Gjakova Strategjia Zhvillimit

Strategjia e Zhvillimit t Qndrueshm
t Komuns s Gjakovs
mbshtetur n OZHM
STRATEGJIA E ZHVILLIMIT T QNDRUESHM
T KOMUNS S GJAKOVS
MBSHTETUR N OBJEKTIVAT ZHVILLIMORE T MIJVJEARIT
Ky dokument sht hartuar pr Kuvendin e Komuns s Gjakovs
Prgatitur nga CBDC
me mbshtetjen fnanciare t:
Programit t Zhvillimit t Kombeve t Bashkuara (UNDP)
Qeveris s Norvegjis dhe
Vullnetarve t Kombeve t Bashkuara (UNV)
Produksioni: Rrota, www.rrota.com
Layout: Arbr Matoshi
Ardian Veliu
Korab Etemi

Shtypi: Grafka Rezniqi - Prishtin, Kosov
PRMBLEDHJE PARAQITSE 9
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFRIA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.1 T dhna t prgjithshme. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.2 Treguesi i Zhvillimit Njerzor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.3 Varfria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.4 Tregu i puns. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.5 Mundsit e zhvillimit ekonomik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
ARSIMIMI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.1 Struktura e arsimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.2 Tregues shqetsues t arsimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.3 Nivelet e edukimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.4 Arsimi i mesm i lart. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.5 Arsimi i lart. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.6 Problemet kryesore t sistemit arsimor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.7 Vizioni i ndryshimit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
BARAZIA GJINORE. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.1 Treguesit e barazis gjinore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.2 Arsimimi i femrave. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
3.3 Punsimi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
3.4 Femrat n poste drejtuese. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.5 Femrat n strukturat udhheqse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
SHNDETI I NNS DHE FMIS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
4.1 Lindshmria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
4.2 Vdekshmria Perinatale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 4
4.3 Vdekshmria Foshnjore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4.4 Vdekshmria Fminore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4.5 Vdekshmria amsore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
4.6 Smundjet ngjitse. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
4.7 Institucionet e kujdesit shndetsor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
MJEDISI I QNDRUESHM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
5.1 Mbrojtja e burimeve natyrore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
5.2 Ndotja e ajrit dhe e ujit t pishm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
5.3 Zonat e nxehta mjedisore. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
QEVERISJA E MIR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
6.1 Struktura dhe prgjegjsit e qeverisjes lokale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
6.2 Decentralizimi i prgjegjsive. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
6.3 Demokracia lokale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
6.4 Forcimi i partneritetit lokal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
ZHDUKJA E VARFRISE EKSTREME. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
KRYERJA UNIVERSALE E ARSIMIT FILLOR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
NXITJA E BARAZIS GJINORE DHE FUQIZIMI I GRUAS. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
PRMIRSIMI I SHNDETIT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
GARANTIMI I QNRUESHMRIS S MJEDISIT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113
PRMIRSIMI I QEVERISJES. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
PARATHNIE
N shtator t vitit 2000, n Organizatn e Kombeve t Bashkuara lider botror
arritn nj marrveshje historike rreth Deklarats s Mivjearit, duke I cekur
vlerat e prbashkta globale dhe t zotimit t fuqishm pr t prgjysmuar
varfrin n bot deri n vitin 2015. Jan mbajtur edhe disa dialogje ndrkom-
btare pr t transformuar Deklaratn n tet Objektivat Zhvillimore t Mi-
jvjearit (OZHM), 18 caqe dhe 48 tregues pr t prcjelljen e prparimit t
OZHM-ve npr bot.
sht arritur koncensus se objektivat dhe caqet mobilizojn partnert kombtar
dhe ndrkombtar n veprim dhe ndihmojn n kriimin e aleancave t reja
pr zhvillim. Ato gjithashtu ofrojn nj mnyr pr vnien e standardeve dhe
vlersimin e progresit n zhvillim. Reformat n politik, ndryshimi institucional
dhe rialokimet e buxhetit shpesh jan rezultat i diskutimeve t prqendruara n
caqe t kufzuara n koh. Sidoqof, m pak se nj e treta e shteteve n zhvillim
e sipr kan caktuar caqe kombtare specifke dhe t matshme pr zvoglimin
e varfris.
OZHM-t prfaqsojn synime globale t cilat mund t krahasohen prmes
shteteve; megjithat ato nuk prfaqsojn caqet ambicioze apo t zbatueshme
n mnyr t barabart pr t gjitha shtetet. N mnyr q OZHM-t t jen
kuptimplote n nivelin lokal, caqet duhet t caktohen pr t pasqyruar rrethanat
lokale dhe prioritetet zhvillimore.
Ekipi i Kombeve t Bashkuara n Kosov ka flluar q t prqendrohet gjithnj e
m shum n OZHM-t, dhe disa veprimtari dhe projekte t lidhura me OZHM-
t jan duke u zbatuar, prfshir nj nism testuese pr t zbatuar nj projekt n
komunn e Gjakovs e cila ka pasur pr synim lokalizimin e OZHM-ve duke
korrigjuar Planin zhvillimor ekzistues t komuns duke prdorur nj proces t
bazuar n pjesmarrje t gjer.
Strategjia zhvillimore e qndrueshme e komuns, nj rezultat i projektit t lart-
cekur, paraqet nj hap t rndsishm prpara meq ka pr synim q t arri
OZHM-t n nivelin lokal dhe ti ndihmoj komuns q t realizoj vizionin e vet
afatgjat t bhet nj komun udhheqse n Kosov n arritjen e OZHM-ve
deri n vitin 2015.
Potenciali pr zhvillim n komunn e Gjakovs sht i pakufzuar. Prderisa
sht e vrtet se komuna prballet me sfda t rndsishme politike, ekonomike,
dhe sociale, ekzistojn fakte se ka potencial t madh pr komunn, q bazohen
n pozitn gjeografke n pozitn gjeografke, n burime dhe ajo far sht m
e rndsishme, n njerzit e komuns s Gjakovs.
N fund, duhet t thuhet se ka arritur koha q zhvillimi t bhet ndryshe, q t
jet m mire I prqendruar dhe i bashkrenduar, si dhe me nj llogaridhnie m
t mir. Un besoj, se Objektivat Zhvillimore t Mivjearit dhe zotimi i palve
vendore me interes ofrojn nj mundsi t jashtzakonshme pr t arritur kt.
Frode Mauring
Koordinatori i Kombeve t
Bashkuara pr Zhvillim n Kosov
PARATHNIE
N shtator t vitit 2000 lider nga 191 shtete t bots kan nnshkruar Deklaratn
e Mileniumit e cila prmban nj numr prkushtimesh t kushtzuara n koh
t quajtura Objektivat e Zhvillimit t Mileniumit (OZHM). OZHM-t prfaqso-
jn nj grup objektivash kohore, t matshme q shrbejn si thirrje pr veprim
pr t gjith popujt.
Komuna e Gjakovs sht komuna e par n Kosov q i sht prkushtuar ksaj
agjende globale dhe q nga viti 2004 e aprovoi vizionin e saj afatgjat pr tu
br komun udhheqse n Kosov n arritjen e OZHM-ve deri ne vitin 2015
prmes hartimit t dokumentit t Strategjis s Zhvillimit Ekonomik Lokal t
komuns s Gjakovs q sht aprovuar edhe nga Asambleja Komunale.
Strategjia e reviduar q vjen si rezultat i nj pune relativisht t gjat t tri gru-
peve t interesit, si Shoqris Civile, Biznesit Privat dhe Qeverise Lokale, prf-
shin OZHM-t e defnuara globalisht, caqet dhe treguesit duke i adaptuar ato
pr t refektuar sfdat dhe mundsit e komuns dhe duke na ofruar nj plan
t prgjithshm mbi realizimin e vizionit t komuns. Posarisht na ofron nj
prmbledhje t prgjithshme analitike t nivelit t tanishm t zhvillimit lokal
t ndrlidhura me OZHM-t e zgjedhura n Gjakov dhe na ofron nj rrug pr
t ecur prpara.
Strategjia sht reviduar duke u bazuar ne t dhnat dhe analizat e fundit si
sht Raporti i zhvillimit njerzor te Kosovs 2004, Vlersimi i Varfris nga
Banka Botrore, strategjit sektoriale dhe dokumente dhe hulumtime tjera rel-
evante.
Ne vlersojm lart dhe i jemi mirnjohs UNDP dhe organizatat tjera t KB-
s si UNICEF, UN-HABITAT, UNIFEM, FAO dhe UNV pr udhheqjen dhe
ekspertizn teknike t tyre, Qeveris Norvegjeze UNDP-s dhe Programit t
Vullnetarve t KB-s pr kontributin e tyre fnanciar. Gjithashtu falnderojm
CBDC-n dhe FID-in, dy OJQ vendore nga Gjakova pr prkrahjen teknike, an-
gazhimin dhe kontributin e tyre dhn kti procesi.
Participimi i larte i partnerve relevant, ekspertve dhe qeveris lokale sht
gjithashtu karakteristik e ksaj strategjie. Nj pjesmarrje kaq e gjer m ob-
ligon dhe inkurajon mua dhe asamblen komunale pr ti dhn prkrahje in-
tensive implementimit t strategjis pr t lvizur nga nocioni se implementimi
sht detyr e vetm disave, n at ku dokush e gjen veten si nj aktor pr
zhvillimin e komuns.
Prandaj ky dokument le t jet nj apel dhe nj fes e hapur pr t gjith ata q
kan vullnet, dshir dhe mundsi t ndihmojn dhe investojn n Zhvillimin e
Komuns s Gjakovs
Hajdar Grezda
Kryeshef i Ekzekutivit
Komuna e Gjakovs
9 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT T QNDRUESHM T KOMUNS S GJAKOVS
PRMBLEDHJE PARAQITSE
N Deklaratn e Mivjearit t vitit
2000, e cila u nnshkrua nga ud-
hheqsit e 191 vendeve t bots, u
prcaktuan 8 Objektiva Zhvillimore t
Mivjearit. Kto objektiva shprehin
vullnetin e vendeve pr t realizuar nj
prparim t matshm n shtje t tilla
themelore, si: zhdukja e varfris, kry-
erja universale e arsimit baz, nxitja e
barazis gjinore dhe fuqizimi i rolit t
gruas, zvoglimi i vdekshmris fosh-
njore, rritja e kujdesit pr shndetin
e nns, lufa kundr smundjeve t
rrezikshme, sigurimi i nj mjedisi t
qndrueshm dhe partneriteti pr zh-
villim global. Me mbshtetjen e UNDP,
Kosova i sht bashkuar ksaj nisme
dhe ka flluar ti zbrtheje ato n nivel
komune, duke i shfrytezuar si instru-
mente per hartimin e strategjive rajo-
nale t zhvillimit. Komuna e Gjakovs
sht e para q ka prgatitur strategjin
e zhvillimit t saj n kndvshtrimin e
Objektivave Zhvillimore t Mivjearit
me vizionin q, deri n n vitin 2015 t
jet prise n prmbushjen e ktyre
Objektivave, duke garantuar nj zhvil-
lim t shpejt e t qndrueshm eko-
nomik e shoqror.
Hyrje
E vendosur n pjesn perndimore t
Kosovs, me pozit qendrore n Rraf-
shin e Dukagjinit, n nj lartsi mbide-
tare prej 335 metrash, Gjakova shtrihet
n mes t lumenjve Ereniku, Krena e
Llukaci dhe zotron burime potenciale
t shumta natyrore e njerzore, gjer-
sisht t mjafueshme pr ta zhvilluar
at me shpejtsi. Komuna e Gjakovs
ka rreth 153,000 banor. Prej tyre, rreth
40 % jetojn n vise rurale dhe rreth 60
% jetojn n qytet.
Gjurmt e jets n Gjakov shko-
jn n periudhn ilire t dardanve,
sidomos n rrnojat e hasura n ann
perndimore t lumit Ereniku. Mendo-
het se i prkasin qytetit antik Gabuleo,
emrtim i hasur n hartat e shek. I IV.
Gjat sundimit t shkurtr mesjetar
serb, kjo trev njihej edhe me emra t
ndryshm si Patkov, Rek dhe Altin.
Themelimi i qytetit daton nga fundi i
shek. XV dhe fllimi i shek. XVI, n t
ciln Gjakova prmendet me emrin
e sotm n udhprshkrimet e Evlia
elebiut, n vitin 1662, i cili thot se
qyteti sht i ndrtuar mir dhe sht
vend i shklqyer me 2000 shtpi, hane
pr fetje dhe 366 dyqane ku zhvil-
loheshin 22 zeje. Zejtart e asaj kohe
ishin t organizuar n esnafe ku me t
rndsishmit ishin esnaf Tabak dhe ai
i Terzive. Nga kto dy esnafe rrjedhin
edhe dy ura t njohura, Ura e Tabakve
dhe Ura e Terzive. N shek. XIX Gja-
kova ishte nj qendr kulturore, q dha
disa shkrimtar t rryms s bejtexhin-
jve. Po ashtu, ky qytet ka dhn nj
plejad njerzish t shquar n fusha
t ndryshme t artit, t kulturs dhe
shkencs. Shquhet me kontributin e
dhn n muzik, e sidomos n krii-
min e kngs autoktone t saj q dallon
nga kngt e qyteteve tjera q njihet me
emrinknga gjakovare.
Pr Gjakovn kan shkruar shum ud-
hprshkrues t cilt kan pasur rastin
ta vizitojn kt vend, si jane Haxhi
Kalfa, Evlia elebiu, Fra Bernandini,
Pjetr Bogdani, Gjergj Bardhi, Vinen-
tie Zmajeviq, Shtjefn Gaspri, Sami
Frashri, H. Hekuard, Dr. Myler etj.
Shum prej tyre kan paraqitur pr-
shtypjet e tyre, veanrisht pr arshi-
n e Madhe, e njohur pr vlerat e saja
ekonomike dhe arkitektonike dhe pr
rreth 450 dyqanet e saj karakteristike.
N nj vend t lir, si sht Kosova
tani, shfaqen mundsi t pakufzuara
q Komuna e Gjakovs t jet nj ko-
mun e zhvilluar, duke u kthyer n nj
qendr industriale, transporti, shrbi-
mesh shndetsore e arsimore, bujqsie
dhe agroindustrie t prparuar dhe n
nj qendr t teknologjis informative
dhe komunikimit. Gjakova sht Ura
Lidhse n mes t veriut t Shqipris:
portit t Shn Gjinit, Shkodrs dhe
Malsis s Madhe n Shqipri dhe
pjess tjetr t Kosovs, Prishtins dhe
Maqedonis, por dhe m tej, Prizrenit
dhe Pejs, m tutje Malit t Zi, duke u
vendosur n nj pozicion lidhs n Ev-
ropn Juglindore.
Qllimi i strategjis
Qllimi i prgatitjes s ksaj strategjie
zhvillimi sht prmirsimi i jets
s komunitetit t gjer t komuns
s Gjakovs dhe, m tej, kriimi i nj
perspektive bashkpunimi me komu-
nitete tjera n fqinjsi dhe n rajon. Ky
dokument do t lehtsoj punn e t
gjitha institucioneve t pushtetit ven-
dor dhe t aktorve t tjer q ushtro-
jn veprimtarin e tyre n Komunn e
Gjakovs, si dhe do t shrbej si nj
dokument orientues pr institucionet
e pushtetit qendror dhe donatort
ndrkombtar q mbshtesin zhvil-
limin e Kosovs.
Duke qen se strategjia prcakton edhe
treguesit e zhvillimit, ajo do t shr-
bej edhe si baz pr monitorimin dhe
vlersimin e progresit t zbatimit t saj.
Ky progres do t jet, njkohsisht, nj
tregues i cilsis s puns s t gjith
akterve lokal dhe, n veanti, t
strukturave t pushtetit vendor.
Procesi i prgatitjes
Ky dokument sht prgatitur me
pjesmarrjen e t gjith akterve lokal:
prfaqsuesve t Kuvendit Komunal,
administrats s komuns, komu-
nitetit t biznesit dhe pjesmarrs t
shoqris civile, gazetar, intelektual
nga shoqatat e intelektualve dhe nga
OJQ-t. Numri i personave t prfshir
n procesin e prgatitjes sht rreth 531
vet. Pjesmarrja e gjer e bn kt do-
kument popullor dhe me mundsi m
t mdha zbatimi.
Komuna e Gjakovs ka przgjedhur
prshpejtimin e ritmeve t zhvillimit
ekonomik, shtimin e mundsive pr
shkollim, prkujdesjen m t madhe
pr shndetin, barazin gjinore dhe
zhvillimin e qndrueshm t mjedisit
si shtjet m kryesore, q mund t
ndikojn pr prmirsimin e shpejte
te gjendjes ekonomike e shoqrore t
banorve t komuns. Duke marr
parasysh rndsin e prmirsimit dhe
forcimit t mtejshm t qeverisjes lo-
kale, qeverisja e mir ju shtua ktyre
objektivave. N kt przgjedhje u
prfshin prfaqsues t institucione-
ve t komuns dhe t shoqris civile
lokale, t cilt sipas problematiks s
przgjedhur, morn pjes drejtprdrejt
n analizat e veanta dhe n diskuti-
met pr prcaktimin e prparsive t
zhvillimit, q lidhen me secilin nga
kta objektiva.
Ky dokument edhe pse si pr nga
forma ashtu dhe prmbajtja sht kre-
jtsisht i ndryshm nga dokumente t
mparshm, prap se prap ka marr
parasysh t gjith punn programuese
t br deri tani duke prfshir edhe
strategjin e vitit 2004, si nga pushteti
vendor ashtu edhe nga organizatat jo
qeveritare. Ai ka marr n konsiderat,
gjithashtu, t gjitha dokumentet pro-
gramuese t hartuar n nivelin e push-
tetit qendror pr zhvillimin e Kosovs
dhe t sektorve t veant.
Procesi i prgatitjes sht shoqruar
me veprimtari pr ngritje kapacitetesh
njerzore, ku jan dhn edhe pro-
grame pr prpunimin dhe zhvillimin
e informacionit dhe hartave.
Nj nga vshtirsit m t shprehura
ka qen prgatitja e kti dokumenti
brenda nj afati mjaf t kufzuar.
27 Mars 2006 Nisja e projektit pilot n Gjakov Mbshtetje n formulimin, dhe zbatimin e nj strategjie
komunale zhvillimi t bazuar n Objektivat Zhvillimore t Mijvjearit
Mars Prill 2006 Takime informimi mbi lokalizimin e OZHM- ve, mbajtur nga projekti i OZHM ve (UNDP), ku
aktort pjesmarrs u njoftuan me rolin e tyre n kt proces
25 - 26 Maj 2006 Mbajtja e puntoris, organizuar nga UNKT n kuadr t projektit OZHM. N kt takim
ishin t prfshir Kuvendi Komunal, prfaqsues t shoqris civile, OJQ t dhe mediat,
bizneset dhe donatort. Qllimi i puntoris ishte prezantimi i planit t procesit: qasja nga
posht lart, vizioni afat gjat, koncepti i zhvillimit, njohja me deklaratn e mijvjearit. U
przgjodhn gjasht OZHM- t q i prshtaten komuns s Gjakovs. Morn pjes mbi 100
pjesmarrs, duke shnuar fllimin e fushats mbi OZHM t.
26 Qershor 2006 Mbajtja e puntoris, organizuar nga UNKT n kuadr t projektit OZHM mbi treguesit pr
planifkim dhe monitorim, przgjedhjen e prioriteteve, identifkimin e problemeve, caktimin
e synimeve dhe treguesve. Morn pjese mbi 70 veta nga Kuvendi i Komuns, komuniteti i
biznesit, OJQ -t dhe nga institucione tjera dhe donator
10 Korrik 2006 Mbahet puntoria pr hartimin e matricave pr OZHM t, duke u fokusuar n identifkimin
e problemeve, prcaktimin e shkaqeve dhe efektit t tyre, si dhe veprimtarit q duhen
ndrmarr. N kt proces u prfshin grupet e puns, t prfaqsuara nga spektri i gjer i
qytetarve
11 Korrik - 10 Gusht 2006 U bn disa vizita n viset rurale pr t identifkuar nevojat pr zhvillimin rural dhe projektet
prioritare. U vizituan ose takuan prfaqsues t grupeve m t varfra dhe jan marr n
konsiderat brengat she shqetsimet e tyre. Mbi 245 njerz kan marr pjese n kto takime.
14 Korrik -
28 Shtator 2006
Veprimtari pr ngritjen e kapaciteteve te aktorve pjesmarrs n prpilimin e strategjis
zhvillimore t Komuns s Gjakovs. U mbajtn 6 trajnime t fokusuar n prgatitjen e
projekt propozimeve me metodn e kornizs logjike, ndrtimin e koncenzusit, udhheqjen
efektive, prfshirjen e shoqris civile n proceset politike, analizat e kostos dhe shpenzi-
meve, si dhe negocimin.
19 Korrik 2006 Mbahet puntoria e dyt pr prpilimin e matricave t OZHM- ve me pjesmarrjen e 6
grupeve punuese.
26 Korrik 2006 Mbahet puntoria e tret pr prfundimin e matricave t objektivave zhvillimore t mi-
jvjearit
28 Korrik 2006 Mbahet puntoria e katrt mbi matricn pr varfrin, ku morn pjes rreth 63 persona.
28 Korrik -
15 Gusht 2006
Kryerja nga CBDC e sondazhit publik mbi nivelin e varfris n Komunn e Gjakovs, duke u
fokusuar n grupet e prjashtuara sociale. U anketuan 101 persona.
8 Shtator 2006 U mbajt takimi i grupit tematik mbi varfrin, u mblodh grupi i ekspertve dhe qytetarve
q t japin mendimet e tyre rreth papunsis si problemi m i ndjeshm n Komun.
Shtator 2006 Fillon analiza e t dhnave dhe punimet nga grupet e puns i shprndahen agjensioneve t
KB - ve pr t marr sugjerime dhe saktsuar konkluzionet.
Nntor 2006 Lshohet n diskutim publik Drafti i Strategjis
Nntor 2006 Publikohet Strategjia e Zhvillimit t Komuns s Gjakovs e bazuar ne Objektiva Zhvillimore
t Mijvjearit. Aprovimi dhe fllimi i zbatimit t saj.
Dhjetor 2006 Organizohet konferenca e donatorve
Fushat prioritare
Zhdukja e varfris s skajshme sht
problem ky pr Kosovn dhe pr
Komunn e Gjakovs. Sipas analizave,
varfria e skajshme n Kosov mund
t reduktohet deri n vitin 2015 n m
pak se 8% nga rreth 15.2% q sht
sot. Burimet e shumta ekonomike e
njerzore dhe prpjekjet pr ngritjen e
efkasitetit (vnien n efcenc) t tyre
t bjn t mendosh se edhe Komuna
e Gjakovs, n t njjtn periudh,
do t mund t prgjysmoj numrin
e familjeve q jetojn n kushtet e
varfris s skajshme. Niveli dhe rit-
met e zhvillimit t sektorit privat dhe
shkalla e punsimit n qytet, si dhe
rritja sa m e shpejt e t ardhurave
nga fermat private, veohen si faktort
m t rndsishm q do t prshpej-
tojn ndryshimin e gjendjes.
Kryerja universale e arsimit baz
krkon masa t shpejta, n mnyr q
brenda vitit 2015, fmit, si djemt
ashtu edhe vajzat, kudo q jan, t ken
mundsi t kryejn arsimin fllor. Ko-
muna e Gjakovs, megjith treguesit e
prkeqsuar t arsimit q ka sot, nisur
nga tradita e njohur intelektuale dhe
arsimdashse e popullsis s komuns,
si dhe nga mundsit potenciale q t
arri ritme te larta t zhvillimit t ar-
simit, vlersohet se jo vetm mund ta
prmbush kt objektiv, por edhe t
renditet n vendin q i ka takuar tradi-
cionalisht n arsimin e Kosovs.
Nxitja e barazis gjinore dhe fuqizimi
i gruas synon q, brenda vitit 2015, t
eliminohet mos barazia midis femrave
dhe meshkujve n t gjitha nivelet e
arsimimit, n tregun e puns dhe n
postet politike dhe administrative.
N Komunn e Gjakovs, femrat zn
49,1% t popullsis dhe rreth 60% e
tyre banojn n zonn rurale. Jetgjat-
sia e tyre sht pak m e madhe se e
meshkujve. Megjithat, shkalla e ar-
simit t tyre dhe sidomos e pjesmar-
rjes n pun dhe n drejtim sht m e
ult se e meshkujve, gj q shpreh nj
mendsi t prgjithshme mos barazie,
e cila sht vshtir t zhduket brenda
kohs s prcaktuar nga ky Objektiv
Zhvillimor i Mivjearit
Zvoglimi i vdekshmris foshnjore,
prmirsimi i shndetit t nns dhe
lufa ndaj smundjeve ngjitse e t
rrezikshme synon uljen me dy t tretat
t vdekshmris s fmive t moshs
deri 5 vje dhe me tri t katrtat t
vdekshmris amsore deri n vitin
2015, si dhe ndalimin e prhapjes s
virusit HIV/AIDS dhe t smundjeve
t tjera ngjitse t rrezikshme. N Ko-
munn e Gjakovs, megjithse mungo-
jn t dhna t plota statistikore, kta
tregues jan n nivele q meritojn
vmendje t madhe. Prmbushja e k-
tyre synimeve varet shum nga anga-
zhimi i burimeve njerzore e fnanciare
qendrore e lokale pr ndryshimin me
shpejtsi t gjendjes.
Mjedisi dhe zhvillimi i qndrueshm
synon integrimin e parimeve t zhvil-
limit t qndrueshm n politikat dhe
programet e zhvillimit lokal dhe kth-
imin n t kundrt t prirjes s hum-
bjes s burimeve mjedisore, prgjys-
mimin brenda vitit 2015 t numrit t
njerzve pa furnizim me uj t rrjedh-
shm t pishm, ndalimin e degrad-
imit dhe rritjen e siprfaqes s mbu-
luar me pyje dhe siprfaqen e toks
s mbrojtur pr t ruajtur diversitetin
biologjik. N Komunn e Gjakovs,
problemet m kryesore mjedisore lid-
hen me mbrojtjen e burimeve natyrore,
veanrisht t pyjeve, toks bujqsore
dhe lumenjve, mbrojtjen e ajrit dhe t
ujit t pishm nga ndotjet, si dhe me
rehabilitimin e disa zonave t nxehta
mjedisore. Nj vmendje t posame
ktu krkojn zonat e minuara, zonat e
ndotura nga uraniumi i varfruar, de-
ponia e mbetjeve t ngurta dhe mbet-
jet industriale. Zgjidhja trsore e k-
tyre problemeve krkon angazhim t
strukturave t pushtetit qendror e lo-
kal, burime t konsiderueshme fnan-
ciare dhe ndrgjegjsim t publikut
pr mbrojtjen e mjedisit. Disa nga kto
probleme, si sht ai i ndotjes nga mi-
nat dhe nga uraniumi, nuk mund t
zgjidhen pa ndihm ndrkombtare.
Qeverisja e mir sht nj Objek-
tiv shtes Zhvillimor i Mivjearit, i
przgjedhur posarisht pr Komunn
e Gjakovs. Thelbi i puns pr qeveris-
jen e mir sht kuptimi nga t gjith
se prmirsimi i qeverisjes sht nj
proces i dyanshm. Nga njra an ai
krkon forcimin e kapaciteteve t struk-
turave t pushtetit lokal pr t hartuar
e zbatuar me sukses politikat e zhvil-
limit ekonomik e shoqror t komuns
dhe pr t marr prsipr prgjegjsi
t reja n kuadrin e reforms s decen-
tralizimit t pushtetit. Nga ana tjetr,
duhet kuptuar se nuk mund t ket
qeverisje t mir pa pjesmarrjen e
qytetarve n qeverisje, gj q krkon
ndrgjegjsimin e publikut pr rolin
dhe prgjegjsit e ti n qeverisjen e
komuns, institucionalizimin e pjes-
marrjes s publikut n vendimmarrje
dhe forcimin e rolit t organizatave t
shoqris civile n kt proces pjes-
marrje
Prparsit e zhvillimit
Bazuar n analizn e hollsishme te
gjendjes s Komuns s Gjakovs n
kndvshtrimin e Objektivave Zhvil-
limore t Mivjearit, jan prcaktuar
fllimisht 17 synime prioritare strat-
egjike pr komunn. Pr secilin synim
jan prcaktuar, gjithashtu, treguesit
prkats, duke marr si baz vlern e
sotme t tyre dhe parashikuar vlern
pr periudhat e ardhshme, deri n vitin
2015. Pr komunn jan przgjedhur
60 tregues, duke marr n konsiderat
strategjit e prgjithshme dhe sekto-
riale t zhvillimit ekonomik e shoqror
t Kosovs, treguesit e prcaktuar nga
UNDP pr Kosovn dhe dokumentet e
Bashkimit Europian mbi standardet q
duhet t prmbush Kosova n periud-
hn afatshkurtr dhe afatmesme.
Pr secilin synim jan przgjedhur pro-
gramet prioritare, zbatimi i t cilve
ndikon drejtprdrejt n arritjen e syn-
imit. Kto programe jan detajuar m
tej n projekte orientuese dhe pr se-
cilin projekt jan parashikuar koha e
zbatimit, partnert e mundshm, kos-
toja e prafrt, q mund t jet investim
i drejtprdrejt ose kostoja e asistencs
pr kryerjen e studimeve, dhe se kush
mund t ishte fnancuesi kryesor i
mundshm. Pr Komunn e Gjakovs
jan przgjedhur si m prioritar 32
programe dhe 138 projekte.
Hapat e ardhshm
Strategjia e prgatitur sht nj doku-
ment dinamik. Ajo hedh bazat e pri-
oriteteve t zhvillimit t komuns dhe
prcakton prioritetet, programet dhe
projektet n kndvshtrimin e sotm t
institucioneve lokale dhe t shoqris
civile. T gjitha kto duhen prditsuar
periodikisht, n mnyr q t marrin
n konsiderat progresin e prvitshm
t komuns, ecurin e zbatimit t pro-
grameve dhe projekteve q fnancohen
dhe ndikimin e tyre.
Zbatimi i ksaj strategjie do t bhet
nga t gjith aktert lokal nn drejti-
min dhe koordinimin e Kuvendit Ko-
munal. sht e nevojshme q raporte
monitorimi mbi zbatimin e saj t pr-
gatiten periodikisht nga Kuvendi i Ko-
muns, si dhe nga OJQ-t lokale, pr
t pasqyruar progresin e komuns dhe
mendimin e qytetarve pr kt pro-
gres.
Pjesa e par
GJENDJA E SOTME E KOMUNS S
GJAKOVS
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
1.1 T dhna t prgjithshme
Popullsia
Regjistrimi m i fundit i popullsis s Kosovs sht ai i vitit 1981 dhe rezultatet e
ti nuk konsiderohen t dobishme. T dhnat m t plota jan ato t UNMIK, q ba-
zohen n shtimin e popullsis gjate periudhs 1981-1991. Sipas ktyre t dhnave,
popullsia e prgjithshme e Kosovs n vitin 2005 rezultoi rreth 2 milion banor. Ko-
muna e Gjakovs ka rreth 153,000 banor, megjithse mendohet se ky numr mund
t jet edhe m i madh. Madhsia mesatare e familjeve sht rreth 6.27 pjestar pr
familje, pak m e vogl se mesatarja e Kosovs (shih Tabeln 1.1).
Si territor, Komuna e Gjakovs z nj siprfaqe prej 586 km2 dhe, pr rrjedhim,
dendsia e popullsis sht mesatarisht rreth 259 banor pr km2. M shum se
gjysma e popullsis, rreth 59.7%, banojn n zonn urbane. M t shumt jan
meshkujt, t cilt prfaqsojn rreth 50.9% te popullsis gjithsej. Pr nga prkat-
sia etnike, Komuna e Gjakovs banohet nga popullsi shqiptare dhe minoritete
etnike prfaqsojn vetm rreth 4.55% te popullsis gjithsej t Komuns.
Karakteristika themelore e strukturs gjinore t popullsis s Kosovs sht se
dominohet nga te rinjt e moshs deri 25 vje, si n fshat ashtu edhe n qytet
(shih Figurn 1.1 dhe 1.2). Kjo tendenc ruhet edhe n Komunn e Gjakovs, ku
rreth 62% e popullsis jan m t rinj se 30 vje dhe rreth 80% e popullsis jan
n moshn deri 45 vje.
1
Sipas ankets mbi nivelin e jetess n Kosov, t kryer n vitin 2002 me mbshtetjen e Banks Botrore, konsid-
erohen ekstremist t varfr ata q konsumojn deri n 0.93 Euro/frym n dite dhe t varfr ata q konsumo-
jn midis 0.93 dhe 1.42 Euro/frym n dite.
Kapitulli i Par
ZHVILLIMI EKONOMIK DHE VARFRIA
Lufta kundr varfris s skajshme sht Objektivi i par Zhvillimor i Mijvjearit.
Prgjysmimi brenda vitit 2015 i pjess s popullsis q jeton n kushtet e varfris s
skajshme sht synimi m kryesor i ktij objektivi
1
. Sipas analizave, me nj rritje eko-
nomike mesatare vjetore prej rreth 2% dhe pa ndryshime n shkalln e pabarazis,
varfria e skajshme n Kosov mund t reduktohet n m pak se 8% nga rreth 15.2%
q sht sot. Burimet e shumta ekonomike e njerzore dhe prpjekjet pr vnien n
efkasitet t tyre t bjn t mendosh se edhe Komuna e Gjakovs, n t njjtn peri-
udh, do t mund t prgjysmoj numrin e familjeve q jetojn n kushtet e varfris
s skajshme. Niveli dhe ritmet e zhvillimit t sektorit privat dhe shkalla e punsimit
n qytet, si dhe rritja sa m e shpejt e t ardhurave nga fermat private, veohen si
faktort m t rndsishm q do t prshpejtojn prmbushjen e ktij objektivi.
Tabela 1.1: Disa tregues demografk
Madhsia
mesatare e
familjes
(amvisris)
Numri
mesatar i
fmijve
Numri mesa-
tar i mesh-
kujve
Numri mesatar
i femrave t
rritura
Numri
mesatar i t
moshuarve
Prishtin 5.46 1.53 1.76 1.83 0.33
Gjakov 6.27 2.08 1.80 1.94 0.46
Totali 6.52 2.08 1.97 2.08 0.39
Burimi: UNDP, Raporti i Zhvillimit Njerzor -Kosova 2004.
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
Migrimi
Megjithse t dhnat e sakta mungojn, niveli i migrimit n Kosov dhe, n vean-
ti, ai i migrimit t brendshm sht i lart. Prgjithsisht pranohet se rreth 350
000 deri 400 000 kosovar jetojn jasht vendit. Vlersohet se nevoja ekonomike,
shkalla e lart e papunsis dhe paqndrueshmria politike e lufa kan qen nx-
itset kryesore t migrimit jasht vendit. Sipas UNDP, Gjermania dhe Zvicra jan
destinacionet m kryesore t emigrantve nga Kosova.
Shtysa dominuese e migrimit t brendshm sht papunsia dhe vihet re ten-
denca e lvizjes s popullsis drejt zonave urbane, q ofrojn mundsi m t
mdha punsimi. Kshtu, n Komunn e Prishtins nj shtes popullsie prej rreth
22.5 banorsh pr do 1000 banor i atribuohet ardhjeve nga komunat e tjera t
Kosovs (shih Tabeln 1.2).
Si gjithkund, edhe n Komunn e Gjakovs ka pasur migrim t popullsis si nga
fshatrat drejt qytetit te Gjakovs ashtu edhe nga Komuna e Gjakovs jasht shtetit,
kryesisht drejt vendeve t Evrops perndimore, ose drejt Prishtins. Deri n vitin
2003 nga Komuna e Gjakovs jan larguar rreth 11.5 vete pr do 1000 banor,
nga t cilt 2.1 ne periudhn 1998-2003, dhe ky sht nj tregues i lart krahasuar
Figura 1.1: Struktura e popullsis urbane
Burimi: UNICEF 2004
-60 -50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50
Meshkuj Femra
Figura 1.2: Struktura e popullsis rurale
Burimi: UNICEF 2004
-60 -50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50 60
Meshkuj Femra
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
me komunat e tjera t rajonit lindor t Kosovs. Argumenti kryesor i kti largimi
sht q njerzit n Gjakov po krkojn pun jasht komuns, jasht vendit ku ata
jetojn, duke u dyndur drejt rajoneve ekonomikisht m t zhvilluara t Kosovs,
si zona e Prishtins apo e Fush Kosovs, por edhe drejt shteteve perndimore.
Si rrjedhim, zbutja e ksaj tendence, tani pr tani sht e vshtir, n kushtet e
papunsis s lart.
Shtimi natyror
T dhnat mbi lindjet e periudhs 1988 deri 2003 tregojn se numri i lindjeve
n Kosove sht n zbritje t vazhdueshme (Shih Tabeln 1.3). Niveli n rnie i
shtimit natyror sht rezultat i zhvillimit t ult ekonomik dhe social t Kosovs,
aktivitetit t paket ekonomik, papunsis s lart veanrisht pr femrat, niveli
i ult i standardit social dhe pozits jo t vlersuar sa duhet t femrs n shoqri
dhe familje
Edhe shtimi natyror i popullsis s Komuns s Gjakovs nuk sht ai i disa viteve
me par. Llogaritjet tregojn pr nj shtim natyror vjetor prej 16 persona pr 1000
banore
2
, i cili sht shum m i ult se mesatarja e Kosovs.
Pr sa i prket shkalls s paprpunuar t vdekjeve, nga hulumtimet empirike pr
vitin e fundit sht nxjerr numri prej 5,3 vdekje nga aksidentet pr 1000 persona.
Duke marr n konsiderat informatat shtes nga vrojtimet n familje, ky numr
duhet t jet m i lart, n nivelin 6 apo 7 vdekje nga aksidentet pr 1000 persona.
Jetgjatsia
Megjithse zakonisht popullsia e varfr nuk jeton gjat, populli i Kosovs ka
jetgjatsi mesatare. N Komunn e Gjakovs jetgjatsia sht 71.05 vjet dhe kjo
prkon prafrsisht me jetgjatsin mesatare t popullsis s Kosovs.
Tabela 1.2: Migrimi i prhershm ne komunat e rajonit lindor
Komuna
Migrimi neto pr 1000 banor
Gjithsejt
deri n vitin 2003
Nga kto,
n periudhn 1998 - 2003
Gjilani - 9.1 + 0.3
Gjakova - 11.5 - 2.1
Mitrovica - 12.9 - 6.2
Peja + 11.1 + 3.3
Prizreni - 4.9 + 0.6
Prishtina + 29.5 + 7.0
Ferizaj - 2.2 - 2.8
Burimi: KDHS, Hulumtimi demografk e shndetsor i Kosovs, 2004.
Tabela 1.3: Lindjet n Kosov
Periudha Lindjet pr 1000 banor
1988 1993 27,0
1993 1998 24,9
1998 2003 23,0
Burimi: Hulumtimi demografk e shndetsor i Kosovs, 2004.
2
Plani hapsinor i Komuns se Gjakovs, 2005.
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
Divorcet
N baz t rezultateve empirike mund te themi se, me gjith rritjen q vihet
re vitet e fundit, numri i divorceve vazhdon t jet mjaf i vogl. Por, nga ann
tjetr, ndikim negativ duke i mjegulluar t dhnat, mund t ket edhe fakti se
femra sht relativisht e barabart por jo vrtet e barabart me meshkujt, pr
shkak t mentalitetit te shoqris shqiptare. M e dukshme kjo sht n viset
rurale, ku barazia gjinore mund t mos jet gjithaq n nivel andaj edhe rastet e
divorceve jan t rralla. Ne ket rast, kjo ndodh pr shkak se femra e divorcuar
nuk ka prkrahje dhe kshtu detyrohet t duroje nj jet me personin me t cilin
n rrethana tjera nuk do t jetonte.
1.2 Treguesi i Zhvillimit Njerzor
Matja e zhvillimit njerzor
Duke konsideruar si jo te plot matjen e nivelit t zhvillimit njerzor vetm n
baze t ardhurave, UNDP ka prpunuar metodn e matjes nprmjet Treguesit t
Zhvillimit Njerzor, i cili konsideron kta prbrs:
(i) Jetgjatsin, q merr parasysh se sa dhe si jetojn njerzit dhe a prdoren
n mnyr t frytshme burimet fnanciare n dobi t prmirsimit t kush-
teve shndetsore t popullats. N baz t ktyre t dhnave llogaritet
Treguesi i Jetgjatsis;
(ii) Analfabetizmin dhe nivelin e shkollimit, t shprehura me prqindjen e
popullsis q nuk di shkrim e kndim dhe me mesataren e viteve t shkol-
limit pr ata qe msojn n shkoll. N baze t ktyre t dhnave llogaritet
Treguesi i Arsimimit;
(iii) Prodhimi i Brendshm Bruto, q pasqyron t ardhurat mesatare pr
fryme, te llogaritura pr fuqi blerse. N baze t ktyre t dhnave lloga-
ritet Treguesi i t Ardhurave.
Treguesi i Zhvillimit Njerzor sht nj kombinim i Treguesit t Jetgjatsis, Treg-
uesit t Arsimimit dhe Treguesit te t Ardhurave. Pr her t par Kosovn dhe
komunat prbrse t saj kto vlera jan llogaritur n vitin 2004 (shih Tabeln 1.4).
Nga llogaritjet rezulton se Treguesi i Zhvillimit Njerzor pr Kosovn sht 0.682,
duke marre parasysh se Treguesi i Jetgjatsis sht 0.731, Treguesi i Arsimimit
0.923 dhe Treguesi i t Ardhurave sht 0.393. Me ket tregues Kosova renditet
n mesin e vendeve me zhvillim t mesm njerzor. Kjo vlere sht e kraha-
sueshme me vendet e rajonit, duke prjashtuar Sllovenin dhe Kroacin, q kan
vlera me t larta t kti treguesi, gj qe shpreh nj zhvillim njerzor m t lart.
Ne Raportin Global t Zhvillimit Njerzor
3
vlera e Treguesit e t ardhurave pr
Kosovn sht llogaritur 0.548 dhe, nga kjo rritje, edhe vlera e Treguesit t Zhvil-
Tabela 1.4: Treguesi i Zhvillimit Njerzor
Komuna
Jetgjatsia
Prej lindjes
Arsimimi i
te rriturve
(+15)
Regjistrimi
ne shkolla
Te ardhurat
pr fryme
Treguesi i
Jetgjat-
sis
Treguesi i
Arsimimit
Treguesi i te
Ardhurave
Treguesi i
Zhvillimit
Njerzor
Prishtina 70.96 95.70 90.73 1585.64 0.766 0.940 0.461 0.723
Gjakova 71.50 92.07 81.72 1149.04 0.768 0.886 0.407 0.687
Kosova 68.86 94.22 88.52 1053.23 0.731 0.923 0.393 0.682
Burimi: UNDP, Raporti i Zhvillimit Njerzor Kosova 2004
3
UNDP, Raporti Global i Zhvillimit Njerzor 2004.
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
limit Njerzor sht 0.734, pra m e lart se ajo e llogaritur n tabeln 1.4. Bazuar
n ket vlere, Figura 1.3 paraqet nj krahasim te nivelit te zhvillimit njerzor t
Kosovs me disa vende te tjera.
Pr Komunn e Gjakovs, Treguesi i Zhvillimit Njerzor sht 0.687, duke marr
parasysh se Treguesi i Jetgjatsis sht 0.768, Treguesi i Arsimimit 0.886 dhe
Treguesi i te Ardhurave sht 0.407. Me kt vler, Komuna e Gjakovs sht midis
komunave me nivel t mesm zhvillimi njerzor dhe renditet e 15-ta midis 30 ko-
munave t Kosovs. Nj krahasim m i plot mes komunave t Kosovs paraqitet
n Figurn 1.4. Shihet, gjithashtu, se ky tregues sht m i lart se vlera mesatare
e llogaritur pr Kosovn dhe ndryshimi vjen prej nivelit me t lart t jetgjatsis
dhe t ardhurave. Sidoqof, ky tregues mbetet mjaf i ult po t krahasohet me
rajone t tjera jasht Kosovs.
1.3 Varfria
Treguesi i varfris njerzore
Prkufzimi me i zakonshm i varfris sht pamundsia e mbajtjes se nj stan-
dardi te pranueshm jetese, te matur ne baze te nevojave m t domosdoshme
t konsumit. Duke e konsideruar varfrin si nj fenomen kompleks social,
UNDP prpunoi metodn e matjes me an t Treguesit t Varfris Njerzore, i
cili prfshin prmasat ekonomike, sociale dhe politike te varfris, si dhe pasojat
njerzore q rrjedhin nga t qenit i varfr.
Figura 1.3: Krahasimi i nivelit t zhvillimit njerzor
0.275
0.734
0.735
0.777
0.784
0.818
0.881
0.944
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
Sierra Leone
Kosova
Shqipria
Bosna e Herzegovina
IRJM
Kroacia
Sllovenia
Norvegjia
...N Kosov, varfria shihet si munges e t ardhurave t rregullta apo munges e
plot e t ardhurave, si dhe munges e kursimeve dhe bagtis. Varfri do t thot
