Monumentale

panden op
Curaçao
‘Het visitekaartje van de
Curaçaoënaars’
 Het woonhuis in Hoogstraat 49 is gebouwd in 1872 in opdracht van de zeelie-
den José Manuel en Francisco Faneyte. Zij verkochten het huis voor 3.400 gulden
aan mejuffrouw Clementina Pensu. Na haar overlijden, is het een aantal keren
verkocht. In 1885 verkoopt toenmalig eigenaar Manuel Penso Curiel het woon-
huis aan Johanna Hildeman, weduwe van Hendrik Krijt. Het huidige monument
Hoogstraat 49 wordt in 1894 door Pieter Lourens Evertsz verworven voor zijn
zoon Johannes Philipus Evertsz, die destijds directeur van de fosfaatmaatschappij
van Aruba was. Hij heeft er samen met zijn echtgenote Johanna Catharina Haay-
en gewoond. Na zijn overlijden in 1932 werd zijn tweede echtgenote Constancia
Amalia Nuboer eigenares. De huidige eigenares, Angelique Schoop, woonde als kind
enige tijd op de begane grond. Goede herinneringen aan de Hoogstraat deden haar
besluiten om het huis te kopen in 1992. Doordat Hoogstraat 49 een tijdje had
leeggestaan, was het in zeer vervallen staat. In 1994 is het gebouw grondig ge-
restaureerd. Nu wordt het gebouw gebruikt voor Angelica’s Kitchen.*

“In de jaren ’80 stond de binnenstad van Willem-
stad op instorten. Maar er waren geen regels van
de overheid, geen landelijk monumentenbeleid.
Iedereen mocht in principe doen met zijn huis wat
hij wilde, gebouwen waren niet beschermd. En dus
hadden mensen een grote vrijheid om te slopen
of te verbouwen. Om het historische deel van de
stad te redden, is besloten om Willemstad voor te
dragen voor de Werelderfgoedlijst van UNESCO.
Toen is het monumentenbeleid en de wetgeving
tot stand gekomen.”
Gerda Gehlen is kunsthistoricus en werkt al
jaren bij het Monumentenbureau op Curaçao. Het
bureau is een overheidsorganisatie, een afdeling
van DROV die er onder meer op toeziet dat alle
monumentale gebouwen op het eiland behouden
blijven.
“Wij maken inventarisaties om te kijken welke
panden in aanmerking komen om beschermd te
worden,” legt Gehlen uit. “Het belangrijkste is dat
een huis nog authentiek is. Er moet voldoende
restant zijn van het oorspronkelijke gebouw om
het te kunnen beschermen. Want als er heel veel
elementen weg zijn, moet je je afvragen of het no-
dig is om zo’n pand nog te beschermen. We willen
namelijk niet dat er dingen herbouwd worden die
al weg waren. Het is dan niet meer echt, je moet
voorkomen dat het nep gebouwen worden. Verder
kijken we of het pand kenmerkend is voor de tijd
waarin het gebouwd is. Dat het iets vertelt over
*= Monumento Habri 04, Ser’i Otrobanda, tekst: Gerda Gehlen. Bladzijde 12.
de bouwgeschiedenis van het eiland. Met onder
meer die criteria zoeken wij dus panden die in
aanmerking komen en die dragen we voor aan
het Bestuurscollege om te beschermen. Met die
toestemming is het pand een beschermd monu-
ment. Wanneer dat is gebeurd, heeft de eigenaar
van het pand zijn plichten en rechten. Hij moet
het pand in een goede staat houden, dat is een
plicht. Maar daarnaast heeft de eigenaar recht op
subsidie. En die kunnen ze aanvragen bij Sticht-
ing Monumentenfonds.”
Een heleboel panden in de binnenstad staan op
instorten. Ze zijn vervallen, de daken zijn kapot
en er leven chollers in. Wat gebeurt daarmee?
Op Curaçao zijn twee organisaties die werken
met monumentale panden. Dat zijn N.V. Stad-
sherstel Willemstad en Stichting Monumenten-
zorg.
“Wij kopen huizen, knappen ze op en verhuren
ze daarna,” vertelt George Schmit, directeur van
Stichting Monumentenzorg. “We zijn een par-
ticuliere stichting zonder winst oogmerk. We
hebben niks met de overheid te maken, dat bena-
druk ik graag. We willen monumentale panden
behouden op Curaçao. Dus wat doen we? Ver-
werven, restaureren en verhuren.”
