Stezni spojevi

Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn

UNIVERZITET U ZENICI
a!inski "aku#tet u Zenici $kade%ska &odina '()( *
))+
,dsjek- Inenjerski dizajn proizvoda
Pred%et- Uvod u inenjerski dizajn
PRVA ZADAA IZ
UVODA U INENJERSKI DIZAJN
Student: Predmetni profesor:

Edin a!i r+pro"+dr+sc+$#eksandar Kara.

Bro inde!": Predmetni #i$i "sistent:

Edin a!i 0
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
/0'1 * (2 %r+ 3uad 4adikadu%i5 dip#+in+%a!+
ZADA%AK &'
Za uzduno presovani spoj dat na slici 1 odrediti:
Slika 1. Uzduno presovani sloj
a) Da li se najvei naponi nalaze u oblasti elastinosti?
b) Stepene siurnosti u odnosu na ranicu teenja za oba ele!enta"
c) #arantovanu !o no$enja"
d) %ajveu aksijalnu silu kojo! bi !oao biti izloen spoj u oblasti plastinosti
&usvojiti
+
ka
' 1(
)"
e) )brtni !o!ent koje presovani spoj !oe da prenese"
*) Silu presovanja"
+aterijal spojeni, dijelova - unutra$nji ele!ent: ..1(/'0 spolja$nji ele!ent:
..'(1(0 a Re = 1 %, Ri = 2 %.
a)Da li se najvei naponi nalaze u oblasti plastinosti?
3z tabele 3S) siste!a tolerancija za sklop 1'45 s6 i!a!o:

+
+
+
' '7(
'
' '67
' '1/
1'45 1'
1's6 1'
+
+
+

#ranina odstupanja !jera 1'45 i 1's6 prikazana su ra*iki na slici 7
Edin a!i 1
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn

Slika 7. #ra*iki prikaz ranini, odstupanja 1'45 i 1's6

#ornja i donja veliina preklopa:
6%
d
8 9 a ' 67 67
:&1.1)
6%
d d
8 9 a 7( /; 11
:&1.7)
<*ektivni preklop nakon spajanja dijelova:

7
+ 8 9 + 8 96%
e i
8 8 1 7 = = 67 1 7 2 1 5' +
:&1./)
7
+ 8 9 + 8 96%
d d e i
8 8 1 7 = = 11 1 7 2 1 7 + :&1.1)

Za odre>ivanje presovano spoja polazi se od po!oni, vrijednosti:
+
i
e
e
i
i
e
D 1'
' (
D 6'
d '
'
d 6'

:8)+/9
+ +
+
+ +
+
7 7
i
i i 7 7
i
7 7
e
e e 7 7
e
1 1 '
? ' / ' 5
1 1 '
1 1 ' (
? ' / 1 ;22
1 1 ' (

+ +


+ +
+ +

:&1.2)
+
i e
' /
8oasonov koe*icijent za elik
Edin a!i 2
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
#ranina vrijednost pritiska na dodirnoj povr$ini:
7
+ Pa
+ +
+ +
/

e i
( (
e i
8
5' 1'
p 1/5 1
1 ;22 ' 5
? ?
17'
D
7 1 1' 7 1 1'
< <

1 1
+
+
1 1

]
]
:&1.5)
7
+ Pa
+ +
+ +
/
d
d
e i
( (
e i
8 7 1'
p / ;
1 ;22 ' 5
? ?
17'
D
7 1 1' 7 1 1'
< <

1 1
+
+
1 1

]
]
:&1.6)
+
(
i e
< < 7 1 1' +8a +odul elastinosti za elik
+aksi!alni naponi:
'
%a;
+
+ + N %%
+
7 7
e
e 7 7
e
1 1 ' (
p 1/5 6 77; 2
1 1 ' (
+ +

+

:&1.;)
'
%in
+ + N %%
i 7 7
i
7 7
p 1/5 6 75( 2
1 1 '

+

:&1.1')
#ranica teena za spoljni 3 unutarnji ele!ent presovano sklopa:
'
N %%
e@
7;' ranica teenja za ..'(1(
'
N %%
i@
/6' ranica teenja za ..1(/'
%a;
%a;
e e@
i i@


<
<
:&1.11)

8resovani sklop se nalazi u oblasti elastinosti.
b) Stepen siurnosti u odnosu na ranicu teenja za oba ele!enta"

%a;
+
+
e@
e
e
7;'
S 1 72
77; 2

:&1.17)
%a;
<=(
)+<2
'2/+0
i@
i
i
S

:&1.1/)
c) #arantovana !o no$enja"

+ + + N
k d
#
A p 9 ' 1(( / ; /11' 16;6 1/ 1
]