edhe mnyra e jetess n shtpi, mungesa e t mirave themelor, duke u varur nga
mshira e fqinjve apo organizatave humanitare.... (Banka Botrore: Vlersimi i
varfris ne Kosove, 2001.
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
Vlerat e Treguesit te Varfris Njerzore pr Kosovn jan llogaritur ne nivel Ko-
mune dhe Figura 1.5 paraqet nj krahasim t komunave n lidhje me kt treg-
ues. Nga llogaritjet ka dale se vlera e kti treguesi pr Komunn e Gjakovs sht
7.80 (shih Tabeln 1.5), duke e prfshire ne grupin e komunave me nivel te ulet
varfrie krahasuar me komunat e tjera t varfra dhe shum t varfra. Vihet re se
shum nga t dhnat, q shrbejn si baze pr llogaritjen e kti treguesi, n Ko-
munn e Gjakovs jan m t prmirsuara se mesatarja e Kosovs. Veanrisht
bie ne sy prqindja e njerzve pa qasje n ujsjells, largsia nga qendrat shnde-
tsore dhe prqindja e popullsis nn treguesin e standardit t mir t jetess. Si
rrjedhim edhe shkalla e varfris njerzore n Komunn e Gjakovs sht m e
ult se mesatarja e Kosovs. Megjithat, te dhnat tregojn se kto vlera jan me
te prkeqsuar n krahasim me Prishtinn, pavarsisht se si Prishtina ashtu edhe
Gjakova prfshihen se bashku n grupin e komunave me nivel relativisht t ult
varfrie.
4
Burimi: UNIDP, Raporti i Zhvillimit Njerzor Kosova 2004
IZHNJ i lart 0.723 0.692
IZHNJ i mesm 0.659 0.691 0.625
IZHNJ i ult 0.658 0.625
Figura 1.4: Treguesi i Zhvillimit Njerzor sipas Komunave
4
Dean
Deane
Gjakova
akovica
Gllogovc
Gloovac
Gjilan
Gnjilane
Dragash
Draga
Istog
Istok
Klin
Klina
Fush Kosov
Kosovo Polje
Kaanik
Kaanik
Kamenic
Kamenica
Mitrovic
Mitrovica
Leposaviq
Leposavi
Lipjan
Lipjan
Novo Brd
Novo Brdo
Obiliq
Obili
Rahovec
Orahovac
Pej
Pe
Podujev
Podujevo
Prishtin
Pritina
Prizren
Prizren
Skenderaj
Srbica
Shtime
Stimlje
Suharek
Suvareka
Ferizaj
Urosevac
Shtrpc
terpc
Viti
Vitina
Vushtrri
Vuitrn
Zubin Potok
Zubin Potok
Zvean
Zvean
Malisheva
Malievo
Tabela 1.5: Treguesi i Varfris Njerzore
Komuna
Prqindja e
njerzve qe
pritet te vdesin
para moshs 40
vje
Shkalla e
analfabet-
izmit tek te
rriturit
Prqindja
e njerzve
pa qasje ne
ujsjells
Shkalla e
vdeksh-
mris
foshnjore
Qendra me e
afrt shndet-
sore sht me
larg se 5 km.
(%)
Prqindja e
popullsis nen
treguesin e stan-
dardit te mire te
jetess
Treguesi i
Varfris
Njerzore
Prishtina 5.73 4.31 9.91 3.5 0.41 4.60 4.96
Gjakova 5.74 7.93 15.58 3.5 7.97 9.02 7.80
Kosova 6.79 5.78 27.41 3.5 8.125 12.96 9.66
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
T ardhurat
Sipas llogaritjeve empirike, t ardhurat pr frym n Komunn e Gjakovs jan
rreth 95.75 euro n muaj, e cila sht nj vlere pak me e lart se mesatarja e
Kosovs prej 87.77 euro n muaj. Megjithat, kjo sht nj vlere shume t ult
kundrejt rreth 130.33 euro n muaj q jan t ardhurat pr frym n Prishtin. T
ardhurat nga meshkujt rezultojn se jan rreth 3 here m t shumta se te ardhurat
nga femrat dhe ky ndryshim sht pothuajse sa ndryshimi mesatar n t gjith
Kosovn.
Figura 1.6: T ardhurat javore t familjeve
T ardhurat familjare
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 - 50 50 - 100 100 - 150
urban
rurale
Sipas anketimit, shu-
mica e personave t
intervistuar deklaro-
jn t ardhura deri
50 euro n jav
pr familje dhe nj
numr mjaft i vogl
deklarojn t ard-
hura midis 50 dhe
100 euro n jav pr
familje (shih Figurn
1.6). Askush nuk
deklaron se ka t
ardhura m shum
se 100 euro n jav
pr familje.
IVNJ i ult 4.75 12.37 %
IVNJ i mesm 12.38 20.00 %
IVNJ i lart 20.01 27.64%
Figura 1.5: Treguesi i Varfris sipas Komunave
5
Dean
Deane
Gjakova
akovica
Gllogovc
Gloovac
Gjilan
Gnjilane
Dragash
Draga
Istog
Istok
Klin
Klina
Fush Kosov
Kosovo Polje
Kaanik
Kaanik
Kamenic
Kamenica
Mitrovic
Mitrovica
Leposaviq
Leposavi
Lipjan
Lipjan
Novo Brd
Novo Brdo
Obiliq
Obili
Rahovec
Orahovac
Pej
Pe
Podujev
Podujevo
Prishtin
Pritina
Prizren
Prizren
Skenderaj
Srbica
Shtime
Stimlje
Suharek
Suvareka
Ferizaj
Urosevac
Shtrpc
terpc
Viti
Vitina
Vushtrri
Vuitrn
Zubin Potok
Zubin Potok
Zvean
Zvean
Malisheva
Malievo
5
Burimi: UNIDP, Raporti i Zhvillimit Njerzor Kosova 2004
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
Shpenzimet pr frym n Komunn e Gjakovs jan rreth 62.13 euro n muaj,
pak m t ulta se vlera mesatare e Kosovs prej 69.03 euro n muaj dhe shum
m t pakta se shpenzimet pr frym n Prishtin, q llogariten t jen rreth 88.21
euro n muaj.
Drgesat nga t afrmit, prftimet nga biznesi dhe pagat prbejn tre burimet
me kryesore t ardhurave n Komunn e Gjakovs (shih Tabeln 1.6), duke zn
23.21%, prkatsish 22% dhe 18.24% t ardhurave gjithsej. Nga krahasimi i ktyre
vlerave me vlerat mesatare te Kosovs dhe ato t Prishtins arrihet n kto pr-
fundime te rndsishme:
(i) Pjesa prej 23.21%, qe zn t ardhurat nga drgesat, ndihma nga farefsi
e miqt, prfshire edhe kompensimet pas martesore sht mjaf e madhe
n t ardhurat gjithsej, krahasuar me mesataren e Kosovs dhe, veanr-
isht, me at t Prishtins, ku kto te ardhura jan vetm 5%. Kjo tregon
nj shkalle te larte varsie te individi nga te tjert dhe siguri te ulet t te
ardhurave;
(ii) Pjesa prej 18.24%, qe zn t ardhurat nga pagat sht gjithashtu shum
m e ult se vlera mesatare e Kosovs dhe ajo e Prishtins. Kjo tregon se
shkalla e punsimit dhe pagesat n Komunn e Gjakovs jan m t ult
se mesatarja e Kosovs dhe shum m t ult se n Prishtin.
Pabarazia n t ardhura dhe n konsum
Zbutja e varfris dhe veanrisht e varfris s skajshme lidhet ngusht si me
ecurin e zhvillimit ekonomik ashtu edhe t pabarazis. N Kosov, pabarazia n
t ardhura sht e lart, gj q pasqyrohet qart n vlern e koefcientit Gini prej
0.49. Pabarazia n konsum sht m e ult dhe vlera prkatse e kti koefcienti
sht 0.30. Thellimi i mtejshm i pabarazis mund te ndikoje dukshm n rritjen
Tabela 1.6: Struktura e te ardhurave
Komuna Pagat
Pensione dhe
ndihm sociale
Prftime nga
biznesi
Hua
Drgesa nga t
afrmit
T ardhura nga
shitja e pronave
Burime tjera
Prishtina 35.86 5.22 26.00 10.21 5.00 10.31 7.39
Gjakova 18.24 5.51 22.00 7.61 23.21 15.33 8.11
Kosova 29.85 5.99 14.94 17.21 13.66 7.13 11.21
Siguria e te ardhurave
Sikundr n t gjith Kosovn edhe n Gjakov, siguria e t ardhurave vlerso-
het se sht e ult dhe, pr rrjedhoje, rreziku i rritjes s shkalls s varfris
sht i lart. Ndikimin m t madh negativ mendohet se e japin faktort e
mposhtm, disa prej t cilve lidhen drejtprdrejt me aftsit administruese
t vet Komuns: (i) Ngadalsimi i ritmeve t zhvillimit ekonomik, q sht
vn re duke flluar nga viti 2002, dhe q n nj mase te madhe i atribuohet
paksimit te fnancimeve te konsiderueshme n periudhn pas konfiktit; (ii)
Paqndrueshmria politike, e cila sht e lidhur ngushtsisht me vendimin
mbi statusin prfundimtar t Kosovs; (iii) Degradimi i mjedisit dhe i burimeve
natyrore t qensishme, qe mbetet krcnues pr t ardhurat e ekonomive
familjare t ndrvarura prej tyre, veanrisht n zonn rurale. N shkall vendi,
n zonn rurale, nga toka varet ekonomia e 89.6% te familjeve, nga bagtit
55.4% e familjeve, nga pylltaria 20% e familjeve; dhe (iv) Mundsit e kufzuara
t punsimit.
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
e shkalles s varfris. Studimet tregojn se nga rritja vjetore prej vetm 3% e
pabarazis varfria e skajshme do te rritej rreth 18% ne vit
6
.
Ne Tabeln 1.7 paraqiten disa tregues kryesore rajonale t llogaritur pr vitin
2002. Shihet qarte se rajoni i Gjakovs renditet i pesti pr nga shkalla e varfris
s skajshme dhe e pabarazis ne konsum, ndrkohe q renditet i katrti midis
rajoneve pr nga konsumi i familjeve.
Varfria e skajshme
Profli i varfris dhe veanrisht ai i varfris s skajshme
7
ndryshon shum nga
komuna n komun, si dhe brenda komunave. N Kosov, 37% e popullsis jeto-
jn nn linjn e varfris prej 1.42 Euro pr person t rritur n dit ndrsa 15.2%
e popullsis jetojn nn linjn e varfris se skajshme prej 0.93 Euro pr person te
rritur ne dite. Varfria e skajshme shfaqet me shume tek fmit e moshs parash-
kollore (17.3%), t moshuarit (17.1%) dhe fmit e moshs 6-14 vje (16.9%).
Familjet m t prekura nga varfria e skajshme jan ato me antare me afsi t
kufzuara, me kryefamiljare femra dhe familjet qe i prkasin grupeve etnike jo
shqiptare dhe serbe. N kto shtresa familjet nn linjn e varfris s skajshme
zn prkatsisht 17.9%, 8.7% dhe 31% t numrit t prgjithshm t familjeve t
tilla. Varfria e skajshme sht m e lart n zonat urbane jasht kryeqytetit se n
zonat rurale. Megjithat, n kto t fundit, varfria e skajshme sht rreth dy here
m e lart se n kryeqytet.
Tabela 1.7: Pabarazia
Treguesi Kosova Gjakova Gjilani Mitrovica Peja Prizreni Prishtina Ferizaj
Konsumi ditor mesatar ekuivalent i
familjeve (Euro)
1.87 1.96 1.71 1.98 1.81 2.06 1.50
Shkalla e varfris se skajshme (%) 15.2 13.8 10.0 24.2 22.6 15.0 7.3 28.9
Koefcienti Gini 0.30 0.15 0.16 0.19 0.23 0.13 0.11 0.16
Papunsia (%) 47.2 17.5 16.1 23.7 6.4 7.9 15.9 23.7
Burimi: Banka Botrore, Vlersimi i varfris n Kosove, Qershor 2005.
Tabela 1.8: Treguesi i varfris s skajshme
Rajoni Treguesi i varfris s skajshme
%
Pjesa e t varfrve t skajshm
%
Gjilani 10.0 5.5
Gjakova 13.8 8.4
Mitrovica 24.2 24.2
Peja 22.6 15.0
Prizreni 15.0 13.9
Prishtina 7.3 16.3
Ferizaj 28.9 16.6
Kosova 15.2 100.0
Burimi: Banka Botrore, Vlersimi i varfris ne Kosove, Qershor 2005.
6
Banka Boterore: Vleresimi I varferise ne Kosove, Qershor 2005.
7
Varfria karakterizohet me dy linja: (i) Linja e varfris se skajshme apo e varfris ushqimore, e cila n Kosov
llogaritet se sht n kufrin e 0.93 Euro n dit pr person; dhe (ii) linja e varfris relative, e cila merr parasysh
edhe nevojn pr konsumin e artikujve jo ushqimore m t domosdoshm.
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
N Komunn e Gjakovs, numri i familjeve q jeton nn linjn e varfris s
skajshme sht rreth 13.8% e familjeve gjithsej, q sht m i ulet se mesatarja
e Kosovs, dhe prfaqson 8.4% te familjeve q jetojn ne varfri t skajshme t
Kosovs (shih Tabeln 1.8). Shprndarja e ktyre familjeve n qytet dhe n fsha-
trat e komuns sht e ndryshme:
(i) Po t thellohesh n vlersimin cilsor t varfris shtpi me shtpi brenda
qytetit, vihen re se familjet e varfra shprndahen gjithandej pa ndonj
rregullsi. Megjithat, duket qart se varfria sht m e theksuar n pjesn
veriore, n lagjen Piskot, n pjesn perndimore, n lagjen Brkoc, dhe
n pjesn lindore - jug lindore, n lagjen Koloni, ku jeton minoriteti RAE
(Rom, Ashkali dhe Egjiptian);
(ii) N zonn rurale varfria sht m e theksuar n pjes te tilla si regjioni
i Dushkajs, regjioni i Reks s Keqe dhe fshatrat n zonn kuftare me
Shqiprin. Ajo q bie menjher n sy n kto regjione, veanrisht n at
t Dushkajs, sht gjendja mjaf e keqe e rrugve. Kjo sht nj pengese
serioze e zhvillimit ekonomik t ktyre zonave dhe prfaqson nj prob-
lem prioritar t integrimit shoqror dhe ekonomik t ktyre komuniteteve
n Komunn e Gjakovs.
Ky profl i varfris n Komunn e Gjakovs tregon se edhe ndrhyrjet pr zbutjen
e varfris n kuadrin e ksaj strategjie duhet t prqendrohen n lokalitete dhe
grupeve t veanta shoqrore pr t zgjidhur me prparsi nevojat m t nguts-
hme t tyre, sepse duhet t jemi t vetdishm se edhe pjesa tjetr e popullsis
s Gjakovs nuk sht n nj pozit gjithaq t mir dhe ka gjithashtu nevoj vet
pr mbshtetje. Ktu sht fala edhe pr minoritetet. N nj komun si Gjakova,
q pretendon t jet n ball t nj shoqrie t hapur e t qytetruar, merr rndsi
prioritare kujdesi pr minoritetet duke prfshir edhe Serbt, pr t ndihmuar
m tej integrimin e tyre m t gjith banort e komuns.
Prfshirja sociale
Nj pamje t qart t varfris s skajshme n Komunn e Gjakovs e jep vrojtimi cil-
sor i organizuar pr kt qllim
8
. Ngjashm me prfundimet e arritura pr t gjith
Kosovn, studimi prcakton kto grupe me t rrezikuara nga varfria e skajshme:
Ndihma Sociale
N skemn e Ndihms Sociale prfshihen dy kategori familjes: (i) Familjet q kan
persona mbi 15 vje me aftsi t kufzuar t prhershme dhe te paaft pr t punuar,
personat mbi 65 vje, kujdestare t prhershm te personave me aftsi te kufzuara
dhe mbi 65 vje, persona deri n 14 vje, persona ndrmjet 15 dhe 18 vje q jan n
shkollim t rregullt dhe prindrit vetushqyes m s paku nj fmije nn moshn 15
vje; dhe (ii) Familjet me nj antar t paafte pr pune dhe me t paktn nj fmije
nn moshn 15 vje apo q kan n prkujdesje t prhershme nj jetim nn moshn
15 vje. Pagesa e Ndihms Sociale sht 35-75 Euro n muaj, sipas kategorive pr-
ftuese. Prftuesit e ksaj skeme kan edhe lehtsi t tjera, si kontrolle shndetsore
pa pagese, nuk paguajn taksa komunale dhe rrymn elektrike. Numri i familjeve n
Komunn e Gjakovs q prftojn Ndihme Sociale gjat vitit 2006 sht 1459, nga
te cilat 678 familje n kategorin e par dhe 781 familje n kategorin e dyt. Numri
i prgjithshm i pjestareve n kto familje sht 6364 vete. Mangsit kryesore t
ksaj skeme jan mos prfshirja n t e t gjitha kategorive n nevoje, t tilla si fem-
rat e vetme nn moshn 65 vjeare pa mbshtetje fnanciare dhe delikuentet mbi 18
vje qe nuk kan familje. Burimi: Qendra Rajonale pr Mirqenie Sociale-Gjakove,
2006
8
Nga raporti mbi prfshirjen sociale - zhvilluar nga CBDC dhe UNDP (2006)
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
(i) Familjet me antar me afsi t kufzuara kan shkall m t lart t
varfris s skajshme. Varfria e skajshme thellohet m tej n mnyr
drastike brenda familjeve me m shum se nj antar me afsi t kuf-
zuara n krahasim me familjet pa antar me afsi t kufzuara.
(ii) Familjet me kryefamiljar t gjinis femrore po ashtu paraqesin nj pjes
t vogl por jo t parndsishme t varfrve t skajshm . Arsyet pr
shfaqje m t shpesht t varfris s skajshme n kto familje shpjegohen
me dallimet gjinore n prbrjen e ekonomive familjare, nivelin arsimor
dhe statusin e tyre n tregun e puns.
(iii) Grupet e tjera etnike jo shqiptare jan, po ashtu, n nj pozite jo t fa-
vorshme. Nga kndvshtrimi i grupeve etnike, varfria e skajshme sht
dukshm m e lart n mesin e Romve, Ashkalinjve dhe Egjiptianve.
Sipas strukturs s popullsis, shqiptart prbjn shumicn e t varfrve
t skajshm por rreziku i t qenit i varfr n mesin e grupeve tjera etnike
sht m shum se dy her m i lart se n mesin e shqiptarve. Analiza
e t dhnave t kti vrojtimi dshmon disavantazh t rndsishm n
mesin e grupeve tjera etnike, mundsia e t cilve pr t qen n varfri t
skajshme sht mjaf e lart.
(iii) Pensionistt psojn rnie t dukshme n t ardhura pas daljes ne pen-
sion, si rezultat i pensioneve t ult n krahasim me pagat. Pensioni baz
sht prcaktuar 40 euro, q sht m pak se nj e pesta e pags mesatare
n Gjakov dhe i ngjan me shum nj ndihme sociale se nj page pen-
sioni pr nj njeri q ka punuar e kontribuar gjith jetn pr shoqrin.
Kshtu qe kjo kategori shoqrore sht para rrezikut t prhershm pr
te rrshqitur prej nj varfrie relative n nj varfri ekstreme. Varfria e
pensionistve thellohet edhe m tepr po t kihet parasysh nevoja q ato
kan pr medikamente, pr t mjekuar smundjet kronike. Kshtu, nga
rreth 6000 pensionist q ka sot Gjakova, rreth 30% vuajn nga smundja
kronike e diabetit, q krkon mjekim t rregullt e t kushtueshm ditor.
Mundsia e vetme e tyre pr te mbietuar sht ajo q ndodh me t gjith
pensionistt n Gjakov (si edhe n Kosov): mbshtetja nga djemt apo
vajzat e familjes, duke i br ata trsisht te varur prej tyre.
I vetmi burim jetese pr ne sht deponia. Gjith dita na shkon duke krkuar npr
plehra pr mbeturina metali dhe i shesim pr t ftuar nj kafshat buke..... (Nga nj
banor i lagjes Kolonia n Gjakov)
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
Prmasa t tjera t varfris
Kushtet e banimit n Komunn e Gjakovs, sikundr n t gjith Kosovn, duket
se ndryshojn mjaf nga nj zon n tjetrn dhe jan dukshm me t kqia se
n Prishtin. Megjithat, shum t dhna pr Komunn e Gjakovs tregojn se
kushtet e banimit aty jan mesatarisht m t mira se n disa komuna t tjera t
krahasueshme. Kjo shihet qart n t dhnat e Tabels 1.9:
(i) Rreth 40% e shtpive t komuns kan nevoj pr rregullime t vogla e t
mdha, kundrejt vetm rreth 13.3% n Prishtin apo rreth 15.4% n Ko-
munn e Prizrenit. Gjendja fzike e shtpive sht m e mir se n Komu-
nn e Gjilanit, ku numri i shtpive me dmtime t mdha sht mbi 2 her
me i madh se n Gjakov;
(ii) Familjet n Komunn e Gjakovs banojn n hapsira m t gjera banimi se
n komuna t tjera t krahasueshme. Kshtu, familjet, ku n nj dhom bano-
jn m shum se 3 persona zn rreth 18.4% te familjeve n Komunn e Gja-
kovs, ndrkohe q n Prishtin zn 22.4% dhe n Komunn e Pejs 40.9%;
(iii) Rreth 42% e familjeve n Komunn e Gjakovs nuk kane qasje n uj t
rrjedhshm dhe kjo sht me tipike n zonn rurale.
1.4 Tregu i puns
Punsimi
Gjakova ka t punsuar 8614 veta (shih Figurn 1.6, nga t cilt 3200 jan t pu-
nsuar n biznese private. Ne SHA dhe n ndrmarrjet publike jan te punsuar
1960 vet gjithsej. Ky numr me gjas sht m i lart pr shkak se nj numr
njerzish sht i vetpunsuar n bujqsi.
Shkalla e pjesmarrjes n fuqi puntore n Komunn e Gjakovs sht rreth 66.4
% dhe kjo sht pak m e lart se vlera mesatare e Kosovs.
Tabela 1.9: Kushtet jetsore dhe shtpiake
Gjakova Gjilani Peja Prizreni Prishtina Ferizaj
Shtpit me dmtime t mdha 8.6 18.6 10.2 6.2 4.1 10.6
Shtpit me dmtime t vogla 31.4 29.7 21.0 9.2 9.2 25.4
M shum se tre persona n dhom 18.4 21.1 40.9 19.3 22.4 29.3
Vendbanimi pa rrym elektrike 1.6 0.2 0.5 1.5 0.0 2.9
Nuk ka gyp qendror ose burim kryesor t ujit 42.8 70.3 54.2 34.1 42.8 64
Burim kryesor i ujit jan puset
17.9 40.5 39.2 24.0 30.2 52.9
Nuk ka banj me uj n shtpi 35.1 49 32.4 44.6 32.6 55.1
Kan nevojtore fushore 35.1 49.0 29.5 44.1 32.6 55.1
Nuk ka asgjsim t mbeturinave 71.5 64 72 59.8 65.7 50.3
Burimi: Banka Botrore, Vlersimi i varfris ne Kosove, Qershor 2005.
Anketa mbi varfrin e skajshme n Komunn e Gjakovs tregon se shumica e t
varfrve t skajshm jan, gjithashtu, t varfr n aspektin e arsimit dhe infrastruk-
turs. Rreth lindjes dhe fmijris s hershme, t hyrat e t varfrve dhe rreziqet mje-
disore jan faktort kryesor shkaksor pr pasoja serioze n shndet. Gjat rinis
(adoleshencs), kur shkolla m nuk sht e detyrueshme, t hyrat e t varfrve kan
ndikim t fuqishm n vijim e shkollimit. M von, rezultatet e ulta n shndetsi kon-
tribuojn n rritjen e varfris prmes ndikimit t kundrt n punsim. Gjat moshs
madhore, arritjet e ulta n arsimim bhen shkaktar kryesor t rritjes s varfris.
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
N bizneset e regjistruara t sektorit privat mbizotrojn bizneset e vogla me 1-2
puntor dhe bizneset familjare. Staf profesional dhe teknik i bizneseve mesa-
tarisht nuk e kalon 8 % t staft gjithsej, kundrejt 22 % n Kosov dhe 30% n
Prishtin, gj q tregon pr nivel relativisht t ult teknologjik dhe organizim
prodhimi.
Papunsia
Kosova dallohet pr papunsi t lart. N vitin 2002 shkalla e papunsis sht
vlersuar 47.2% e popullsis aktive (shih Tabeln 1.10).T dhnat e m pasme
tregojn se prgjithsisht shkalla e papunsis ka vazhduar t rritet m tej.
Papunsia shum e lart bn q popullsia e Kosovs ta konsideroj at si prob-
lemin m t rndsishm q ka ajo. Nga anketimet e bra rezulton se rreth 80% e
t anketuarve e quajn papunsin me t rndsishme edhe se statusi i Kosovs
dhe varfria (shih Figurn 1.7).
Rritja e menjhershme e papunsis gjat viteve nntdhjete lidhet me shum fak-
tor. Gjate ksaj periudhe t gjith treguesit ekonomike n Kosove psuan rnie
t ndjeshme pr shkak te: (i) politikave ekonomike jo t frytshme; (ii) prishjes se
lidhjeve ekonomike me jasht; (iii) sanksioneve ndrkombtare; dhe (iv) ndrpre-
rjes s investimeve nga mungesa e qndrueshmris politike dhe e konfiktit. Kjo
pasqyrohet dukshm n vlerat shum t ulta t Prodhimit t Brendshm Bruto
apo GDP, vlerat e larta t infacionit dhe n paksimin rreth 80% t eksporteve
9
.
Tabela 1.10: Papunsia n Kosov
Vitet 1989 2000 2001 2002
Shkalla e punsimit (%) 22.2 40.9 19.6 21.8
Papunsia (%) 36.6 12.1 41.2 47.2
Burimi: Banka Botrore. Tregu i puns n Kosov, 2003
Figura 1.7: Vlersimi i rndsis s problemeve q
ka popullsia e Kosovs
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
Papunsia Statusi Varfria Pasiguria Korrupcioni
80.8
26.1
13.5
9.8 9.6
Figura 1.6: Punsimi n Gjakov
1
2
3
Forca aktive e puns n Gjakov
Te punsuar
8.6 % T tjer
49.4 %
T papun
42 %
Forca aktive e puns n Gjakov
Te punsuar
8700 T tjer
50300
T papun
42000
1
2
3
9
Banka Botrore: Vlersimi i varfris n Kosov, Qershor 2005.
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
N mnyre sintetike kjo pasqyrohet n Figurn 1.9 , e cila shpreh ndryshimin e
GDP (Produktit t Brendshm Bruto PBB) t Kosovs gjate viteve nntdhjete.
Vihet re nj rnie e menjhershme e prodhimit pas vitit 1985 deri n rreth nj te
katrtn e vlers mesatare te viteve tetdhjete, si rezultat i politiks s Serbis
dhe efekteve t lufs n republikat ish-Jugosllave. Rritje e dukshme e GDP vihet
re duke flluar nga viti 2000, por megjithat, GDP pr frym nuk ka arritur ende
nivelin e vitit 1985.
N baz t dhnave t Qendrs Rajonale t Punsimit t Gjakovs, n fund t vitit
2005 rezultuan t regjistruar si punkrkues t papun 36802 vet. Ky numr ka
ardhur n rritje nga viti n vit me mesatarisht 2000 vet, duke flluar nga viti 2002
(shih Tabeln 1.11 dhe Figurn 1.9)). Ndrkohe, numri i vendeve t lira t puns
t regjistruara gjat vitit vazhdon t jet mjaf i vogl, mesatarisht rreth 627 vet
n vit, q sht m pak se 30% e numrit prkats t papunve.
Figura 1.9: Numri i punkrkuesve n Gjakov
sipas viteve
28383
32105
34510
36802
476
934
719
370
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
40000
2002 2003 2004 2005
Seria 1
Seria 2
Figura 1.8: Ndryshimi i GDP (PBB) sipas viteve
1125
1060
877
441
320
739
950
0
200
400
600
800
1000
1200
1985 1987 1989 1992 1994 2001 2003
GDP pr kokbanori (USD)
Tabela 1.11: Punkrkuesit e regjistruar n Gjakov
2002 2003 2004 2005
Punkrkues te
regjistruar
28383 32105 34510 36802
Nga kto, femra 10799 12695 13856 14938
Vende te lira pune 370 719 934 486
Burimi: Qendra Rajonale e Punsimit-Gjakov, 2006
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
Studimi i trendit t rritjes s numrit t punkrkuesve t papune sipas viteve
(shih Figurn 10) tregon se me nj rritje prej rreth 2000 t papunsh n vit, Gja-
kova n vitin 2015 do t mund t ket rreth 18000 t papun m tepr, duke arri-
tur teorikisht n nj numr t prgjithshm prej rreth 54,000 veta. Q papunsia e
Gjakovs t ult pr 30%, ather do te duhet t punsohen rreth 2500 3000 veta
do vit, (1000 mie teregjistruar te punsuar dhe duke konsideruar edhe rreth
2000 veta q i shtohen do vit popullsis aktive)
Krahasuar me t dhnat e msiprme administrative, shkalla reale e papunsis
n Komunn e Gjakovs mendohet se sht m e lart. Nga studimet e UNDP ajo
vlersohet n nivelin rreth 42% (shih Tabeln 1.12). Kjo diferenc shpjegohet me
disa arsye:
(i) T papunt nuk jan t inkurajuar pr tu regjistruar n Qendrat Rajonale
t Punsimit sepse nuk shpresojn se realisht mund t punsohen npr-
mjet tyre. Numri mjaf i vogl i vendeve t lira t puns t regjistruara n
Qendrn Rajonale t Punsimit t Gjakovs e mbshtet kt mundsi;
(ii) T papunt nuk e kan detyrim regjistrimin n Qendrn Rajonale t Pu-
nsimit, sepse nuk jan pjese e ndonj skeme t ndihms sociale q kush-
tzohet nga ky regjistrim.
Sidoqof, sht me rndsi t theksohet se n Gjakov ekziston edhe nj treg
informal punsimi dhe t punsuarit e ti nuk fgurojn as n numrin e t pun-
suarve gjithsej dhe as n numrin e punkrkuesve t regjistruar, por jan pjese e
numrit t papunve.
Profli i t papunve t Gjakovs pasqyrohet qart n Tabeln 1.13, e cila prm-
bledh t dhnat e Qendrs Rajonale t Punsimit t Gjakovs pr vitin 2005. Si
shihet, puntoret e pakualifkuar dhe ato t moshs nn 40 vje prbjn shu-
micn e t papunve.
Profli i t papunve t Gjakovs pasqyrohet qart n Tabeln 1.13, e cila prm-
bledh t dhnat e Qendrs Rajonale t Punsimit t Gjakovs pr vitin 2005. Si
shihet, puntoret e pakualifkuar dhe ato t moshs nn 40 vje prbjn shu-
micn e t papunve.
Figura 1.10: Tendenca e rritjes s numrit t papunve
28383
34510
2002 2003 2004 2005 2006 2015
32105
38800
36802
Tabela 1.12: Forcat e puns dhe papunsia
Komuna
Shkalla e pjesmarrjes ne fuqi
puntore %
Shkalla e papunsis %
Meshkuj Femra Gjithsej Meshkuj Femra Gjithsej
Prishtina 75.30 39.60 57.04 25.67 38.62 30.26
Gjakova 76.39 26.57 50.20 39.64 49.06 42.26
Kosova 75.42 30.91 52.47 38.47 58.06 44.42
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
Barrierat ndaj punsimit n Komunn e Gjakovs n prgjithsi jan po ato q vi-
hen re n t gjith Kosovn: (i) Zhvillimi i ngadalt i sektorit privat t ekonomis
dhe veanrisht i sektorit prodhues privat; (ii) Vonesat n procesin e privatizimit;
(iii) Vshtirsit e trheqjes se investimeve t huaja; (iv) Konkurrenca e prodhi-
meve t importuara, veanrisht e prodhimeve bujqsore.
N veanti investimet e huaja, mjaf t domosdoshme pr rivitalizimin e sek-
torve t industris dhe t minierave jan t ult dhe ndikimin m t madh ktu
e japin: (i) pasiguria politike dhe mos prcaktimi i statusit prfundimtar; dhe (ii)
ngadalsia e przgjedhjes dhe adaptimit t masave t posame nxitse t intere-
sit t kapitalit t huaj pr t investuar, veanrisht n sektort prodhues.
1.5 Mundsit e zhvillimit ekonomik
Tradita e puns
Gjakova sht e njohur pr tradit pune n industri dhe bujqsi dhe pr punonjs
t zellshm n zejtari, tregti dhe shrbime. Ajo ka nj struktur t popullsis mjaf
t re dhe me vullnet shum t spikatur e t prkushtuar n pun. T gjitha kto
prfaqsojn nj potencial t madh zhvillimi pr t ardhmen.
Gjakova ka tradit shekullore t veprimtaris ekonomike duke flluar nga zejtaria,
tregtia, bujqsia , blegtoria dhe m pas manifaktura e veanrisht prpunimi i
lkurs, tekstilit, prpunimi i metaleve etj. Periudha m intensive e zhvillimit eko-
nomik ishte periudha 1960-1990, sidomos vitet 1975-90, kur komuna e Gjakovs
mori pamjen e nj qyteti me industri t zhvilluar, ku spikaste industria e tekstilit
me fabrikat e prodhimit t tjerrit, plhurave, koagulatit, trikotazhit, konfeksionit te
rnd e t leht. U zhvillua, gjithashtu, industria metalike me prodhimin e tubave,
produktet e telit, prodhimi i enve t emaluara, t tefonizuara apo zinktuara;
industria elektroteknike me prodhimin e elektromotorve; industria ushqimore,
industria e vers dhe pieve, industria e prpunimit t drurit, industria e goms,
prodhimi i gazrave teknik, industria e duhanit, ndrtimtaria dhe prodhimi i ma-
terialit ndrtimor.
N kto deg t industris kan qen t punsuar rreth 16.000 puntor e bashk
me ta edhe shum ekspert t prodhimit, duke flluar nga inxhinier mekanike,
elektronike dhe elektrike, t ndrtimtaris, arkitekturs, teknologjis ushqimore,
kimis, tekstilit, agronomis, si edhe personel tjetr i kualifkuar si ekonomist,
jurist e sociolog. Burime njerzore te kualifkuara ka pasur edhe n lmenjt e
Tabela 1.13: Profli i t papunve
Karakteristikat Gjithsejt %
Shkalla e kualifkimit
T pakualifkuar 21615 58.7
Gjysm t kualifkuar 1495 4.1
T kualifkuar 2830 7.7
Me arsim t mesm 10450 28.4
Me arsim t lart 128 0.3
Me fakultet 284 0.8
Grup-mosha
16-24 vje 13663 37.1
25-39 vje 16098 43.7
40-54 vje 4629 12.6
Mbi 54 vje 2412 6.6
Burimi: Qendra Rajonale e Punsimit-Gjakov 2006
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
marketingut, fnancave, organizimit, zhvillimit t burimeve njerzore, zhvillimit
t programeve ekonomike pr investime etj. Meqense shumica e pajisjeve ishin
t vendeve perndimore edhe shum nga ekspertt e lartprmendur ishin t spe-
cializuar dhe trajnuar n SHBA, Franc,Itali, Gjermani etj.
Shumica e teknologjis dhe objekteve industriale sht fnancuar edhe nga insti-
tucione fnanciare t jashtme si Banka Ndrkombtare pr Zhvillim dhe Rindr-
tim etj, apo me investime t prbashkta.
Shumica e prodhimeve dhe shrbimeve kan qen t cilsis s lart dhe n pr-
puthje me standardet dhe normat ndrkombtare, si dhe me nj dizajn t pr-
shtatshm. Kto ishin rezultat i teknologjis se prparuar t prdorur, ekspertve
dhe personelit t kualifkuar dhe nivelit t larte t organizimit t kompanive.
Prandaj nj pjes e madhe e prodhimeve t ktyre kompanive eksportohej, duke
flluar nga lngjet e frutave, vera, mishi i puls, frutat, duhani etj. Po kshtu
Gjakova eksportonte prodhime metalike (tuba, produkte teli, en pr amvisri,
produkte t zinktuara), prodhime t industris elektronike (motor t rro-
balarseve, elektromotorve pr kompresor pr frigorifer, elektromotor in-
dustrial etj); prodhime t tekstilit (t gjitha llojet e veshjeve t brendshme dhe t
jashtme, plhurave, tjerrit etj); prodhime te industris s drurit, materiale ndrti-
more, koncentrat t kromit; si dhe produkte t goms.
Gjermania, Italia, Kanadaja, SHBA, Rusia, Polonia, Greqia, Bullgaria, Shqipria
dhe vendet e ish Jugosllavis ishin edhe destinacionet kryesore t mallrave t
eksportuara. Vlera e eksportit sillej n rreth 100 - 120 milion dollar n vit.
Komuna e Gjakovs ka pasur edhe nj bujqsi shum t zhvilluar. Me nj sipr-
faqe toke bujqsore prej 29420 ha, nga t cilat rreth 8000 ha me sistem ujitjeje, jan
kultivuar kultura bujqsore intensive dhe sht zhvilluar pemtaria, vreshtaria
etj. Si edhe blegtoria, shpeztaria dhe pylltaria. N kto sektor ka pasur rreth
5000 punonjs t punsuar.
Tregtia, shrbimet dhe zejtaria po ashtu arritn t konsolidohen, duke punsuar
rreth 4000 punonjs.
Biznesi
Pas vitit 1990, kto kapacitete u shfrytzuan shum pak dhe shum aktivitete in-
vestuese u ndaluan. Si rezultat, sot ka rreth 1794 biznese aktive, nga te cilt 1731
biznese private, shumica ne tregti dhe shrbime, 48 shoqri aksionare, 9 ndr-
marrje shoqrore dhe 6 ndrmarrje publike. Rreth 60 000 m2 objekte sot jan t
zbrazta
10
. T gjitha potencialet industriale pr agrikultur dhe shrbyese mund
t riaktivizohen dhe s bashku me projektet dhe iniciativat ndrmarrse tjera
prbjn, nj potencial interesant dhe atraktiv pr investime t jashtme, nga di-
aspora etj.
Gjakova ka t punsuar 8614 veta, nga t cilt 3200 veta n biznese private, 1200
n SHA, 760 n ndrmarrje publike dhe 135 veta jan t punsuar n banka. Rreth
60% e t punsuarve jan n sektorin e veprimtarive ekonomike. Numri i t pu-
nsuarve n bizneset private sht rreth 3200 punonjs apo mesatarisht 1.84 t
punsuar pr do biznes, gj q tregon se sektori privat dominohet nga biznesi
i vogl. Niveli i pagave mesatare i t punsuarve n bizneset private, SHA, dhe
ndrmarrjet publike sillet n rreth 120-150 Euro n muaj.
Shoqrit Aksionare gjegjsisht dhe ndrmarrjet shoqrore prbjn nj potencial
ekonomik t konsiderueshm pr Komunn e Gjakovs. Rimkmbja e tyre do te
jet baz e mir si nga aspekti i punsimit ashtu edhe i zhvillimit ekonomik. Sot
10
Burimi: Oda Ekonomike Rajonale, Gjakov
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
jan t regjistruara 48 Shoqri Aksionare dhe 9 ndrmarrje shoqrore. N funk-
sion gjegjsisht gjer tani aktive kan qen IMN, koh pas kohe JATEX dhe
Dukagjini, gjersa ndrmarrjet tjera nuk jan aktive. Disa nga SHA, q nuk jan n
pun, nuk kan arritur t ruajn funksionalitetin e objekteve dhe pajisjeve, ka ka
sjell humbje t resurseve ekonomike t investuara me vite.
Rastet m t rnda jan n SHA Emin Duraku, Metaliku dhe m pak n SHA
Ereniku. Pajisjet dhe objektet jan ruajtur mire n ShA Elektromotori, IMN,
Dukagjini dhe Jatex. Ktu ka ndikuar edhe vonesa e procesit t privatizimit.
Gjer m tani jan privatizuar Kompresori, Hoteli Pashtrik, Modeli, IMN,
Mulliri dhe fabrika e buks, Stacioni Bujqsor, Elast dhe thertorja Agimi. Prej
tyre jan n funksionim IMN dhe Modeli pjesrisht me program tjetr prod-
himi; fabrika e miellit dhe e buks do t flloje s shpejti veprimtarin prodhuese
ndrsa Hoteli Pashtrik tashm ka flluar pjesrisht punn. Tash s voni t dre-
jtn pr tu regjistruar si biznes e kan ftuar edhe SHA Elektromotori, Jatex,
Dukagjini dhe Ereniku dhe ky sht nj sinjal mjaf pozitiv pr ekonomin
e Komuns s Gjakovs. Ky fakt sht mjaf inkurajues edhe pr mundsin e
trheqjes s e investitorve pr programet e zhvillimit dhe krion mundsin e
zhvillimit t mardhnjeve kooperuese me bizneset e vogla.
Burimet e sotme te fnancimit te biznesit jan kredit e bankave, te cilat kan
prqindje jo aq t volitshme interesi, qe sillen ne rreth 12-18% n vit, dhe afat
kthimi rreth 1-2 vite. Megjithat, sektori bankar n Gjakov (si edhe n Kosov)
sht shum feksibil dhe ka trende pozitive t zhvillimit t politikave kredituese,
t cilat n t ardhmen mendohet t jen m t favorshme.
Rezultate t dukshme jan arritur n sektorin e ndrtimtaris, ku krahas ndrtimit
t ndrtesave dhe ngritjes se infrastrukturs, po zhvillohen me shpejtsi burimet
njerzore pr t gjitha proflet. Megjithat, vihet re nj rnie e intensitetit t puns
n kt sektor ne krahasim me vitet e paslufs, kur flloj faza e rikonstruktimit,
dhe shum prej burimeve njerzore t kti sektori kan flluar t punojn edhe
n vende t tjera jasht Kosovs.
Trende t vazhdueshme pozitive ka n lmin e zejtaris dhe t prodhimeve t tek-
stileve dhe konfeksioneve. Vlersohet se vetm n konfeksionimin e rrobave n
Komunn e Gjakovs jan rreth 150 puntori dhe t punsuar s paku 200 vet.
T gjitha kto tregojn se, me gjith vshtirsit e tranzicionit, Komuna e Gja-
kovs ka potenciale natyrore, ekonomike e njerzore pr zhvillimin e shpejt t
biznesit. Kjo favorizohet n nj mase t madhe edhe nga gjendja shume e mire e
infrastrukturs, rrjeti elektrik i prshtatshm (edhe pse n amvisri ka ndrprerje
t kohpaskohshme t rryms pr biznese pra sektorin industrial teknologjik
furnizimi me energji elektrike sht m i mir), uji i mjafueshm, rrugt dhe
kanalizimet n gjendje t mir, si dhe nga objektet e lira me nj siprfaqe prej
rreth 60000 m2, nga t cilt rreth 35000 m2 n industrin e tekstilit dhe 25000m2
n industrin mekanike. Kto prfaqsojn asete mjaf trheqse pr investitort
vendas dhe t huaj.
Bujqsia
Komuna e Gjakovs shtrihet prgjat hapsirs tektonike t rrafshit t Dukagjinit,
i cili gjendet n mes t Bjeshkve t Nemuna, Pashtrikut, Mokrra Gors dhe Shar-
rit, n lartsi nga 360m deri n mbi 2650m mbi nivelin e detit. Luginat e lumenjve
Drini i Bardh, Ereniku, Krena, Trava dhe Llukaci, si dhe te disa prroskave, krio-
jn n Komunen e Gjakovs rrafshina, shumica e t cilave me tok te punueshme e
shum pjellore. Nisur nga kta faktor dhe nga kushtet e prshtatshme klimatike,
bujqsia prfaqson nj potencial te madh zhvillimi pr ekonomin e komuns.
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
Me rreth 14741 ha toke t punueshme (shih Tabeln 1.14), Komuna e Gjakovs ka
kushte shum t volitshme pr t zhvilluar nj bujqsi intensive. Aktualisht struk-
tura e prodhimit bujqsor dominohet nga kultura e misrit dhe e grurit, qe s bashku
zn rreth 57% te siprfaqes s toks s punueshme (shih Tabeln 1.15). Ajo q vihet
re sht zhvillimi i pakt i kulturave intensive dhe industriale dhe vonesa n kultivi-
min e kulturave shumvjeare. Nj potencial i madh zhvillimor jan edhe livadhet e
kullotat, me nj siprfaqe prej rreth 13861 ha, si dhe pyjet q zn mbi 20 mi ha.
Nisur nga tradita, struktura ekzistuese e prodhimit dhe perspektiva e zhvillimit
ekonomik te Komuns s Gjakovs, n kuadrin e strategjis se zhvillimit bujqsor
pr t nxitur investimet e suksesshme, kan prparsi fushat e mposhtme:
(i) Pemtaria sht mjaf e zhvilluar n territorin e Komuns s Gjakovs
dhe grumbullimi e prpunimi i t gjitha llojeve t prodhimeve te tilla si
molla, dardha, vishnje, dredhza, manaferra, kajsia etj. behet nga fabrika e
lngjeve te frutave me kapacitet prej 2000 vagon fruta n vit. Kjo ka rritur
shume interesimin e fermerve dhe t industris dhe vihet re me shume
interes tendenca e rritjes se mtejshme te siprfaqes s pemtoreve, te fa-
vorizuara edhe nga sistemi ekzistues i ujitjes;
Tabela 1.14: Struktura e toks bujqsore
Kulturat bujqsore Sektori shoqror
(ha)
Sektori individual
(ha)
Gjithsej
(ha)
Ara kopshte 5.518 9.223 14.741
Pem 4 480 484
Vreshta 175 150 325
Kullota 5.448 1.706 7.154
Livadhe 865 5.851 6.707
Male 17.435 8.829 26.264
Gjithsejt 29.445 26.239 55.684
Burimi: Kuvendi Komunal Departamenti i Agrikulturs, 2005
Tabela 1.15: Struktura e prodhimit bujqsor
Gruri Misri Duhani Perimet Jonxha Bari
Siprfaqja ha 4185 4.300 100 950 320 250
Rendimenti
kg/ha
3300 6.500 11.000 15.000 3.800 3.000
Tabela 1.16: Kapacitetet prodhuese t fabrikave ekzistuese
Fabrika Kapaciteti prodhimit Gjendja e sotme Krkesa pr lnd t par
Podrumi i vers 1.100
ton ver/vit
Funksionale Ngritja e vreshtave te reja
Fabrika e
lngjeve
11.000
ton fruta/vit
Gjysm funksionale Ngritja e pemtoreve te reja dhe
zhvillimi i fdanve
Fabrika e du-
hanit
3.000
ton duhan/vit
Funksionale Zgjerimi i kultivimit te duhanit
Thertorja e
shpezve
4.375.000
pula/vit
Jasht funksionit Rritja e bojlerve
Ferma e pulave 300.000
pula/vit
Gjysm funksionale Rritja e pulave vojse
Prziersit e
koncentratit
25 ton/dite Funksionale Kultivimi misrit, lulediellit
Bletaria 5.000
koshere blet
Funksionale Sigurimi i ushqimit
Burimi: Kuvendi Komunal Departamenti i Bujqsis, 2005
1
Z
H
V
I
L
L
I
M
I

