Topologjia e Hapesirave Metrike

See
discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/321038434
Topology of Metric Spaces
Book · November 2017
CITATIONS READS
0 79
2 authors, including:
Sokol Bush Kaliaj

Universiteti Aleksander Xhuvani
38 PUBLICATIONS 50 CITATIONS
SEE PROFILE
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
New integrals of Banach space valued functions defined on bounded and open subsets of the m-
dimensional Euclidean space. View project
All content following this page was uploaded by Sokol Bush Kaliaj on 14 November 2017.
The user has requested enhancement of the downloaded file.

TOPOLOGJIA
E HAPËSIRAVE
METRIKE
Sokol Kaliaj
Lorenc Ekonomi
© Të gjitha të drejtat janë të rezervuara. Nuk lejohet shumëfishimi me çdo mjet apo formë
pa lejen me shkrim nga autorët
Botimi i dytë
Botuar nga: Shtëpia Botuese GLA
Tiranë, 2017
ISBN : 978-9928-4435-6-4
Përmbajtja
Hyrje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1. Bashkësitë dhe numrat kardinalë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

1.1. Bashkësitë, relacioni dhe funksioni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.2. Numrat kardinalë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.3. Ushtrime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2. Koncepte bazë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.1. Hapësirat metrike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.2. Disa hapësira metrike të zakonshme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.2.1. Mosbarazimet e Holderit dhe Minkovskit . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.2.2. Disa hapësira metrike të zakonshme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
2.3. Rruzujt dhe sferat në një hapësirë metrike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
2.4. Hapësirat topologjike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
2.4.1. Bashkësitë e hapura dhe të mbyllura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
2.4.2. Hapësirat topologjike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
2.4.3. Baza e një topologjie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2.5. Brendësia, jashtësia, mbyllja dhe kufiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
2.6. Largesa ndërmjet dy bashkësive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
2.7. Nënhapësira dhe prodhimi i hapësirave metrike . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
2.7.1. Nënhapësira e një hapësire metrike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
2.7.2. Prodhimi i fundmë i hapësirave metrike . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
2.8. Largesa e Hausdorfit dhe një karakterizim i saj . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
2.8.1. Largesa e Hausdorfit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
2.8.2. Një karakterizim i largesës së Hausdorfit . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
2.9. Ushtrime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
3. Limiti i vargut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3.1. Veti të vargjeve konvergjente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3.2. Nënvargu i një vargu. Pika limite. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3.3. Hapësirat e plota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.3.1. Vargjet Koshi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
i
3.3.2. Hapësirat metrike të plota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
3.4. Prodhimi i hapësirave të plota . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
3.5. Hapësirat metrike separabël . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
3.6. Konvergjenca e vargjeve të bashkësive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
3.6.1. Konvergjenca sipas Kuratovskit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
3.6.2. Konvergjenca sipas Hausdorfit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
3.7. Ushtrime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
4. Limiti dhe vazhdueshmëria e funksionit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

4.1. Limiti i funksionit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
4.2. Vazhdueshmëria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
4.3. Vazhdueshmëria uniforme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
4.4. Homeomorfizmi dhe invariantet topologjike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
4.5. Largesat ekuivalente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
4.6. Plotësimi i hapësirave metrike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
4.7. Plotësia, homeomorfizmat dhe izometritë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
4.8. Vazhdueshmëria e funksioneve bashkësi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
4.8.1. Funksionet bashkësi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
4.8.2. Gjysmëvazhdueshmëria e funksioneve bashkësi . . . . . . . . . . . . . 146
4.8.3. Karakterizime të gjysmëvazhdueshmërisë nga sipër . . . . . . . . . . . 148
4.8.4. Karakterizime të gjysmëvazhdueshmërisë nga poshtë . . . . . . . . . . 149
4.9. Ushtrime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
5. Pikat fikse për funksionet kontraktive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

5.1. Funksionet univoke kontraktive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
5.2. Aplikime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
5.2.1. Ekuacione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
5.2.2. Sisteme ekuacionesh lineare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
5.2.3. Teorema Pikardi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
5.3. Funksionet bashkësi kontraktive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173
5.4. Ushtrime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
6. Hapësirat kompakte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

6.1. Kompaktësia dhe familjet e qendërzuara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
6.2. Kompaktësia dhe kompaktësia sipas vargjeve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
6.3. Kompaktësia, kufizueshmëria totale dhe plotësia . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
6.4. Kompaktësia dhe vazhdueshmëria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
6.5. Ushtrime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
7. Hapësirat e lidhura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

7.1. Hapësirat e lidhura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
ii
7.2. Nënbashkësitë e lidhura të numrave realë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
7.3. Lidhëshmëria dhe vazhdueshmëria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
7.4. Hapësirat e lidhura sipas rrugëve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
7.5. Grupet themelore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
7.6. Ushtrime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211
8. Hapësirat e Berit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

8.1. Bashkësitë e llojit të parë dhe të dytë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
8.2. Hapësirat e Berit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
8.2.1. Klasa hapësirash të Berit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
8.3. Ushtrime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Bibliografi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
iii
Hyrje
Fillimet e topologjisë shënohen në shekullin e transformimeve të mëdha të matematikës, në
shekullin XIX. Kështu, më 1848 botohet artikulli ”Hyrje në Topologji” nga matematikani
gjerman J. B. Listing, shih [30]. Pas kësaj u botuan rezultate të tjera të rëndësishme nga E. Beti
dhe B. Riman. Por bazat e kësaj shkence u themeluan nga matematikani francez J. H. Puankare
me artikujt e botuar prej tij më 1894, shih [36] dhe [37].
Në gjysmën e parë të shekullit XX shfaqet një degë e topologjisë, topologjia e përgjithshme.
Një grup matematikanësh, kryesisht francezë, i quajtur Nikolas Burbaki, si dhe matematikani
gjerman Feliks Hausdorf, konsiderohen si themeluesit e topologjisë së përgjithshme.
Topologjia e përgjithshme ose topologjia pikësore studion hapësirat topologjike. Një hapësirë
topologjike është një çift i renditur ( X, τ ) i cili përbëhet nga një bashkësi X dhe një familje
τ nënbashkësish të X që ka disa veti të përcaktuara dhe që quhet topologji në X. Në saje
të vetive të topologjisë τ në X është e mundur të përcaktohet një koncept i limitit dhe, si
rrjedhim, i vazhdueshmërisë së funksioneve dhe homeomorfizmit të hapësirave topologjike.
Objekti i topologjisë së përgjithshme është studimi i invarianteve topologjike, të cilat janë
veti topologjike që ”kalojnë” nga një hapësirë topologjike tek një tjetër hapësirë topologjike që
është homeomorfe me të. Në këtë tekst ky studim bëhet në hapësirat metrike të cilat janë një
nënklasë e klasës së hapësirave topologjike.
Në kapitullin e parë, duke paraqitur një përshkrim intuitiv të sistemit aksiomatik të Zermelo-
Frenkelit, synohet të krijohet një skicë korrekte e koncepteve themelore matematike të njohura
më parë, si çifti i renditur, prodhimi kartezian, relacioni dhe funksioni. Ndërkohë jepen
gjithashtu edhe koncepte të reja, si renditja e pjesshme e një bashkësie dhe numri kardinal, të
cilat janë të nevojshme në vijim, por janë gjithashtu të nevojshme për zhvillimin normal të
teorisë së masës dhe integrimit, si edhe të analizës funksionale.
Në kapitullin e dytë trajtohen konceptet bazë që kanë të bëjnë me hapësirat metrike, të tilla
si rruzujt, bashkësitë e hapura dhe të mbyllura, brendësia, jashtësia, mbyllja dhe kufiri i një
bashkësie, nënhapësira e një hapësire metrike dhe prodhimi i fundmë i hapësirave metrike. Këtu
tregohet motivi i përgjithësimit nga hapësirat metrike në hapësirat topologjike dhe paraqiten
shembuj të shumtë të cilat janë të dobishëm, gjithashtu, në lëndën e teorisë së masës dhe
integrimit, si edhe në atë të analizës funksionale.
Në kapitullin e tretë trajtohet limiti i një vargu me terma në një hapësirë metrike dhe vetitë
e tij themelore. Karakterizohet plotësisht mbyllja e një bashkësie me anë të konvergjencës
së vargjeve dhe pika limite e një vargu me anë të konvergjencës së një nënvargu. Në këtë
kapitull trajtohet gjithashtu klasa e hapësirave metrike të plota, si edhe ajo e hapësirave metrike
separabël.
Pjesa më e rëndësishme e këtij teksti përmbahet në kapitullin e katërt. Këtu prezantohen
1
konceptet e limitit dhe vazhdueshmërisë së funksioneve me fillim dhe fund në një hapësirë
metrike. Jepen kushte të nevojshme dhe të mjaftueshme të vazhdueshmërisë ”lokale” dhe ”glob-
ale”. Tema qendrore e këtij kapitulli ka të bëjë me invariantet topologjike dhe homeomorfizmat.
Dy hapësira metrike M dhe M0 thuhet se janë homeomorfe ose ”kopje topologjike” të
njëra-tjetrës, në qoftë se gjendet një funksion bijektiv f : M → M0 , i cili është i vazhdueshëm
së bashku me të anasjellin e tij. Në rastin e veçantë, kur funksioni f ruan largesat ndërmjet
pikave, themi që hapësirat në fjalë janë izometrike ose ”kopje topologjike identike” të
njëra-tjetrës. Si një aplikim i këtij koncepti trajtohet plotësimi i një hapësire metrike.
Në kapitullin e pestë, në kuadrin e hapësirave të plota trajtohet Teorema e Banahut për pikën
fikse dhe disa aplikime të saj. Këto aplikime kanë të bëjnë me zgjidhjen e një ekuacioni dhe të
një sistemi ekuacionesh, si edhe me provën e Teoremës Pikardi të ekzistencës së zgjidhjes të
problemit të vlerave fillestare. Kjo është një prej teoremave themelore në teorinë e ekuacioneve
diferenciale të zakonshme dhe është provuar nga matematikani francez C. E. Pikard.
Klasa e hapësirave kompakte analizohet në kapitullin e gjashtë. Tregohet që klasa e hapësi-
rave kompakte përfshihet në klasën e hapësirave të plota. Provohet që në hapësirat metrike
kompaktësia dhe kompaktësia sipas vargjeve janë ekuivalente. Karakterizohet plotësisht
kompaktësia me anë të kufizueshmërisë totale dhe mbylljes dhe, si një rast i veçantë, përftohet
Teorema e Borel-Lebegut që zhvillohet në kursin e zakonshëm të analizës matematike për
funksionet reale të disa variablave realë.
Në kapitullin për hapësirat e lidhura prezantohet koncepti i një grupi themelor me bazë
në një pikë të hapësirës. Tregohet që grupi themelor është një invariant topologjik me natyrë
algjebrike. Sipas kuptimit të izomorfizmit algjebrik, provohet që në një hapësirë të lidhur
sipas rrugëve përcaktohet vetëm një grup themelor me bazë në një pikë të fiksuar çfarëdo të
hapësirës.
Në kapitujt përkatës analizohet nëse vetitë topologjike të plotësisë, kompaktësisë dhe lidh-
jes janë invariante topologjike. Tregohet që kompaktësia dhe lidhshmëria janë invariante
topologjike, ndërsa plotësia nuk është invariant topologjik.
Në kapitullin e fundit trajtohen hapësirat e Berit dhe tregohen dy klasa të rëndësishme të
këtyre hapësirave: hapësirat metrike të plota dhe hapësirat metrike lokalisht kompakte. Një
aplikim i rezultateve të përftura në këtë kapitull është në vërtetimin e dy nga tre principet
themelore të analizës funksionale, principit të pasqyrimeve të hapura dhe të kufizueshmërisë
uniforme.
Në këtë botim trajtohen çështje bazë që kanë të bëjnë me topologjinë e funksioneve
bashkësi. Kështu, në kapitullin e parë trajtohet largesa e Hausdorfit dhe në kapitullin e
dytë konvergjenca e vargut të bashkësive sipas Kuratovskit si dhe marrëdhënia e saj më
konvergjencën sipas Hausdorfit. Në kapitullin e tretë analizohet gjysmëvazhdueshmëria e
funksioneve bashkësi. Një aplikim elementar për funksionet bashkësi trajtohet në kapitullin e
katërt, ku provohet një teoremë e pikës fikse për funksionet bashkësi. Gjithashtu, në këtë botim
çdo kapitull është shoqëruar me ushtrime teorike dhe aplikative, të cilat janë të domosdoshme
për të kompletuar çështjet e trajtuara.
Teksti është organizuar në dy nivele. Niveli i parë ka të bëjë me bazat e topologjisë në
2
hapësirat metrike. Për realizimin e këtij niveli gjatë një semestri rekomandohet të ndiqet skica
e mëposhtme:
1.1 − 1.2

2.1 − 2.6

8.1 − 8.2, (8.2.1, Teorema 8.7) o 3.1 − 3.5 5.18 − 5.2

4.1 − 4.7 6.1 − 6.4
(
7.1 − 7.5 (8.2.1, Teorema 8.8)
Niveli i dytë ka të bëjë me bazat e topologjisë së funksioneve bashkësi. Për lexuesit që kanë
njohuri bazë për topologjinë në hapësirat metrike rekomandohet të ndjekin skicën e mëposhtme:
2.7 / 3.6 / 4.8 / 5.3
Për studime të mëtejshme në lidhje me funksionet bashkësi rekomandojmë tekstin ”Set-Valued
Analysis” me autorë J. P. Aubin dhe H. Frankowska.
Falenderojmë Profesor Albert Riskën për redaktimin gjuhësor dhe Profesore Zenepe Shkozën
për redaktimin shkencor të botimit të parë të këtij teksti.
3
1 Bashkësitë dhe numrat kardinalë
1.1. Bashkësitë, relacioni dhe funksioni

Bashkësitë
Me studimin e bashkësive merret teoria e bashkësive, e cila është një nga degët e logjikës
matematike. Logjika matematike ka të bëjë me zbatimet e logjikës në matematikë dhe zakonisht
ndahet në katër degë të cilat janë: teoria e bashkësive, teoria e modeleve, teoria rekursiviteteve
dhe teoria e vërtetimeve. Logjika është themeluar nga filozofi grek i antikitetit Aristoteli, i cili i
dha asaj një vend themelor në filozofi.
Teoria e bashkësive i ka fillimet e saj në shekullin XIX. Pikërisht në dhjetor të vitit 1873,
me vërtetimin nga Kantori të pohimit që bashkësia e numrave realë është e panumërueshme,
shënohet fillimi i kësaj teorie. Rezultatet e mëtejshme të Kantorit bënë që ky subjekt të lulëzonte
dhe të shënonte një progres të jashtëzakonshëm, që rezultoi në teorinë e numrave kardinalë
dhe ordinalë.
Në fund të shekullit XIX, bashkë me zhvillimin e vrullshëm të teorisë së bashkësive, u
shfaqën edhe paradokset e para të kësaj teorie. Kështu, lindi nevoja e një sistemi aksiomatik
që të mënjanonte këto paradokse. Ernst Zermelo propozoi sistemin e parë aksiomatik të
teorisë së bashkësive më 1908. Më vonë, Abraham Fraenkel dhe Thoralf Skolem propozuan
disa rishikime të sistemit aksiomatik ekzistues dhe shtuan edhe aksiomën e zëvendësimit. Si
rezultat u krijua një sistem aksiomatik i teorisë së bashkësive, i njohur si sistemi aksiomatik
i Zermelo-Frenkelit ose shkurt sistemi aksiomatik ZF.
Me bashkësi kuptohet një koleksion ose grumbull i përcaktuar objektesh matematike, që
nuk kundërshton ndonjë nga aksiomat e sistemit aksiomatik ZF.
Për objektet që janë të grupuara në një bashkësi, themi se janë elemente të asaj bashkësie.
Zakonisht një bashkësi shënohet me shkronjë të madhe, ndërsa elementi i një bashkësie me
shkronjë të vogël. Për të treguar që një objekt x është një element i bashkësisë A shkruajmë
x ∈ A, ndërsa kur nuk është element i bashkësisë A shkruajmë x ∈ / A. Për shembull, disa
bashkësi të njohura numerike listohen si më poshtë:
• N bashkësia e numrave natyrorë;
• Z bashkësia e numrave të plotë;
• Q bashkësia e numrave racionalë;
• I bashkësia e numrave iracionalë;
4
• R bashkësia e numrave realë;
• C bashkësia e numrave kompleksë
dhe kemi
1 √ 1 √
5 ∈ N, ∈ Q, 2 ∈ I, 1 + i ∈ C, / N,
∈ / Q,
2∈ / R.
1+i ∈
2 2
Një bashkësi mund të ketë si elemente bashkësi. Për shembull, bashkësia e të gjitha drejtëzave
në një plan koordinativ. Çdo drejtëz në këtë plan është një bashkësi pikash e këtij plani. Në
këtë rast, në vend të termit bashkësi mund të përdoret familje. Kështu, themi: ”familja e të
gjitha drejtëzave në një plan koordinativ”.
Në vijim, me supozimin se lexuesi ka njohuri elementare rreth logjikës simbolike, prezantohet
një përshkrim i sistemit aksiomatik ZF. Aksioma e parë është ajo e ekzistencës së një bashkësie.
0. Aksioma e ekzistencës. Gjendet një bashkësi e cila nuk ka elemente.
1. Aksioma e barazisë. Për dy bashkësi çfarëdo A dhe B themi që janë të barabarta dhe
shënojmë
A = B,
në qoftë se çdo element i A-së është element i B-së dhe anasjellas, çdo element i B-së është
element i A-së. Pra, dy bashkësi çfarëdo A dhe B janë të barabarta, në qoftë se për çdo objekt
matematik x, ka vend ekuivalenca:
x ∈ A ⇔ x ∈ B.
Sipas kësaj aksiome, bashkësitë që formohen me të njëjtat elemente janë të barabarta. Si
rrjedhim, bashkësitë:
A = {1, 2, 3}, B = {1, 2, 1, 2, 3}, C = {3, 2, 1},
janë të barabarta, sepse përbëhen nga të njëjtat elemente.

Supozojmë se janë dhënë bashkësitë A dhe B që nuk kanë elemente. Meqenëse pohimet
x ∈ A dhe x ∈ B janë të gabuara për çdo x, rrjedh që ka vend ekuivalenca:
x ∈ A ⇔ x ∈ B.
Atëherë, në saje të aksiomës në fjalë, përftojmë që A = B. Pra, bashkësia që nuk ka elemente
është e vetme. Kjo bashkësi quhet bashkësi boshe dhe shënohet me ∅.
2. Aksioma e nënbashkësisë. Le të jetë p( x ) një pohim matematik në lidhje me x. Për
një bashkësi A gjendet një bashkësi B që përbëhet nga ato elemente x ∈ A, për të cilat pohimi
p( x ) është i vërtetë. Kjo bashkësi shënohet:
B = { x ∈ A : p( x )}
5
dhe quhet nënbashkësi e bashkësisë A. Në këtë rast, simbolikisht shënohet:
B ⊂ A.
Bashkësia B është e vetme, sepse në qoftë se supozojmë se B0 është një tjetër bashkësi, e tillë që
B0 = { x ∈ A : p( x )},
atëherë në bazë të aksiomës (1), rrjedh që
B = B0 .
Vihet re qartë që një bashkësi B të jetë nënbashkësi e bashkësisë A, duhet dhe mjafton që për
çdo x të ketë vend implikimi
x ∈ B ⇒ x ∈ A.
Le të paraqesim tani disa nënbashkësi të njohura të R si më poshtë:
( a, b) ⊂ R, [ a, b) ⊂ R, ( a, b] ⊂ R, [ a, b] ⊂ R, ( a, b) ⊂ ( a, b],
( a, +∞) ⊂ R, [ a, +∞) ⊂ R, (−∞, a) ⊂ R, (−∞, a] ⊂ R
ku a, b ∈ R, a < b dhe
( a, b) = { x ∈ R : a < x < b}, [ a, b) = { x ∈ R : a ≤ x < b},

( a, b] = { x ∈ R : a < x ≤ b}, [ a, b] = { x ∈ R : a ≤ x ≤ b}
( a, +∞) = { x ∈ R : x > a}, [ a, +∞) = { x ∈ R : x ≥ a},
(−∞, a) = { x ∈ R : x < a}, (−∞, a] = { x ∈ R : x ≤ a}.
Gjithashtu për bashkësitë e njohura numerike kanë vend përfshirjet
N ⊂ Z, Z ⊂ Q, Q ⊂ R, I ⊂ R.
Për një bashkësi çfarëdo A, bashkësia
{ x ∈ A : x 6= x }
është një bashkësi që nuk ka elemente. Si rrjedhim, bashkësia boshe ∅ është një nënbashkësi e
çdo bashkësie.
Tani, supozojmë se janë dhënë bashkësitë A dhe B, si edhe pohimi x ∈ / B. Atëherë, në saje
të aksiomës në fjalë, gjendet bashkësia C, e tillë që:
C = {x ∈ A : x ∈
/ B }.
Bashkësia C është nënbashkësi e A, që quhet diferencë e bashkësisë A me B dhe simbolikisht

shënohet:
C = A \ B.
6
Në veçanti, në qoftë se B ⊂ A, atëherë themi që C është plotës i B-së në lidhje me A-në dhe
shënohet simbolikisht BcA , ose thjesht Bc kur bashkësia A nënkuptohet.
3. Aksioma e bashkimit. Në qoftë se A është një familje bashkësish, atëherë gjendet një
bashkësi U, e tillë që për çdo A ∈ A kemi që A ⊂ U.
Në saje të kësaj aksiome dhe aksiomës së nënbashkësisë, përcaktohet bashkimi dhe prerja e
bashkësive nga familja A , si nënbashkësi të bashkësisë U. Kështu, bashkësia
{ x ∈ U : (∃ A ∈ A )[ x ∈ A]},
quhet bashkim i bashkësive të familjes A dhe shënohet:
A = { x ∈ U : (∃ A ∈ A )[ x ∈ A]}.
[
A ∈A
Ndërsa, bashkësia
{ x ∈ U : (∀ A ∈ A )[ x ∈ A]},
quhet prerje e bashkësive të familjes A dhe shënohet:
A = { x ∈ U : (∀ A ∈ A )[ x ∈ A]}.
\
A ∈A
Për shembull, në qoftë se familja A përbëhet nga bashkësi të trajtës [n, +∞), për çdo n ∈ N,
atëherë në saje të aksiomës në fjalë përcaktohet bashkimi dhe prerja e bashkësive nga A , si më
poshtë
+ ∞
[n, +∞) = { x ∈ R : (∃ p ∈ N)[ x ∈ [ p, +∞)]}
[
n =1
dhe
+ ∞
[n, +∞) = { x ∈ R : (∀n ∈ N)[ x ∈ [n, +∞)]}.
\
n =1
Provohet pa vështirësi që kanë vend barazimet

+ ∞ + ∞
[1, +∞) = [n, +∞) dhe ∅ = [n, +∞).
[ \
n =1 n =1
Në veçanti, në qoftë se

A = { A, B},
atëherë gjendet bashkësia U, e tillë që
A ⊂ U dhe B ⊂ U.
Në këtë rast kemi që

A ∪ B = { x ∈ U : x ∈ A ose x ∈ B}
7
dhe
A ∩ B = { x ∈ U : x ∈ A dhe x ∈ B}.
Për shembull,
[0, 2) ∪ (1, 3] = [0, 3] dhe [0, 2) ∩ (1, 3] = (1, 2).
Në qoftë se
A ∩ B = ∅,
atëherë themi që bashkësitë A dhe B janë bashkësi joprerëse.
Me anë të diferencës së dy bashkësive A dhe B formohet një bashkësi e re që quhet diferencë
simetrike e bashkësive A dhe B, që shënohet me A∆B dhe përcaktohet me anë të barazimit
A∆B = ( A \ B) ∪ ( B \ A).
Për shembull,
( a, b]∆[ a, b) = { a, b}.
4. Aksioma e çiftit. Në qoftë se kemi A dhe B, atëherë përcaktohet një bashkësi C e cila
ka vetëm elementet A dhe B, pra:
C = { A, B};
A dhe B mund të jenë bashkësi ose elemente të ndonjë bashkësie.
Le të jenë dhënë x ∈ X dhe y ∈ Y. Në saje të aksiomës në fjalë përcaktohet bashkësia { x, y}.
Duke aplikuar përsëri aksiomën në fjalë për bashkësitë { x } dhe { x, y}, përcaktohet bashkësia
{{ x }, { x, y}},
e cila quhet çift i renditur me elemente x, y dhe shënohet me ( x, y), pra,
( x, y) = {{ x }, { x, y}}.
Vihet re qartë që kanë vend ekuivalencat e mëposhtme
( x, y) = ( x 0 , y0 ) ⇔ {{ x }, { x, y}} = {{ x 0 }, { x 0 , y0 }}
⇔ { x } = { x 0 } dhe { x, y} = { x 0 , y0 }
⇔ x = x 0 dhe { x, y} = { x 0 , y0 }
⇔ x = x 0 dhe y = y0 .
Pra,
( x, y) = ( x 0 , y0 ) ⇔ x = x 0 dhe y = y0 .
Më tej përcaktohen sistemet e renditura ( x, y, z) të tri elementeve x ∈ X, y ∈ Y dhe z ∈ Z

me anë të barazimit
( x, y, z) = (( x, y), z).
8
Pasi janë përcaktuar sistemet e renditura të n-elementeve
( x1 , . . . , x n ),
për x1 ∈ X1 , . . . , xn ∈ Xn , përcaktohen sistemet e renditura ( x1 , . . . , xn+1 ) të n + 1 ele-

menteve x1 ∈ X1 , . . . , xn+1 ∈ Xn+1 me anë të barazimit
( x1 , . . . , xn+1 ) = (( x1 , . . . , xn ), xn+1 ).
Në saje të përcaktimit të sistemeve të renditura të n elementeve, ka vend ekuivalenca
( x1 , . . . , xn ) = ( x10 , . . . , xn0 ) ⇔ ( x1 , . . . , xn−1 ) = ( x10 , . . . , xn0 −1 ), xn = xn0

...
⇔ x1 = x10 , . . . , xn = xn0 .
Për shembull, në qoftë se kemi
( x1 , x2 , x3 , x4 , x5 ) = (−1, 0, 3, 5, 10),
atëherë x1 = −1, x2 = 0, x3 = 3, x4 = 5 dhe x5 = 10.