:&1.11)
'
%% 9 d l 1' 7( /11' :&1.1()
Edin a!i 3
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
( )
+ ++++++ + +
k
' 17 ' 1; ' 1((
koe*icijent za uzduno presovan spoj .B.0 sa stepeno!
povr$inske ,rapavosti %5:%6

d) %ajveu aksijalna sila kojo! bi !oao biti izloen spoj u oblasti plastinosti"
%a;
+
Pa
+
7 7
e
e e@ 7 7
e
1 1 ' (
p 7;' 151
1 1 ' (


+ +

:&1.12)
%a;
+
Pa
7 7
i
i i@
1 1 ' (
p /6' 1;'
7 7

:&1.15)
Dalji proraun se vr$i pre!a naj!anje! pritisku"

%a;
+ Pa
i
p 1;'
2/ /
/ /

...&1.16)
%ajvea aksijalna sila:
%a;
+ + + N
+ kN
i
a ka
a
p
A d l ' 1( 1' 7( 2/ / 7;611 /
/
A 7; 611/

:&1.1;)
e) )brtni !o!ent koje presovani sklop !oe da prenese"
+ + N%
t k d
d d 1'
@ A p 9 16;6 1/ /5 ;27
7 7 7


:&1.7')

*) Sila presovanja"
+ + + kN
8 8
A p 9 ' 16 1/5 61 /11' 55 ;'5
:&1.71)
( )
+ +++++ + +
8
' 11 ' 77 ' 16
koe*icijent presovanja
Edin a!i 4
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
ZADA%AK ('
%a slici / je prikazan poon okretanja traverze !osne dizalice kojo! se vr$i transport
lota ar!aturni, !rea. +asa traverze je /'' k&0 a lota !rea je 1''' k&. Zupanik Z
7
0
otvoreno cilindrino para Z
1
- Z
7
0 izra>eno od .C.'(''0 ura>en je na vratilo D0
izra>eno od ..1(/'0 popreno presovani! spoje!. Stepen iskori$tenja !e,aniz!a
okretanja traverze iznosi '.5(0 a vrije!e pokretanja pri obrtanju traverze sa loto! !rea
iznosi 2.( s &pretpostaviti jednoliko ubrzano kretanje). 8otrebno je odrediti:
a) 8opreno presovani spoj u siste!u zajednicke unutra$nje !jere tako da se sa
siurno$u protiv klizanja S E 1.( prenosi obrtni !o!ent potreban za okretanje traverze
sa loto! !rea.
b) Za koliko treba poveati duinu stezno spoja l odre>eno u pret,odnoj taki da bi
traverza !ola transportovati (''' k& !rea u toku 1.( s?
c)@e!peraturu zarijavnja zupanika da bi se ostvarilo presovanje.
Zadato je: Stepen siurnosti protiv plasticni, de*or!acija S
@
E 7.(0
=
e
E 4 %0 =
i
E 2 %0 @ E t.

Slika /. 8oon okretanja traverze !osne dizalice kojo! se vr$i transport lota ar!aturni,
!rea
Edin a!i 5
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
a) 8resovani spoj zupanika Z
7
0 3 vratila
8renosni odnos otvoreno zupasto para:
+
7
1 7
1
Z 11'
i 2 1
Z 16

:&7.1)
Ukupni prenosni odnos okretanja traverze:
+ +
U? 1 7 =
i i i 2 1 17' 5// /

:&7.7)
Froj okretanja traverze:
+ %in
+
1 <+
t
U?
n 17''
n 1 2/2
i 5// /


:&7./)
8otrebna snaa za okretanje traverze sa tereto! iznosi:
t
8 @
:&7.1)
8ri e!u je obrtni !o!ent:
@ G :&7.()
Uaona brzina traverze:
>)
+
+ s
t
t
7 n 7 1 2/2
' 151
2' 2'



:&7.2)
+o!enti inercije traverze &G
1
) i paketa lota !rea &G
7
)u toku transporta je:
'
+ + k&%
1 7
G G G /'2 7( 1/('' 1/6'2 7( + + :&7.5)
'
+ + k&%
7 7
1
1 1
G !l /'' / ( /'2 7(
17 17
:&7.6)
'
8 9 8 + + 9 k&%
7 7 7 7
7
1 1
G ! b d 1''' 1 ( 1 ( 1/(''
17 17
+ + :&7.;)
Uaono ubrzanje:
>'
+
+ s
+
t
p
' 151
' '72/
t 2 (

...&7.1')
)btni !o!ent:
Edin a!i 6
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
+ + + N% @ G 1/6'2 7( ' '72/ /2/ 1'1 :&7.11)
Snaa na vratilu traverze:
+ + + ?
t t
8 @ /2/ 1'1 ' 151 27 ';'
:&7.17)

Snaa na vratilu elektro!otora
+
+ ?
+
t
<+
8 27 ';'
8 67 565
' 5(

:&7.1/)
Za odre>ivanje presovano spoja polazi se od po!oni, vrijednosti:
+
i
e
e
i
i
e
D 5'
' 1(;
D 11'
d '
'
d 5'

