te pa kthyeshme dy prej pilastrave me solid te
mbrojtjes se tij; ekzistenca e te vetmit deshmitar (Mocenigo) dhe pendimi i sinqerte i tij(L. Firpo,
Il processo di Giordano Bruno in Rivista Storica Italiana, Napoli 1948, f. 35-36) .
N nj letr drejtuar Paps, Klementit VIII, Xh. Bruno krkoi t prjashtohej nga akuzat dhe te
lirohej; por krkesa e tij iu refuzua. M 20 janar 1600, Klementi VIII urdhroi q t mbyllej shtja
me nje perfundim denimi dhe qe Bruno ti dorezohej zjarrit shekullor si heretik me bindje dhe i pa
lekundur. Ndoshta situata u prkeqsua pasi ne akuzat e reja nje akuzator i ri shtoi akuza qe kishin
te benin me Papen..M 16 shtator, nj veteran nga Anglia, nj ish-i bashke-burgosur i Nolanit; pr
hakmarrje, sipas Firpo, prsrit dy akuza;turpi i ateizmit dhe irreverence kundr Paps. Sipas
Scioppio, rreth librit me titull 'Spaccio della bestia trionfante', bisha triumfuese ishte askush tjetr
prvese Papa..
"[...] libellum edit de Bestia triumphante, hoc est de Papa, quem vestri honoris causa bestiam
appellare solent [...] (L. Firpo, Il processo di Giordano Bruno in Rivista Storica Italiana, Napoli
1948, f,. 77-78).
Pas shtat vjet me radhe ne paraburgim, m 8 shkurt 1600, t mrkurn, ne Piazza Navona, ngjitur
me kishn e Shn Anjezes, u lexua dnimi me vdekje, djegie per se gjalli ne turren e druve per
Xhordano Bruno nga Nola, prej Flaminio Adriano, noteri Universal i Inkuizicionit t Shenjt.
.Aspak i friksuar , Nolani u ngrit ne kembe, me fytyre krcnuese pr habin e t pranishmve,
duke thyer heshtjen dhe duke thirrur drejt Kardinaleve inkuizitor; tha: "Ndoshta ju keni m shum
frik n shpalljen e gjykimit tim, se sa une q kam marr at" (V. Spampanato, Vita di Giordano
Bruno, Volume II, Messina, 1921, f. 581,582).

Ky trup i vogl dhe i dobsuar, i rraskapitur nga burgim i gjat, sfidoi me fjalt e tij pushtetin e
Inkuizicionit t Shenjt.
-Librshitsi Britan, me 26 maj 1592, n lidhje me pamjen e Brunos, e prshkroi at si m posht:
"Un e njoh kt Xhordano Bruno nga Nola [...] dhe ky sht nj burr i paket, i dobet, me pak
mjekr t zez, diku rreth dyzet vje. "(Docc. Veneti, doc. 6, c.lr. In V. Spampanato, Vita di
Giordano Bruno, Volume II, f. 580).
Spampanato n vepren e tij sjell se Bruno u drgua n 'Campo dei Fiori' zhveshur lakuriq, lidhur ne
nje dru dhe qe u dogj i gjall. Sipas nj publikuesi t Roms, para vdekjes s tij, Xhordano perpara
se te vdiste tha keto fjalese : "vdiste si nj dshmor dhe me deshire,dhe qe do te ngjitej shpirti i tij
me ate tym ne parajse, ndersa sipas nje deshmitari tjeter (...) me gjuhen ne fr per fjalet teje te
shemtuara qe thoshte, pa kerkuar te degjonte dhe te perballej me te tjeret. (V. Spampanato, Vita di
Giordano Bruno, Volume II, f.. 585).
Filozofi Bruno, sht nj prej atyre mendimtarve t shklqyer t cilt parashikojn kohn e tyre.