Op dit moment heeft de stichting ongeveer
honderd gebouwen in bezit. Daar zitten hele
kleine huizen tussen, maar ook verschillende
landhuizen, zoals Knip en Ascension. De Stichting
Monumentenzorg is opgericht naar aanleiding van
een schenking door Bernard van Leer in 1954 en is
daarmee de oudste monumentenorganisatie op het
eiland. Van Leer was een Nederlandse jood die on-
derdook op Curaçao tijdens de oorlog. Hij was de ei-
genaar van de Van Leer-fabrieken. Omdat hij dank-
baar was voor het onderduiken, heeft hij in 1954
een schenking gedaan aan de regering om landhuis
Brievengat te restaureren. Maar de regering wilde
geen schenkingen. Toen hebben enkele mensen
op Curaçao samen met het Prins Bernard Fonds de
Stichting Monumentenzorg opgericht.
“Het belang van de monumentale panden is voor
ons belangrijker dan winst maken,” legt Schmit uit.
“Dat is niet altijd zo eenvoudig. Soms moet ik tegen
het bestuur zeggen: ‘we zijn hier niet om renda-
bel te zijn, maar om zo veel mogelijk monumenten
op Curaçao te behouden’. Dat is onze doelstelling.
Natuurlijk is er wel de voorwaarde dat we gezond
blijven en op de economie letten.”
Jullie zijn dus zelf de eigenaar van de gebouwen?
“Natuurlijk, want wij kopen zelf alle panden,” zegt
de directeur. “Soms is het lastig om de eigenaar
te vinden, maar die informatie kun je dan bij het
Kadaster vinden. Als de naam bekend is, dan
kopen we het. Dan bekijken we vervolgens wat
we gaan doen. Van binnen is het pand meestal
helemaal weg en moeten we het dus praktisch
maken. Van buiten restaureren we het hele-
maal. Maar het kan niet altijd alleen maar heel
mooi blijven. Wij zijn praktisch. Het is ook beter
voor de huizen zelf, want op deze manier kun-
nen we zoveel mogelijk
monumenten behouden.”
De stichting heeft samen met N.V. Stadsherstel
de grond van de wijk Fleur de Marie gekocht.
“Ik kan de eigenaren er niet zomaar uitzetten
natuurlijk,” zegt Schmit. “Maar wat ik doe: ik
koop de woningen op het moment dat ze bes-
chikbaar komen. Ik moet wel naar de prijs
kijken, want die moet tussen de 2500 en 15.000
gulden zijn. In de grote huizen komt bijvoor-
beeld een stichting om jongeren op te vangen.
Dat heeft deze wijk nodig. Er kunnen ook wel
tien advocaten in gaan zitten, maar dan moet je
weer dertig parkeerplaatsen bij bouwen en die rui-
mte is er niet. Dan beter iets zoeken voor bijvoor-
beeld jongeren. In Nederland heb je dan nog dertig
fietsen, maar hier is er niets voor nodig.”
Jullie kiezen dus zelf welke stichtingen in
jullie huizen komen? “Wij bedenken welke functie
het beste is voor de panden en wat de wijk nodig
heeft,” legt Schmit uit. “We willen ook bijdragen
aan het bewustzijn van de bevolking over monu-
menten. Jongeren weten vaak niet eens wat het
zijn. Je kunt niet zomaar zeggen: monumentale
panden zijn mooi en belangrijk. Zo werkt dat niet.
Ze moeten zich eerst bewust zijn van hun geschie-
denis. Als je weet dat je daar een onderdeel van
bent, dan wordt het gebouw ook belangrijk. Jullie
voorouders hebben dat gemaakt, zij waren de tim-
mermannen en metselaars. Dan krijgen ze al meer
belangstelling. Maar het blijft een moeilijke strijd.”
‘Er zijn huizen waarbij je
30.000 gulden per maand
huur betaalt.
Daar kun je niet wonen’
Mogen jullie doen met de gebouwen wat jullie zelf
willen? “Binnen de wet van het eilandgebied Cu-
raçao,” legt Schmit uit. “We moeten een bouwver-
gunning en monumentenvergunning aanvragen.
De mensen krijgen gewoon een standaard
huurcontract. Je mag dus niets verbouwen, dat
doen we eventueel zelf, de huurders moeten het
onderhouden. Opknapbeurten financieren we zelf,
van de huurinkomsten.”
Wat gebeurt er als er niets met de panden gedaan
wordt? “We schrijven de eigenaren aan en wijzen
ze op hun onderhoudsplicht,” zegt Gehlen. “Als
er dan niks gebeurt, kunnen wij de monument-
en consolideren, voor rekening van de eigenaar.