Procedura e paraqitur më sipër për përcaktimin e një sistemi të renditur ( x1 , . . . , xn ) të n
elementeve x1 ∈ X1 , . . . , xn ∈ Xn , mund të përsëritet pothuajse fjalë për fjalë për të përcaktuar
një sistem të renditur ( X1 , . . . , Xn ) të n bashkësive X1 , . . . , Xn .
5. Aksioma e fuqisë. Në qoftë se X është një bashkësi, atëherë koleksioni i të gjitha
nënbashkësive të bashkësisë X është një bashkësi, e cila quhet bashkësi fuqi e bashkësisë X
dhe shënohet P ( X ) ose 2X . Për shembull, në qoftë se është dhënë bashkësia
X = { a, b, c},
atëherë
2X = {∅, { a}, {b}, {c}, { a, b}, { a, c}, {b, c}, { a, b, c}}.
Le të jenë dhënë bashkësitë X, Y dhe elementet çfarëdo x ∈ X dhe y ∈ Y. Vihet re që kanë
vend implikimet
x ∈ X dhe y ∈ Y ⇒ { x } ⊂ X dhe { x, y} ⊂ X ∪ Y
⇒ { x } ⊂ X ∪ Y dhe { x, y} ⊂ X ∪ Y
⇒ { x }, { x, y} ∈ 2X ∪Y
⇒ {{ x }, { x, y}} ⊂ 2X ∪Y

⇒ {{ x }, { x, y}} ∈ P 2X ∪Y ⇒ ( x, y) ∈ P 2X ∪Y .
Si rrjedhim, duke u bazuar në aksiomën e nënbashkësisë përcaktojmë prodhimin kartezian të
bashkësive X dhe Y me anë të barazimit

X × Y = {( x, y) ∈ P 2X ∪Y : x ∈ X, y ∈ Y }.
9
Pra, prodhimi kartezian X × Y ka si elemente të gjitha çiftet e renditura ( x, y) me
x ∈ X, y ∈ Y.
Prej këtej mund të përcaktohet prodhimi kartezian i tri bashkësive X, Y dhe Z me anë të
barazimit
X × Y × Z = ( X × Y ) × Z.
Meqenëse ( X × Y ) × Z përbëhet nga të gjitha çiftet e renditura (( x, y), z) me ( x, y) ∈ X × Y
dhe z ∈ Z, në saje të aksiomës (4) rrjedh që X × Y × Z ka si elemente të gjitha treshet e
renditura ( x, y, z) me
x ∈ X, y ∈ Y, z ∈ Z.
Për shembull, në qoftë se
X = {1, 2}, Y = { a, b, c}, Z = {∗},
atëherë,
X × Y = {(1, a), (1, b), (1, c), (2, a), (2, b), (2, c)}.
dhe
( X × Y ) × Z = {((1, a), ∗), ((1, b), ∗), ((1, c), ∗), ((2, a), ∗), ((2, b), ∗), ((2, c), ∗)}.
Si rrjedhim,
X × Y × Z = {(1, a, ∗), (1, b, ∗), (1, c, ∗), (2, a, ∗), (2, b, ∗), (2, c, ∗)}.
Pasi është përcaktuar prodhimi kartezian i n bashkësive X1 , . . . , Xn , që shënohet
X1 × . . . × X n ,
përcaktohet prodhimi kartezian i n + 1 bashkësive X1 , . . . , Xn dhe Xn+1 me anë të barazimit
X1 × . . . × X n + 1 = ( X1 × . . . × X n ) × X n + 1 .
Në saje të aksiomës (4), prodhimi kartezian i bashkësive X1 , . . . , Xn+1 ka si elemente të gjitha
sistemet e renditura të n + 1 elementeve ( x1 , . . . , xn , xn+1 ) me
x 1 ∈ X1 , . . . , x n ∈ X n , x n + 1 ∈ X n + 1 .
Shënojmë me X n prodhimin kartezian n herë me veten e vet të bashkësisë X. Për shembull,
Rn është prodhimi kartezian n herë me veten e vet i bashkësisë së numrave realë R dhe, si
rrjedhim, Rn përbëhet nga sistemet e renditura ( x1 , . . . , xn ) të n elementeve
x1 ∈ R, . . . , xn ∈ R.
10
Në bazë të konceptit të prodhimit kartezian të dy bashkësive, aksiomës së nënbashkë-sisë
dhe aksiomës së çiftit përcaktohet një relacion ρ si treshe e renditur bashkësish ( X, Y, R), të
tilla që R ⊂ X × Y, dhe shënojmë
ρ = ( X, Y, R).
Bashkësia R quhet grafi i relacionit ρ. Për relacionin ρ themi që është me fillim në X, fund
në Y dhe me graf R. Në veçanti, një funksion f me fillim në X, fund në Y dhe graf G është
një relacion f = ( X, Y, G ), i tillë që kënaq konditat:
(i) (∀ x ∈ X )(∃y ∈ Y )[( x, y) ∈ G ];
(ii) (∀ x ∈ X )[( x, y1 ) ∈ G dhe ( x, y2 ) ∈ G ⇒ y1 = y2 ].

Kur grafi i funksionit f nënkuptohet, funksioni shënohet f : X → Y, përndryshe shënojmë
f : X → Y dhe tregojmë një mënyrë për të përcaktuar grafin e funksionit f . Për shembull,
jepet funksioni f : R → R me anë të barazimit
f ( x ) = x2 , për çdo x ∈ R.
Familja e funksioneve me fillim në X dhe fund në Y shënohet Y X .

Le të jetë dhënë një bashkësi joboshe I dhe një funksion f : I → 2X . Bashkësia
{ f (i ) ∈ 2X : i ∈ I }
quhet një familje e indeksuar nënbashkësish të bashkësisë X; bashkësia I quhet bashkësia
e indekseve. Në qoftë se shënohet:
f (i ) = Xi , për çdo i ∈ I,
atëherë me simbolin ( Xi )i∈ I nënkuptohet familja në fjalë.

Me shënimin
( Xi ) i ∈ I ⊂ 2 X ,
nënkuptohet një familje e indeksuar ( Xi )i∈ I , që përbëhet nga nënbashkësi të X. Për një familje
( Xi )i∈ I ⊂ 2X kanë vend barazimet:
[
Xi = { x ∈ X : (∃i ∈ I )[ x ∈ Xi ]}
i∈ I
dhe \
Xi = { x ∈ X : (∀i ∈ I )[ x ∈ Xi ]}.
i∈ I
Në veçanti, në qoftë se kemi një familje ( Xn )n∈N ⊂ 2X shënojmë

+ ∞
Xn = { x ∈ X : (∃ p ∈ N)[ x ∈ X p ]}
[
n =1
11
dhe
+ ∞
Xn = { x ∈ X : (∀n ∈ N)[ x ∈ Xn ]}.
\
n =1
6. Aksioma e pafundësisë. Gjendet një bashkësi P që përmban bashkësinë boshe ∅ dhe,
për çdo A ∈ P, ka vend pohimi
A ∪ { A} ∈ P.
Bashkësia P quhet një bashkësi induktive. Kjo aksiomë garanton ekzistencën e bashkësisë
së pafundme
Ω0 = {0, 1, . . . , n, n + 1, . . . }.
7. Aksioma e regularitetit. Në qoftë se një bashkësi A është joboshe, atëherë gjendet një
element x ∈ A, i tillë që
x ∩ A = ∅.
A = {{ a, b}, {{ a, b}}},
atëherë
A ∩ { a, b} = ∅,
ndërsa
A ∩ {{ a, b}} = { a, b}.
Në bazë të kësaj aksiome provohet që për një bashkësi çfarëdo X ka vend pohimi
X∈
/ X.
Me të vërtetë, në saje të aksiomës së çiftit, { X, X } është një bashkësi dhe në bazë të aksiomës
së barazisë rrjedh që { X } = { X, X } është gjithashtu një bashkësi. Prej këtej, duke u bazuar
në aksiomën e regularitetit, kemi që bashkësia { X } ka një element i cili nuk pritet me { X }
dhe, meqenëse i vetmi element i { X } është X, përftohet:
X ∩ { X } = ∅.
Si rrjedhim,
X∈
/ X.
Pohimi që sapo u provua implikon që nuk ka bashkësi e cila përbëhet nga të gjitha bashkësitë.
8. Aksioma e zgjedhjes. Në qoftë se A është një familje bashkësish joboshe, atëherë
gjendet një funksion,
f :A →
[
A,
A ∈A
i tillë që
f ( A) ∈ A, për çdo A ∈ A .
12
Një pohim ekuivalent me aksiomën e zgjedhjes është: ”Në qoftë se ( Ai )i∈ I është një familje e
indeksuar bashkësish joboshe, atëherë gjendet një funksion,
[
f :I→ Ai ,
i∈ I
i tillë që f (i ) ∈ Ai për çdo i ∈ I”. Funksioni f quhet një funksion zgjedhjeje.
Tek aksioma e fuqisë u përcaktua prodhimi kartezian i një sasie të fundme bashkësish. Në
vijim përcaktohet prodhimi kartezian i një familje çfarëdo bashkësish joboshe.
Le të jetë dhënë një familje bashkësish joboshe ( Xi )i∈ I , shënojmë me
∏ Xi ,
i∈ I
bashkësinë e funksioneve x : I →
S
i∈ I Xi , të tillë që
x (i ) ∈ Xi , për çdo i ∈ I.
Në saje të aksiomës në fjalë, bashkësia që përcaktuam është joboshe dhe quhet prodhim
kartezian i bashkësive të familjes ( Xi )i∈ I . Për ndonjë j ∈ I, funksioni
πj : ∏ Xi → X j ,
i∈ I
që përcaktohet me barazimin
π j ( x ) = x ( j), për çdo x ∈ ∏ Xi ,

i∈ I
quhet j-projeksion.
9. Aksioma e zvendësimit. Le të jetë P( x, y) një pohim matematik, i tillë që, për çdo x
gjendet një y i vetëm për të cilin P( x, y) është i vërtetë. Për një bashkësi A, koleksioni B që
formohet duke zëvendësuar çdo element x ∈ A me y, në mënyrë që P( x, y) është i vërtetë,
është një bashkësi. Për shembull, supozojmë që
√
P( x, y) : y = x + 2.
Atëherë, duke zvendësuar çdo element
k ∈ Ω0 = {0, 1, . . . , n, . . . },
√
me k + 2, përftohet bashkësia
√ √ √
{ 2, 1 + 2, . . . , n + 2, . . . }.
Deri tani sistemi aksiomatik ZF nuk ka shfaqur ndonjë kontradiksion. Por, është provuar
nga Kurt Godel që, në qoftë se ky sistem aksiomatik është i pajtueshëm (nuk prodhon ndonjë
13
kontradiksion), atëherë kjo nuk mund të provohet. Përndryshe, në qoftë se ky sistem aksiomatik
nuk është i pajtueshëm, atëherë i takon matematikanëve të së ardhmes të zbulojnë këtë dhe të
modifikojnë sistemin aksiomatik ekzistues.
Një tjetër sistem aksiomatik i teorisë së bashkësive është ai i Njuman - Bernai - Godel, ose
shkurt sistemi aksiomatik NBG. Ndërkohë që në sistemin aksiomatik ZF bashkësia është
objekti bazë, në sistemin NBG objekti bazë është klasa. Një klasë, që është element i ndonjë
klase tjetër thuhet se është ”klasë e vogël” ose bashkësi. Një klasë, që nuk është element i
ndonjë klase tjetër, thuhet se është ”klasë e madhe” ose klasë e mirëfilltë. Disa shembuj
klasash të mirëfillta janë klasa e të gjitha bashkësive, klasa e të gjithë numrave kardinalë dhe
klasa e të gjithë numrave ordinalë.
14
Relacioni
Kemi përcaktuar një relacion ρ me fillim në X, fund në Y dhe graf R ⊂ X × Y. Në qoftë se
( x, y) ∈ R, atëherë themi që relacioni ρ ”lidh” x me y.
Në qoftë se një relacion ρ është me fillim në X dhe fund në X, atëherë themi që ρ është një
relacion në X.
Relacioni i anasjellë
Le të jetë dhënë një relacion ρ = ( X, Y, R). Relacion i anasjellë me ρ, që shënohet me
ρ−1 , quhet një relacion me fillim në Y, fund në X dhe graf R−1 ⊂ Y × X, të tillë që, për çdo
( x, y) ∈ X × Y, ka vend ekuivalenca:
(y, x ) ∈ R−1 ⇔ ( x, y) ∈ R
ose
y ρ−1 x ⇔ x ρ y.
ρ = ({ a, b, c}, {1, 2}, {( a, 1), ( a, 2), (c, 2)}),
atëherë
ρ−1 = ({1, 2}, { a, b, c}, {(1, a), (2, a), (2, c)}).
Kompozimi i relacioneve
Janë dhënë bashkësitë X, Y, Z dhe bashkësia Y 0 , e tillë që Y 0 ⊃ Y. Kompozim i relacioneve
ρ = ( X, Y, R) dhe σ = (Y 0 , Z, S), që shënohet σ ◦ ρ, quhet një relacion me fillim në X, fund
në Z dhe graf S ◦ R ⊂ X × Z, të tillë që
( x, z) ∈ S ◦ R ⇔ (∃y ∈ Y )[( x, y) ∈ R dhe (y, z) ∈ S],
ose
x (σ ◦ ρ) z ⇔ (∃y ∈ Y )[ x ρ y dhe y σ z].
Pra, relacioni σ ◦ ρ ”lidh” x me z, në qoftë se gjendet një ”pikë lidhëse” y ∈ Y, e tillë që relacioni
ρ ”lidh” x me y dhe σ ”lidh” y me z. Për shembull, në qoftë se
ρ = ({ a, b, c}, {1, 2, 3}, {( a, 1), ( a, 2), (c, 2)})
dhe
σ = ({1, 2, 3}, { A, B}, {(1, A), (2, A), (3, A)}),
atëherë
σ ◦ ρ = ({ a, b, c}, { A, B}, {( a, A), (c, A)}).
15
Relacionet e ekuivalencës. Bashkësia faktor.
Një relacion ρ në një bashkësi X quhet relacion ekuivalence në X, në qoftë se për çdo
x, y, z ∈ X, kënaqen konditat:
(i) x ρ x;
(ii) x ρ y ⇒ y ρ x;
(iii) x ρ y dhe y ρ z ⇒ x ρ z.
Për shembull, barazimi i numrave realë është një relacion ekuivalence në R. Ndërsa, përfshirja
e bashkësive ’⊂’ nuk është një relacion ekuivalence në familjen e nënbashkësive 2X të një
bashkësie X.
Në qoftë se ρ është një relacion ekuivalence në X dhe për dy elemente x, y ∈ X kemi x ρ y,
atëherë themi se x dhe y janë elemente ekuivalente në lidhje me ρ. Për një element x ∈ X
përcaktohet bashkësia
[ x ] = { y ∈ X : x ρ y },
që quhet klasë ekuivalence e elementit x në lidhje me relacionin ρ. Bashkësia e klasave të
ekuivalencës së bashkësisë X, që shënohet me X/ρ, quhet bashkësi faktor e bashkësisë X,
sipas relacionit të ekuivalencës ρ. Në vijim provohet që bashkësia e klasave të ekuivalencës së
bashkësisë X formon një copëtim të bashkësisë X, dome-thënë ajo ka dy veti:
(i) bashkimi i të gjitha klasave të ekuivalencës është i barabartë me X;
(ii) çdo dy klasa të ndryshme ekuivalence nuk priten ndërmjet tyre.
Vetia (i ) është evidente.

(ii ) Në qoftë se dy elemente x, y ∈ X janë ekuivalente në lidhje me ρ, atëherë kanë vend
implikimet
z ∈ [ x ] ⇒ zρx dhe xρy ⇒ zρy ⇒ z ∈ [y]
dhe
z ∈ [y] ⇒ zρy dhe yρx ⇒ zρx ⇒ z ∈ [ x ]
Si rrjedhim,
[ x ] ⊂ [y] dhe [y] ⊂ [ x ].
Kjo do të thotë që
[ x ] = [ y ].
Pra, për dy elemente çfarëdo x, y ∈ X, ka vend vetëm njëri nga barazimet:
[ x ] = [y] ose [ x ] ∩ [y] = ∅,
16
sepse në qoftë se
∃z ∈ [ x ] ∩ [y]
atëherë xρy dhe, si rrjedhim, [ x ] = [y].
Në përfundim të këtij seksioni le të shqyrtojmë në bashkësinë e numrave të plotë Z relacionin
e ekuivalencës që përcaktohet si në vijim: për çdo dy numra të plotë x dhe y themi që ”x është
kongruent me y sipas modulit m”, në qoftë se x − y plotëpjestohet me numrin natyror m. Në
saje të faktit që një numër çfarëdo i plotë x paraqitet në mënyrë të vetme në trajtën:
x = mq + r, për r = 0, 1, . . . , m − 1.
rrjedh që të gjitha klasat e ekuivalencës janë:
[0] = {. . . , −2m, − m, 0, m, 2m, . . . }

[1] = {. . . , −2m + 1, − m + 1, 1, m + 1, 2m + 1, . . . }
.........
[m − 1] = {. . . , −m − 1, −1, (m − 1), 2m − 1, 3m − 1, . . . }.
Si rrjedhim, bashkësia faktor është {[0], [1], . . . , [m − 1]}.
17
Renditja e pjesshme e një bashkësie
Një relacion në një bashkësi X quhet renditje e pjesshme në X, në qoftë se për çdo tri
elemente x, y, z ∈ X kënaqen konditat:
(i) x x;
(ii) x y dhe y x ⇒ x = y;
(iii) x y dhe y z ⇒ x z.
Në këtë rast themi që bashkësia X është pjesërisht e renditur me anë të .
Në rast se për dy elemente x, y ∈ X kemi x y, atëherë themi që x është ”më i vogël ose
i barabartë” se y ose y është ”më i madh ose i barabartë” se x dhe shënojmë gjithashtu
y x.
Në qoftë se kemi x y dhe x 6= y, atëherë themi se ”x është para y”, ”x është paraardhës
i y” ose ”x është më i vogël se y” dhe shënojmë:
x≺y
ose shënojmë
yx
dhe themi që ”y është pas x”, ”y është pasardhës i x” ose ”y është më i madh se x”.
Në qoftë se renditja e pjesshme në X është e tillë që, për çdo dy elemente x, y ∈ X, kemi
që
x y ose y x,
atëherë themi se është renditje e plotë ( ose thjesht renditje ) në X, dhe bashkësia X
thuhet se është plotësisht e renditur ( ose thjesht e renditur ) me anë të relacionit .
Në vijim prezantohen shembuj bashkësish të renditura pjesërisht me anë të një relacioni.
Shembulli 1.1. Përfshirja e bashkësive është një renditje e pjesshme në familjen e nënbashkësive
2X të një bashkësie X, sepse për çdo A, B, C ∈ 2X kemi:
(i) A ⊂ A;
(ii) A ⊂ B dhe B ⊂ A ⇒ A = B;
(iii) A ⊂ B dhe B ⊂ C ⇒ A ⊂ C.
Vihet re qartë që përfshirja e bashkësive nuk është renditje e plotë.
Shembulli 1.2. Le të jetë dhënë një nënbashkësi joboshe X ⊂ R. Relacioni në X, i përcaktuar
si më poshtë:
x y ⇔ x ≤ y për çdo x, y ∈ X,
është një renditje e pjesshme në X. Për më tepër, kjo është renditje në X dhe quhet renditje e
zakonshme në X ⊂ R.
18
Shembulli 1.3. Në bashkësinë X = { a, b, c, d, e, f , g}, me anë të diagramës së mëposhtme
përcaktohet një relacion në X, në mënyrë të tillë që, për çdo dy elemente x, y ∈ X, kemi që:
x y,
në qoftë se x = y ose në qoftë se kalohet nga x tek y në diagramë sipas drejtimit të treguar me
shigjetë. Ky relacion është një renditje e pjesshme në X.
Shënojmë:
A = { a, b, c, e, f }, B = { a, c, e, f , g}, C = {c, e, f , g}.♦
a_ ?b .
?c_
d^ Ae]
f g
Supozojmë se janë dhënë një bashkësi X e renditur pjesërisht me anë të një relacioni , një
nënbashkësi Y ⊂ X dhe një element x0 ∈ Y. Le të japim përcaktimet e mëposhtme:
(i) x0 quhet elementi më i vogël (ose elementi i parë) në Y, në qoftë se
(∀y ∈ Y )[y x0 ] (çdo element vjen pas tij).
Tek Shembulli (1.3) elementi f është më i vogli në A, ndërsa bashkësia B nuk ka element
më të vogël. Provohet që, në qoftë se bashkësia Y ka element më të vogël, atëherë ai
është i vetëm;
(ii) x0 quhet elementi më i madh (ose elementi i fundit) në Y, në qoftë se
(∀y ∈ Y )[y x0 ] (çdo element është para tij).
Në Shembullin (1.3) nuk ka element më të madh në A, ndërsa B ka element më të madh
elementin a. Provohet që, në qoftë se bashkësia Y ka element më të madh, atëherë ai
është i vetëm;
(iii) x0 quhet një element minimal në Y, në qoftë se
(∀y ∈ Y )[y x0 ⇒ y = x0 ].
19
Me fjalë të tjera, x0 quhet element minimal në Y, në qoftë se nuk ka ndonjë element
nga Y që është para tij. Tek Shembulli (1.3) elementi f është një element minimal në A,
ndërsa tek B ka dy elemente minimale, të cilët janë f dhe g. Është e qartë që, në qoftë se
bashkësia Y ka element më të vogël, atëherë ai është gjithashtu edhe elementi i vetëm
minimal në Y;
(iv) x0 quhet një element maksimal në Y, në qoftë se
(∀y ∈ Y )[ x0 y ⇒ y = x0 ].
Me fjalë të tjera, x0 quhet element maksimal në Y, në qoftë se nuk ka ndonjë element
nga Y që është pas tij. Në Shembullin (1.3) elementet a dhe b janë elemente maksimale
në A, ndërsa në B elementi i vetëm maksimal është a. Është e qartë që, në qoftë se Y ka
element më të madh, atëherë ai është gjithashtu edhe elementi i vetëm maksimal në Y.
Supozojmë tani se në bashkësinë X janë dhënë gjithashtu elementet m, M ∈ X. Atëherë,
(i) m quhet një kufi i poshtëm i Y, në qoftë se
(∀y ∈ Y )[y m].
Në Shembullin (1.3) bashkësitë B dhe C nuk kanë ndonjë kufi të poshtëm, ndërsa A ka
një kufi të poshtëm, i cili është elementi f .
(ii) M quhet kufi i sipërm i Y, në qoftë se
(∀y ∈ Y )[y M].
Tek Shembulli (1.3) bashkësia A nuk ka ndonjë kufi të sipërm. Bashkësia B ka elementin
a si kufi të vetëm të sipërm, ndërsa bashkësia C ka tre kufij të sipërm, a, c dhe b.
Shënojmë me Yp dhe Ys , përkatësisht bashkësinë e kufijve të poshtëm dhe të sipërm të Y. Në
qoftë se Yp ka element më të madh, atëherë ai quhet inferior i Y dhe shënohet me inf Y; në
qoftë se Ys ka element më të vogël, atëherë ai quhet superior i Y dhe shënohet me sup Y. Në
Shembullin (1.3) për bashkësinë A, kemi që
Ap = { f } dhe As = ∅.
Si rrjedhim, sup A nuk ekziston, ndërsa inf A = f .