E
K
O
N
O
M
I
K

D
H
E

V
A
R
F
R
I
A
(ii) Gjakova ka nj tradit t vjetr n kultivimin e rrushit. sht e njohur
kodra e Qabratit ku shum qytetar kan pas vreshtat e veta, po ashtu
edhe n pjesn e quajtur Rezin dhe Milen, njherit shumica e qytetarve
n oborret e shtpive t veta kan kultivuar hardhin e rrushit. N pjesn
rurale, rrushi sht kultivuar n zonn e Dushkajs ne fshatrat Crmjan,
Bec, Lug Bunar, Rezin dhe fshatra tjer. Grumbullimi e prpunimi
i rrushit bhet n bodrumin e vers, q ekziston n territorin e komu-
ns, me kapacitet prej 1300 vagon n vit. Vihet re se rritja e siprfaqes s
mbjelle me vreshta dhe zgjerimi i kapaciteteve prpunuese jan drejtime
potenciale pr investime t suksesshme;
(iii) Lavrtaria Perimekultura - Lavrtaria n komunn e Gjakovs nuk
sht ende aq e zhvilluar sepse kultivohen nj numr i vogl bimsh lavr-
tar si : gruri, misri, duhani, perimet dhe n nj siprfaqe t vogla bim
foragjere;
(iv) Kultivimi i duhanit n Komunn e Gjakovs ka flluar q nga viti 1953
dhe deri n vitin 1972 sht kultivuar duhani i tipit fet vogl kurse me
pas edhe duhani i tipit fet madh Virxhinia dhe Bejler. SHA Virx-
hinia ka n dispozicion 220 tharse dhe nj numr i tyre sht n gjendje
t rregullt pune. Kapaciteti mesatar pr nj tharse sht 760 kg duhan i
thar dhe gjate nj sezoni mund t thahen deri n 1800 ton/duhan. Rrjed-
himisht, edhe me kapacitetet ekzistuese, investime te suksesshme mund
te bhen n rritjen e siprfaqes s mbjelle me duhan, por ka mundsi po-
tenciale edhe pr rritjen e mtejshme te kapaciteteve prpunuese te duha-
nit, si dhe pr thellimin e prpunimit deri ne prodhimin e cigareve.
Kto zhvillime strategjike t prodhimit bujqsor krkojn, gjithashtu, rritjen e
siprfaqes se ujitur. Aktualisht ne territorin e Komuns se Gjakovs ujiten rreth
10920 ha, nga t cilat rreth 2850 ha me sistemet e vjetra. Ne nj periudhe afat-
mesme do t duhet q, krahas prmirsimit te sistemeve ekzistuese te ujitjes,
te zgjerohet deri ne dyfshim siprfaqja e ujitur, veanrisht duke shfrytzuar
mundsit potenciale ujitse nga liqeni HS Radoniqi (shih Tabeln 1.17):
Blegtoria
Blegtoria sht nj drejtim tjetr strategjik i zhvillimit ekonomik t Komuns s
Gjakovs. Ajo favorizohet sidomos nga siprfaqja e madhe me livadhe e kullota
brenda territorit t komuns si dhe nga tradita e zhvillimit t ksaj lmie.
Blegtoria psoi dme shum t mdha gjat lufs, t cilat arritn deri n rreth
70% t gjedheve, 80% t deleve, 70 - 85% t pulave dhe rreth 50% t dhive (shih
Tabeln 1.18). Rrjedhimisht, arritja e kapaciteteve blegtorale t paralufs sht
nj synim prioritar e plotsisht i mundshm pr tu arritur. N territorin e Ko-
muns s Gjakovs, n sektorin individual, jan aktualisht 75 ferma t pulave
vojse me kapacitet prej 206.810 pula, ndrkohe q shfrytzohet pak m shum se
gjysma e kapacitetit t tyre. Jan, gjithashtu, 15 ferma t bojlerve (rritja e zogjve)
me kapacitet 140.800 bojler n turnus si dhe 4 mulli pr prodhimin e koncen-
tratit me kapacitet 18. 000 ton/vit.
Tabela 1.17: Kapaciteti ujits i HS Radoniqi
Shfrytzimi i ujit
Ujitje me rnje t lir
ne (ha)
Ujitje me pompa
(ha)
Gjithsejt ujitje
(ha)
Sektori individual 3.846 1.046 4.992
Sektori Shoqror 1.572 1.506 3.078
Gjithsej 5.418 2.652 8.070
Tabela 1.18: Gjendja e shpeztaris
Lloji
Gjendja
paralufte
Dmi gjat lufts
ne%
Gjendja pas
lufts
Gjendja e sotme
Gjedhe 23.350 70 7.000 13.469
Dele 16.190 80 3.238 4.912
Derra 4.660 50 2.350 2.952
Dhi 700 50 350 188
Pula oborri 105.000 70 31.500 50.400
Pula ferme 123.000 85 17.000 121.492
2
A
R
S
I
M
I
M
I
2.1 Struktura e arsimit
Gjakova ka nj tradit t hershme e t njohur arsimimi. Pas Lufs s Dyt Botrore
sht hapur shkolla e mesme Normale n gjuhn shqipe, e cila u kthye n nj
vatr msimore pr shume nxns, q u bn pris t dies n t gjith Kosovn
dhe q vun gurt e themelit t universitetit t par n Kosov n gjuhn shqipe,
Universitetit t Prishtins. Kjo trashgimi shkollimi sht nj shtyse pr popullsi-
n e re t Gjakovs, q sht n shkollim e sipr.
Rrjeti i shkollave n Komunn e Gjakovs sht i organizuar n shkolla krye-
sore dhe shkolla paralele. N t gjith komunn jan gjithsej 39 shkolla fllore, ku
prfshihet edhe nj shkoll muzike, dhe 8 shkolla t mesme, ku prfshihet edhe
shkolla e mesme profesionale e trajnimeve.
N vitin 2002 Ministria e Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis vendosi nj struk-
tur t re pr sistemin arsimor ne Kosove te modelit 5+4+3 n kmbim t modelit
t mparshm 4+4+4. Kjo strukture ofron 5 vite t arsimit fllor, ndjekur nga 4
vite t shkollimit t ult t mesm dhe 3 apo 4 vite t shkollimit t lart t mesm.
Me strukturn e re, arsimi i detyrueshm u b 9 vjet (klasat nga 1 deri 9) dhe mo-
sha nga 6 deri 15 vje u b mosha shkollore e detyrueshme. Me kto parametra,
sistemi arsimor i Kosovs u prafrua me t shteteve antare t BE-s dhe disa
shteteve t Evrops Lindore.
Me strukturn e re, arsimi i detyrueshm sht zgjatur pr nj vit, pra n 9 vite gjith-
sej (klasat nga 1 deri 9) dhe mosha shkollore e detyrueshme sht 6 deri 15 vje. Kjo e
bn sistemin e arsimit t Kosovs t prputhshm me shtetet e BE-s dhe disa shtete
t Evrops Lindore.
Ne Figurn 2.1 paraqitet n mnyre skematike sistemi arsimor ekzistues n
Kosov.
Kryerja universale e arsimit baz sht Objektivi i dyt Zhvillimor i Mi-
jvjearit. Ai synon q, brenda vitit 2015, fmijt, si djemt ashtu edhe vajzat,
kudo q jan, t ken mundsi t kryejn arsimin fllor. Sipas t dhnave, n Kosov
rreth 73% e fmijve t moshave 7-15 vje e prfundojn shkolln fllore dhe numri
i vajzave ndaj djemve n shkollim fllor sht 0.92. Analizat tregojn se n Kosov
ekziston mundsia e prmbushjes s objektivit deri n vitin 2015
11
. Komuna e Gja-
kovs, me gjith treguesit e prkeqsuar t arsimit q ka sot, nisur nga tradita e njo-
hur intelektuale dhe arsimdashse e popullsis s komuns, si dhe nga mundsit
potenciale q t arrije ritme t larta t zhvillimit t arsimit, vlersohet se jo vetm
mund ta prmbush ket objektiv brenda kohs s prcaktuar, por edhe t renditet
n vendin q i ka takuar tradicionalisht n arsimin e Kosovs.
Kapitulli i Dyt
ARSIMIMI
11
Banka Boterore: Vlersimi I varfrise n Kosov, Qershor 2005
2
A
R
S
I
M
I
M
I
2.2 Tregues shqetsues t arsimit
EDUKIMI DHE AFTSIMI N KOSOV: SISTEMI I ARSIMIT GJAT GJITH JETS, N PROCES
Kol. Terc
&Post.Sek
Kurse-
Post.Sek
Kurse -
Plotsuese
Shk. Ko. Pers.
Punsuar
Kkp
Kurse PMP
Arsimi
pr t
rritur
&
T nxnit
gjat
tr
jets
Arsimi i prgjithshm, profesional
dhe i lart-plani reformues (2002)
Universiteti
(Fakulteti,
Magjistratura
Doktoratura)
Universiteti i
Shkencave Aplikative
(kolegjet 3 vjeare me
Nivelet akademike
Fakullteti, Magjistratura
Kurse
Ur
Shk.
Model
Profisionale
1- 4 vite
Sholla e mesme e
lart
(Gjimnazi)
Shk. E prgj.Me
orientim t pjesrishm
profesional
Mosha 15-18/19
[3/4 vite]
T
R
E
G
U
I
P
U
N
S
Viti i Orientimit Mosha - 15[1 vit]
Shkolla e mesme e ult
Mosha 11 - 15 [4 vite]
Shkolla fillore
Mosha 6 - 11 [5 vite]
Formimi Profesional
pr t rritur
Ministria pr pun dhe shtje sociale
7 Qendra statutare pr aftsimin e t
rriturve
Sektore kryesore pas lufts
- Inxhinieri
- Ndrtimtari
-Gastronomi / Hotelieri
- Biznes / Administrat
- Tekstil
OJQ t cilat ofrojn trajnime
n sektor t ndryshm
Ndrmarrjet e mdha shtetrore
zhvillimi i menaxhmentit
Zhvillimi i NVM
zhvillimi i menaxhmentit
Mjeshtr
Zanati
Teknik
Puntor i
kualifikuar
Puntor i
pakualifikuar
Zejtar/
Zanati
Sistemi i arsimit n Kosov ka prjetuar tronditje t mdha gjat viteve nntdhjet.
Pr shkak t diskriminimit, shqiptart pr vite me radh u detyruan t trhiqen nga
arsimi formal dhe t formojn nj sistem paralel arsimor. M pas, arsimi formal
u shkatrrua nga lufta, gj q ndikoi n uljen e mtejshme t nivelit t arsimimit
t popullsis shqiptare. Kjo duket qart n faktin se sipas t dhnave t vitit 2003
n Kosov kan prfunduar arsimin fllor pak m shum se gjysma e popullsis s
moshs 26-65 vje dhe, n kt grup-moshe, diploma t arsimit t lart kan vetm
5.2%
12
. Analfabetizmi, gjithashtu, sht ende i lart n Kosov, me gjith rnien
graduale q vihet re vitet e fundit. Niveli i analfabetizmit sht shum m i lart n
moshat e vjetra: ai sht 0.5% tek popullsia deri 26 vje dhe 49% n popullsin mbi
65 vje.
12
Banka Botrore: Vlersimi i varfris n Kosov, Qershor 2005
2
A
R
S
I
M
I
M
I
Rnia e shkalles s arsimimit
Shkalla e arsimimit dhe mesatarja e viteve t shkollimit jan dy tregues t rnd-
sishm pr t karakterizuar nivelin e arsimit dhe pr t nxjerr n pah dallimet
midis komunave.
Tabela 2.1 tregon se n Komunn e Gjakovs shkalla e arsimimit sht 92.06%.
Kjo vler sht m e ult se mesatarja e Kosovs prej 94.22% dhe shum m e
ult se ajo e Prishtins prej 95.69%. Duke e analizuar m thell, pr nga shkalla
e arsimimit, Komuna e Gjakovs renditet e treta nga fundi n Kosov, duke ln
pas vetm Komunat Rahovec me 90.25% dhe Viti me 92.05%. Ky sht nj treg-
ues befasues, po t kihet parasysh tradita shum e njohur arsimore e Gjakovs,
vendi i prparuar q ka zn historikisht dhe roli q ka luajtur n arsimin e gjith
Kosovs.
Nga Tabela 2.1 shihet, gjithashtu, se mesatarja e viteve t shkollimit pr Komunn
e Gjakovs sht 9.37 vite dhe kjo vler sht m e ult se mesatarja e Kosovs
dhe shum m e ult se ajo e Prishtins. Analizat m t hollsishme tregojn se
me kt vler Komuna e Gjakovs renditet n nj nivel me Komunn e Kaanikut
dhe sht e 17 n Kosov, duke lne pas komunat Rahovec, Malishev, Podujev
etj., t cilat kt tregues e kan me pak se 9. Po kshtu, t dhnat tregojn se vlera
e kti treguesi sht prkeqsuar shum nga mesatarja e viteve t shkollimit t
femrave, e cila sht vetm 8.1 vite, kundrejt 10.07 vite q sht pr meshkujt. Ne
fakt, pr nga mesatarja e viteve t shkollimit t meshkujve, Komuna e Gjakovs
renditet e nnta n Kosov.
Mesatarja e viteve t arsimimit t Komuns s Gjakovs sht shum e ult kra-
hasuar me standardin prkats Evropian, i cili prcakton se ky tregues duhet te
jet mesatarisht n nivelin 13,2 vite.
Prkeqsimi i treguesve t sistemit t arsimit t Komuns s Gjakovs vion t
konfrmohet edhe nga t dhnat e Tabels 2.2. Si shihet, rreth 2.28% e popullsis
s komuns me mosh mbi 15 vje sht e pa arsimuar dhe ky tregues sht rreth
2.3 her me i ulet se mesatarja e t gjith Kosovs dhe rreth 3 her m i ult se ai i
Tabela 2.1: Dy treguesit kryesor t arsimit sipas komunave
Komuna
Shkalla e arsimimit
%
Mesatarja e viteve t
shkollimit
Prishtina 95.69 10.46
Gjakova 92.6 9.37
Kosova 94.22 9.40
Tabela 2.2: Niveli i arsimimit t njerzve 15 vje e prmbi n Komunn e Gjakovs
Pa
arsimim
M pak se
shkoll fl-
lore
(1-3 vite)
M pak
se shkoll
fllore
(4-7 vite)
Skoll fllore M pak se
shkoll t
mesme (9- 10
vite)
Skoll t
mesme
(11-12)
Shkoll
t Lart
Universitet
e m lart
Gjithsejt
Prishtina 0.75 1.57 8.38 17.14 7.19 50.18 10.74 3.41 100
Gjakova 2.28 3.47 9.23 30.75 6.61 37.93 8.38 1.42 100
Gjilani 3.48 1.23 11.33 33.24 7.03 33.51 7.37 2.80 100
Peja 0.59 1.52 1.44 26.02 7.33 40.22 13.14 0.73 100
Kosova 0.96 2.07 11.37 29.34 7.10 39.30 8.22 1.65 100
Femra 1.35 2.57 15.25 37.95 6.22 30.31 5.22 0.94 100
Meshkuj 0.57 1.60 7.52 20.77 8.00 48.21 10.99 2.33 100
2
A
R
S
I
M
I
M
I
Prishtins. Po kshtu, me shkoll t mesme jan 37.93% e ksaj grup-moshe t po-
pullsis s komuns, kundrejt 39.3% n Kosov dhe 50.18% n Prishtin. Pjesa e
popullsis s komuns q ka prfunduar studimet universitare sht rreth 1.42%,
kundrejt 1.65% dhe 3.41% prkatsisht n t gjith Kosovn dhe n Prishtin.
T gjitha kto t dhna tregojn qart prkeqsimin e dukshm e t vazhdueshm
t arsimimit t popullsis s Komuns s Gjakovs, i cili mund t frenohet vetm
duke u ndrgjegjsuar realisht pr gjendjen dhe duke u angazhuar me seriozitet
pr t rikthyer traditn e nj vatre kulture dhe arsimi.
2.3 Nivelet e edukimit
Edukimi parashkollor
Para lufs, deri n vitin 1999, shteti ofronte edukimin parashkollor n kopshte,
pr fmit e moshave 3-5 vje, dhe n erdhe, pr fmit e moshave 5-7 vje,
t cilt, n disa raste, ishin ndrtuar afr fabrikave, ku punonin prindrit. Gjat
periudhs s sistemit paralel t viteve 1989 1999, shumica e fmive shqiptar
nuk kishin qasje n institucionet e edukimit parashkollor. Pas lufs, kto institu-
cione rezultuan t shkatrruara. Programe pr edukimin n fmirin e hershme
riflluan t zbatohen nprmjet fnancimeve t agjencive ndrkombtare t ndih-
ms n bashkpunim me OJQ-t vendase.
Megjithat, numri i fmive q viojn institucionet para shkollore vazhdon t jet
shum i vogl n Kosov dhe kjo bn q prkujdesi pr arsimimin e hershm t
fmive t jet ekskluzivisht n dorn e prindrve, pavarsisht nivelit t shkol-
limit t tyre. Kjo shpjegon edhe mungesn e t dhnave statistikore pr kt nivel
arsimimi. T dhnat m t fundit jan ato t vitit 2001, t cilat tregojn se n at
vit kishte vetm 7343 fmi n t gjith Kosovn q vionin arsimin parashkol-
lor. Kta prfaqsonin gjithsejt vetm rreth 4% t fmive t moshs 0-5 vjeare.
Shumica e tyre vionin institucionet n rajonin e Prishtins dhe vetm n zonat
urbane.
Sipas anketimit, rreth
62% e personave t
jn se kan kryer ar-
simin baz, rreth 26%
kan kryer arsimin e
mesm dhe vetm
rreth 3% arsimin e
lart (shih Figurn
2.2). 2 Shqetsues
sht fakti se rreth
9% e t intervistuarve
deklarojn se nuk
kan ndjekur asn-
jher shkolln.
Sipas anketimit, rreth
62% e personave t
jn se kan kryer ar-
simin baz, rreth 26%
kan kryer arsimin e
mesm dhe vetm
rreth 3% arsimin e
lart (shih Figurn
2.2). 2 Shqetsues
sht fakti se rreth
9% e t intervistuarve
deklarojn se nuk
kan ndjekur asn-
jher shkolln.
Burimi: Anketa e CBDC 2006
Figura 2.2: Niveli i arsimimit n Komunn e Gjakovs
Shkollimi i prfunduar
Shkolla fllore
Shkollae mesme
Universitet
Pa arsimim
26%
3%
9%
62%
Arsimimi i komuniteteve etnike
Komuniteti RAE n Kosov ka renditjen m t ult n lidhje me mesataren e
viteve t shkollimit. Vlera e ktij treguesi n vitin 2003 ishte vetm 83.41%, kun-
drejt 94.12% t shqiptarve, 97.47% t serbve dhe 93.07% t komuniteteve t
tjera. Ky komunitet vuan nga rezultate mjaft t ulta n t gjith treguesit e ar-
simit. Posarisht brengosse jan shkallet e ulta t regjistrimit n shkolla t
mesme dhe shkallt e larta t analfabetizmit n kt komun
2
A
R
S
I
M
I
M
I
Gjendja sht e ngjashme edhe n Komunn e Gjakovs, ku ende pjesa m e
madhe e fmive nuk ka qasje n programet formale t edukimit t fmiris s
hershme. Numri i kopshteve sht i vogl dhe shumica e tyre jan prqendruar
n qytetin e Gjakovs. Prball ksaj gjendjeje, nj numr n rritje i shkollave fl-
lore po ofrojn edukim njvjear parashkollor pr fmi t moshs pes vjeare,
por edhe kjo mase ka kufzime sepse jo t gjitha shkollat kan klasa t lira pr ti
vn n dispozicion t parashkollorve.
N ndihm t integrimit sa m t mir t minoriteteve, n Gjakov sht ndrtuar
edhe nj kopsht fmish, ku fmit parashkollor edukohen dhe msohen pr t
viuar me msimin n shkoll formale.
Arsimi fllor
Pr shkak te popullsis s re n mosh, Komuna e Gjakovs ka nj numr t
madh nxnsish, q viojn shkolln fllore (shih Tabeln 2.3). Aktualisht, arsimi i
detyrueshm sht zgjatur n nnt vite (5+4), ku 5 vitet e para i prkasin arsimit
fllor dhe 4 vitet e mpasme arsimit t mesm t ult.
Numri i nxnsve sht rritur do vit shkollor dhe n vitin shkollor 2005/2006
ky numr ishte rreth 13% m i madh se n vitin shkollor 1999/2000. Vihet re,
gjithashtu, nj prmirsim i vazhdueshm i raportit vajza/djem, i cili ndryshon
nga 47/53 n vitin shkollor 1999/2000 n 49/53 n vitin shkollor 2005/2006. Kjo tre-
gon rritjen e vazhdueshme t interesimit t banorve t komuns pr arsimimin e
fmive, dhe veanrisht t vajzave, menjher pas prfundimit t lufs.
Zbatimi i sistemit t ri (5+4) e zgjati nj vit kohn e arsimit fllor t detyrueshm.
Sipas plan-programit t ri, viti shtes sht vit orientimi, q u krion njohurit
e nevojshme dhe u jep mundsi nxnsve pr t przgjedhur se pr far duan t
studiojn m pas, duke kriuar idet pr profesionin e tyre t ardhshm.
Prfshirja e klass s 9-t n arsimin e detyrueshm ka shkaktuar mbingarkese t
klasave ekzistuese. Shumica e shkollave jan t mbingarkuara dhe funksionojn
me dy apo m shum ndrrime n dit. Duke pasur parasysh moshn e nxnsve
dhe largsin e shkolls nga vendbanimet, kjo mbingarkese ndikon drejtprdrejt
n uljen e cilsis s kti niveli arsimor. Zgjidhja q po zbatohet n disa shkolla,
duke e vendosur klasn e nnt n ndrtesat e shkollave t mesme, nuk sht
e frytshme sepse shumica e tyre gjenden n qytet dhe nxnsit e viseve rurale
duhet t udhtojn do dite pr t shkuar n kto shkolla.
2.4 Arsimi i mesm i lart
Arsimi i prgjithshm
Arsimi i mesm i lart prfshin tri apo katr vite t shkollimit pr nxnsit e
grup-moshs 15 deri 18 vje. Ai sht i ndar n dy lloje: arsimi i prgjithshm
Tabela 2.3: Numri i nxnsve n shkollat fllore sipas viteve
Viti shkollor
Numri i nxnsve
Meshkuj Femra Gjithsej
1999 / 2000 8886 8005 16891
2000 / 2001 9195 8426 17621
2001 / 2002 9261 8440 17701
2002 / 2003 8957 8187 17144
2003 / 2004 9194 9469 17663
2004 / 2005 9908 9151 19059
2005 / 2006 9620 9428 19241
Burimi: Drejtoria Arsimore Gjakov, 2006.
2
A
R
S
I
M
I
M
I
(gjimnazet) dhe arsimi profesional (shkollat teknike dhe profesionale).
Sipas t dhnave t Drejtoris Arsimore n Gjakov m se 80% e nxnsve q e
kryejn arsimin e detyrueshm fllor vazhdojn msimet n arsimin e mesm t
lart.
T dhnat e tabels 2.5 tregojn se nga 4057 nxns gjithsej q jan regjistruar
n shkollat e mesme n vitin shkollor 2004/2005, rreth 39% kan viuar msimin
n shkollat e mesme t arsimit t prgjithshm. N Komunn e Gjakovs ka 5
shkolla t tilla. Duke qen se t gjitha shkollat ndodhen n zonn urbane, fmit
e zonave rurale kan qasje t kufzuar n arsimin e mesm sepse u duhet t ud-
htojn do dit pr t shkuar n shkoll.
Vihet re, gjithashtu, se numri i femrave t regjistruara n kt vit shkollor e
tejkalon numrin e meshkujve dhe raporti sht i prmirsuar n favor t femrave
krahasuar me arsimin fllor.
Arsimi profesional
Arsimi i mesm profesional prbhet nga 4 lloje shkollash, q paraqiten n Ta-
beln 2.5. Shihet qart preferenca e nxnsve pr t viuar deg t ndryshme t
arsimit t mesm profesional, krahasuar me at t mesm t prgjithshm. Kjo
shprehet n faktin se n arsimin profesional jan regjistruar rreth 1.5 here m
shum nxns se n at t prgjithshm. Qasja m e mir n tregun e puns duket
se sht shtysa kryesore pr kt przgjedhje. Duke ju referuar t dhnave t
tabels 1.13 mbi proflin e t papunve, vihet re se puntoret e kualifkuar pr-
faqsojn vetm 7.7% t papunve, kundrejt rreth 59% q zn puntort e pak-
ualifkuar. Po kshtu, rreth 80% e t papunve jan t moshs 16-39 vje. Prej nga
del qart rndsia e edukimit dhe trajnimit profesional.
Tabela 2.5: Numri i nxnsve sipas llojit t arsimit t mesm n Komunn e Gjakovs
Arsimi i mesm
Numri i
shkollave
Numri i nxnsve t regjistruar
Nxns gjithsejt Meshkuj Femra
I prgjithshm (gjimnaz) 5 1566 819 747
Profesional 5 2491 1658 833
Shkolla Teknike 2 906 805 101
Shkolla Ekonomike 1 917 588 329
Shkolla Mjeksore 1 557 185 372
Shkolla Profesionale 1 111 80 31
Gjithsejt 10 4057 2405 1652
Tabela 2.4: Numri i nxnsve ne arsimin e mesm
Viti shkollor
Numri i nxnsve
Meshkuj Femra Gjithsejt
1999 / 2000 2437 1597 4034
2000 / 2001 2679 1820 4499
2001 / 2002 2921 2043 4964
2002 / 2003 2274 1646 3920
2003 / 2004 2417 1566 3983
2004 / 2005 2477 1580 4057
2005 / 2006 2507 1671 4178
Burimi: Drejtoria Arsimore Gjakov, 2006
2
A
R
S
I
M
I
M
I
Degt teknike dhe ekonomike jan degt m t preferuara, t cilat dallohen pr
numrin e madh t nxnsve. Ato dominohen nga meshkujt n nj raport mesh-
kuj/femra rreth 1.37/1. Ky raport sht i prmbysur n rastin e shkolls mjeksore
dhe tregon preferencn e madhe t femrave pr profesionin e infermieres.
Reformat n shkollat e mesme, veanrisht n ato profesionale, kan qen shum
t kufzuara. Kjo lidhet n radh t par m prpjekjet e pakta pr rritjen e shkal-
ls s kualifkimit t msuesve. Msuesit kan viuar disa kurse trajnimi n lidhje
me metodat e reja msimore, mirpo metoda e msimdhnies mbetet ende mjaf
teorike dhe me orientim kah msimdhnsi si subjekt. Pajisjet dhe mjetet bash-
kkohore t konkretizimit n klasa dhe laboratort pr msimet praktike mun-
gojn.
2.5 Arsimi i lart
Realiteti i ri politik, ekonomik, shoqror, kulturor dhe krkesat e sfdat e integ-
rimit evropian diktojn nevojn pr transformim, reformim dhe zhvillim t ar-
simit t lart. Treguesit e arsimit t lart n Kosov fasin qart pr nj gjendje jo
t knaqshme: prqindja e studentve n raport me popullsin e moshs 18-25
vjeare pr vitin akademik 2003-2004 sht vetm 12%.
N Komunn e Gjakovs sht aktive Shkolla e Lart Pedagogjike Bajram Cur-
ri ndrsa n vitin 2002/2003 sht hapur edhe Fakulteti i Edukimit, ku jan t
prfshira kto drejtime: (i) Arsimi fllor; (ii) Gjuh dhe Letrsi Shqipe; (iii) In-
formatik Teknologji; (iv) Biologji-Kimi; (v) Histori-Edukat Qytetare; dhe (vi)
Gjeograf-Edukat Qytetare. Numri i kufzuar i studenteve q viojn kto deg,
pr shkak t kapacitet t pranimit t ktyre shkollave, si dhe kufzimi i tyre n
pak deg, bjn q shum student nga Gjakova t viojn Universitetin e Prishti-
ns, Universitet tjera ne vend ose Universitete t tjera jasht Kosovs. T dhna
t sakta pr kta studente mungojn, por gjithsesi ky numr nuk mund t jet
shum i madh sepse niveli ekonomik i shumics s familjeve nuk i prgjigjet dot
shpenzimeve t domosdoshme pr kto raste.
2.6 Problemet kryesore t sistemit arsimor
Vijimi
Viimi i shkollimit sht i lart n arsimin fllor. Fakti q n vitin 2003 rreth 95.4%
e fmive t moshave 7-15 vje vionin arsimin fllor tregon se interesi i familjeve
pr arsimimin e fmive sht rritur. Tendenca e rritjes s vazhdueshme t viimit
t arsimit fllor tregon qart se jan te gjitha mundsit pr t siguruar pjesmar-
rje t plote n kt nivel arsimor.
Problemi kryesor, n kt aspekt, sht rnia e menjhershme e viimit n arsi-
min e mesm. Fakti qe ne vitin 2003 numri i fmive t moshave 16-19 vje, q
vionin arsimin e mesm ishte 75.2 %, tregon se ka vend pr masa t gjithanshme
Vijimi i shkolls nga nxnsit, cilsia e arsimimit, dinamika e lvizjes s popullsis n
shprputhje t theksuar me dinamikn e ndrtimit t objekteve shkollore, mbingar-
kimi i shkollave n zonat urbane, udhtimet e gjata n kmb t nxnsve pr t
shkuar n shkoll, zhvillimi i msimit n 3 - 4 ndrrime, rritja e numrit t popullsis
n zonat urbane, mungesa e mjeteve fnanciare; mungesa e hapsirs s mjaf-
tueshme shkollore; mungesa e pajisjeve msimore dhe t teknologjis s informimit,
si dhe mjediset e paprshtatshme t objekteve shkollore konsiderohen si problemet
m kryesore me t cilat prballet sot sistemi arsimor n Komunn e Gjakovs dhe n
gjith Kosovn.
2
A
R
S
I
M
I
M
I
qe t nxisin regjistrimin e fmive, sidomos t vajzave, n kt nivel arsimimi.
Megjithat, tendenca e rritjes se vazhdueshme t numrit t nxnsve q viojn
arsimin e mesm t bn t mendosh se interesi pr shkolln e mesme sht n
rritje.
Braktisja e shkolls
Nj nga problemet me t cilat prballet sot komuniteti n Komunn e Gjakovs
sht fenomeni i braktisjes se shkolls nga nxnsit. N statistikat e sotme zyrtare
nuk prcaktohet sakt numri i nxnsve q braktisin shkolln por evidentohet
vetm numri i nxnsve q largohen nga shkolla. Ky numr prmbledh nxnsit
braktisur dhe nxnsit q largohen pr shkak t ndryshimit t vendbanimit (mi-
grimit brenda ose jasht vendit) t familjeve.
N Tabeln 2.6 jepet numri i nxnsve t larguar n arsimin fllor. Niveli i ulet
ekonomik i familjeve, largsia e shkolls nga vendbanimi, q kushtzon nevojn
e transportit t fmive, dhe mungesa e dshirs pr t msuar n shkoll ren-
diten si arsyet me kryesore t braktisjes n arsimin fllor. Po t krahasohen kto
t dhna me ato t Tabels 2.3, mund t kriohet nj prshtypje me e qart pr lar-
gimet nga shkolla fllore gjat viteve (shih Tabeln 2.7). Shihet se, n prgjithsi
prqindja e largimeve sht e ult, por edhe tendenca e qart e zvoglimit t
vazhdueshm t saj. Kshtu, n vitin shkollor 2005/2006 jan larguar rreth 2 her
me pak nxns se n vitin shkollor 2000/2001. Kjo tregon pjesrisht se sht rritur
ndrgjegjsimi i familjeve, i nxnsve dhe i msuesve pr t penguar braktisjen e
shkolls dhe pjesrisht se trendi i migrimit ka flluar t ulet. Nga tabela vihet re se
largimet jan sistematikisht me t mdha midis meshkujve krahasuar me femrat.
Kjo lidhet me ndikimin e nevojs ekonomike t familjeve, veanrisht n zonn
rurale, pr t prfshire n punt e fermave private edhe fmit meshkuj.
N Tabeln 2.8 jepet numri i nxnsve t larguar n arsimin e mesm. Po t kra-
hasohen kto t dhna me ato t Tabels 2.4, mund te kriohet nj prshtypje m
Tabela 2.7: Prqindja e nxnsve te larguar ne arsimin fllor
Viti shkollor
Nxns t larguar (%)
Meshkuj Femra Gjithsej
2000 / 2001 8.62 8.44 8.54
2001 / 2002 6.45 6.03 6.25
2002 / 2003 - - -
2003 / 2004 4.83 4.53 4.94
2004 / 2005 5.09 4.36 4.71
2005 / 2006 2.96 2.87 2.88
Tabela 2.6: Numri i nxnsve t larguar n arsimin fllor
Viti shkollor Meshkuj Femra Gjithsej
2000 / 2001 793 711 1504
2001 / 2002 597 509 1106
2002 / 2003 - - -
2003 / 2004 444 429 873
2004 / 2005 466 432 898
2005 / 2006 279 276 555
2
A
R
S
I
M
I
M
I
e qart pr largimet nga shkolla e mesme gjat viteve (shih Tabeln 2.9). Shihet
se, n ndryshim nga arsimi fllor, prqindja e largimeve nuk ka tendence t qarte
uljeje, prkundrazi, n krahasim me vitin shkollor 20001/2002 n t gjitha vitet e
tjera braktisja sht me e larte. Vihet re, gjithashtu, se largimet jan me t mdha
midis meshkujve krahasuar me femrat, gj q tregon se midis arsye t braktisjes
dominon nevoja ekonomike e familjeve, q i shtyn ato t punsojn fmit.
Cilsia e arsimimit
Cilsia e arsimimit sht nj problem kompleks, ku ndrthuren dshira e vet
nxnsit pr t msuar, kujdesi i familjes, niveli profesional i msuesve, prm-
bajtja e programeve msimore, pajisja me mjete msimore dhe laborator, si dhe
kushtet e infrastrukturs se shkolls.
N Komunn e Gjakovs sht vshtire t ndahet vemas ndikimi i secilit prej
ktyre faktorve n cilsin e arsimimit. Megjithat, disa konsiderata t prgjith-
shme mund t jepen pr faktort q mendohet se kan ndikimin m t madh.
Cilsia e arsimimit n shkollat fllore vlersohet si e knaqshme. Kjo do t thot
se n kt nivel arsimimi sht arritur nj ekuilibr i knaqshm midis interesit
t nxnsve pr t msuar prej prpjekjeve q bjn msuesit, pavarsisht mung-
esave q vihen re n mjete msimore, laborator dhe n nevojat e mdha pr
prmirsimin e gjendjes s infrastrukturs shkollore.
Kjo nuk mund t thuhet pr shkollat e mesme, veanrisht n ato t arsimit t
prgjithshm. Kjo pasqyrohet n rezultatet e dobta t studentve n universitete,
t cilt, n krahasim me komunat tjera shfaqen shum m pak t prgatitur pr
studime n fakultet. Studentt e Gjakovs arrin t kryejn studimet n fakultet
ne saje te talentit dhe prpjekjeve te tyre t mdha, m shum se sa nga diet e
prftuara nga shkollimi n arsimin e mesm.

Tabela 2.8: Numri i nxnsve t larguar n arsimin e mesm
1999 / 2000 - - -
2000 / 2001 - - -
2001 / 2002 194 60 254
2002 / 2003 132 51 183
2003 / 2004 258 62 320
2004 / 2005 215 44 259
2005 / 2006 193 44 237
Tabela 2.9: Prqindja e nxnsve t larguar n arsimin e mesm
1999 / 2000 - - -
2000 / 2001 - - -
2001 / 2002 4.09 2.94 5.12
2002 / 2003 5.80 3.1 4.67
2003 / 2004 10.67 3.96 8.03
2004 / 2005 8.68 2.78 6.38
2005 / 2006 7.70 2.68 5.67
2
A
R
S
I
M
I
M
I
Raporti msues/nxns n Komunn e Gjakovs sht 23.22, kundrejt 20.47 q
sht vlera mesatare e kti treguesi n Kosov dhe 20.62 n Prishtin. Duhet
thne se me kt vlere Komuna e Gjakovs renditet e treta n Kosov, pas ko-
muns s Ferizajt qe ka 29.54 nxns pr do msues dhe Komuns Dragash q
ka 23.66 nxns pr do msues. Megjithat prkushtimin e msuesve, cilsia e
msimdhnies nuk i prgjigjet sa duhet krkesave n rritje t kohs, aq m tepr
tendencs s qart t modernizimit t prmbajtjes s lendeve. Organizimi i nj
sistemi kualifkimi pr msuesit, veanrisht pr msuesit e arsimit t mesm,
konsiderohet si nj nevoje prioritare pr rritjen e cilsis s arsimimit.
2.7 Vizioni i ndryshimit
shtja e arsimimit n Komunn e Gjakovs, sikundr n t gjith Kosovn, kon-
siderohet prioritare dhe autoritetet vendore s bashku me MASHT synoj tu
ofroj arsimim cilsor tr jetsor t gjith qytetarve t Kosovs, ne mnyre q
ata t ken kushte t prvetsojn t gjitha njohurit dhe shkathtsit e nevo-
jshme, iniciativn ndrmarrse dhe pavarsin individuale q t prballen me
sukses me ndryshimet e shpejta shoqrore dhe ekonomike, si dhe me prparimet
shkencore e teknologjike.
Pr tju prgjigjur ktyre krkesave dhe pr t prafruar sistemin e arsimit t
Kosovs me at t Bashkimit Europian, nj reforme e plot arsimore sht pro-
jektuar dhe ka flluar t zbatohet n Kosov, e cila ndikon drejtprdrejt edhe n
sistemin e arsimit t Komuns s Gjakovs. Unifkimi i sistemit t arsimit, sig-
urimi i hapsirs s nevojshme shkollore, sigurimi i arsimimit pr t gjith, ar-
ritja e rezultateve t pranueshme t nxnsit n t gjitha nivelet e shkollimit n
prputhje me standardet ndrkombtare, inkurajimi i prindrve dhe i shoqris
n prgjithsi n mbshtetje t arsimit dhe informimi i publikut pr rezultatet
dhe vshtirsit n sistemin e arsimit, jan komponentt kryesor prbrse t
ksaj reforme.
Institucionet e arsimit n Komunn e Gjakovs kan vn si qllim t sigurojn
arsimim cilsor gjate tr jets, i cili do t jet i pranueshm pr t gjitha moshat
e nxnsve dhe studentve, n mnyr q individi ta shfrytzoj tr potencialin
e vet intelektual n prparimin shkencor e pr kt qllim, n arsimin teknologjik
dhe social- ekonomik t komunitetit. N arsimin fllor dhe t mesm synohet qe:
Objektivat strategjik t arsimit t lart
N sistemin e arsimit t lart synohet q, n nj periudh 10 vjeare (2005-2015)te ar-
rihen kto objektiva: (i)T hartohet dhe zbatohet nj politik arsimore bashkkohore,
gjithprfshirs, duke br edhe plotsimet prkatse t legjislacionit;(ii) T ngrihet
sistemi i menaxhimit t cilsis; (iii) T ngrihet kapaciteti pr pun krkimore-shken-
core; (iv) T krijohen mekanizma pr sigurimin dhe menaxhimin e efektshm t buri-
meve dhe mjeteve fnanciare pr zhvillimin e arsimit t lart; dhe (v)T zhvillohet nj
infrastruktur e plot dhe funksionale.
Objektivat strategjike t arsimit fllor e t mesm
N sistemin e arsimit fllor e t mesm synohet q, n nj periudh 10 vjeare (2005-
2015) te arrihen kto objektiva: (i) Defnimi i qart i rolit t arsimit parashkollor; (ii)
Trajtimi specifk i fmijve me nevoja pr arsim t veant; (iii) Identifkimi i nevojave
dhe sigurimi i arsimit joformal; (iv) Zgjerimi i hapsirs pr arsimin priva; (v) Zhvil-
limi i standardeve pr vlersim, pr msimdhnie dhe msimnxnie; (vi) Zhvillimi i
plan-programit t ri msimor; (vii) Pranimi dhe aftsimi i potencialit njerzor; (viii)
Zhvillimi i nj infrastruktur e plot dhe funksionale; dhe (ix) Prfshirja e prindrve n
qeverisjen e shkolls.
(i) do nxnsi dhe studenti ti sigurohen kushtet e nevojshme pr nxnie cil-
sore gjat tr jets, pa dallim prkatsie Secili nxns t arsimohet n mjedisin
kombtare, gjinie, feje apo afsie; (ii) m t afrt dhe n prshtatje me nevojat so-
ciale, fzike, ekonomike dhe kulturore; (iii) T shfrytzohen t gjitha potencialet
e brendshme profesionale n mnyr q popullsis ti sigurohet arsimim cilsor;
(iv) Shkollat t ofrojn mjedis dhe msimdhnie m cilsore, duke qen njko-
hsisht m t sigurta dhe m funksionale; (vi) Programet msimore n shkollat
fllore dhe t mesme t sigurojn pajisjen e nxnsve me njohuri
bashkkohore, duke e orientuar arsimimin e tyre drejt zgjidhjes kreative t prob-
lemeve, shprehive t puns dhe prgatitjes pr t prballuar studime t mte-
jshme; dhe (vi) Msuesit t afsohen n zbatimin e metodave bashkkohore t
msimdhnies
3
B
A
R
A
Z
I
A

G
J
I
N
O
R
E
3.1 Treguesit e barazis gjinore
Treguesi i Zhvillimi Gjinor
Treguesi i Zhvillimit Gjinor mat pabarazin n mes t grave dhe burrave, nga
kndvshtrimi i afsive baz dhe i kushteve t jetess, duke u mbshtetur n
ndryshore t tilla si jetgjatsia, arsimimi dhe t ardhurat (shih Tabeln 3.1).
Vlera e llogaritur e kti treguesi pr Kosovn sht 0,665, duke marr parasysh
nj Tregues Jetgjatsie prej 0.731, Tregues Arsimimi prej 0.923 dhe Tregues t
Ardhurash prej 0.342. Kjo vler sh pak m e ult se ajo e llogaritur nga Raporti
Global i Zhvillimit Njerzor prej 0.726, sipas t cils Kosova prfshihet n grupin
e vendeve me zhvillim t mesm gjinor, midis 173 vendeve, q e llogarisin kt
tregues
14
.
Vlera e kti treguesi n Kosov sht m e ult se n disa vende t tjera t kra-
hasueshme me t (shih Figurn 3.1). Ndikimin m t madh n kt dallim e kan
vlerat e ulta t t ardhurave. Duke ju referuar tabels 3.2, treguesi i t ardhurave
t ftuara nga femrat sht rreth 1.7 njsi m i ult se ai pr meshkujt. Kjo vjen se
Kapitulli i Tret
BARAZIA GJINORE
13
Banka Botrore: Vlersimi i varfris n Kosov, Qershor 2005
14
UNDP, Raporti Global i Zhvillimit Njerzor - 2004
Nxitja e barazis gjinore dhe fuqizimi i gruas sht Objektivi i tret Zhvil-
limor i Mijvjearit. Ai synon q, brenda vitit 2015, t eliminohet mosbarazia
midis femrave dhe meshkujve n t gjitha nivelet e arsimimit, n tregun e puns
dhe n postet politike dhe administrative. Sipas t dhnave, n Kosov, dallimet
gjinore jan t mdha pas shkollimit fllor, aq sa n disa rajone vetm 29% e vajzave
kundrejt 61% e djemve prfundojn shkolln e mesme. Edhe prfshirja e femrave n
poste drejtuese politike dhe administrative sht shum e vogl. Analizat trego-
jn se n Kosov mundsia e prmbushjes s objektivit deri n vitin 2015
13
sht e
pakt. N Komunn e Gjakovs, femrat zn 49,1% t popullsis dhe rreth 60% e tyre
banojn n zonn rurale. Jetgjatsia e tyre sht pak m e madhe se e meshkujve.
Megjithat, shkalla e arsimit t tyre dhe sidomos e pjesmarrjes n pun dhe n
drejtim sht m e ult se e meshkujve, gj q shpreh nj mendsi t prgjithshme
mosbarazie, e cila sht vshtir t zhduket brenda kohs s prcaktuar nga ky
Objektiv Zhvillimor i Mijvjearit.
Tabela 3.1: Treguesi i Zhvillimit Gjinor
Komuna
Indeksi i jetgjatsis q nga
lindja
Indeksi i Arsimimit Indeksi i t ardhurave t ftuara
Indeksi i zhvil-
limit gjinor
(IZHGJ)
Meshkuj Femra Ekuivalent Meshkuj Femra Ekuivalent Meshkuj Femra Ekuivalent
Prishtina 0,794 0.740 0.766 0.963 0.915 0.939 0.503 0.318 0.390 0.698
Gjakova 0,797 0.738 0.767 0.918 0.859 0.888 0.460 0.278 0.347 0.667
Kosova 0,755 0.708 0.731 0.947 0.900 0.923 0.466 0.271 0.342 0.665
RAE 0,776 0.715 0.745 0.843 0.676 0.952 0.404 0.203 0.272 0.590
Rural 0,742 0.695 0.718 0.943 0.892 0.917 0.434 0.222 0.294 0.543
Urban 0,795 0.740 0.766 0.952 0.911 0.931 0.496 0.310 0.381 0.692
3
B
A
R
A
Z
I
A

G
J
I
N
O
R
E
t ardhurat mesatare mujore pr femrat n Kosov llogaritet se jan rreth 42 Euro
kundrejt rreth 136 Euro, q jan pr meshkujt, pra rreth 3.2 her m t vogla.
Nj ndryshim kaq i madh lidhet edhe me faktin se shkalla e pjesmarrjes n pun
e femrave sht rreth 2.5 her m e ult se e meshkujve.
M t prekura nga kto t ardhura t ulta jan familjet me grat kryefamiljare.
Sipas studimeve, rreth 28 % e familjeve me femra kryefamiljare jetojn n varfri
t skajshme, n krahasim me 15% t familjeve me kryefamiljar meshkuj
15
.
sht e rndsishme t theksohet se pr komunitetin RAE si Treguesi i Zhvillimit
Gjinor ashtu edhe do tregues prbrs i ti jan shum m t ult se mesatarja
Tabela 3.2: Arsimimi dhe punsimi i femrave n Kosov
Komuna Jetgjatsia n
lindje
Shkalla e arsimimit
tek t rriturit %
Shkalla neto e
kombinuar e
regjistrimit
T Mesatarja e
viteve t shkol-
limit
Pjesmarrja
n fuqin
puntore, %
T ardhurat e ftu-
ara pr muaj (Euro)
Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra
Prishtin 70.12 71.9 98.0 93.4 92.9 87.8 11.3 9.64 75.3 39.6 169.92 55.89
Gjakov 70.33 71.8 97.04 87.64 81.19 82.4 10.3 8.45 76.39 26.57 131.48 43.98
Istog 70.21 71.8 97.7 88.38 88.62 81.9 10.2 6.8 74.52 25.74 86.34 23.8
Lipjan 70.33 71.7 97.77 93.16 88.48 89.61 10.6 9.15 73.8 35.04 121.03 33.56
Suharek 68.74 70.7 97.75 93.21 87.26 84.57 9.9 7.52 75.17 19.13 256 103.9
Kamenic 70.15 71.7 98.32 89.47 89.17 85.96 10.2 7.69 77.35 45.31 150.03 32.04
Viti 68.54 70.2 93.33 90.68 89.76 92.04 10.0 8.47 79.57 27.62 180.67 50.15
Mitrovic 70.26 71.6 99.06 95.3 92.23 91.43 11.2 9.93 76.12 42.75 207.21 142.24
Gjilan 70.25 72.8 96.14 89.35 92.22 92.37 10.1 8.1 76.5 47.29 106.81 33.56
Pej 70.18 71.8 98.19 92.88 90.91 88.16 10.8 9.07 76.81 38.88 225.51 88.85
Ferizaj 68.12 70.6 97.3 95.4 89.09 93.55 10.5 8.94 74.53 30.63 106.57 25.21
Prizren 70.29 71.9 95.82 90.27 87.66 86.88 9.4 7.61 75.24 19.14 202.11 44.86
Shqiptar 69.81 71.5 97.14 91.23 89.91 87.8 10.4 8.32 75.51 29.55 136.26 36.46
Serb 70.16 71.8 98.95 96 91.14 91.12 11.1 10.07 72.8 48.47 138.24 91.74
RAE 69.05 70.5 92.14 74.89 68.6 52.94 8.4 5.69 80.25 22.45 93.68 38.13
Tjer 70.12 71.9 99.18 88.62 84.62 90.72 10.0 7.6 79.6 23.81 140.31 39.1
Rural 67 69.23 97.03 90.97 88.71 85.69 10 7.94 74.39 25.54 112.3 31.59
Urban 70.23 71.87 97.75 91.74 90.54 89.7 1.88 8.99 76.64 37.19 162.66 53.46
Burimi: UNDP, Raporti i Zhvillimit Njerezor Kosova 2004
Figura 3.1: Krahasimi i nivelit t zhvillimit gjinor
0.278
0.726
0.778
0.795
0.827
0.892
0.955
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
Nigeria
Kosova
Shqiperia
Bullgaria
Kroacia
Sllovenia
Norvegjia
Burimi: UNDP Global RZHNJ 2004, UNDP Azhnj 2004
15
Banka Botrore, Vlersimi i varfris n Kosov, qershor 2005.
3
B
A
R
A
Z
I
A

G
J
I
N
O
R
E
e Kosovs. Kjo vjen se t ardhurat mesatare mujore dhe vitet mesatare t shkol-
limit pr femrat e kti komuniteti llogaritet t jan rreth 1.5 her m t vogla se
mesataret prkatse t femrave t Kosovs.
Treguesi i Zhvillimit Gjinor t Komuns s Gjakovs sht 0.667 dhe me kt vler
Gjakova renditet midis komunave me nivel mesatar zhvillimi gjinor (shih Tabelat
3.1 e 3.2 dhe Figurn 3.2). Por, megjithse vlera e kti treguesi pr Gjakovn sht
pak m e lart se mesatarja e Kosovs, ajo sht dukshm m e ult se Peja, Su-
hareka e Prizreni. Kjo shpjegohet kryesisht me dallimet n Treguesin e Arsimit dhe
Treguesin e t Ardhurave, sepse Treguesi i Jetgjatsis sht pothuajse i njjt.
Treguesi i Pushtetzimit Gjinor
Matja e fuqis gjinore bhet nprmjet Treguesit t Pushtetzimit Gjinor, i cili
fokusohet n mundsit q u kriohen grave pr t treguar afsit e tyre dhe pr
t marr pjes gjallrisht n jetn politike, ekonomike e profesionale, dhe, vea-
nrisht, n vendimmarrje. Ky tregues konsideron tri ndryshore: shkalln e pjes-
marrjes s gruas n vendimmarrjen politike, mundsin pr t ushtruar afsit
profesionale dhe nivelin e t ardhurave q kan femrat.
Vlera e llogaritur e kti treguesi pr Komunn e Gjakovs sht 0.438 dhe kjo
vler sht m e ult se mesatarja e Kosovs prej 0.465 (shih Tabeln 3.3). Me kt
vler Gjakova renditet midis komunave me nivel mesatar pushtetzimi gjinor
(shih Figurn 3.3).
IZHGJ i lart 0.697 0.793
IZHGJ i mesm 0.596 0.696
IZHGJ i ult 0.595 0.518
Figura 3.2: Treguesi i Zhvillimit Gjinor sipas Komunave
16
Dean
Deane
Gjakova
akovica
Gllogovc
Gloovac
Gjilan
Gnjilane
Dragash
Draga
Istog
Istok
Klin
Klina
Fush Kosov
Kosovo Polje
Kaanik
Kaanik
Kamenic
Kamenica
Mitrovic
Mitrovica
Leposaviq
Leposavi
Lipjan
Lipjan
Novo Brd
Novo Brdo
Obiliq
Obili
Rahovec
Orahovac
Pej
Pe
Podujev
Podujevo
Prishtin
Pritina
Prizren
Prizren
Skenderaj
Srbica
Shtime
Stimlje
Suharek
Suvareka
Ferizaj
Urosevac
Shtrpc
terpc
Viti
Vitina
Vushtrri
Vuitrn
Zubin Potok
Zubin Potok
Zvean
Zvean
Malisheva
Malievo
16
3
B
A
R
A
Z
I
A

G
J
I
N
O
R
E
3.2 Arsimimi i femrave
N Tabeln 3.4 paraqiten disa t dhna kryesore mbi arsimimin e femrave. N
Kosov shkalla e arsimimit t femrave sht m e ult se e meshkujve dhe ky
dallim sht m i madh n arsimin e mesm. Shqetsuese jan vlerat pr komu-
nitetin RAE, t cilat jo vetm tregojn se, n prgjithsi, viimi i fmive t kti
komuniteti sht shum m i ult se ai i fmive t tjer, por, n veanti, edhe se
dallimi m i madh sht tek femrat, pasi shkolln e viojn vetm 52.94% e tyre.
IPGJ i lart 0.497 0.599
IPGJ i mesm 0.394 0.496
IPGJ i ult 0.291 0.393
Figura 3.3: Treguesi i Fuqizimit Gjinor sipas Komunave
17
Dean
Deane
Gjakova
akovica
Gllogovc
Gloovac
Gjilan
Gnjilane
Dragash
Draga
Istog
Istok
Klin
Klina
Fush Kosov
Kosovo Polje
Kaanik
Kaanik
Kamenic
Kamenica
Mitrovic
Mitrovica
Leposaviq
Leposavi
Lipjan
Lipjan
Novo Brd
Novo Brdo
Obiliq
Obili
Rahovec
Orahovac
Pej
Pe
Podujev
Podujevo
Prishtin
Pritina
Prizren
Prizren
Skenderaj
Srbica
Shtime
Stimlje
Suharek
Suvareka
Ferizaj
Urosevac
Shtrpc
terpc
Viti
Vitina
Vushtrri
Vuitrn
Zubin Potok
Zubin Potok
Zvean
Zvean
Malisheva
Malievo
17
Tabela 3.3: Treguesi i Pushtetzimit Gjinor
Komuna
Numri i ulsve n kuvend, %
Prqindja e zyrtarve legjis-
lativ, t lart dhe menax-
herve
Prqindja e posteve profesio-
nale dhe teknike
Indeksi
i push-
tetzimit
gjinor
Meshkuj Femra Indeksi Meshkuj Femra Indeksi Meshkuj Femra
Ekuiva-
lent
Prishtina 70.6 29.4 0.834 0.757 0.24 0.739 0.712 0.3 0.824 0.553
Gjakova 76.0 24.03 0.773 0.842 0.16 0.534 0.833 0.2 0.558 0.438
Kosova 76.0 24.03 0.728 0.833 0.17 0.555 0.766 0.2 0.175 0.465
Rural 0.854 0.15 0.497 0.2 0.597 0.547
Urban 0.820 0.18 0.587 0.3 0.796 0.692
3
B
A
R
A
Z
I
A

G
J
I
N
O
R
E
Edhe brenda komunitetit RAE femrat jan m pak t arsimuara se meshkujt. Ky
dallim sht shum m i madh n arsimin e mesm, ku shkolln e viojn rreth
dy her m pak femra se meshkuj, dhe rreth 3.3 her m pak femra se mesatarja
e Kosovs.
Rezultate t ngjajshme paraqiten edhe n Tabeln 3.5, ku shihet se vetm 18.4% e
kryefamiljareve femra kan kryer arsimin e mesm, kundrejt 49.1% t kryefamil-
jarve meshkuj.
N Komunn e Gjakovs shkalla neto e rregjistrimit t femrave prej 82.4% sht
pak m e lart se ajo e meshkujve. N pamje t par, kjo tregon se interesimi
i familjeve dhe i vet fmive pr t viuar shkolln sht pa dallime gjinore.
Por, po t krahasohen t dhnat e arsimit fllor me ato t arsimit t mesm, dal-
lohen ndryshime t mdha. Arsimin e mesm n Komunn e Gjakovs e viojn
vetm rreth 58.44% e femrave, kundrejt 71.53% q sht vlera e kti treguesi
pr Kosovn. Kjo duket qart edhe nga t dhnat e Tabels 2.3 dhe 2.4. Ndrsa
numri i djemve dhe vajzave t regjistruara n shkolln fllore n vitin shkollor
2005/2006 sht pothuajse i barabart, n po kt vit shkollor n arsimin e mesm
jan regjistruar rreth 33% m pak vajza se djem.
Kjo tregon se n Komunn e Gjakovs ka barazi midis djemve dhe vajzave vetm
n viimin e shkolls fllore. M pas, numri i vajzave q viojn shkolln e mesme
sht m i pakt se numri i djemve, sidomos n zonn rurale. Vajzat n zonat
rurale ballafaqohen me probleme sociale, q i pengojn ose i dekurajojn ato q
t vazhdojn shkollimin, pr arsye t siguris, pasi shkollat jan larg vendban-
imit, apo pr shkak t konservatorizmit dhe mentalitetit frenues ndaj shkollimit
t vajzave dhe prfshirjes s tyre n shoqri. Prkrahja e familjeve pr arsimimin
e femrave n zonat rurale dhe pr grupet minoritare rome sht e ult apo edhe
mungon fare.
Edhe largimet nga shkolla t vajzave t regjistruar kan t njjtin ligjsi. Largimet
e vajzave nga shkolla fllore gjat 5 viteve t fundit jan zvogluar rreth 2 her
gjat periudhs 2000 2006, ndrsa nga shkolla e mesme vetm rreth 9% (shih
Figurn 3.4 dhe Tabelat 2.7 dhe 2.9).
Tabela 3.4: T dhna mbi arsimimin e femrave
Komuna
Arsimimi i te rriturve
(+15) n %
Shkalla neto e regjistrimit, %
Mesatarja e viteve t
shkollimit
Fillor Mesm Kombinuar
Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra
Prishtina 98.02 93.04 94.84 93.88 89.20 79.56 92.95 87.79 11.27 9.64
Gjakova 97.04 87.64 86.49 94.27 66.25 58.44 81.19 82.40 10.35 8.45
Kosova 97.28 91.32 94.92 96.00 78.76 71.53 89.50 87.41 10.40 8.42
Tabela 3.5: Niveli m i lart i shkollimit t kryefamiljarve
Arsimimi
Prqindja e kryefamiljarve
Meshkuj Femra
M pak se fllore 14.5 47.2
Fillore 27.6 32.5
Mesme e prgjithshsme ose profesionale 49.1 18.4
Universitet 8.7 1.2
Burimi: Banka Botrore, Vlersimi i varfris n Kosov, qershor 2005
3
B
A
R
A
Z
I
A

G
J
I
N
O
R
E
T dhnat mbi arsimimin e t rriturve t moshs 15 vje e lart tregojn, gjithashtu,
se vetm 87.64% e femrave t ksaj grup-moshe jan t arsimuara, kundrejt 97.04%
t meshkujve. Ky tregues sht m i ult se mesatarja e Kosovs prej 91.32%. Po
kshtu, mesatarja e viteve t shkollimit prej 8.45 vitesh sht shum m e ult se
e meshkujve (10.35 vite) dhe sht shkaku kryesor q Komuna e Gjakovs me
vlern prej 9.37 nuk ka renditje t knaqshme midis komunave t tjera t Kosovs
(shih Tabeln 2.1).
3.3 Punsimi
Pjesmarrja n tregun e puns dhe punsimi konsiderohen si nga faktort m t
rndsishm pr ngritjen e pozits sociale dhe ekonomike t femrave.
Tregu i puns
N Kosov, shkalla e pjesmarrjes s femrave n tregun e puns sht rreth 2.4
her m e ult se e meshkujve (shih Tabeln 3.6). Ky tregues sht m i prkeq-
suar ne zonn rurale, ku vetm e femrave n mosh pune jan t prfshira n
forcn punuese.
Shkalla e papunsis s femrave n Kosov sht rreth 20% m e lart se e mesh-
kujve. Ndrkoh, t ardhurat mesatare mujore t femrave t punsuara jan rreth
3 her m t ulta se ato t meshkujve t punsuar (shih Tabeln 3.7).
Dallimet e msiprme jan t dyfshta pr femrat e komunitetit RAE. Ato dallo-
hen si nga meshkujt e kti komuniteti ashtu edhe nga femrat e tjera t Kosovs.
Kshtu, m shum se e femrave t komunitetit RAE nuk jan t prfshira n
Burimi: Drejtoria Arsimore Gjakov, 2006
Figura 3.4: Largimet nga shkolla n Gjakov
0
2
4
6
8
10
12
2001-'02 2002-'03 2003-'04 2004-'05 2005-'06
P
e
r
q
i
n
d
j
e
Arsimi fllor, Meshkuj(%)
Arsimi fllor, Femra (%)
Arsimi i mesem, Meshkuj (%)
Arsimi i mesem, Femra (%)
Tabela 3.6: Punsimi i femrave n Kosov
Komuna
Shkalla e pjesmarrjes % Shakalla e papunsis %
Meshkuj Femra Totali Meshkuj Femra Totali
Urbane 76.64 37.19 55.96 33.48 52.11 39.97
Rurale 74.39 25.54 49.54 42.62 65.60 48.62
Totale 75.42 30.91 52.47 38.47 58.06 44.42
Burimi: UNDP, AZHNJ 2004
3
B
A
R
A
Z
I
A

G
J
I
N
O
R
E
forcn punuese dhe t ardhurat e femrave t punsuara jan rreth 33% m t ulta
se mesatarja e t ardhurave mujore t femrave ne Kosov.
Femra ka t punsuara n t gjitha sektort, por kryesisht dominon sektori i shr-
bimeve. AZHNJ pr Kosov zbulon se n sektorin e shrbimeve punojn mbi
85% t femrave t punsuara gjithsej, ndrsa vetm 8% jan t punsuara n in-
dustri dhe rreth 6% n bujqsi.
Shkalla e papunsis s femrave ndryshon n mnyr thelbsore n mes t zo-
nave urbane dhe rurale. N zonat rurale papunsia e femrave arrin nga 60% deri
n 70% t numrit t prgjithshm t femrave t afa pr pun, ndrsa pr femrat e
komunitetit minoritar rom kjo arrin n m shum se 78%. Si rrjedhoj kemi zhvil-
limin e ult ekonomik dhe social t femrave n Kosov si dhe nivelin m t lart
t varfris tek femrat kryefamiljare.
N Komunn e Gjakovs pjesmarrja e femrave n tregun e puns sht m e ult
se mesatarja e Kosovs dhe nga m t ultat krahasuar me komunat e tjera, vea-
nrisht me Prishtinn. Po kshtu, brenda komuns, n fuqin puntore marrin
pjes rreth 3 her m shum meshkuj se femra, gj q dshmon pr nj vlersim
m t pakt t femrave se sa t meshkujve. Kjo shprehert edhe n t ardhurat
mesatare mujore t femrave, t cilat vlersohet se jan rreth 44 Euro, ndrkoh q
pr meshkujt jan mesatarisht rreth 3 her m t larta.
Shkalla e papunsis s femrave n Komunn e Gjakovs sht m e lart se e
meshkujve. Por ky ndryshim sht shum m i madh n rastin e femrave t ko-
munitetit RAE, ku 78.15 e femrave n mosh pune jan t papuna (shih Tabeln
3.7). Papunsia sht shum e lart tek femrat e grup-moshs 15-24 vje (shih
Tabeln 3.8). Kjo tendenc vihet re n t gjith Kosovn, por Komuna e Gjakovs
prfshihet n 9 komunat q e kan m t lart kt prqindje. Fakti q papunsia
mesatare n Gjakov pr kt grup-mosh sht rreth 62.79% dhe e femrave rreth
Tabela 3.7: T dhna mbi punsimin dhe t ardhurat
Komuna
Pjesmarrja n fuqin
puntore %
T ardhurat mujore
(Euro)
Shkalla e papunsis
%
Meshkuj Femra Meshkuj Femra Meshkuj Femra
Prishtina 75.30 39.60 169.92 55.89 25.67 38.62
Gjakova 76.39 26.57 131.48 43.98 39.64 49.06
Kosova 75.42 30.91 135.92 42.23 38.47 58.06
Tabela 3.8: Papunsia sipas moshs dhe gjinis
Mosha 15-24 vite Mosha 25-34 vite Mosha 35-49 vite Mosha 50-64 vite
Komuna Mesh-
kuj
Femra Gjithsejt Mesh-
kuj
Femra Gjith-
sejt
Meshkuj Femra Gjithse-
jt
Meshkuj Fem-
ra
Gjith-
sejt
Prishtin 34.84 47.14 40.41 27.58 45.1 34.56 20.17 24.8 21.63 22.56 27.4 23.45
Gjakov 48.98 81.08 62.79 34.44 59.3 40.2 32.91 16.0 28.85 49.12 11.7 40.54
Totali 56.14 74.3 63.45 39.59 64.6 47.81 26.29 36.1 28.87 35.41 26.5 34.07
RAE 67.56 90.77 75.39 54.16 84.8 58.88 32.30 53.0 36.25 43.83 0 38.47
Rural 61.25 79.7 67.88 42.49 67.7 49.81 28.92 44.0 31.87 39.74 35.9 39.31
Urban 48.15 68.86 57.66 36.38 62.3 45.82 23.32 31.6 26.02 30.97 21.1 29.12
3
B
A
R
A
Z
I
A

G
J
I
N
O
R
E
81.08% tregon se shtja e punsimit sht tashm nj problem mjaf serioz pr
rinin n prgjithsi dhe, n veanti pr vajzat.
Femrat e rregjistruara si punkrkuese zn rreth 41% t numrit t punkrkue-
sve gjithsej n Komunn e Gjakovs (shih Tabeln 3.9). Numri i tyre sht rritur
do vit (shih Figurn 3.5) dhe n fund t vitit 2005 rezultuan t rregjistruara rreth
30% m shum femra q krkonin pun krahasuar me vitin 2002. Megjithat,
numri real i femrave punkrkuese mendohet se sht m i madh se ai i femrave
t rregjistruara si t tilla dhe arrin deri n rreth 49% t numrit t punkrkuesve
gjithsej. Ky ndryshim vjen se rregjistrimi nuk krion ndonj avantazh t veant
pr t gjetur pun, kshtu q edhe interesi pr tu rregjistruar sht relativisht i
pakt.
Ndr 6863 punkrkueset e rregjistruara n Komunn e Gjakovs n fund t vitit
2005, numrin m t madh, rreth 62%, e zn femrat e pakualifkuara. Meshkujt
ftojn rreth katr her m shum se femrat dhe femrat n prgjithsi kan poste
m pak t paguara se meshkujt.
Kontributi sipas sektorve
N Komunn e Gjakovs femrat japin kontributin kryesor n sektorin e shnde-
tsis dhe t arsimit. Kshtu, n Shtpin e Shndetit dhe n Spitalin Rajonal Isa
Grezda femrat prfaqsojn rreth 70% t punonjsve gjithsej.
N arsim femrat japin, gjithashtu, kontribut t rndsishm. Nga 1511 msues
gjithsej q ka komuna, rreth 46% jan femra. Femrat prfaqsojn rreth 44% t
msuesve t shkollave fllore dhe rreth 49% t msuesve t shkollave t mesme.
Tabela 3.9: Femrat punkrkuese sipas kualifkimit, viti 2005
Shkalla e kualifkimit
Punkrkues
Gjithsej
Nga kto, femra
Gjithsej %
T pakualifkuar 9010 4227 61.60
Gjysm t kualifkuar 690 20 0.30
T kualifkuar 1696 372 5.40
Me shkoll t mesme 5493 2242 32.67
Me aftsi t kufzuar 5 2 0.03
Shuma 16894 6863 100
Burimi: Qendra Rajonale e Punsimit, Gjakov. 2006
Figura 3.5: Punkrkuese sipas viteve n
Komunn e Gjakovs
4000
5000
6000
7000
8000
2002 2003 2004 2005
Burimi: Qendra Rajonale e Punsimit, Gjakov. 2006
3
B
A
R
A
Z
I
A