Geen restauratie, maar het hoog nodige doen om
te voorkomen dat het pand instort. De noodzakeli-
jke dingen, zoals het dak dichtmaken, muren dicht
metselen en bepleisteren.”
Een gebouw komt in aanmerking voor
beschermd monument als het ouder is dan
vijftig jaar en ook een monumentale waarde heeft.
“En omdat ook bepaalde straatbeelden een mon-
umentale waarde hebben, zijn niet alleen de
grote, maar ook de kleine pandjes aangewezen
als monumentaal gebouw,” vertelt Gehlen.
“Grote monumentale gebouwen komen beter
tot hun recht als ze in de oorspronkelijke om-
geving staan. Je moet voorkomen dat ze
geïsoleerd raken.”
Iedereen mag panden in de binnenstad kopen.
Het is niet zo dat je bepaalde panden niet kunt
kopen, omdat ze beschermd zijn. “Iedereen die
het wil, mag een pand kopen,” zegt Gehlen. “Je
mag kopen en verkopen zoals je wilt. Dat is niet
aan regels gebonden. De regels zijn er alleen om
de panden zoveel mogelijk in oorspronkelijke
staat te houden. Mensen mogen er wonen,
zolang het gebruik het gebouw maar niet
aantast.”
Mag er dan wel iets aangebouwd worden? “Nou,
dat mag alleen in overleg,” vertelt Gehlen.
“Soms is het noodzakelijk dat er iets aangebou-
wd wordt, meestal vanwege een nieuwe
functie. Zoals de meeste panden op de
Scharlooweg. Die huizen hadden vroeger een
woonfunctie. De restauratie van die panden
kost zoveel geld, dat je ze niet als woning kunt
verhuren. Dat is onbetaalbaar. Daarom zitten er
meestal bedrijven in die grote panden,
omdat een kantoorfunctie wel mogelijk is.
Sommige huizen moeten per maand 30.000
gulden opbrengen om de investering eruit te
halen. Daar kun je niet wonen. Wanneer een
voormalig woonhuis zo’n nieuwe functie kri-
jgt, moeten er vaak dingen gewijzigd worden. Je
kunt niet zeggen: ‘nee, dat kan niet’, wij moeten
concessies doen, anders blijft het pand leegstaan.
Zo’n pand heeft dan geen functie. Als een pand
niet gebruikt wordt of wordt onderhouden,
verdwijnt het ook en wordt het een ruïne.”
“Je moet er goed over nadenken en niet zomaar
dingen aanbouwen,” zegt Gehlen. “Als je het op
een goede manier doet, worden de monumen-
tale waarden niet aangetast. Dat zie je bijvoor-
beeld bij Landhuis Ronde Klip. Het lijkt groot,
maar was te klein voor een gezin van zes personen.
Daarom is aan de achterkant een slaapgedeelte bi-
jgebouwd. Dat valt helemaal niet op als je er voor
staat en vanaf de zijkant is het ook niet storend. Dat
is dan een goede oplossing.”
En moet het dan in dezelfde stijl gebouwd
worden? “Nee, dat willen we juist helemaal niet,”
legt Gehlen uit. “Alle nieuwe aanbouwsels moeten
herkenbaar zijn als eigentijdse bouwsels. Anders
zijn het imitaties van oude gebouwen en dus nep.
Als je gebouwen wilt behouden, moet je
concessies doen. Het is vaak niet mogelijk om de
panden te gebruiken, zoals ze vroeger gebruikt
werden. Mensen stellen nu bovendien andere
eisen aan een woning. Vroeger waren er geen
sanitaire voorzieningen binnen en nu moet het
gebouw gekoeld worden, bijvoorbeeld. En vroeger
hoefde er geen glas achter de shutters, dat is nu wel
zo. Dat zijn al enkele aanpassingen. De panden op
Scharlooweg hadden vroeger allemaal een patio.
Die open ruimten worden niet gerestaureerd, maar
overdekt. Dat zijn extra vierkante meters die extra
huur opleveren. Maar de sfeer in het gebouw
verandert. Ik vind het jammer, maar het moet, het
kan helaas niet anders, anders raken we de panden
kwijt. Het is echt onmogelijk om een aparte
stichting te hebben die bijvoorbeeld alleen panden
koopt en ze opknapt.”
Waarom knappen mensen hun huizen dan niet
op? “Daar zijn heel veel verschillende redenen
voor. Mensen hebben soms niet genoeg geld,”
vertelt Gehlen. “Of het pand zit in een onverdeel-
de boedel. Het gebouw is dan van erfgenamen
van een overleden eigenaar. Er zijn dan heel veel
kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen,
soms wel honderd mensen verspreid over de hele
wereld. En je hebt van iedereen een handteken-
ing nodig om het te kunnen verkopen.”