Në mbyllje të këtij seksioni prezantohen dy pohime ekuivalente me aksiomën e zgjedhjes,
Lema e Zornit dhe parimi i maksimumit të Hausdorfit.
Lema 1.4 (Lema e Zornit). Le të jetë dhënë një bashkësi joboshe X në të cilën është përcaktuar
një renditje e pjesshme . Në qoftë se çdo nënbashkësi e renditur A ⊂ X ka një kufi të sipërm
(kufi të poshtëm), atëherë X ka të paktën një element maksimal (element minimal).
20
Për vërtetimin që aksioma e zgjedhjes është ekuivalente me Lemën e Zornit, shih Teoremën 7
në tekstin ”Set Theory, With an Introduction to Descriptive Set Theory” me autorë K.Kuratovski
and A.Mostovski, f. 256. Ndërsa për ekuivalencën e aksiomës së zgjedhjes me parimin e
maksimumit të Hausdorfit, shih tekstin ”General Topology” me autor J.L.Kelly, f. 31-36.
Teorema 1.5 (Parimi i maksimumit i Hausdorfit). Le të jetë dhënë një bashkësi joboshe X
në të cilën është përcaktuar një renditje e pjesshme . Atëherë gjendet një nënbashkësi e renditur
maksimale S ⊂ X, domethënë, në qoftë se T është një nënbashkësi e renditur në X, e tillë që
S ⊂ T, atëherë
S = T.
Tek Shembulli (1.3), bashkësia

S0 = {d, c, b}
nuk është bashkësi e renditur maksimale, ndërsa
S = { f , d, c, b}
është një bashkësi e renditur maksimale.
21
Funksioni
Kemi përcaktuar një funksion f me fillim në X, fund në Y dhe graf G si një relacion f =
( X, Y, G ), të tillë që kënaq konditat:
(i) (∀ x ∈ X )(∃y ∈ Y )[( x, y) ∈ G ];
(ii) (∀ x ∈ X )[( x, y1 ) ∈ G dhe ( x, y2 ) ∈ G ⇒ y1 = y2 ].
Për dy funksione f = ( X f , Yf , G f ) dhe g = ( Xg , Yg , Gg ), themi se janë funksione të
barabarta, në qoftë se
X f = Xg ; Yf = Yg ; G f = Gg .
Ndërkohë, f dhe g thuhet se janë funksione me vlera të barabarta, në qoftë se X f = Xg ,
dhe për çdo x ∈ X f kemi:
f ( x ) = g ( x ).
Për shembull, funksioni f : R → R, i përcaktuar me anë të barazimit
f ( x ) = x2 , për çdo x ∈ R,
dhe funksioni g : R → [0, +∞), i përcaktuar me anë të barazimit
g( x ) = x2 , për çdo x ∈ R,
nuk janë funksione të barabarta, por janë funksione me vlera të barabarta.
A ka kuptim të flasim për një funksion me fillim në X dhe fund tek Y në rastet e mëposhtme:
(i) X = ∅, Y 6= ∅;
(ii) X 6= ∅, Y = ∅;
(iii) X = ∅, Y = ∅ ?
Në rastin (i ) ka një funksion (∅, Y, ∅), sepse nuk ka ndonjë x ∈ X për të cilin të mos gjendet
një element i vetëm y ∈ Y, i tillë që ( x, y) ∈ G. Ky quhet funksioni bosh në bashkësinë
Y. Në rastin (ii ) nuk kemi ndonjë funksion, sepse gjendet të paktën një element x ∈ X për
të cilin nuk ka ndonjë y ∈ Y, të tillë që ( x, y) ∈ G. Rasti (iii ) është një rast i veçantë i (i ).
Funksioni me fillim në ∅ dhe fund në ∅ quhet funksion bosh.
Shtrirja dhe ngushtimi i një funksioni

Supozojmë se janë dhënë dy funksione f 0 : X0 → Y0 dhe f : X → Y, të tillë që X0 ⊂ X.
Funksioni f quhet shtrirje e funksionit f 0 nga X0 tek X, ose f 0 quhet ngushtim i funksionit
f nga X tek X0 , në qoftë se për çdo x ∈ X0 , kemi
f 0 ( x ) = f ( x ).
Në këtë rast shënojmë f 0 = f | X0 .
Në veçanti, në qoftë se f 0 = (∅, Y, ∅), atëherë f 0 është ngushtim i çdo funksioni f =
( X, Y, G ).
22
Kompozimi i funksioneve
Le të jenë dhënë bashkësitë X, Y, Z dhe bashkësia Y 0 , e tillë që Y 0 ⊃ Y. Meqenëse funksionet
f = ( X, Y, R) dhe g = (Y 0 , Z, S) janë relacione, atëherë përcaktohet relacioni kompozim:
g ◦ f = ( X, Z, S ◦ R).
Duke u bazuar në faktin që f dhe g janë funksione, çdo element x ∈ X ”lidhet” me anë të
relacionit kompozim g ◦ f me vetëm një element z ∈ Z. Kjo do të thotë që relacioni kompozim
g ◦ f është një funksion. Për këtë arsye, funksioni g ◦ f quhet kompozim i funksioneve f
dhe g. Për shembull, në qoftë se është dhënë funksioni f : R → [0, +∞), i përcaktuar me anë
të barazimit
f ( x ) = x2 , për çdo x ∈ R,
dhe funksioni g : R → [0, +∞), i përcaktuar me anë të barazimit
g(u) = eu , për çdo u ∈ R,
atëherë kompozimi g ◦ f : R → [0, +∞) përcaktohet me anë të barazimeve

2
( g ◦ f )( x ) = g( f ( x )) = e f (x) = e x , për çdo x ∈ R.
Një klasifikim i funksioneve

Le të jetë dhënë një funksion f : X → Y. Funksioni f quhet:
• injektiv, në qoftë se për çdo x, x 0 ∈ X, ka vend implikimi
f (x) = f (x0 ) ⇒ x = x0 ;
• syrjektiv, në qoftë se

(∀y ∈ Y )(∃ x ∈ X )[y = f ( x )];
• bijektiv, në qoftë se është injektiv dhe syrjektiv.
Funksioni bosh në një bashkësi joboshe A është injektiv dhe jo syrjektiv; funksioni f : R →
R, i përcaktuar me anë të barazimit
f ( x ) = x3 , për çdo x ∈ R,
është një funksion injektiv, sepse nga x3 = y3 del barazimi x = y; funksioni f : R → [0, +∞),
i përcaktuar me anë të barazimit f ( x ) = x2 për çdo x ∈ R, është një funksion syrjektiv
dhe jo injektiv, sepse për çdo numër real y ≥ 0 gjenden dy numra realë x1 dhe x2 , të tillë që
√ √
x1 = + y dhe x2 = − y; funksioni bosh është një funksion bijektiv.
23
Tani, supozojmë se është dhënë një funksion f : X → Y. Përcaktojmë në X një relacion ρ,
në mënyrë të tillë që për çdo ( x, y) ∈ X 2 , kemi që:
x ρ y ⇔ f ( x ) = f ( y ).
Provohet pa vështirësi që relacioni ρ është një relacion ekuivalence në X. Prej këtej, përcaktojmë
funksionin fe : X/ρ → Y me anë të barazimit
fe([ x ]) = f ( x ), për çdo [ x ] ∈ X/ρ.
Është e qartë që fe është një funksion injektiv. Për më tepër, në qoftë se f është një funksion
syrjektiv, atëherë rrjedh që fe është funksion bijektiv.
Funksioni i anasjellë
Supozojmë se është dhënë një funksion f = ( X, Y, G ). Në qoftë se relacioni i anasjellë
f −1 = (Y, X, G −1 ) është funksion, atëherë f −1 quhet funksion i anasjellë i funksionit f .
Provohet që kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që f të ketë funksion të anasjellë është që f
të jetë funksion bijektiv.
Teorema e mëposhtme është një karakterizim i zakonshëm i një funksioni që ka funksion të
anasjellë, ose që është funksion bijektiv.
Teorema 1.6. Le të jetë dhënë një funksion f : X → Y. Atëherë pohimet e mëposhtme janë
ekuivalente:
(i) f ka funksion të anasjellë;
(ii) Gjendet një funksion g : Y → X, i tillë që për çdo ( x, y) ∈ X × Y, kemi që:
g( f ( x )) = x dhe f ( g(y)) = y.
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Funksioni i kërkuar g është f −1 .

(ii ) ⇒ (i ) Fakti
g( f ( x )) = x, për çdo x ∈ X,
implikon që f është një funksion injektiv, ndërsa
f ( g(y)) = y, për çdo y ∈ Y,
prodhon që f është një funksion syrjektiv. Kështu, f është një funksion bijektiv dhe, si rrjedhim,
f ka funksion të anasjellë. ♦
Le të paraqesim disa shembuj. Funksioni i anasjellë i funksionit f : R → (0, +∞), të
përcaktuar me anë të barazimit
f (x) = ex , për çdo x ∈ R,
24
është funksioni f −1 : (0, +∞) → R, i përcaktuar me anë të barazimit
f −1 ( x ) = ln( x ),
për çdo x ∈ (0, +∞);
funksioni i anasjellë i funksionit f : − π2 , π2 → R, të përcaktuar me anë të barazimit

π π
f ( x ) = tan( x ), për çdo x∈ − , ,
2 2
është funksioni f −1 : R → − π2 , π2 , i përcaktuar me anë të barazimit

f −1 ( x ) = arctan( x ), për çdo x ∈ R.
Imazhi dhe paraimazhi

Le të jetë dhënë një funksion f : X → Y dhe nënbashkësitë A ⊂ X dhe B ⊂ Y.
Bashkësia
f ( A) = {y ∈ Y : (∃ x ∈ A)[y = f ( x )]}
quhet imazhi i bashkësisë A me anë të f .
Paraimazh i bashkësisë B me anë të f quhet bashkësia
f −1 ( B ) = { x ∈ X : f ( x ) ∈ B } .
Për shembull, le të jetë dhënë funksioni f : R → [0, +∞) që përcaktohet me anë të barazimit
f ( x ) = x2 , për çdo x ∈ R.
Atëherë, imazhi i [0, 2] me anë të f është bashkësia
f ([1, 2]) = [1, 4],
ndërsa paraimazhi i [0, 4] me anë të f është bashkësia
f −1 ([1, 4]) = [−2, −1] ∪ [1, 2].
25
1.2. Numrat kardinalë
Numri kardinal i një bashkësie
Dy bashkësi A dhe B thuhet se janë me ”sasi të njëjtë elementesh”, në qoftë se gjendet një
funksion bijektiv f : A → B. Në këtë rast, simbolikisht, shkruajmë A ≡ B. Për çdo tri bashkësi
A, B dhe C kanë vend pohimet:
(i) A ≡ A (funksioni identik është një funksion bijektiv);
(ii) A ≡ B ⇒ B ≡ A (funksioni i anasjellë i funksionit bijektiv f : A → B është një

funksion bijektiv);
(iii) A ≡ B dhe B ≡ C ⇒ A ≡ C (kompozimi i funksioneve bijektive f : A → B dhe

g : B → C është një funksion bijektiv).
Për çdo bashkësi X caktojmë një simbol X, në mënyrë të tillë që, për çdo dy bashkësi A dhe B
ka vend ekuivalenca
A ≡ B ⇔ A = B.
Simboli A quhet numër kardinal i bashkësisë A ose thjesht kardinal i bashkësisë A. Në
përgjithësi numrat kardinalë shënohen zakonisht me gërmat greke κ, λ, µ, . . . .
Një bashkësi A quhet e fundme në qoftë se gjendet një numër natyror n ∈ N, i tillë që
A ≡ {1, . . . , n}.
Në këtë rast themi që bashkësia A ka n elemente dhe marrim:
A = n.
Me marrëveshje, edhe bashkësinë boshe e konsiderojmë bashkësi të fundme dhe marrim
∅ = 0.
Pra, kardinali i një bashkësie të fundme A është i barabartë me numrin e elementeve të A-së.
Në këtë rast themi se kardinali i bashkësisë A është një kardinal i fundmë.
Në qoftë se një bashkësi A nuk është e fundme, atëherë themi që A është e pafundme. Një
bashkësi e pafundme A quhet e numërueshme në qoftë se
A ≡ N.
Pra, në qoftë se shënojmë

N = a,
atëherë për çdo bashkësi të numërueshme A ka vend barazimi
A = a.
26
Numri kardinal a quhet kardinal i numërueshëm.
Me anë të përcaktimit të bashkësisë së numërueshme vërtetohet menjëherë teorema e
mëposhtme.
Teorema 1.7. Kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që një bashkësi A të jetë e numërueshme
është që të paraqitet si më poshtë:
A = { a1 , a2 , a3 , . . . , a n , . . . },
ku termat e vargut ( an ) janë dy e nga dy të ndryshme. (Në këtë rast themi që bashkësia A paraqitet
me anë të një vargu të pafundmë.)
Disa shembuj bashkësish të numërueshme janë:
Ç ={2, 4, . . . , 2.k, . . . };
T ={1, 3, . . . , 2.k − 1, . . . };
A ={1, 4, . . . , k2 , . . . }; (1.1)
B ={1, 8, . . . , k3 , . . . };
1 1
H ={1, , . . . , , . . . }.
2 k
Meqenëse funksioni f : N → Ç që përcaktohet me anë të barazimit
f (k ) = 2k, për çdo k ∈ N
është një funksion bijektiv, rrjedh që N ka ”sasi të njëjtë elementesh” me një nënbashkësi të
sajën, pikërisht me bashkësinë e numrave çift.
Teorema e mëposhtme tregon se një bashkësi e pafundme X ka një nënbashkësi të mirëfilltë
Y ⊂ X (Y 6= X ), të tillë që ka ”sasi të njëjtë elementësh” me X.
Teorema 1.8. Në qoftë se X është një bashkësi e pafundme dhe A është një nënbashkësi e fundme
dhe joboshe e saj, atëherë kardinali i bashkësisë X është i barabartë me kardinalin e X \ A.
Vërtetim. Le të jetë dhënë bashkësia e fundme dhe joboshe
A = { a j ∈ X : j = 1, . . . , n}.
Në saje të aksiomës së zgjedhjes gjendet një funksion
f : 2X \ {∅} → X,
i tillë që
f ( E) ∈ E, për çdo E ∈ 2X \ {∅}.
Përcaktojmë vargun
a n +1 , a n +2 , . . . , a n + k , . . . ,
27
si më poshtë
an+1 = f ( X \ { a1 , . . . , an }),
a n +2 = f ( X \ { a 1 , . . . , a n , a n +1 } ,
...
an+k = f ( X \ { a1 , . . . , an , . . . , an+k−1 }),
an+k+1 = f ( X \ { a1 , . . . , an , . . . , an+k }),
...
Si rrjedhim,
a n +1 ∈ X \ { a 1 , . . . , a n } ;
a n +2 ∈ X \ { a 1 , . . . , a n , a n +1 } ;
...
a n + k ∈ X \ { a 1 , . . . , a n , . . . , a n + k −1 } ;
a n + k +1 ∈ X \ { a 1 , . . . , a n , . . . , a n + k } ;
...
Pra, termat e vargut ( an+k )k janë dy e nga dy të ndryshme dhe, për më tepër, çdo term i këtij
vargu është i ndryshëm nga elementet e bashkësisë A.
Përcaktojmë tani funksionin h : X → X \ A, si në vijim. Në qoftë se x është i barabartë me
një term çfarëdo ai të vargut
a 1 , . . . , a n , a n +1 , . . . , a n + k , . . .
atëherë h( x ) = an+i . Përndryshe, në qoftë se
x ∈ X \ { a 1 , . . . , a n , a n +1 , . . . , a n + k , . . . } ,
atëherë h( x ) = x. Pra,
an+i për x = ai
h( x ) =
x përndryshe.
Meqenëse termat e vargut
a 1 , . . . , a n , a n +1 , . . . , a n + k , . . .
janë dy e nga dy të ndryshme, përftohet që h është një funksion bijektiv dhe, si rrjedhim,
X = X \ A.♦
28
Teorema 1.9. Në qoftë se një bashkësi X është e pafundme, atëherë gjendet një nënbashkësi
A ⊂ X e cila është e numërueshme.
Vërtetim. Meqenëse X është e pafundme, gjendet një nënbashkësi e fundme
A = { a1 } ⊂ X.
Duke përsëritur fjalë për fjalë vërtetimin e Teoremës 1.8, përcaktohet një varg ( a1+k )k me terma
nga X, në mënyrë të tillë që termat e tij të jenë dy e nga dy të ndryshme. Pra, bashkësia e
kërkuar është
{ a1 , a2 , . . . , an , . . . } ⊂ X.♦
Teorema e mëposhtme është e dobishme për të provuar që dy bashkësi janë me kardinal të
njëjtë. Për vërtetimin e kësaj teoreme referojmë tekstin ”Numrat Kardinalë dhe Ordinalë”, f.
36-38.
Teorema 1.10 (Teorema Kantori-Shruder-Bershtein). Janë dhënë bashkësitë A dhe B. Në

qoftë se A është me kardinal të njëjtë me një nënbashkësi B0 ⊂ B dhe B është me kardinal të njëjtë
me një nënbashkësi A0 ⊂ A, atëherë bashkësitë A dhe B janë me kardinal të njëjtë.
29
Kardinali i numërueshëm
Në këtë seksion prezantohen veti të tjera të bashkësive të numërueshme. Teorema e mëposhtme
është një mjet çelës për të përftuar rezultate që kanë të bëjnë me bashkësitë e numërueshme.
Teorema 1.11. Bashkësia N e të gjitha sistemeve të fundme dhe të renditura të numrave natyrorë
është e numërueshme.
Vërtetim. Përcaktojmë funksionin F : N → N me anë të barazimit
F ( a) = 10nk +nk−1 +...+n2 +n1 + . . . + 10n2 +n1 + 10n1 ,
për çdo a = (n1 , . . . , nk ) ∈ N . Meqenëse në anën e djathtë të barazimit të fundit ka k terma,
zbërthimi dhjetor i F ( a) ka k njësha.
Të provojmë që funksioni F është injektiv. Për këtë qëllim, supozojmë që
F ( a ) = F ( b ),
për ndonjë a = (n1 , . . . , nk ) dhe b = (m1 , . . . , ml ). Para së gjithash, duhet që k = l, sepse
përndryshe del që janë të barabartë dy numra dhjetorë me sasi të ndryshme njëshash. Pra,
kemi që:
10nk +...+ n2 +n1 + . . . + 10n2 + n1 + 10n1

=10mk +...+m2 +m1 + . . . + 10m2 +m1 + 10m1 .
Atëherë, në saje të unicitetit të zbërthimit në sistemin me bazë 10, përftohen hap pas hapi
barazimet:
m1 = n1 ; m2 = n2 ; . . . ; m k = n k .
Pra, del që a = b dhe, si rrjedhim, funksioni F është injektiv.
Meqenëse F është injektiv, N është me kardinal të njëjtë me nënbashkësinë
N1 = F (N ) ⊂ N.
Nga ana tjetër, N është me kardinal të njëjtë me nënbashkësinë N1 ⊂ N , ku N1 = {(1, k ) :

k ∈ N}. Rrjedhimisht, në saje të Teoremës Kantori-Shruder-Bershtein, bashkësia N është e
numërueshme. ♦
Me anë të Teoremës 1.11 dhe Teoremës 1.7, përftohet pa vështirësi pohimi i mëposhtëm.
Rrjedhimi 1.12. Le të jetë dhënë një bashkësi e numërueshme A. Atëherë, bashkësia N A e të
gjitha sistemeve të fundme dhe të renditura, që formohen me elemente nga A, është e numërueshme.
Në saje të teoremës së mësipërme dhe Teoremës Kantori-Shruder-Bershtein, përftohet
menjëherë që prodhimi kartezian Nk është një bashkësi e numërueshme, për çdo k ∈ N.
30
Teorema 1.13. Le të jetë dhënë një varg ( An ) bashkësish joboshe që nuk priten dy e nga dy.
Atëherë, bashkësia
+
[ ∞
A= An
n =1
është e numërueshme në secilin nga rastet e mëposhtme:
(i) çdo An është e fundme;
(ii) çdo An është e numërueshme;
(iii) çdo An është e numërueshme ose e fundme.
Vërtetim. Pohimet (i ), (ii ) dhe (iii ) provohen në të njëjtën mënyrë. Për këtë arsye do të
provohet vetëm pohimi (i ).
Supozojmë që
An = { an1 , an2 , . . . , ankn }, për çdo n ∈ N.
Përcaktojmë funksionin f : A → N2 me anë të barazimit
f ( ani ) = (n, i ),
për n ∈ N dhe i = 1, . . . , k n . Meqenëse f ( A) ⊂ N2 , N2 ≡ N dhe f është injektiv, rrjedh

që A është me kardinal të njëjtë me një nënbashkësi N1 ⊂ N. Nga ana tjetër, N është me
kardinal të njëjtë me nënbashkësinë B1 ⊂ A, ku:
B1 = { an1 ∈ A : n ∈ N}.
Si rrjedhim, në saje të Teoremës Kantori-Shruder-Bershtein, del që A ≡ N, dhe kjo përfundon
vërtetimin.♦
Vihet re qartë që Teorema 1.13 ka vend gjithashtu në rastin kur vargu ( An ) është i fundmë.
31
Kardinali kontinuumit
Për një bashkësi të pafundme që nuk është e numërueshme themi se është e panumërueshme.
Meqenëse deri tani janë prezantuar vetëm shembuj bashkësish të numërueshme, natyrshëm
shtrohet pyetja: A gjenden bashkësi të panumërueshme? Përgjigja jepet me anë të teoremës së
mëposhtme.
Teorema 1.14 (Teorema e Kantorit). Bashkësia [0, 1] është e panumërueshme.
Vërtetim. Supozojmë për kontradiksion që bashkësia A = [0, 1] është e numërueshme.