G
J
I
N
O
R
E
Prfshirja e madhe e femrave n sektorin e arsimor ndikohet edhe nga fakti q n
qytetin e Gjakovs sht Fakulteti i Edukimit Bajram Curri, q m par ishte
Shkolla e lart Pedagogjike. Fakti q sot rreth 40% e studentve t kti fakulteti
jan femra tregon se edhe n t ardhmen kontributi i femrave n arsim do t va-
zhdoj t mbetet i rndsishm.
Megjithse Fakulteti i Edukimit sht i ri dhe nj pjes e madhe e kuadrove jan
pedagog dhe asistent pedagog, dallimet midis femrave dhe meshkujve jan t
dukshme. N kt fakultet vetm rreth dhe 14 % e pedagogve jan femra. Nga
analiza e nivelit t kualifkimit t pedagogve rezulton se vetm nj femr sht
me titullin profesor dhe dy femra jan asistente.
Pr rritjen e numrit t femrave pedagoge dhe me tituj shkencor n Fakultetin
e Edukimit krkohet nj prfshirje m e gjer e femrave n punn krkimore-
shkencore, pr tu kriuar atyre mundsi t barabarta me meshkujt pr marrjen
e titujve shkencor. Kjo do t kishte ndikim t drejtprdrejt edhe n rritjen e
cilsis s prgatitjes s studentve n kt fakultet.
3.4 Femrat n poste drejtuese
N Kosov numri i femrave n poste drejtuese sht i vogl. Staf legjislativ e menax-
herial z rreth 14.18% t fuqis puntore gjithsej, por femrat n kto poste jan m t
pakta se meshkujt dhe raporti midis tyre sht rreth 29.74%(shih Tabeln 3.10), gj
q do t thot se n do 4 poste t tilla afrsisht 1 post e zn femrat dhe 3 meshkujt.
Ky raport sht m i prkeqsuar n zonn rurale, ku prqindja e fenmrave ndaj
meshkujve n postet legjislative dhe menaxheriale sht vetm 21.38%.
Roli i gruas n familje dhe shoqri
18
N lidhje me rolin e saj n familje dhe n shoqri, gruaja kosovare, veanrisht n moshn
mbi 25 vje, identifkohet m shum me ide tradicionale se sa moderne. M shum se gjys-
ma e grave mendojn se sht e natyrshme q pjesa m e madhe e punve t shtpis
sht detyr e gruas dhe q kujdesi pr fmijt sht m tepr detyr e nns se sa e babait.
Nj pjes e madhe e grave mendojn se nse nj kompani duhet t pushoj puntor nga
puna, m mir sht t pushohen grat e martuara se meshkujt dhe se meshkujt jan lider
politik m t mir se femrat. Pothuajse t gjitha grat shprehs se personi m i rnd-
sishm n familje sht mashkulli. Megjithat, grat marrin vet vendim pr prcaktimin e
vots, ndonse edhe mund t jen t ndikuara nga familja. Ato mendojn se si burri ashtu
edhe gruaja duhet t kontribuojn n ekonomin e familjes, se arsimi universitar sht m i
rndsishm pr nj vajz se sa pr nj djal, se vajza duhet t vendos vet pr burrin me t
cilin do t martohet, se nuk duhet t ket dallime n t ardhurat e femrave dhe meshkujve,
se grat politikane jan shum t afta por nuk u ofrohen mundsi pr ta dshmuar kt gj,
dhe se nj e treta e kandidatve t partive politike t Kosovs duhet t jen gra.
18
Sipas studimit Si votojn grat n Kosov t Qendrs Kosovare pr Studime Gjinore, 2005.
Tabela 3.10: Prqindja e menaxherve dhe profesionistve n fuqin puntore
Komuna
Staf legjislativ dhe menaxheria
(% n fuqin puntore)*
% e femrave ndaj meshkujve
Staf profesional dhe teknik
( % n fuqin puntore)**
% e femrave ndaj meshkujve
Meshkuj Femra Gjithsejt Meshkuj Femra Gjithsejt
Prishtin 15.07 10.61 13.67 45.45 31.08 27.66 30.01 40.45
Gjakov 19.28 11.11 17.27 32.53 3.04 5.56 8.18 20.00
Totali 15.32 10.35 14.18 19.74 23.41 24.05 23.55 30.56
RAE 8.97 0 7.90 13.54 13.26 0 11.68 0
Rural 11.81 9.43 11.39 21.38 22.32 23.40 22.51 22.42
Urban 19.00 10.87 14.74 38.49 24.59 24.43 244.55 38.23
3
B
A
R
A
Z
I
A

G
J
I
N
O
R
E
Nj gjendje e ngjashme vihet re edhe pr stafn profesional dhe teknik. N Kosov
ky staf z rreth 23.55% t fuqis puntore gjithsej por raporti midis femrave dhe
meshkujve n kto poste sht rreth 30.56%. N kto poste nuk ka t punsuar
asnj femr t komunitetit RAE.
Femrat pronare t bizneseve jan shum t pakta. Nga studime t veanta, si
sht Anketa mbi Ndrmarrjet e Vogla dhe t Mesme, sht gjetur se n vitin 2003
n Kosov rreth 23% e t punsuarve n kt sektor ishin femra dhe se vetm 6%
e ktyre ndrmarrjeve ishin pron e femrave.
N Komun e Gjakovs gjendja sht e ngjashme. Numri i femrave n poste
legjislative, menaxheriale dhe n stafn profesional e teknik sht i vogl. Kshtu,
nga hulumtimi shihet se n komunn e Gjakovs femrat prbjn vetm 11,11%
t staft menaxherial dhe 8,18% t staft profesional dhe teknik dhe kto kryesisht
n zonn urbane. Edhe numri i femrave n poste drejtuese t institucioneve ko-
munale n Komunn e Gjakovs vazhdon t jet i vogl (shih Tabeln 3.11). N
institucione t tilla si Shtpia e Shndetit, Prokuroria Publike dhe Gjykata Komu-
nale, ku femrat zn prkatsisht 70.49%, 64.29% dhe 44.45%, nuk ka drejtuese
femra.
Po kshtu, n sektorin e arsimit n nivel komunal, q prbhet nga 39 shkolla
fllore, dy t mesme dhe nga Fakulteti i Edukimit, vetm 2 femra jan n postin e
drejtorit dhe kto n vetm n shkollat fllore.
3.5 Femrat n strukturat udhheqse
Pjesmarrja e femrave n strukturat udhheqse vendimmarrse dhe n postet
udhheqse, si partnere t plota dhe t barabarta me meshkujt, veanrisht n
politik dhe ekonomi, nuk sht arritur ende. Femrat prbjn nj pjes mjaf t
vogl t antarsis n partit politike. Si rrjedhim, edhe prfaqsimi i femrave n
strukturat drejtuese t partive politike kryesore sht shum i ult n nivel qen-
dror, ndrsa n nivel lokal kjo struktur mungon. Nj hap prpara sht br me
rregulloret aktuale t zgjedhjeve, t cilat detyrojn t arrihet kuota prej 30% pr
Tabela 3.11: Femrat n detyra drejtuese n Gjakov
Institucioni T punsuar Postet drejtuese
Gjithsej Femra % Emrtimi Femra
Kuvendi Komunal 302 97 32.12 Drejtor 2
Shtpia e Shndetit 393 277 70.49
SHPK-Stacioni Policor 161 25 15.53 Togere 3
Rrreshtere 1
Gjykata pr Kundrvajtje 350 13 3.72
Gjykata Komunale 45 20 44.45
Prokuroria Publike 14 9 64.29
TMK 19 2 10.53
Spitali Regjional Isa Grezda 553 383 69.26 Drejtor 1
Ndrmarrja abrati 126 8 6.35
Hidrosistemi Radoniqi 177 22 12.43
KEK 140 24 17.15 Drejtor 1
PTK 176 32 18.19 Drejtor teknik 1
Burimi: Zyra pr Barazi Gjinore, 2006
3
B
A
R
A
Z
I
A

G
J
I
N
O
R
E
femrat. Kjo ka dhn si rezultat q n Parlamentit t Kosovs 30% e deputetve t
jan femra.
Edhe pse 8 nga 19 kryesuesit e komisioneve parlamentare jan femra, vetm nj
femr aktualisht sht Ministre n qeveri dhe asnj femr nuk udhheq ndon-
j kuvend komunal. N postet e larta t qeveris komunale, femrat jan t mbi
numruara nga meshkujt. Prej totalit t 326 udhheqsve t departamenteve ko-
munale, vetm 22 jan femra dhe ky numr sht i ndar n dy pjes t barabarta
ndrmjet femrave shqiptare dhe serbe.
Lufa e ashpr politike q zhvillohet ndrmjet partive politike, veanrisht gjat
fushatave zgjedhore, shkalla e pamjafueshme e emancipimit dhe e reformimit
t strukturave drejtuese dhe t antarsis s partive politike, kushtet e vshtira
ekonomike dhe sociale t familjeve dhe papunsia e lart e femrave, vlersohen si
arsyet kryesore t kti niveli t ult prfaqsimi n strukturat udhheqse.
N Komunn e Gjakovs, nga 41 vende q ka n Asamblen Komunale vetm
11 vende u takojn femrave antare t partive t ndryshme politike, ndrsa n
Komisionin pr Politik dhe Ekonomi bn pjes vetm nj femr. Po kshtu, nga
13 Drejtorit ekzistuese n nivelin Komunal, vetm dy drejtori udhhiqen nga
femrat.
4
S
H
N
D
E
T
I

I

N
S

D
H
E

F
M
I
J
S
4.1 Lindshmria
Popullsia e Kosovs sht shum e re n mosh. Mosha mesatare sht 25 vje dhe
mbi gjysma e popullsis sht n grup-moshn deri 25 vje, ndrkoh q vetm 8%
e popullsis sht mbi 60 vje. Rreth 56% e femrave jan n grup-moshn (15-45
vjet). E ndikuar nga kta tregues dhe nga disa faktor t zhvillimit social dhe eko-
nomik t shoqris kosovare, shkalla e shtimit t popullsis ka qen gjithnj e lart.
N vitin 2000 jan raportuar mesatarisht 109 lindje n dit, q i korrespondon nj
lindshmri prej rreth 19 lindje pr 1000 banor. N vitin 2002 jan raportuar mesa-
tarisht 97 lindje n dit dhe ksaj i korrespondon lindshmria prej rreth 17 lindje
pr 1000 banor. Mesatarja vjetore e shtimit t popullsis sht rreth 2.01%.
T gjith kta tregues jan nga m t lartt n Europ
19
. Numrin m t madh
t lindjeve e zn lindjet natyrale. Megjithat, prqindja e lindjeve me prerje
cezarike sht rritur rreth dy her nga viti 2000 n vitin 2005, duke arritur t zr
n kt vit rreth 14% t numrit t lindjeve gjithsej.
Gjat periudhs 2000-2005 numri i lindjeve t regjistruara n institucionet publike
shndetsore t Kosovs ka rn rreth 27%, duke u ulur nga 39901 n 29056 (shih
Figurn 4.1). Zvoglimi i numrit t lindjeve ka qen i vazhdueshm gjat gjith
periudhs 5 vjeare. Kjo rnie e konsiderueshme shpjegohet me disa faktor:
(i) Gjat viteve t fundit dhe veanrisht pas vitit 1999, puna ndrgjegjsuese
pr futjen e metodave t planifkimit familjar sht shtuar, me ngritjen e
kapaciteteve t staft n shndetsi dhe aplikimin e politikave t favor-
shme, duke u ndikuar edhe nga angazhimi n kt fush i institucioneve
ndrkombtare, donatorve dhe shoqris civile;
(ii) Migrimi brenda dhe jasht vendit i popullsis sht rritur dukshm vitet e fundit;
(iii) Sistemi statistikor i mbledhjes s t dhnave n shndetsi sht i pakon-
soliduar. Prgjithsisht saktsia e t dhnave sht e ult dhe mungojn t
dhnat mbi lindjet jasht institucioneve shndetsore publike, kur dihet
se numri i lindjeve n shtpi sht ende i konsiderueshm dhe numri i
lindjeve n institucione shndetsore private po rritet.
Kapitulli i Katrt
SHNDETI I NNS DHE FMIJS
Zvoglimi i vdekshmris foshnjore, prmirsimi i shndetit t nns dhe
lufta ndaj smundjeve ngjitse e t rrezikshme jan Objektivat 4, 5 dhe 6 Zhvil-
limor t Mijvjearit. Ulja me dy t tretat e vdekshmris s fmijve t mosh deri 5
vje dhe me tri t katrtat e vdekshmris amsore deri n vitin 2015, si dhe ndalimi
i prhapjes s virusit HIV/AIDS dhe t smundjeve t tjera ngjitse t rrezikshme jan
synimet m kryesore ti ktyre objektivave. Sipas analizave, gjendja shndetsore e
fmijve dhe e nnave shtatzna n Kosov sht n nj nivel shum m t ult se n
vendet e tjera evropiane. Shkalla e lart e varfris, reformimi i vonshm i sistemit
t shrbimit shndetsor, pozita m e ult social-ekonomike e gruas krahasuar me
burrin etj. jan faktor q kan ndikim t madh negativ n kt gjendje. Po kshtu,
sht i pranishm n nivele shqetsuese tuberkulozi dhe ka terren pr prhapje t
HIV/AIDS. N Komunn e Gjakovs, megjithse mungojn t dhna t plota statis-
tikore, kta tregues jan n nivele q meritojn vmendje t madhe. Prmbushja
e ktyre synimeve varet shum nga angazhimi i burimeve njerzore e fnanciare
qendrore e lokale pr ndryshimin me shpejtsi t gjendjes.
19
UNICEF etj.: Gjendja perinatale n Kosov, 2005
4
S
H
N
D
E
T
I

I

N
S

D
H
E

F
M
I
J
S
Sikundr n t gjith Kosovn, mangsia e t dhnave sht e pranishme edhe
n Komunn e Gjakovs. Megjithat, sipas t dhnave t marra nga rregjistrat
e dhoms s lindjes dhe t njsis neonatale t repartit t pediatris n Gjakove,
lindshmria n vitin 2005 rezultoi rreth 11 lindje pr do 1000 banor. N Figurn
4.2 jepet numri i lindjeve n Komunn e Gjakovs n dy vitet e fundit. Si shihet,
numri i lindjeve n fund t vitit 2005 ka zbritur nga 1936 lindje n 1670 lindje, pra
rreth 13.7% dhe lindshmria ka zbritur nga rreth 12.6 lindje pr do 1000 banor
n rreth 11. Po t krahasohet ky tregues me at t Kosovs, duket qart se, gjat
s njjts periudh, paksimi i numrit t lindjeve n Komunn e Gjakovs sht
rreth 2 her m i madh s ai i Kosovs, ku numri i lindjeve sht paksuar rreth
6.05%.
4.2 Vdekshmria Perinatale
Vdekshmria e fmive sht analizuar duke konsideruar kta tregues m
kryesor:
(i) Vdekshmrin Perinatale, e cila konsideron vdekjet gjat shtatzanis s von-
shme (pas javs s 22-t t shtatzanis), n lindje dhe gjat javs s par t
jets. Kshtu q, vdekshmria fetale, e cila konsideron numrin e fmive t lin-
dur t vdekur dhe vdekshmria neonatale, e cila konsideron numrin e vdekjeve
deri n 6 dit nga lindja, jan dy prbrse t Vdekshmris Perinatale;
(ii) Vdekshmrin Foshnjore, e cila konsideron numrin e vdekjeve t fmive
t moshs 0-1 vje; dhe
(iii) Vdekshmrin Fminore, e cila konsideron numrin e vdekjeve t fmive
t moshs 0-5 vje. Standardet ndrkombtare u referohen m shpesh dy
treguesve t fundit.
Figura 4.1: Numri i lindjeve sipas viteve
Burimi:Spitali i Gjakovs 2006
20000
25000
30000
35000
40000
45000
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Figura 4.2: Numri i lindjeve t dy viteve t fundit n Komunn e Gjakovs
Burimi: Spitali i Gjakovs 2006
NUMRI I RAPORTUAR I LINDJEVE - GJAKOV PR VITET 2004,2005
1936
1670
1500
1600
1700
1800
1900
2000
2004 2005
2004-2005
4
S
H
N
D
E
T
I

I

N
S

D
H
E

F
M
I
J
S
Mungesa e t dhnave t raportuara nga ana e institucioneve shndetsore e
bn t vshtir llogaritjen e sakt t shkalls s vdekshmris perinatale. Zyrat e
OBSH-s, UNICEF-it dhe UNFPA-s jan munduar ta kaprcejn kt problem
duke mbledhur dhe analizuar t dhnat q nga viti 2000
20
, por raporti i tyre nuk
prfshin lindjet n shtpi dhe lindjet n klinikat private.
N Figurn 4.3 jepet i numri i vdekjeve perinatale t Kosovs gjat viteve 2000
- 2005. Shihet se ky numr ka ardhur duke u ulur nga 1149 n 652 vdekje, kshtu
q n vitin 2005 jan regjistruar rreth 43% vdekje perinatale m pak. Shkalla e
Vdekshmris Perinatale llogaritet rreth 29.1 vdekje pr 1000 lindje n vitin 2000
dhe 22.4 n vitin 2005, q do t thot se gjat ksaj periudhe 6 vjeare Vdeksh-
mria Perinatale sht ulur me e vlers s saj (shih Figurn 4.4). T gjitha kto
vlera jan shum m t larta se ato t vendeve t Bashkimit Europian dhe nga m
t lartat n Europ.
Po t analizohet m me hollsi Vdekshmri Perinatale, duke konsideruar dy pr-
brset e saj kryesore: vdekshmria fetale dhe vdekshmria neonatale, mund t pr-
caktohen edhe arsyet m kryesore t vdekshmris s lart. Vdekshmria fetale
20
UNICEF etj.: Gjendja perinatale n Kosov, 2005
Figura 4.3: Numri vdekjeve perinatale n vite
100
300
500
700
900
1100
1300
2000 2001 2002 2003 2004 2005
N
u
m
r
i

i

v
d
e
k
j
e
v
e
Numri i vdekjeve fetale
Numri i foshnjave te vdekura ne javen e pare
Numri i vdekjeve perinatale
Figura 4.4: Vdekshmria perinatale sipas viteve
5
10
15
20
25
30
35
2000 2001 2002 2003 2004 2005
V
d
e
k
s
h
m
e
r
i
a
n
e
%
Shkalla e vdekshmerise perinatale
Shkalla e vdekshmerise fetale
Shkalla e vdekshmerise neonatale
4
S
H
N
D
E
T
I

I

N
S

D
H
E

F
M
I
J
S
varet shum nga kushtet ekonomike e sociale t familjes. Kujdesi pr nnn gjat
shtatznis prfshir ushqyerjen, trajtimin e saj social, prkujdesjen shndetsore
dhe konsultimin mjeksor, jan disa nga treguesit m kryesor q lidhen me t.
N rastin e vdekshmris neonatale ktyre faktorve u shtohet edhe asistenca
mjeksore gjat lindjes, kujdesi i familjes pr fmin e porsalindur dhe konsul-
timi i specializuar mjeksor.
Shihet qart se n vitin 2000 numri i vdekjeve fetale sht pothuajse i njjt me
at t vdekjeve neonatale. M pas, t dy kta tregues kan psuar zvoglim t
dukshm por zvoglimi i numrit t vdekjeve neonatale sht m i madh. N vitin
2005 jan regjistruar 262 vdekje neonatale kundrejt 390 q sht numri i vdekjeve
fetale. Shkalla e vdekshmris fetale pr vitin 2000 ishte 14.5 vdekje pr 1000 lindje
ndrsa pr vitin 2005 zbriti n 13.25. Kjo gj dshmon pr rritjen m t madhe t
kujdesit gjat dhe pas lindjes, ndrkoh q ndrgjegjsimi pr domosdoshmrin
e kujdesit pr nnn shtatzn vazhdon t progresoj shum m ngadal.
Sipas t dhnave t vitit 2005, shkaqet m t shpeshta t vdekshmris fetale jan:
(i) Komplikimi gjat shtatznis, q prfaqson rreth 46 % e rasteve; (ii) Asfksimi
n lindje, q prfaqson rreth 14.8% t rasteve; dhe (iii) Anomalit kongjenitale,
q prfaqsojn rreth 9.7 % t rasteve. Pr t njejtin vit, shkaqet m t shpeshta
t vdekshmris neonatale jan: (i) Prematuriteti q prfaqson rreth me 54%,
anomalit kongjenitale 25 %, shkaqet tjera perinatale 8 %, asfksionet 4 % dhe
shkaqet tjera 1 %.
N vdekjet neonatale kan ndikim t madh edhe shum lshime n kushtet e
transportit t foshnjave t porsalindura prej materniteteve rajonale. Inkubatort
transportues apo zinxhiri i ngroht nuk jan aplikuar n mnyr rutinore e t
drejt. N disa raste punonjsit e neonatologjis nuk jan n gjendje t masin as
temperaturn e t porsalindurve t transferuar. Ka nj munges bashkpunimi
dhe rrjetzimi ndrmjet materniteteve t gjitha niveleve t kujdesit shndetsor.
Nuk ka raport kthyes dhe prcjellje t porsalindurve t referuar prej niveleve m
t ulta n nivele m t larta dhe anasjelltas.
N Komunn e Gjakovs shkalla e Vdekshmris Perinatale n vitin 2005 ishte
17.5 vdekje pr 1000 lindje. Ksaj i korespondojn rreth 38 vdekje, nga t cilat 35
kan ndodhur n maternitet. Vlera e kti treguesi t Komuns s Gjakovs sht
m e ult se mesatarja e Kosovs prej 22.14 dhe rreth 2 her m e ult se n Prishti-
n, por sht rreth 2.2 her m e lart se n Komunn e Prizrenit (shih Figurn
4.5). Kto t dhna tregojn se n Gjakov sht shum i nevojshm edukimi dhe
prkrahja klinike pr t prmirsuar cilsin e kujdesit obstetrik dhe neonatal.
Figura 4.5: Vdekshmria perinatale n vitin 2005
sipas komunave
36.2
18.0
7.9
5.6
17.5
16.0
-
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
35.0
40.0
Prishtina Gjilan Prizreni Mitrovica Gjakova Peja
4
S
H
N
D
E
T
I

I

N
S

D
H
E

F
M
I
J
S
4.3 Vdekshmria Foshnjore
Vdekshmria e foshnjave nn moshn njvjeare apo Vdekshmria Foshnjore
n Kosov n vitin 2000 sht vlersuar 44 vdekje pr 1000 lindje t gjalla. Kjo
Shkall vdekshmrie sht m e larta n t gjitha vendet e rajonit (shih Tabeln
4.1). Kushtet e varfra t jetess, mos ushqyeshmria, mjedisi i shkatrruar, dhe
mundsia e pamjafueshme e marrjes s shrbimit t specializuar shndetsor
vlersohen si faktort me ndikimin m t madh n vlerat e larta t Vdekshmris
Foshnjore n Kosov. Ktyre u duhet shtuar edhe shkalla e ult edukimit shn-
detsor t familjeve dhe nnave, e cila ndikon drejtprdrejt n ushqyerjen dhe
shndetin e fmive.
Kshtu, ushqimi me gjidhnje aplikohet pr nj numr t pakt fmish dhe
me kohzgjatje t shkurtr. Prqindja e t ushqyerit me gjidhnje e fmive deri
n 6 muaj sht mjaf e ult, vetm 12%
22
. Kjo prfaqson nj shtje me shum
rndsi sepse ushqimi i gatshm sht i kushtueshm dhe qumshti i lops nuk
i ka t gjitha vlerat e duhura ushqyese, ndrkoh q ushqimi vetm nga gjiri pr
gjasht muajt e par ofron prftimet m t mdha shndetsore me shpenzimet
m t vogla.
T dhnat e Vdekshmris Foshnjore n nivel komune mungojn dhe anali-
zat e vdekshmris foshnjore bhen mbi bazn e vlers mesatare t Kosovs.
Megjithat, nga vlersimet e institucioneve shndetsore t Komuns s Gja-
kovs, mendohet se ky tregues sht pak m i ult se kjo mesatare, por gjithsesi
mbetet shum i lart krahasuar me vlerat e vendeve fqinj.
4.4 Vdekshmria Fminore
Vdekshmria Fminore shprehet me numrin e vdekjeve t grupmoshs 0-5 vje
pr do 1000 lindje t gjalla. Ky tregues prfshin edhe vlern e vdekshmris
foshnjore.
T dhnat sistematike pr kt tregues mungojn n Kosov dhe n Komunn
e Gjakovs. Megjithat, duke ju referuar disa burimeve t ndryshme, mund t
gjenden vlera orientuese t Vdekshmris Fminore, t cilat jan nga rreth 35-40
23

deri n 69
24
vdekje pr 1000 lindje t gjalla. Pavarsisht nag diferencat e mdha
Tabela 4.1: Vdekshmria e fmijve n Kosov dhe n vendet fqinje
Vendi
Shkalla e vdekshmris
foshnjore
Shkalla e vdekshmris s
fmijve nn 5 vje
Shkalla e vdekshmris
amsore
Serbia 13.6 15.3 6.9
Bosnja dhe Hercegovina 7.6 8.7 9.5
Shqipria 12.3 16.9 15
Bullgaria 14.6 15.1 19.1
Kosova 44 44 Deri 691
21
21
Kroacia 7.7 9.2 2.4
IRJ Maqedonia 14.9 12.9 6.9
Rumania 18.6 21.9 34
Burimi: UNICEF 2005
21
Demographic and Health Survey DHS 2003.
22
UNICEF etj.: Gjendja perinatale n Kosov, 2005.
23
UNICEF Kosov, 2003.
24
Demographic and Health Survey DHS 2003
4
S
H
N
D
E
T
I

I

N
S

D
H
E

F
M
I
J
S
t ktyre vlerave, ky tregues sht t paktn m i lart se 35, q sht vlera e
Vdekshmris Foshnjore. Si shihet Kosova ka Vdekshmria Fminore m t
lart n rajon (shih Tabeln 4.1)
4.5 Vdekshmria amsore
Shndeti i nns sht mats i pozits sociale dhe ekonomike t gruas, nivelit
kulturor q ajo ka pr kujdesin shndetsor, nivelit t njohurive mbi planifkimin
familjar dhe shndetin reproduktiv. Por, shndeti i nns sht , gjithashtu, mats
i nivelit t zhvillimit t nj vendi.
Vdekshmria amsore sht numri i vdekjeve t femrave pr shkaqe q lidhen
me shtatznin n 100 mi lindje t gjalla. Duhet thn se t dhnat pr vdeksh-
mrin amsore n Kosov jan t pamjafueshme dhe jo t besueshme, prderisa
nuk ka nj regjistrim gjithprfshirs vital por prdoret vetm qasja tradicionale
e numrimit t vdekjeve t nnave.
Ky tregues n Kosov sht n rnie t vazhdueshme. Pas rritjes dramatike gjat
periudhs s lufs, kur ky tregues arriti n rreth 500 vdekje pr 100 mi lindje t
gjalla, ky tregues zbriti n 23 vdekje n vitin 2000 dhe 12.6 vdekje n vitin 2001
25
.
Vlerat e dhna nga burime t tjera jan mjaf t ndryshme. Megjithat, duke ju
referuar Tabels 4.1 shihet qart se ky tregues sht shum m i lart se t gjitha
vendet e rajonit.
Nuk ka ende ndonj sistem t besueshm pr shkaqet e vdekshmris s lart
amsore n Kosov. Por mund t bhet analiza e disa dukurive m kryesore:
(i) Shkalla e lart e abortimeve dhe abortet ilegale jan kontribuesit m
kryesor n vdekshmrin e lart amsore dhe shkaktues t problemeve
permanente reproduktive. Abortimi vazhdon te mbetet si mnyra m
e zakonshme e kontrollimit t fertilitetit dhe, prkrah masave ligjore t
pamjafueshme, raportohen abortime private joligjore m t vonshme dhe
dhjet jav shtatzanie;
(ii) Niveli i njohurive t femrave mbi planifkimin familjar dhe shndetin re-
produktiv rezulton se sht mjaf i ult. Ne vitin 2000 m pak se 20% e
grave raportonin se prdornin ndonj lloj kontracepsioni, q sht edhe
prqindja m e ult e prhapjes n Europ. Rreth 12% e grave t grup-
moshs 15-49 vje raportojn se nuk kan dgjuar ndonjher pr metoda
t kontraceptimit. Kto t dhna ln t kuptohet se ka mundsi t mdha
pr shtatzni t hershme, abortime t pasigurta dhe braktisje t fmi-
jve
26
;
(iii) Sipas Studimit t statusit t mikronutrientve gjetjet tregojn se 95%
t grave kan qasje n shrbimet e kujdesit antenatal. Por frekuenca e
vizitave antenatale ndryshon. Bazuar n kt studim vetm 25% t grave
kan m shum se tri vizita mjeksore t specializuara, t cilat jan men-
duar si numr optimal i vizitave gjat shtatznis.
Pr Komunn e Gjakovs, gjithashtu, nuk ka t dhna mbi vdekshmrin am-
sore. E vetmja e dhn sht se n maternitetin e Gjakovs nuk ka pasur vdekje
maternale prej vitit 2000 deri n vitin 2005. Por kjo nuk do t thot se jasht kti
institucioni nuk ka pasur vdekje.
25
UNDP, Raporti i Zhvillimit Njerezor Kosova 2004
26
UNFPA/SOK/OM, 2000
4
S
H
N
D
E
T
I

I

N
S

D
H
E

F
M
I
J
S
4.6 Smundjet ngjitse
Ndodhja
Ndodhja (incidenca) e smundjeve ngjitse n Komunn e Gjakovs sht ende
mjaf e lart. N grupin e smundjeve t raportuara n formularin e prgjith-
shm t raportimit, gjat vitit 2005 jan regjistruar 3705 raste t smundjeve
ngjitse. Nga kto, 2291 raste nga infuenca, 642 raste nga diarea akute, 142 raste
nga helmimi ushqimor, 120 raste nga variciella. N Gjakov kt vit nuk jan
hasur raste t rubeoles dhe tetanosit.
Tuberkulozi
Tuberkulozi ka qen nj krcnim i madh shndetsor gjat shekullit XX dhe
fatkeqsisht vazhdon t jet i pranishm. Prhapja e ksaj smundjeje ndikohet si
nga faktort mjeksor ashtu edhe nga ata social dhe ekonomik. Lufa n Kosov
e ka vshtirsuar gjendjen edhe m tutje. Gjat mrgimit, shum refugjat kan
jetuar n kushte mbietese, me strese t mdha, me mungesa t ushqimit dhe pa
trajtim mjeksor e barra pr tuberkulozin. Prandaj edhe shumica e rasteve t
reja t ksaj smundjeje jan t grup moshs 15-34 vjeare.
Sipas t dhnave t vitit 2002, n Kosov jan regjistruar rreth 68 deri 78 raste
tuberkulozi pr 100 mi njerz
27
. Kjo shifr sht rreth 3 her m e lart se n
Shqipri, rreth 2 her m e lart se n Maqedoni dhe rreth 1.5 her m e lart
se n Kroaci e Bosnje Hercegovin. Prqindja e suksesshme e mjekimit t ksaj
smundjeje pr vitin 2001 ishte 87% dhe shkalla e vdekshmris nga tuberkulozi
ishte 3.5%, q i korrespondon 43 raste vdekjesh.
E njjta dukuri shfaqet edhe n Komunn e Gjakovs. N vitin 2005 n kt ko-
mun jan t regjistruara 66 raste t smursh me tuberkuloz, por nuk ka evi-
denca t qarta mbi ecurin e ksaj smundje n vite.
HIV/SIDA
Regjistrimi i rasteve t HIV/SIDA n Kosov ka flluar n vitin 1986. Q nga ajo
koh jan dalluar 47 t smur me kt smundje. Shumica e tyre kan qen
meshkuj mes moshs 30 dhe 39 vjeare. Nga kta, deri n fund t vitit 2002 kan
vdekur 22 t smur.
Mungesa e nj sistemi t mbikqyrjes sistematike mbi kt smundje t rrezik-
shme e bn t pamundur njohjen e numrit t sakt t personave t infektuar me
HIV. Megjithat, prhapja sht vlersuar t jet m pak se 0.1% dhe, sipas kla-
sifkimit t UNAIDS, Kosova sht nj rajon me nivel t ult t epidemive. Por n
Kosov jan t pranishm t gjitha elementet pr nj rritje t mundshme shpr-
thyese t HIV/AIDS: turpi nga smundja dhe hezitimi pr deklarimin e saj, pop-
ullsia n mosh t re, papunsia e lart, ndryshimet e shpejta sociale, prdorimi
i drogs, prhapja e prostitucionit, lvizshmria e lart e popullsis brenda dhe
jasht Kosovs si dhe prania e madhe e njerzve t komunitetit ndrkombtar.
T gjith kta faktor jan t pranishm edhe n Komunn e Gjakovs. Prandaj
prmirsimi i nivelit t njohurive t rinis n Gjakov mbi HIV/SIDA dhe prakti-
kat e seksit t sigurt sht nj nevoj urgjente. Me gjith prpjekjet e strukturave
shtetrore dhe OJQ-ve pr ndrgjegjsimin e t rinjve, faktet tregojn se rinia
ende ballafaqohet me vshtirsi n qasjen e njohurive cilsore pr praktikat e sek-
sit t sigurt. Mbetet shum pr t br pr t prkrahur fushatat e vetdiesimit
pr parandalimin e HIV-it t drejtuara kah rinia dhe t udhhequra nga rinia, si
dhe pr t nxitur debate publike mbi kto probleme.
27
UNDP: Ku do t jemi n vitin 2015. Prishtin, 2003
4
S
H
N
D
E
T
I

I

N
S

D
H
E

F
M
I
J
S
4.7 Institucionet e kujdesit shndetsor
Sektori publik
Sistemi shndetsor n Komunn e Gjakovs sht i organizuar ne 3 nivele:
(i) Niveli Primar - Aktualisht n Gjakov funksionon nj qendr kryesore, 9
qendra t tjera dhe 15 ambulanca e mjeksis familjare. N kto institu-
cione shndetsore punojn 29 specialist pr mjeksin familjare;
(ii) Niveli Sekondar Ktu prfshihet Spitali Rajonal Isa Grezda , me 566
punonjs, nga t cilt 72 specialist, 5 teknik t lart t mjeksis, 312 in-
fermiere dhe 177 punonjs jo mjeksor. Spitali ka 470 shtretr dhe shrbi-
met e kirurgjis, gjinekologjis, urologjis, mjeksis interne, ortopedis,
ofalmologjis, ORL-s, smundjeve infektive, pulmologjis, pediatris
dhe neuropsikiatris. Gjat vitit n spital mjekohen mbi 16000 pacient
dhe kryhen mbi 2300 lindje, realizohen mbi 2500 operacione kirurgjikale,
rreth 130000 vizita nga mjekt specialist dhe kryhen mbi 1700 endos-
kopi;
(iii) Niveli terciar Prfshin Institutin e Mjeksis s Puns, i cili ofron shr-
bime t nivelit terciar pr t gjith qytetart e Kosovs. Ktu jan t pu-
nsuar 85 punonjs, nga t cilt rreth 15 specialist, si dhe ka kabinete t
pulmologjis, kardiologjis, gjinekologjis, neurologjis dhe diagnostiks.
Gjate nj viti n kt institut realizohen rreth 60000 vizita dhe shrbime t
specializuara ekzaminuese dhe diagnostike.
N qytetin e Gjakovs funksionon Qendra pr Shndet Mental dhe Shtpia Mbro-
jtse pr rastet psikiatrike, si dhe dega e Institutit Kombtar pr Shndet Publik,
si autoritet q ka prgjegjsin e analizs dhe monitorimit t situats higjienike-
epidemiologjike t qytetit.
Objektet shndetsore n Komunn e Gjakovs
Mund t thuhet se gjendja e objekteve t institucioneve shndetsore t nivelit
t par sht prgjithsisht e mir. T gjitha objektet ekzistuese jan rinovuar
dhe rindrtuar dhe kan burime njerzore t trajnuara dhe t afsuara pr pun.
Megjithat, sht rreth 7.97% e popullsis, pr t ciln qendra m e afrt shnde-
tsore sht m larg se 5 km. (shih Tabeln 4.2). Ky tregues sht i krahasueshm
me mesataren e Kosovs, por sht shum m i lart se ne Prishtin. Si masa m
t shpejta konsiderohen ndrtimi i ambulancave familjare n viset rurale si n
Dardani, n Korenic dhe n Babaj Bokes.
Me vnien n pun t objektit t prfunduar s voni, n Spitalin e Gjakovs jan
kriuar kushte shum m t mira se m par n shrbim t gjith rajonit.
Burimi: Anketa e CBDC 2006
Fig. 4.6: Qasja n shrbimin shndetsor n Komunn
e Gjakovs
28
Qasja n shendetsi
69%
31%
T knaqur
T paknaqur
28
Anketa mbi prfshirjen sociale n Gjakov, shtator 2006.
4
S
H
N
D
E
T
I

I

N
S

D
H
E

F
M
I
J
S
Sektori privat shndetsor
Sektori privat shndetsor kryesisht sht i organizuar n ambulanca t vogla
t specializuara me nga 1 apo 2 specialist dhe t pajisura m mjetet m t do-
mosdoshme pr pun. M t shumta jan ambulancat private stomatologjike, q
punsojn me shum se nj stomatolog.
Ne sektorin farmaceutik ekzistojn 18 barnatore private dhe 2 barnatore publike.
Furnizimi me barna kryesisht sht i knaqshm, sidomos n barnatoret private,
ku llojshmria dhe cilsia e medikamenteve sht m e mir.
Mangsit kryesore
Megjithse procesi i reforms n shndetsi n Komunn e Gjakovs ka arritur
rezultate t dukshme, cilsia e pamjafueshme e shrbimit shndetsor mbetet
pengesa kryesore pr t arritur standarde bashkkohore n kujdesin shndetsor,
veanrisht kur sht fala pr kujdesin ndaj nns dhe fmis. Cilsia e shr-
bimit lidhet veanrisht me kta faktor:
(i) Cilsia dhe shprndarja e personelit shndetsor Megjithse cilsia e per-
sonelit shndetsor vlersohet si adekuate, mbetet shum pr t br pr
prshtatjen e tyre me metodat bashkkohore t diagnostikimit dhe mjekim-
it. Kjo duhet br sidomos pr personelin q shrben n zonn rurale. Ksh-
tu, vihet re se shkathtsit joadekuate dhe t pamjafueshme t potencialeve
njerzore, ndikojn n tejmbushjen e repartit gjinekologjik dhe obstetrik n
Gjakov, ku nj numr i madh shtatznash vin prej rajoneve qe nuk kan
maternitete t veta. N spitalin e Gjakovs vin pacient nga rrethet e Pejs,
Klins, Rahovecit, Malishevs dhe pjess veriore te Shqipris, nga Bajram
Curri dhe nga malsia. N kto kushte vihet re se personeli dhe pajisjet e
kti materniteti nuk i prballojn dot t gjith vizitort e rajonit. Po kshtu,
sht problem mungesa e neonatologve n nivelet dytsore dhe tretsore
t kujdesit shndetsor. Numri i infermiereve dhe mamive sht, gjithash-
tu, i teprt por rishprndarja e tyre sht m se e nevojshme. I njjti prob-
lem sht me gjinekologt dhe obstetrit. Numri i tyre sht i mjafueshm,
madje i tejkalon nevojat, por shprndarja e tyre nuk sht adekuate dhe kjo
ndikon n funksionimin jo t plot t disa materniteteve, pr shkak se ato
nuk kan fare gjinekolog ose kan m pak sesa duhet.
(ii) Mungesa e pajisjeve adekuate - Cilsia e shrbimeve t kujdesit shndet-
sor ndikohet, gjithashtu, nga pajisjet mjeksore. N prgjithsi maternitetet
n komun i kan pajisjet obstetrike m themelore. Sidoqof, ka munges
t pajisjeve teknologjike specifke, por q jan t domosdoshme pr kujde-
sin parsor dhe dytsor shndetsor. Kshtu, ka munges t inkubatorve
n nivelet dytsore t kujdesit shndetsor, ndrkoh q ka tepric t tyre
dhe nuk prdoren n nivelet parsore t kujdesit shndetsor. Kjo krkon
vlersim t mtejshm t gjendjes dhe rishprndarje t tyre.
(iii) Mungesa e nj qendre pr trajtimin e diabetit Bazuar n problemin e
shfaqur tek komuniteti, sht m se e domosdoshme q t ndrtohet nj
qendr pr trajtimin e diabetit sidomos pr pensionistt me diabet.
Tabela 4.2: Qasja n qendrat shndetsore
Komuna Qendra m e afrt shndetsore sht m larg se 5km. %
Prishtina 0.41
Gjakova 7.97
Skenderaj 27.81
Kosova 8.125
Zona rurale 14.23
Zona urbane 0.69
5
M
J
E
D
I
S
I

I

Q
N
D
R
U
E
S
H
M
Problemet q lidhen me garantimin e nj mjedisi t qndrueshm n Komunn
e Gjakovs jan t shumta dhe zgjidhja e tyre krkon angazhim t strukturave
t pushtetit qendror e lokal, si dhe pjesmarrje serioze t komunitetit. Pr disa
nga shtjet e rndsishme mjedisore krkohen, gjithashtu, investime t konsi-
derueshme, q mund t tejkalojn edhe mundsit buxhetore qendrore e lokale.
Prandaj, przgjedhja e atyre problemeve q kan ndikimin m kryesor n mjedis
dhe jan t mundshme pr tu zgjidhur, mund t ishte nj prpjekje e par realiste
drejt prmirsimit t gjendjes. Kjo nuk do t thot aspak se probleme t tjera t
grumbulluara ose t reja jan t parndsishme, por shtjet e analizuara n kt
kapitull konsiderohen thjesht si m parsoret pr tu zgjidhur.
5.1 Mbrojtja e burimeve natyrore
Nj numr i madh familjesh n Kosov, veanrisht n zonn rurale, e kan ba-
zuar jetesn tek burimet natyrore. Kshtu, n zonn rurale rreth 90% e familjeve
kan tok n pronsi, 55% kan bagti, rreth 15% jetojn me prodhimet vetjake
dhe rreth 20% e bazojn ekonomin e tyre n prodhimet e pylltaris
29
(shih Fig-
urn 5.1). Si rrjedhim, mbrojtja e burimeve natyrore merr nj rndsi t dyfsht.
Ajo lidhet me garantimin e mjedisit t qndrueshm por edhe me t ardhurat e
ekonomive familjare.
Mbrojtja dhe zhvillimi i qndrueshm i burimeve natyrore sht nj problem i
rndsishm edhe pr Komunn e Gjakovs. Natyra dhe ambienti e bjn kt
komun nj rajon shum t larmishm dhe t pasur. E rrethuar me pyje, male,
bjeshk dhe kullota t pasura n pjesn perndimore, me fusha dhe tok pjellore
dhe lumin Drini n pjesn lindore dhe me lumenj t tjer, Gjakova paraqet nj
rajon me pasuri e mundsi t mdha pr tu zhvilluar.
Ruajtja e toks bujqsore
N Kosov ka rreth 577 mi hektar tok bujqsore cilsore, e cila, veanrisht
vitet e fundit, ka flluar t dmtohet e t degradoj nga ndrtimet pa kriter dhe
Kapitulli i Pest
MJEDISI I QNDRUESHM
Mjedisi dhe zhvillimi i qndrueshm sht Objektivi 7 Zhvillimor i Mijvjearit.
Integrimi i parimeve t zhvillimit t qndrueshm n politikat dhe programet e zh-
villimit lokal dhe kthimi n t kundrt i prirjes s humbjes s burimeve mjedisore,
prgjysmimi brenda vitit 2015 i numrit t njerzve pa furnizim me uj t rrjedhshm
t pijshm, ndalimi i degradimit dhe rritja e siprfaqes s mbuluar me pyje dhe sipr-
faqen e toks s mbrojtur pr t ruajtur diversitetin biologjik jan ndr synimet m
kryesore t ktij objektivi. N Komunn e Gjakovs, problemet m kryesore mjedisore
lidhen me mbrojtjen e burimeve natyrore, veanrisht t pyjeve, toks bujqsore dhe
lumenjve, mbrojtjen e ajrit dhe t ujit t pijshm nga ndotjet, si dhe me rehabilitimin
e disa zonave t nxehta mjedisore. Nj vmendje t posame ktu krkojn zonat e
minuara, zonat e ndotura nga uraniumi, shesh depozitimet e mbetjeve t ngurta
dhe mbetjet industriale. Zgjidhja trsore e ktyre problemeve krkon angazhim t
strukturave t pushtetit qendror e lokal, burime t konsiderueshme fnanciare dhe
ndrgjegjsim t publikut pr mbrojtjen e mjedisit. Disa nga kto probleme, si sht
ai i ndotjes nga minat dhe nga uraniumi, nuk mund t zgjidhen pa ndihm ndrkom-
btare. Gjithsesi, edhe n kushtet e kufzimeve fnanciare, sht e mundur q brenda
vitit 2015 gjendja e mjedisit t ndryshoj trsisht.
29
ABEF, 2003
5
M
J
E
D
I
S
I

I

Q
N
D
R
U
E
S
H
M
grryerja prej lumenjve dhe prrenjve. Komuna e Gjakovs ka rreth 14741 ha tok
t punueshme dhe struktura e toks bujqsore (shih Tabeln 5.1) i krion kushte
shum t volitshme pr nj zhvillim ekonomik intensiv.
Tabela 5.1: Struktura e toks bujqsore n Gjakov
Kulturat bujqsore Sektori shoqror (ha) Sektori individual
(ha)
Gjithsej
(ha)
Ara kopshte 5.518 9.223 14.741
Pem 4 480 484
Vreshta 175 150 325
Kullota 5.448 1.706 7.154
Livadhe 865 5.851 6.707
Male 17.435 8.829 26.264
Gjithsejt 29.445 26.239 55.684
Me gjith kto resurse natyrore, bujqsia prballet me problemin e humbjes s
toks bujqsore. N munges t evidencave t sakta, vlersime t prafrta trego-
jn se n Komunn e Gjakovs pr do vit humben rreth nga 35 hektar tok
bujqsore. Kjo shkaktohet nga ndrtimet pa leje t banesave, pishinave, fushave
t futbollit, pikave t shitjes s karburantit, depove etj., si dhe, veanrisht ko-
ht e fundit, dukuria e erozionit t toks. T gjitha kto ndikojn n zvoglimin
e siprfaqeve bujqsore dhe humbjen e cilsis s toks, duke dhn pasoja n
nivelin ekonomik t familjeve, nga ulja e sasis s prodhimeve bujqsore, dhe n
degradimin e dukshm t mjedisit.
Analizat m t hollsishme t gjendjes s degradimit t toks bujqsore n nivel
komune tregojn se tre jan faktort q japin ndikimin m t madh negativ:
(i) Prerja e pakontrolluar e pyjeve. N t gjith Kosovn vlersohet se ka m
tepr se 12 mi ha. pyje t dmtuara nga zjarret dhe prerjet e pakontrol-
luara. T dhnat n nivel komune mungojn por vlersimet tregojn se
dmtimet e pyjeve jan t konsiderueshme;
(ii) Erozioni i toks. Ky sht i pranishm n Komunn e Gjakovs sikundr
n t gjith territorin e Kosovs. Erozioni shfaqet n forma t ndryshme si
grryerje siprfaqsore e toks, grryerje e brigjeve t lumenjve dhe pr-
renjve, shfrytzim i zhavorreve, shkarje dhe degradim fzik etj. Djegia dhe
prerja e pakontrolluar e pyjeve, shkatrrimi i mbuless bimore t toks,
Figura 5.1: Varsia e ekonomive familjare nga burimet natyrore
66.3
38.6
10.2 10
89.6
55.4
14.7
20
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Kan tok Kan bagti Bujqsi Bazohen n
ekzistenciale prod. pyjore
P
r
q
i
n
d
j
a

e

p
o
p
u
l
l
a
t
e
s
T gjith Rural
5
M
J
E
D
I
S
I

I

Q
N
D
R
U
E
S
H
M
mungesa e investimeve pr ndrtimin e pritave dhe pyllzim, jan ndr
shkaqet m t shpeshta t kti fenomeni;
(iii) Mungesa e planifkimit urban. Zvoglimi i vazhdueshm dhe humbja
e toks bujqsore ndikohen shum nga zhvillimet e paplanifkuara e t
pakontrolluara urbane, t cilat jan rezultat i drejtprdrejt i mungess
s planeve zhvillimore urbane dhe i mungess s kontrollit t zbatimit
t ligjit. Plani m i fundit i zhvillimit urban t Gjakovs sht prgatitur
rreth 20 vjet m par dhe nuk sht prditsuar pr t marr parasysh
zhvillimet e reja e mjaf t vrullshme urbane, ekonomike e shoqrore
Nj rndsi t veant pr ruajtjen e toks bujqsore merr edhe konsolidimi i
saj. N shkall vendi ka rreth 577 mi hektar tok bujqsore cilsore por mad-
hsia mesatare e fermave sht 2.2 - 4 ha pr familje t ndara n 6 - 8 ngastra.
Me konsolidimin e toks arrihet grupimi i ngastrave n siprfaqe m t mdha
dhe kriohen kushte m t mira pr ruajtjen dhe shfrytzimin optimal t toks.
Konsolidimi prfshin matje t reja t toks, formsim t ri t ngastrave, rregullim
i marrdhnieve pronsore, kriimi i kadastrs s toks, hartimin e planeve t
zhvillimit urban, veanrisht pr banesat, rrugt dhe zonat industriale.
Ndalimi i degradimit t pyjeve
Sipas t dhnave zyrtare t vitit 2003 pyjet mbulojn rreth 455 mi hektar apo
41% t siprfaqes s Kosovs
30
. Krahasuar me vendet e tjera t rajonit, Kosova ka
prqindjen m t lart t zonave t mbuluara me pyje (shih Tabeln 5.2). M pak
se nj e treta e zons pyjore mund t konsiderohet e shndetshme dhe produk-
tive, gati 1/3 sht e ekspozuar ndaj prerjeve t pakontrolluara dhe n rreth 17%
t siprfaqes pyjet jan pyje me status degradimi. Nga siprfaqja e pyllzuar,
rreth 33.7% jan pyje n pronsi private.
Edhe Komuna e Gjakovs ka nj siprfaqe t konsiderueshme t mbuluar me
pyje, t cilat jan prqendruar m shum n pjesn verilindore dhe n pjesn
perndimore. Rreth 67% e pyjeve jan n pronsi t sektorit shoqror dhe 33%
jan me pronsi private.
Tabela 5.2: Pyjet dhe zonat e mbrojtura
Vendi
Pjesa e mbuluar me pyje
n %
Zona n mbrojtjen e biodiversitetit
n %
Vlerat mesatare t CO2 s
liruar n ton
Shqipria 36 4 n.a
Bosnje Hercegovina 45 0.5 3.88
Kroacia 32 7.5 4.06
Kosova 41 4.27 5.5
Maqedonia 36 7 4.14
Burimi: UNDP, 2004
N Komunn e Gjakovs pyjet zn kto territore kryesore:
(i) Pyjet e Pashtrikut (Rajoni i Hasit, Damjanit dhe Zylfajt);
(ii) Pyjet e Qerretit (Rajoni i Reks s Keqe, Devs dhe Morins);
(iii) Pyjet e Majs (Rajoni i Reks s Keqe, Morins dhe Batushs);
(iv) Pyjet e Dushkajs (Rajoni Qerimit dhe Jablanics).
30
Ministria e Mjedisit dhe Planifkimit Hapsinor, 2003.
5
M
J
E
D
I
S
I