:&7.11)
+ +
+
+ +
+
7 7
i
i i 7 7
i
7 7
e
e e 7 7
e
1 1 '
? ' / ' 5
1 1 '
1 1 ' 1(;
? ' / 1 /(7
1 1 ' 1(;

+ +


+ +
+ +

:&7.1()
+
i e
' /
8oasonov koe*icijent za elik i .C.
'
+ N %%
(
i e
< < 7 1 1' +odul elastinosti za elik i .C.
#arantovana !o no$enja presovano spoja:
+
+ N
+
7@ 7 /2/ 1'1
A 1'/51 1
d ' '5

:&7.12)
k d
#
A p 9 A 1
]

:&7.15)
Stepen siurnosti protiv proklizavanja spoja:
' '
t k d
d d
@ s @ A p 9

1
]
:&7.16)
%aj!anji potrebni pritisak na dodiru spojeni, dijelova:
+ +
+ Pa
+
/
d
k
7s @
7 1 ( /2/ 1'1 1'
p 5 21
d 9 5' ' 1(( 1/166

:&7.1;)
8 + +++++ + 9 +
k
' 1( ' 12 ' 1((
koe*icijent trenja pri klizanju
Edin a!i 7
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
8ovr$ina prijanjanja spoja:
'
%% 9 d l 5' 2' 1/166 :&7.7')
8re!a teoriji najvee nor!alno napona u spoljnje! dijelu uporedni napon iznosi:

7
e
ie c doz 7
e
1
p
1
+

:&7.71)
'
N %%
+
@
doz
@
72'
1'1
s 7 (

:&7.77)

'
N %%
@
72' ranica teenja za .C.'(''
%ajvei pritisak u spoljne! dijelu sklopa:
+
+ Pa
+
7 7
e
doz 7 7
e
1 1 ' 1(;
p 1'1 ;6 651
1 1 ' 1(;


+ +

:&7.7/)

8re!a teoriji najvee nor!alno napona0 u unutra$nje! dijelu uporedni napon iznosi:
7
e
ii c doz 7
e
1
p
1
+

:&7.71)
'
+
N %%
+
@
doz
@
p (27 (
77(
s 7 (

:&7.7()
#ranica njeenja na unutra$nje! dijelu:
+ + + Pa
@ !
p ' ; = ' ; 27( (27 (
:&7.72)
' '
8 +++++ 9N %% N %%
!
= ((' 5'' 27( pritisna vrstoa za ..1(/'
%ajvei pritisak na unutra$nje! dijelu:
Pa
7 7
e
doz 7 7
e
1 1 '
p 77( 77(
1 1 '


+ +

:&7.75)
%apo!ena: za dalji proraun !jerodavna je nia vrijednost najvee pritiska nadodir.
+ Pa

p ;6 651

Edin a!i 8
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
<*ektivni preklopi:
7
7
+ +
+ + %%
+
6%
e i
d d (
e i
d
? ? 1 /(7 ' 5
p p d 5 21 5' ' ''(7
< < 7 1 1'
p (
_
_
+

,
,

:&7.76)
7
7
+ +
+ + %%
+
6%
e i
(
e i

? ? 1 /(7 ' 5
p p d ;6 651 5' ' '252
< < 7 1 1'
p 25
_
_
+

,
,

:&7.7;)
@eorijski preklopi:
7
+ 8 9 + 8 96%
d d e i
8 8 1 7 = = ( 1 7 2 1 15 + + + :&7./')
7
+ 8 9 + 8 96%
e i
8 8 1 7 = = 25 1 7 2 1 5; + + +
:&7./1)
@olerancije nalijeanja:
6%
n d
@ 8 8 5; 15 27
:&7./7)
3z uslova zadatka @ E t E '.( @
n
slijedi:
+ +6% t ' (@ ' ( 27 /1
:&7.//)
Za nazivne !jere &(':6') !!0 pre!a standardu GUS.+.91.17' odovara kvalitetu
3@5 &@EtE/'%)
Donje ranino odstupanje spolja$ne !jere:
d d
d
d
8 @ a 8 t
15 /' a 5; /'
15 a 1;
+
+

...&7./1)
3z tabela za standardne tolerancije za dobivene vrijednosti ne !oe!o oitati virijednost
donje ranino odstupanja0 pa predlae! da se stepen siurnosti protiv plastini,
de*or!acija usvoji S
@
E 7.10 a ne S
@
E 7.(0 jer stepen siurnosti protiv plastini,
de*or!acija treba da iznosi S
@
E&1.( - 7.(). )vaj podatak je uzet iz knjie H3+8 I 33 izdanjeJ
&str.15/.).
8re!a teoriji najvee nor!alno napona u spoljnje! dijelu uporedni napon iznosi:

7
e
ie c doz 7
e
1
p
1
+

:&7./()
Edin a!i 9
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
'
+ N %%
+
@
doz
@
72'
17/ 61
s 7 1