Atëherë, në saje të Teoremës 1.7 kemi
A = { a1 , . . . , a n , . . . }.
Kryejmë një proces induktiv si më poshtë:
(1) Ndajmë segmentin A në tri pjesë të barabarta dhe shënojmë me A1 njërin prej tyre që
nuk përmban a1 ;
(2) Ndajmë segmentin A1 në tri pjesë të barabarta dhe shënojmë me A2 njërin prej tyre që
nuk përmban a2 ;
.........
(k+1) Ndajmë segmentin Ak në tri pjesë të barabarta dhe shënojmë me Ak+1 njërin prej tyre
që nuk përmban ak+1 ;
.........
Si rezultat i këtij procesi të pafundmë përftohet një varg segmentesh ( Ak ), i tillë që për çdo
k ∈ N, kemi
• ak ∈
/ Ak ;
• [0, 1] ⊃ Ak ⊃ Ak+1 ;
1
• gjatësia e segmentit Ak është 3k
.
Si rrjedhim, gjendet një pikë a0 ∈ [0, 1], e tillë që

+
\ ∞
A k = { a0 }.
k =1
Në saje të relacioneve

ak ∈
/ Ak dhe a0 ∈ A k
përftojmë a0 6= ak , për çdo k ∈ N. Kjo prodhon kontradiksionin
a0 ∈
/ A = [0, 1].
32
Si rrjedhim, supozimi bie poshtë dhe mbetet që bashkësia e pafundme A = [0, 1] është e
panumërueshme.♦
Kardinal i bashkësisë së panumërueshme [0, 1], që shënohet me c, quhet kardinal i kontin-
uumit. Pra, për një bashkësi çfarëdo A, ka vend ekuivalenca
A ≡ [0, 1] ⇔ A = c.
Teorema 1.15. Në qoftë se M është një bashkësi e panumërueshme dhe A është një bashkësi e
numërueshme, atëherë
M = M∪A
Vërtetim. Meqënese M është një bashkësi e pafundme, gjendet një nënbashkësi A0 ⊂ M, e
cila është e numërueshme.
Nga njëra anë kemi që
M = ( M \ A0 ) ∪ A0
dhe nga ana tjetër
M ∪ A = ( M \ A0 ) ∪ ( A0 ∪ A) = ( M \ A0 ) ∪ ( A0 ∪ A00 ),
ku A00 = A \ M. Prej këtej, në saje të faktit që A0 ≡ A0 ∪ A00 , përftohet
M ≡ M ∪ A,
dhe kjo përfundon vërtetimin. ♦

Provohet pa vështirësi që Teorema 1.15 ka vend gjithashtu në rastin kur A është një bashkësi
e fundme.
Rrjedhimi 1.16. Në konditat e teoremës provohet që
M = M \ A.
Vërtetim. Meqenëse M \ A është një bashkësi e panumërueshme, duke aplikuar teoremën

për këtë bashkësi, përftojmë që
M \ A ≡ ( M \ A) ∪ A.
Pra,
M\A ≡ M∪A
dhe, meqenëse
M ∪ A ≡ M,
përftojmë M \ A ≡ M dhe vërtetimi përfundon. ♦
Në vijim prezantohen shembuj bashkësish që kanë kardinal të kontinuumit c. Le të fillojmë
me lemën e mëposhtme ndihmëse.
33
Lema 1.17. Në qoftë se dy bashkësi të dhëna X dhe Y janë me kardinal të njëjtë, atëherë 2X ≡ 2Y .
Vërtetim. Meqenëse X ≡ Y gjendet një funksion bijektiv f : X → Y. Përcaktojmë

funksionin F : 2X → 2Y me anë të barazimit
F ( A) = f ( A) për çdo A ∈ 2X ,
ku f ( A) është imazhi i bashkësisë A me anë të funksionit f . Meqenëse F është një bijeksion,
përftojmë që 2X ≡ 2Y .♦
Shembulli 1.18. Të provohet se kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) R ≡ NN , ku R është bashkësia e vargjeve rritëse të numrave natyrorë;
(ii) 2N ≡ {0, 1}N ;
(iii) 2N ≡ NN ;
(iv) 2N ≡ R.
Zgjidhje. (i ) Përcaktojmë një funksion f : NN → R, si më poshtë
f (( an )) = (bn ), për çdo ( an ) ∈ NN ,
ku vargu (bn ) ∈ R përcaktohet me anë të barazimeve:
b1 = a1 ; b2 = a1 + a2 ; ... bn = a 1 + . . . + a n ; ...
Pra, kemi që

NN ≡ f (NN ) ⊂ R
dhe, meqenëse kemi gjithashtu që R ⊂ NN , teorema Kantori-Shruder-Bershtein prodhon rezul-
tatin e dëshiruar.
(ii ) Përcaktojmë funksionin F : 2N → {0, 1}N me anë të barazimit
F ( A) = 1 A , për çdo A ∈ 2N
ku 1 A është funksioni karakteristik i bashkësisë A, domethënë

1 x∈A
1 A (x) =
0 x∈ X\A
Meqenëse funksioni F është një funksion bijektiv, del që
2N ≡ {0, 1}N .
(iii ) Përcaktojmë funksionin F : NN → 2N×N me anë të barazimit
F ( f ) = G f , për çdo f ∈ NN ,
34
ku G f është grafi i funksionit f . Meqenëse F është një funksion injektiv, përftojmë
NN ≡ F (NN ) ⊂ 2N×N
dhe, meqenëse N ≡ N × N, në saje të Lemës 1.17, gjendet një nënbashkësi A ⊂ 2N , e tillë që
NN ≡ A ⊂ 2N .
Nga ana tjetër, në saje të (ii ) kemi gjithashtu
2N ≡ {0, 1}N ⊂ NN .
Rrjedhimisht, me anë të Teoremës Kantori-Shruder-Bershtein, përftojmë
NN ≡ 2N .
(iv) Le të përcaktojmë një funksion f : {0, 1}N \ X → [0, 1] me anë të barazimit
+∞
ai
f (( ai )) = ∑ 2i , për çdo (ai ) ∈ {0, 1}N \ X,
i =1
ku X është bashkësia e vargjeve nga {0, 1}N me terma të barabartë me 1, duke filluar nga një
indeks i ∈ N, përveç i = 1. Vihet re që X është bashkësi e numërueshme.
Të provojmë që f është injektiv. Për këtë qëllim, shqyrtojmë dy vargje çfarëdo
( ai0 ), ( ai00 ) ∈ {0, 1}N \ X,
të tilla që ( ai0 ) 6= ( ai00 ). Të provojmë që f (( ai0 )) 6= f (( ai00 )). Shënojmë me i0 më të voglin nga
indekset i, të tilla që ai0 6= ai00 . Prej këtej, mund të supozojmë që ai00 = 0 dhe ai000 = 1. Atëherë,
duke përdorur barazimin
+∞
1 1
∑ 2k = 2n ,
k = n +1
përftojmë
+∞ ai0 i0
ai0 +∞ a0 i0
ai0 +∞
1
f (( ai0 )) = ∑ 2 i
= ∑ 2 i
+ ∑ 2
i
i
< ∑ 2 i
+ ∑ 2i
i =1 i =1 i = i0 +1 i =1 i = i0 +1
i0 i0
ai0 1 ai00
= ∑ 2i 2i 0 ∑ 2i
+ =
i =1 i =1
+∞ ai00
≤ ∑ 2i
= f (( ai00 )).
i =1
Meqenëse f është injektiv dhe, meqenëse, {0, 1}N ka kardinal të barabartë me kardinalin e
bashkësisë {0, 1}N \ X, përftojmë
{0, 1}N ≡ R1 ⊂ [0, 1] ⊂ R,
35
ku R1 = f {0, 1}N \ X . Prej këtej, në saje të (ii ), del që

2N ≡ R1 ⊂ R. (1.2)
Tani shqyrtojmë një funksion g : R → 2Q , që përcaktohet si më poshtë
g( x ) = {r ∈ Q : r < x }, për çdo x ∈ R.
Meqenëse ndërmjet çdo dy numrave realë gjendet një numër racional, funksioni g është injektiv.
Atëherë,
R ≡ g ( R ) ⊂ 2Q
dhe, meqenëse N ≡ Q, në saje të Lemës 1.17, gjendet një nën-bashkësi P1 ⊂ 2N , e tillë që
R ≡ P1 ⊂ 2N . (1.3)
Si përfundim, me anë të Teoremës Kantori-Shruder-Bershtein, relacionet (1.2) dhe (1.3) prodhojnë
rezultatin e dëshiruar.♦
Shembulli 1.19. Bashkësitë e mëposhtme kanë kardinalin e kontinuumit:
(i) R2 ;
(ii) RN .
Zgjidhje. (i ) Në saje të Shembullit 1.18, kemi që R ≡ NN . Atëherë, gjendet një funksion
bijektiv f : R → NN . Përcaktojmë një funksion F : R2 → NN si në vijim. Le të jetë dhënë
x = ( x1 , x2 ) ∈ R2 . Kemi që, korresponduesit e x1 dhe x2 me anë të funksionit f janë përkatësisht
vargjet e mëposhtme:
n11 , n12 , n13 , . . . , n1k , . . .
dhe
n21 , n22 , n23 , . . . , n2k , . . .
Përcaktojmë që F ( x ) të jetë vargu
n11 , n21 ; n12 , n22 ; . . . , ; n1k , n2k ; . . .
Meqenëse F është një funksion injektiv,
R2 ≡ F ( R2 ) ⊂ NN
dhe, meqenëse R ≡ NN , gjendet një nënbashkësi R1 ⊂ R, e tillë që
R2 ≡ R1 ⊂ R.
Nga ana tjetër, kemi gjithashtu që:
R ≡ R × {1} ⊂ R2 .
36
Rrjedhimisht, në saje të Teoremës Kantori-Shruder-Bershtein, përftohet që R2 ≡ R. Kjo do të thotë
që R2 ka kardinal të kontinumit.
(ii ) Duke aplikuar përsëri faktin që R ≡ NN , gjendet funksioni bijektiv f : R → NN .
Përcaktojmë një funksion F : RN → NN si në vijim. Le të jetë dhënë
x = ( xm ) ∈ RN .
Korresponduesit e termave të vargut ( xm ) me anë të funksionit f janë vargjet e prezantuara me
anë të rreshtave të mëposhtme
n11 n12 n13 ... n1k ...

n21 n22 n23 ... n2k ...
n31 n32 n33 ... n3k ...
· · · · · ·
nm1 nm2 n13 ... nmk ...
· · · · · ·
Përcaktojmë që F ( x ) të jetë vargu
n11 ; n21 , n12 ; n31 , n22 , n13 ; . . . ; nk1 , n(k−1)2 , . . . , n1k ; . . . .
Meqenëse F është një funksion injektiv,
RN ≡ F (RN ) ⊂ NN
dhe, meqenëse R ≡ NN , gjendet R1 ⊂ R e tillë që
RN ≡ R1 ⊂ R.
Nga ana tjetër, kemi gjithashtu që

R ≡ A ⊂ RN ,
ku A është bashkësia e të gjitha vargjeve konstante. Rrjedhimisht, në saje të teoremës Kantori-
Shruder-Bershtein, del që
RN ≡ R.
Pra, bashkësia RN ka kardinal të kontinuumit.♦
37
Krahasimi i numrave kardinalë
Le të jenë dhënë numrat kardinalë µ dhe ν. Fiksojmë bashkësitë A dhe B, të tilla që
A=µ dhe B = ν.
Kardinali µ thuhet se është më i vogël ose i barabartë me kardinalin ν, ose ν thuhet se
është më i madh ose i barabartë me kardinalin µ, në qoftë se gjendet një funksion injektiv
f : A → B. Në këtë rast shënojmë:
µ ≤c ν ose ν c ≥ ν.
Provohet që përcaktimi i relacionit ≤c nuk varet nga zgjedhja e bashkësive A dhe B.
Në qoftë se kemi që µ ≤c ν dhe µ 6= ν, atëherë themi se µ është më i vogël se ν, ose ν është
më i madh se µ, dhe shënojmë:
µ <c ν ose ν c > µ.
Krahasimi i numrave kardinalë është një përgjithësim i krahasimit të numrave natyrorë.
Kështu, për dy numra natyrorë çfarëdo m dhe n, kemi që
m ≤ n ⇔ m ≤c n.
Për më tepër, kanë vend relacionet:
0 <c n n <c a a <c c,
ku n është një numër natyror çfarëdo.

Duke përdorur konceptin e krahasimit të numrave kardinalë, Teorema Kantori-Shruder-
Bernshtein merr trajtën e mëposhtme.
Teorema 1.20. Le të jenë dhënë numrat kardinalë µ dhe ν. Në qoftë se
µ ≤c ν dhe ν ≤c µ,
atëherë
µ = ν.
A krahasohen çdo dy numra kardinalë? Përgjigja e kësaj pyetjeje jepet nga teorema e
mëposhtme. Për vërtetimin e kësaj teoreme referojmë tekstin ”Numrat Kardinalë dhe Ordinalë”,
f.49-53.
Teorema 1.21. Në qoftë se janë dhënë numrat kardinalë µ dhe ν, atëherë ka vend vetëm njëri
nga relacionet e mëposhtme:
µ <c ν, µ = ν, ν <c µ.
38
Teorema e mrekullueshme e Kantorit tregon se për një numër kardinal të dhënë, gjendet një
numër kardinal që është më i madh se ai. Kjo është provuar në tekstin ”Numrat Kardinalë dhe
Ordinalë”, f.60.
Teorema 1.22. Në qoftë se A është një bashkësi çfarëdo e dhënë, atëherë:
A <c 2 A .
Në shekullin e 19-të, Kantori ngriti hipotezën gjeniale të kontinuumit që nuk ka ndonjë
numër kardinal ndërmjet kardinalit të numërueshëm dhe atij të kontinuumit.
Në Kongresin Ndërkombëtar të Matematikës, që u zhvillua në Paris më 1900, Hilbert prezantoi
në vend të parë problemin e kontinuumit në listën e 23 problemeve të pazgjidhura. Si rezultat,
Kurt Godel më 1938 provoi që hipoteza e kontinuumit nuk mund të hidhet poshtë me anë të
sistemit aksiomatik të Zermelo-Frenkelit, ndërsa Paul Cohen më 1963 provoi që hipoteza e
kontinuumit nuk mund të provohet me anë të sistemit aksiomatik të Zermelo-Frenkelit.
39
1.3. Ushtrime
Ushtrimi 1.23. Të provohet se kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) A ⊂ B dhe B ⊂ C ⇒ A ⊂ C;
(ii) A ⊂ C dhe B ⊂ C ⇒ A ∪ B ⊂ C;
(iii) C ⊂ A dhe C ⊂ B ⇒ C ⊂ A ∩ B.
Ushtrimi 1.24. Të provohet barazimet e mëposhtme:
(i) A ∪ ( B \ A) = A ∪ B;
(ii) A ∩ ( B \ A) = ∅.
Ushtrimi 1.25. Le të jenë dhënë A, B ∈ 2X . Të provohet se kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) ( Ac )c = A;
(ii) A ⊂ B ⇒ Ac ⊃ Bc ;
(iii) A ∩ B = ∅ ⇔ A ⊂ Bc ⇔ B ⊂ Ac ;
(iv) A ∪ B = X ⇔ A ⊃ Bc ⇔ B ⊃ Ac .
Ushtrimi 1.26. Le të jenë dhënë një familje ( Ai )i∈ I nënbashkësish të bashkësisë X dhe A ⊂ X.
Të provohet se kanë vend barazimet e mëposhtme:
(i) ( Ai ) ∩ A = ∩ A );
S S
i∈ I i ∈ I ( Ai
(ii) ( Ai )c = c;
S T
i∈ I i ∈ I ( Ai )
(iii) ( Ai )c = c.
T S
i∈ I i ∈ I ( Ai )
Ushtrimi 1.27. Le të jenë dhënë numrat realë a, b ∈ R, të tillë që b > a. Të provohet se kanë
vend barazimet e mëposhtme:
S ∞
(i) ( a, b) = +n=1 a + n , b − n , për b − a > 2,
1 1

T ∞
(ii) [ a, b] = +
n =1 a − n , b + n .
1 1

Ushtrimi 1.28. Në qoftë se f : X → Y është një funksion dhe A, A0 ∈ 2X , atëherë të provohen
pohimet e mëposhtme:
(i) A ⊂ A0 ⇒ f ( A) ⊂ f ( A0 );
(ii) f ( A ∪ A0 ) = f ( A) ∪ f ( A0 );
(iii) f ( A ∩ A0 ) ⊂ f ( A) ∩ f ( A0 );
40
(iv) f ( A \ A0 ) ⊃ f ( A) \ f ( A0 ).
Ushtrimi 1.29. Në qoftë se f : X → Y është një funksion dhe ( Ai )i∈ I është një familje e
indeksuar nënbashkësish të X, atëherë të provohen pohimet e mëposhtme:
(i) f ( f ( A i );
S S
i∈ I Ai ) = i∈ I
(ii) f ( Ai ) ⊂ f ( A i ).
T T
i∈ I i∈ I
Ushtrimi 1.30. Në qoftë se f : X → Y është një funksion dhe B, B0 ∈ 2Y , atëherë të provohen
(i) B ⊂ B0 ⇒ f −1 ( B) ⊂ f −1 ( B0 );
(ii) f −1 ( B ∪ B0 ) = f −1 ( B) ∪ f −1 ( B0 );
(iii) f −1 ( B ∩ B0 ) = f −1 ( B) ∩ f −1 ( B0 ).
(iv) f −1 ( B \ B0 ) = f −1 ( B) \ f −1 ( B0 ).
Ushtrimi 1.31. Në qoftë se f : X → Y është një funksion dhe ( Bi )i∈ I është një familje e
indeksuar nënbashkësish të Y, atëherë të provohen pohimet e mëposhtme:
(i) f −1 ( f −1 ( Bi );
S S
i∈ I Bi ) = i∈ I
(ii) f −1 ( f −1 ( Bi ).
T T
i∈ I Bi ) = i∈ I
Ushtrimi 1.32. Në qoftë se f : X → Y është një funksion, A ⊂ X dhe B ⊂ Y, atëherë kanë
vend përfshirjet e mëposhtme:
(i) A ⊂ f −1 ( f ( A));
(ii) f ( f −1 ( B)) ⊂ B.
Ushtrimi 1.33. Një numër natyror n prezantohet në mënyrë të vetme në trajtën:
n = 2k (2m + 1) (k = 0, 1, 2, . . . ; m = 0, 1, 2, . . . ).
0
Në qoftë se n = 2k (2m + 1) dhe n0 = 2k (2m0 + 1) janë dy numra natyrorë çfarëdo, atëherë
përcaktojmë:
n n0 ,
në qoftë se k < k0 ose në qoftë se k = k0 , por m ≤ m0 . Provoni që ky relacion është renditje në N.
Ushtrimi 1.34. Një numër kompleks jozero z ∈ C, prezantohet në mënyrë të vetme në trajtën:
z = r (cosϕ + isinϕ) (0 < ϕ < 2π ),
ku r është moduli dhe ϕ është argumenti kryesor i z. Me marrëveshje marrim ϕ = 0 për z = 0.
Në qoftë se z = r (cosϕ + isinϕ) dhe z0 = r 0 (cosϕ0 + isinϕ0 ) janë dy numra kompleksë çfarëdo,
atëherë përcaktojmë:
z z0 ,
në qoftë se r < r 0 ose në qoftë se r = r 0 , por ϕ ≤ ϕ0 . Provoni që ky relacion është renditje në C.
41
Ushtrimi 1.35. Le të jetë dhënë një bashkësi e numërueshme A. Shënojmë me N A bashkësinë e
sistemeve të fundme dhe të renditura që formohen me elemente nga A. Të provohet se N A është e
numërueshme.
Ushtrimi 1.36. Duke u bazuar në Teoremën Kantori-Shruder-Bershtein të provohet që, në qoftë
se është dhënë një bashkësi A e numërueshme, atëherë çdo nënbashkësi e pafundme e saj është e
numërueshme.
Ushtrimi 1.37. Provoni që bashkësitë e mëposhtme kanë kardinal të numërueshëm:
(i) Z;
(ii) Q;
(iii) Bashkësia e polinomeve me koeficient të plotë;
(iv) Bashkësia e numrave algjebrikë. (Një numër real quhet numër algjebrik, në qoftë se është
rrënjë e një polinomi me koeficient të plotë.)
Ushtrimi 1.38. Provoni që bashkësitë e mëposhtme kanë kardinal të kontinuumit.
(i) [ a, b], ( a, b], [ a, b), ( a, b);
(ii) R;
(iii) I;
(iv) Bashkësia e numrave transedencial. (Një numër real quhet numër transedencial, në qoftë
se nuk është numër algjebrik.)
Ushtrimi 1.39. Provoni që bashkësia C [0, 1] e funksioneve të vazhdueshme të përcaktuar në
[0, 1] dhe me vlera në R ka kardinalin e kontinuumit c.
42
2 Koncepte bazë
Në kursin e zakonshëm të analizës matematike kur trajtohen funksionet reale të dy variablave
(2)
realë përcaktohet largesa euklidiane dydimensionale de : R2 × R2 → [0, +∞) me anë të
barazimit
q
(2)
de ( x, y) = ( x1 − y1 )2 + ( x2 − y2 )2 , për çdo x = ( x1 , x2 ), y = (y1 , y2 ) ∈ R2 .
Kjo largesë është mjeti çelës për përcaktimin e konceptit themelor të analizës matematike në
R2 , konceptit të limitit, sepse me anë të kësaj largese mund të vlerësohet ”afërsia” ndërmjet
pikave të R2 .
Vetitë thelbësore të largesës euklidiane në R2 përmbahen në vetitë elementare të mëposhtme:
(i) për çdo dy pika a, b ∈ R2 , në qoftë se a dhe b përputhen, atëherë largesa ndërmjet tyre
është zero dhe, anasjellas, në qoftë se largesa ndërmjet tyre është zero, atëherë pikat a
dhe b përputhen;
(ii) për çdo dy pika a, b ∈ R2 , largesa nga a tek b është e njëjtë me largesën nga b tek a;
(iii) për çdo tre pika a, b, c ∈ R2 , largesa nga a tek b është më e vogël ose e barabartë me
shumën e largesave nga a tek c dhe nga c tek b. Kjo veti quhet dhe ”mosbarazimi i
trekëndëshit”.
(m)
Do të provohet që këto veti kanë vend gjithashtu për largesën euklidiane de në Rm , m > 2.
(2)
Në vijim, duke përgjithësuar vetitë thelbësore të largesës euklidiane de , përcaktohet koncepti
i një largese d në një bashkësi çfarëdo X.
2.1. Hapësirat metrike