“Het is meestal wel bekend wie de eigenaar is,
maar niet wáár die eigenaar is,” zegt Schmit. “Zo
hebben we een stuk grond op Fleur de Marie
gekocht, waarbij er 89 erfgenamen waren.”
Mensen worden dus verplicht om hun huis op te
knappen en te onderhouden. Moeten ze dat zelf
financieren? “De eigenaren hebben recht op sub-
sidie,” zegt Gehlen. “Dat is heel terecht, want de
meeste mensen hebben er niet om gevraagd dat
hun eigendom een beschermd monument werd.
We moeten ze tegemoet komen, want onderhoud
van een monument is duurder dan dat van ande-
re gebouwen. Vooral omdat je heel vaak dingen
moet terugbrengen die er niet meer zijn, bijvoor-
beeld shutterramen. Die zijn bij veel gebouwen in
de loop der tijden verdwenen. Maar shutterramen
zijn erg kostbaar. Daarom geeft het Monumen-
tenfonds subsidie. Met de bedoeling om het ver-
schil in onderhoudskosten met een gewoon huis te
compenseren.”
De eigenaren moeten ook zelf betalen? “Ja,
natuurlijk,” zegt Gehlen. “Bij een normaal huis
moet je ook zelf je onderhoud betalen.” Maar
verkopen mensen hun huis dan niet, omdat ze daar
geen zin in hebben? “Sommige verkopen het,
anderen willen juist dat hun huis wordt aangewezen
als monument,” aldus Gehlen.
Waarom verkopen mensen hun monument dan
niet? “Heel vaak voelt de familie zich nog heel erg
verbonden met het huis, omdat het huis van opa
was of van een overgrootmoeder,” vertelt Gehlen.
“Daarom verkopen ze het niet, maar ze doen er ook
niks mee. Dat zijn vervelende situaties. Dat is heel
erg jammer, want het huis vervalt dan langzaam.
Op die wijze doe je ook geen recht aan je
voorouders, vind ik.”
Redenen? “Geld. Vaak is het gewoon te kostbaar,”
gaat Gehlen verder. “Je kunt niet alles betalen
van de subsidie. Het is een moeizame situatie. Ik
snap dat men het huis niet aan een vreemde wil
verkopen, maar verkoop het dan aan Curaçaoë-
naars, iemand die deel uitmaakt van deze gemeen-
schap. Het wordt dan in ere hersteld en op een
goede manier gebruikt, het huis blijft
voortbestaan.”
“Een restauratie kost bijvoorbeeld 1000 gulden,”
legt Schmit uit. “Nou, een nieuwe badkamer en
keuken kosten driehonderd en de restauratie in to-
taal 700 gulden. Dan krijg je een percentage over
die 700 gulden als een soort schenking en de rest
moet je lenen.”
“Wij zijn net een drukkerij,” vertelt Schmit. “De
bestsellers, zoals de advocaten en
overheidskantoren gebruiken we om de dichtbun-
dels te financieren. Dat zijn de musea en kleine
huisjes. De laagste huur is 35 gulden en de hoog-
ste loopt op tot 50.000 gulden per maand. Dus die
hoge huurder betaalt een beetje mee aan de kleine
huurders.”
Wat betekenen die monumentale panden voor Cu-
raçao? “Het is onderdeel van de geschiedenis van
het eiland en van de cultuurgeschiedenis,” zegt
Gehlen. “Het vertelt het hele verhaal van hoe
mensen hier vroeger gewoond hebben, het is
een deel van de mensen van Curaçao. Het visi-
tekaartje van de Curaçaoënaars. Het is jammer
dat de meeste mensen dat niet zo zien. Ze den-
ken dat het gebouwen van blanke mensen zijn,
omdat zij vaak de opdrachtgevers waren. Maar
ook heel veel gekleurde mensen op het eiland
die eigenaar waren van de gebouwen. En nat-
uurlijk in de tijd van de slavernij, hebben de
slaven de huizen gebouwd. Ik vind het jammer
dat veel mensen dat niet zien. Daarom is er niet
voldoende interesse.”
“Ze dragen bij aan de duurzame, economische
ontwikkeling en de geschiedenis van Curaçao,”
vindt Schmit. “Het historische besef van de hele
wereld. Teleurstellend dat sommige mensen
zich er niet bij betrokken voelen. Omdat ze niet
het hele verhaal kennen, dat is zonde. De huizen
zijn gebouwd door slaven. Maar zij werden uit-
besteed en daardoor kregen ze betaald. En met
dat loon konden ze zichzelf vrij kopen.”