I

Q
N
D
R
U
E
S
H
M
T dhnat kryesore mbi siprfaqen pyjore, volumin drusor dhe klasat e cilsis
s lnds drusore pr Komunn e Gjakovn jan treguar n Tabeln 5.3, e cila i
referohet Inventarit Pyjor (FAO 2003). Shihet se potenciali drusor i komuns
sht rreth 628 mi m3 lnd drusore. Nga kjo, vetm rreth 11% e lnds drusore
sht e cilsis s par dhe pjesn m t madhe, rreth 77% e z lnda drusore e
cilsis s tret. Kjo do t thot se, nga njra an sht e domosdoshme t trego-
het nj prmbajtje shum e madhe pr shfrytzimin e pyjeve n lnd drusore t
cilsis s par dhe nga ana tjetr t prqendrohet puna n mirmbajtjen e pyjeve
t tjera pr t rritur cilsin e tyre.
Tabela 5.3: Pyjet dhe prodhimi pyjor
Pyjet dhe prodhimi pyjor Sasia
Siprfaqja pyjore 26800 Ha
Toka e tjera pyjore 400 Ha
Kullosat 6200 Ha
Volumi i lnds drusore 628456.80 m3
Nga ky volum: Klasa e par 69599.47 m3
Klasa e dyt 72036.43 m3
Klasa e tret 486820.90 m3
Burimi: Inventari Pyjor, FAO - 2003
N kundrshtim me kt krkes, Komuna e Gjakovs pson n mnyr t vazh-
dueshme humbje drastike t siprfaqes pyjore, e cila vjen nga prerjet ilegale pa
kriter t drurve, nga zjarret masive dhe nga smundjet e vegjetacionit (drurit)
Ngrohja e popullsis mbetet nj shtje thelbsore q lidhet m mbrojtjen e pyjeve.
Sot prdoren pr ngrohje energjia elektrike dhe lnda drusore.
Edhe pse mbulimi me energji elektrike sht i lart si n Kosov ashtu edhe n
Gjakov me 99 % t ekonomive familjare t mbuluara me energji, furnizimi sht
shum i pasigurt. Reduktimet e rregullta t rryms elektrike kan shkaktuar
nevojn e prdorimit t stufave me dru, q sht nj burimi i madh i prerjes s
drunjve dhe ndotjes s brendshme t ajrit. Kjo situat parashikohet t prkeqso-
het m tej me aktivizimin e industris, e cila do t konsumoj sasi akoma m t
mdha energjie.
E gjith kjo do t prmirsohej sikur shtpit e Gjakovs t ishin t kyura n
ngrohtoren e qytetit, gj q do t ulte shpenzimet e energjis elektrike, do t pak-
sonte shkatrrimin e pyjeve dhe mjedisi do t ndotej m pak. Por paraprakisht
duhet t bhet rritja e kapaciteteve t ngrohtores dhe kyja kolektive.
Kshtu, sipas Drejtoris pr Pylltari n Gjakov vetm pr ngrohje nevojiten
rreth 37500 m3 dru n vit. Kjo sasi druri sigurohet do vit nga pyjet n pronsi
shoqrore, nga sektori privat nga trevat tjera brenda Kosovs ose nga importi. Por,
duket qart se kjo sht nj shifr shqetsuese prball potencialit drusor relativ-
isht t kufzuar krahasuar me kto nevoja, q n munges t nj regjimi t rrept
ligjor n mbrojtje t pyjeve, l shtigje pr abuzime n prerjet e drurve. Mungesa e
certifkimit t pyjeve sht nj faktor m shum q favorizon abuzimin.
Mbrojtja e parqeve
Megjithse n t gjith Kosovn ka nj numr t konsiderueshm parqesh naty-
rore dhe parqesh n zonat urbane, siprfaqet e mbrojtura me ligj si parqe kom-
btare jan t kufzuara. Sot ato zn nj siprfaqe prej vetm 46247 ha apo vetm
5
M
J
E
D
I
S
I

I

Q
N
D
R
U
E
S
H
M
rreth 4.3% t siprfaqes (shih Tabeln 5.2), kur mesatarja botrore sht 11.7%.
Kjo l nj pjes t madhe t mjedisit natyror pa mbrojtje t veant dhe t ekspo-
zuar ndaj rrezikut ngase degradimi, i cili vjen prej ndrtimeve t pakontrolluara,
prerjes pa kriter pr lnd djegse, shfarosjes s bimve t rralla mjeksore, gr-
mimit t rrs dhe zhavorrit n shtretrit e lumenjve, djegies masive nga paku-
jdesit etj.
N Komunn e Gjakovs shtrihen rreth 320 mi m parqe natyrore dhe rreth 50
mi m parqe urbane:
(i) Parku natyror Kodra e Qabratit me siprfaqe 200,000 m.
(ii) Parku natyror i Shkukzs me siprfaqe 120 mi m
(iii) Parku i Liris me siprfaqe 40 mi m;
(iv) Parku Nn Tereza me siprfaqe 9 mi m;
(v) Parku n lagjen Orize me siprfaqe 1.5 mi m;
Asnj nga kto parqe nuk gzon ndonj status t veant mbrojtjeje. Po ksh-
tu, masat pr mirmbajtjen e tyre jan mjaf t pakta. Prve parkut n qendr
t qytetit t Gjakovs, parqet tjera nuk mirmbahen si nga mos vetdiesimi i
qytetarve ashtu edhe nga mungesa e mjeteve fnanciare.
Lumenjt
Shumica e lumenjve n Kosov jan t ndotur. Analizat e mostrave t marr
tregojn se uji i freskt nga lumenjt sht me ndots bakteriologjik dhe, n disa
rajone industriale, edhe me metale t rnda si plumbi e zinku, dhe nuk mund t
prdoret pa prpunim paraprak as pr nevoja industriale. Burimet kryesore t
ndotjes jan derdhjet industriale t shkarkuara pa kriter.
Ndotja e lumenjve kontribuon m tej n ndotjen e toks, nprmjet sistemeve
t ujitjes, por mund t ket, gjithashtu, ndikim n ndotjen e ujit t pishm,
megjithse tani pr tani studimet mungojn pr kt aspekt. Nga nj studim i
hershm i vitit 1989 vlersohej se rreth 74% e puseve t zons rurale kishin nivele
t papranueshme t ndotjes bakteriologjike t ujit. Kto konfrmohen edhe nga
vlersime t mvonshme t veanta nga inspektimet sanitare, si dhe nga studime
mbi vdekjet e fmive nga diarea, t cilat konsiderohet se kan nj varsi t dre-
jtprdrejt nga ndotja e ujit t pishm.
Komuna e Gjakovs sht e pasur me lumenj mirpo ata prve q nuk mirm-
bahen, edhe dmtohen nga shfrytzimi i i zhavorreve, shkarkimi i drejtprdrejt i
ujrave t zeza dhe nga hedhja pa asnj kontroll e mbeturinave.
Shfrytzimi pa kriter i shtrateve t lumenjve pr zhavorre mbetet nj nga prob-
lemet m shqetsuese aktuale. Gjat vitit 2005 u dhan leje t prkohshme
shfrytzimi pr kt veprimtari pr 29 operator. Monitorimi i tyre sht i pakt
dhe mundsit e kontrollit jan t kufzuara. Kshtu sht prishur shtrati i lumit
Erenik prej Shishmonit deri n grykderdhje, si dhe lumi Drini i Bardh prej
Kramovikut deri n Rogov.
Njherit lumenjt jan duke u ndotur edhe nga ujrat e zeza ku n lumin Erenik
bhen derdhje t drejtprdrejta n tri pika: n Gjakov vendshkarkimi bhet n
Orizn Jugore ndr Urn e Re, n Duzhnje te Ura e Devs dhe Raq. N lumin
Krena bhen dy derdhje t ujrave t zeza, njra n Osek Pash dhe tjetra n
Dujak. N prroin e Janoshit derdhja bhet te Ura e Janoshit. Ndrkaq n lumin
Drini i Bardh bhet nj derdhje me proces t trajtimit t ujrave t zeza me basen
pr kullim n Rogov.
5
M
J
E
D
I
S
I

I

Q
N
D
R
U
E
S
H
M
5.2 Ndotja e ajrit dhe e ujit t pijshm
Ajri
Kosova mbetet nj nga vendet me ndotje t madhe t ajrit n Evropn Jug-Lin-
dore, megjithse kjo ndotje duket t jet zvogluar n 15 vitet e fundit pr shkak
t paksimit t veprimtarive industriale dhe vendimit t UNMIK pr mbylljen
pas lufs t disa objekteve ndotse industriale. Vlersohet se shkarkimet e C02 n
Kosov jan rreth 5.5 ton prkundrejt 4.14 ton n Maqedoni, 4.06 n Kroaci, 4.06 n
Serbi, 3.86 n Bosnj dhe Hercegovin dhe 3.85 n Rumani (shih Tabeln 5.2).
Trafku sht nj burim n rritje i ndotjes s ajrit, veanrisht n zonat urbane.
Numri i makinave sht duke u rritur n mnyr t shpejt dhe shumica e tyre
nuk jan n prputhje me standardet Europiane. Ato jan t vjetra dhe t impor-
tuara si makina t dors s dyt, duke prdorur benzin pa katalizator (konvertor
katalitik). Pr kt arsye dhe pr shkak t gjendjes s infrastrukturs rrugore q
shkakton bllokime t lvizjes s automjeteve, sasia e gazrave ndots t shkarkuar
n atmosfer i tejkalon normat e lejuara.
N Gjakov, gjendja e keqe e rrugve brenda komuns dhe e rrugve lidhse i rrit
s teprmi mundsit e ndotjes s ajrit nga automjetet dhe pluhuri. N Tabeln
5.4 jepet nj pasqyr prmbledhse e gjendjes s rrugve. Rrugt e asfaltuara nuk
jan t mirmbajtura. Por me e keqe sht gjendja e rrugve t fshatrave, sidomos
t fshatrave n thellsi, si jan rrugt n fshatrat e rajonit t Dushkajs dhe n
fshatrat n kuf me Shqiprin, t cilat jan n gjendje t mjerueshme dhe gjat
dimrit jan t pakalueshme, duke lne t izoluar fshatra t tra t kti regjioni.
Uji i pijshm
N vitin 2003 mesatarisht rreth 44% e popullsis s Kosovs kishte qasje furnizimi
me uj me gyp qendror ose burim kryesor uji (shih Figurn 5.2). N zonat rurale ky
tregues ishte vetm 7% dhe familjet furnizohen kryesisht me uj nga puset. Duke
qen se n zonn rurale 60% e popullsis prdor puse t pambrojtura e t cekt
dhe se rreth 3/4 e puseve rezultojn me nivele t papranueshme t ndotjes bakteri-
ologjike t ujit, popullsia sht n nj shkall t madhe e ekspozuar ndaj smund-
jeve, q kan si shkak kt ndotje. Ndrprerjet e furnizimit me uj jan gjithashtu
nj problem i zakonshm n zonat urbane me sistem qendror furnizimi me uj, si
rezultat i lidhjeve t shumta ilegale dhe ndrprerjeve t rryms elektrike.
Tabela 5.4: Gjendja e rrugve brenda Komuns s Gjakovs dhe e rrugve lidhse
Rrugt kryesore Gjatsia Gjendja e sotme
Rruget urbane 133 km 96 km rrug t asfaltuara n pjesn urbane
37 km rrug urbane t shtruara ende me zhavorr
Gjakov Prishtine 87 km Kjo rrug nuk sht n gjendje t mir, megjithse sht m e frekuentuara. Ajo
prshkohet pr mse dy or, n vend t pak m shum se nj or q duhet t
zgjas normalisht.
Gjakov Pej 36 km sht n nj gjendje relativisht t mir, por, pr shkak t strukturs s dobt t
asfaltit pas reshjeve ka nevoj pr tu riparuar, duke e br t vshtir kalimin.
Gjakov Prizren 37 km Kjo sht e vetmja rrug, e cila edhe pse sht me vetm dy korsi, sht e ndr-
tuar me standarde t qndrueshme.
Gjakov kuf me Shqiprin 12 Kjo rrug sht n gjendje t mir deri ne Bajram Curr, por e pakalueshme tutje
sepse mungon nj pjes e rrugs me gjatsi prej 37 km n ann e Shqipris
Rrug rurale 200 km Mbi 130 km t ksaj rruge nuk jan t asfaltuara
5
M
J
E
D
I
S
I

I

Q
N
D
R
U
E
S
H
M
N Komunn e Gjakovs kta tregues jan pak m t prmirsuar se mesatarja
e Kosovs, por gjithsesi mbeten shum t lart (shih Tabeln 5.5). Kshtu, rreth
42.8% e popullsis s komuns nuk ka qasje furnizimi me uj me gyp qendror ose
burim kryesor uji dhe rreth 18% e popullsis ka puset si burim kryesor uji.
Tabela 5.5: Furnizimi me uj n Gjakov
Familje Gjilani Gjakova Peja Prizreni Prishtina Ferizaj
Pa gyp qendror ose burim kryesor uji 70.3 42.8 54.2 34.1 42.8 64
Burim kryesor i ujit jan puset 40.5 17.9 39.2 24.0 30.2 52.9
Nuk ka banj me uj n shtpi 49 35.1 32.4 44.6 32.6 55.1
Kan WC fushore 49.0 35.1 29.5 44.1 32.6 55.1
Burimi: Banka Botrore, Vlersimi i varfris n Kosov, qershor 2005.
N Gjakov, gjithashtu, nuk ka trajtim t ujrave t zeza. Sistemet e kanalizimit
praktikisht nuk ekzistojn n zonat rurale, por edhe pse qyteti e ka nj sistem t
till me gjatsi prej 45 km n gjendje t mir, nuk bhet derdhja n impiantin me
kapacitet shum t vogl, t ndrtuar gjat viteve 70, i cili gjendet trsisht jasht
funksionit. Kshtu q praktikisht nuk ka asnj trajtim t ujrave t zeza. Mos-
funksionimi i impiantit shkakton ndotjen e lumenjve dhe t ujrave nntoksore,
duke ndikuar n pastrtin e ujit t pishm dhe n bimsin prreth.
5.3 Zonat e nxehta mjedisore
Depozitimi i mbeturinave t ngurta
Sipas vlersimeve t GTZ, n Kosov prodhohen 1.2 kg. mbeturina t ngurta pr
frym n dit dhe ksaj sasie i korrespondon rreth 3.2 m3 pr frym n vit. Ktu
prfshihen prve mbeturinave shtpiake edhe mbeturinat e aluminit, qelqit,
plastiks, tekstilet etj. Menaxhimi i mbeturinave sht prmirsuar dukshm dhe
n disa komuna si Prishtin, Pej, Prizren, Gjilan, Mitrovic, Podujev, Ferizaj,
Dragash dhe Zvean jan ndrtuar deponi t mbeturinave (sheshdepozitime) ra-
jonale t nivelit t lart. Por n shum komuna t tjera deponit e mbeturinave
jan t vjetra dhe afr zonave t banuara.
N Gjakov, deponia e mbeturinave t ngurta gjendet vetm 2 kilometra larg
qytetit dhe kjo largsi vazhdon t zvoglohet si rezultat i zgjerimit t zons ur-
bane dhe kriimit t vendbanimeve joformale. Ky sht nj burim i madh ndotje,
po t konsiderohet se shpesh mbeturinave u vihet zjarri nga persona t pan-
drgjegjshm pr prftime individuale.
Figura 5.2: Furnizimi me uj dhe sistemi i ujrave
t zeza
Uji dhe trajtimi i tij
0
10
20
30
40
50
P
r
q
i
n
d
j
a

e

p
o
p
u
l
l
s
i
s
Kosova Viset Rurale

Ujrat e zeza Uji
5
M
J
E
D
I
S
I

I

Q
N
D
R
U
E
S
H
M
Mungesa e mbledhjes s mbeturinave sht gjithashtu nj shtje e rndsishme
dhe nj burim shtes i ndotjes s ujit. Pajisjet dhe transporti jan ende t pam-
jafueshme pr mbledhje t rregullt dhe depozitim t mbetjeve komunale. N
Kosov vetm 10% e familjeve raportojn se mbeturinat e tyre mblidhen nga ka-
miont dhe vetm 27.5% e tyre se kan kontejner n rrug. Infrastrukturat e
przgjedhjes, prpunimit dhe riciklimit t mbetjeve t ngurta nuk kan flluar t
ndrtohen.
Zonat e minuara
Prgjat vis s kuftare me Shqiprin ekzistojn zona t ndotura nga minat
31

(shih Figurn 5.2), t cilat paraqesin nj rrezik t prhershm pr njerzit dhe
bagtin. Si shihet, shum nga zonat e ndotura (t ngjyrosura n fgur me t
kuqe) nuk jan minuar ende.
Ndotja nga Uraniumi
Komuna e Gjakovs ka nj shtje mjedisore mjaf t veant, q e klasifkon at
si nj pik t nxeht mjedisore t Kosovs. Bazuar n Raportin e Programit pr
Mjedisin t Kombeve te Bashkuara
32
, zona e Gjakovs sht nga m t ndoturat
n Kosov nga predhat e uraniumit. N Raport prcaktohen 39 vendndodhje t
ndotjes me uranium t varfruar, nga t cilat 30 n zonn urbane (ish garnizoni
ushtarak pran Kishs Katolike n Gjakov) dhe 9 n Liqenin e Radoniqit, uji i t
cilit prdoret si uj i pishm pr qytetin e Gjakovs dhe pr disa fshatra.
31
KFOR, 2005
32
UNEP, Depleted Uranium in Kosovo, 2001.
Figura 5.3: Harta e shtrirjes s minave
Figura 5.4: Zonat e ndotura nga predhat e uraniumit
5
M
J
E
D
I
S
I

I

Q
N
D
R
U
E
S
H
M
Efektet e ekspozimit ndaj uraniumit t varfruar jan radiologjike dhe kimike,
por ato varen shum nga doza dhe koha e ekspozimit. Rreziqet nga ndotja e
prgjithshme e zonave t deprtimit t predhave jan t paprfllshme. Prkun-
drazi, pikat e lokalizuara me prqendrim t lart ndotjeje (zakonisht ato shtrihen
n nj siprfaqe me prmasa 20cm x 20cm) paraqesin rrezikshmri pr shndetin,
veanrisht kur predha ka shprthyer. N kt rast uraniumi i varfruar mund
t ndot ujrat nntoksore dhe bimsin pr rreth, por rreziku m i madh sht
kur dikush bie n kontakt fzik me pikn e ndotur ose me dheun e tejngopur me
ndots. Rrezikshmria m e lart sht kur predhat preken me dor nga njerzit.
N kt rast duart ndoten dhe nj pjes e vogl e uraniumit t varfruar mund t
absorbohet nga trupi i njeriut.
Megjithse studimet e plota mungojn, mendohet se tashm n Gjakov jan ha-
sur raste t veanta t pasojave t mundshme t ndikimeve mjedisore shtes, apo
t mbetura ndaj shndetit t njeriut si dhe problemet shndetsore tek banort
para 2-3 vjetsh t lidhura ngushtsisht me cilsin e ujit t pishm nga Liqeni i
Radoniqit.
Masat m kryesore q rekomandohet t merren jan: (i) Prcaktimi me saktsi
i zonave dhe identifkimi i shprndarjes s predhave; (ii) Grumbullimi i pred-
have; (iii) Dekontaminimi i zonave, me prparsi i atyre pran vendbanimeve;
(iv) Kontrolli periodik i cilsis s ujit prreth zonave t ndotura; (v) Thellimi i
studimeve pr t qartsuar pasigurit shkencore q ekzistojn mbi pasojat; dhe
(vi) Informimi me hollsi i publikut mbi zonat e ndotura, shkalln e rreziksh-
mris dhe masat mbrojtse.
Sidoqof predhat nga uraniumi i varfruar duhet t trajtohen njjt si trajtohen
minat.
Mbetjet industriale
Edhe pse industria nuk e ka at aktivitet q kishte m par, ajo ende paraqet
rrezik potencial (edhe n rast t aktivizimit t plot) pr ndotjen e mjedisit. Pikat
e nxehta mjedisore pr shkak t ktyre ndotjeve jan:
(i) Fabrika e metaleve Metaliku: N momentin e aktivizimit paraqet nj
faktor ndots i ujrave t lumit Ereniku dhe i ujit t puseve prreth;
(ii) Nj pjese e territorit n fshatin Dev ku ka qene aktive miniera e Devs, e
cila sht e mbuluar me mbetje nga pasurimi i kromit. Kjo fush e madhe
e mbuluar me mbetje nuk ka qen kurr objekt trajtimi dhe paraqet rrezik
t prhershm pr shndetin e banorve dhe mjedisin;
(iii) Material ndrtimor (Decan) sht faktor ndots i ujrave t lumenjve q
kalojn prreth Gjakovs dhe i ujit t puseve prreth.
6
Q
E
V
E
R
I
S
J
A

E

M
I
R

6.1 Struktura dhe prgjegjsit e qeverisjes lokale
Forma e qeverisjes lokale n Kosov sht Komuna. Komuna rregullon dhe ud-
hheq shtjet publike brenda territorit t saj pr t siguruar kushte pr jet nor-
male dhe t qet pr t gjith banort. Ajo kujdeset, gjithashtu, pr shtje me
interes t prgjithshm q ndrlidhen me komunn dhe nuk mund t shqyrtohen
vetm nga pushteti qendror apo ndonj organ tjetr. Territori i Komuns sht i
prbr nga disa fshatra. Komuna e Gjakovs ka n prbrje t saj 31 fshatra.
Kuvendi i Komuns sht organi m i lart prfaqsues i komuns (shih Fig-
urn 6.1), i cili zgjidhet n mnyr t drejtprdrejt. N Komunn e Gjakovs
Kuvendi ka sot 41 delegat, q prfaqsojn parti t ndryshme politike. LDK dhe
AAK kan aty numrin m t madh t vendeve, prkatsisht 41.47% dhe 24.39%
(shih Figurn 6.2). Kuvendi i Komuns emron Komitetin pr Politik e Financa,
Komitetin e Komuniteteve dhe Komitetin pr Ndrmjetsim me antar t Ku-
vendit. Kto Komitete mund t kooptojn edhe antar jasht Kuvendit, por kta
nuk mund t prbjn kurrsesi shumicn drrmuese t Komiteteve.
Veprimtaria e pushtetit lokal drejtohet nga Kryetari i Komuns dhe nga dy
Nnkryetar, t cilt zgjidhen nga Kuvendi i Komuns nga prbrja e kshill-
tarve t ti. Kjo veprimtari realizohet prmes administrats s komuns, e cila
drejtohet nga Kryeshef Ekzekutiv dhe Bordi i Drejtorve. N Bordin e Drejtorve
bjn pjes drejtort e 13 Drejtorive, t cilat formojn strukturn organizative t
administrats s komuns.
Kapitulli i Gjasht
QEVERISJA E MIR
Qeverisja e mir sht nj Objektiv shtes Zhvillimor i Mijvjearit, i przgjed-
hur posarisht pr Komunn e Gjakovs, duke qen se prmirsimi i qeverisjes n
nivel lokal konsiderohet si nj faktor ky pr t garantuar zhvillimin ekonomik e
shoqror t komuns. Thelbi i puns pr qeverisjen e mir sht kuptimi nga t gjith
se prmirsimi i qeverisjes sht nj proces i dyanshm. Nga njra an ai krkon forci-
min e kapaciteteve t strukturave t pushtetit lokal pr t hartuar e zbatuar me suk-
ses politikat e zhvillimit ekonomik e shoqror t komuns dhe pr t marr prsipr
prgjegjsi t reja n kuadrin e reforms s decentralizimit t pushtetit. Nga ana tjetr,
duhet kuptar se nuk mund t ket qeverisje t mir pa pjesmarrjen e qytetarve n qe-
verisje, gj q krkon ndrgjegjsimin e publikut pr rolin dhe prgjegjsit e tij n qe-
verisjen e komuns, institucionalizimin e pjesmarrjes s publikut n vendimmarrje
dhe forcimin e rolit t organizatave t shoqris civile n kt proces pjesmarrjeje.
6
Q
E
V
E
R
I
S
J
A

E

M
I
R
Prej tyre, 6 jan Drejtori me prgjegjsi sektoriale (sektori i arsimit, shndetsis,

bujqsis, shrbimeve publike, planifkimit urban dhe kulturs, rinis e sport-
eve), 4 jan me funksione ndrsektoriale (buxhet-fnanca, zhvillimi ekonomik,
shtjet pasurore dhe kadastra) dhe 3 jan me funksione t prgjithshme (admin-
istrata, inspektimi dhe siguria civile).
Komuna e Gjakovs n territorin e vet sht prgjegjse dhe ushtron pushtetin
mbi kto aktivitete kryesore
33
: (i) Afrimin e kushteve themelore pr zhvillimin
e qndrueshm ekonomik t do bashksie vendore; (ii) Sigurimin dhe mirm-
bajtjen e rrugve, shtratit t lumenjve, parqeve publike etj.; (iii) Planifkimin ur-
ban, t fshatit dhe shfrytzimin e toks; (iv) Lshimin e lejeve pr ndrtim dhe
zhvillime tjera; (v) Mbrojtjen e mjedisit; (vi) Afrimin e shrbimeve lokale dhe
infrastrukturs duke prfshir furnizimin me uj , ujsjellsin dhe kanalizimin,
prpunimin e ujrave t zeza, rrugt lokale, si dhe planet pr ngrohje lokale;
(vii) Shrbimet publike, duke prfshir shrbimet e zjarrfksve dhe emergjencs;
(viii) Udhheqjen e prons s komuns; (ix) Shkollimin paraprak fllor dhe t
mesm; (x) Kujdesin primar shndetsor; (xi) Shrbimet sociale dhe strehimin;
ASAMBLEA KOMUNALE
Kryetari i Komuns
Kryeshef
ekzekutiv
Bordi i drejtorve
Nnkryetari Nnkryetari
Drejtoria pr
Zhvillim Ekonomik
Drejtoria pr arsim
e shkenc
Drejtoria e
Bujqsis
Drejtoria pr
buxhet e fnanc
Drejtoria pr
inspektim
Drejtoria pr
planifkim urban
dhe rural
Drejtoria pr siguri
civile dhe Gatishmri
emergjente
Drejtoria pr
Kultur Rini
e Sport
Drejtoria pr
shtje pasurore
e juridike
Drejtoria pr
Kadastr, etj.
Drejtoria pr
shrbimet publike
Avokati Publik
Drejtoria pr
shndetsi
Drejtoria pr
Administratn e
Prgjithshme
Figura 6.2: Prfaqsimi i partive politike n
Asamblen Komunale t Gjakovs
LDK
PDSHK
AAK
UDGJ
PDK
PLK
IRDK
33
Statuti i Komuns s Gjakovs 2004.
Figura 6.1: Struktura e qeverisjes lokale n Komunn e Gjakovs
6
Q
E
V
E
R
I
S
J
A

E

M
I
R

dhe (xii) Lshimin e lejeve pr shrbime dhe pajisje, duke prfshir argtimin,
ushqimin, tregjet, shitjet n rrug, transportin lokal publik dhe shrbimet e tak-
sistve, gjuetin e peshkimin, restorantet dhe hotelet. Pushteti qendror mund ti
delegoje kompetenca plotsuese komuns brenda suazave t autoritetit t push-
tetit qendror me kusht q ti sigurohen komuns burimet fnanciare plotsuese
prkatse. Pushteti qendror mund t ushtroj mbikqyrje administrative npr
komuna pr t siguruar respektimin e ligjit dhe sistemit rregullues, duke prf-
shir ruajtjen e standardeve t pranuara.
6.2 Decentralizimi i prgjegjsive
Megjith hapat pozitive q jan br, n Kosov ende shumica e prgjegjsive
jan t prqendruara tek pushteti qendror. Ndarja dhe mnyra e administrimit t
buxhetit publik (shih Tabeln 6.1) sht nj prej treguesve t shkalls s decentral-
izimit. Aktualisht vetm rreth e buxhetit shkon tek pushteti vendor ndrkoh
q rreth e buxhetit menaxhohet i prqendruar, ku prfshihet edhe buxheti i
alokuar pr institucionet me fuqi t rezervuar, mbi t cilat Kuvendi apo Qeveria
e Kosovs nuk kan autoritet menaxhimi.
Tabela 6.1: Ndarja e buxhetit publik n Kosov
Institucionet prftuese T punsuarit
2004
T punsuarit
2003
Buxheti
n Euro
Buxheti
n %
Institucionet e IPQV-s 17286 16357 289 045 594 45.71
Institucionet e Fuqive t rezervuara 17968 16371 167 498 508 26.48
Komunat 42150 175 781 460 27.79
Shuma 632 325 922 100.00
Burimi: MEF, Buxheti i Konsoliduar i Kosovs 2004
Nga pikpamja e t ardhurave, Komuna mbledh t hyra n prputhje me ligjet
dhe udhzimet e pushtetit qendror, t cilat lidhen me: (i) Liensat dhe pagesat, q
i cakton komuna; (ii) T ardhurat nga pasuria e komuns; (iii) Gjobat apo prq-
indja e gjobave; dhe (iv) Tatimi mbi pronn. Kuvendi i Komuns me vendim t
posam mund t caktoj edhe burime t tjera t t hyrave.
Orientimi ndaj decentralizimit t prgjegjsive drejt pushtetit vendor sht tash-
m nj fenomen mbar botror pr vendet demokratike. Ky proces udhhiqet
nga parimi se sa m afr komunitetit t shrbejn, aq m mir punojn shtetart.
Decentralizimi ka tre boshte kryesore: (i) Lokalizimi i prgjegjsive pr dhnien e
shrbimeve; (ii) Administrimi i t ardhurave dhe shpenzimeve publike; dhe (iii)
Zbritja n nivel lokal e fuqive vendimmarrse.
Decentralizimi sht form dhe proces qeverisjeje. Nj qeverisje e mir e decen-
tralizuar, sigurisht, kushtzohet nga qeverisja e mir n nivel qendror, e cila prf-
shin mekanizmat dhe proceset q e afsojn shoqrin t arri nj zhvillim m
t shpejt e t qndrueshm.
Qeverisja e mir e decentralizuar prfshin format dhe procedurat q i japin
mundsin shoqris t arri sa m par n nivel lokal objektivat e zhvillimit eko-
nomik e shoqror. Me kt piksynim dhe n baz t rekomandimeve t Kshillit
t Europs
34
n Kosov jan duke u ndrmarr nj seri masash q synojn decen-
tralizimin e prgjegjsive nga pushteti qendror tek ai komunal pr prmirsimin e
shrbimeve ndaj publikut dhe afrimin e qeverisjes tek publiku. Kjo reform sht
n prputhje t plot me krkesat e Karts Europiane t Vetqeverisjes Vendore,
34
Refoprma e vetqeverisjes lokale dhe e administrimit publik ne Kosov, Raport i Misionit t Decentralizimit
t Kshillit t Europs, 2003.
6
Q
E
V
E
R
I
S
J
A

E

M
I
R
e cila sht nj Traktat shumpalsh i Kshillit t Europs, q prmbledh parimet

m t mira t qeverisjes vendore dhe shrben si model pr tu zbatuar nga do
vend. Me prcaktimin e Statusit, edhe Kosova do t jet pal e ksaj Karte, kshtu
q prfshirja e saj q tani n procesin e decentralizimit i shrben m s miri ksaj
t ardhmeje t afrt. Aspektet m kryesore t ksaj reforme jan:
(i) Menaxhimi i shrbimeve publike nga vet komuna;
(ii) Rritja e prgjegjsive fnanciare t komunave, n mnyr q ato t ken
mundsi t mbledhin dhe administrojn vet m shum t ardhura se deri
sot;
(iii) Rritja e rolit t publikut n qeverisjen lokale dhe veanrisht e pjesmar-
rjes s ti n vendimmarrje.
N kt kndvshtrim, Komuna e Gjakovs duhet t prgatitet n dy aspekte:
(i) T marr dhe administroj prgjegjsit q i transferohen nga reforma e
decentralizimit;
(ii) T zhvilloj kapacitete administrative t afa pr t zbatuar me sukses dhe
me transparenc t plot prgjegjsit e reja.
Nse decentralizimi zbatohet me efektivitet, ai mund t jet nj nga mekaniz-
mat m t rndsishm pr afrimin e qeverisjes tek njerzit, duke rritur besimin
e publikut ndaj sistemit, mundsuar mbikqyrjen m t afrt t qeverisjes dhe
prmbushur m mir interesat e njerzve.
6.3 Demokracia lokale
Prfaqsimi efektiv i qytetarve n qeverisje nuk garantohet vetm me ushtri-
min e t drejts s pjesmarrjes n zgjedhje, edhe n rastet kur kto zhvillohen
plotsisht t lira, t barabarta e t drejta. Prtej zgjedhjeve, mekanizma t tjera
jan t domosdoshme pr tu zbatuar, n mnyr q t zhvillohet dhe respekto-
het demokracia lokale dhe qeverisja t refektoj si duhet nevojat dhe aspirata
e qytetarve. Qeverisja e mir kushtzohet nga: (i) Zgjerimi i pjesmarrjes dhe
prfaqsimit t publikut n qeverisje; dhe (ii) Ndrtimi i aleancave n mesin e
shoqris civile, sektorit privat dhe mediave pr t arritur nj pjesmarrje dhe
prfaqsim sa m t gjer t qytetarve. Thelbi i demokracis lokale sht pjes-
marrja e publikut n qeverisje dhe hapi i par pr t arritur kt sht rritja e
transparencs s vendimmarrjes dhe administrimit n nivel komune.
Kur pjesmarrja dhe prfaqsimi arrin nivele t knaqshme, kriohen kushte qe sis-
temet demokratike qeverisse t jen shum m efektive n menaxhimin e zhvillimit
ekonomik dhe shprndarjen e drejt t prftimeve prej ti, zhvillimin shoqror,q
respekton t drejtat e individit dhe ato t shoqris, dhe n arritjen e nj kohezioni
t knaqshm social. Kur pjesmarrja dhe prfaqsimi jan n nivele shum t ulta,
shfaqen e prforcohen probleme shoqrore t mprehta si zhvillimi i pabarabart eko-
nomik e social, varfria ekstreme, korrupsioni dhe keqprdorimi i pushtetit.
Bazuar n kto parime, politikat m prioritare t zhvillimit t qeverisjes n Kosov
jan: (i) Kriimi i nj sistemi qeverisjeje t bazuar n barazin dhe respektimin e t
drejtave t njeriut pr t gjith qytetart e Kosovs; (ii) Sigurimi i nj qeverisjeje
kompetente me funksione e prgjegjsi t qarta si n pushtetin qendror ashtu
edhe n pushtetin lokal, duke realizuar nj koordinim efektiv midis tyre; (iii)
Zhvillimi i instrumenteve dhe zbatimi i masave pr nxitjen e transparencs dhe
lufimin e korrupsionit; (iv) Zhvillimi dhe zbatimi i kuadrit ligjor n dobi t zh-
villimit t shpejt ekonomik e shoqror; (v) Siguria q veprimet e ndrmarra n
dobi t zhvillimit ekonomik e shoqror t vendit jan t integruara n zhvillimin
e rajonit dhe t Bashkimit Europian.
6
Q
E
V
E
R
I
S
J
A

E

M
I
R

N Kosov, mundsia e t gjith njerzve, pavarsisht nga niveli i t ardhurave
apo gjendja etnike, racore, fetare ose gjinore, q t marrin pjes, negociojn, ndiko-
jn, dhe t krkojn prgjegjsi nga institucionet lokale konsiderohet e pamjaf-
tueshme. Nevoja e prmirsimit theksohet edhe n Standardet pr Kosovn
kur fitet pr funksionimin e institucioneve demokratike dhe sundimin e ligjit.
Prfundimet tregojn se ka pasur zhvillim pozitiv por disa sfda mbesin ende.
UNMIK-u ka vendosur nj korniz ligjore q nxit nj shoqri demokratike dhe
sundim t ligjit, barazia gjinore nxitet n institucionet zyrtare shtetrore dhe
pjesmarrja dhe prfaqsimi i minoriteteve etnike sht e garantuar me an t
Kornizs Kushtetuese.
Megjithat, transparenca m e madhe n menaxhimin publik mbetet e penguar
nga mungesa e t dhnave t plota e cilsore administrative. Partneriteti n mes
t aktereve kryesor t komunitetit (kuvendit komunal, komunitetit te biznesit
dhe shoqris civile) sht ende n nivel jo t mjafueshm. Po kshtu, nj tregues
kryesor i shtrirjes s prgjegjsis s institucioneve publike ndaj qytetarve sht
ekzistenca e korrupsionit. Kjo sht nj barr regresive, q shkakton humbje n
t hyra t sektorit publik dhe dekurajon grupet m t rrezikuara n shoqri, q t
prftojn m shum nga mbshtetja e shrbimeve publike. Korrupsioni konsid-
erohet si problem i rndsis s mesme deri t lart, varsisht nga sektort, dhe
ka gjas t ndikoj n mnyr t pabarabart tek shtresat e ndryshme t popul-
lats, m shum tk t varfrit.
Shkalla e ult e pjesmarrjes s publikut duket edhe n rezultatet e ankets me
qytetart e Kosovs. Si shihet, m pak se 7% e t pyeturve kan marr pjes n
diskutime publike dhe n nisma qytetare, ndrkoh q m pak se 1% e tyre kan
marr pjes n zbatimin e projekteve t pushtetit vendor ose ndjehen prftues
prej ktyre projekteve (shih Tabeln 6.2). Kto hulumtime tregojn se shkalla e
knaqsis s publikut pr puns s institucioneve lokale mbetet ende n nivele
shum t ulta.
Tabela 6.2: Shkalla e pjesmarrjes qytetare n Kosov
Ka zbatuar
projekt t
OJQ-ve
Ka qen prftues
i projekteve t
OJQ-ve
Ka zbatuar pro-
jekt t pushtetit
vendor
Ka qen pr-
ftues i projek-
teve t pushtetit
vendor
Ka marr pjes
n diskutime
publike
Ka marr
pjes n nisma
qytetare
Ka nnshkruar
peticion
1.7% 2% 0.7% 0.8% 6.7% 6.4% 6.1%
N nivel komune ekzistojn disa rregulla q lidhen me demokracin lokale.
Kshtu, n Komunn e Gjakovs, Kuvendi i Komuns mund t shrbehet me do
form konsultimi dhe pjesmarrje publike
35
t tilla si: (i) Fushata informuese dhe
publicitet pr nxitjen e programeve dhe aktiviteteve komunale; (ii) Kontakte me
qarqe t zgjedhura pr ta vn n sprov dhe pr ta diskutuar politikn prkatse;
(iii) Anketa q lidhen me zbatimin e politikave komunale, ku do t prfshihen,
prve t tjerash, informues ky, si dhe klient dhe qytetar t prekur nga kjo
politik; (iv) Shpallje publike dhe propozime lidhur me politikn apo projekt
rregulloren , duke e fuar publikun n pjesmarrje dhe prezentim; (v) Kontakte
dhe takimet me grupet e interesit ; (vi) Takime publike; (vii) Seanca publike; (viii)
Hetime publike; (ix) Studime pr vlersimin e ndikimit t politikave komunale;
(x) Komitete kshilldhnse; dhe (xi) Referendume.
Kuvendi i Komuns, gjithashtu, duhet t konsultohet me publikun, duke
shfrytzuar mnyra t ndryshme t konsultimit dhe pjesmarrjes s publikut t
tilla si: (i) Fushata informative pr t kriuar opinione pozitive pr propozimet
e bra; (ii) Kontakte me qarqe t zgjedhura dhe pal t interesuara pr t vn
35 Statuti i Komuns s Gjakovs 2004.
6
Q
E
V
E
R
I
S
J
A

E

M
I
R
n sprov dhe pr ta diskutuar propozimin; (iii) Shpallje publike t propozimit ,

duke fuar paraqitjen e propozimeve dhe duke lejuar s paku katrmbdhjet dit
pr pranimin e tyre; dhe (iv) Studime dhe vlersime t ndikimit t opinioneve.
Prve ksaj, komuna s paku dy her n vit duhet t organizoj tubime
publike me qytetart. N tubimet publike prfaqsuesit komunal informojn
pjesmarrsit pr shtje q i prkasin interesit t prbashkt pr zhvillimin
e jets dhe politiks komunale. Tubimet jan t karakterit t hapur dhe n to
mund t marrin pjes t gjith t interesuarit. N kto tubime mund t merren
nisma, t jepen propozime , apo sugjerime pr zgjedhjen e shtjeve t caktuara.
Njra prej ktyre mbledhjeve duhet t mbahet gjat gjashtmujorit t par t vitit
kalendarik, ndrsa tjetra gjat gjashtmujorit t dyt t po ati viti. Nse gjat
vitit mbahen vetm dy mbledhje publike, ather duhet t ket nj interval prej
s paku dy muajve ndrmjet dy mbledhjeve. Koha, dita dhe vendi ku mbahet
tubimi publik shpallet prmes mjeteve t informimit dy jav para mbajtjes s
mbledhjes. Shpalljen publike e bn komuna. Tubimet publike jan t hapura pr
prfaqsuesit e mediave. Kryetari dhe t gjitha komitete e Kuvendit t Komuns
kan t drejt, gjithashtu, pr t caktuar konsultime dhe pjesmarrje publike pr
do shtje brenda kompetencave t tyre. Mnyra me t ciln do t zhvillohet
konsultimi apo pjesmarrja duhet ti bhet me die publikut s paku 14 dit
para.
Kuvendi i Komuns pr shtje t caktuara organizon edhe referendume.
Referendumi iniciohet nga Kuvendi i Komuns apo me krkes t s paku 10 %
t votuesve t regjistruar n zgjedhjet komunale. do propozim pr mbajtjen e
referendumit duhet t prcillet me nj arsyetim t bazuar s bashku me: (i) Pyetjen
e parashtruar pr vendimin q krkohet prgjigja, e cila mund t jetPO ose
JO apo PR ose KUNDR; (ii) Vlersimi mbi koston fnanciare dhe burimet
se nga cilat mjete duhet t paguhen harxhimet; (iii) Nnshkrimet emrat e plot
dhe adresat e parashtruesve q bjn krkesn pr organizimin e referendumit,
kur Kuvendi Komunal nuk vepron me vet iniciativ.
N Komunn e Gjakovs, sikundr edhe n komunat e tjera t Kosovs, nuk
evidentohet nj zbatim rigoroz i ktyre krkesave dhe detyrimeve. Forma m
e prhapur e pjesmarrjes qytetare ka qen tradicionalisht protesta publike n
rrug, gj q shpjegohet me trashgimin e regjimit autoritar, q ka sunduar
Kosovn deri n vitin 1999. Kultura e pjesmarrjes n qeverisje sht nj gj e
re pr shoqrin kosovare, e cila shkall-shkall po i z vendin mosbesimit ndaj
rolit q mund t luaj komuniteti n qeverisje, t kultivuar gjat qeverisjes s
regjimit t mparshm.
Prve ksaj, edhe vlersimi se sa i prgjigjen qytetarve institucionet lokale t
komuns dhe sa qytetart jan t prfshir n procesin e qeverisjes lokale sht nj
detyr e vshtir. Mungesa e t dhnave t qarta administrative, me prjashtim t
disa departamenteve, kontribuon n mungesn e t dhnave dhe t transparencs
mbi cilsin dhe koston e shrbimeve t kryera nga administrata publike. M e
dukshme kjo munges transparence sht tek procedurat e tenderve publik.
Nj hap i mir drejt nj administrimi m transparent sht br me ngritjen
pran Kuvendit Komunal t zyrs pr informim t qytetarve, ku jan punsuar
2 gazetar, t cilt tash pr tash informojn vetm personelin e komuns mbi
ngjarjet q ndodhin brenda komuns. Por edhe kjo zyr nuk funksionon si zyr
pr informimin e publikut n kuptimin e plot t fals. sht hapur, gjithashtu,
zyra e deputetve, e cila mbledh dhe adreson ankesat e qytetarve.
6
Q
E
V
E
R
I
S
J
A

E

M
I
R

6.4 Forcimi i partneritetit lokal
Zhvillimi i shpejt ekonomik e shoqror i Komuns s Gjakovs nuk mund t re-
alizohet pa siguruar nj partneritet t ngusht n qeverisjen vendore midis struk-
turave t pushtetit vendor dhe shoqris civile. Kjo e fundit, m shpesh njsohet
m Organizatat Jo Qeveritare (OJQ) dhe shoqatat e ndryshme, ku spikat veanr-
isht Oda Ekonomike.
Shoqria civile ka flluar t luaj nj rol gjithnj e m t madh n zhvillimin eko-
nomik e shoqror t komuns. Megjithat, prvoja e organizatave t shoqris
civile sht ende e kufzuar dhe jo aq shum e zhvilluar. Nga ana tjetr, shoqria
dhe komuniteti nuk jan shum t njohura me rolin e rndsishm t ktyre
organizatave. Si rrjedhim, merr rndsi identifkimi i nevojave m kryesore t
shoqris civile t komuns, t cilat lidhen me:
(i) Kulturn e pakt t vullnetarizmit, i cili mund t ishte nj ndihmes e
madhe n zhvillimin e gjithanshm t komuns. Shum organizata t
shoqris civile jan kriuar me nxitjen e donatorve ndrkombtar dhe
vazhdojn t mbshteten fnanciarisht prej tyre. Po kshtu, vullnetarizmi
sht tkurrur pas vitit 1999. Kshtu q disa nga karakteristikat e nj shoq-
rie civile t pjekur dhe t prgjegjshme shpesh mungojn. Si rrjedhim,
besimi i ndrsjellt, i cili sht thelbsor pr kriimin e marrdhnieve t
suksesshme midis shoqris civile dhe publikut, strukturave t qeverisjes
lokale, medias dhe sektorit privat, po zhvillohen me ngadalsi;
(ii) Zgjerimin e dialogut midis strukturave t pushtetit lokal dhe komu-
nitetit. Pr kt qllim sht e nevojshme q ky dialog t institucional-
izohet, n mnyr q t mos i lihet rastsis. Vetm n kt mnyr mund
t fnancohen kapacitetet e mendimit kritik dhe mendimit ndryshe. Kjo
krion kushte pr t ndihmuar pushtetin lokal me zgjidhje alternative mbi
problemet e zhvillimit ekonomik e shoqror t komuns;
(iii) Rritjen e transparencs dhe llogaridhnies. N prgjithsi npunsit pub-
lik nuk kan nj kuptim t qart mbi rndsin e madhe t pjesmarrjes
s publikut n qeverisjen lokale dhe mbi domosdoshmrin e prfshirjes
s ti n procesin e vendimmarrjes. Kjo duket qart n faktin se edhe kur
organizohen takime me publikun, shtysa kryesore sht m shum zbati-
mi i obligimeve t komuns se sa nevoja pr t komunikuar vrtet me
publikun pr t qen transparent me vendimet q merren dhe pr t vsh-
truar me sy kritik do pun q institucionet e pushtetit vendor realizojn.
Roli i organizatave t shoqris civile sht thelbsor n zhvillimin e kti
partneriteti.
(iv) Monitorimin e zbatimit t politikave t institucioneve t pushtetit qendror
e vendor. Ky sht nj aspekt shum i rndsishm i puns s shoqris
civile. Vrojtimet tregojn se m shum prpjekje jan t nevojshme pr
ndrgjegjsimin e vet publikut mbi t drejtn q ai ka pr tu njohur me
dokumentet zyrtare, si dhe mbi trajnimin e zyrtarve publik pr t qen
t af ti shrbejn me efkasitet publikut. Mungesa e njohjes dhe mung-
esa e interesit t qytetarve mbi rolin dhe prgjegjsit ndaj mbarvajtjes
s puns s strukturave t pushtetit vendor tashm jan fenomene t qarta
n nivel komune, sikundr n t gjith Kosovn.
(v) Prmirsimin e statusit t minoriteteve dhe t grupeve t margjinali-
zuara. N analizat e msiprme mbi zhvillimin ekonomik dhe varfrin,
arsimin, shrbimin shndetsor dhe problemet e barazis gjinore ka rezul-
tuar qartazi se, n veanti komunitetin RAE, nuk gzon kushte e mundsi
plotsisht t njjta me pjesn tjetr t popullsis s komuns. Strukturat
e pushtetit vendor mund t ndihmohen nga organizatat e shoqris ci-
vile pr ta njohur m mir gjendjen reale t komunitetit RAE, pr t kup-
tuar m mir nevojat m prioritare t ti, si dhe pr t dhn shrbime
6
Q
E
V
E
R
I
S
J
A

E

M
I
R
ndaj kti komuniteti. Po kshtu, kto organizata mund t kontribuojn

n ndrgjegjsimin e publikut dhe t vet komunitetit RAE mbi t dre-
jtat e kti komuniteti dhe mbi domosdoshmrin e prmbushjes s stan-
dardeve ndrkombtare, q lidhen me kto t drejta.
N Gjakov sot veprojn 42 OJQ lokale, t cilat jan antare t Forumit t OJQ-ve.
T gjitha kto organizata e kan selin n zonn urbane, por veprimtarin e ush-
trojn n t gjith komunn. OJQ-t varen trsisht nga fnancimi i donatorve
dhe nuk kan asnj prkrahje fnanciare nga komuna, pr shkak t buxhetit t
kufzuar q ka komuna. N Gjakov sht edhe Zyra Rajonale e Ods Ekonomike
t Kosovs, e cila mbron interesat e komunitetit t biznesit. Sindikatat e pun-
torve n fabrika jan shuar, ndrsa disa prfaqsues t komuns jan antar t
Sindikats Rajonale. Gjithashtu nj ndihmes n t ardhmen pritet dhe nga OJQ
e sapoformuar Agjensioni pr Zhvillim Lokal qllimi i t cils sht promovimi i
investimeve dhe fuqizimi i biznesit.
Veprimtaria m e gjer e OJQ-ve sht e orientuar n kto fusha kryesore: (i)
Nxitja e barazis gjinore; (ii) Prmirsimi i marrdhnieve ndretnike; (iii) Ndi-
hmesa n problemet psikosociale dhe (iiii) Promovimi i komunitetit dhe zhvil-
limi ekonomik. Shoqria civile, veanrisht rinia, sht prfshir n veprimtari q
lidhen me koalicionet ndretnike. Duke qen se OJQ-t jan t bazuara kryesisht
tek fnancimi i donatorve, ato jan m shum t orientuara tek shrbimet, npr-
mjet projektesh afatshkurtra, dhe qndrueshmria e tyre sht ende e brisht.
Shumica e kosovarve i shikojn OJQ-t si organizata q nuk i shrbejn pr-
faqsimit t mendimit t tyre, sepse mendojn q ky sht funksion q kryhet
nga partit politike. Ky mendim ndryshon pak kur sht fala pr koalicione t
tilla si Koalicioni i Familjeve t Personave t Zhdukur, Organizatat e Veteranve
t Ushtris lirimtare t Kosovs, grupet e pensionistve etj.
N baz t nevojave t msiprme, politikat m prioritare t zhvillimit t shoqris
civile si n nivel komune ashtu edhe n t gjith Kosovn jan:
(i) Zhvillimi dhe zbatimi i mekanizmave q sigurojn pjesmarrjen aktive t
shoqris civile n hartimin dhe zbatimin e politikave t zhvillimit;
(ii) Kriimi i kapaciteteve institucionale (strukturat, sistemet dhe njohurit) t
shoqris civile pr t prmbushur prgjegjsit e saj si partnere n harti-
min, zbatimin dhe monitorimin e politikave;
(iii) Inkurajimi i shoqris civile pr t zhvilluar mundsi t reja t veprim-
tarive ekonomike dhe punsimit, si dhe t dhnies s shrbimeve pub-
like.
Pjesa e dyt
PRPARSIT E ZHVILLIMIT
2.1 Synimet Strategjike
Bazuar n analizn e hollsishme te gjendjes s Komuns s Gjakovs n knd-
vshtrimin e Objektivave Zhvillimore t Mivjearit, jan prcaktuar fllimisht
synimet prioritare strategjike. Kto jan prmbledhur n tabelat q viojn pr
do OZHM t marr n konsiderat. Pr secilin synim jan prcaktuar, gjithash-
tu, treguesit prkats, duke marr si baz vlern e sotme t tyre dhe parashikuar
vlern pr periudhat e ardhshme, deri n vitin 2015. Procesit i przgjedhjes s
synimeve prioritare dhe i treguesve t tyre sht bazuar n analizat e bra n
pjesn e par, duke pasur parasysh q ato t jene n harmoni t plot me kto
dokumente kryesore:
Objektivat Zhvillimore t Mijvjearit
N Objektivat Zhvillimore t Mivjearit jan prfshir 8 objektiva t prgjith-
shm t shoqruara me synime e tregues, q bjn t mundur monitorimin e pro-
gresit t secilit vend pr zbatimin e tyre. Pr secilin OZHM tashm jan prcak-
tuar edhe synime dhe tregues prkats bazuar n kushtet konkrete t Kosovs
36
.
Strategjia e Zhvillimit t Kosovs
Dokumenti baz i planifkimit t zhvillimit t ardhshm t Kosovs sht Korni-
za e Zhvillimit Hapsinor t Kosovs 2005 2015. Ky dokument strategjik prm-
ban sfdat m kryesore t zhvillimit t sektorve ekonomik e social, mundsit
reale pr tu prballur me to, si dhe masat prioritare pr tju prgjigjur krkesave
t zhvillimit t secilit sektor. Ai promovon interesat e prbashkta t banorve t
Kosovs pr nj zhvillim t shpejt ekonomik me qllim prmirsimin e cilsis
s jetess, duke mbrojtur burimet dhe trashgimin natyrore e kulturore. Strat-
egjia shrben, gjithashtu, si udhzues pr przgjedhjen e politikave t zhvillimit
t industris, shrbimeve, zhvillimit rural, turizmit dhe sektorve t tjer, si dhe
pr marrjen e vendimeve pr investimet publike strategjike.
Strategjia konsideron shtjet m t rndsishme me t cilat prballet zhvillimi
i Kosovs: papunsia ne rritje t vazhdueshme, varfria e lart, humbja e toks
bujqsore, infrastruktura dhe shrbimet jo adekuate, zhvillimi i pabarabart eko-
nomik, depopullimi, shfrytzimi jo racional i burimeve natyrore, shkalla e lart e
ndotjes dhe degradimi i mjedisit.
Strategjia sht prgatitur n viim dhe e bazuar n dokumentet m kryesore
pr zhvillimin e Kosovs t tilla si: (i) Profli social-ekonomik dhe sfdat e zhvil-
limit
37
, q ofron bazat analitike mbi aspektet sociale, demografke, ekonomike
dhe tendencat e zhvillimit; (ii) Profli social ekonomik dhe sfdat e zhvillimit
t Kosovs, i cili studion shtjet kryesore t rritjes ekonomike dhe kapacitetet
investuese; (iii) Memorandumi ekonomik i Kosovs
38
, i cili shqyrton mundsin
e rritjes ekonomike t vendit, duke konsideruar kushtet pr stabilitet ekonomik,
zhvillimin e shpejt t biznesit dhe rritjen e eksporteve; (iv) Studimi i varfris
n Kosov
39
, i cili analizon nivelin e varfris dhe masat pr zbutjen e saj; dhe (v)
Kosova bashkrendimi i politikave drejt rritjes dhe zhvillimit
40
, i cili trajton si
nje sfd urgjente nevojn e rritjes s shpejt ekonomike, e nevojshme pr t ndi-
kuar n uljen e papunsis dhe gjithprfshirjen sociale.
36
UNDP, Ku do t jemi n vitin 2015, Prishtin 2004.
37
Riinvest Prishtin 2004
38
Banka Botrore, Maj 2004
39
Banka Botrore, Shtator 2005
40
Fondi Monetar Ndrkombtar, 2004
Partneriteti me Bashkimin Europian
Bazuar ne Rezolutn e Kshillit t Sigurimit t Kombeve t Bashkuara
41
, Komis-
ioni i Bashkimit Europian ka miratuar ne vitin 2004 parimet, prioritetet dhe kush-
tet e partneritetit me Kosovn, si dhe standardet m kryesore q duhen prm-
bushur nga Kosova gjat nj periudhe afatshkurtr dhe afatmesme. Sipas kti
dokumenti, procesi i Stabilizimit dhe Asocimit mbetet kursi kryesor i zhvillimit
t gjithanshm t Kosovs, sikundr edhe i vendeve t tjera t Ballkanit Pern-
dimor. Dokumenti prmban fushat kryesore, ku duhet t prqendrohet puna
me prparsi, pr t prshpejtuar procesin e integrimit europian t Kosovs, t
cilat marrin parasysh normat
42
e Bashkimit Europian. Demokracia dhe zbatimi
i ligjeve, t drejtat e njeriut dhe mbrojtja e minoriteteve, ekonomia e tregut dhe
reformat strukturore, zhvillimi i bujqsis, transportit, energjetiks dhe ndrmar-
rjeve t vogla e t mesme, drejtsia dhe lufa kundr krimit e trafqeve, jan disa
nga fushat m prioritare t prfshira n kt dokument t Bashkimit Europian
2.2 Programet dhe projektet e zhvillimit
Objektivat Zhvillimore t Mivjearit jan zbrthyer n 17 synime prioritare pr
Komunn e Gjakovs. Pr secilin synim jan przgjedhur programet prioritare,
t cilt jan gjithsejt 33 programe, zbatimi i t cilve ndikon drejtprdrejt n ar-
ritjen e synimeve. Kto programe jan detajuar m tej n 136 projekte orientuese
dhe pr secilin projekt jan parashikuar koha e zbatimit, partnert e mundshm,
kostoja e prafrt, q mund t jet investim i drejtprdrejt ose kostoja e asistencs
pr kryerjen e studimeve, dhe se kush mund t ishte fnancuesi kryesor i mund-
shm. T gjitha kto t dhna jan prfshir n tabelat q viojn.
41 Rezoluta Nr. 1244, dat 10 qershor 1999
42
Ktu sht fala pr acquis communitaires
O
B
J
E
K
T
I
V
I