Le të jetë dhënë një bashkësi X dhe një funksion d : X × X → [0, +∞). Funksioni d quhet
largesë në bashkësinë X, në qoftë se për çdo x, y, z ∈ X, kënaqen pohimet e mëposhtme:
(i) d( x, y) = 0 ⇔ x = y;
(ii) d( x, y) = d(y, x );
(iii) d( x, y) ≤ d( x, z) + d(z, y),
43
të cilat quhen veti të largesës. Në rast se d është një largesë, çifti i renditur ( X, d) quhet
hapësirë metrike. Duke nënkuptuar largesën d në bashkësinë X, themi shkurt që X është një
hapësirë metrike. Hapësirat metrike janë shqyrtuar për herë të parë nga matematikani francez
Maurice Frechet në punimin e tij të doktoraturës më 1906.
Më poshtë listohen disa shembuj elementare hapësirash metrike.
(1)
(i) Hapësira euklidiane njëdimensionale (R, de ), ku
(1)
de ( x, y) = | x − y|, për çdo ( x, y) ∈ R × R.
Kjo hapësirë metrike shënohet gjithashtu (R, | · |).
(ii) Duke u bazuar në vetitë e vlerës absolute provohet se funksioni d : R × R → [0, +∞)
që përcaktohet me anë të barazimit
d( x, y) = | x3 − y3 |, për çdo ( x, y) ∈ R × R,
është një largesë në R.
(iii) Le të jetë X një bashkësi çfarëdo joboshe. Përcaktojmë funksionin d : X × X → [0, +∞)
si më poshtë

0 x=y
d( x, y) = , për çdo ( x, y) ∈ X × X.
1 x 6= y
Provohet që d është një largesë në X. Kjo quhet largesa diskrete në X dhe ( X, d) quhet
hapësira metrike diskrete.
Funksioni d : R × R → [0, +∞), i përcaktuar me anë të barazimit
nuk është një largesë në R, sepse d(1, −1) = 0 dhe 1 6= −1.
Në teoremën e mëposhtme prezantohen veti elementare të largesës në një hapësirë metrike.
Teorema 2.1. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Atëherë, kanë vend pohimet e
mëposhtme:
(i) Për çdo x, y, z ∈ X ka vend mosbarazimi:
|d( x, y) − d( x, z)| ≤ d(y, z).
(ii) Për çdo x, y, x 0 , y0 ∈ X ka vend mosbarazimi:
|d( x, y) − d( x 0 , y0 )| ≤ d( x, x 0 ) + d(y, y0 ).
44
Vërtetim. (i ) Në saje të vetisë (iii ) të largesës, kemi që
d( x, y) ≤ d( x, z) + d(z, y) dhe d( x, z) ≤ d( x, y) + d(y, z).
Prej këtej, përftojmë
d( x, y) − d( x, z) ≤ d(y, z) ( d(y, z) = d(z, y) )
dhe
d( x, z) − d( x, y) ≤ d(y, z)
ose
−(d( x, z) − d( x, y)) ≥ −d(y, z).
Pra, kanë vend mosbarazimet
−d(y, z) ≤ d( x, y) − d( x, z) ≤ d(y, z),
që janë ekuivalente me mosbarazimin
|d( x, y) − d( x, z)| ≤ d(y, z).
(ii ) Në saje të vetisë (iii ) të largesës, kemi që
d( x, y) ≤ d( x, x 0 ) + d( x 0 , y) ≤ d( x, x 0 ) + (d( x 0 , y0 ) + d(y0 , y))
dhe, si rrjedhim,
d( x, y) − d( x 0 , y0 ) ≤ d( x, x 0 ) + d(y0 , y). (2.1)
Gjithashtu, me anë të mosbarazimeve
d( x 0 , y0 ) ≤ d( x 0 , x ) + d( x, y0 ) ≤ d( x 0 , x ) + (d( x, y) + d(y, y0 ))
prodhohet që
d( x 0 , y0 ) − d( x, y) ≤ d( x 0 , x ) + d(y, y0 ).
Në saje të mosbarazimit të fundit dhe (2.1), përftojmë
−(d( x, x 0 ) + d(y0 , y)) ≤ d( x, y) − d( x 0 , y0 ) ≤ d( x, x 0 ) + d(y0 , y).
Prej këtej, përftohet mosbarazimi i dëshiruar, dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
45
2.2. Disa hapësira metrike të zakonshme
Në këtë seksion prezantohen disa hapësira metrike të zakonshme. Këto hapësira metrike
mund të shërbejnë si shembuj për të kuptuar më mirë koncepte dhe pohime në vijim të këtij
teksti, por gjithashtu edhe në analizë funksionale dhe në teorinë e masës dhe integrimit. Ne
referojmë artikujt [18]-[22], për lexuesit e interesuar në rolin që kanë këto hapësira metrike të
zakonshme në ndriçimin e problemeve që dalin në analizën funksionale dhe në teorinë e masës
dhe integrimit.
2.2.1. Mosbarazimet e Holderit dhe Minkovskit

Për të thjeshtuar provën e mosbarazimeve të Holderit dhe Minkovskit fillojmë me disa mos-
barazime ndihmëse.
Mosbarazimi 2.2. Le të jetë dhënë një numër real λ ∈ (0, 1). Atëherë, për çdo dy numra realë
a > 0 dhe b > 0, ka vend mosbarazimi:
aλ b1−λ ≤ λa + (1 − λ)b. (2.2)
Vërtetim. Fiksojmë dy numra realë çfarëdo a > 0 dhe b > 0. Atëherë, meqenëse grafiku i
funksionit y = ln( x ) është i mysët, përftojmë
λ ln a + (1 − λ) ln b ≤ ln(λa + (1 − λ)b)
dhe, si rrjedhim,
ln aλ b1−λ ≤ ln(λa + (1 − λ)b).
Prej këtej, në saje të faktit që y = ln( x ) është gjithashtu një funksion rritës, përftohet mos-
barazimi i dëshiruar.♦
Mosbarazimi 2.3. Le të jenë dhënë p > 1 dhe q > 1, të tillë që
1 1
+ = 1.
p q
Atëherë, për çdo dy numra realë x ≥ 0 dhe y ≥ 0, ka vend mosbarazimi:
xp yq
xy ≤ + . (2.3)
p q
Vërtetim. Le të jenë dhënë dy numra realë çfarëdo x ≥ 0 dhe y ≥ 0. Atëherë, mosbarazimi
në fjalë ka vend kur x = 0 ose y = 0. Në rastin kur x > 0 dhe y > 0, duke aplikuar
mosbarazimin (2.2) për

1 1 1 1 1
λ= 1−λ = 1− = , a = x λ = x p , b = y 1− λ = y q ,
p p q
46
përftojmë
xy = aλ b1−λ
≤ λa + (1 − λ)b
1 1
= λx λ + (1 − λ)y 1−λ
1 1
= x p + yq ♦
p q
Mosbarazimi 2.4. Le të jenë dhënë p > 1 dhe q > 1, të tillë që
1 1
+ = 1.
p q
Supozojmë se janë dhënë gjithashtu numrat realë çfarëdo a1 , . . . , an dhe b1 , . . . , bn , të tillë që
n n
∑ | ai | p = 1 dhe ∑ |bi |q = 1.
i =1 i =1
Atëhere ka vend mosbarazimi

n
∑ |ai bi | ≤ 1. (2.4)
i =1
Vërtetim. Meqenëse
| ai | ≥ 0 dhe |bi | ≥ 0, për çdo i = 1, . . . , n,
me anë të mosbarazimit (2.3) përftohet

| a i | p | bi | q
| a i bi | ≤ + , për çdo i = 1, . . . , n.
p q
Si rrjedhim,
n n
| a i | p | bi | q

∑ | a i bi | ≤ ∑ p
+
q
i =1 i =1
∑in=1 | ai | p ∑in=1 |bi |q 1 1
= + = + = 1.♦
p q p q
Mosbarazimi 2.5 (Mosbarazimi i Holderit). Le të jenë dhënë p > 1 dhe q > 1, të tillë që
1 1
+ = 1.
p q
Supozojmë se janë dhënë gjithashtu numrat realë çfarëdo a1 , . . . , an dhe b1 , . . . , bn . Atëherë ka
vend mosbarazimi:
! 1p ! 1q
n n n
∑ | a i bi | ≤ ∑ | a i | p ∑ | bi | q . (2.5)
i =1 i =1 i =1
47
Vërtetim. Mosbarazimi (2.5) ka vend në rastin kur a1 , . . . , an janë njëkohësisht zero, ose
b1 , . . . , bn janë njëkohësisht zero.
Shqyrtojmë rastin kur a1 , . . . , an nuk janë njëkohësisht zero dhe b1 , . . . , bn nuk janë njëkohësisht
zero. Atëherë mund të përcaktojmë
ai bi
ai0 = dhe bi0 = ,
(∑in=1 | ai | p )1/p (∑in=1 |bi |q )1/q
për çdo i = 1, . . . , n. Meqenëse
n n
∑ |ai0 | p = 1 dhe ∑ |bi0 |q = 1,
i =1 i =1
në saje të mosbarazimit (2.4), përftojmë

n
∑ |ai0 bi0 | ≤ 1.
i =1
Prej këtej, pas zvendësimit të ai0 dhe bi0 , përftohet mosbarazimi i dëshiruar.♦
Mosbarazimi 2.6 (Mosbarazimi i Minkovskit). Le të jetë dhënë një numër real p ≥ 1. Supo-
zojmë se janë dhënë gjithashtu numrat realë çfarëdo a1 , . . . , an dhe b1 , . . . , bn . Atëherë ka vend
mosbarazimi:
! 1p ! 1p ! 1p
n n n
∑ | a i + bi | p ≤ ∑ | ai | p + ∑ | bi | p . (2.6)
i =1 i =1 i =1
Vërtetim. Vihet re qartë që për p = 1 ka vend (2.6). Mbetet të shqyrtohet rasti kur p > 1.
Në këtë rast, gjendet numri real q > 1, i tillë që
1 1
+ = 1.
p q
Në qoftë se ∑in=1 | ai + bi | p = 0, atëherë rrjedh menjëherë (2.6), sepse
! 1p ! 1p
n n
∑ | ai | p ≥ 0 dhe ∑ | bi | p ≥ 0.
i =1 i =1
Përndryshe, në qoftë se ∑in=1 | ai + bi | p 6= 0, atëherë në saje të mosbarazimit të Holderit,
përftohet
n n n n
∑ | a i + bi | p = ∑ | a i + bi | · | a i + bi | p − 1 ≤ ∑ | a i | · | a i + bi | p − 1 + ∑ | bi | · | a i + bi | p − 1
i =1 i =1 i =1 i =1
!1/p !1/q !1/p !1/q
n n n n
≤ ∑ | ai | p
· ∑ | a i + bi | ( p −1) q
+ ∑ | bi | p
· ∑ | a i + bi | ( p −1) q
i =1 i =1 i =1 i =1
!1/q  !1/p !1/p 
n n n
= ∑ | a i + bi | p  ∑ | ai | p + ∑ | bi | p .
i =1 i =1 i =1
48
Si rrjedhim,
!1/p !1/p
∑in=1 | ai + bi | p n n
≤ ∑ | ai | p
+ ∑ | bi | p
.
(∑in=1 | ai + bi | p )1/q i =1 i =1
Prej këtej, përftohet mosbarazimi i dëshiruar.♦

Mosbarazimi 2.7 (Mosbarazimi i Minkovskit për seritë). Le të jetë dhënë një numër real p ≥ 1.
Supozojmë se janë dhënë gjithashtu vargjet çfarëdo me numra realë ( ak ) dhe (bk ), të tillë që
+∞ +∞
∑ |ak | p + ∑ |bk | p < +∞.
k =1 k =1
Atëherë ka vend mosbarazimi:

! 1p ! 1p ! 1p
+∞ +∞ +∞
∑ | a k + bk | p
≤ ∑ | ak | p
+ ∑ | bk | p
. (2.7)
k =1 k =1 k =1
Vërtetim. Për çdo numër natyror n, në saje të mosbarazimit të Minkovskit për shumat e
fundme, kemi që
! 1p ! 1p ! 1p
n n n
∑ | a k + bk | p
≤ ∑ | ak | p
+ ∑ | bk | p
k =1 k =1 k =1
dhe, meqenëse
! 1p ! 1p ! 1p ! 1p
n n +∞ +∞
∑ | ak | p + ∑ | bk | p ≤ ∑ | ak | p + ∑ | bk | p ,
k =1 k =1 k =1 k =1
përftojmë
! 1p ! 1p ! 1p
n +∞ +∞
∑ | a k + bk | p
≤ ∑ | ak | p
+ ∑ | bk | p
.
k =1 k =1 k =1
Prej këtej rrjedh që për çdo n ∈ N ka vend mosbarazimi

 !1 ! 1p  p
n +∞ p +∞
∑ | a k + bk | p ≤  ∑ | a k | p + ∑ | bk | p  .
k =1 k =1 k =1
Si rrjedhim,
 ! 1p ! 1p  p
+∞ +∞ +∞
∑ | a k + bk | p ≤  ∑ | a k | p + ∑ | bk | p  .
k =1 k =1 k =1
Mosbarazimi i fundit prodhon atë të kërkuarin dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
49
2.2.2. Disa hapësira metrike të zakonshme
Hapësira euklidiane m-dimensionale
Le të jenë dhënë funksionet jonegative të përcaktuar në Rm × Rm me anë të formulave
(m) 21
(i) de ( x, y) = ∑m
k =1 ( x k − y k )
2 ;
(m)
(ii) ds ( x, y) = ∑m
k =1 | x k − y k | ;
(m)
(iii) d∞ ( x, y) = max{| xk − yk | : k = 1, . . . , m};
(m) 1
(vi) d p ( x, y) = (∑m p p
k =1 | xk − yk | ) , p ≥ 1,
ku
x = ( x1 , . . . , x m ) dhe y = ( y1 , . . . , y m ).
(m)
Funksionet e mësipërme janë largesa në Rm . Largesa de quhet largesë euklidiane m-
(m) (m)
dimensionale. Ajo është një rast i veçantë i largesës d p , për p = 2. Vihet re që largesa ds
(m) (m)
është gjithashtu një rast i veçantë i largesës d p , për p = 1. Pra, mjafton të provojmë që d∞
(m)
dhe d p janë largesa. Për këtë qëllim shqyrtojmë pikat çfarëdo x, y, x ∈ Rm , ku
x = ( x1 , . . . , x m ), y = ( y1 , . . . , y m ), z = ( z1 , . . . , z m ).
(iii ) Meqenëse
(m)
d∞ ( x, y) = 0 ⇔ max{| xk − yk | : k = 1, . . . , m} = 0
⇔ | x1 − y1 | = 0, . . . , | xm − ym | = 0
⇔ x1 = y1 , . . . , x m = y m
⇔x=y
dhe
(m)
d∞ ( x, y) = max{| xk − yk | : k = 1, . . . , m}
(m)
= max{|yk − xk | : k = 1, . . . , m} = d∞ (y, x ),
(m)
d∞ kënaq dy vetitë e para të largesës.
Për të provuar që ka vend mosbarazimi
(m) (m) (m)
d∞ ( x, y) ≤ d∞ ( x, z) + d∞ (z, y),
shënojmë
A = {| xk − zk | : k = 1, . . . , m}, B = {|zk − yk | : k = 1, . . . , m}
50
dhe
C = {| xk − zk | + |zk − yk | : k = 1, . . . , m}.
Meqenëse
C ⊂ A + B,
përftojmë
max C ≤ max( A + B) = max A + max B.
Si rrjedhim,
(m)
d∞ ( x, y) = max{| xk − yk | : k = 1, . . . , m}
≤ max{| xk − zk | + |zk − yk | : k = 1, . . . , m}
(m) (m)
= max C ≤ max A + max B = d∞ ( x, z) + d∞ (z, y).♦
(iv) Meqenëse
! 1p
m
∑ | xk − yk | p
(m)
d p ( x, y) =0⇔ =0
k =1
m
⇔ ∑ | xk − yk | p = 0
k =1
⇔ | x1 − y1 | p = 0, . . . , | xm − ym | p = 0
⇔ | x1 − y1 | = 0, . . . , | xm − ym | = 0
⇔ x1 = y1 , . . . , x m = y m ⇔ x = y
dhe
! 1p
m
∑ | xk − yk | p
(m)
d p ( x, y) =
k =1
! 1p
m
∑ |yk − xk | p (m)
= = d p (y, x ),
k =1
(m)
d p ( x, y) kënaq dy vetitë e para të largesës.
(m) (m) (m)
d p ( x, y) ≤ d p ( x, z) + d p (z, y),
duhet provuar që

! 1p ! 1p ! 1p
m m m
∑ | xk − yk | p ≤ ∑ | xk − zk | p + ∑ |zk − yk | p ,
k =1 k =1 k =1
51
ose
! 1p ! 1p ! 1p
m m m
∑ | a k + bk | p ≤ ∑ | ak | p + ∑ | bk | p ,
k =1 k =1 k =1
ku
ak = xk − zk dhe bk = z k − y k ,
dhe, si rrjedhim, xk − yk = ak + bk . Mosbarazimi i fundit ka vend në saje të mosbarazimit të
Minkovskit, (2.6).♦
Hapësira metrike (`∞ , d∞ )

Shënojmë me `∞ bashkësinë e të gjitha vargjeve të kufizuara me terma realë. Përcaktojmë
funksionin d∞ : `∞ × `∞ → [0, +∞) me anë të barazimit
d∞ ( x, y) = sup{| xk − yk | : k ∈ N},
për çdo dy vargje x = ( xk ) dhe y = (yk ) nga `∞ . Ky përcaktim është korrekt sepse
| xk − yk | ≤ | xk | + |yk |, për çdo k ∈ N,
dhe vargjet ( xk ) dhe (yk ) janë të kufizuara.

Supozojmë se janë dhënë vargjet çfarëdo x, y, z ∈ `∞ , ku
x = ( x k ), y = ( y k ), z = ( z k ),
Meqenëse
d∞ ( x, y) = 0 ⇔ sup{| xk − yk | : k ∈ N} = 0
⇔ (∀k ∈ N)[| xk − yk | = 0]
⇔ (∀k ∈ N)[ xk = yk ] ⇔ x = y
dhe
d∞ ( x, y) = sup{| xk − yk | : k ∈ N}
= sup{|yk − xk | : k ∈ N} = d∞ (y, x ),
d∞ kënaq dy vetitë e para të largesës.

d∞ ( x, y) ≤ d∞ ( x, z) + d∞ (z, y),
shënojmë
A = {| xk − zk | : k ∈ N}, B = {|zk − yk | : k ∈ N}
52
dhe
C = {| xk − zk | + |zk − yk | : k ∈ N}.
Meqenëse
C ⊂ A + B,
përftojmë
sup C ≤ sup( A + B) = sup A + sup B.
Si rrjedhim,
d∞ ( x, y) = sup{| xk − yk | : k ∈ N}
≤ sup{| xk − zk | + |zk − yk | : k ∈ N}
= sup C ≤ sup A + sup B = d∞ ( x, z) + d∞ (z, y).♦
Hapësira metrike (` p , d p )
Le të jetë ` p bashkësia e të gjitha vargjeve ( xk ) me terma realë, të tillë që
+∞
∑ | xk | p < +∞ ( p ≥ 1).
k =1
Përcaktojmë funksionin d p : ` p × ` p → [0, +∞) me anë të barazimit

! 1p
+∞
d p ( x, y) = ∑ | xk − yk | p ,
k =1
për çdo dy vargje x = ( xk ) dhe y = (yk ) nga ` p . Ky përcaktim është korrekt. Me të vërtetë,
për dy vargje çfarëdo x = ( xk ) dhe y = (yk ) nga ` p , në saje të mosbarazimit të Mikovskit për
shumat e pafundme, përftojmë
! 1p ! 1p
+∞ +∞
∑ | xk − yk | p ≤ ∑ (|xk | + |yk |) p
k =1 k =1
! 1p ! 1p
+∞ +∞
≤ ∑ | xk | p
+ ∑ |yk | p
< +∞.
k =1 k =1
Supozojmë se janë dhënë vargjet çfarëdo

x = ( x k ), y = ( y k ), z = ( z k ),
të tilla që x, y, z ∈ l p . Meqenëse
! 1p
+∞
d p ( x, y) = 0 ⇔ ∑ | xk − yk | p =0
k =1
⇔ (∀k ∈ N)[| xk − yk | = 0]
⇔ (∀k ∈ N)[ xk = yk ] ⇔ x = y
53
dhe
! 1p
+∞
d p ( x, y) = ∑ | xk − yk | p
k =1
! 1p
+∞
= ∑ |yk − xk | p = d p (y, x ),
k =1
d p kënaq dy vetitë e para të largesës.

d p ( x, y) ≤ d p ( x, z) + d p (z, y),
aplikohet mosbarazimi i Mikovskit për shumat e pafundme.
Hapësira metrike ( B(S), d∞ )

Le të jetë dhënë një bashkësi joboshe S. Shënojmë me B(S) bashkësinë e të gjithë funksioneve të
kufizuara, me vlera reale dhe të përcaktuar në S. Përcaktojmë funksionin d∞ : B(S) × B(S) →
[0, +∞) me anë të barazimit
d∞ ( f , g) = sup{| f (t) − g(t)| : t ∈ S}, për çdo ( f , g) ∈ B(S) × B(S).
Funksioni d∞ quhet largesë uniforme mbi S.