:&7./2)
'
N %%
@
72' ranica teenja za .C.'(''
%ajvei pritisak u spoljne! dijelu sklopa:
+
+ + Pa
+
7 7
e
doz 7 7
e
1 1 ' 1(;
p 17/ 61 115 5'1
1 1 ' 1(;


+ +

:&7./5)

8re!a teoriji najvee nor!alno napona0 u unutra$nje! dijelu uporedni napon iznosi:
7
e
ii c doz 7
e
1
p
1
+

:&7./6)
'
+
+ N %%
+
@
doz
@
p (27 (
725 6(5
s 7 1

:&7./;)
#ranica njeenja na unutra$nje! dijelu:
+ + + Pa
@ !
p ' ; = ' ; 27( (27 (
:&7.1')
' '
8 +++++ 9N %% N %%
!
= ((' 5'' 27( pritisna vrstoa za ..1(/'
%ajvei pritisak na unutra$nje! dijelu:
+ + Pa
7 7
e
doz 7 7
e
1 1 '
p 725 6(5 725 6(5
1 1 '


+ +

:&7.11)
%apo!ena: za dalji proraun !jerodavna je nia vrijednost najvee pritiska nadodir
+ Pa

p 115 5'1
<*ektivni preklopi:
7
7
+ +
+ + %%
+
6%
e i
d d (
e i
d
? ? 1 /(7 ' 5
p p d 5 66 5' ' ''(7
< < 7 1 1'
p (
_
_
+

,
,

:&7.17)
7
7
+ +
+ + %%
+
6%
e i
(
e i

? ? 1 /(7 ' 5
p p d 115 5'1 5' ' '6'
< < 7 1 1'
p 6'
_
_
+

,
,

:&7.1/)
@eorijski preklopi:
7
+ 8 9 + 8 96%
d d e i
8 8 1 7 = = ( 1 7 2 1 15 + + + :&7.11)
7
+ 8 9 + 8 96%
e i
8 8 1 7 = = 6' 1 7 2 1 ;7 + + +
:&7.1()
Edin a!i 10
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
@olerancije nalijeanja:
6%
n d
@ 8 8 ;7 15 5(
:&7.12)
3z uslova zadatka @ E t E '.( @
n
slijedi:
+ + +6% t ' (@ ' ( 5( /5 (
:&7.15)
Za nazivne !jere &(':6') !!0 pre!a standardu GUS.+.91.17' odovara kvalitetu 3@5
&@ E t E /'%)
Donje ranino odstupanje spolja$ne !jere:
% %
d d
d
d
8 @ a 8 t
15 /' a ;7 /'
15 a 27
+
+

...&7.16)
3z standardni, tolerancija slijedi:
a
d
E K(;%
$to odovara tolerancijsko! polju s+
Zadane us#ove zadovo#java na#ije&anje u siste%u zajedni.ke unutra!nje %jere-
5' 45Bs5
b) Za koliko treba poveati duinu stezno spoja l odre>eno u pret,odnoj taki da bi
traverza !ola transportovati ('''k& !rea u toku @+/sA
+o!enti inercije traverze &G
1
) i paketa lota !rea &G
7
)u toku transporta za nove uslove su:
'
+ + k&%
1 7
G G G /'2 7( 1265( 15161 7( + + :&7.1;)
'
+ + k&%
7 7
1
1 1
G !l /'' / ( /'2 7(
17 17
:&7.(')
'
8 9 8 + + 9 k&%
7 7 7 7
7
1 1
G ! b d (''' 1 ( 1 ( 1265(
17 17
+ + :&7.(1)
Uaono ubrzanje za 1.(s:
>'
+
+ s
+
t
p
' 151
' '/6
t 1 (

...&7.(7)
)btni !o!ent:
+ + + N% @ G 15161 7( ' '/6 2(7 665 :&7.(/)
Edin a!i 11
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
8oveanje duine stezno spoja rauna!o po!ou naj!anje potrebno pritiska na
dodiru spojeni, dijelova na sljedei nain:
d
k
7s @
p
d 9

:&7.(1)
8ovr$ina prijanjanja spoja:
7 9 d l :&7.(()
Uvr$tavanje! povr$ine prijanjanja u izraz &7.1;) !oe!o izraziti duinu spojeni, dijelova:
+ +
7 + %%
+ +
/
7 7
k d
7s @
7 1 ( 2(7 665 1'
l 1'5 ;
d p 5' ' 1(( 5 21

:&7.(2)
Duinu je potrebno poveati za:
8 7 9 + + %% l l l 1'5 ; 2' 15 ;
:&7.(5)
c) @e!peratura zarijavanja zupanika Z
7
za ostvarivenje presovanja