1
Z
H
D
U
K
J
A

E

V
A
R
F
R
I
S
E

E
K
S
T
R
E
M
E
S
Y
N
I
M
E
T

S
T
R
A
T
E
G
J
I
K
E
O
Z
H
M
P
l
a
n
i

H
a
p
s
i
n
o
r

i

K
o
s
o
v
s
2
0
0
5
-
2
0
1
5
B
a
s
h
k
i
m
i

E
u
r
o
p
i
a
n
S
y
n
i
m
e
t

S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s
T
r
e
g
u
e
s
i
t
V
l
e
r
a

b
a
z
P
a
r
a
s
h
i
k
i
m
i
P
r
g
j
y
s
m
i
m
i

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
1
5

i

p
j
e
s
s

s

p
o
p
u
l
l
s
i
s

m
e

t

a
r
d
h
u
r
a

m

p
a
k

s
e

n
j

d
o
l
-
l
a
r

n

d
i
t
U
l
j
a

e

s
h
k
a
l
l
s

s

v
a
r
f
r
i
s
,

m
e

t
h
e
k
s

t

v
e
a
n
t

n
e

z
o
n
a
t

r
u
r
a
l
e

e

s
i
d
o
m
o
s

n

z
o
n
a
t

e

p
r
c
a
k
t
u
a
r
a

s
i

m
e

s
h
k
a
l
l

l
a
r
t

v
a
r
f
r
i
s

S
i
g
u
r
i
m
i

i

q
n
d
r
u
e
s
h
m
r
i
s

m
a
k
-
r
o
e
k
o
n
o
m
i
k
e

d
h
e

z
h
v
i
l
l
i
m
i

i

e
k
o
n
o
-
m
i
s

t
r
e
g
u
t
;
P
r
g
j
y
s
m
i
m
i

d
e
r
i

n
e

v
i
t
i
n

2
0
1
5

i

p
j
e
s
s

s

p
o
p
u
l
l
s
i
s

j
e
t
o
n

n

k
u
s
h
t
e
t

e

v
a
r
f
r
i
s

s
k
a
j
s
h
m
e
1
3
.
8
%
6
.
9
%
n

v
i
t
i
n

2
0
1
5
Z
v
o
g
l
i
m
i

g
r
a
d
u
a
l

i

s
h
k
a
l
l
s

s

p
a
p
u
n
-
s
i
s
4
2
.
2
6
%
2
2
%
n

v
i
t
i
n

2
0
1
0
;

1
2
%
n

v
i
t
i
n

2
0
1
5
Z
h
v
i
l
l
i
m
i

h
a
p
s
i
n
o
r

i

b
a
l
a
n
c
u
a
r

d
h
e

s
h
p
r
n
d
a
r
j
a

e

b
a
r
a
b
a
r
t

e

p
r
m
b
a
j
t
j
e
v
e

n
r

t

g
j
i
t
h
a

t
r
e
v
a
t
,

d
u
k
e

s
i
g
u
r
u
a
r

q
a
s
j
e

n

i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
r

t

g
j
i
t
h
.
Z
h
v
i
l
l
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

n
j

s
t
r
a
t
-
e
g
j
i
e

q

l
u
f
t
o
n

p
a
p
u
n
s
i
n

d
h
e

r
r
i
t

p
u
n
s
i
m
i
n
N
x
i
t
j
a

e

i
n
v
e
s
t
i
m
e
v
e

p
r
i
v
a
t
e

d
h
e

n

v
e
a
n
t
i

e

i
n
v
e
s
t
i
m
e
v
e

t

h
u
a
j
a

d
i
r
e
k
t
e

p
r

t
r
m
b
y
s
u
r

r
a
p
o
r
t
i
n

e
k
z
i
s
t
u
e
s

i
n
v
e
s
t
i
m
e

p
u
b
l
i
k
e
/
i
n
v
e
s
t
i
m
e

p
r
i
v
a
t
e
3
:
1
r
a
p
o
r
t
i

i

i
n
v
e
s
t
i
-
m
e
v
e

p
u
b
l
i
k
e

m
e

a
t
o

p
r
i
v
a
t
e
1
:
2
.
5
n

v
i
t
i
n

2
0
1
5
N

f
a
v
o
r

t

i
n
v
e
s
t
i
m
e
v
e

p
r
i
v
a
t
e
S
i
g
u
r
i
m
i

i

n
j

h
a
p
s
i
r
e

a
d
e
k
u
a
t
e

p
r

b
a
n
i
m
,

s
i

n

z
o
n
a
t

u
r
b
a
n
e

a
s
h
t
u

e
d
h
e

n

z
o
n
a
t

r
u
r
a
l
e
Z
b
a
t
i
m
i

i

K
a
r
t
s

E
u
r
o
p
i
a
n
e

t

N
d
r
-
m
a
r
r
j
e
v
e

t

V
o
g
l
a

e

t

M
e
s
m
e
K
o
n
s
o
l
i
d
i
m
i

i

t
o
k
s

b
u
j
q
s
o
r
e
P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

k
u
s
h
t
e
v
e

t

b
a
n
i
m
i
t
,

v
e
a
-
n
r
i
s
h
t

n

z
o
n
n

r
u
r
a
l
e
:

N
u
m
r
i

i

s
h
t
p
i
v
e

q

k
a
n

n
e
v
o
j
r

r
r
e
g
u
l
l
i
m
e

t

v
o
g
l
a

e

t
d
h
a
;

N
u
m
r
i

i

s
h
t
p
i
v
e

p
a

q
a
s
j
e

n

u
j

r
r
j
e
d
h
s
h
m
;

V
e
n
d
b
a
n
i
m
e

p
a

q
a
s
j
e

n

e
n
e
r
g
j
i

e
l
e
k
t
r
i
k
e

4
0
%
4
2
.
8
%
1
.
6
%
1
0
%
n

v
i
t
i
n

2
0
1
0
2
2
.
4
%
n

v
i
t
i
n

2
0
1
5
0
%
n

v
i
t
i
n

2
0
1
0
U
l
j
a

s
h
k
a
l
l
-
s
h
k
a
l
l
e

e

p
a
p
u
n
s
i
s
,

m
e

t
h
e
k
s

t

v
e
a
n
t

k
o
m
u
n
a
t

m
e

s
h
k
a
l
l

p
a
p
u
n
s
i
e

m

l
a
r
t

s
e

m
e
s
a
t
a
r
j
a

e

v
e
n
d
i
t
P
R
O
G
R
A
M
E
T

D
H
E

P
R
O
J
E
K
T
E
T

P
R
I
O
R
I
T
A
R
E

P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
-
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

1
.
1
:
P
r
g
j
y
s
m
i
m
i

d
e
r
i

n
e

v
i
t
i
n

2
0
1
5

i

p
j
e
s
s

s

p
o
p
u
l
l
s
i
s

j
e
t
o
n

n

k
u
s
h
t
e
t

e

v
a
r
f
r
i
s

s
k
a
j
s
h
m
e
1
.
1
.
1
.

N
g
r
i
t
j
a

e

e
f
k
a
s
i
t
e
t
i
t

(
V
n
i
a

n

e
f
i
e
n
c
)

e

b
u
r
i
m
e
v
e

p
o
t
e
n
c
i
a
l
e

p
r

z
h
v
i
l
l
i
m
i
n

e
k
o
n
o
m
i
k

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s
I
d
e
n
t
i
f
k
i
m
i

i

b
u
r
i
m
e
v
e

k
r
y
e
s
o
r
e

d
h
e

p
r
g
a
t
i
t
j
a

e

n
j

b
a
z
e

t

d
h
n
a
s
h

p
r

t
o
.
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
S
h
o
q
r
i
a

C
i
v
i
l
e
0
.
5
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
o
m
o
v
i
m
i

i

b
u
r
i
m
e
v
e

p
o
t
e
n
c
i
a
l
e

t

z
h
v
i
l
l
i
m
i
t

e
k
o
n
o
m
i
k

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s

n
r
m
j
e
t

l
i
d
h
j
e
v
e

r
a
j
o
n
a
l
e

e

n
d
r
k
o
m
-
b
t
a
r
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
1
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
O
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

p
a
n
a
i
r
e
v
e

d
h
e

k
o
n
f
e
r
e
n
c
a
v
e

p
r
o
m
o
v
u
e
s
e

t

s
h
r
-
b
i
m
e
v
e

d
h
e

p
r
o
d
u
k
t
e
v
e

q

o
f
r
o
n

b
i
z
n
e
s
i

l
o
k
a
l
2
0
0
7
-
2
0
1
0
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
0
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
P
r
s
h
p
e
j
t
i
m
i

i

r
i
s
t
r
u
k
t
u
r
i
m
i
t
,

p
r
i
v
a
t
i
z
i
m
i
t

d
h
e
/
o
s
e

l
i
k
u
i
d
i
m
i
t

t

n
d
r
m
a
r
r
j
e
v
e

e
k
z
i
s
t
u
e
s
e

s
h
t
e
t
r
o
r
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
2
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
-
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
1
.
1
.
2
.

P
r
s
h
p
e
j
t
i
m
i

i

r
i
t
m
e
v
e

t

z
h
v
i
l
-
l
i
m
i
t

t

b
u
j
q
s
i
s

d
h
e

b
l
e
g
t
o
r
i
s

d
h
e

m
o
d
e
r
n
i
z
i
m
i

i

p
r
p
u
n
i
m
i
t

t

p
r
o
d
h
i
m
i
t

b
u
j
q
s
o
r

e

b
l
e
g
t
o
r
a
l
K
r
i
j
i
m
i

i

n
j

F
o
n
d
i

p
r

Z
h
v
i
l
l
i
m
i
n

e

B
u
j
q
s
i
s

m
e

t
h
e
k
s

t

v
e
a
n
t

f
n
a
n
c
i
m
i
n

e

d
u
h
a
n
i
t
,

v
r
e
s
h
t
a
r
i
s
,

p
e
m
t
a
r
i
s
,

p
e
r
i
m
e
k
u
l
t
u
r
s

d
h
e

b
i
m
v
e

m
j
e
k
s
o
r
e
2
0
0
7
-
2
0
0
8
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t

v
e
n
d
a
s

d
h
e

i

h
u
a
j
D
o
n
a
t
o
r
t
1
0
.
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
e
t
F
u
t
j
a

e

t
e
k
n
o
l
o
g
j
i
v
e

t

r
e
j
a

b
u
j
q
s
o
r
e

n
r
m
j
e
t

n
x
i
t
j
e
s

s

k
r
i
-
j
i
m
i
t

t

s
i
p
r
f
a
q
e
v
e

t
d
h
a

t

t
o
k
s

b
u
j
q
s
o
r
e

n
g
a

b
a
s
h
k
i
m
i

i

f
e
r
m
e
r
v
e

n

k
o
o
p
e
r
a
t
i
v
a
.
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
8
.
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
e
t
N
x
i
t
j
a

e

p
r
d
o
r
i
m
i
t

t

f
a
r
r
a
v
e

t
r
m
i
r
s
u
a
r
a
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
2
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
N
x
i
t
j
a

d
h
e

k
r
i
j
i
m
i

i

k
u
s
h
t
e
v
e

l
e
h
t
s
u
e
s
e

p
r

n
g
r
i
t
j
e
n

e

n
j

B
a
n
k
e

A
g
r
o
b
i
z
n
e
s
i
2
0
0
7
-
2
0
0
8
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
;
:

i

h
u
a
j
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
2
0
.
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
:

i

h
u
a
j
R
e
h
a
b
i
l
i
t
i
m
i

i

p
l
a
n
t
a
c
i
o
n
e
v
e

t

p
e
m
t
a
r
i
s
2
0
0
7
-
2
0
1
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
1
0
.
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
N
g
r
i
t
j
a

e

n
j

f
d
a
n
i
s
h
t
e

a
m
2
0
0
7
-
2
0
0
8
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
1
.
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
t
R
r
i
t
j
a

e

s
i
p
r
f
a
q
e
s

s

m
b
u
l
u
a
r

m
e

s
e
r
r
a
,

d
u
k
e

n
g
r
i
t
u
r

t

p
a
k
t
n

1
0

t

t
i
l
l
a
2
0
0
7
-
2
0
1
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
5
.
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
N
x
i
t
j
a

e

a
g
r
o
t
u
r
i
z
m
i
t
:

t
r
a
j
n
i
m

i

f
e
r
m
e
r
v
e

p
r

t
u

p
r
f
s
h
i
r

b
i
z
n
e
s
i
n

e

a
g
r
o
t
u
r
i
z
m
i
t

d
h
e

f
n
a
n
c
i
m
e

n

a
g
r
o
t
u
r
i
z
m
2
0
0
7
-
2
0
1
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
1
0
.
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
s
h
p
e
j
t
i
m
i

i

r
i
t
m
e
v
e

t

z
h
v
i
l
l
i
m
i
t

t

b
l
e
g
t
o
r
i
s
r
m
j
e
t

r
r
i
t
j
e
s

s

n
u
m
r
i
t

t

k
r
e
r
v
e
,

p
r
m
i
r
s
i
m
i
t

r
a
c
o
r

d
h
e

c
i
l
s
i
s

u
s
h
q
i
m
i
t
.
2
0
0
7
-
2
0
1
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
8
.
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
t
K
r
i
j
i
m
i

i

s
k
e
m
a
v
e

t

m
i
k
r
o
k
r
e
d
i
t
i
m
i
t

p
r

m
b
s
h
t
e
t
j
e
n

e

f
e
r
m
e
r
-
v
e

p
r
i
v
a
t
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
1
0
.
0
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
-
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

1
.
2
:

Z
v
o
g
l
i
m
i

i

g
r
a
d
u
a
l

i

s
h
k
a
l
l
s

s

p
a
p
u
n
s
i
s
1
.
2
.
1
.

Z
h
v
i
l
l
i
m
i

i

s
h
p
e
j
t

d
h
e

f
u
q
i
z
i
m
i

i

N
d
r
m
a
r
r
j
e
v
e

t

V
o
g
l
a

e

t

M
e
s
m
e
P
r
g
a
t
i
t
j
a

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

n
j

s
t
r
a
t
e
g
j
i
e

l
o
k
a
l
e

p
r

p
r
m
i
r
s
i
m
i

e

m
j
e
d
i
s
i
t

p
r

z
h
v
i
l
l
i
m
i
n

e

N
d
r
m
a
r
r
j
e
v
e

t

V
o
g
l
a

e

t

M
e
s
m
e
,

m
e

m
a
s
a

m
b
i

l
e
h
t
s
i
m
i
n

e

k
u
s
h
t
e
v
e

p
r

f
l
l
i
m
i
n

e

b
i
z
n
e
s
i
t
,

r
r
i
t
j
e
n

e

q
a
s
j
e
s

n

k
r
e
d
i
t
i
m
,

g
a
r
a
n
t
i
m
i
n

e

k
u
s
h
t
e
v
e

t

b
a
r
a
b
a
r
t
a

t

k
o
n
k
u
r
r
e
n
c
s
.
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
1
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
r
i
j
i
m
i

i

n
j

F
o
n
d
i

p
r

Z
h
v
i
l
l
i
m
i
n

e

N
d
r
m
a
r
r
j
e
v
e

t

V
o
g
l
a

e

t

M
e
s
m
e
,

m
e

t
h
e
k
s

t

v
e
a
n
t

f
n
a
n
c
i
m
i
n

e

b
i
z
n
e
s
e
v
e

l
o
k
a
l
e
,

b
i
z
n
e
s
e
v
e

f
a
m
i
l
j
a
r
e

d
h
e

a
g
r
o
i
n
d
u
s
t
r
i
s
.
2
0
0
7
-
2
0
0
8
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t

v
e
n
d
a
s

d
h
e

i

h
u
a
j
D
o
n
a
t
o
r
t
1
0
.
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
e
t
P
r
c
a
k
t
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

n
j

p
a
k
e
t
e

m
a
s
a
s
h

n
x
i
t
s
e

p
r

t
u

z
b
a
t
u
a
r

n
g
a

P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
,

t

t
i
l
l
a

s
i

n
x
i
t
j
a

e

b
i
z
n
e
s
i
t

f
a
m
i
l
j
a
r
,

k
r
i
j
i
m
i

i

k
u
s
h
t
e
v
e

u
r
b
a
n
i
s
t
i
k
e

p
r

z
h
v
i
l
l
i
m
i
n

e

b
i
z
n
e
s
i
t
,

p
r
o
-
m
o
v
i
m
i

i

s
h
r
b
i
m
e
v
e

d
h
e

p
r
o
d
u
k
t
e
v
e

t

N
V
M
.
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
1
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
r
i
j
i
m
i

i

r
r
j
e
t
i
t

t

p
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
t

d
h
e

k
o
o
p
e
r
i
m
i
t

n

b
a
z

i
n
t
e
r
e
s
i
t

r
e
c
i
p
r
o
k

n

m
e
s

t

p
a
r
t
n
e
r
v
e

l
o
k
a
l

d
h
e

p
a
r
t
n
e
r
v
e

k
o
m
b
t
a
r

e

n
d
r
k
o
m
b
t
a
r
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
0
.
5
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
.
P
u
s
h
t
e
t
i

l
o
k
a
l
-
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
1
.
2
.
2
.

Z
h
v
i
l
l
i
m
i

i

b
u
r
i
m
e
v
e

n
j
e
r
z
o
r
e

p
r

t
j
u

p
r
g
j
i
g
j
u
r

k
r
k
e
s
a
v
e

t

r
e
j
a

t

b
i
z
n
e
s
i
t

p
r
i
v
a
t
P
r
g
a
t
i
t
j
a

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

n
j

s
t
r
a
t
e
g
j
i
e

l
o
k
a
l
e

p
r

n
x
i
t
j
e
n

e

p
u
-
n
s
i
m
i
t
,

m
e

n
j

t
h
e
k
s

t

v
e
a
n
t

z
h
v
i
l
l
i
m
i
n

e

n
j

r
e
f
o
r
m
e

t

p
l
o
t

t
r
a
j
n
i
m
i
t

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l
,

p
r

t

p
a
p
u
n
t

d
h
e

t

p
u
n
s
u
a
r
i
t

r
i
s
h
t
a
z
i
,

n
r
p
u
t
h
j
e

m
e

k
r
k
e
s
a
t

e

t
r
e
g
u
t

l
o
k
a
l

t

p
u
n
s
.
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
S
h
o
q
r
i
a

c
i
v
i
l
e
2
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
H
a
r
t
i
m
i

i

n
j

p
r
o
g
r
a
m
i

p
r

p
u
n
s
i
m
i
n

s
e
z
o
n
a
l

j
a
s
h
t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s

d
h
e

j
a
s
h
t

v
e
n
d
i
t
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
S
h
o
q
r
i
a

c
i
v
i
l
e
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
O
f
r
i
m
i

i

t
r
a
j
n
i
m
e
v
e

p
r

r
r
i
t
j
e

t

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

m
e
n
a
x
h
u
e
s
e

t

n
d
r
m
a
r
r
s
v
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t

O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
1
.
5
D
o
n
a
t
o
r
t
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t

S
y
n
u
i
m
i

1
.
3
:

N
x
i
t
j
a

e

i
n
v
e
s
t
i
m
e
v
e

p
r
i
v
a
t
e

d
h
e

n

v
e
a
n
t
i

e

i
n
v
e
s
t
i
m
e
v
e

t

h
u
a
j
a

d
i
r
e
k
t
e

p
r

t
r
m
b
y
s
u
r

r
a
p
o
r
t
i
n

e
k
z
i
s
t
u
e
s

i
n
v
e
s
t
i
m
e

p
u
b
l
i
k
e
/
i
n
v
e
s
t
i
m
e

p
r
i
v
a
t
e
1
.
3
.
1
.

K
r
i
j
i
m
i

i

k
u
s
h
t
e
v
e

n
x
i
t
s
e

p
r

i
n
v
e
s
t
i
m
e

t

h
u
a
j
a

d
i
r
e
k
t
e
K
r
i
j
i
m
i

i

n
j

p
a
r
k
u

i
n
d
u
s
t
r
i
a
l

n

G
j
a
k
o
v
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
1
0
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
N
x
i
t
j
a

e

k
r
i
j
i
m
i
t

t

d
e
g
v
e

t

B
a
n
k
a
v
e

p
r
i
v
a
t
e

n

G
j
a
k
o
v
2
0
0
7
-
2
0
1
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
2
.
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
O
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

t
a
k
i
m
e
v
e

t
r
b
a
s
h
k
t
a

t

b
i
z
n
e
s
e
v
e

l
o
k
a
l
e

d
h
e

n
d
r
k
o
m
b
t
a
r
e
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
K
r
i
j
i
m
i

i

r
r
j
e
t
i
t

t

s
h
o
q
a
t
a
v
e

t

b
i
z
n
e
s
i
t
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
0
.
1
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t

O
J
Q

-
t

-
H
a
r
t
i
m
i

i

n
j

r
r
e
g
u
l
l
o
r
e
j
e

q

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l
i
z
o
n

k
o
m
u
n
i
k
i
m
i
n

e
f
k
a
s

m
i
d
i
s

p
u
s
h
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r

d
h
e

b
i
z
n
e
s
e
v
e

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

s
a
j
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
-
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t

O
J
Q

-
t

P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
-
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

1
.
4
:

P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

k
u
s
h
t
e
v
e

t

b
a
n
i
m
i
t
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

n

z
o
n
n

r
u
r
a
l
e
1
.
4
.
1

P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
s

s

b
a
n
i
m
i
t
,

i

f
u
r
n
i
z
i
m
i
t

m
e

u
j

d
h
e

m
e

e
n
e
r
g
j
i

e
l
e
k
t
r
i
k
e
Z
v
o
g
l
i
m
i

i

n
u
m
r
i
t

t

s
h
t
p
i
v
e

q

k
a
n

n
e
v
o
j
r

r
r
e
g
u
l
l
i
m
e

t

v
o
g
l
a

e

t
d
h
a
;
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
r
o
n
a
r
t

p
r
i
v
a
t
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
1
0
.
0
P
r
o
n
a
r
t

p
r
i
v
a
t
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
Z
v
o
g
l
i
m
i

i

n
u
m
r
i
t

t

s
h
t
p
i
v
e

p
a

q
a
s
j
e

n

u
j

r
r
j
e
d
h
s
h
m
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
1
8
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
L
i
d
h
j
a

m
e

e
n
e
r
g
j
i

e
l
e
k
t
r
i
k
e

e

v
e
n
d
b
a
n
i
m
e
v
e

q

u

m
u
n
g
o
n

k
j
o

l
i
d
h
j
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i
4
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

Q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

V
e
n
d
o
r
O
B
J
E
K
T
I
V
I

2
K
R
Y
E
R
J
A

U
N
I
V
E
R
S
A
L
E

E

A
R
S
I
M
I
T

F
I
L
L
O
R
S
Y
N
I
M
E
T

S
T
R
A
T
E
G
J
I
K
E
O
Z
H
M
P
l
a
n
i

H
a
p
s
i
n
o
r

i

K
o
s
o
v
s
2
0
0
5
-
2
0
1
5
B
a
s
h
k
i
m
i

E
u
r
o
p
i
a
n
S
y
n
i
m
e
t

S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s
T
r
e
g
u
e
s
i
t
V
l
e
r
a

b
a
z
P
a
r
a
s
h
i
k
i
m
i
T

s
i
g
u
r
o
h
e
t

q

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
1
5

t

g
j
i
t
h
m
i
j
t
,

s
i

d
j
e
m
t

a
s
h
t
u

e
d
h
e

v
a
j
z
a
t
,

k
u
d
o

q

j
a
n
,

t

k
r
y
e
j
n

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r
O
f
r
i
m
i

i

s
h
r
b
i
m
e
v
e

s
o
c
i
a
l
e

e

t
e
k
n
i
k
e

s
a

m

a
f
r

v
e
n
d
b
a
n
i
m
e
v
e
,

m
e

t
h
e
k
s

t

v
e
a
n
t

t
r
e
v
a
t

k
u

k
t
o

s
h
r
b
i
m
e

j
a
n

m
e

n
i
v
e
l

t

u
l
t

o
s
e

n
u
k

e
k
z
i
s
-
t
o
j
n

f
a
r
e
.
F
o
r
c
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l
e

t

K
o
s
o
v
s

p
r

t
r
s
h
t
a
t
u
r

p
o
l
i
t
i
k
a
t

d
h
e

k
u
a
d
r
i
n

l
i
g
j
o
r

p
r
-
k
a
t
s

m
e

a
t
o

t

B
a
s
h
k
i
m
i
t

E
u
r
o
p
i
a
n
S
i
g
u
r
i
m
i

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
0

i

k
u
s
h
t
e
v
e

t
r
-
s
h
t
a
t
s
h
m
e

t
s
i
m
i
t
,

n
r
m
j
e
t

p
r
m
i
r
s
i
m
i
t

t

i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
s

s
h
k
o
l
l
o
r
e

d
h
e

r
r
i
t
j
e
s

s

q
a
s
j
e
s

t

n
x
s
v
e

n

s
h
k
o
l
l

K
r
i
j
i
m
i

i

h
a
p
s
i
r
a
v
e

o
p
t
i
m
a
l
e

s
h
k
o
l
l
o
r
e

(
M
e
s
a
t
a
r
j
a

n
x
s

p
r

s
h
k
o
l
l
)
:

-

N

s
h
k
o
l
l
a
t

f
l
l
o
r
e

-

N

s
h
k
o
l
l
a
t

e

m
e
s
m
e

U
l
j
a

e

n
u
m
r
i
t

t

n
d
r
r
i
m
e
v
e
4
9
3

n
x
s
4
1
8

n
x
s
4

n
d
r
r
i
m
e
3
5
0

n
x
s
3
5
0

n
x
s

2

n
d
r
r
i
m
e

P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

k
u
s
h
t
e
v
e

t
s
i
m
i
t

d
h
e

k
r
i
j
i
m
i

i

n
j

m
j
e
d
i
s
i

t
r
-
s
h
t
a
t
s
h
m

f
z
i
k

p
r

f
u
n
k
s
i
o
n
i
m
i
n

e

s
i
s
t
e
m
i
t

a
r
s
i
m
o
r
P
r
g
a
t
i
t
j
a

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

n
j

s
t
r
a
t
e
g
j
i
e

q

n
x
i
t

p
u
n
s
i
m
i
n
,

m
e

t
h
e
k
s

t

v
e
a
n
t

f
o
r
m
i
m
i
n

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l

n
r
p
u
t
h
j
e

m
e

k
r
k
e
s
a
t

e

t
r
e
g
u
t
R
r
i
t
j
a

e

d
u
k
s
h
m
e

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5

e

s
h
k
a
l
l
s

s

a
r
s
i
m
i
m
i
t

d
h
e

e

c
i
l
s
i
s

n
x
n
i
e
s
:

S
h
k
a
l
l
a

e

r
e
g
j
i
s
t
r
i
m
i
t

n

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r

V
i
j
i
m
i

i

s
h
k
o
l
l
s

f
l
l
o
r
e

n
g
a

r
o
m

M
e
s
a
t
a
r
j
a

e

v
i
t
e
v
e

t

s
h
k
o
l
l
i
m
i
t

B
r
a
k
t
i
s
j
a

e

a
r
s
i
m
i
t

f
l
l
o
r

B
r
a
k
t
i
s
j
a

e

a
r
s
i
m
i
t

t

m
e
s

R
a
p
o
r
t
i

n
x
s
/
m
s
u
e
s
9
2
.
6
%
8
0
.
1
1
%
9
.
3
7

v
i
t
e
4
.
7
1
%
6
.
3
8
2
3
.
2
2

n
x
s
p
r

1

m
s
u
e
s
1
0
0
%
1
0
0
%
1
0
.
5

v
i
t
e
1
%
1
.
6
%
2
0

n
x
s
p
r

1

m
s
u
e
s
R
e
f
o
r
m
i
m
i

i

s
i
s
t
e
m
i
t

t

a
r
s
i
m
i
t

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l

n
r
-
p
u
t
h
j
e

m
e

K
o
r
n
i
z
n

E
u
r
o
p
i
a
n
e

t

K
u
a
l
i
f
k
i
m
e
v
e
:

R
r
i
t
j
a

e

n
u
m
r
i
t

t

d
e
g
v
e

n
e

s
h
k
o
l
l
n

t
e
k
n
i
k
e

d
h
e

n

s
h
k
o
l
l
n

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l
e
;
8

d
e
g
3
5

d
r
e
j
t
i
m
e
1
0

d
e
g
4
4

d
r
e
j
t
i
m
e
O
B
J
E
K
T
I
V
I

2
K
R
Y
E
R
J
A

U
N
I
V
E
R
S
A
L
E

E

A
R
S
I
M
I
T

F
I
L
L
O
R
S
Y
N
I
M
E
T

S
T
R
A
T
E
G
J
I
K
E
O
Z
H
M
P
l
a
n
i

H
a
p
s
i
n
o
r

i

K
o
s
o
v
s
2
0
0
5
-
2
0
1
5
B
a
s
h
k
i
m
i

E
u
r
o
p
i
a
n
S
y
n
i
m
e
t

S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s
T
r
e
g
u
e
s
i
t
V
l
e
r
a

b
a
z
P
a
r
a
s
h
i
k
i
m
i
T

s
i
g
u
r
o
h
e
t

q

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
1
5

t

g
j
i
t
h
m
i
j
t
,

s
i

d
j
e
m
t

a
s
h
t
u

e
d
h
e

v
a
j
z
a
t
,

k
u
d
o

q

j
a
n
,

t

k
r
y
e
j
n

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r
O
f
r
i
m
i

i

s
h
r
b
i
m
e
v
e

s
o
c
i
a
l
e

e

t
e
k
n
i
k
e

s
a

m

a
f
r

v
e
n
d
b
a
n
i
m
e
v
e
,

m
e

t
h
e
k
s

t

v
e
a
n
t

t
r
e
v
a
t

k
u

k
t
o

s
h
r
b
i
m
e

j
a
n

m
e

n
i
v
e
l

t

u
l
t

o
s
e

n
u
k

e
k
z
i
s
-
t
o
j
n

f
a
r
e
.
F
o
r
c
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l
e

t

K
o
s
o
v
s

p
r

t
r
s
h
t
a
t
u
r

p
o
l
i
t
i
k
a
t

d
h
e

k
u
a
d
r
i
n

l
i
g
j
o
r

p
r
-
k
a
t
s

m
e

a
t
o

t

B
a
s
h
k
i
m
i
t

E
u
r
o
p
i
a
n
S
i
g
u
r
i
m
i

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
0

i

k
u
s
h
t
e
v
e

t
r
-
s
h
t
a
t
s
h
m
e

t
s
i
m
i
t
,

n
r
m
j
e
t

p
r
m
i
r
s
i
m
i
t

t

i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
s

s
h
k
o
l
l
o
r
e

d
h
e

r
r
i
t
j
e
s

s

q
a
s
j
e
s

t

n
x
s
v
e

n

s
h
k
o
l
l

K
r
i
j
i
m
i

i

h
a
p
s
i
r
a
v
e

o
p
t
i
m
a
l
e

s
h
k
o
l
l
o
r
e

(
M
e
s
a
t
a
r
j
a

n
x
s

p
r

s
h
k
o
l
l
)
:

-

N

s
h
k
o
l
l
a
t

f
l
l
o
r
e

-

N

s
h
k
o
l
l
a
t

e

m
e
s
m
e

U
l
j
a

e

n
u
m
r
i
t

t

n
d
r
r
i
m
e
v
e
4
9
3

n
x
s
4
1
8

n
x
s
4

n
d
r
r
i
m
e
3
5
0

n
x
s
3
5
0

n
x
s

2

n
d
r
r
i
m
e

P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

k
u
s
h
t
e
v
e

t
s
i
m
i
t

d
h
e

k
r
i
j
i
m
i

i

n
j

m
j
e
d
i
s
i

t
r
-
s
h
t
a
t
s
h
m

f
z
i
k

p
r

f
u
n
k
s
i
o
n
i
m
i
n

e

s
i
s
t
e
m
i
t

a
r
s
i
m
o
r
P
r
g
a
t
i
t
j
a

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

n
j

s
t
r
a
t
e
g
j
i
e

q

n
x
i
t

p
u
n
s
i
m
i
n
,

m
e

t
h
e
k
s

t

v
e
a
n
t

f
o
r
m
i
m
i
n

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l

n
r
p
u
t
h
j
e

m
e

k
r
k
e
s
a
t

e

t
r
e
g
u
t
R
r
i
t
j
a

e

d
u
k
s
h
m
e

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5

e

s
h
k
a
l
l
s

s

a
r
s
i
m
i
m
i
t

d
h
e

e

c
i
l
s
i
s

n
x
n
i
e
s
:

S
h
k
a
l
l
a

e

r
e
g
j
i
s
t
r
i
m
i
t

n

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r

V
i
j
i
m
i

i

s
h
k
o
l
l
s

f
l
l
o
r
e

n
g
a

r
o
m

M
e
s
a
t
a
r
j
a

e

v
i
t
e
v
e

t

s
h
k
o
l
l
i
m
i
t

B
r
a
k
t
i
s
j
a

e

a
r
s
i
m
i
t

f
l
l
o
r

B
r
a
k
t
i
s
j
a

e

a
r
s
i
m
i
t

t

m
e
s

R
a
p
o
r
t
i

n
x
s
/
m
s
u
e
s
9
2
.
6
%
8
0
.
1
1
%
9
.
3
7

v
i
t
e
4
.
7
1
%
6
.
3
8
2
3
.
2
2

n
x
s
p
r

1

m
s
u
e
s
1
0
0
%
1
0
0
%
1
0
.
5

v
i
t
e
1
%
1
.
6
%
2
0

n
x
s
p
r

1

m
s
u
e
s
R
e
f
o
r
m
i
m
i

i

s
i
s
t
e
m
i
t

t

a
r
s
i
m
i
t

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l

n
r
-
p
u
t
h
j
e

m
e

K
o
r
n
i
z
n

E
u
r
o
p
i
a
n
e

t

K
u
a
l
i
f
k
i
m
e
v
e
:

R
r
i
t
j
a

e

n
u
m
r
i
t

t

d
e
g
v
e

n
e

s
h
k
o
l
l
n

t
e
k
n
i
k
e

d
h
e

n

s
h
k
o
l
l
n

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l
e
;
8

d
e
g
3
5

d
r
e
j
t
i
m
e
1
0

d
e
g
4
4

d
r
e
j
t
i
m
e
P
R
O
G
R
A
M
E
T

D
H
E

P
R
O
J
E
K
T
E
T

P
R
I
O
R
I
T
A
R
E

P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

2
.
1
:

S
i
g
u
r
i
m
i

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
0

i

k
u
s
h
t
e
v
e

t
r
s
h
t
a
t
s
h
m
e

t
s
i
m
i
t
,

n
r
m
j
e
t

p
r
m
i
r
s
i
m
i
t

t

i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
s

s
h
k
o
l
l
o
r
e

2
.
1
.
1
.

P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
s

s
h
k
o
l
l
o
r
e
P
r
g
a
t
i
t
j
a

e

s
t
u
d
i
m
i
t

t

z
b
a
t
i
m
i
t

(
f
z
i
b
i
l
i
t
e
t
i
t
)

p
r

v
l
e
r
s
i
m
i
n

e

n
g
a
r
k
e
s
s

s

m
j
e
d
i
s
e
v
e

s
h
k
o
l
l
o
r
e

t

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
v
e

t

a
r
-
s
i
m
i
t
,

g
j
e
n
d
j
e
s

f
z
i
k
e

t

t
y
r
e

d
h
e

m
u
n
d
s
i
n

e

s
h
p
r
n
d
a
r
j
e
s

o
p
t
i
m
a
l
e

t

s
h
k
o
l
l
a
v
e

2
0
0
6
-
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
N
d
r
t
i
m
i

i

t

p
a
k
t
n

1
0

s
h
k
o
l
l
a
v
e

t

r
e
j
a

f
l
l
o
r
e
,

p
a
s

s
a
k
t
s
i
m
i
t

t

n
u
m
r
i
t

n
g
a

s
t
u
d
i
m
i

i

z
b
a
t
i
m
i
t

(
f
z
i
b
i
l
i
t
e
t
i
t
)
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
5
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
N
d
r
t
i
m
i

i

t

p
a
k
t
n

2

s
h
k
o
l
l
a
v
e

t

r
e
j
a

t

m
e
s
m
e
,

p
a
s

s
a
k
t
s
i
m
i
t

t

n
u
m
r
i
t

n
g
a

s
t
u
d
i
m
i

i

z
b
a
t
i
m
i
t

(
f
z
i
b
i
l
i
t
e
t
i
t
)
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
2
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
R
e
h
a
b
i
l
i
t
i
m
i

i

s
h
k
o
l
l
a
v
e

f
l
l
o
r
e

d
h
e

t

m
e
s
m
e

e
k
z
i
s
t
u
e
s
e

s
i
p
a
s

n
e
v
o
j
a
v
e

p
r

r
e
h
a
b
i
l
i
t
i
m
i
n

o
s
e

z
g
j
e
r
i
m
i
n

e

t
y
r
e

t
r
c
a
k
t
u
a
r
a

n

s
t
u
d
i
m
i
n

e

z
b
a
t
i
m
i
t

(
f
z
i
b
i
l
i
t
e
t
i
t
)
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
2
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
P
a
j
i
s
j
a

e

s
h
k
o
l
l
a
v
e

m
e

m
j
e
t
e

m
s
i
m
o
r
e

m

d
o
m
o
s
-
d
o
s
h
m
e

d
h
e

l
a
b
o
r
a
t
o
r
n
d
v
e

b
a
z

2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
3
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
S
i
g
u
r
i
m
i

i

m
j
e
d
i
s
e
v
e

t

n
e
v
o
j
s
h
m
e

p
r

a
r
s
i
m
i
n

p
a
r
a
s
h
k
o
l
l
o
r

s
i
p
a
s

k
r
k
e
s
a
v
e

t

s
t
u
d
i
m
i
t

t

z
b
a
t
i
m
i
t

(
f
z
i
b
i
l
i
t
e
t
i
t
)
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
2
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

m
j
e
d
i
s
e
v
e

t

j
a
s
h
t
m
e

r
e
k
r
e
a
t
i
v
e

s
h
k
o
l
l
o
r
e

t

t
i
l
l
a

s
i

t
e
r
r
e
n
e
t

s
p
o
r
t
i
v
e

d
h
e

s
i
p
r
f
a
q
e
t

e

g
j
e
l
b
r
u
a
r
a
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
1
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
Z
g
j
e
r
i
m
i

i

h
a
p
s
i
r
s

s

a
r
s
i
m
i
t

p
r
i
v
a
t
2
0
0
7
-
2
0
1
5
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
3
.
0
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
2
.
1
.
2

P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

q
a
s
j
e
s

t

n
x
s
v
e

n

s
h
k
o
l
l
a
t

e

z
o
n
s

r
u
r
a
l
e
S
i
g
u
r
i
m
i

i

t
r
a
n
s
p
o
r
t
i
t

t

n
x
s
v
e

d
h
e

m
s
u
e
s
v
e
,

k
u
r

m
j
e
d
i
-
s
e
t

s
h
k
o
l
l
o
r
e

j
a
n

j
a
s
h
t

v
e
n
d
b
a
n
i
m
i
t
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
0
.
4
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

2
.
2
:

R
r
i
t
j
a

e

d
u
k
s
h
m
e

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5

e

s
h
k
a
l
l
s

s

a
r
s
i
m
i
m
i
t

d
h
e

e

c
i
l
s
i
s

n
x
n
i
e
s
2
.
2
.
1
.

R
r
i
t
j
a

e

i
n
t
e
r
e
s
i
t

p
r

t

v
i
j
u
a
r

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r

e

t

m
e
s
m
I
n
f
o
r
m
i
m
i

i

p
u
b
l
i
k
u
t

m
b
i

g
j
e
n
d
j
e
n

e

s
o
t
m
e

t

a
r
s
i
m
i
t

n

K
o
m
u
n
n

e

G
j
a
k
o
v
s

d
h
e

k
r
a
h
a
s
i
m
i

m
e

t
r
a
d
i
t
n

e

s
h
q
u
a
r

a
r
s
i
m
o
r
e
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
F
u
s
h
a
t
a

n
d
r
g
j
e
g
j
s
u
e
s
e

p
r

p
r
i
n
d
r
i
t

d
h
e

n
x
s
i
t
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

n

z
o
n
n

r
u
r
a
l
e
,

m
b
i

n
e
v
o
j
n

d
h
e

i
n
t
e
r
e
s
i
n

e

a
r
s
i
m
i
m
i
t

t
m
i
j
v
e

t

t
y
r
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
f
s
h
i
r
j
a

e

p
r
i
n
d
r
v
e

d
h
e

e

n
x
s
v
e

n

q
e
v
e
r
i
s
j
e
n

e

s
h
k
o
l
l
s
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

p
r
i
n
d
r
v
e
-
-
O
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

k
u
r
s
e
v
e

t

v
e
a
n
t
a

m
e

n
j
o
h
u
r
i

b
a
z
r

f
m
i
j
t

d
h
e

t

r
i
n
j
t

m
b
i

1
5

v
j
e
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

t

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
t

r
o
m
,

q

n
u
k

k
a
n

k
r
y
e
r

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r
2
0
0
7
-
2
0
1
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
0
.
6
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
N
G
O

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
R
i
s
h
i
k
i
m
i

i

k
u
a
d
r
i
t

l
i
g
j
o
r

e

r
r
e
g
u
l
l
u
e
s

m
b
i

a
r
s
i
m
i
n

e

d
e
t
y
r
u
e
s
h
m

p
r

t

s
i
g
u
r
u
a
r

a
n
g
a
z
h
i
m
i
n

e

p
l
o
t

p
u
s
h
-
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r

d
h
e

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
t

p
r

z
b
a
t
i
m
i
n

e

t
i
j

2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
-
-
P
r
o
m
o
v
i
m
i

i

m
s
i
m
i
t

t
r
h
e
r
s
h
m

d
h
e

p
a
s

p
r
f
u
n
d
i
m
i
t

t

p
e
r
i
u
d
h
s

s

s
h
k
o
l
l
i
m
i
t

t

d
e
t
y
r
u
e
s
h
m

2
0
0
7
-
2
0
1
1
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
I
n
t
e
g
r
i
m
i

n

j
e
t
n

s
h
o
q
r
o
r
e

i

n
x
s
v
e

q

k
a
n

n
d
r
p
r
e
r

s
h
k
o
l
l
i
m
i
n

f
l
l
o
r

2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
0
.
8
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

2
.
2
:

R
r
i
t
j
a

e

d
u
k
s
h
m
e

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5

e

s
h
k
a
l
l
s

s

a
r
s
i
m
i
m
i
t

d
h
e

e

c
i
l
s
i
s

n
x
n
i
e
s
2
.
2
.
1
.

R
r
i
t
j
a

e

i
n
t
e
r
e
s
i
t

p
r

t

v
i
j
u
a
r

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r

e

t

m
e
s
m
I
n
f
o
r
m
i
m
i

i

p
u
b
l
i
k
u
t

m
b
i

g
j
e
n
d
j
e
n

e

s
o
t
m
e

t

a
r
s
i
m
i
t

n

K
o
m
u
n
n

e

G
j
a
k
o
v
s

d
h
e

k
r
a
h
a
s
i
m
i

m
e

t
r
a
d
i
t
n

e

s
h
q
u
a
r

a
r
s
i
m
o
r
e
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
F
u
s
h
a
t
a

n
d
r
g
j
e
g
j
s
u
e
s
e

p
r

p
r
i
n
d
r
i
t

d
h
e

n
x
s
i
t
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

n

z
o
n
n

r
u
r
a
l
e
,

m
b
i

n
e
v
o
j
n

d
h
e

i
n
t
e
r
e
s
i
n

e

a
r
s
i
m
i
m
i
t

t
m
i
j
v
e

t

t
y
r
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
f
s
h
i
r
j
a

e

p
r
i
n
d
r
v
e

d
h
e

e

n
x
s
v
e

n

q
e
v
e
r
i
s
j
e
n

e

s
h
k
o
l
l
s
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

p
r
i
n
d
r
v
e
-
-
O
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

k
u
r
s
e
v
e

t

v
e
a
n
t
a

m
e

n
j
o
h
u
r
i

b
a
z
r

f
m
i
j
t

d
h
e

t

r
i
n
j
t

m
b
i

1
5

v
j
e
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

t

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
t

r
o
m
,

q

n
u
k

k
a
n

k
r
y
e
r

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r
2
0
0
7
-
2
0
1
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
0
.
6
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
N
G
O

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
R
i
s
h
i
k
i
m
i

i

k
u
a
d
r
i
t

l
i
g
j
o
r

e

r
r
e
g
u
l
l
u
e
s

m
b
i

a
r
s
i
m
i
n

e

d
e
t
y
r
u
e
s
h
m

p
r

t

s
i
g
u
r
u
a
r

a
n
g
a
z
h
i
m
i
n

e

p
l
o
t

p
u
s
h
-
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r

d
h
e

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
t

p
r

z
b
a
t
i
m
i
n

e

t
i
j

2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
-
-
P
r
o
m
o
v
i
m
i

i

m
s
i
m
i
t

t
r
h
e
r
s
h
m

d
h
e

p
a
s

p
r
f
u
n
d
i
m
i
t

t

p
e
r
i
u
d
h
s

s

s
h
k
o
l
l
i
m
i
t

t

d
e
t
y
r
u
e
s
h
m

2
0
0
7
-
2
0
1
1
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
I
n
t
e
g
r
i
m
i

n

j
e
t
n

s
h
o
q
r
o
r
e

i

n
x
s
v
e

q

k
a
n

n
d
r
p
r
e
r

s
h
k
o
l
l
i
m
i
n

f
l
l
o
r

2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
0
.
8
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
2
.
2
.
2
.

R
r
i
t
j
a

e

c
i
l
s
i
s

a
r
s
i
m
i
m
i
t
H
a
r
t
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

m
s
i
m
o
r
e

g
j
i
t
h
r
f
s
h
i
r
s
e

b
a
s
h
k
k
o
h
o
r
e
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
1
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
g
a
t
i
t
j
a

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

m
s
i
m
o
r
e

b
a
s
h
k
k
o
-
h
o
r
e
,

q

n
x
i
s
i
n

s
h
p
r
e
h
i
t

e

p
u
n
s

d
h
e

p
l
o
t
s
o
j
n
r
k
e
s
a
t

p
r

s
h
k
o
l
l
i
m

t
t
e
j
s
h
m
2
0
0
7
-
2
0
1
1
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
3
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
A
f
t
s
i
m
i

i

m
s
u
e
s
v
e

p
r

t
j
u

p
r
g
j
i
g
j
u
r

k
r
k
e
s
a
v
e

b
a
s
h
k
k
o
-
h
o
r
e

t
s
i
m
d
h
n
i
e
s
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
2
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
H
a
r
t
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

p
r

a
r
s
i
m
i
m
i
n

e

h
e
r
s
h
m
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
1
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
p
l
e
t
i
m
i

m
e

t
e
k
s
t
e

d
h
e

m
j
e
t
e

t

t
j
e
r
a

m
s
i
m
o
r
e
2
0
0
7
-
2
0
1
1
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
-
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
Z
g
j
e
r
i
m
i

i

p
r
d
o
r
i
m
i
t

t

t
e
k
n
o
l
o
g
j
i
s

i
n
f
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

n
g
a

n
x
s
i
t

d
h
e

f
u
t
j
a

e

i
n
t
e
r
n
e
t
i
t

n
e

s
h
k
o
l
l
a
2
0
0
7
-
2
0
1
1
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
1
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
S
y
n
i
m
i

2
.
3
:

R
e
f
o
r
m
i
m
i

i

a
r
s
i
m
i
t

t

m
e
s
m

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l

n
r
p
u
t
h
j
e

m
e

K
o
r
n
i
z
n

E
u
r
o
p
i
a
n
e

t

K
u
a
l
i
f
k
i
m
e
v
e
:
2
.
3
.
1
.