Supozojmë se janë dhënë funksionet çfarëdo f , g, h ∈ B(S). Vihet re që
d∞ ( f , g) = 0 ⇔ sup{| f (t) − g(t)| : t ∈ S} = 0

⇔ (∀t ∈ S)[| f (t) − g(t)| = 0]
⇔ (∀t ∈ S)[ f (t) = g(t)] ⇔ f = g
dhe
d∞ ( f , g) = sup{| f (t) − g(t)| : t ∈ S}

= sup{| g(t) − f (t)| : t ∈ S} = d∞ ( g, f ).
Pra, d∞ kënaq dy vetitë e para të largesës. Për të provuar që ka vend mosbarazimi
d∞ ( f , g) ≤ d∞ ( f , h) + d∞ (h, g),
shënojmë
A = {| f (t) − h(t)| : t ∈ S}, B = {|h(t) − g(t)| : t ∈ S}
dhe
C = {| f (t) − h(t)| + |h(t) − g(t)| : t ∈ S}.
54
Meqenëse
C ⊂ A + B,
përftojmë
sup C ≤ sup( A + B) = sup A + sup B.
Si rrjedhim,
d∞ ( f , g) = sup{| f (t) − g(t)| : t ∈ S}

≤ sup{| f (t) − h(t)| + |h(t) − g(t)| : t ∈ S}
= sup C ≤ sup A + sup B = d∞ ( f , h) + d∞ (h, g).♦
Hapësira metrike (C [0, 1], d∞ )

Le të jetë dhënë bashkësia C [0, 1] e të gjithë funksioneve të vazhdueshme, me vlera reale dhe
të përcaktuar në [0, 1]. Përcaktojmë funksionin d∞ : C [0, 1] × C [0, 1] → [0, +∞) me anë të
barazimit
d∞ ( f , g) = sup{| f (t) − g(t)| : t ∈ [0, 1]}, për çdo ( f , g) ∈ C [0, 1] × C [0, 1].
Provohet që d∞ kënaq vetitë e largesës.
Hapësira metrike (C [0, 1], d)

Në bashkësinë C [0, 1] mund të përcaktojmë një largesë tjetër d me anë të barazimit
Z 1
d( f , g) = | f (t) − g(t)|dt, për çdo ( f , g) ∈ C [0, 1] × C [0, 1].
0
Supozojmë se janë dhënë f , g, h ∈ C [0, 1]. Vihet re që

Z 1
d( f , g) = | f (t) − g(t)|dt
0
Z 1
= | g(t) − f (t)|dt = d( g, f )
0
dhe
Z 1 Z 1
d( f , g) = | f (t) − g(t)|dt = |( f (t) − h(t)) + (h(t) − g(t))|dt
0 0
Z 1
≤ (| f (t) − h(t)| + |h(t) − g(t)|)dt
0
Z 1 Z 1
= | f (t) − h(t)|dt + |h(t) − g(t)|dt
0 0
= d( f , h) + d(h, g).
55
Pra, d kënaq vetitë (ii ) dhe (iii ) të largesës. Meqenëse
Z 1
f = g ⇒ d( f , f ) = | f (t) − f (t)|dt = 0,
0
mbetet të verifikohet se ka vend pohimi
d( f , g) = 0 ⇒ f = g.
Për këtë qëllim, duhet dhe mjafton të provojmë që
f 6= g ⇒ d( f , g) > 0.
Supozojmë që f 6= g. Atëherë, gjendet t0 ∈ [0, 1], i tillë që
| f (t0 ) − g(t0 )| > 0.
Supozojmë se t0 ∈ (0, 1). Meqenëse funksioni | f (·) − g(·)| është i vazhdueshëm, për
| f (t0 ) − g(t0 )|
ε=
2
gjendet δ > 0, e tillë që (t0 − δ, t0 + δ) ⊂ [0, 1] dhe
t ∈ (t0 − δ, t0 + δ) ⇒ | f (t) − g(t)| > ε.
Si rrjedhim,
Z 1 Z t0 − δ
d( f , g) = | f (t) − g(t)|dt ≥ | f (t) − g(t)|dt
0 t0 − δ
Z t0 − δ
≥ εdt = 2εδ > 0.
t0 − δ
Për rastin kur t0 = 0 ose t0 = 1, duke arsyetuar në të njëjtën mënyrë, provohet përsëri që
d( f , g) > 0. Si përfundim, d është një largesë në C [0, 1].
Hapësira metrike (C1 [0, 1], d∞ )

Le të jetë dhënë bashkësia C1 [0, 1] e të gjithë funksioneve me vlera reale dhe të përcaktuar
në [0, 1], të cilët janë të derivueshëm në [0, 1] dhe kanë funksione derivate të vazhdueshme.
Përcaktojmë funksionin d∞ : C1 [0, 1] × C1 [0, 1] → [0, +∞) me anë të barazimit
d∞ ( f , g) = sup{| f (t) − g(t)| : t ∈ [0, 1]} + sup{| f 0 (t) − g0 (t)| : t ∈ [0, 1]},
për çdo f , g ∈ C [0, 1]. Mund të provohet pa vështirësi që d∞ kënaq vetitë e largesës.
56
Hapësira metrike e vargjeve
Le të jetë dhënë bashkësia X e të gjitha vargjeve të numrave realë. Përcaktojmë funksionin
d : X × X → [0, +∞) me anë të barazimit
+∞
1 |x − y |
d( x, y) = ∑ 2k 1 + k|xk −kyk | ,
k =1
për çdo dy vargje x = ( xk ) dhe y = (yk ) nga X.

Meqenëse
+∞
1 |x − y |
d( x, y) = 0 ⇔ ∑ 2k 1 + k|xk −kyk | = 0
k =1
⇔ (∀k ∈ N)[ xk = yk ]
⇔ ( xk ) = (yk ) ⇔ x = y
dhe
+∞ +∞
1 | xk − yk | 1 |y − x |
d( x, y) = ∑ 2k 1 + |xk − yk | ∑ 2k 1 + k|yk −kxk | = d(y, x),
=
k =1 k =1
d kënaq dy vetitë e para të largesës.

Duke u bazuar në faktin që funksioni
x
f (x) = ,
1+x
është një funksion rritës në [0, +∞) provohet pa vështirësi që ka vend mosbarazimi
| x + y| |x| |y|
≤ + ,
1 + | x + y| 1 + | x | 1 + |y|
për çdo dy numra realë x dhe y. Prej këtej, përftojmë

+∞
1 |( x − z ) + (z − y )|
d( x, y) = ∑ 2k 1 + |(kxk −k zk ) + (k zk −kyk )|
k =1
+∞ +∞
1 | xk − zk | 1 |z − y |
≤ ∑ 2k 1 + |xk − zk | ∑ 2k 1 + k|zk −kyk |
+
k =1 k =1
= d( x, z) + d(z, y).
Pra, d kënaq edhe vetinë e tretë të largesës.
57
2.3. Rruzujt dhe sferat në një hapësirë metrike
Supozojmë se janë dhënë një hapësirë metrike ( X, d), një pikë a ∈ X dhe një numër real r > 0.
Le të japim përcaktimet e mëposhtme:
• Rruzull i hapur me qendër pikën a dhe rreze r quhet bashkësia
B( a, r ) = { x ∈ X : d( x, a) < r };
• Rruzull i mbyllur me qendër pikën a dhe rreze r quhet bashkësia
B( a, r ) = { x ∈ X : d( x, a) ≤ r };
• Sferë me qender pikën a dhe rreze r quhet bashkësia
S( a, r ) = { x ∈ X : d( x, a) = r }.
Më poshtë paraqiten disa shembuj elementare të rruzujve dhe sferave në hapësira metrike.
(i) Në hapësirën metrike (R, | · |), rruzulli i hapur, i mbyllur dhe sfera me qendër a = 5 dhe
rreze r > 0 janë
B(5, r ) = (5 − r, 5 + r ), B(5, r ) = [5 − r, 5 + r ]
dhe
S(5, r ) = {5 − r, 5 + r }.
(2)
(ii) Në hapësirën metrike (R2 , de ), rruzulli i hapur, i mbyllur dhe sfera me qendër a =
( a1 , a2 ) = (0, 0) dhe rreze r = 1 janë
B((0, 0), 1) = {( x1 , x2 ) ∈ R2 : x12 + x22 < 1},
B((0, 0), 1) = {( x1 , x2 ) ∈ R2 : x12 + x22 ≤ 1}

dhe
S((0, 0), 1) = {( x1 , x2 ) ∈ R2 : x12 + x22 = 1}.
(iii) Në hapësirën metrike (R, d), ku
rruzulli i hapur, i mbyllur dhe sfera me qendër tek pika a = 1 dhe rreze r = 1 janë
1 1
B(1, 1) = (0, 2 3 ), B(1, 1) = [0, 2 3 ]
dhe
1
S(1, 1) = {0, 2 3 }.
58
(iv) Në hapësirën metrike diskrete ( X, d), disa rruzuj dhe sfera me qendër tek një pikë a ∈ X
janë
1 3
B a, = { a}, B( a, 1) = { a}, B( a, 1) = X, B a, =X
2 2
dhe
1 3
S a, = ∅, S( a, 1) = X \ { a}, S a, = ∅.
2 2
Në vijim do të trajtojmë marrëdhënien ndërmjet rruzujve të hapur në R2 sipas largesave
(2) (2) (2)
de ,ds dhe d∞ .
Le të fillojmë me teoremën e mëposhtme.
Teorema 2.8. Për çdo dy pika x = ( x1 , . . . , xm ) dhe y = (y1 , . . . , ym ) nga Rm , kanë vend
mosbarazimet
(m) (m) (m) (m)
d∞ ( x, y) ≤ de ( x, y) ≤ ds ( x, y) ≤ m.d∞ ( x, y).
Vërtetim. Shqyrtojmë dy pika çfarëdo x = ( x1 , . . . , xm ) dhe y = (y1 , . . . , ym ) nga Rm .
Atëherë gjëndet indeksi i0 ∈ {1, . . . , m}, i tillë që
(m)
d∞ ( x, y) = | xi0 − yi0 |.
Duke përdorur mosbarazimin
( a21 + . . . + a2m ) ≤ (| a1 | + . . . + | am |)2 , ( a1 , . . . , a m ∈ R),
përftohen mosbarazimet
q
(m)
d∞ ( x, y) = | xi0 − yi0 | = ( xi0 − yi0 )2
q
(m)
≤ ( x1 − y1 )2 + . . . + ( xm − ym )2 = de ( x, y)
(m)
≤ | x1 − y1 | + . . . + | xm − ym | = ds ( x, y)
(m)
≤ | xi0 − yi0 | + . . . + | xi0 − yi0 | = m.d∞ ( x, y).
Këto janë mosbarazimet e kërkuara dhe vërtetimi përfundon.♦
Shqyrtojmë një pikë a = ( a1 , a2 ) ∈ R2 dhe r > 0. Rruzujt e hapur me qendër në pikën a
(2) (2) (2)
dhe rreze r, sipas largesave de , ds dhe d∞ , shënohen respektivisht Be ( a, r ), Bs ( a, r ) dhe
B∞ ( a, r ). Vihet re që
(2)
Be ( a, r ) = { x = ( x1 , x2 ) ∈ R2 : de ( a, x ) < r }
= {( x1 , x2 ) ∈ R2 : ( x1 − a1 )2 + ( x2 − a2 )2 < r2 }
( shënojmë y1 = x1 − a1 = y1 dhe y2 = x2 − a2 )
= {(y1 + a1 , y2 + a2 ) ∈ R2 : y21 + y22 < r2 }
= ( a1 , a2 ) + {(y1 , y2 ) ∈ R2 : y21 + y22 < r2 }
= a + Be ((0, 0), r ).
59
Në të njëjtën mënyrë provohet që kanë vend barazimet
Bs ( a, r ) = a + Bs ((0, 0), r ) dhe B∞ ( a, r ) = a + B∞ ((0, 0), r ).
Si rrjedhim, mjafton të analizojmë marrëdhënien ndërmjet rruzujve të hapur me qendër në
(0, 0).
Meqenëse kanë vend implikimet
(2) (2) (2)
d∞ ≤ de ≤ ds ⇒ Bs ((0, 0), r ) ⊂ Be ((0, 0), r ) ⊂ B∞ ((0, 0), r ),
(2) (2)
r
ds ≤ 2.d∞ ⇒ B∞ (0, 0), ⊂ Bs ((0, 0), r ),
2
(2) (2)
r
ds ≤ 2.de ⇒ Be (0, 0), ⊂ Bs ((0, 0), r ),
2
në saje të Teoremës 2.8 del që çdo rruzull i hapur sipas ndonjë prej tre lagesave në fjalë përmban
një rruzull të hapur sipas dy largesave të tjera.
60
2.4. Hapësirat topologjike
2.4.1. Bashkësitë e hapura dhe të mbyllura
Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( M, d) dhe një nënbashkësi G ⊂ M. Bashkësia G quhet
bashkësi e hapur në M, në qoftë se G përmban çdo pikë të sajën së bashku me një rruzull
të hapur me qendër në atë pikë. Me τd shënohet bashkësia e të gjitha bashkësive të hapura
të hapësirës metrike M. Kjo familje nënbashkësish të M quhet topologji e prodhuar nga
largesa d.
Hapësira metrike M është bashkësi e hapur sepse përmban çdo pikë të sajën së bashku me
një rruzull të hapur me qendër në atë pikë. Gjithashtu, bashkësia boshe ∅ është bashkësi e
hapur sepse ∅ nuk ka ndonjë pikë të cilën ajo nuk e përmban së bashku me një rruzull të hapur
me qendër në atë pikë.
Një nënbashkësi F ⊂ M quhet bashkësi e mbyllur në M, në qoftë se plotësi i saj F c =
M \ F është bashkësi e hapur në M. Nuk është e vështirë të provohet që, në qoftë se G është
një bashkësi e hapur në M, atëherë plotësi i saj G c = M \ G është bashkësi e mbyllur në M.
Le të provojmë tani që çdo rruzull i hapur është një bashkësi e hapur dhe çdo rruzull i mbyllur
është bashkësi e mbyllur.
Teorema 2.9. Le të jenë dhënë një hapësirë metrike ( M, d), një pikë a ∈ X dhe r > 0. Atëherë,
kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) B( a, r ) është një bashkësi e hapur në M;
(ii) B( a, r ) është një bashkësi e mbyllur në M.
Vërtetim. (i ) Fiksojmë një pikë çfarëdo x ∈ B( a, r ) dhe shënojmë
ρ = r − d( x, a).
Në saje të implikimeve
y ∈ B( x, ρ) ⇒ d( x, y) < ρ ⇒ d( x, y) < r − d( x, a)
⇒ d( x, a) + d( x, y) < r dhe d( x, a) + d( x, y) = d( a, x ) + d( x, y) ≥ d( a, y)
⇒ d( a, y) < r ⇒ y ∈ B( a, r )
rrjedh që
B( x, ρ) ⊂ B( a, r ).
Pra, B( a, r ) përmban pikën çfarëdo x së bashku me një rruzull me qendër në atë pikë. Si
përfundim, B( a, r ) përmban çdo pikë të sajën së bashku me një rruzull me qendër në atë pikë.
Pra, rruzulli i hapur B( a, r ) është një bashkësi e hapur.
(ii ) Shqyrtojmë një pikë çfarëdo x ∈/ B( a, r ) dhe shënojmë
ρ = d( x, a) − r.
61
Në saje të implikimeve
y ∈ B( x, ρ) ⇒ d( x, y) < ρ ⇒ d( x, y) < d( x, a) − r
⇒ r < d( x, a) − d( x, y) dhe d( x, a) − d( x, y) = |d( x, a) − d( x, y)| ≤ d( a, y)
⇒ d( a, y) > r ⇒ y ∈
/ B( a, r )
⇒ y ∈ M \ B( a, r ),
rrjedh që
B( x, ρ) ⊂ M \ B( a, r ).
Prej këtej, meqenëse x është çfarëdo, rrjedh që bashkësia M \ B( a, r ) përmban çdo pikë të
sajën së bashku me një rruzull të hapur me qendër në atë pikë. Pra, bashkësia M \ B( a, r )
është e hapur dhe, si rrjedhim, B( a, r ) është e mbyllur. ♦
2.4.2. Hapësirat topologjike

Teorema e mëposhtme tregon vetitë thelbësore të familjes që përbëhet nga të gjitha bashkësitë
e hapura të një hapësire metrike.
Teorema 2.10. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( M, d) dhe le te jetë τd topologjia e prodhuar
me anë të largesës d. Atëherë, familja τd ka vetitë e mëposhtme:
(i) ∅ ∈ τd dhe M ∈ τd ;
(ii) për çdo familje ( Gi )i∈ I me elemente nga τd , kemi që

[
Gi ∈ τd ,
i∈ I
(iii) për çdo familje të fundme ( Gi )in=1 me elemente nga τd , kemi që
n
\
Gi ∈ τd .
i =1
Vërtetim. (i ) Meqenëse bashkësitë ∅ dhe M janë të hapura në M, kemi që ∅ ∈ τd dhe
M ∈ τd .
(ii ) Supozojmë që ( Gi )i∈ I është një familje çfarëdo bashkësish të hapura, dhe shënojmë
[
B= Gi .
i∈ I
Të provojmë që B është një bashkësi e hapur në M. Për këtë qëllim, shqyrtojmë një pikë çfarëdo
x ∈ G. Atëherë, gjendet i0 ∈ I, e tillë që x ∈ Gi0 , dhe meqenëse Gi0 është një bashkësi e hapur
e përmban pikën x së bashku më një rruzull B( x, r ). Kështu, kemi që
[
x ∈ B( x, r ) ⊂ Gi0 ⊂ Gi = B.
i∈ I
62
Pra, bashkësia B e përmban pikën x së bashku me rruzullin B( x, r ). Meqenëse pika x është
çfarëdo, rezultati i fundit do të thotë që B është një bashkësi e hapur dhe, si rrjedhim, B ∈ τ.
(iii ) Le të jenë dhënë bashkësitë e hapura G1 , . . . , Gn . Të provojmë që bashkësia
n
\
P= Gi
i =1
është bashkësi e hapur, pra P ∈ τd . Për këtë qëllim, shqyrtojmë një pikë çfarëdo x ∈ P.
Atëherë,
x ∈ Gi , për çdo i = 1, . . . , n
dhe, meqenëse çdo Gi është një bashkësi e hapur, gjenden numrat pozitivë r1 , . . . , rn , të tillë që
B( x, r1 ) ⊂ G1 , . . . , B( x, rn ) ⊂ Gn .
Si rrjedhim, në qoftë se shënojmë r = min{r1 , . . . , rn }, atëherë përftojmë
B( x, r ) ⊂ G1 , . . . , B( x, r ) ⊂ Gn .
Prej këtej, del që

n
\
B( x, r ) ⊂ Gi = P.
i =1
Pra, bashkësia P e përmban pikën x së bashku më rruzullin B( x, r ). Meqenëse pika x është
çfarëdo, rezultati i fundit do të thotë që P është një bashkësi e hapur dhe, si rrjedhim, P ∈ τ. ♦
Le të përcaktojmë tani nocionin e një topologjie si një përgjithësim i vetive thelbësore të
topologjisë që prodhohet me anë të një largese. Supozojmë se është dhënë një bashkësi çfarëdo
X dhe një nënfamilje τ ⊂ P ( X ). Familja τ quhet topologji në X, në qoftë se kënaq vetitë e
mëposhtme:
(i) ∅ ∈ τ dhe X ∈ τ;
(ii) për çdo familje ( Gi )i∈ I me elementë nga τ, kemi që

[
Gi ∈ τ;
i∈ I
(iii) për çdo familje të fundme ( Gi )in=1 me elementë nga τ, kemi që
n
\
Gi ∈ τ.
i =1
Në qoftë se τ është një topologji në X, atëherë çifti i renditur ( X, τ ) quhet hapësirë topologjike.
Duke nënkuptuar topologjinë τ në X, themi shkurt që X është një hapësirë topologjike.
Topologjia e prodhuar nga largesa d në hapësirën metrike M është një topologji në M. Ky është
63
motivi që në rastin e një hapësire topologjike ( X, τ ), çdo G ∈ τ quhet bashkësi e hapur në
( X, τ ), dhe çdo nënbashkësi F ⊂ X, që plotësin X \ F e ka bashkësi të hapur, quhet bashkësi e
mbyllur në ( X, τ ). Një topologji τ në X thuhet se është topologji e metrizueshme, në qoftë
se gjendet një largesë d në X, e tillë që τd = τ.
Më poshtë tregohen dy shembuj të thjeshtë të topologjive që mund të përcaktohen në një
bashkësi X.
(i) Topologjia diskrete në X. Kjo topolologji përbëhet nga të gjitha nënbashkësitë e
bashkësisë X. Kjo është një topologji e metrizueshme sepse përputhet me topologjinë e
prodhuar me anë të largesës diskrete në X.
(ii) Topologjia e pikës fikse a ∈ X. Kjo topologji përbëhet nga të gjitha nënbashkësitë e
X që përmbajnë pikën a.
2.4.3. Baza e një topologjie

Le të fillojmë me konceptin e fqinjësisë së një pike x ∈ X në një hapësirë topologjike ( X, τ ).
Një nënbashkësi V ⊂ X quhet fqinjësi e pikës x ∈ X, në qoftë se gjendet një bashkësi e
hapur G ∈ τ, e tillë që
x ∈ G ⊂ V.
Familja e të gjitha fqinjësive të pikës x shënohet me V ( x ). Në veçanti, për një bashkësi të
hapur çfarëdo G që përmban një pikë x, ka vend pohimi
G ∈ V ( x ).
Një familje fqinjësish U ( x ) të pikës x quhet bazë fqinjësish të pikës x, në qoftë se për çdo
V ∈ V ( x ), gjendet UV ∈ U ( x ), e tillë që
x ∈ UV ⊂ V.
Për shembull,
(i) {{ x } : x ∈ X } është një bazë fqinjësish për topologjinë diskrete;
(ii) {{ x, a} : x ∈ X } është një bazë fqinjësish për topologjinë e pikës fikse a ∈ X;
(iii) familja e rruzujve { B( x, r ) : x ∈ M, r > 0} është një bazë fqinjësish për topologjinë τd
të prodhuar me anë të largesës d në një hapësirë metrike ( M, d). Për më tepër, si një
bazë tjetër fqinjësish për topologjinë τd mund të shërbejë gjithashtu familja
1
{ B( x, ) : x ∈ M, n ∈ N}.
n
(iv) familja e bashkësive të hapura G ∈ τ që përmbajnë një pikë x ∈ X formon një bazë
fqinjësish të kësaj pike në hapësirën topologjike ( X, τ ).
64
Në qoftë se për çdo x ∈ X gjendet një bazë fqinjësish U ( x ) të pikës x, e tillë që U ( x ) është
e fundme ose e numërueshme, atëherë themi që hapësira topologjike ( X, τ ) kënaq aksiomën
e parë të numërueshmërisë, ose shkurt kënaq (a.I.n). Për shembull, topologjinë diskrete
kënaq (a.I.n), ndërsa topologjia e pikës fikse kënaq (a.I.n) vetëm kur X është bashkësi e fundme
ose e numërueshme.
Le të përcaktojmë tani konceptin e bazës së topologjisë në hapësirën topologjike ( X, τ ). Një
nënfamilje β ⊂ P ( X ) quhet bazë e topologjisë τ, në qoftë se kënaq vetitë e mëposhtme:
(i) β ⊂ τ;
(ii) për çdo G ∈ τ, gjendet β G ⊂ β, e tillë që ka vend barazimi

[
G= B.
B∈ β G
Për shembull,
(i) {{ x } : x ∈ X } është një bazë për topologjinë diskrete;
(ii) {{ x, a} : x ∈ X } është një bazë për topologjinë e pikës fikse a ∈ X;
(iii) famila e rruzujve { B( x, r ) : x ∈ M, r > 0} në një hapësirë metrike ( M, d) është një
bazë për topologjinë τd të prodhuar me anë të largesës d në M. Për më tepër, si një bazë
tjetër për topologjinë τd mund të shërbejë gjithashtu familja

1
B x, : x ∈ M, n ∈ N .
n
Për një familje β ⊂ P ( X ) dhe një pikë çfarëdo x ∈ X përcaktojmë familjen
β ( x ) = { B ∈ β : x ∈ B }.
Vihet re qartë se kur β është një bazë për topologjinë τ, familja β( x ) është një bazë fqinjësish
të pikës x. Teorema e mëposhtme tregon se ka vend dhe pohimi i anasjellë.
Teorema 2.11. Le të jetë dhënë një hapësirë topologjike ( X, τ ) dhe një familje bashkësish β ∈ 2X .
Atëherë pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) β është bazë e topologjisë τ;
(ii) për çdo x ∈ X, familja β( x ) është një bazë fqinjësish për pikën x.
Vërtetim. Duke u bazuar në përkufizimet përkatëse përftohet menjëherë (i ) ⇒ (ii ).