Slika 1. )stvarivanje presovanja

t
o
'(
'
L te!peratura okoline
t pro!jena te!perature
D pro!jena prenika otvora zupanika
Z
p
zazor uz!e>u dijelova u zarijano! stanju
Sa slike 1 se vidi da je prira$taj prenika:
8
D 8 Z +
:&7.(6)
Edin a!i 12
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
)dnosno:
+6%
p
1 1
Z 8 6; 7; 22
/ /
:&7.(;)
8ro!jena prenika otvora zupanika:
s d
D t d 8 Z +
:&7.2')
8ro!jena te!perature:
,
+
+ C
p
2 /
s
8 Z
6; 7; 22
t 111 727
d 17 1' 5' 1'

+
+


:&7.21)

s
E 17M1'
I2
B K
>)
C koe*icijent $irenja za elik
,
+ + C
'
t t t 7' 111 727 121 727 + + :&7.27)
ZADA%AK )'
)drediti odnos dina!iki, stepena siurnosti u presjeci!a 3 i 330 ako je vratilo0 prikazano
na slici (:
a) izloeno jednos!jerno pro!jenljivo! !o!entu uvijanja0 @
!aN
E 7''' N%+
b) izloeno naiz!jenino pro!jenljivo! !o!entu savijanja0 + E t ('' N%+
c) izloeno sloeno! naprezanju iz pret,odne dvije take.
d) ?oliki treba da bude radijus
33
da bi stepen siurnosti vratila izloeno savijanju &iz
take b) bili jednaki?
8odaci: !aterijal ..1(/'0 obrada bru$enje0
3
E 1.(%%0
33
E (.(%%0D E 2'%% i dE ('%%
Slika (. Dratilo
a) izloeno jednos!jerno! pro!jenljivo! !o!entu uvijanja0 @
!aN
E 7''' N%
Dina!iki stepen siurnosti se rauna po *or!uli:
Edin a!i 13
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
[ ]
u
+
k u
s

:&/.1)
%apon od uvijanja:
' %a;
+ N %%
+
/
u
p
@ 7''' 1'
61 (7
O 71(/1 7(

:&/.7)
8olarni otporni !o!ent isti je za oba poprena presjeka vratila0 jer je prenk pos!atrani,
presjeka isti0 i iznosi:
<
+ %%
/ /
p
d ('
O 71(/1 7(
12 12



:&/./)
#eo!etrijski *aktori koncentracije napona:
)pasni presjek 3 - 3
+
+
+
3
D 2'
1 7
d ('
1 (
' ';
d ('

+
+
k 3
1 (5
:&/.1)
)pasni presjek 33 - 33
+
+
+
33
D 2'
1 7
d ('
( (
' 11
d ('

+
+
k 33
1 //
:&/.()
Za =
!
E &2/':56') N*%%
'
neleirani elik D+1(/'0 3 radijusa zaobljenja 0 stepen
osjetljivosti !aterijala na koncentraciju napona iznosi:
)pasni presjek 3 - 3
+
+
+
+
k 3
3
1 1
' 651
' /'(
a
1
1
1 (

+
+

:&/.2)
)pasni presjek 3 - 3
Edin a!i 14
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
+
+
+
+
k 33
33
1 1
' 66(
' /'(
a
1
1
( (

+
+

:&/.5)
+
+ %%
' (
a ' /'( 1
]
I %euberova konstanta koja se uzi!a iz tabele na osnovu zatezne
vrstoe =
!
E &2/':56') N*%%
'
E usvojeno =
!
E 5'( N*%%
'
+
Stvarni *aktor koncentracije napona od savijanja:
)pasni presjek 3 - 3
+ + +
8 9 8 + 9 + +
k 3 k 3 k 3
1 1 1 (5 1 ' 651 1 1 1;6 + +
:&/.6)
)pasni presjek 33 - 33

+ + +
8 9 8 + 9 + +
k 3 k 3 k 33
1 1 1 // 1 ' 66( 1 1 7;7 + +
:&/.;)
?ritini napon za radne uslove:
[ ]
'
8 9
+ + + + N %%
u D ' 1 7 / =
+
75' ' 52 1 1 2( 1 1( /6; /2(
:&/.1')
'
8 9
8 +++ 9N %%
D '
7/' /1'
P usvojeno
'
8 9
N %%
D '
75'
jednos!jerna uvojna izdrljivost
Aaktori za korekciju a!plitude dina!ike vrstoe:
+ +
+
1 3 1 33
' 52
I *aktor veliine presjeka za uvijanje &*aktor !jere)
+ + 7 3 7 33
1
I *aktor stanja povr$ine za bru$enje
+ +
8 + + 9 +
/ 3 / 3
1 2 1 5 1 2(
I *aktor ojaanja povr$insko sloja na izdrljivost vratila
+ +
8 + 9 +
= 3 = 33
1 1 / 1 1(
I *aktor radne izdrljivosti
Dina!iki stepen siurnosti:
)pasni presjek 3 - 3
[ ]
+
+
+
+
+ +
u
+
3
k 3 u
/6; /2(
s / 166
1 1;6 61 (7

)pasni presjek 33 - 33
[ ]
+
+
+
+ +
+ +
u
+
33
k 33 u
/6; /2(
s / / 2;5
1 7;7 61 (7