Veprat e tij, ndoshta ,jo te kuptueshme per kohen qe u shkruan dhe u publikuan, bejne pjese ne ato
vepra te mendimit te lire larg gjithe dogmave dhe ngushtesise te detyrueshme te Kishes dhe
Inkuizicionit te Shenjte. Nuk eshte rastesi qe censura kundrejt librave te tij prej inkuizitoreve,
mbron faktin qe Firpo ka te drejte kur mbeshtet qe ;Libertinizmi ishte pjese perberese e Brunos si
nje veshje e jashtme.e tij.

Censura e librave erdhi von dhe na bn t kuptojm, pjesrisht, psikologjine e gjyqtarve; q,
sipas Spini, ata ishin 'pak rrfyesve dhe pak polic' Sigurisht Nolani nuk arriti t bj t mundur qe
veprat e tij te si dhe idete te kuptoheshin per kohen qe flasim dhe, ndoshta, ky eshte shkaku kryesor
qe Bruno kur u mbrojt perdori taktiken e mohimit, duke kerkuar keshtu te fsheh natyren dhe ftyren
e tij libertine Mos te harrojme qe, ne ato kohera, si predikatoret, ashtu edhe gjyqtaret, shpesh here
me keqdashje dhe duke shfrytezuar pa diturine e njerezve te zakonshem, pregatiten rrugen e nje
masakre te vertet, jo vetem kunder mendimit te lire, por edhe kunder atyre qe e praktikonin.
Marrjes n pyetje mbi ensurat dhe responsiones , lidhur te akuzuarit, ndoshta zune gjithe vitin
1597 ( L. Firpo, Il processo di Giordano Bruno in Rivista Storica Italiana, Napoli 1948. fq. 64) .N
seancn e Kongregats s Kardinaleve, prej 3 ose 4 shkurt, u vendos q Beccaria, Gjeneral i
Domenicianeve, Bellarmino dhe Tragagliolo i deklaruan zyrtarisht Xhordanos se tet propozimet
(censur) ishin jo vetm heretike dhe n kundrshtim me besimin katolik, por kto nuk ishin t
kohve t fundit, me prkufizim, por me konsensusin e Etrve te lashte te Kishes , dhe prej Kishes
te denuara dhe ndaluara. Ne 15 shkurt , Bruno dorzhet dhe shpall se i njeh tet propozimet t jen
heretike dhe eshte i gatshm pr per ti kundershtuar dhe hedhur poshte n nje vend dhe koh q do
pelqeje Zyrs se Shenjt. (L. Firpo, Il processo di Giordano Bruno in Rivista Storica Italiana,
Napoli 1948, f. 70-71).
Ne nuk e dim nse kjo deklarat e Xh. Bruno ishte nn tortura, sepse nuk kemi dokumente pr ta
provuar ne se Nolani u torturua nga rrmbyesit e tij, por, me sa duket, praktika e torturs ishte e
prhapur n kohn e inkuizicionit . Pr t mbshtetur kt tez sjellim fjalet e mposhtme te poetit
dhe filozofit gjerman Friedrich Spee von Langenfeld:
"Kta priftrinjt nuk bjn asgj, por vazhdimisht shtyjn gjyqtart dhe rojet kunder te
perndjekurve, duke i torturuar ata pa mshir, duke pretenduar se ky apo ai demonstrojn
kokfortsi [...]... "(F. Spee, Cantio criminalis, 1631, f. 111-112)
Sipas Spee, priftrinjt rrfyes q vizitonin te burgosurit, shum her ata i dhunonin dhe i shanin pr
ti br qe t rrfeheshin. Pra,nuk mund t prjashtojme faktin q edhe Nolani te kete qen subjekt i
ndonj torture fizike ose psikike Nj tjetr fakt i rndsishm sht se n deklaratn e Xh. Bruno
br inquizitoreve ne 21 dhjetor 1599, ai n mnyr t vendosur u prgjigjet se nuk kishte dhe as
donte t pendohej, sepse ai nuk kishte asgj pr t'u penduar apo shtje qe duhej t pendohej. N nj
koh t shkurtr Nolani "ndryshon" qndrimin e tij: ne 21 dhjetor 1599, n fakt, refuzon t pendohet
dhe 15 shkurt 1600 pranoi tet propozimet si heretike dhe deklaron se sht gati ti urrej ato
.