(ii ) ⇒ (i ) Supozojmë se ka vend (ii ) dhe të provojmë që β është një bazë për topologjinë
τd .
65
Fillimisht provojmë që β ⊂ τd . Për këtë qëllim, shqyrtojmë një bashkësi çfarëdo B ∈ β.
Atëherë, me anë të (ii ) përftojmë që B është fqinjësi e çdo pike të saj. Si rrjedhim, B është një
bashkësi e hapur, pra, B ∈ τd .
Mbetet të provojmë që për një bashkësi të hapur G ∈ τd , gjendet një nënfamilje β G ⊂ β, e
tillë që [
G= B.
B∈ β G
Verifikohet pa vështirësi që familja e kërkuar është

β G = { B ∈ β : B ⊂ G },
dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
Një topologji τ në X thuhet se kënaq aksiomën e dytë të numërueshmërisë, ose shkurt
kënaq (a.II.n), në qoftë se topologjia τ ka një bazë të fundme ose të numërueshme. Në saje të
Teoremës 2.11 përftohet menjëherë pohimi i mëposhtëm.
Rrjedhimi 2.12. Në qoftë se topologjia τ në X kënaq (a.II.n), atëherë τ kënaq gjithashtu (a.I.n).
Më poshtë tregohen shembuj hapësirash topologjike që kënaqin (a.I.n) ose (a.II.n).
(i) Topologjia diskrete kënaq (a.I.n), sepse për çdo x ∈ X kemi që
β( x ) = {{ x }}.
Në qoftë se bashkësia X është e fundme ose e numërueshme, atëherë topologjia diskrete
kënaq (a.II.n) Në këtë rast, topologjia diskrete në X kënaq gjithashtu (a.I.n).
Ndërsa, në qoftë se X ka kardinal të kontinuumit, atëherë topologjia diskrete τ në X
kënaq (a.I.n), por nuk kënaq (a.II.n). Pra, nuk ka vend pohimi i anasjellë me Rrjedhimin
2.12.
(ii) Topologjia e pikës fikse a ∈ X kënaq (a.I.n), sepse për çdo x ∈ X, kemi që
β( x ) = {{ x, a}}.
Topologjia e pikës fikse kënaq (a.II.n), në qoftë se bashkësia X është e fundme ose e
numërueshme.
(iii) Le të jetë dhënë hapësira metrike (R, | · |). Familja e të gjitha intervaleve të hapura me
skaje racionale formon një bazë të numërueshme të topologjisë τ|·| .
(n)
(iv) Shqyrtojmë në Rn largesën d∞ . Shënojmë me β familjen e rruzujve që kanë rreze
racionale dhe qendër një pikë me koordinata racionale, pra
β = { B(( x1 , . . . , xn ), r ) : x1 , . . . , xn ∈ Q, r ∈ Q}.
(n)
Kjo familje është një bazë e topologjisë së hapësirës (Rn , d∞ ). Për më tepër, β është e
numërueshme.
66
(v) Një hapësirë metrike çfarëdo ( M, d) kënaq (a.I.n), sepse për çdo x ∈ X kemi që

1
β( x ) = B x, :n∈N
n
është një familje e numërueshme.
67
2.5. Brendësia, jashtësia, mbyllja dhe kufiri
Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi A ⊂ X. Një pikë a ∈ A quhet
pikë e brendshme e bashkësisë A, në qoftë se bashkësia A e përmban pikën a së bashku me
një rruzull të hapur me qendër në pikën a, pra, ka vend pohimi
(∃r a > 0)[ B( a, r a ) ⊂ A].
Bashkësia e të gjitha pikave të brendshme të bashkësisë A quhet brendësi e bashkësisë A dhe
shënohet me A0 . Për brendësinë e një bashkësie ka vend teorema e mëposhtme.
Teorema 2.13. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe nënbashkësitë A, G ⊂ X. Ateherë,
(i) A0 ⊂ A;
(ii) Në qoftë se G ⊂ A dhe G është një bashkësi e hapur në X, atëherë G ⊂ A0 ;
(iii) A0 është një bashkësi e hapur në X.
Vërtetim. (i ) Ky pohim përftohet menjëherë me anë të përkufizimit të pikave të brendshme
të një bashkësie.
(ii ) Supozojmë se G është një bashkësi e hapur e cila përfshihet në A. Të provojmë që
G ⊂ A0 . Për këtë qëllim, shqyrtojmë x ∈ G. Atëherë, gjendet rruzulli B( x, r ), i tillë që
x ∈ B( x, r ) ⊂ G dhe, meqenëse G ⊂ A, përftojmë
x ∈ B( x, r ) ⊂ A.
Kjo do të thotë që x është një pikë e brendshme e bashkësisë A, pra x ∈ Ao .
(iii ) Shqyrtojmë një pikë çfarëdo x ∈ Ao . Atëherë, gjendet rruzulli B( x, r ), i tillë që
B( x, r ) ⊂ A,
dhe meqenëse B( x, r ) është bashkësi e hapur, në saje të (ii ), përftojmë
B( x, r ) ⊂ Ao .
Meqenëse x është çfarëdo, rezultati i fundit tregon që Ao përmban çdo pikë së bashku me një
rruzull me qendër në atë pikë. Pra, Ao është një bashkësi e hapur. ♦
Me anë të teoremës përftohet pa vështirësi rrjedhimi i mëposhtëm.
Rrjedhimi 2.14. Kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që një nënbashkësi A ⊂ X të jetë një
bashkësi e hapur në X është që A = A0 .
68
Një pikë x ∈ X quhet pikë e jashtme e bashkësisë A, në qoftë se është pikë e brendshme
e plotësit Ac të bashkësisë A. Bashkësia e të gjitha pikave të jashtme të bashkësisë A quhet
jashtësi e bashkësisë A. Pra, jashtësia e bashkësisë A është ( Ac )0 .
Një pikë x ∈ X quhet pikë takimi e bashkësisë A, në qoftë se çdo rruzull i hapur me qendër
në x pret bashkësinë A, pra,
(∀r > 0)[ B( x, r ) ∩ A 6= ∅].
Bashkësia e të gjitha pikave të takimit të bashkësisë A quhet mbyllje e bashkësisë A dhe
shënohet me A. Në qoftë se ka vend barazimi
A = X,
atëherë themi që A është një bashkësi kudo e dendur në X, ose thjesht është një bashkësi
e dendur në X. Për mbylljen e një bashkësie ka vend teorema e mëposhtme.
Teorema 2.15. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe nënbashkësitë A, F ⊂ X. Ateherë,
(i) A ⊂ A;
(ii) ( A)c = ( Ac )0 ;
(iii) Në qoftë se A ⊂ F dhe F është një bashkësi e mbyllur në X, atëherë A ⊂ F.
Vërtetim. (i ) Meqenëse çdo pikë e A është pikë takimi e saj, përftojmë rezultatin e dëshiruar.
(ii ) Kemi që pohimi x ∈ ( A)c është ekuivalent me x ∈ / A, dhe x ∈ / A është ekuivalent
me pohimin ”gjendet nje rruzull B( x, r ) që nuk pret A”. Pohimi i fundit është ekuivalent me
pohimin ”gjendet nje rruzull B( x, r ), i tillë që B( x, r ) ⊂ Ac ”, që në vijim është ekuivalent
me pohimin ”x është pikë e brendshme e Ac ”, ose x ∈ ( Ac )0 . Si përfundim, në saje të vetisë
kalimtare të ekuivalencës, përftojmë që x ∈ ( A)c është ekuivalent me x ∈ ( Ac )0 . Kjo do të
thotë që ka vend barazimi ( A)c = ( Ac )0 .
(iii ) Supozojmë se F është një bashkësi e mbyllur që përmban A. Të provojmë që A ⊂ F.
Në qoftë se G = F c , atëherë G është një nënbashkësi e hapur e Ac . Si rrjedhim, në saje të (ii )
tek Teorema 2.13, del që
G ⊂ ( A c )0 .
Prej këtej, në saje të (ii ), përftojmë që G = F c ⊂ ( A)c . Pra, A ⊂ F dhe kjo përfundon
vërtetimin. ♦
Me anë të teoremës përftohet rrjedhimi i mëposhtëm.
Rrjedhimi 2.16. Kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që një nënbashkësi A ⊂ X të jetë një
bashkësi e mbyllur në X është që A = A.
69
Një pikë x ∈ X quhet pikë kufiri e bashkësisë A, në qoftë se x është pikë takimi e bashkësisë
A dhe plotësit të saj Ac . Bashkësia e të gjitha pikave kufitare të bashkësisë A quhet kufi i A
dhe shënohet me ∂( A), pra,
∂( A) = A ∩ Ac .
Vihet re qartë që ka vend barazimi
∂ ( A ) = ∂ ( A c ).
Për brendësinë, jashtësinë dhe kufirin e një bashkësie A ka vend teorema e mëposhtme.
Teorema 2.17. Në qoftë se ( X, d) është një hapësirë metrike dhe A ⊂ X, atëherë
X = A0 ∪ ∂ ( A ) ∪ ( A c )0 ,
dhe bashkësitë A0 , ∂( A) dhe ( Ac )0 nuk priten dy e nga dy.
Vërtetim. Para së gjithash, në saje të përkufizimeve përkatëse, bashkësitë A0 , ∂( A) dhe
( Ac )0 nuk priten ndërmjet tyre.
Meqenëse secila nga bashkësitë A0 , ∂( A) dhe ( Ac )0 përfshihet në X, kemi që
A0 ∪ ∂( A) ∪ ( Ac )0 ⊂ X.
Si rrjedhim, për të kompletuar vërtetimin e teoremës, mjafton të provojmë që
X ⊂ A0 ∪ ∂ ( A ) ∪ ( A c )0 .
Për këtë qëllim, shqyrtojmë një element çfarëdo x ∈ X. Vihet re që ka vend një nga rastet e
mëposhtme:
(i) Çdo rruzull B( x, r ) pret A dhe Ac ;
(ii) Gjendet një rruzull B( x, r0 ) që nuk pret A;
(iii) Gjendet një rruzull B( x, r1 ) që nuk pret Ac .
Në rastin (i ) kemi që x ∈ A ∩ Ac = ∂( A). Rasti (ii ) prodhon që x është një pikë e brendshme
e Ac , ndërsa rasti (iii ) prodhon që x është një pikë e brendshme e A. Si rrjedhim, x ∈
A0 ∪ ∂( A) ∪ ( Ac )0 , dhe kjo përfundon vërtetimin. ♦
Në mbyllje të këtij seksioni përcaktojmë dy tipe të tjera pikash të bashkësisë A. Një pikë
x ∈ X thuhet se është një pikë limite e bashkësisë A, në qoftë se për çdo rruzull B( x, r ) kemi
që
B( x, r ) ∩ ( A \ { x }) 6= ∅.
Me A0 shënohet bashkësia e pikave limite të bashkësisë A. Bashkësia A0 quhet bashkësi
derivat e bashkësisë A.
70
Një pikë a ∈ A thuhet se është një pikë izolimi e bashkësisë A, në qoftë se gjendet një
rruzull B( a, r ), i tillë që
B( a, r ) ∩ ( A \ { a}) = ∅.
Bashkësia A quhet bashkësi e përsosur, në qoftë se A është e mbyllur dhe nuk ka pika izolimi.
Për shembull, një interval i mbyllur [ a, b] ⊂ R është një bashkësi e përsosur.
Më poshtë paraqiten disa shembuj që ilustrojnë konceptet e dhëna në këtë seksion.
(i) Në hapësirën euklidiane njëdimensionale (R, | · |) çdo interval i hapur ( a, b) është
bashkësi e hapur dhe çdo interval i mbyllur [ a, b] është një bashkësi e mbyllur. Një
gjysmësegment [ a, b) nuk është bashkësi e hapur, sepse nuk përmban pikën a së bashku
me një rruzull me qendër në këtë pikë. Në veçanti për bashkësinë
A = [0, 1) ∪ {2}
kemi
Ao = (0, 1), A = [0, 1] ∪ {2}, ∂A = {0, 1, 2}
Meqenëse A 6= A, bashkësia A nuk është e mbyllur dhe, si rrjedhim, nuk është bashkësi
e përsosur. Bashkësia A nuk është gjithashtu bashkësi e hapur sepse nuk përmban pikën
1 së bashku me një rruzull me qendër në këtë pikë. Ndërsa, për bashkësinë
B = [0, 1] ∪ {2}
ka vend barazimi B = B. Kjo do të thotë që B është bashkësi e mbyllur. Megjithatë B
nuk është përsëri bashkësi e përsosur sepse ka një pikë izolimi, pikën 2.
(ii) Le të jetë dhënë një hapësirë metrike diskrete ( X, d) dhe një nënbashkësi joboshe A ⊂ X
që nuk përputhet me X. Atëherë,
Ao = A, A = A, ∂A = ∅.
Meqenëse Ao = A, bashkësia A është një bashkësi e hapur dhe, meqenëse, A = A

rrjedh që bashkësia A është gjithashtu një bashkësi e mbyllur. Megjithatë, bashkësia A
nuk është e përsosur, sepse ka pika izolimi.
71
2.6. Largesa ndërmjet dy bashkësive
Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe nënbashkësitë joboshe A, B ⊂ X. Largesa
ndërmjet dy bashkësive A dhe B, që shënohet dist( A, B), përcaktohet me anë të barazimit
dist( A, B) = inf{d( a, b) : a ∈ A, b ∈ B}.
Në veçanti, largesa ndërmjet një bashkësie që përmban një element të vetëm x ∈ X nga një
bashkësie A quhet largesë e pikës x nga bashkësia A, dhe shënohet dist( x, A). Pra,
dist( x, A) = inf{d( x, a) : a ∈ A}.
Në qoftë se A = ∅, atëherë me marrëveshje marrim
dist( x, ∅) = +∞.
Në teoremën e mëposhtme jepen veti të dobishme të largesës së një pike nga një bashkësi.
Teorema 2.18. Le të jenë dhënë një hapësirë metrike ( X, d), një nënbashkësi A ⊂ X, një pikë
a ∈ X dhe r > 0. Atëherë, kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) Në qoftë se x ∈

/ B( a, r ), atëherë
dist( x, B( a, r )) ≥ d( x, a) − r;
(ii) Për çdo dy pika x, y ∈ X ka vend mosbarazimi
dist( x, A) ≤ d( x, y) + dist(y, A);
(iii) Për çdo dy pika x, y ∈ X ka vend mosbarazimi
|dist( x, A) − dist(y, A)| ≤ d( x, y).
Vërtetim. (i ) Meqenëse x ∈
/ B( a, r ), për një pikë çfarëdo y ∈ B( a, r ), kemi që
d( x, y) ≥ |d( x, a) − d(y, a)| = d( x, a) − d(y, a) > d( x, a) − r.
Prej këtej, në saje të faktit që y është çfarëdo, rrjedh që
d( x, y) > d( x, a) − r, për çdo y ∈ B( a, r ).
Pra, bashkësia
{d( x, y) ∈ R : y ∈ B( a, r )}
ka kufi të poshtëm numrin real d( x, a) − r. Si rrjedhim,
dist( x, B( a, r )) = inf{d( x, y) ∈ R : y ∈ B( a, r )} ≥ d( x, a) − r.
72
(ii ) Le të jetë dhënë ε > 0 çfarëdo dhe dy pika çfarëdo x, y ∈ X. Atëherë gjendet pika
ay ∈ A, e tillë që
d(y, ay ) < dist(y, A) + ε.
Prej këtej, përftojmë
dist( x, A) ≤ d( x, ay ) ≤ d( x, y) + d(y, ay ) < d( x, y) + dist(y, A) + ε.
Pra,
dist( x, A) < d( x, y) + dist(y, A) + ε.
Meqenëse ε është çfarëdo, me anë të mosbarazimit të fundit përftohet mosbarazimi i dëshiruar.
(iii ) Duke aplikuar (ii ) për çiftet ( x, y) dhe (y, x ) përftojmë mosbarazimet
−d( x, y) ≤ dist( x, A) − dist(y, A) ≤ d( x, y)
dhe, si rrjedhim,
|dist( x, A) − dist(y, A)| ≤ d( x, y).♦
Shqyrtojmë tani një nënbashkësi joboshe çfarëdo A të hapësirës metrike ( X, d). Përcaktojmë
diametrin e bashkësisë A, që shënohet me diam( A), si më poshtë
diam( A) = sup{d( x, y) : x, y ∈ A}.
Në qoftë se A = ∅, atëherë me marrëveshje marrim
diam( A) = 0.
Në qoftë se diam( A) < +∞, atëherë themi që A është një bashkësi e kufizuar, përndryshe
themi se A është një bashkësi e pakufizuar. Teorema e mëposhtme është një karakterizim i
zakonshëm i bashkësive të kufizuara.
Teorema 2.19. Le të jenë dhënë hapësira metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi A ⊂ X. Atëherë,
pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) A është e kufizuar;
(ii) gjendet një rruzull B( a, r ) me qendër në një pikë a ∈ X dhe rreze r > 0, i tillë që
A ⊂ B( a, r ).
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë që bashkësia A është e kufizuar. Atëherë gjendet numri
real r0 > 0, i tillë që
diam( A) = r0 .
Si rrjedhim, për çdo dy pika x, y ∈ A, kemi që
d( x, y) ≤ r0 .
73
Në veçanti, në qoftë se fiksojmë një pikë a ∈ A, kemi që
d( x, a) ≤ r0 , për çdo x ∈ A.
Kjo prodhon përfshirjen A ⊂ B( a, r ), ku r = r0 + 1.

(ii ) ⇒ (i ) Tani supozojmë se gjendet një rruzull B( a, r ), i tillë që A ⊂ B( a, r ). Atëherë, për
çdo dy pika x, y ∈ A, kemi që
d( x, y) ≤ d( x, a) + d( a, y) < r + r = 2.r.
Si rrjedhim,
diam( A) ≤ 2.r.
Pra, bashkësia A është e kufizuar, dhe vërtetimi përfundon. ♦
74
2.7. Nënhapësira dhe prodhimi i hapësirave metrike
Ka dy teknika kryesore për krijimin e hapësirave metrike me anë të hapësirave metrike të
dhëna. Mënyra e parë dhe më e thjeshta ka të bëjë me përcaktimin e një hapësire metrike në një
nënbashkësi të një hapësire metrike të dhënë. Mënyra e dytë ka të bëjë me përcaktimin e një
hapësire metrike në prodhimin kartezian të një sasie të fundme ose të numërueshme hapësirash
metrike të dhëna. Këtu do të trajtohet përcaktimi i një hapësire metrike në prodhimin kartezian
të një sasie të fundme hapësirash metrike të dhëna.
2.7.1. Nënhapësira e një hapësire metrike

Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( M, d) dhe një nënbashkësi X ⊂ M. Përcaktojmë
funksionin ρ : X × X → [0, +∞) me anë të barazimit
ρ( x, y) = d( x, y), për çdo ( x, y) ∈ X × X.
Meqenëse ρ është ngushtimi i largesës d në X × X, del që ρ është është një largesë në X.
Kjo largesë quhet largesë e prejardhur në X nga largesa d. Hapësira metrike ( X, ρ) quhet
nënhapësirë e hapësirës metrike ( M, d). Në këtë mënyrë, çdo nënbashkësi e një hapësire
metrike formon një nënhapësirë metrike të saj duke shqyrtuar në të largesën e prejardhur nga
largesa e hapësirës.
Më poshtë paraqiten disa shembuj nënhapësirash:
(i) Segmenti [ a, b] është një nënhapësirë e hapësirës (R, | · |);
(ii) Bashkësia e numrave të plotë Z është një nënhapësirë e hapësirës (R, | · |). Vihet re që
në Z është largesa diskrete, largesa e prejardhur nga largesa e hapësirës në fjalë;
(iii) C [0, 1] është një nënhapësirë e hapësirës metrike ( B[0, 1], d∞ );
(iv) C1 [0, 1] është një nënhapësirë e hapësirës metrike (C [0, 1], d∞ );
(v) Bashkësia c0 e vargjeve që konvergjojnë në zero është një nënhapësirë e hapësirës metrike
( l ∞ , d ∞ ).
Në vijim shqyrtohet marrëdhënia ndërmjet topologjisë së hapësirës dhe nënhapësirës. Le
të jetë dhënë një pikë a në nënhapësirën X të hapësirës metrike ( M, d) dhe numri real r > 0.
Shënojmë me BX ( a, r ) rruzullin e hapur të nënhapësirës X me qendër në pikën a ∈ X dhe
rreze r > 0. Vihet re që,
BX ( a, r ) = { x ∈ X : ρ( x, a) < r }
= { x ∈ X ∩ M : d( x, a) < r }
= X ∩ { x ∈ M : d( x, a) < r }
= X ∩ B( a, r ).
75
Pra, rruzujt e nënhapësirës merren si ”gjurmë” në nënhapësirë të rruzujve të hapësirës. Duke u
bazuar në këtë fakt elementar, provohet që bashkësitë e hapura (të mbyllura) të nënhapësirës
X merren si ”gjurmë” në X të bashkësive të hapura (të mbyllura) të hapësirës. Për shembull:
(i) Rruzulli i nënhapësirës [ a, b] me qendër tek pika a dhe rreze 0 < ε < b − a është
[ a, a + ε).
(ii) Topologjia e nënhapësirës Z të hapësirës (R, | · |) përputhet me topologjinë diskrete në
Z.
Le të provojmë se ka vend teorema e mëposhtme.
Teorema 2.20. Janë dhënë një hapësirë metrike ( M, d) dhe nënbashkësia X ⊂ M. Atëherë,
(i) Kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që nënbashkësia GX ⊂ X të jetë e hapur në
nënhapësirën X është që të gjendet një nënbashkësi G ⊂ M e hapur në hapësirën metrike
M, e tillë që
GX = X ∩ G.
(ii) Kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që nënbashkësia FX ⊂ X të jetë e mbyllur në
nënhapësirën X është që të gjendet një nënbashkësi F ⊂ M e mbyllur në hapësirën metrike
M, e tillë që
FX = X ∩ F.
Vërtetim. (i ) Supozojmë se është dhënë një nënbashkësi GX ⊂ X e hapur në X. Të

provojmë që gjendet një nënbashkësi G ⊂ M e hapur në M, e tillë që
G ∩ X = GX .
Meqenëse GX është një bashkësi e hapur në hapësirën metrike X, për një pikë çfarëdo a ∈ GX ,
gjendet rruzulli BX ( a, r a ), i tillë që BX ( a, r a ) ⊂ GX . Si rrjedhim
[ [ [
GX = BX ( a, r a ) = X ∩ B( a, r a ) = X ∩ B( a, r a ).
a ∈ GX a ∈ GX a ∈ GX
Pra, bashkësia e kërkuar është [

G= B( a, r a ),
a ∈ GX
sepse G është e hapur dhe GX = X ∩ G.