)dnos stepena siurnosti za presjeke 3 i 330 izloene jednos!jerni! pro!jenljivo!
!o!entu uvijanju:
Edin a!i 15
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
+
+
+
+
+
3
33
s / 166
' 627
s / 2;5

Zakljuak: dina!iki stepen siurnosti za presjek 3 - 3 !anji je za '.627 puta od

dina!iko stepena siurnosti za presjek 33 - 33.
b) izloeno naiz!jenino pro!jenljivo! !o!entu savijanja0 + E t ('' N%+

Dina!iki stepen siurnosti se rauna po *or!uli:
[ ]
u
+
k u
s

:&/.11)
%apon od uvijanja:
'
+ N %%
+
/
S
S
N
+ ('' 1'
1' 52
O 1772( 27(

:&/.17)
9ksijalni otporni !o!ent isti je za oba poprena presjeka vratila0 jer je prenik
pos!atrani, presjeka isti0 i iznosi:
<
+ %%
/ /
N
d ('
O 1772( 27(
/7 /7



:&/.1/)
#eo!etrijski *aktori koncentracije napona:
)pasni presjek 3 - 3
+
+
+
3
D 2'
1 7
d ('
1 (
' ';
d ('

+
+
k 3
7 1/
:&/.11)
)pasni presjek 33 - 33

+
+
+
33
D 2'
1 7
d ('
( (
' 11
d ('

+
+
k 33
1 2/
:&/.1()
Stvarni *aktor koncentracije napona od savijanja:
)pasni presjek 3 - 3
Edin a!i 16
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
+ + +
8 9 8 + 9 + +
k 3 k 3 k 3
1 1 7 1/ 1 ' 651 1 1 ;66 + +
:&/.12)
)pasni presjek 33 - 33

+ + +
8 9 8 + 9 + +
k 33 k 33 k 33
1 1 1 2/ 1 ' 66( 1 1 ((6 + +
:&/.15)
?ritini napon za radne uslove:
[ ]
'
8 9
+ + + + N %%
s D 1 1 7 / =
+
7/( ' 61 1 1 2( 1 1( /21 16;

:&/.16)
'
8 9
8 +++ 9N %%
D 1
77' 7('

P usvojeno
'
8 9
N %%
D 1
7/(

naiz!jenina savojna
izdrljivost
Aaktori za korekciju a!plitude dina!ike vrstoe:
+ +
+
1 3 1 33
' 61
I *aktor veliine presjeka za savijanje &*aktor !jere)
+ + 7 3 7 33
1
I *aktor stanja povr$ine za bru$enje
+ +
8 + + 9 +
/ 3 / 33
1 2 1 5 1 2(
I *aktor ojaanja povr$insko sloja na izdrljivost vratila
+ +
8 + 9 +
= 3 = 33
1 1 / 1 1(
I *aktor radne izdrljivosti
Dina!iki stepen siurnosti:
)pasni presjek 3 - 3
[ ]
+
+
+
+
+ +
s
+
3
k 3 s
/21 16;
s 1 1(6
1 ;66 1' 5;

)pasni presjek 33 - 33
[ ]
+
+
+
+
+ +
s
+
33
k 33 s
/21 16;
s ( 26;
1 ((6 1' 52

)dnos stepena siurnosti za presjeke 3 i 330 izloene naiz!jenino pro!jenljivo!
!o!entu savijanja:
+
+
+
+
+
3
33
s 1 1(6
' 561
s ( 26;

Zakljuak: dina!iki stepen siurnosti za presjek 3 - 3 !anji je za '.561 puta od

dina!iko stepena siurnosti za presjek 33 - 33.
c) izloeno sloeno! naprezanju iz pret,odne dvije take
Edin a!i 17
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
Za sloeno naponsko stanje stanje ukupni stepen siurnosti iznosi:
' '
u
s s
s
s s

+


:&/.1;)
Ukupni stepen siurnosti za opasni presjek 3 - 3
+ +
+
+ +
+ +
+
+ +
3 3
u 3
7 7 7 7
3 3
s s 1 1(6 / 166
s 7 (;/
s s 1 1(6 / 166


+ +


Ukupni stepen siurnosti za opasni presjek 33 - 33
+ +
+
+ +
+ +
+
+ +
33 33
u 33
7 7 7 7
33 33
s s ( 26; / 2;5
s / 1
s s ( 26; / 2;5


+ +


)dnos stepena siurnosti za presjeke 3 i 330 izloene sloeno! naprezanju iz pret,odne
dve take iznosi:
+
+
+
+
+
u 3
u 33
s 7 (;/
' 6/5
s / 1

Zakljuak: dina!iki stepeni siurnosti za presjek 3 - 3 vei je za '.6/5 puta !anji od
dina!iko stepena siurnosti za presjek 33 - 33.
d) ?oliki treba da bude radijus
33
da bi stepen siurnosti vratila izloeno savijanju &iz
take b) bili jednaki?
Stepen siurnosti se rauno po *or!uli:
[ ]
s
+
k s
s