Si shkruan Giorgio Spini, gjyqtart dnuan Brunon pasi ai u prpoq pr t identifikuar filozofin e
tij me dogmat e kishs dhe asgj nuk mund t ishte aq e keqe pr Pushtetin, qe prdorte terrorin pr
t zgjeruar kontrollin dhe fitimin e vet. Bruno u ankua karshi ktij pushteti q manipulonte
ndrgjegjen, dhe pati guximin pr t thn dika te tille edhe gjat procesit venecian:
Bruno sht ndoshta ai i cili dshiron t reformoj krishterimin:
"Xhordano do dshironte lirin pr t filozofuar, por do t bej masakrn e protestantve. Do t bhet
kreu i sektit t ri t Xhordanisteve dhe do t trheq mbas t gjith botn [...] do przj Orion-
Krishtin nga qielli, por do t mbaj Kironin. Do trajtoj Jezusin si mashtrues dhe faqezi, por do t
modeloj veten n shembullin e tij. Do vrasi t gjith murgjit dikur te ishin akrepa, por do njohi
funksionimin e murgris. Do fajsoj Venecian sepse ajo l t ardhurat pr murgjit, n vend q ato
ti gzojn fisniket, por do zemrohet kundr protestantve, te cilet vune n praktik t njjten
menyre shpronsimi. Do doje lirine e natyrs, por do doje edhe frenat e "ligjit." Do doje vetveten
n qendr t ktij programi t revolucionit universal. "(G. Spini, Ricerca dei libertini, 1983, f. 73-
74) .
----------------------------------------
Prfundim
Ride il Pagano altier, che in Dio non crede,
D'ogni legge nemico, e d'ogni fede
L. Ariosto
Zjarri perpiu gjymtyrt e njeriut, por nuk arriti t digjte idet e tij.
Ata dogjn filozofin n 'Campo dei fiori', por nuk arriten t "dignin" mendimin e tij, ai mendim qe
po farketohej nder mendjet e ndritura, sikurse sihte ajo e Nolanit. Gjat burgimit t tij ai kishte nj
sjellje n prputhje me mbrojtjen e tij dhe strategjia e tij ka mbetur gjithmon besnike me filozofin
e tij. Ndoshta besnikria e tij t karshi mendimit qe pati, ishte nj nga shkaqet per fundin e tij
tragjik.Ishin n fakt idet e tij ato q m teper friksonin dhe krcnonin Pushtetin dhe ai e dinte
kete gje, e dinte dhe e brtiti me z t lart, aspak i friksuar, duke e pare drejt e ne sy Pushtetin. Q
ather, idet e tij dhe armike te ligjeve dhe t fes, sikurse konsideratat e tij, hapen rruget te tjereve
deuke arritur deri ne ditet tona.
Jo do gj digjet dhe jo dogje humbet.
Etnor Canaj
Bibliografia
D. Berti, Vita di Giordano Bruno da Nola, Torino 1868
M. De Montaigne, Saggi, A. Mondadori, 1997
L. Firpo, Il processo di Giordano Bruno in Rivista Storica Italiana, Napoli 1948
F. Martelli, Estetica del colpo di Stato 2008
F. Spee, Cantio criminalis, 1631
G. Spini, Ricerca dei libertini, 1983
V. Spampanato, Vita di Giordano Bruno, Volume II
Docc. Romani, doc. VI, pagg. 209 e 210; G. SCHOPP, Lettera, S. pag. 69, F. pag. 392, in V.
Spampanato, Vita di Giordano Bruno, Volume II
Docc. Veneti, doc. VI, cc. 2v. E 3r in V. Spampanato, Vita di Giordano Bruno, Vol. II, 1921, pp.
472-473
poemi filosofici latini pubblicati a Francoforte nell'anno 1591