P
r
s
h
t
a
t
j
a

e

a
r
s
i
m
i
t

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l

m
e

k
r
k
e
s
a
t

e

t
r
e
g
u
t

t

p
u
n
s
R
i
s
h
i
k
i
m
i

i

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

m
s
i
m
o
r
e

t

a
r
s
i
m
i
t

t

m
e
s
m

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
2
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
r
i
j
i
m
i

i

p
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
t

m
i
d
i
s

s
h
k
o
l
l
a
v
e

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l
e

d
h
e

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
t

t

b
i
z
n
e
s
i
t
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t

O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
6
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
N
x
i
t
j
a

d
h
e

k
r
i
j
i
m
i

i

k
u
s
h
t
e
v
e

l
e
h
t
s
u
e
s
e

p
r

n
g
r
i
t
j
e
n

e

I
n
s
t
i
t
u
t
i
t

B
u
j
q
s
o
r
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
2
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
F
u
s
h
a
t
a

n
d
r
g
j
e
g
j
s
i
m
i

k
u
n
d
r

d
r
o
g
s
2
0
0
7

-

2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
0
3
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
F
u
s
h
a
t
a

n
d
r
g
j
e
g
j
s
i
m
i

k
u
n
d
r

t
r
a
f
k
i
m
i
t

t

q
e
n
i
e
v
e

n
j
e
r
z
o
r
e
2
0
0
7

-

2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
0
3
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
O
B
J
E
K
T
I
V
I

3
N
X
I
T
J
A

E

B
A
R
A
Z
I
S

G
J
I
N
O
R
E

D
H
E

F
U
Q
I
Z
I
M
I

I

G
R
U
A
S
S
Y
N
I
M
E
T

S
T
R
A
T
E
G
J
I
K
E
O
Z
H
M
P
l
a
n
i

H
a
p
s
i
n
o
r

i

K
o
s
o
v
s
2
0
0
5
-
2
0
1
5
B
a
s
h
k
i
m
i

E
u
r
o
p
i
a
n
S
y
n
i
m
e
t

S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s
T
r
e
g
u
e
s
i
t
V
l
e
r
a

b
a
z
P
a
r
a
s
h
i
k
i
m
i
T

e
l
i
m
i
n
o
h
e
t

d
a
l
-
l
i
m
i

m
i
d
i
s

d
j
e
m
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
t

e

s
h
k
o
l
l
i
m
i
t

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5
R
r
i
t
j
a

e

k
o
h
e
z
i
o
n
i
t

s
o
c
i
a
l
,

d
u
k
e

f
o
r
c
u
a
r

u
n
i
f
k
i
m
i
n

e

s
i
s
t
e
m
i
t

t

k
u
j
d
e
s
i
t

s
o
c
i
a
l

d
h
e

r
e
d
u
k
t
u
a
r

s
h
t
j
e
t

q

n
x
i
s
i
n

p
a
b
a
r
a
z
i
n

g
j
i
n
o
r
e
.
F
o
r
c
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l
e

t

K
o
s
o
v
s

p
r

t
r
s
h
t
a
t
u
r

p
o
l
i
t
i
k
a
t

d
h
e

k
u
a
d
r
i
n

l
i
g
j
o
r

p
r
k
a
t
s

m
e

a
t
o

t

B
a
s
h
k
i
m
i
t

E
u
r
o
p
i
a
n
R
r
i
t
j
a

e

s
h
k
a
l
l
s

s

a
r
s
i
m
i
m
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

d
h
e

e
l
i
m
i
n
i
m
i

s
h
k
a
l
l
-
s
h
k
a
l
l

i

d
a
l
l
i
m
e
v
e

m
i
d
i
s

d
j
e
m
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
t

e

s
h
k
o
l
l
i
m
i
t

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5
:

S
h
k
a
l
l
a

e

a
r
s
i
m
i
m
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

m
b
i

1
5

v
j
e

M
e
s
a
t
a
r
j
a

e

v
i
t
e
v
e

t

s
h
k
o
l
l
i
m
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

S
h
k
a
l
l
a

e

r
e
g
j
i
s
t
r
i
m
i
t

n

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r

S
h
k
a
l
l
a

e

r
e
g
j
i
s
t
r
i
m
i
t

n

a
r
s
i
m
i
n

e

m
e
s

S
h
k
a
l
l
a

e

r
e
g
j
i
s
t
r
i
m
i
t

n

a
r
s
i
m
i
n

e

l
a
r
t

B
r
a
k
t
i
s
j
a

e

a
r
s
i
m
i
t

f
l
l
o
r

B
r
a
k
t
i
s
j
a

e

a
r
s
i
m
i
t

t

m
e
s
m
8
7
.
6
4
%
8
.
4
5

v
i
t
e
9
4
.
2
7
%
5
8
.
4
4
%
2
2
%
4
.
3
6
%
2
.
7
8
%
9
2
%
9
.
5

v
i
t
e
1
0
0
%
7
5
%
5
0
%
0
%
0
%
F
u
q
i
z
i
m
i

i

r
o
l
i
t

t

g
r
u
a
s
,

d
u
k
e

i

k
u
s
h
t
u
a
r

r
n
d
s
i

t

v
e
a
n
t

a
r
s
i
m
i
m
i
t

d
h
e

p
r
g
a
t
i
t
j
e
s

s

g
r
a
v
e

p
r

p
u
n

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l
e
.
Z
h
v
i
l
l
i
m
i

i

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

s
o
c
i
a
l
e

q

n
x
i
s
i
n

p
u
n
s
i
m
i
n

d
h
e

k
o
h
e
z
i
o
n
i
n

s
o
c
i
a
l

d
h
e

s
y
n
o
-
j
n

z
b
u
t
j
e
n

e

v
a
r
f
r
i
s

d
h
e

r
e
d
u
k
t
i
m
i
n

e

p
r
j
a
s
h
t
i
m
i
t

s
o
c
i
a
l
.

R
r
i
t
j
a

s
h
k
a
l
l
-
s
h
k
a
l
l

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5

e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
s

s

f
e
m
r
a
v
e

n

t
r
e
g
u
n

e

p
u
n
s

d
h
e

e

s
h
k
a
l
l
s

s

p
u
n
s
i
m
i
t

t

t
y
r
e
:

P
j
e
s
m
a
r
r
j
a

e

f
e
m
r
a
v
e

n

f
u
q
i
n

p
u
n
t
o
r
e

S
h
k
a
l
l
s

s

p
a
p
u
n
s
i
s

f
e
m
r
a
v
e

S
h
k
a
l
l
a

e

p
a
p
u
n
s
i
s

r
e
j
a
v
e

d
e
r
i

2
5

v
j
e

Z
v
o
g
l
i
m
i

i

r
a
p
o
r
t
i
t

t

a
r
d
h
u
r
a
v
e

m
u
j
o
r
e

m
e
s

m
e
s
h
k
u
j
v
e

d
h
e

f
e
m
r
a
v
e
2
6
.
5
7
%
4
9
.
0
6
8
1
.
0
8
%
3

:

1
5
5
%
2
5
%
3
0
%
1
.
5

:

1
F
u
q
i
z
i
m
i

i

d
u
k
s
h
m

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
1
5

i

r
o
l
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

n

v
e
n
d
i
m
m
a
r
r
j
e
:

P
r
o
p
o
r
c
i
o
n
i

i

v
e
n
d
e
v
e

n

K
u
v
e
n
d
i
n

K
o
m
u
n
a
l
r
q
i
n
d
j
a

e

m
e
n
a
x
h
e
r
e
v
e

d
h
e

p
r
o
f
e
s
i
o
n
i
s
t
e
v
e

F
e
m
r
a

d
r
e
j
t
u
e
s
e

t

s
h
k
o
l
l
a
v
e

f
l
l
o
r
e

F
e
m
r
a

m
e

t
i
t
u
j

s
h
k
e
n
c
o
r

F
a
k
u
l
t
e
t
i
n

e

E
d
u
k
i
m
i
t
3
2
.
1
2
%
1
1
.
1
1
%
21
4
0
%
2
5
%
1
9
5
O
B
J
E
K
T
I
V
I

3
N
X
I
T
J
A

E

B
A
R
A
Z
I
S

G
J
I
N
O
R
E

D
H
E

F
U
Q
I
Z
I
M
I

I

G
R
U
A
S
S
Y
N
I
M
E
T

S
T
R
A
T
E
G
J
I
K
E
O
Z
H
M
P
l
a
n
i

H
a
p
s
i
n
o
r

i

K
o
s
o
v
s
2
0
0
5
-
2
0
1
5
B
a
s
h
k
i
m
i

E
u
r
o
p
i
a
n
S
y
n
i
m
e
t

S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s
T
r
e
g
u
e
s
i
t
V
l
e
r
a

b
a
z
P
a
r
a
s
h
i
k
i
m
i
T

e
l
i
m
i
n
o
h
e
t

d
a
l
-
l
i
m
i

m
i
d
i
s

d
j
e
m
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
t

e

s
h
k
o
l
l
i
m
i
t

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5
R
r
i
t
j
a

e

k
o
h
e
z
i
o
n
i
t

s
o
c
i
a
l
,

d
u
k
e

f
o
r
c
u
a
r

u
n
i
f
k
i
m
i
n

e

s
i
s
t
e
m
i
t

t

k
u
j
d
e
s
i
t

s
o
c
i
a
l

d
h
e

r
e
d
u
k
t
u
a
r

s
h
t
j
e
t

q

n
x
i
s
i
n

p
a
b
a
r
a
z
i
n

g
j
i
n
o
r
e
.
F
o
r
c
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l
e

t

K
o
s
o
v
s

p
r

t
r
s
h
t
a
t
u
r

p
o
l
i
t
i
k
a
t

d
h
e

k
u
a
d
r
i
n

l
i
g
j
o
r

p
r
k
a
t
s

m
e

a
t
o

t

B
a
s
h
k
i
m
i
t

E
u
r
o
p
i
a
n
R
r
i
t
j
a

e

s
h
k
a
l
l
s

s

a
r
s
i
m
i
m
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

d
h
e

e
l
i
m
i
n
i
m
i

s
h
k
a
l
l
-
s
h
k
a
l
l

i

d
a
l
l
i
m
e
v
e

m
i
d
i
s

d
j
e
m
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
t

e

s
h
k
o
l
l
i
m
i
t

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5
:

S
h
k
a
l
l
a

e

a
r
s
i
m
i
m
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

m
b
i

1
5

v
j
e

M
e
s
a
t
a
r
j
a

e

v
i
t
e
v
e

t

s
h
k
o
l
l
i
m
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

S
h
k
a
l
l
a

e

r
e
g
j
i
s
t
r
i
m
i
t

n

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r

S
h
k
a
l
l
a

e

r
e
g
j
i
s
t
r
i
m
i
t

n

a
r
s
i
m
i
n

e

m
e
s

S
h
k
a
l
l
a

e

r
e
g
j
i
s
t
r
i
m
i
t

n

a
r
s
i
m
i
n

e

l
a
r
t

B
r
a
k
t
i
s
j
a

e

a
r
s
i
m
i
t

f
l
l
o
r

B
r
a
k
t
i
s
j
a

e

a
r
s
i
m
i
t

t

m
e
s
m
8
7
.
6
4
%
8
.
4
5

v
i
t
e
9
4
.
2
7
%
5
8
.
4
4
%
2
2
%
4
.
3
6
%
2
.
7
8
%
9
2
%
9
.
5

v
i
t
e
1
0
0
%
7
5
%
5
0
%
0
%
0
%
F
u
q
i
z
i
m
i

i

r
o
l
i
t

t

g
r
u
a
s
,

d
u
k
e

i

k
u
s
h
t
u
a
r

r
n
d
s
i

t

v
e
a
n
t

a
r
s
i
m
i
m
i
t

d
h
e

p
r
g
a
t
i
t
j
e
s

s

g
r
a
v
e

p
r

p
u
n

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l
e
.
Z
h
v
i
l
l
i
m
i

i

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

s
o
c
i
a
l
e

q

n
x
i
s
i
n

p
u
n
s
i
m
i
n

d
h
e

k
o
h
e
z
i
o
n
i
n

s
o
c
i
a
l

d
h
e

s
y
n
o
-
j
n

z
b
u
t
j
e
n

e

v
a
r
f
r
i
s

d
h
e

r
e
d
u
k
t
i
m
i
n

e

p
r
j
a
s
h
t
i
m
i
t

s
o
c
i
a
l
.

R
r
i
t
j
a

s
h
k
a
l
l
-
s
h
k
a
l
l

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5

e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
s

s

f
e
m
r
a
v
e

n

t
r
e
g
u
n

e

p
u
n
s

d
h
e

e

s
h
k
a
l
l
s

s

p
u
n
s
i
m
i
t

t

t
y
r
e
:

P
j
e
s
m
a
r
r
j
a

e

f
e
m
r
a
v
e

n

f
u
q
i
n

p
u
n
t
o
r
e

S
h
k
a
l
l
s

s

p
a
p
u
n
s
i
s

f
e
m
r
a
v
e

S
h
k
a
l
l
a

e

p
a
p
u
n
s
i
s

r
e
j
a
v
e

d
e
r
i

2
5

v
j
e

Z
v
o
g
l
i
m
i

i

r
a
p
o
r
t
i
t

t

a
r
d
h
u
r
a
v
e

m
u
j
o
r
e

m
e
s

m
e
s
h
k
u
j
v
e

d
h
e

f
e
m
r
a
v
e
2
6
.
5
7
%
4
9
.
0
6
8
1
.
0
8
%
3

:

1
5
5
%
2
5
%
3
0
%
1
.
5

:

1
F
u
q
i
z
i
m
i

i

d
u
k
s
h
m

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
1
5

i

r
o
l
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

n

v
e
n
d
i
m
m
a
r
r
j
e
:

P
r
o
p
o
r
c
i
o
n
i

i

v
e
n
d
e
v
e

n

K
u
v
e
n
d
i
n

K
o
m
u
n
a
l
r
q
i
n
d
j
a

e

m
e
n
a
x
h
e
r
e
v
e

d
h
e

p
r
o
f
e
s
i
o
n
i
s
t
e
v
e

F
e
m
r
a

d
r
e
j
t
u
e
s
e

t

s
h
k
o
l
l
a
v
e

f
l
l
o
r
e

F
e
m
r
a

m
e

t
i
t
u
j

s
h
k
e
n
c
o
r

F
a
k
u
l
t
e
t
i
n

e

E
d
u
k
i
m
i
t
3
2
.
1
2
%
1
1
.
1
1
%
21
4
0
%
2
5
%
1
9
5
P
R
O
G
R
A
M
E
T

D
H
E

P
R
O
J
E
K
T
E
T

P
R
I
O
R
I
T
A
R
E

P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
-
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

3
.
1
:

R
r
i
t
j
a

e

s
h
k
a
l
l
s

s

a
r
s
i
m
i
m
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

d
h
e

e
l
i
m
i
n
i
m
i

s
h
k
a
l
l
-
s
h
k
a
l
l

i

d
a
l
l
i
m
e
v
e

m
i
d
i
s

d
j
e
m
v
e

d
h
e

v
a
j
z
a
v
e

n

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
t

e

s
h
k
o
l
l
i
m
i
t

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5
3
.
1
.
1
.

N
x
i
t
j
a

e

f
a
m
i
l
j
e
v
e

p
r

t

m
o
s

d
e
k
u
r
a
j
u
a
r

a
p
o

p
e
n
g
u
a
r

s
h
k
o
l
l
i
m
i
n

e

v
a
j
z
a
v
e
F
u
s
h
a
t
a

p
r

v
e
t
d
i
j
e
s
i
m
i
n

e

s
h
o
q
r
i
s
r

s
h
k
o
l
l
i
m
i
n

e

f
e
m
r
a
v
e
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

n

z
o
n
n

r
u
r
a
l
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

L
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
O
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

k
u
r
s
e
v
e

t

p
o
s
a
m
e

p
r

n
j
o
h
u
r
i
t

b
a
z

m
e

f
e
m
r
a
t

e

m
o
s
h
s

m
b
i

1
5

v
j
e

m
e

f
o
k
u
s

t

v
e
a
n
t

f
e
m
r
a
t

e

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
t

R
A
E
.
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

L
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
0
.
8
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
3
.
1
.
2
.

N
x
i
t
j
a

e

f
e
m
r
a
v
e

p
r

t

v
i
j
u
a
r

s
h
k
o
l
l
n

n

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
t
V
e
p
r
i
m
t
a
r
i

n
d
r
g
j
e
g
j
s
u
e
s
e

m
e

v
a
j
z
a
t

e

r
e
j
a

p
r

t
i

i
n
k
u
r
a
j
u
a
r

a
t
o

t

v
i
j
o
j
n

s
h
k
o
l
l
n

e

m
e
s
m
e

e

t

l
a
r
t
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

L
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
4
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
M
a
s
a

n
x
i
t
s
e

e

l
e
h
t
s
u
e
s
e

(
t

t
i
l
l
a

s
i

b
u
r
s
a
,

t
r
a
n
s
p
o
r
t

e

l
i
b
r
a

f
a
l
a
s

e
t
j
.
)
,

p
o
s
a
r
i
s
h
t

p
r

f
e
m
r
a
t

q

v
i
j
o
j
n

s
h
k
o
l
l
n

e

m
e
s
m
e

e

t

l
a
r
t

m
e

f
o
k
u
s

t

v
e
a
n
t

f
e
m
r
a
t

m
e

b
a
n
i
m

n

z
o
n
n

r
u
r
a
l
e
2
0
0
7
-
2
0
1
1
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
1
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
S
y
n
i
m
i

3
.
2
:

R
r
i
t
j
a

s
h
k
a
l
l
-
s
h
k
a
l
l

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5

e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
s

s

f
e
m
r
a
v
e

n

t
r
e
g
u
n

e

p
u
n
s

d
h
e

e

s
h
k
a
l
l
s

s

p
u
n
s
i
m
i
t

t

t
y
r
e
3
.
2
.
1
.

N
x
i
t
j
a

e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
s

s

f
e
m
-
r
a
v
e

n

t
r
e
g
u
n

e

p
u
n
s
F
u
s
h
a
t
a

p
r

v
e
t
d
i
j
e
s
i
m
i
n

e

s
h
o
q
r
i
s
r

p
u
n
s
i
m
i
n

e

f
e
m
r
a
v
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

L
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
o
g
r
a
m
e

p
r

r
r
i
t
j
e
n

e

s
h
k
a
l
l
s

s

i
n
f
o
r
m
i
m
i
t

t

g
r
a
v
e

r
r
e
t
h

t
r
e
g
u
t

l
o
k
a
l

t

p
u
n
s

d
h
e

m
u
n
d
s
i
v
e

e

p
r
o
c
e
d
u
r
a
v
e

t

p
u
n
s
i
m
i
t
2
0
0
7
-
2
0
1
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

L
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
F
u
s
h
a
t
a

p
r

v
e
t
d
i
j
e
s
i
m
i
n

e

f
e
m
r
a
v
e

p
r

t
u

r
e
g
j
i
s
t
r
u
a
r

s
i

p
u
-
n
r
k
u
e
s
e

n

Q
e
n
d
r
n

R
a
j
o
n
a
l
e

t

P
u
n
s
i
m
i
t
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

L
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
3
.
2
.
2
.

R
r
i
t
j
a

e

s
h
k
a
l
l
s

s

p
u
n
s
i
m
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e
H
a
r
t
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

n
j

s
t
r
a
t
e
g
j
i
e

l
o
k
a
l
e

p
r

p
u
n
s
i
m
i
n

e

f
e
m
-
r
a
v
e

m
e

f
o
k
u
s

t

v
e
a
n
t

i
d
e
n
t
i
f
k
i
m
i
n

e

m
u
n
d
s
i
v
e

p
o
t
e
n
c
i
a
l
e

t

p
u
n
s
i
m
i
t

n

s
e
k
t
o
r
i
n

p
u
b
l
i
k

2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

L
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
1
D
o
n
a
t
o
r
t

O
J
Q

L
o
k
a
l
e
P
r
o
g
r
a
m
e

m
e

m
a
s
a

f
a
v
o
r
i
z
u
e
s
e

q

n
x
i
s
i
n

b
i
z
n
e
s
e
t

p
r
i
v
a
t
e

p
r

f
o
r
m
i
m
i
n

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l

d
h
e

p
u
n
s
i
m
i
n

e

f
e
m
r
a
v
e

2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
t
5
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
N
x
i
t
j
a

e

k
u
r
s
e
v
e

t

t
r
a
j
n
i
m
i
t

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l

p
r

p
r
o
f
e
s
i
o
n
e

q

f
a
-
v
o
r
i
z
o
j
n

p
u
n
s
i
m
i
n

e

f
e
m
r
a
v
e

q

k
a
n

k
r
y
e
r

a
r
s
i
m
i
n

e

m
e
s
m
,

t

t
i
l
l
a

s
i

s
e
k
r
e
t
a
r
i
,

r
e
c
e
p
s
i
o
n
i
s
t
,

t
e
k
n
o
l
o
g
j
i

i
n
f
o
r
m
a
c
i
o
n
i
,

s
h
r
b
i
m
e

e
t
j
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
t
1
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
B
i
z
n
e
s
i

p
r
i
v
a
t
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
-
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

3
.
3
:

F
u
q
i
z
i
m
i

i

d
u
k
s
h
m

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
1
5

i

r
o
l
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

n

f
a
m
i
l
j
e
,

n

p
u
n

d
h
e

n

v
e
p
r
i
m
t
a
r
i
t

s
h
o
q
r
o
r
e

e

p
o
l
i
t
i
k
e
3
.
3
.
1
.

E
d
u
k
i
m
i

i

p
u
b
l
i
k
u
t

m
e

k
o
n
c
e
p
t
e
t

b
a
s
h
k
k
o
h
o
r
e

m
b
i

r
o
l
i
n

e

f
e
m
r
s

n

f
a
m
i
l
j
e

d
h
e

n

j
e
t
n

s
h
o
q
r
o
r
e
.
F
u
s
h
a
t
a

p
r

v
e
t
d
i
j
e
s
i
m
i
n

e

s
h
o
q
r
i
s
r

r
o
l
i
n

e

f
e
m
r
a
v
e

n

f
a
m
i
l
j
e
,

n

p
u
n

d
h
e

n

v
e
p
r
i
m
t
a
r
i
t

s
h
o
q
r
o
r
e

e

p
o
l
i
t
i
k
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

L
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
4
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
f
s
h
i
r
j
a

n

p
r
o
g
r
a
m
e
t

m
s
i
m
o
r
e

e

k
o
n
c
e
p
t
e
v
e

t

b
a
r
a
z
i
s

g
j
i
n
o
r
e

d
h
e

e
d
u
k
i
m
i

i

n
x
s
v
e

m
e

k
t
o

k
o
n
c
e
p
t
e
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
-
-
N
x
i
t
j
a

e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
s

d
h
e

i
n
t
e
g
r
i
m
i
t

n

v
e
p
r
i
m
t
a
r
i

s
h
o
q
r
o
r
e

e

g
r
a
v
e

t

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
t

R
A
E

2
0
0
7
-
2
0
1
0
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
3
.
3
.
2
.

R
r
i
t
j
a

e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
s

s

f
e
m
-
r
a
v
e

n

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t

v
e
n
d
i
m
m
a
r
r
s
e
A
p
l
i
k
i
m
i

i

k
u
o
t
s

p
r

n
u
m
r
i
n

e

f
e
m
r
a
v
e

n

p
o
s
t
e
t

v
e
n
d
i
m
m
a
r
r
s
e

t

q
e
v
e
r
i
s
j
e
s

l
o
k
a
l
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
e
g
t

l
o
k
a
l
e

t

P
a
r
t
i
v
e

P
o
l
i
t
i
k
e
O
J
Q

L
o
k
a
l
e
-
-
P
r
o
g
r
a
m
e

k
u
a
l
i
f
k
i
m
i

n

f
u
s
h
n

e

m
e
n
a
x
h
i
m
i
t

t

a
r
s
i
m
i
t

q

n
x
i
s
i
n

r
r
i
t
j
e
n

e

n
u
m
r
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

n

p
o
s
t
e
t

d
r
e
j
t
u
e
s
e

n

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r
2
0
0
7
-
2
0
1
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
-
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

3
.
3
:

F
u
q
i
z
i
m
i

i

d
u
k
s
h
m

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
1
5

i

r
o
l
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

n

f
a
m
i
l
j
e
,

n

p
u
n

d
h
e

n

v
e
p
r
i
m
t
a
r
i
t

s
h
o
q
r
o
r
e

e

p
o
l
i
t
i
k
e
3
.
3
.
1
.

E
d
u
k
i
m
i

i

p
u
b
l
i
k
u
t

m
e

k
o
n
c
e
p
t
e
t

b
a
s
h
k
k
o
h
o
r
e

m
b
i

r
o
l
i
n

e

f
e
m
r
s

n

f
a
m
i
l
j
e

d
h
e

n

j
e
t
n

s
h
o
q
r
o
r
e
.
F
u
s
h
a
t
a

p
r

v
e
t
d
i
j
e
s
i
m
i
n

e

s
h
o
q
r
i
s
r

r
o
l
i
n

e

f
e
m
r
a
v
e

n

f
a
m
i
l
j
e
,

n

p
u
n

d
h
e

n

v
e
p
r
i
m
t
a
r
i
t

s
h
o
q
r
o
r
e

e

p
o
l
i
t
i
k
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

L
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
4
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
f
s
h
i
r
j
a

n

p
r
o
g
r
a
m
e
t

m
s
i
m
o
r
e

e

k
o
n
c
e
p
t
e
v
e

t

b
a
r
a
z
i
s

g
j
i
n
o
r
e

d
h
e

e
d
u
k
i
m
i

i

n
x
s
v
e

m
e

k
t
o

k
o
n
c
e
p
t
e
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
-
-
N
x
i
t
j
a

e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
s

d
h
e

i
n
t
e
g
r
i
m
i
t

n

v
e
p
r
i
m
t
a
r
i

s
h
o
q
r
o
r
e

e

g
r
a
v
e

t

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
t

R
A
E

2
0
0
7
-
2
0
1
0
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
3
.
3
.
2
.

R
r
i
t
j
a

e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
s

s

f
e
m
-
r
a
v
e

n

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t

v
e
n
d
i
m
m
a
r
r
s
e
A
p
l
i
k
i
m
i

i

k
u
o
t
s

p
r

n
u
m
r
i
n

e

f
e
m
r
a
v
e

n

p
o
s
t
e
t

v
e
n
d
i
m
m
a
r
r
s
e

t

q
e
v
e
r
i
s
j
e
s

l
o
k
a
l
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
e
g
t

l
o
k
a
l
e

t

P
a
r
t
i
v
e

P
o
l
i
t
i
k
e
O
J
Q

L
o
k
a
l
e
-
-
P
r
o
g
r
a
m
e

k
u
a
l
i
f
k
i
m
i

n

f
u
s
h
n

e

m
e
n
a
x
h
i
m
i
t

t

a
r
s
i
m
i
t

q

n
x
i
s
i
n

r
r
i
t
j
e
n

e

n
u
m
r
i
t

t

f
e
m
r
a
v
e

n

p
o
s
t
e
t

d
r
e
j
t
u
e
s
e

n

a
r
s
i
m
i
n

f
l
l
o
r
2
0
0
7
-
2
0
1
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
O
B
J
E
K
T
I
V
I

4
4
-
6
P
R
M
I
R
S
I
M
I

I

S
H
N
D
E
T
I
T

T
S

D
H
E

F
M
I
J
S

D
H
E

N
D
A
L
I
M
I

I

P
R
H
A
P
J
E
S

S
M
U
N
D
J
E
V
E

N
G
J
I
T
S
E

T

R
R
E
Z
I
K
S
H
M
E
S
Y
N
I
M
E
T

S
T
R
A
T
E
G
J
I
K
E
O
Z
H
M
P
l
a
n
i

H
a
p
s
i
n
o
r

i

K
o
s
o
v
s
2
0
0
5
-
2
0
1
5
B
a
s
h
k
i
m
i

E
u
r
o
p
i
a
n
S
y
n
i
m
e
t

S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s
T
r
e
g
u
e
s
i
t
V
l
e
r
a

b
a
z
P
a
r
a
s
h
i
k
i
m
i
T

z
v
o
g
l
o
h
e
t

m
e

d
y

t

t
r
e
t
a
t

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5

n
o
r
m
a

e

v
d
e
k
s
h
m
r
i
s
m
i
j
v
e

n
n

5

v
j
e
.

P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

g
j
e
n
d
j
e
s

s
r
g
j
i
t
h
-
s
h
m
e

s
h
n
d
e
t
s
o
r
e

t

p
o
p
u
l
l
s
i
s
F
o
r
c
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l
e

t

K
o
s
o
v
s

p
r

t
r
s
h
t
a
t
u
r

p
o
l
i
t
i
k
a
t

d
h
e

k
u
a
d
r
i
n

l
i
g
j
o
r

p
r
k
a
t
s

m
e

a
t
o

t

B
a
s
h
k
i
m
i
t

E
u
r
o
p
i
a
n
T

r
r
i
t
e
t

k
u
j
d
e
s
i

n
d
a
j

s
h
n
d
e
t
i
t

t
m
i
j
v
e

d
h
e

n
n
a
v
e
,

d
u
k
e

z
v
o
g
l
u
a
r

n
n
y
r

d
u
k
s
h
m
e

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i

2
0
1
5

t
r
e
g
u
e
s
i
t

k
r
y
e
s
o
r

v
d
e
k
s
h
m
r
i
s

U
l
j
a

e

v
d
e
k
s
h
m
r
i
s

p
e
r
i
n
a
t
a
l
e

U
l
j
a

e

v
d
e
k
s
h
m
r
i
s

f
o
s
h
n
j
o
r
e

U
l
j
a

e

v
d
e
k
s
h
m
r
i
s
m
i
j
v
e

d
e
r
i

5

v
j
e

U
l
j
a

e

v
d
e
k
s
h
m
r
i
s

a
m
s
o
r
e

P
j
e
s
a

e

g
r
a
v
e

s
h
t
a
t
z
n
a

q

k
r
y
e
j
n

p
a
k
t
n

3

v
i
z
i
t
a

t
e
k

m
j
e
k
u
r
q
i
n
d
j
a

e

l
i
n
d
j
e
v
e

n

p
r
a
n
i

t

p
e
r
s
o
n
e
l
i
t

t

k
u
a
l
i
f
k
u
a
r
r
q
i
n
d
j
a

e

v
a
k
s
i
n
i
m
i
t

t
m
i
j
v
e

t

m
o
s
h
s

0
-
1
4

v
j
e

m
e

5

v
a
k
s
i
n
a
t

k
r
y
e
s
o
r
e
.
1
7
.
5

%
4
4

4
0

2
1

r
a
s
t
e

/

v
i
t
2
5
%
9
2
%
5
2
%
6

/
%
1
2

1
3

0
5
0
%
1
0
0
%
1
0
0
%
R
r
i
t
j
a

e

c
i
l
s
i
s

s
h
r
b
i
m
i
t

s
h
n
-
d
e
t
s
o
r

n
r
m
j
e
t

p
r
m
i
r
s
i
m
i
t

t

m
e
n
a
x
h
i
m
i
t
,

k
u
a
l
i
f
k
i
m
i
t

t

p
e
r
s
o
n
e
l
i
t

d
h
e

p
r
m
i
r
s
i
m
i
t

t

i
n
f
r
a
s
t
r
u
k
t
u
r
s

s
h
n
d
e
t
s
o
r
e
T

p
a
k
s
o
h
e
t

m
e

t
r
e

t

k
a
t
r
t

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5

n
o
r
m
a

e

v
d
e
k
s
h
m
r
i
s

a
m
s
o
r
e
O
f
r
i
m
i

i

s
h
r
b
i
m
e
v
e

s
o
c
i
a
l
e

e

t
e
k
n
i
k
e

s
a

m

a
f
r

v
e
n
d
b
a
n
i
m
e
v
e
,

m
e

t
h
e
k
s

t

v
e
a
n
t

t
r
e
v
a
t

k
u

k
t
o

s
h
r
b
i
m
e

j
a
n

m
e

n
i
v
e
l

t

u
l
t

o
s
e

n
u
k

e
k
z
i
s
t
o
j
n

f
a
r
e
Z
h
v
i
l
l
i
m
i

i

s
i
s
t
e
m
e
v
e

d
h
e

p
r
o
c
e
d
u
r
a
v
e

q

s
i
g
u
r
o
j
n

e
f
k
a
s
i
t
e
t
i
n

d
h
e

k
o
n
t
r
o
l
l
i
n

m

m
i
r

s
h
p
e
n
z
i
m
e
v
e

p
u
b
l
i
k
e

T

n
d
a
l
o
h
e
t

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
1
5

p
r
h
a
p
j
a

e

v
i
r
u
s
i
t

H
I
V
/
A
I
D
S

d
h
e

e

s
m
u
n
d
j
e
v
e

t

t
j
e
r
a

n
g
j
i
t
s
e

t

r
r
e
z
i
k
s
h
m
e
.

P
j
e
s
a

e

p
o
p
u
l
l
s
i
s

m
o
s
h
n

1
5
-
2
4

v
j
e

m
e

n
j
o
h
u
r
i

t
r
g
j
i
t
h
s
h
m
e

m
b
i

H
I
V
/
A
I
D
S

S
h
k
a
l
l
a

e

n
j
o
h
j
e
s

s

k
o
n
t
r
a
c
e
p
s
i
o
n
i
t

n

g
r
u
p
-
m
o
s
h
n

1
5
-
4
9

v
j
e

S
h
k
a
l
l
a

e

p
r
h
a
p
j
e
s

s

t
u
b
e
r
k
u
l
o
z
i
t

V
d
e
k
s
h
m
r
i
a

n
g
a

t
u
b
e
r
k
u
l
o
z
i

(
p
r
o
m
i
l
)

R
a
s
t
e
t

e

t
u
b
e
r
k
u
l
o
z
i
t

t

m
j
e
k
u
a
r
a

n
n

D
O
T
6
5

%
1
2
%
4
4

3
.
5
7
0
%
1
0
0
%
1
0
0
%
1
0

0
1
0
0
%
T

l
u
f
t
o
h
e
t

v
i
r
u
s
i

H
I
V
/
A
I
D
S
,

d
h
e

s
m
u
n
d
j
e
t

e

t
j
e
r
a

n
g
j
i
t
s
e

t

r
r
e
z
i
k
-
s
h
m
e
.
P
R
O
G
R
A
M
E
T

D
H
E

P
R
O
J
E
K
T
E
T

P
R
I
O
R
I
T
A
R
E

P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
-
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

4
.
1
:

T

r
r
i
t
e
t

k
u
j
d
e
s
i

n
d
a
j

s
h
n
d
e
t
i
t

t
m
i
j
v
e

d
h
e

n
n
a
v
e
,

d
u
k
e

z
v
o
g
l
u
a
r

n
n
y
r

d
u
k
s
h
m
e

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i

2
0
1
5

t
r
e
g
u
e
s
i
t

k
r
y
e
s
o
r

v
d
e
k
s
h
m
r
i
s
.
4
.
1
.
1
.

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i

i

s
h
n
d
e
t
i
t

t
s

d
h
e

f
m
i
j
s

d
h
e

n
d
r
g
j
e
g
j
s
i
m
i

i

p
u
b
l
i
k
u
t
N
g
r
i
t
j
a

e

s
i
s
t
e
m
i
t

t

m
b
l
e
d
h
j
e
s

s

d
h
n
a
v
e

q

l
i
d
h
e
n

m
e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i
n

e

s
h
n
d
e
t
i
t

t
n
a
v
e

d
h
e

f
m
i
j
v
e

n

n
i
v
e
l

k
o
m
u
n
e

e

f
s
h
a
t
r
a
s
h

d
u
k
e

e
v
i
d
e
n
t
u
a
r

n
n
y
r

v
a
z
h
d
u
e
s
h
m
e

t

g
j
i
t
h

t
r
e
g
u
e
s
i
t

e

s
m
u
n
d
s
h
m
r
i
s

d
h
e

v
d
e
k
s
h
m
r
i
s
.
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t

n
d
r
k
o
m
-
b
t
a
r
e
0
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
Z
y
r
t
a
r
i
z
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

U
d
h
z
u
e
s
i
t

A
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
i
v

p
r

p
r
d
o
r
i
m
i
n

e

r
r
e
g
u
l
l
t

t

p
r
o
t
o
k
o
l
l
e
v
e

p
r

s
h
n
d
e
t
i
n

e

n
s

d
h
e

f
m
i
j
s

d
h
e

f
e
t
o
r
e
n

e

s
h
t
a
t
z
a
n
i
s

d
h
e

t
m
i
j
s
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
0
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
I
n
f
o
r
m
i
m
i

p
e
r
i
o
d
i
k

i

p
u
b
l
i
k
u
t

m
b
i

v
l
e
r
a
t

e

t
r
e
g
u
e
s
v
e

t

s
h
n
d
e
t
i
t

t
s

d
h
e

f
m
i
j
s

n
r
m
j
e
t

m
e
d
i
a
s
,

p
u
b
l
i
k
i
m
i
t

t

f
e
t
p
a
l
o
s
-
j
e
v
e

d
h
e

k
o
n
f
e
r
e
n
c
a
v
e

i
n
f
o
r
m
u
e
s
e

m
e

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
n
.
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
6
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
F
o
r
c
i
m
i

i

b
a
s
h
k
p
u
n
i
m
i
t

n

m
e
s

t

a
u
t
o
r
i
t
e
t
e
v
e

s
h
n
d
e
t
s
o
r
e

q
e
n
d
r
o
r
e

d
h
e

l
o
k
a
l
e
,

o
r
g
a
n
i
z
a
t
a
v
e

j
o
q
e
v
e
r
i
t
a
r
e

d
h
e

a
s
o
c
i
a
c
i
o
n
e
v
e

t

t
j
e
r
a

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l
e

p
r

t

i
n
f
o
r
m
u
a
r

e

n
d
r
g
j
e
g
j
s
u
a
r

p
u
b
l
i
k
u
n
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

n

z
o
n
n

r
u
r
a
l
e
,

m
b
i

s
h
t
j
e
t

e

s
h
n
d
e
t
i
t

t
s

d
h
e

f
m
i
j
s
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
-
-
S
t
u
d
i
m
i

i

g
j
e
n
d
j
e
s

s
h
n
d
e
t
s
o
r
e

d
h
e

s
h
r
b
i
m
e
v
e

n
d
a
j

n
s

d
h
e

f
m
i
j
s

n

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
n

R
A
E
.
2
0
0
7
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
1
D
o
n
a
t
o
r
t
S
i
g
u
r
i
m
i

i

n
j

a
p
a
r
a
t
i

p
r

d
i
a
g
n
o
s
t
i
k
i
m
i
n

e

k
a
n
c
e
r
i
t

n

g
j
i
2
0
0
7
S
p
i
t
a
l
i

R
e
g
j
i
o
n
a
l

i

G
j
a
k
o
v
s
0
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

l
o
k
a
l
D
o
n
a
t
o
r
t
4
.
1
.
2
.

R
r
i
t
j
a

e

k
u
j
d
e
s
i
t

n
d
a
j

s
h
n
d
e
t
i
t

t
m
i
j
v
e

d
h
e

n
n
a
v
e
P
l
o
t
s
i
m
i

i

r
r
j
e
t
i
t

t

q
e
n
d
r
a
v
e

i
n
f
o
r
m
a
t
i
v
e

d
h
e

r
r
i
t
j
a

e

e
f
k
a
s
i
t
e
t
i
t

t

t
y
r
e

n

e
d
u
k
i
m
i
n

e

n
n
a
v
e

s
h
t
a
t
z
n
a

d
h
e

n
n
a
v
e

m
e

f
m
i
j

2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
9
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
c
a
k
t
i
m
i

i

s
h
k
a
q
e
v
e

t

s
h
k
a
l
l
s

s

u
l
t

t

v
i
z
i
t
a
v
e

a
n
t
e
n
a
t
a
l
e
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

n

z
o
n
n

r
u
r
a
l
e

d
h
e

p
r

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
n

R
A
E

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

r
e
k
o
m
a
n
d
i
m
e
v
e

p
r
k
a
t
s
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
R
r
i
t
j
a

e

n
j
o
h
u
r
i
v
e

t

f
a
m
i
l
j
e
s

d
h
e

s
h
o
q
r
i
s
s
h
t
j
e
t

q

l
i
d
h
e
n

m
e

s
h
n
d
e
t
i
n

e

n
s

d
h
e

m
i
r
r
r
i
t
j
e
n

e

f
m
i
j
v
e
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
9
D
o
n
a
t
o
r
t
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
P
R
O
G
R
A
M
E
T

D
H
E

P
R
O
J
E
K
T
E
T

P
R
I
O
R
I
T
A
R
E

P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
-
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

4
.
1
:

T

r
r
i
t
e
t

k
u
j
d
e
s
i

n
d
a
j

s
h
n
d
e
t
i
t

t
m
i
j
v
e

d
h
e

n
n
a
v
e
,

d
u
k
e

z
v
o
g
l
u
a
r

n
n
y
r

d
u
k
s
h
m
e

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i

2
0
1
5

t
r
e
g
u
e
s
i
t

k
r
y
e
s
o
r

v
d
e
k
s
h
m
r
i
s
.
4
.
1
.
1
.

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i

i

s
h
n
d
e
t
i
t

t
s

d
h
e

f
m
i
j
s

d
h
e

n
d
r
g
j
e
g
j
s
i
m
i

i

p
u
b
l
i
k
u
t
N
g
r
i
t
j
a

e

s
i
s
t
e
m
i
t

t

m
b
l
e
d
h
j
e
s

s

d
h
n
a
v
e

q

l
i
d
h
e
n

m
e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i
n

e

s
h
n
d
e
t
i
t

t
n
a
v
e

d
h
e

f
m
i
j
v
e

n

n
i
v
e
l

k
o
m
u
n
e

e

f
s
h
a
t
r
a
s
h

d
u
k
e

e
v
i
d
e
n
t
u
a
r

n
n
y
r

v
a
z
h
d
u
e
s
h
m
e

t

g
j
i
t
h

t
r
e
g
u
e
s
i
t

e

s
m
u
n
d
s
h
m
r
i
s

d
h
e

v
d
e
k
s
h
m
r
i
s
.
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t

n
d
r
k
o
m
-
b
t
a
r
e
0
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
Z
y
r
t
a
r
i
z
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

U
d
h
z
u
e
s
i
t

A
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
i
v

p
r

p
r
d
o
r
i
m
i
n

e

r
r
e
g
u
l
l
t

t

p
r
o
t
o
k
o
l
l
e
v
e

p
r

s
h
n
d
e
t
i
n

e

n
s

d
h
e

f
m
i
j
s

d
h
e

f
e
t
o
r
e
n

e

s
h
t
a
t
z
a
n
i
s

d
h
e

t
m
i
j
s
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
0
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
I
n
f
o
r
m
i
m
i

p
e
r
i
o
d
i
k

i

p
u
b
l
i
k
u
t

m
b
i

v
l
e
r
a
t

e

t
r
e
g
u
e
s
v
e

t

s
h
n
d
e
t
i
t

t
s

d
h
e

f
m
i
j
s

n
r
m
j
e
t

m
e
d
i
a
s
,

p
u
b
l
i
k
i
m
i
t

t

f
e
t
p
a
l
o
s
-
j
e
v
e

d
h
e

k
o
n
f
e
r
e
n
c
a
v
e

i
n
f
o
r
m
u
e
s
e

m
e

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
n
.
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
6
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
F
o
r
c
i
m
i

i

b
a
s
h
k
p
u
n
i
m
i
t

n

m
e
s

t

a
u
t
o
r
i
t
e
t
e
v
e

s
h
n
d
e
t
s
o
r
e

q
e
n
d
r
o
r
e

d
h
e

l
o
k
a
l
e
,

o
r
g
a
n
i
z
a
t
a
v
e

j
o
q
e
v
e
r
i
t
a
r
e

d
h
e

a
s
o
c
i
a
c
i
o
n
e
v
e

t

t
j
e
r
a

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l
e

p
r

t

i
n
f
o
r
m
u
a
r

e

n
d
r
g
j
e
g
j
s
u
a
r

p
u
b
l
i
k
u
n
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

n

z
o
n
n

r
u
r
a
l
e
,

m
b
i

s
h
t
j
e
t

e

s
h
n
d
e
t
i
t

t
s

d
h
e

f
m
i
j
s
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
-
-
S
t
u
d
i
m
i

i

g
j
e
n
d
j
e
s

s
h
n
d
e
t
s
o
r
e

d
h
e

s
h
r
b
i
m
e
v
e

n
d
a
j

n
s

d
h
e

f
m
i
j
s

n

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
n

R
A
E
.
2
0
0
7
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
1
D
o
n
a
t
o
r
t
S
i
g
u
r
i
m
i

i

n
j

a
p
a
r
a
t
i

p
r

d
i
a
g
n
o
s
t
i
k
i
m
i
n

e

k
a
n
c
e
r
i
t

n

g
j
i
2
0
0
7
S
p
i
t
a
l
i

R
e
g
j
i
o
n
a
l

i

G
j
a
k
o
v
s
0
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

l
o
k
a
l
D
o
n
a
t
o
r
t
4
.
1
.
2
.

R
r
i
t
j
a

e

k
u
j
d
e
s
i
t

n
d
a
j

s
h
n
d
e
t
i
t

t
m
i
j
v
e

d
h
e

n
n
a
v
e
P
l
o
t
s
i
m
i

i

r
r
j
e
t
i
t

t

q
e
n
d
r
a
v
e

i
n
f
o
r
m
a
t
i
v
e

d
h
e

r
r
i
t
j
a

e

e
f
k
a
s
i
t
e
t
i
t

t

t
y
r
e

n

e
d
u
k
i
m
i
n

e

n
n
a
v
e

s
h
t
a
t
z
n
a

d
h
e

n
n
a
v
e

m
e

f
m
i
j

2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
9
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
c
a
k
t
i
m
i

i

s
h
k
a
q
e
v
e

t

s
h
k
a
l
l
s

s

u
l
t

t

v
i
z
i
t
a
v
e

a
n
t
e
n
a
t
a
l
e
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

n

z
o
n
n

r
u
r
a
l
e

d
h
e

p
r

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
n

R
A
E

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

r
e
k
o
m
a
n
d
i
m
e
v
e

p
r
k
a
t
s
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
R
r
i
t
j
a

e

n
j
o
h
u
r
i
v
e

t

f
a
m
i
l
j
e
s

d
h
e

s
h
o
q
r
i
s
s
h
t
j
e
t

q

l
i
d
h
e
n

m
e

s
h
n
d
e
t
i
n

e

n
s

d
h
e

m
i
r
r
r
i
t
j
e
n

e

f
m
i
j
v
e
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
9
D
o
n
a
t
o
r
t
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
-
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
4
.
1
.
3
.

G
a
r
a
n
t
i
m
i

i

s
h
r
b
i
m
i
t

s
h
n
d
e
-
t
s
o
r

b
a
s
h
k
k
o
h
o
r

p
r

n
n

d
h
e

f
m
i
j
n

d
h
e

p
r

t

g
j
i
t
h
a

s
h
t
r
e
s
a
t

e

m
a
r
g
j
i
n
a
l
i
z
u
a
r
a

t

p
o
p
u
l
l
s
i
s
Z
b
a
t
i
m
i

i

S
t
r
a
t
e
g
j
i
s

S
h
n
d
e
t
i
t

R
e
p
r
o
d
u
k
t
i
v

d
u
k
e

g
a
r
a
n
t
u
a
r

m
b
s
h
t
e
t
j
e
n

e

n
e
v
o
j
s
h
m
e

f
n
a
n
c
i
a
r
e
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
1
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
S
i
g
u
r
i
m
i

i

c
i
k
l
i
t

t

p
l
o
t

v
a
k
s
i
n
i
m
i
t

t
m
i
j
v
e

t

g
r
u
p
m
o
s
h
s

0
-
1
4

v
j
e

m
e

5

v
a
k
s
i
n
a
t

k
r
y
e
s
o
r
e
:

t
u
b
e
r
k
o
l
o
z
,

h
e
p
a
t
i
t
,

d
i
f
t
e
r
i
t
/
t
e
t
a
-
n
o
z
/
k
o
l
l

e

m
i
r
,

f
r
u
t
h
/
r
u
b
e
o
l

d
h
e

p
o
l
i
o
m
e
i
l
i
t
.
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
1
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
E
d
u
k
i
m
i

i

v
a
z
h
d
u
e
s
h
m

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l

i

p
e
r
s
o
n
e
l
i
t

s
h
n
d
e
t
s
o
r

t

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
v
e

n
r
m
j
e
t

S
t
r
a
t
e
g
j
i
s

P
r
o
m
o
v
i
m
i
t

t

K
u
j
d
e
s
i
t

E
f
e
k
t
i
v

P
e
r
i
n
a
t
a
l
,

M
e
n
a
x
h
i
m
i
t

t

I
n
t
e
g
r
u
a
r

t

K
o
m
p
l
i
k
i
m
e
v
e

g
j
a
t

S
h
t
a
t
z
n
i
s

d
h
e

L
i
n
d
j
e
s
,

A
L
A
R
M

d
h
e

p
a
k
e
t
a
v
e

t

t
j
e
r
a

t
r
a
j
n
u
e
s
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
S
t
u
d
i
m
i

i

s
h
p
r
n
d
a
r
j
e
s

o
p
t
i
m
a
l
e

t

a
m
b
u
l
a
n
c
a
v
e

d
h
e

n
g
r
i
t
j
a

e

t

p
a
k
t
n

4

a
m
b
u
l
a
n
c
a
v
e

t

r
e
j
a

p
r

t

g
a
r
a
n
t
u
a
r

s
h
r
b
i
m
i
n

s
h
n
d
e
-
t
s
o
r

j
o

m

l
a
r
g

s
e

5

k
m

n
g
a

v
e
n
d
b
a
n
i
m
i
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
2
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
P
r
c
a
k
t
i
m
i

i

n
e
v
o
j
a
v
e

d
h
e

k
o
m
p
l
e
t
i
m
i

m
e

p
a
j
i
s
j
e
t

d
h
e

a
p
a
r
a
t
u
r
a
t

m

d
o
m
o
s
d
o
s
h
m
e

i

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
v
e

s
h
n
d
e
t
s
o
r
e

t

g
j
i
t
h
a

n
i
v
e
l
e
v
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
2
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
V
l
e
r
s
i
m
i

i

n
e
v
o
j
a
v
e

p
r

p
e
r
s
o
n
e
l

d
h
e

o
p
t
i
m
i
z
i
m
i

i

b
u
r
i
m
e
v
e

n
j
e
r
z
o
r
e

n

g
j
i
t
h
a

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t

s
h
n
d
e
t
s
o
r
.
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
-
-
Z
b
a
t
i
m
i

i

p
l
o
t

d
h
e

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i

i

p
r
a
k
t
i
k
a
v
e

n
g
a

K
u
j
d
e
s
i

E
s
e
n
c
i
a
l

O
b
s
t
e
t
r
i
k

d
h
e

K
u
j
d
e
s
i

E
s
e
n
c
i
a
l

p
r

t

p
o
r
s
a
l
i
n
d
u
r
i
n

d
h
e

t

u
s
h
-
q
y
e
r
i
t

m
e

q
u
m
s
h
t

t

g
j
i
r
i
t
.
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
-
-
F
o
r
c
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

m
e
n
a
x
h
u
e
s
e

n

n
i
v
e
l

k
o
m
u
n
e

p
r

t
r
-
b
a
l
l
u
a
r

d
e
c
e
n
t
r
a
l
i
z
i
m
i
n

e

s
h
r
b
i
m
i
t

s
h
n
d
e
t
s
o
r

p
r
i
m
a
r
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
N
g
r
i
t
j
a

e

n
j

q
e
n
d
r
e

p
r

t
r
a
j
t
i
m
i
n

s
h
n
d
e
t
s
o
r

t

p
e
n
s
i
o
n
i
s
t
v
e

q

v
u
a
j
n

n
g
a

d
i
a
b
e
t
i
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
-
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

4
.
2
:

T

n
d
a
l
o
h
e
t

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
1
5

p
r
h
a
p
j
a

e

v
i
r
u
s
i
t

H
I
V
/
A
I
D
S

d
h
e

e

s
m
u
n
d
j
e
v
e

t

t
j
e
r
a

n
g
j
i
t
s
e

t

r
r
e
z
i
k
s
h
m
e

4
.
2
.
1
.

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i

i

s
m
u
n
d
j
e
v
e

n
g
j
i
t
s
e

t

r
r
e
z
i
k
s
h
m
e

d
h
e

n
d
r
g
j
e
g
j
s
i
m
i

i

p
u
b
l
i
k
u
t
.
Z
b
a
t
i
m
i

i

m
a
s
a
v
e

p
a
r
a
n
d
a
l
u
e
s
e

p
r

t
u
b
e
r
k
u
l
o
z
i
n

v
e
a
n
r
i
s
h
t

n
r
m
j
e
t

v
a
k
s
i
n
i
m
i
t

d
h
e

m
a
s
a
v
e

t
j
e
r
a

p
a
r
a
n
d
a
l
u
e
s
e
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
D
i
a
g
n
o
s
t
i
k
i
m
i

i

h
e
r
s
h
m

d
h
e

t
r
a
j
t
i
m
i

m
e

k
o
h

d
h
e

a
d
e
k
u
a
t

i

t
u
b
e
r
k
u
l
o
z
i
t

n

i
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t

s
h
n
d
e
t
s
o
r
e

m
e

n
j
r
q
e
n
d
r
i
m

t

v
e
a
n
t

g
r
u
p
e
t

q

j
a
n

s
h
u
m

r
r
e
z
i
k
u
a
r
a
,

d
u
k
e

u

b
a
z
u
a
r

n

s
t
r
a
t
e
g
j
i
n

e

D
O
T
S
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
-
-
S
i
g
u
r
i
m
i

i

f
u
r
n
i
z
i
m
i
t

a
d
e
k
u
a
t

m
e

b
a
r
r
a

a
n
t
i
t
u
b
e
r
k
u
l
a
r
e
,

d
u
k
e

g
a
r
a
n
t
u
a
r

t
r
a
j
t
i
m

f
a
l
a
s

p
r

t
m
u
r
t
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
-
-
P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

s
h
r
b
i
m
e
v
e

l
a
b
o
r
a
t
o
r
i
k
e

n

d
o
b
i

t

d
i
a
g
n
o
s
t
i
k
i
m
i
t

t

t
u
b
e
r
k
u
l
o
z
i
t
.
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
S
e
k
t
o
r
i

p
r
i
v
a
t
2
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
S
e
k
t
o
r
i

p
r
i
v
a
t
O
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

v
e
p
r
i
m
t
a
r
i
v
e

n
d
r
g
j
e
g
j
s
u
e
s
e

p
r

t

l
u
f
t
u
a
r

t
u
b
e
r
-
k
u
l
o
z
i
n
2
0
0
7
-
2
0
1
2
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
6
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
S
i
g
u
r
i
m
i

i

p
a
j
i
s
j
e
v
e

t

d
o
m
o
s
d
o
s
h
m
e

r
a
d
i
o
l
o
g
j
i
k
e
,

e
n
d
o
s
k
o
p
i
k
e

d
h
e

m
j
e
t
e
v
e

t

t
j
e
r
a

d
i
a
g
n
o
s
t
i
k
u
e
s
e
.
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
S
e
k
t
o
r
i

p
r
i
v
a
t
1
.
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
S
e
k
t
o
r
i

p
r
i
v
a
t
4
.
2
.
2
.