:&/.7')
3zjednaavanje! stepena siurnosti dobiva!o:
[ ] [ ]
+ +
+ + + +
s s
+ 3 + 33
k 3 s 3 k 33 s 33

:&/.71)
8o$to su [ ] [ ]
+ +
s s
+ 3 + 33

i
+ + s 3 s 33

0 potreban uslov da bi stepeni siurnosti bili jednaki je
+ + k 3 k 33

:&/.77)
Edin a!i 18
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
+ + + +
8 9 8 9
k 3 k 3 k 33 k 33
1 1 1 1 + +
:&/.7/)
+
+ +
+
+
8 9 8 + 9 +
+
k 3
k 33 k 3
k 33
' 651
1 1 7 1/ 1 1 7 17
' 66(
+ +

:&/.71)
+
+
k 33
7 17
+
D 2'
1 7
d ('
:&/.7()
%a osnovu ova dva podatka iz dijara!a *aktora koncentracije napona dobiva!o:
+
33
' '1/
d

:&/.72)
3z ovo odnosa dobija!o vrijednost
33
0 za koju bi stepni siurnosti bili jednaki:
+ + + %%
33
' '1/ d ' '/51 (' 7 1(
+ %%
33
7 1(
ZADA%AK *'
8ri bu$enju radno ko!ada &1) na dra svrdla &7) bu$ilice prikazane na slici 2 prenosi se
aksijalna sila A E 1( kN. @reba odrediti:
a) prenik stuba u kritino! presjeku izra>eno od SC 7( kruno presjeka0
b) radijus
2
pa da najvei stvarni naponi u presjeku 9 - F i L - D budu jednaki.
Zadato je
1
E /' %%5 d
7
B d
1
E 1.70 d
/
B d
7
E 1./0 e E 2'' %%+
Edin a!i 19
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
Slika 2. Fu$ilica
a) prenik stuba u kritino! presjeku izra>eno od SC 7( kruno presjeka
Dozvoljeni napona na zatezanje:
+
+
doz
s 7 (

:&1.1)
3z ornje izraza dobija!o dozvojeni napon na zatezanje:
N %%
+
7 +
doz
7((
1'7
s 7 (

:&1.7)
8 9N %%
7
+
7(' 72' P usvojeno N %%
7
+
7(( I zatezna vrstoa SC 7(
%aprezanje u stubu bu$ilice u presjeku 9 - F
Edin a!i 20
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
1
+2
2
Slika 5. %aprezanje u stubu bu$ilice u presjeku 9 - F
%aprezanje u stubu bu$ilice u presjeku 9 - F:
1 7
t
:&1./)
1

I napon na zatezanje
7

I napon na savijanje
1 7
1
A 1A
9 d

:&1.1)
S S
7 /
Q 1
+ /7+
O d

:&1.()
%ajvee naprezanje je u F 3 iznosi:
S
F 1 7
Q
+ A
9 O
+ +
:&1./)
Da bi bio zadovoljen uslov vrstoe0 !ora biti
F doz

0 odnosno:
doz 7 /
1 1
1A /7A e
d d

+



:&1.1)
9ko se pret,odni izraz po!noi sa &
/
1
d )0 dobija se:
/
1 doz 1
1A d /7A e d + :&1.()
9 zati! se podijeli sa &
doz

)0 slijedi:
Edin a!i 21
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
/ 1
1
doz doz
1A d /7A e
d

+

:&1.2)
/
1 1
doz doz
1A /7A e
d d '

:&1.5)
Za ranini sluaj0 uvr$tavajui zadane vrijednosti0 slijedi:
/
1 1
1 1(''' /7 1(''' 2''
d d '
1'7 1'7



+
/
1 1
d (27 ''6 d 72;52/; '
?oristei so*tver +at,L9D dobija se:
%%
1
d 11'
?ontrola naprezanja:
8ovr$ina popreno presjeka u kritno! presjeku stuba bu$ilice:
%%
7 7
7 1
d 11'
9 1(/62
1 1



:&1.6)
9ksijalni otporni !o!ent popreno presjeka:
%%
/ /
/ 1
Q
d 11'
O 72;7((
/7 /7



:&1.;)
+o!ent savijanja u opasno! presjeku:
+ N%
S
+ A e 1(''' ' 2 75'''
:&1.1')
%ajvee naprezanje u F iznosi:
+ N %%
/
7
F
1(''' 75''' 1'
1'/ 7'1
1(/62 72;7((

+
N %%
7
F doz
1'7
b) odre>ivanje radijusa
7
%apo!ena: pri odre>ivanju radijusa
7
!oe se zane!ariti napon od zatezanja jer je
!noo !anji u odnosu na napon od savijanja