De gebouwen zien er zo uit, omdat ze zijn ge-
bouwd door Curaçaose metselaars en timmer-
mannen,” gaat Gehlen verder.
‘De gebouwen zien er zo
uit, omdat slaven ze
gebouwd hebben’
“Je ziet wel duidelijke invloeden uit Europa,
maar ook een groot verschil. Dat komt door
de bouwlieden, mensen met een totaal andere
achtergrond. Bijvoorbeeld de karakteristieke
vormgeving van Curaçaose barok, de gepleis-
terde muren en de Caribische kleuren van de
gevels.”
Je mag je huis in alle kleuren verven wat je wilt,
er zijn daar geen richtlijnen voor. Al het lijst-
werk moet wel wit zijn, maar de muren mogen
elke kleur hebben. Houtwerk moet een dekk-
ende kleur hebben, je mag het hout niet zien.
“Vroeger waren de shutters heel donker, maar
tegenwoordig heel licht,” vertelt Gehlen. “Jam-
mer dat de huizen niet de oorspronkelijke kleur
krijgen, de kleur van de 19e eeuw. Dat waren zach-
tere kleuren dan nu. Nu wordt de oude kalklaag er
vaak af gekapt en daarna kun je de
oorspronkelijke kleur niet meer achterhalen.
Jammer, het is toch ook een stukje geschiedenis.
Maar goed, we vragen al zo veel van de mensen. Ze
moeten wel een beetje vrijheid hebben.”
“We gebruiken foto’s en bouwtekeningen van
vroeger om te restaureren,” zegt Schmit. “Een
landhuis maak je geel en niet pimpelpaars. Maar
mensen schilderden hun huis vroeger ook wel eens
in een andere kleur. Dat mag gewoon.”
Op dit moment zijn er 800 monumenten in de bin-
nenstad. Daar buiten zijn het 70 monumenten.
Niet alleen landhuizen, maar ook terreinen zo-
als Nieuwpoort en New Town en archeologische
monumenten. Grote complexen, het
Quarantainegebouw en de forten.
Wat is het droommonument van Gehlen en
Schmit? “Het Quarantainegebouw,” zegt Gehlen.
“Het is een uniek gebouw op een prachtige locatie.”
Waarom is het Quarantainegebouw dan zo verval-
len? “Het is van de overheid en die is momenteel
bezig om een plan op te stellen voor het terrein.
Het schiereiland heeft grotendeels een toeristische
bestemming. Het zal een grootschalige toeristische
ontwikkeling worden en ik houd mijn hart vast.”
Het schiereiland Caracasbaai werd vroeger gebrui-
kt door Shell en is nu opengesteld voor
publiek. “Het is nu wachten op nieuwe ontwik-
kelingen voor het Quarantainegebouw,” gaat
Gehlen verder.
“Ontwikkelaars zullen een restauratieplan
opstellen voor het gebouw. Het heeft dus nu
geen zin dat de overheid het
gebouw gaat restaureren. Er gebouw is wel
geconsolideerd om te voorkomen dat het verder
achteruit gaat. Het gebouw heeft een hele hoge,
culturele waarde. Het vertelt het verhaal over
ziektes die uitbraken op schepen.
De gezonde mensen werden in het
Quarantainegebouw ondergebracht en de zieke
mensen in een speciaal ziekenhuisje, vlakbij
fort Beekenburg. Er was ook een opslagloods bij
Baya en daar werden de goederen uitgerookt om
bacteriën te doden. De zeelieden moesten veer-
tig dagen in het Quarantainegebouw blijven.”
Spookt het dan in het Quarantainegebouw? “Op
Curaçao spookt het overal, in alle oude gebou-
wen, zo zegt men.”
“Het Quarantainegebouw en Fort Beekenburg,”
zegt Schmit. “Dat wil ik graag behouden. Er
gebeurt niks mee. Het eerste wat ik wil doen
is redden! We doen dan een incassorestauratie,
als we nog geen bestemming hebben. Het dak
maken, de goten repareren, de ramen en deuren
maken en vloer maken. Een soort lege doos. Een
goede doos en dan een bestemming zoeken.”
Wat is er dan zo bijzonder aan dat Quarantai-
negebouw? “De geschiedenis en de ligging,”
zegt Schmit. “Dat is een bijzonder en prachtig
gebouw. Nu zijn er plannen om het te betrek-
ken bij hotels. Dat is een economische ontwik-
keling. Maar op dit moment rot het weg. Dat is
hartstikke zonde!”