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i

d
h
e

p
a
r
a
n
d
a
l
i
m
i

i

p
r
h
a
p
j
e
s

s
m
u
n
d
j
e
v
e

s
e
k
s
u
-
a
l
i
s
h
t

t

t
r
a
n
s
m
e
t
u
e
s
h
m
e

d
h
e

n
d
r
g
j
e
g
j
s
i
m
i

i

p
u
b
l
i
k
u
t

p
r

l
u
f
t
n

k
u
n
d
r

t
y
r
e
P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

s
i
s
t
e
m
i
t

t

m
b
i
k
q
y
r
j
e
s

t

S
N
S

d
h
e

H
I
V
-
i
t
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
6
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
k
r
a
h
j
a

e

s
h
r
b
i
m
e
v
e

v
u
l
l
n
e
t
a
r
e

t
s
h
i
l
l
i
m
i
t

d
h
e

t
e
s
t
i
m
i
t

m
b
i

H
I
V
/
A
I
D
S

p
r

g
r
u
p
e
t

m

r
r
e
z
i
k
u
a
r
a
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
O
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

f
u
s
h
a
t
a
v
e

p
r

d
i
a
g
n
o
s
t
i
k
i
m
i
n

e

h
e
r
s
h
m

d
h
e

t
r
a
j
t
i
m
i

m
e

k
o
h

d
h
e

a
d
e
k
u
a
t

t

r
a
s
t
e
v
e

m
e

H
I
V
/
A
I
D
S
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
1
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
F
o
r
c
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

t

l
a
b
o
r
a
t
o
r
v
e

m
i
k
r
o
b
i
o
l
o
g
j
i
k
e

p
r

d
i
a
g
-
n
o
s
t
i
f
k
i
m
i
n

e

s
m
u
n
d
j
e
v
e

s
e
k
s
u
a
l
i
s
h
t

t

t
r
a
n
s
m
e
t
u
e
s
h
m
e

2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
S
e
k
t
o
r
i

p
r
i
v
a
t
1
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
S
e
k
t
o
r
i

p
r
i
v
a
t
R
r
i
t
j
a

e

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

p
r
o
f
e
s
i
o
n
a
l
e

t

p
e
r
s
o
n
e
l
i
t

s
h
n
d
e
t
s
o
r

q

m
e
r
r
e
t

m
e

d
i
a
g
n
o
s
t
i
k
i
m
i
n

d
h
e

t
r
a
j
t
i
m
i
n

e

s
m
u
n
d
j
e
v
e

s
e
k
s
u
a
l
i
s
h
t

t

t
r
a
n
s
m
e
t
u
e
s
h
m
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
O
r
g
a
n
i
z
i
m
i

i

v
e
p
r
i
m
t
a
r
i
v
e

n
d
r
g
j
e
g
j
s
u
e
s
e

p
r

t

l
u
f
t
u
a
r

p
r
h
a
p
j
e
n

e

s
m
u
n
d
j
e
v
e

s
e
k
s
u
a
l
i
s
h
t

t

t
r
a
n
s
m
e
t
u
e
s
h
m
e
,

v
e
a
n
r
-
i
s
h
t

t
e
k

t

r
i
n
j
t
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
4
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
B
J
E
K
T
I
V
I

7
G
A
R
A
N
T
I
M
I

I

Q
N
R
U
E
S
H
M
R
I
S

M
J
E
D
I
S
I
T
S
Y
N
I
M
E
T

S
T
R
A
T
E
G
J
I
K
E
O
Z
H
M
P
l
a
n
i

H
a
p
s
i
n
o
r

i

K
o
s
o
v
s
2
0
0
5
-
2
0
1
5
B
a
s
h
k
i
m
i

E
u
r
o
p
i
a
n
S
y
n
i
m
e
t

S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s
T
r
e
g
u
e
s
i
t
V
l
e
r
a

b
a
z
P
a
r
a
s
h
i
k
i
m
i

P
r
f
s
h
i
r
j
a

e

p
a
r
i
m
e
v
e

t

z
h
v
i
l
l
i
m
i
t

t
n
d
r
u
e
s
h
m

n

p
o
l
i
t
i
k
a
t

d
h
e

p
r
o
g
r
a
m
e
t

e

v
e
n
d
i
t

d
h
e

k
t
h
i
m
i

n

k
u
n
d
r
t

i

h
u
m
b
j
e
s

s

b
u
r
i
-
m
e
v
e

m
j
e
d
i
s
o
r
e
M
b
r
o
j
t
j
a

e

t
o
k
s

c
i
l
s
o
r
e

b
u
-
j
q
s
o
r
e

d
h
e

k
o
n
s
o
l
i
d
i
m
i

i

s
a
j
P
r
g
a
t
i
t
j
a

e

n
j

P
l
a
n
i

V
e
p
r
i
m
i

M
j
e
d
i
s
o
r

t
r
p
u
t
h
u
r

m
e

s
t
a
n
d
a
r
d
e
t

e

B
a
s
h
k
i
m
i
t

E
u
r
o
p
i
a
n
A
n
g
a
z
h
i
m
i

i

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

t

p
u
s
h
t
e
t
i
t

l
o
k
a
l
,

o
r
g
a
n
i
z
a
t
a
v
e

t

s
h
o
q
r
i
s

c
i
v
i
l
e

d
h
e

i

g
j
i
t
h

p
u
b
l
i
k
u
t

n
s
h
t
j
e
t

e

m
b
r
o
j
t
j
e
s

s

m
j
e
d
i
s
i
t
:

P
l
a
n

k
o
m
u
n
a
l

v
e
p
r
i
m
i

p
r

m
b
r
o
j
t
j
e
n

e

m
j
e
d
i
s
i
t

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
7
;

F
o
r
u
m

K
o
m
u
n
a
l

p
r

m
b
r
o
j
t
j
e
n

e

m
j
e
d
i
s
i
t

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
7
.
--
M
i
r
a
t
u
a
r
M
a
r
r
v
e
s
h
j
e

P
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
P
r
g
j
y
s
m
i
m
i

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
1
5

i

n
u
m
r
i
t

t

n
j
e
r
z
v
e

p
a

f
u
r
n
i
z
i
m

t

v
a
z
h
d
u
e
s
h
m

m
e

u
j

p
i
j
s
h
m

t

s
i
g
u
r
t
U
l
j
a

e

s
h
k
a
l
l
s

s

n
d
o
t
j
e
s

d
h
e

d
e
g
r
a
d
i
m
i
t

t
t
e
j
s
h
m

t

m
j
e
d
i
s
i
t

d
h
e

m
b
r
o
j
t
j
a

e

b
u
r
i
m
e
v
e

n
a
t
y
r
o
r
e

d
u
k
e

o
f
r
u
a
r

n
j

m
j
e
d
i
s

m

s
h
n
d
e
t
s
h
m

p
r

b
a
n
o
r
t

e

K
o
s
o
v
s

p
r
m
e
s

f
l
l
i
m
i
t

t

r
e
s
p
e
k
t
i
m
i
t

t

s
t
a
n
-
d
a
r
d
e
v
e

t

B
a
s
h
k
i
m
i
t

E
u
r
o
p
i
a
n
M
i
r
a
t
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

l
e
g
j
i
s
l
a
c
i
o
n
i
t

p
r

v
l
e
r
s
i
m
i
n

e

n
d
i
k
i
m
i
t

m
j
e
d
i
s
o
r

n
r
p
u
t
h
j
e

m
e

s
t
a
n
d
a
r
d
e
t

e

B
a
s
h
k
i
m
i
t

E
u
r
o
p
i
a
n
M
b
r
o
j
t
j
a

e

b
u
r
i
m
e
v
e

n
a
t
y
r
o
r
e
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

e

t
o
k
s

b
u
j
q
s
o
r
e
,

p
y
j
e
v
e
,

p
a
r
q
e
v
e

d
h
e

u
j
r
a
v
e
:

Z
v
o
g
l
i
m
i

i

h
u
m
b
j
e
s

s

s
i
p
r
f
a
q
e
s

s

t
o
k
s

b
u
j
q
s
o
r
e

n

v
i
t
i
n

2
0
1
0
;

S
i
p
r
f
a
q
j
a

e

m
b
u
l
u
a
r

m
e

p
y
j
e

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5
;

S
i
p
r
f
a
q
e
t

p
y
j
o
r
e

t

p
r
e
r
a

n
n
y
r

p
a
k
o
n
t
r
o
l
l
u
a
r
;
r
q
i
n
d
j
a

e

z
o
n
s

s

m
b
r
o
j
t
u
r

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5
;
r
q
i
n
d
j
a

e

f
a
m
i
l
j
e
v
e

n

v
i
t
i
n

2
0
1
5

q

f
u
r
n
i
z
o
h
e
t

m
e

u
j

n
g
a

n
j

s
i
s
t
e
m

u
j
s
j
e
l
l
s
i
3
5

h
a
/
v
i
t
2
6
8
0
0

h
a
8
0
0
0

h
a
0

%
4
2
.
8

%
0

h
a
/
v
i
t
2
7
0
0
0

h
a
0

h
a
5

%
6
0

%
R
e
h
a
b
i
l
i
t
i
m
i

i

z
o
n
a
v
e

t

n
x
e
h
t
a

m
j
e
d
i
s
o
r
e
:

D
e
p
o
n
i
a

(
S
h
e
s
h
d
e
p
o
z
i
t
i
m
i
)

e

m
b
e
t
u
r
i
n
a
v
e

t

n
g
u
r
t
a

i

r
e
h
a
b
i
l
i
-
t
u
a
r

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
1
0
;

Z
o
n
a
t

e

m
i
n
u
a
r
a

t

p
a
s
t
r
u
a
r
a

t
s
i
s
h
t

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
0
9

Z
o
n
a
t

e

n
d
o
t
u
r
a

n
g
a

u
r
a
n
i
u
m
i

t

p
a
s
t
r
u
a
r
a

t
s
i
s
h
t

d
e
r
i

n

v
i
t
i
n

2
0
1
0
---
P
o
P
o
P
o
4
3

P
r

f
o
r
c
i
m
i
n

e

q
e
v
e
r
i
s
j
e
s

n
u
k

k
a

n
j

o
b
j
e
k
t
i
v

t

v
e
a
n
t

t
e
k

O
b
j
e
k
t
i
v
a
t

Z
h
v
i
l
l
i
m
o
r

M
i
v
j
e
a
r
i
t
,

p
o
r

K
o
m
p
a
k
t
i

i

Z
h
v
i
l
l
i
m
i
t

t

M
i
v
j
e
a
r
i
t

i

k
u
s
h
t
o
n

n
j
n
d
s
i

t

p
o
s
a
m
e

k
t
i

p
r
o
b
l
e
m
i
.
4
3
P
R
O
G
R
A
M
E
T

D
H
E

P
R
O
J
E
K
T
E
T

P
R
I
O
R
I
T
A
R
E

P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

7
.
1
:

A
n
g
a
z
h
i
m
i

i

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

t

p
u
s
h
t
e
t
i
t

l
o
k
a
l
,

o
r
g
a
n
i
z
a
t
a
v
e

t

s
h
o
q
r
i
s

c
i
v
i
l
e

d
h
e

i

g
j
i
t
h

p
u
b
l
i
k
u
t

n
s
h
t
j
e
t

e

m
b
r
o
j
t
j
e
s

s

m
j
e
d
i
s
i
t
7
.
1
.
1
.

P
r
f
s
h
i
r
j
a

e

s
h
t
j
e
v
e

m
j
e
d
i
s
o
r
e

n

p
l
a
n
e
t

e

p
u
s
h
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r
H
a
r
t
i
m
i

i

P
l
a
n
i
t

K
o
m
u
n
a
l

t

V
e
p
r
i
m
i
t

p
r

M
b
r
o
j
t
j
e
n

e

M
j
e
d
i
s
i
t

d
h
e

m
i
r
a
t
i
m
i

n
g
a

A
s
a
m
b
l
e
j
a

K
o
m
u
n
a
l
e

e

G
j
a
k
o
v
s

2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
S
h
o
q
r
i
a

C
i
v
i
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
N
g
r
i
t
j
a

e

F
o
r
u
m
i
t

K
o
m
u
n
a
l

p
r

M
b
r
o
j
t
j
e
n

e

M
j
e
d
i
s
i
t

m
e

p
r
f
a
q
s
u
e
s

t

g
j
i
t
h

a
k
t
e
r
v
e

l
o
k
a
l
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
S
h
o
q
r
i
a

C
i
v
i
l
e
-
-
I
n
f
o
r
m
i
m
i

i

v
a
z
h
d
u
e
s
h
m

i

p
u
b
l
i
k
u
t

m
b
i

g
j
e
n
d
j
e
n

e

m
j
e
d
i
s
i
t

n

g
j
i
t
h

t
e
r
r
i
t
o
r
i
n

e

k
o
m
u
n
s
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
-
P
u
s
h
t
e
t
i

l
o
k
a
l
-
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
F
u
s
h
a
t
a

n
d
r
g
j
e
g
j
s
i
m
i

t

p
u
b
l
i
k
u
t

p
r

m
b
r
o
j
t
j
e
n

e

m
j
e
d
i
s
i
t

2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
0
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
7
.
1
.
2
.

M
o
n
i
t
o
r
i
m
i

i

m
j
e
d
i
s
i
t

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

p
r
o
j
e
k
t
e
v
e

r
e
h
a
b
i
l
i
t
u
e
s
e

m
j
e
d
i
s
o
r
e
M
o
n
i
t
o
r
i
m
i

n
n
y
r

v
a
z
h
d
u
e
s
h
m
e

i

g
j
e
n
d
j
e
s

s

m
j
e
d
i
s
i
t

n

g
j
i
t
h

t
e
r
r
i
t
o
r
i
n

e

k
o
m
u
n
s

d
h
e

s
e
n
s
i
b
i
l
i
z
i
m
i

i

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

t

p
u
s
h
t
e
t
i
t

q
e
n
d
r
o
r

e

l
o
k
a
l

m
b
i

p
r
o
b
l
e
m
e
t

e

i
d
e
n
t
i
f
k
u
a
r
a
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
1
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
Z
b
a
t
i
m
i

i

P
l
a
n
i
t

K
o
m
u
n
a
l

t

V
e
p
r
i
m
i
t

p
r

M
b
r
o
j
t
j
e
n

e

M
j
e
d
i
s
i
t

n
r
m
j
e
t

n
x
i
t
j
e
s

s

f
n
a
n
c
i
m
e
v
e

n
g
a

p
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
,

k
o
o
r
d
i
n
i
m
i
t

t

f
n
a
n
c
i
m
e
v
e

t

d
o
n
a
t
o
r
v
e

n
d
r
k
o
m
b
t
a
r

d
h
e

f
n
a
n
c
i
m
e
v
e

n
g
a

b
u
x
h
e
t
i

l
o
k
a
l

d
h
e

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t

2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
1
0
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
K
o
m
u
n
i
t
e
t
i

i

b
i
z
n
e
s
i
t
S
y
n
i
m
i

7
.
2
:

M
b
r
o
j
t
j
a

e

b
u
r
i
m
e
v
e

n
a
t
y
r
o
r
e
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

e

t
o
k
s

b
u
j
q
s
o
r
e
,

p
y
j
e
v
e
,

p
a
r
q
e
v
e

d
h
e

u
j
r
a
v
e
r
e

7
.
2
.
1
.

Z
b
a
t
i
m
i

i

m
a
s
a
v
e

m
b
r
o
j
t
s
e

p
r

t
o
k
n

b
u
j
q
s
o
r
e

d
h
e

p
y
j
e
t
H
a
r
t
i
m
i

n
j

p
l
a
n
i

v
e
p
r
i
m
i

p
r

m
b
r
o
j
t
j
e
n

e

t
o
k
a
v
e

t

r
r
e
z
i
k
u
a
r
a

n
g
a

v
r
-
s
h
i
m
e
t

d
h
e

e
r
o
z
i
o
n
i
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
0
.
1
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
l
o
t
s
i
m
i

i

k
u
a
d
r
i
t

l
i
g
j
o
r

e

r
r
e
g
u
l
l
a
t
o
r

m
b
i

m
b
r
o
j
t
j
e
n

e

p
y
j
e
v
e
,

r
r
e
g
u
l
l
a
t

e

s
h
f
r
y
t
z
i
m
i
t

t

s
h
t
r
e
t
r
v
e

t

l
u
m
e
n
j
v
e

d
h
e

p
l
a
n
i
f
k
i
m
i
n

u
r
b
a
n
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
-
-
P
r
g
a
t
i
t
j
a

e

n
j

s
t
u
d
i
m
i

n

s
h
k
a
l
l

k
o
m
u
n
e

q
r
z
g
j
e
d
h

s
i
p
r
f
a
q
e
t

d
h
e

a
r
g
u
m
e
n
t
o
n

d
h
n
i
e
n

e

s
t
a
t
u
s
i
t

Z
o
n

e

M
b
r
o
j
t
u
r

K
o
m
b
t
a
r
e

2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
7
.
2
.
2
.

M
b
r
o
j
t
j
a

e

u
j
r
a
v
e

n
g
a

n
d
o
t
j
a
N
g
r
i
t
j
a

d
h
e

f
u
n
k
s
i
o
n
i
m
i

i

n
j

s
i
s
t
e
m
i

l
o
k
a
l

m
o
n
i
t
o
r
i
m
i

t

c
i
l
s
i
s

u
j
i
t

t

p
i
j
s
h
m

t

u
j
s
j
e
l
l
s
v
e

d
h
e

p
u
s
e
v
e
,

s
i

d
h
e

t

u
j
r
a
v
e

t

l
u
m
e
n
j
v
e

e

p
r
r
e
n
j
v
e
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
1
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
R
e
h
a
b
i
l
i
t
i
m
i

d
h
e

z
g
j
e
r
i
m
i

i

r
r
j
e
t
i
t

t

u
j
s
j
e
l
l
s
v
e

n

z
o
n
a
t

u
r
b
a
n
e

e

r
u
r
a
l
e
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
1
0
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
R
r
e
g
u
l
l
i
m
i

i

s
h
t
r
e
t
r
v
e

t

l
u
m
e
n
j
v
e

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s
,

d
u
k
e

f
l
l
u
a
r

n
g
a

l
u
m
i

K
r
e
n
a
,

L
l
u
k
a
c
,

T
r
a
k
a
n
i
q

e
t
j
.
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
4
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

7
.
3
:

R
e
h
a
b
i
l
i
t
i
m
i

i

z
o
n
a
v
e

t

n
x
e
h
t
a

m
j
e
d
i
s
o
r
e

7
.
3
.
1
.

D
e
p
o
z
i
t
i
m
i

i

m
b
e
t
u
r
i
n
a
v
e

t

n
g
u
r
t
a
S
t
u
d
i
m

f
z
i
b
i
l
i
t
e
t
i

(
z
b
a
t
i
m
i
)

m
b
i

r
i
k
o
n
s
t
r
u
k
s
i
o
n
i
n

e

d
e
p
o
n
i
s

m
b
e
t
u
r
i
-
n
a
v
e

t

n
g
u
r
t
a

t

G
j
a
k
o
v
s
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
0
.
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
R
e
h
a
b
i
l
i
t
i
m
i

i

d
e
p
o
n
i
s

m
b
e
t
u
r
i
n
a
v
e

t

n
g
u
r
t
a

t

G
j
a
k
o
v
s
2
0
0
8
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
3
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
S
t
u
d
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

m
a
s
a
v
e

p
r

d
i
s
i
p
l
i
n
i
m
i
n

e

g
r
u
m
b
u
l
l
i
m
i
t

d
h
e

d
e
-
p
o
z
i
t
i
m
i
t

t

m
b
e
t
j
e
v
e

t

n
g
u
r
t
a

n

s
h
k
a
l
l

k
o
m
u
n
e
.
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
3
.
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
7
.
3
.
2
.

P
a
s
t
r
i
m
i

i

z
o
n
a
v
e

t

m
i
n
u
a
r
a
H
a
r
t
i
m
i

i

P
l
a
n
i
t

t

V
e
p
r
i
m
i
t

p
m
i
n
i
m
i
n

e

t
e
r
r
i
t
o
r
e
v
e

t

k
o
m
u
n
s

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

t
i
j
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
2
.
0
D
o
n
a
t
o
r
t
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
F
u
s
h
a
t
a

n
d
r
g
j
e
g
j
s
i
m
i

m
e

n
x
s
i
t

e

s
h
k
o
l
l
a
v
e

d
h
e

k
o
m
u
n
i
t
e
t
i
n

q

j
e
t
o
n

p
r
a
n

z
o
n
a
v
e

t

m
i
n
u
a
r
a

p
r

k
u
j
d
e
s
i
n

n
d
a
j

m
i
n
a
v
e
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e

-

D
o
n
a
t
o
r
t
7
.
3
.
3
.

R
e
h
a
b
i
l
i
t
i
m
i

i

z
o
n
a
v
e

t

n
d
o
-
t
u
r
a

n
g
a

u
r
a
n
i
u
m
i
F
u
s
h
a
t
a

s
e
n
s
i
b
i
l
i
z
i
m
i

n

K
o
s
o
v

d
h
e

n

n
i
v
e
l

n
d
r
k
o
m
b
t
a
r

m
b
i

r
r
e
z
i
k
s
h
-
m
r
i
n

e

n
d
o
t
j
e
s

n
g
a

u
r
a
n
i
u
m
i

p
r

b
a
n
o
r
t

e

k
o
m
u
n
s

d
h
e

d
o
m
o
s
d
o
s
h
-
m
r
i
n

e

r
e
h
a
b
i
l
i
t
i
m
i
t

t

z
o
n
a
v
e

t

n
d
o
t
u
r
a

n
g
a

p
r
e
d
h
a
t

e

u
r
a
n
i
u
m
i
t
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
t
D
o
n
a
t
o
r
t
P
a
s
t
r
i
m
i

i

t
e
r
r
i
t
o
r
i
t

t

k
o
m
u
n
s

n
g
a

p
r
e
d
h
a
t

e

u
r
a
n
i
u
m
i
t

d
h
e

r
e
h
a
b
i
l
i
t
i
m
i

i

t
e
r
r
i
t
o
r
i
t

t

n
d
o
t
u
r
2
0
0
8
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
2
.
0
D
o
n
a
t
o
r
t
O
B
J
E
K
T
I
V
I

8
P
R
M
I
R
S
I
M
I

I

Q
E
V
E
R
I
S
J
E
S
S
Y
N
I
M
E
T

S
T
R
A
T
E
G
J
I
K
E
O
Z
H
M
2
P
l
a
n
i

H
a
p
s
i
n
o
r

i

K
o
s
o
v
s
2
0
0
5
-
2
0
1
5
B
a
s
h
k
i
m
i

E
u
r
o
p
i
a
n
S
y
n
i
m
e
t

S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s
T
r
e
g
u
e
s
i
t
V
l
e
r
a

b
a
z
P
a
r
a
s
h
i
k
i
m
i
F
u
q
i
z
i
m
i

i

p
o
p
u
l
l
s
i
s

v
a
r
f
r

n
r
m
j
e
t

d
e
m
o
k
r
a
-
t
i
z
i
m
i
t

t

q
e
v
e
r
i
s
j
e
s
.

P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

q
e
v
e
r
i
s
j
e
s
,

d
u
k
e

u

m
b
s
h
t
e
t
u
r

n

p
a
r
i
m
e
t

e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
s

s

p
u
b
l
i
k
u
t
,

s
u
n
-
d
i
m
i
t

t

l
i
g
j
i
t
,

t
r
a
n
s
p
a
r
e
n
c
s
,

p
r
g
j
e
g
j
s
i
s
,

k
o
n
s
e
n
s
u
s
i
t
,

b
a
r
a
z
i
s
,

g
j
i
t
h
r
f
s
h
i
r
j
e
s
,

e
f
k
a
s
i
t
e
t
i
t

d
h
e

l
l
o
g
a
r
i
d
h
n
i
e
s
.
P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
i
t

t

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
s

l
o
k
a
l
e

p
r

t
i

d
h

s
h
r
b
i
m
e

c
i
l
s
o
r
e

d
h
e

m
e

e
f
k
a
s
i
t
e
t

p
o
p
u
l
l
s
i
s
R
r
i
t
j
a

e

e
f
k
a
s
i
t
e
t
i
t

t

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
s

l
o
k
a
l
e
:

R
i
n
d
r
t
i
m
i

i

s
i
s
t
e
m
i
t

t

i
n
f
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

s
t
a
t
i
s
t
i
k
o
r

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
8
;

A
p
l
i
k
i
m
i

i

p
l
o
t

i

t
e
k
n
o
l
o
g
j
i
s

i
n
f
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

(
e

q
e
v
e
r
i
s
j
e
)

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
9
;

N
g
r
i
t
j
a

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
9

e

s
h
r
b
i
m
i
t

c
i
v
i
l

n

a
d
m
i
n
i
s
-
t
r
a
t
n

l
o
k
a
l
e

S
t
a
n
d
a
r
d
i
z
i
m
i

i

t

g
j
i
t
h
a

p
r
o
c
e
d
u
r
a
v
e

t

s
h
r
b
i
m
e
v
e

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
9

(
a
p
l
i
k
i
m
i

i

I
S
O

s
t
a
n
d
a
r
d
e
v
e
)
3

d
r
e
j
t
o
r
i
--
1
0
0
%
T

g
j
i
t
h
a

d
r
e
j
t
o
r
i
t
1
0
0
%

e

s
t
a
f
t
1
0
0
%

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t

d
u
h
e
t

t

k
r
i
j
o
-
j
n

k
u
s
h
t
e

p
r

t

v
a
r
f
r
i
t

q

m
a
r
r
i
n

p
j
e
s

p
r
o
c
e
s
i
n

e

m
a
r
r
j
e
s

s

v
e
n
d
i
m
e
v
e

m
b
i

s
h
t
j
e
t

q

n
d
i
k
o
j
n

j
e
t
n

e

t
y
r
e

d
h
e

i

m
b
r
o
j
n

a
t
o

n
g
a

a
r
b
i
t
r
a
r
i
t
e
t
i

i

v
e
n
d
i
m
e
v
e

t

p
u
s
h
t
e
t
i
t
.
Z
b
a
t
i
m
i

m
e

e
f
e
k
t
i
v
i
t
e
t

i

p
o
l
i
t
i
k
s

s
t
o
l
e
r
a
n
c
s

z
e
r
o

n
d
a
j

k
o
r
r
u
p
s
i
o
n
i
t
Z
b
a
t
i
m
i

i

r
e
f
o
r
m
s

s

a
d
m
i
n
-
i
s
t
r
a
t
s

p
u
b
l
i
k
e

d
h
e

n
g
r
i
t
j
a

e

s
h
r
b
i
m
i
t

c
i
v
i
l

t

a
f
t
r

t

t
h
i
t
h
u
r

n
j

s
t
a
f

t

k
u
a
l
i
f
k
u
a
r
.
F
o
r
c
i
m
i

i

d
e
m
o
k
r
a
c
i
s

d
h
e

p
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
t

l
o
k
a
l
:

Z
b
a
t
i
m
i

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
8

i

k
r
k
e
s
a
v
e

t

S
t
a
t
u
t
i
t

t

K
o
m
u
n
s

p
r

i
n
f
o
r
m
i
m
i
n

d
h
e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
n

e

p
u
b
l
i
k
u
t
;

F
u
n
k
s
i
o
n
i
m
i

e
f
k
a
s

i

z
y
r
s

s

i
n
f
o
r
m
i
m
i
t

t

p
u
b
l
i
k
u
t

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
8

M
a
r
r
v
e
s
h
j
e

P
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i

p
r

Z
h
v
i
l
l
i
m

m
e

p
r
f
a
q
s
u
e
s
i
t

e

a
k
t
e
r
v
e

l
o
k
a
l

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
7
.
1
0
%
2
0
%
-
1
0
0
%
1
0
0
%
P
o
P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

m
b
r
o
j
t
j
e
s

s

d
r
e
j
t
a
v
e

t

m
i
n
o
r
i
t
e
t
e
v
e

d
u
k
e

s
i
g
u
r
u
a
r

q
a
s
j
e

t

b
a
r
a
b
-
a
r
t

s
h
r
b
i
m
e
t

p
u
b
l
i
k
e
.
O
B
J
E
K
T
I
V
I

8
P
R
M
I
R
S
I
M
I

I

Q
E
V
E
R
I
S
J
E
S
S
Y
N
I
M
E
T

S
T
R
A
T
E
G
J
I
K
E
O
Z
H
M
2
P
l
a
n
i

H
a
p
s
i
n
o
r

i

K
o
s
o
v
s
2
0
0
5
-
2
0
1
5
B
a
s
h
k
i
m
i

E
u
r
o
p
i
a
n
S
y
n
i
m
e
t

S
t
r
a
t
e
g
j
i
k
e

t

K
o
m
u
n
s

s

G
j
a
k
o
v
s
T
r
e
g
u
e
s
i
t
V
l
e
r
a

b
a
z
P
a
r
a
s
h
i
k
i
m
i
F
u
q
i
z
i
m
i

i

p
o
p
u
l
l
s
i
s

v
a
r
f
r

n
r
m
j
e
t

d
e
m
o
k
r
a
-
t
i
z
i
m
i
t

t

q
e
v
e
r
i
s
j
e
s
.

P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

q
e
v
e
r
i
s
j
e
s
,

d
u
k
e

u

m
b
s
h
t
e
t
u
r

n

p
a
r
i
m
e
t

e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
s

s

p
u
b
l
i
k
u
t
,

s
u
n
-
d
i
m
i
t

t

l
i
g
j
i
t
,

t
r
a
n
s
p
a
r
e
n
c
s
,

p
r
g
j
e
g
j
s
i
s
,

k
o
n
s
e
n
s
u
s
i
t
,

b
a
r
a
z
i
s
,

g
j
i
t
h
r
f
s
h
i
r
j
e
s
,

e
f
k
a
s
i
t
e
t
i
t

d
h
e

l
l
o
g
a
r
i
d
h
n
i
e
s
.
P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
i
t

t

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
s

l
o
k
a
l
e

p
r

t
i

d
h

s
h
r
b
i
m
e

c
i
l
s
o
r
e

d
h
e

m
e

e
f
k
a
s
i
t
e
t

p
o
p
u
l
l
s
i
s
R
r
i
t
j
a

e

e
f
k
a
s
i
t
e
t
i
t

t

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
s

l
o
k
a
l
e
:

R
i
n
d
r
t
i
m
i

i

s
i
s
t
e
m
i
t

t

i
n
f
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

s
t
a
t
i
s
t
i
k
o
r

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
8
;

A
p
l
i
k
i
m
i

i

p
l
o
t

i

t
e
k
n
o
l
o
g
j
i
s

i
n
f
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

(
e

q
e
v
e
r
i
s
j
e
)

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
9
;

N
g
r
i
t
j
a

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
9

e

s
h
r
b
i
m
i
t

c
i
v
i
l

n

a
d
m
i
n
i
s
-
t
r
a
t
n

l
o
k
a
l
e

S
t
a
n
d
a
r
d
i
z
i
m
i

i

t

g
j
i
t
h
a

p
r
o
c
e
d
u
r
a
v
e

t

s
h
r
b
i
m
e
v
e

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
9

(
a
p
l
i
k
i
m
i

i

I
S
O

s
t
a
n
d
a
r
d
e
v
e
)
3

d
r
e
j
t
o
r
i
--
1
0
0
%
T

g
j
i
t
h
a

d
r
e
j
t
o
r
i
t
1
0
0
%

e

s
t
a
f
t
1
0
0
%

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
e
t

d
u
h
e
t

t

k
r
i
j
o
-
j
n

k
u
s
h
t
e

p
r

t

v
a
r
f
r
i
t

q

m
a
r
r
i
n

p
j
e
s

p
r
o
c
e
s
i
n

e

m
a
r
r
j
e
s

s

v
e
n
d
i
m
e
v
e

m
b
i

s
h
t
j
e
t

q

n
d
i
k
o
j
n

j
e
t
n

e

t
y
r
e

d
h
e

i

m
b
r
o
j
n

a
t
o

n
g
a

a
r
b
i
t
r
a
r
i
t
e
t
i

i

v
e
n
d
i
m
e
v
e

t

p
u
s
h
t
e
t
i
t
.
Z
b
a
t
i
m
i

m
e

e
f
e
k
t
i
v
i
t
e
t

i

p
o
l
i
t
i
k
s

s
t
o
l
e
r
a
n
c
s

z
e
r
o

n
d
a
j

k
o
r
r
u
p
s
i
o
n
i
t
Z
b
a
t
i
m
i

i

r
e
f
o
r
m
s

s

a
d
m
i
n
-
i
s
t
r
a
t
s

p
u
b
l
i
k
e

d
h
e

n
g
r
i
t
j
a

e

s
h
r
b
i
m
i
t

c
i
v
i
l

t

a
f
t
r

t

t
h
i
t
h
u
r

n
j

s
t
a
f

t

k
u
a
l
i
f
k
u
a
r
.
F
o
r
c
i
m
i

i

d
e
m
o
k
r
a
c
i
s

d
h
e

p
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
t

l
o
k
a
l
:

Z
b
a
t
i
m
i

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
8

i

k
r
k
e
s
a
v
e

t

S
t
a
t
u
t
i
t

t

K
o
m
u
n
s

p
r

i
n
f
o
r
m
i
m
i
n

d
h
e

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
n

e

p
u
b
l
i
k
u
t
;

F
u
n
k
s
i
o
n
i
m
i

e
f
k
a
s

i

z
y
r
s

s

i
n
f
o
r
m
i
m
i
t

t

p
u
b
l
i
k
u
t

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
8

M
a
r
r
v
e
s
h
j
e

P
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i

p
r

Z
h
v
i
l
l
i
m

m
e

p
r
f
a
q
s
u
e
s
i
t

e

a
k
t
e
r
v
e

l
o
k
a
l

b
r
e
n
d
a

v
i
t
i
t

2
0
0
7
.
1
0
%
2
0
%
-
1
0
0
%
1
0
0
%
P
o
P
r
m
i
r
s
i
m
i

i

m
b
r
o
j
t
j
e
s

s

d
r
e
j
t
a
v
e

t

m
i
n
o
r
i
t
e
t
e
v
e

d
u
k
e

s
i
g
u
r
u
a
r

q
a
s
j
e

t

b
a
r
a
b
-
a
r
t

s
h
r
b
i
m
e
t

p
u
b
l
i
k
e
.
P
R
O
G
R
A
M
E
T

D
H
E

P
R
O
J
E
K
T
E
T

P
R
I
O
R
I
T
A
R
E

P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

8
.
1
:

R
r
i
t
j
a

e

e
f
k
a
s
i
t
e
t
i
t

t

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
s

l
o
k
a
l
e
8
.
1
.
1
.

R
r
i
t
j
a

e

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

p
r
o
f
e
s
i
o
-
n
a
l
e

t

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
s

l
o
k
a
l
e
A
d
o
p
t
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

r
e
f
o
r
m
s

s

d
e
c
e
n
t
r
a
l
i
z
i
m
i
t

d
h
e

s
i
g
u
r
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

l
o
k
a
l
e

t

m
j
a
f
t
u
e
s
h
m
e

p
r

z
b
a
t
i
m
i
n

e

s
a
j
,

n
r
m
j
e
t

t
r
a
j
n
i
m
e
v
e

d
h
e

a
s
i
s
t
i
m
i
t

t

s
t
a
f
t

t

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
s

l
o
k
a
l
e
.
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
g
a
t
i
t
j
a

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

n
j

s
t
r
a
t
e
g
j
i
e

p
r

l
u
f
t
n

k
u
n
d
r

k
o
r
r
u
p
-
s
i
o
n
i
t

n
r
p
u
t
h
j
e

m
e

s
t
a
n
d
a
r
d
e
t

e

K
s
h
i
l
l
i
t

t

E
u
r
o
p
s
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
4
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
A
p
l
i
k
i
m
i

i

t
e
k
n
o
l
o
g
j
i
v
e

i
n
f
o
r
m
a
t
i
v
e

(
s
i
s
t
e
m
i

i

e

q
e
v
e
r
i
s
j
e
s
)

n

p
u
n
n

e

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
s

l
o
k
a
l
e

d
h
e

t
r
a
j
n
i
m
i

i

s
t
a
f
t
.
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
S
t
a
n
d
a
r
d
i
z
i
m
i

i

p
r
o
c
e
d
u
r
a
v
e

t

d
h
n
i
e
s

s

s
h
r
b
i
m
e
v
e

n
g
a

a
d
m
i
n
-
i
s
t
r
a
t
a

l
o
k
a
l
e

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

t
y
r
e
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
V
r
o
j
t
i
m
e

p
e
r
i
o
d
i
k
e

m
b
i

o
p
i
n
i
o
n
i
n

e

p
u
b
l
i
k
u
t

r
r
e
t
h

c
i
l
s
i
s

s
h
r
b
i
m
e
v
e

t

a
d
m
i
n
i
s
t
r
a
t
s

l
o
k
a
l
e

d
h
e

s
h
k
a
l
l
n

e

t
r
a
n
s
p
a
r
e
n
c
s

n

m
a
r
r
j
e
n

e

v
e
n
d
i
m
e
v
e

p
r
e
j

s
a
j
.
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
6
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l
i
z
i
m
i

i

t
r
y
e
z
s

m
e

d
o
n
a
t
o
r
t

n
d
r
k
o
m
b
t
a
r
r

k
o
o
r
d
i
n
i
m
i
t

t

f
n
a
n
c
i
m
e
v
e

d
h
e

a
d
r
e
s
i
m
i
n

e

t
y
r
e

d
r
e
j
t

p
r
o
j
e
k
t
e
v
e

p
r
i
o
r
i
t
a
r
e

t

k
o
m
u
n
s
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
-
-
8
.
1
.
2
.

K
r
i
j
i
m
i

i

n
j

s
i
s
t
e
m
i

a
d
e
k
u
a
t

i
n
f
o
r
m
a
c
i
o
n
i

s
t
a
t
i
s
t
i
k
o
r
R
i
s
t
r
u
k
t
u
r
i
m
i

i

s
i
s
t
e
m
i
t

t

i
n
f
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

s
t
a
t
i
s
t
i
k
o
r
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

q
e
n
d
r
o
r
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
H
a
r
t
i
m
i

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i

i

n
j

s
t
r
a
t
e
g
j
i
e

p
r

k
o
m
u
n
i
k
i
m

m
e

p
u
b
l
i
k
u
n
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
1
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
H
a
r
t
i
m
i

d
h
e

p
r
h
a
p
j
a

e

n
j

u
d
h
z
u
e
s
i

p
r

q
y
t
e
t
a
r
t

m
b
i

m
n
y
r
n

e

m
a
r
r
j
e
s

s

i
n
f
o
r
m
a
c
i
o
n
i
t

p
r
e
j

p
u
s
h
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
0
.
0
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
R
i
s
t
r
u
k
t
u
r
i
m
i

f
u
n
k
s
i
o
n
a
l

i

q
e
n
d
r
s

p
r

i
n
f
o
r
m
i
m
i
n

e

p
u
b
l
i
k
u
t
2
0
0
7
-
2
0
0
8
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

8
.
2
:

F
o
r
c
i
m
i

i

d
e
m
o
k
r
a
c
i
s

d
h
e

p
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
t

l
o
k
a
l

8
.
2
.
1
.

F
o
r
c
i
m
i

i

p
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
t

t

p
u
s
h
-
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r

m
e

s
h
o
q
r
i
n

c
i
v
i
l
e

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l
i
z
i
m
i

i

d
i
a
l
o
g
u
t

t

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

t

p
u
s
h
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r

m
e

O
J
Q
-
t

l
o
k
a
l
e

d
h
e

p
a
r
t
n
e
r
t

e

t
j
e
r

l
o
k
a
l
,

n
r
m
j
e
t

n
n
s
h
k
r
i
m
i
t

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i
t

t

n
j

M
a
r
r
v
e
s
h
j
e
j
e

P
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i

p
r

Z
h
v
i
l
l
i
m
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
-
-
N
x
i
t
j
a

d
h
e

f
o
r
c
i
m
i

i

p
r
e
s
i
o
n
i
t

q
y
t
e
t
a
r

m
b
i

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t

e

p
u
s
h
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r

p
r

t

r
r
i
t
u
r

t
r
a
n
s
p
a
r
e
n
c
n

d
h
e

l
l
o
g
a
r
i
d
h
n
i
e
n
.
2
0
0
7
-
2
0
1
2
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
5
D
o
n
a
t
o
r
t
M
o
n
i
t
o
r
i
m
i

i

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

d
h
e

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

t

p
u
s
h
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
4
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
F
u
s
h
a
t
a

n
d
r
g
j
e
g
j
s
i
m
i

p
r

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t

e

p
u
s
h
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r

m
b
i

n
e
v
o
j
n

d
h
e

d
o
b
i
n

e

p
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
t

m
e

s
h
o
q
r
i
n

c
i
v
i
l
e
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
1
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
8
.
2
.
2
.

R
r
i
t
j
a

e

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

t

s
h
o
q
r
i
s

c
i
v
i
l
e
N
x
i
t
j
a

e

k
r
i
j
i
m
i
t

t

k
o
a
l
i
c
i
o
n
e
v
e

p
r

n
d
r
y
s
h
i
m
e

n
r
m
j
e
t

k
r
i
j
i
m
i
t

t

r
r
j
e
t
e
v
e

t

g
r
u
p
e
v
e

q
y
t
e
t
a
r
e

d
h
e

O
J
Q
-
v
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
-
-
N
x
i
t
j
a

e

k
u
l
t
u
r
s

s

v
u
l
l
n
e
t
a
r
i
z
m
i
t
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

t
e
k

t

r
i
n
j
t
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
M
b
s
h
t
e
t
j
e

p
r

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
n

e

m
i
n
o
r
i
t
e
t
e
v
e

d
h
e

g
r
u
p
e
v
e

t

m
a
r
g
j
i
n
a
l
i
z
u
a
r
a

n

p
r
o
c
e
s
i
n

e

v
e
n
d
i
m
m
a
r
r
j
e
s

l
o
k
a
l
e
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
N
x
i
t
j
a

e

k
o
n
s
e
n
s
u
s
i
t

t

p
u
b
l
i
k
u
t

p
r

h
a
r
t
i
m
i
n

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i
n

e

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

t

z
h
v
i
l
l
i
m
i
t

l
o
k
a
l
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
F
o
r
c
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

t

O
J
Q
-
v
e

l
o
k
a
l
e
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
P
r
o
g
r
a
m
e
t

P
r
i
o
r
i
t
a
r
e
P
r
o
j
e
k
t
e
t

m

k
r
y
e
s
o
r
e
P
e
r
i
u
d
h
a
P
a
r
t
n
e
r
t

e

m
u
n
d
s
h
m
K
o
s
t
o
j
a

e

p
r
a
f
r
t
M
l
n

E
u
r
o
F
i
n
a
n
c
u
e
s
i
t

m

k
r
y
e
-
s
o
r

m
u
n
d
s
h
m
S
y
n
i
m
i

8
.
2
:

F
o
r
c
i
m
i

i

d
e
m
o
k
r
a
c
i
s

d
h
e

p
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
t

l
o
k
a
l

8
.
2
.
1
.

F
o
r
c
i
m
i

i

p
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
t

t

p
u
s
h
-
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r

m
e

s
h
o
q
r
i
n

c
i
v
i
l
e

I
n
s
t
i
t
u
c
i
o
n
a
l
i
z
i
m
i

i

d
i
a
l
o
g
u
t

t

s
t
r
u
k
t
u
r
a
v
e

t

p
u
s
h
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r

m
e

O
J
Q
-
t

l
o
k
a
l
e

d
h
e

p
a
r
t
n
e
r
t

e

t
j
e
r

l
o
k
a
l
,

n
r
m
j
e
t

n
n
s
h
k
r
i
m
i
t

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i
t

t

n
j

M
a
r
r
v
e
s
h
j
e
j
e

P
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i

p
r

Z
h
v
i
l
l
i
m
2
0
0
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
-
-
N
x
i
t
j
a

d
h
e

f
o
r
c
i
m
i

i

p
r
e
s
i
o
n
i
t

q
y
t
e
t
a
r

m
b
i

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t

e

p
u
s
h
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r

p
r

t

r
r
i
t
u
r

t
r
a
n
s
p
a
r
e
n
c
n

d
h
e

l
l
o
g
a
r
i
d
h
n
i
e
n
.
2
0
0
7
-
2
0
1
2
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
5
D
o
n
a
t
o
r
t
M
o
n
i
t
o
r
i
m
i

i

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

d
h
e

p
r
o
g
r
a
m
e
v
e

t

p
u
s
h
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r
2
0
0
7
-
2
0
1
5
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
4
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
F
u
s
h
a
t
a

n
d
r
g
j
e
g
j
s
i
m
i

p
r

s
t
r
u
k
t
u
r
a
t

e

p
u
s
h
t
e
t
i
t

v
e
n
d
o
r

m
b
i

n
e
v
o
j
n

d
h
e

d
o
b
i
n

e

p
a
r
t
n
e
r
i
t
e
t
i
t

m
e

s
h
o
q
r
i
n

c
i
v
i
l
e
2
0
0
7
-
2
0
0
9
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
1
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
8
.
2
.
2
.

R
r
i
t
j
a

e

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

t

s
h
o
q
r
i
s

c
i
v
i
l
e
N
x
i
t
j
a

e

k
r
i
j
i
m
i
t

t

k
o
a
l
i
c
i
o
n
e
v
e

p
r

n
d
r
y
s
h
i
m
e

n
r
m
j
e
t

k
r
i
j
i
m
i
t

t

r
r
j
e
t
e
v
e

t

g
r
u
p
e
v
e

q
y
t
e
t
a
r
e

d
h
e

O
J
Q
-
v
e
2
0
0
7
-
2
0
1
0
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
-
-
N
x
i
t
j
a

e

k
u
l
t
u
r
s

s

v
u
l
l
n
e
t
a
r
i
z
m
i
t
,

v
e
a
n
r
i
s
h
t

t
e
k

t

r
i
n
j
t
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
M
b
s
h
t
e
t
j
e

p
r

p
j
e
s
m
a
r
r
j
e
n

e

m
i
n
o
r
i
t
e
t
e
v
e

d
h
e

g
r
u
p
e
v
e

t

m
a
r
g
j
i
n
a
l
i
z
u
a
r
a

n

p
r
o
c
e
s
i
n

e

v
e
n
d
i
m
m
a
r
r
j
e
s

l
o
k
a
l
e
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
3
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
N
x
i
t
j
a

e

k
o
n
s
e
n
s
u
s
i
t

t

p
u
b
l
i
k
u
t

p
r

h
a
r
t
i
m
i
n

d
h
e

z
b
a
t
i
m
i
n

e

p
o
l
i
t
i
k
a
v
e

t

z
h
v
i
l
l
i
m
i
t

l
o
k
a
l
2
0
0
7
-
2
0
1
0
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
F
o
r
c
i
m
i

i

k
a
p
a
c
i
t
e
t
e
v
e

t

O
J
Q
-
v
e

l
o
k
a
l
e
2
0
0
7
-
2
0
1
2
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
O
J
Q

l
o
k
a
l
e
D
o
n
a
t
o
r
t
0
.
7
P
u
s
h
t
e
t
i

v
e
n
d
o
r
D
o
n
a
t
o
r
t
Procesi i prgatitjes s Strategjis u drejtua nga:
Halil Kaja - Udhheqs i ekipit
Valbona Dushi, Donat Spahia, Trumza Lila - Ukmata dhe Fatlinda Ponosheci - Koshi
Akteret n procesin e prpilimit t Strategjis:
Kuvendi Komunal - departamentet, Komuniteti i Biznesit dhe OJQ t.
Kontribues n procesin e prpilimit t matricave t OZHM ve dhe pjesmarrs n grupet
punuese:
Badia Rraci, Osman Gojani, Besim Shllaku, Bashkim Gashi, Donat Spahia, Faton Sa-
diku, Kujtim Rrahmani, Besim Kusari, Besim Meqa, Kushtrim Fetiu, Shkndie Ballata,
Fatlinda Ponosheci - Koshi, Urata Efendiu - Beqa, Ahmet Asllani, Afrim Nivokazi, Elmir
Tarani, Dukagjin Dyla, Kuenda Laze, Rreze Tetrica, Valon Nixha, Kade Leniqi, Arb-
rie Nagavci, Muhamet Rogova, Myfar Shala, Hidajete Vokshi, Fehmi Xharavina, Ndue
Muqaj, Urim Fazlia, Mirlinda Kusari, Sevdie Haxhibeqiri, Lumnie Shllaku, Flamur Go-
jani, Jakup Hasi, Petrit Hasanaj, Naser Bordoniqi, Trumza Lila -Ukmata, Albina Nura,
Agron Zorra, Liridona Ponosheci, Stefano Frasca, Leonora Rraci, Rexhep Alia, Kapllan
Krshi, Fatos Stavileci, Zef Osmani, Blerina Lluhani, Zoge Gacaferri, Nertila Qarri, Vull-
net Nixha, Muharrem Jupa, Masar Lluka, Mazllom Ballata, Vlora Binaku, Violeta Dema,
Armond Koshi, Valbona Dushi, Muj Zeneli, Arbnor Pula, Pal Lekaj, Zana Efendia,
Albert Lila, Halil Kaja, Veli Bakia, Flamur Bicurri, Ramush Hajdari, M. Shamsuzza-
man, Lulzim Grqina, Ali Buza, Dugagjin Sahatqia, Dhurata Bardoniqi, Timlush Domi,
Edona Grezda, Mentor Pula, Vjollca Tytyni, Artan Stavileci, Krenare Kastrati, Gazmend
Doli, Zeki Vehapi dhe Drita Hasimja.
Pr pjes t veanta shfrytzuan studime t organizatave dhe institucioneve t ndryshme t
Kosovs dhe t organizatave ndrkombtare, t cilat jan cituar ne tekst.
Strategjia u prgatit nga Qendra e Zhvillimit t Komunitetit dhe Biznesit - CBDC me
qendr n Gjakov. Autor udhheqs: Halil Kaja
Nj ndihmes t veant n prgatitjen e ksaj Strategjie ka dhn Qendra pr Nx-
itjen e Zhvillimit Njerzor (HDPC) n Tiran dhe, veanrisht Dr. Ylli abiri dhe Dr.
Lindita Xhillari.
Pr m shum informacion, ju lutem kontaktoni:
CBDC
Rruga Tirana
Gjakove, Kosove
Tel: +381 390 23 428
E-mail: cbdc@cbdckosova.org
www.cbdckosova.org
Kt Strategji mund ta gjeni n trajt elektronike nprmjet rrjetit t internetit me adres:
htp://www.ks.undp.org.
CBDC - QENDRA PER ZHVILLIMIN E KOMUNITETIT DHE BIZNESIT
Adresa: Rr. Tirana (Transite) P.N. Gjakova 50000, Kosova
Tel / Fax: ++381 390 23 428
www.cbdckosova.org; e-mail: cbdc@cbdckosova.org

Gjakova Strategjia Zhvillimit

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gjakova Strategjia Zhvillimit

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Strategjia e Zhvillimit t Qndrueshm

Kosova Viset Rurale

83 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT T QNDRUESHM T KOMUNS S GJAKOVS

Prej tyre, 6 jan Drejtori me prgjegjsi sektoriale (sektori i arsimit, shndetsis,

85 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT T QNDRUESHM T KOMUNS S GJAKOVS

e cila sht nj Traktat shumpalsh i Kshillit t Europs, q prmbledh parimet

87 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT T QNDRUESHM T KOMUNS S GJAKOVS

n sprov dhe pr ta diskutuar propozimin; (iii) Shpallje publike t propozimit ,

89 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT T QNDRUESHM T KOMUNS S GJAKOVS

ndaj kti komuniteti. Po kshtu, kto organizata mund t kontribuojn

101 STRATEGJIA E ZHVILLIMIT T QNDRUESHM T KOMUNS S GJAKOVS

You might also like