& + N %% + N %%
7 7
1 doz
7 ;7 1'' 7 = ).
Edin a!i 22
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
Da bi stvarni !aksi!alni naponi u presjeci!a 9 - F i L - D bili jednaki potrebno je da
bude ispunjen uslov:
%a;+ %a;+ 9 F L D

:&1.11)
)dnosno:

+ + + + k 9 F n 9 F k L D n L D

:&1.17)
#eo!etrijski *aktor koncentracije napona
k.9IF
nalazi se iz dijara!a za cilindrini $tap sa
stepenasti! prelazo! izloen savijanju.
Za odnose:
+
+
1
1
7
1
/'
' 71
d 11'
d
1 7
d

+
+
k 9 F
1 11

:&1.1/)
3z uslova zadatka slijedi:
+ + S 9 F S L D S
+ + +


:&1.11)
%o!inalni naponi:
+
S
n 9 F
9 F
+
O

:&1.1()
+
S
n L D
L D
+
O

#eo!etrijski *aktor koncentracije napona za presjek L - D iz pret,odni, izraza !oe se
dati jednaino!:
+
+ + +
+
L D n 9 F
k L D k 9 F k 9 F
n L D 9 F
O
O

+ + +
*
*
/
/
7 7
k L D k 9 F k 9 F /
1 1
d /7 d
d /7 d

_

:&1.12)
( )
+
+ + +
/
k L D
1 11 1 7 7 16

=adijus zaobljenja
7
nalazi se iz dijara!a koristei se odnoso!
+
7
1
d
1 /
d

:&1.15)
Edin a!i 23
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
3 eo!etrijski! *aktoro! koncentracije napona
+
+
k L D
7 16

+ +
7
7 7
7
' '/// ' '/// d
d

:&1.16)
+ 8 + 9
7
' '/// 1 7 11'
+ %%
7
( 2
Zakljuak: Da bi !aksi!alni naponi u presjeci!a 9 - F i L - D bili jednaki0 poluprenik
zaobljenja
7
stuba bu$ilice treba iznositi (.2%%+
ZADA%AK +'
Dio na slici 6 optereen je na zatezanje silo! A E 1' kN+ %ai !aksi!alan napon u u
kritno! presjeku dijela ako je ranica teenja !aterijala jednaka 7'' Pa5 a kriva naponI
de*or!acija data tabelo! 1
8odaci: F E (( %%0 b E 1( %%0 r E ( %%0 , E ( %%.
@abela 1. Zavisnost napona od de*or!acija
N 1'
I(
77.( 1( 25.( ;' 11/ 1/( 1(6 16'
[PaC 1( ;' 1/( 16' 717 775 7/5 71'
N 1'
I(
7'/ 77( 716 75' 7;/ /1( //6 /2'
[PaC 71( 716 7(1 7(1 7(5 7(6 72' 721
Uraditi isti zadatak ukoliko je zavisnost napona naprezanja u!jesto tabelarno data
jednako$u ()
'
M &1 - e

)0 dje je
'
E /'' Pa0 a E I1'''.

Slika 6. Dio optereen na zatezanje
#eo!etrijski *aktor koncentracije napona:
Edin a!i 24
Stezni spojevi
Koncentracija napona Prva zadaa iz Uvoda u inenjerski dizajn
+
+
F ((
1 7
b 1(
r (
' 11
b 1(



+
k
1 65
:&(.1)
%o!inalni napon u krizino! presjeku:
+ Pa
n
A A 1''''
155 5
9 b , 1( (


:&(.7)
%apon usljed koncentracije naprezanja:
%a;
+ + + Pa
k n
1 65 155 5 //7 1
R
FPa
@
7''
:&(./)
+odul elastinosti &naib krive napon - de*or!acija):
FPa
+
2
' (
1( 1'
< 7''
77 ( 1'

:&(.1)
%o!inalna de*or!acija &odovara no!inalno! naponu):
+
+
2
( n
n ;
'
155 5 1'
66 ; 1'
< 7'' 1'

:&(.()
+aksi!alnu de*or!!aciju nelinearno !aterijala na osnovu *or!ule& zna se proizvod
!aksi!alno napona nelinearno !aterijala i !aksi!alne de*or!acije:
%a; %a;
%a; %a;
+ + + + Pa G
7
k n n
7 7 (
k n n
1 65 155 5 66 ; 1' ' ((71

:&(.2)
%a osnovu tabele napon - de*or!acije dobija se sljedea tebela:
@abela 7. %apon - de*or!acija N napon
[PaC 1( ;' 1/( 16' 717 775 7/5 71'
N '.'1 '.'1 '.'; '.12 '.71 './1 './5 '.1/
[PaC 71( 716 7(1 7(1 7(5 7(6 72' 721
N '.1; '.(2 '.27 '.26 '.5( '.61 '.66 '.;1
Cinearno! interpolacijo! se dobija !aksi!alni naponi:
%a;
+ + + +
71( 716 71(
' ((7 ' 1; ' ((6 ' 1;

:&(.5)
%a;
+ Pa 715 5
Edin a!i 25