Anasjellas, supozojmë se është dhënë një bashkësi e hapur G në M dhe të provojmë që
GX = X ∩ G është një bashkësi e hapur në X.
Shqyrtojmë një pikë çfarëdo a ∈ GX . Atëherë, a ∈ G dhe, meqenëse G është e hapur në M,
gjendet rruzulli B( a, r a ), i tillë që
B( a, r a ) ⊂ G.
76
Prej këtej, del që BX ( a, r a ) ⊂ GX dhe, meqenëse pika a është çfarëdo nga GX , bashkësia GX
përmban çdo pikë të vetën së bashku me një rruzull të hapur në X me qendër në atë pikë.
Kjo do të thotë që GX është një nënbashkësi e hapur në X, dhe vërtetimi i pohimit (i ) është i
kompletuar.
(ii ) Supozojmë se FX ⊂ X është një bashkësi e mbyllur në X. Të provojmë që gjendet një
bashkësi F ⊂ M e mbyllur në M, e tillë që F ∩ X = FX .
Meqenëse FX është një bashkësi e mbyllur në X, kemi që plotësi i saj
X \ FX = GX ⊂ X
është një bashkësi e hapur në X dhe, si rrjedhim, gjendet një bashkësi G e hapur në M, e tillë
që G ∩ X = GX . Prej këtej, del që bashkësia F = M \ G është bashkësia e kërkuar, sepse F
është bashkësi e mbyllur në M dhe F ∩ X = FX .
Anasjellas, supozojmë se F ⊂ M është një bashkësi e mbyllur në M dhe të provojmë se
FX = F ∩ X është një bashkësi e mbyllur në X. Për këtë qëllim, mjafton të provojmë se
GX = X \ FX është një bashkësi e hapur në X.
Meqenëse F është një bashkësi e mbyllur në M, plotësi i saj G = M \ F është një bashkësi e
hapur në M. Në saje të barazimit
G ∩ X = GX
dhe të pohimit (i ), del që GX është një bashkësi e hapur në X, dhe kjo kompleton vërtetimin e
pohimit (ii ). ♦
Si përfundim, në saje të Teoremës 2.20, në qoftë se τX është topologjia e nënhapësirës X ⊂ M
dhe τM është topologjia e hapësirës M, atëherë
τX = τM ∩ P ( X ).
Pra, topologjia e nënhapësirës X është ”gjurma” në P ( X ) e topologjisë së hapësirës M.
2.7.2. Prodhimi i fundmë i hapësirave metrike

Në këtë seksion me anë të një vargu të fundmë hapësirash metrike përcaktohet një hapësirë
metrike që quhet prodhim i hapësirave metrike të dhëna.
Le të jetë dhënë një varg i fundmë hapësirash metrike:
( X1 , d 1 ) , . . . , ( X m , d m ) .
Shënojmë
m
X= ∏ Xk
k =1
dhe përcaktojmë funksionet jonegative me burim në X × X, si më poshtë:

q
(m)
(i) De ( x, y) = ∑m 2
k =1 d k ( x k , y k );
77
(m)
(ii) Ds ( x, y) = ∑m
k =1 d k ( x k , y k );
(m)
(iii) D∞ ( x, y) = max{dk ( xk , yk ) : k = 1, 2, . . . , m},
për
x = ( x1 , x2 , . . . , x m ) ∈ X dhe y = (y1 , y2 , . . . , ym ) ∈ X.
(m) (m) (m)
Në të njëjtën mënyrë si tek 1.2.2(1), provohet që De , Ds dhe D∞ janë largesa në X.
Gjithashtu, duke përsëritur teknikën e vërtetimit të Teoremës 2.8, provohet teorema e mëposhtme:
Teorema 2.21. Le të jetë X i përcaktuar si më sipër. Atëherë, për çdo x, y ∈ X, kemi që
(m) (m) (m)
D∞ ( x, y) ≤ De ( x, y) ≤ Ds ( x, y) ≤ m.D∞ ( x, y).
Hapësira metrike ( X, D∞ ) quhet prodhim i hapësirave metrike
( X1 , d 1 ) , . . . , ( X m , d m ) .
78
2.8. Largesa e Hausdorfit dhe një karakterizim i saj
Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( M, d) dhe dy bashkësi joboshe çfarëdo A, B ∈ 2 M .
Përcaktojmë largesën e Hausdorfit ndërmjet bashkësive A dhe B, që shënohet h( A, B), si më
poshtë ( )
h( A, B) = max sup dist( a, B), sup dist(b, A) .
a∈ A b∈ B
X = R, A = [0, 1], B = [2, 4],
atëherë
sup dist( a, B) = 2 dhe sup dist(b, A) = 3
a∈ A b∈ B
dhe, si rrjedhim,
h( A, B) = 3.
Shqyrtojmë familjen
X = { A ∈ 2 M : A është e mbyllur, e kufizuar dhe joboshe}.
Do të provohet që funksioni h : X × X → R+ i cili përcaktohet me anë të barazimit

( )
h( A, B) = max sup dist( a, B), sup dist(b, A) ,
a∈ A b∈ B
për çdo ( A, B) ∈ X × X, është një largesë në X. Pra, largesa e Hausdorfit ndërmjet dy
bashkësive është një largesë në X, e cila quhet largesë e Hausdorfit në X që gjenerohet me
anë të largesës d në M.
2.8.1. Largesa e Hausdorfit

Në qoftë se shënojmë
h∗ ( A, B) = sup dist( a, B),
a∈ A
atëherë
h( A, B) = max { h∗ ( A, B), h∗ ( B, A)} .
Në përgjithësi
h∗ ( A, B) 6= h∗ ( B, A).
Për shembull, A = [0, ε], 0 < ε < 1, dhe B = [10, 11]. Atëherë,
h∗ ( A, B) = 10 dhe h∗ ( B, A) = 11 − ε > 10.
79
Lema 2.22. Për tri bashkësi çfarëdo A, B, C ∈ X ka vend mosbarazimi
h∗ ( A, B) ≤ h∗ ( A, C ) + h∗ (C, B).
Vërtetim. Fiksojmë një pikë çfarëdo a ∈ A. Atëherë, për çdo c ∈ C, ka vend mosbarazimi
dist( a, B) ≤ d( a, c) + dist(c, B).
Si rrjedhim,
dist( a, B) ≤ inf{d( a, c) + dist(c, B) : c ∈ C }

= inf{d( a, c) : c ∈ C } + inf{dist(c, B) : c ∈ C }
≤ inf{d( a, c) : c ∈ C } + sup{dist(c, B) : c ∈ C }
= dist( a, C ) + h∗ (C, B).
dhe, prej këtej, meqenëse a është një element çfarëdo, përftohet
h∗ ( A, B) = sup dist( a, B) ≤ sup(dist( a, C ) + h∗ (C, B))

a∈ A a∈ A
= sup dist( a, C ) + h∗ (C, B)
a∈ A
= h ( A, C ) + h∗ (C, B).♦
∗
Lema 2.23. Për katër numra realë çfarëdo a, b, c, d ∈ R+ ka vend mosbarazimi
max{ a + b, d + c} ≤ max{ a, d} + max{b, c}.
Vërtetim. Provohen pa vështirësi përfshirja
{ a + b, d + c} ⊂ { a, d} + {b, c}
dhe barazimi
max({ a, d} + {b, c}) = max{ a, d} + max{b, c}.
Si rrjedhim, përftohet menjëherë mosbarazimi i dëshiruar.♦
Teorema 2.24. Për tri bashkësi çfarëdo A, B, C ∈ X kanë vend vetitë e mëposhtme:
(i) h( A, A) = 0;
(ii) h( A, B) = h( B, A);
(iii) h( A, B) ≤ h( A, C ) + h(C, B).
80
Vërtetim. Në saje të përcaktimit të funksionit h kanë vend barazimet (i ) dhe (ii ). Mbetet
të provojmë mosbarazimin (iii ). Në saje të Lemës 2.22 kanë vend mosbarazimet
h∗ ( A, B) ≤ h∗ ( A, C ) + h∗ (C, B),
h∗ ( B, A) ≤ h∗ ( B, C ) + h∗ (C, A).
Prej këtej, duke aplikuar Lemën 2.23, përftojmë
h( A, B) = max{ h∗ ( A, B), h∗ ( B, A)}

≤ max{h∗ ( A, C ) + h∗ (C, B), h∗ ( B, C ) + h∗ (C, A)}
≤ max{h∗ ( A, C ), h∗ (C, A)} + max{h∗ (C, B), h∗ ( B, C )}
= h( A, C ) + h(C, B).♦
Lema 2.25. Në qoftë se për dy bashkësi çfarëdo A, B ∈ X ka vend barazimi
h∗ ( A, B) = 0,
atëherë A ⊂ B.
Vërtetim. Rezultati i dëshiruar përftohet në saje të implikimeve
x ∈ A ⇒ dist( x, B) = 0 (sepse sup dist( a, B) = 0)

a∈ A
⇒ x ∈ B dhe B = B
⇒ x ∈ B.♦
Teorema 2.26. Funksioni h është një largesë në X, domethënë, për tri bashkësi çfarëdo A, B, C ∈
X kënaqen vetitë e mëposhtme:
(i) h( A, B) = 0 ⇔ A = B;
(ii) h( A, B) = h( B, A);
(iii) h( A, B) ≤ h( A, C ) + h(C, B).

Vërtetim. Në saje të Teoremës 2.24 mjafton të provojmë implikimin
h( A, B) = 0 ⇒ A = B.
Ky implikim përftohet duke aplikuar Lemën 2.25 si më poshtë
h( A, B) = 0 ⇒ h∗ ( A, B) = 0 dhe h∗ ( B, A) = 0
⇒ A ⊂ B dhe B ⊂ A
⇒ A = B.♦
Hapësira metrike ( X, h) quhet hapësirë metrike e Hausdorfit që gjenerohet me anë të
hapësirës metrike ( M, d).
81
2.8.2. Një karakterizim i largesës së Hausdorfit
Këtu do të trajtohet një karakterizim i dobishëm i largesës së Hausdorfit, Për një bashkësi
A ∈ X dhe ε > 0 përcaktohen bashkësitë
Uε ( A) = { x ∈ M : dist( x, A) < ε}
dhe
U ε ( A) = { x ∈ M : dist( x, A) ≤ ε}.
Provohet pa vështirësi që kanë vend barazimet
\ \
U ε 0 ( A) = Uε ( A) dhe A = Uε ( A).
ε>ε 0 ε >0
Lema 2.27. Për dy bashkësi çfarëdo A, B ∈ X ka vend barazimi
h∗ ( A, B) = inf{ε > 0 : A ⊂ Uε ( B)}. (2.8)
Vërtetim. Fillimisht, duke u bazuar në faktin që A është një bashkësi e kufizuar të provojmë
që bashkësia
{ε > 0 : A ⊂ Uε ( B)}
është joboshe. Gjendet a0 ∈ A dhe r0 > 0, të tilla që
A ⊂ B ( a0 , r0 ).
Në qoftë se shënojmë r B = dist( a0 , B), atëherë ka vend përfshirja
A ⊂ Ur0 +rB ( B),
sepse për një pikë çfarëdo a ∈ A ka vend mosbarazimi
dist( a, B) ≤ d( a, a0 ) + dist( a0 , B) < r0 + r B .
Të provojmë tani që ka vend barazimi (2.8). Dallojmë dy raste:
(i) h∗ ( A, B) = 0;
(ii) h∗ ( A, B) = r > 0.
(i ) Në saje të Lemmës 2.25 dhe barazimit

\
B=B= Uε ( B),
ε >0
rrjedh që ka vend përfshirja
A ⊂ B ⊂ Uε ( B), për çdo ε > 0.
82
inf{ε > 0 : A ⊂ Uε ( B)} = 0.
(ii ) Në qoftë se shënojmë
ε 0 = inf{ε > 0 : A ⊂ Uε ( B)},
atëherë ka vend vetëm një nga rastet e mëposhtme:
(a) ε 0 < r;
(b) ε 0 > r;
(c) ε 0 = r.
Për të treguar vërtetësinë e teoremës mjafton të provojmë se nuk kanë vend rastet ( a) dhe (b).
Supozojmë sikur ka vend ( a). Atëherë sipas përcaktimit të ε 0 , për një numër real çfarëdo të
fiksuar r 0 , të tillë që
ε 0 < r0 < r
ka vend përfshirja
A ⊂ Ur0 ( B).
Pra,
(∀ a ∈ A)[dist( a, B) < r 0 ]
dhe, si rrjedhim,
h∗ ( A, B) = sup dist( a, B) ≤ r 0 < r.
a∈ A
Kjo kundërshton barazimin
r = h∗ ( A, B).
Supozojmë tani sikur ka vend (b). Atëherë në saje të përcaktimit të h∗ ( A, B) ka vend pohimi
(∀ a ∈ A)[dist( a, B) ≤ r ].
Si rrjedhim, për një numër real ε00 , të tillë që
r < ε00 < ε 0 ,
ka vend gjithashtu pohimi
(∀ a ∈ A)[dist( a, B) < ε00 ].
Pra,
A ⊂ Uε00 ( B).
Kjo kundërshton përcaktimin e ε 0 dhe vërtetimi përfundon.♦
Duke u bazuar në Lemën 2.27 përftohet pa vështirësi karakterizimi i mëposhtëm i largesës
së Hausdorfit.
Teorema 2.28. Për dy bashkësi çfarëdo A, B ∈ X ka vend barazimi
h( A, B) = inf{ε > 0 : A ⊂ Uε ( B) dhe B ⊂ Uε ( A)}.
83
2.9. Ushtrime
Ushtrimi 2.29. Provoni që janë largesa në bashkësitë përkatëse funksionet e dhëna si më poshtë:
(i) X = { a, b, c} dhe
d( a, b) = d(b, a) = d( a, c) = d(c, a) = 2,
d(b, c) = d(c, b) = 1,
d( a, a) = d(b, b) = d(c, c) = 0,
(ii) X = R dhe
d( x, y) = |e x − ey |, për çdo ( x, y) ∈ R × R;
(iii) X = R+ dhe
d( x, y) = |ln( x ) − ln(y)|, për çdo ( x, y) ∈ R+ × R+ ;
(iv) X është një bashkësi çfarëdo joboshe dhe

1 x 6= y
d( x, y) = , për çdo ( x, y) ∈ X × X;
0 x=y
(v) X = [1, +∞) dhe

1 1
d( x, y) = − , për çdo ( x, y) ∈ X × X;

x y
(vi) X = N ∪ {∞} dhe

1 1
d(m, n) = − , për çdo (m, n) ∈ N × N,

m n
d(∞, ∞) = 0,
1
d(n, ∞) = d(∞, n) = , për çdo n ∈ N.
n
Ushtrimi 2.30. Le të jenë dhënë një bashkësi X dhe një funksion d : X × X → R+ , i tillë që
për çdo ( x, y, z) ∈ X 3 kënaq konditat e mëposhtme:
(i) d( x, y) = 0 ⇔ x = y;
(ii) d( x, y) ≤ d(z, x ) + d(z, y).
Provoni që d është një largesë në X.
84
Ushtrimi 2.31. Le të jenë dhënë një bashkësi X dhe një funksion d : X × X → R+ , i tillë që
kënaq konditat e mëposhtme:
(i) për çdo x, y ∈ X, ka vend ekuivalenca
d( x, y) = 0 ⇔ x = y;
(ii) për çdo x, y ∈ X, ka vend barazimi
d( x, y) = d(y, x );
(iii) për çdo x, y, z, w ∈ X, ka vend mosbarazimi
d( x, w) ≤ d( x, y) + d(y, z) + d(z, w).
Provoni që d është një largesë në X.
Ushtrimi 2.32. Le të jetë dhënë hapësira metrike (R, | · |) dhe një nënbashkësi A ⊂ R. Gjeni
pikat e brendëshme, të jashtme, të takimit dhe të kufirit për bashkësinë A në rastet e mëposhtme:
(i) A = [ a, b) ∪ {c}, ku a < b < c;
(ii) A = n1 : n ∈ N .

Ushtrimi 2.33. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi e fundme A ⊂ X.
Gjeni pikat e brendëshme, të jashtme, të takimit dhe të kufirit për bashkësinë A.
Ushtrimi 2.34. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike diskrete ( X, d) dhe një nënbashkësi A ⊂ X.
Gjeni pikat e brendëshme, të jashtme, të takimit dhe të kufirit për bashkësinë A.
Ushtrimi 2.35. Janë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi A ⊂ X. Provoni që
kanë vend barazimet e mëposhtme:
o
(i) A = A \ ∂( A);
o
(ii) A = A ∪ ∂( A).
Ushtrimi 2.36. Janë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi A ⊂ X.
(i) Provoni që ka vend përfshirja

o
Ao ⊂ A .
(ii) Tregoni një shembull që nuk ka vend përfshirja

o
A ⊂ Ao .
85
(iii) Tregoni një shembull që ka vend barazimi
o
A = Ao .
Ushtrimi 2.37. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe nënbashkësitë A, B ⊂ X. Provoni
që kanë vend relacionet e mëposhtme:
(i) ( A ∩ B)o = Ao ∩ Bo ;
(ii) Ao ∪ Bo ⊂ ( A ∪ B)o ,
(tregoni që nuk ka vend përfshirja e anasjellë),
(iii) A ∪ B = A ∪ B;
(iv) A ∩ B ⊂ A ∩ B,
(tregoni që nuk ka vend përfshirja e anasjellë).
Ushtrimi 2.38. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi A ⊂ X. Provoni
që pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) pika x ∈ X është pikë limite për A;
(ii) çdo rruzull B( x, r ) përmban një pafundësi pikash nga bashkësia A.
(i) A është një bashkësi e përsosur;
(ii) A = A0 , ku A0 është bashkësia derivat e A.
Ushtrimi 2.40. Provoni që në qoftë se G është një bashkësi e hapur në hapësirën metrike (R, | · |),
atëherë G është një bashkim i fundmë ose i numërueshëm intervalesh që nuk priten dy e nga dy.
Udhëzim:
• Për çdo x, y ∈ G përcaktojmë
x ∼ y ⇔ [min( x, y), max( x, y)] ⊂ G.
Provoni që ky është një relacion ekuivalence në G dhe shënoni me [ G ] bashkësinë faktor
G/ ∼.
• Provoni që çdo klasë ekuivalence [ x ] ∈ [ G ] është një interval i hapur.
• Përcaktoni funksionin f : [ G ] → Q në mënyrë të tillë që për çdo klasë ekuivalence I, f ( I )
është një numër racional nga I. Provoni që f është injektiv.
86
që kanë vend ekuivalencat e mëposhtme:
(i) x ∈ A ⇔ dist( x, A) = 0;
o
(ii) x ∈ A ⇔ dist( x, Ac ) > 0;
(iii) x ∈ ∂( A) ⇔ dist( x, A) = 0 dhe dist( x, Ac ) = 0.
Ushtrimi 2.42. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d), një nënbashkësi joboshe A ⊂ X
dhe një pikë x0 ∈ X. Provoni që ka vend barazimi
dist( x0 , A) = dist( x0 , A).
Ushtrimi 2.43. Le të jetë dhënë familja
X = { f ∈ B[0, 1] : (∀ x ∈ [0, 1])[ f ( x ) ≥ 0]}.
Provoni barazimet e mëposhtme:
(i) A = ∂( A), për A = { f ∈ X : f konstant};

o
(ii) A = A, për A = { f ∈ X : f (1/2) > 1/2};
(iii) A = ∂( A), për A = { f ∈ X : f (0) = f (1)}.
Ushtrimi 2.44. Në qoftë se ( X, d) është një hapësirë metrike, atëherë gjeni një karakterizim të
plotë për nënbashkësitë jo boshe A ⊂ X, të tilla që diam( A) = 0.
Zgjidhje. Në saje të ekuivalencave
diam( A) = 0 ⇔ sup{d( x, y) : x ∈ A, y ∈ A} = 0
⇔ (∀( x, y) ∈ A × A)[0 ≤ d( x, y) ≤ 0]
⇔ (∀( x, y) ∈ A × A)[d( x, y) = 0]
⇔ (∀( x, y) ∈ A × A)[ x = y],
përftojmë
diam( A) = 0 ⇔ A është bashkësi me vetëm një element.♦
Ushtrimi 2.45. Le të jetë dhënë bashkësia

1
A = (−1) + : n ∈ N .
n
n
Gjeni diam( A) dhe dist(0, A) në lidhje me largesën e zakonshme në R.
87
Ushtrimi 2.46. Le të jetë dhënë hapësira metrike ( X, d). Përcaktojmë funksionin d∗ : X × X →
d∗ ( x, y) = min{1, d( x, y)}, për çdo ( x, y) ∈ X × X.
Provoni pohimet e mëposhtme:
(i) d∗ është largesë në X;
(ii) τd∗ = τd ;
(iii) diametri i ( X, d∗ ) është jo më i madh se 1.
Zgjidhje. (i ) Në saje të ekuivalencave
d∗ ( x, y) = 0 ⇔ min{1, d( x, y)} = 0
⇔ d( x, y) = 0
⇔ x = y.
dhe barazimeve
d∗ ( x, y) = min{1, d( x, y)}
= min{1, d(y, x )}
= d∗ (y, x ),
rrjedh që d∗ kënaq vetitë (i ) dhe (ii ) të largesës. Mbetet të provojmë që d∗ kënaq gjithashtu
mosbarazimin e trekëndëshit, domethënë të provojmë që për tre pika çfarëdo x, y, z ∈ X ka
vend mosbarazimi
d∗ ( x, y) ≤ d∗ ( x, z) + d∗ (z, y).
Ky përftohet me anë të mosbarazimeve
d∗ ( x, y) = min{1, d( x, y)}
≤ min{1, d( x, z) + d(z, y)} ( Pse?)
≤ min{1, d( x, z)} + min{1, d(z, y)} ( Pse?)
= d∗ ( x, z) + d∗ (z, y).
(ii ) Shënojmë me B( a, r ) dhe B∗ ( a, r ) rruzujt e hapur me qendër në pikën a ∈ X dhe rreze
r > 0 përkatësisht në lidhje me d dhe d∗ .
Le të jetë dhënë një rruzull çfarëdo B( a, r ). Në qoftë se zgjedhim

∗ 1
r = min ,r ,
2
88
atëherë B( a, r ∗ ) ⊂ B( a, r ) dhe, meqenëse ka vend barazimi
B( a, r ∗ ) = B∗ ( a, r ∗ ),
përftohet
B∗ ( a, r ∗ ) ⊂ B( a, r ).
Prej këtej rrjedh që
G ∈ τd ⇒ G ∈ τd∗ .
Anasjellas, le të jetë dhënë një rruzull çfarëdo B∗ ( a, r ∗ ). Në qoftë se zgjedhim

1 ∗
r = min ,r ,
2
atëherë B∗ ( a, r ) ⊂ B∗ ( a, r ∗ ) dhe, meqenëse ka vend barazimi
B∗ ( a, r ) = B( a, r ),
përftohet
B( a, r ) ⊂ B∗ ( a, r ∗ ).
Si rrjedhim ka vend implikimi
G ∈ τd∗ ⇒ G ∈ τd .
Pra,
τd ⊂ τd∗ dhe τd∗ ⊂ τd ⇒ τd = τd∗ .
(iii ) Në saje të përcaktimit të d∗ përftohet menjëherë mosbarazimi
diam( X ) ≤ 1.♦
Ushtrimi 2.47. Le të jetë dhënë hapësira metrike ( X, d). Përcaktojmë funksionin d∗ : X × X →
d( x, y)
d∗ ( x, y) = , për çdo ( x, y) ∈ X × X.
1 + d( x, y)
(i) d∗ është largesë në X;
(ii) ( X, d∗ ) është e kufizuar.

Ushtrimi 2.48. Le të jetë dhënë një hapësirë topologjike ( X, τ ) dhe një nënbashkësi A ⊂ X.
Një pikë a ∈ A quhet pikë e brendshme e bashkësisë A, në qoftë gjendet një bashkësi e hapur
Ga ∈ τ, e tillë që
a ∈ Ga ⊂ A.
Bashkësia e të gjitha pikave të brendshme të bashkësisë A quhet brendësi e bashkësisë A dhe
shënohet me A0 . Provoni pohimet e mëposhtme:
89
(i) A0 ⊂ A;
(ii) Në qoftë se G ⊂ A dhe G është një bashkësi e hapur në X, atëherë G ⊂ A0 ;
(iii) A0 është një bashkësi e hapur në X.
Ushtrimi 2.49. Provoni që kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që një nënbashkësi A ⊂ X të
jetë një bashkësi e hapur në hapësirën topologjike ( X, τ ) është që A = A0 .
Ushtrimi 2.50. Le të jetë dhënë një hapësirë topologjike ( X, τ ) dhe një nënbashkësi A ⊂ X. Një
pikë x ∈ X quhet pikë takimi e bashkësisë A, në qoftë se ka vend pohimi
(∀ G ∈ τ )[ x ∈ G ⇒ G ∩ A 6= ∅].
Bashkësia e të gjitha pikave të takimit të bashkësisë A quhet mbyllje e bashkësisë A dhe shënohet
me A. Provoni pohimet e mëposhtme:
(i) A ⊂ A;
(ii) ( A)c = ( Ac )0 ;
(iii) Në qoftë se A ⊂ F dhe F është një bashkësi e mbyllur në X, atëherë A ⊂ F.
Ushtrimi 2.51. Provoni që kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që një nënbashkësi A ⊂ X të
jetë një bashkësi e mbyllur në hapësirën topologjike ( X, τ ) është që A = A.
Ushtrimi 2.52. [Hapësirat simetrike] Le të jenë dhënë një bashkësi X dhe një funksion d :
X × X → R+ , i tillë që për çdo x, y ∈ X kemi
(i) d( x, y) = 0 ⇔ x = y;
(ii) d( x, y) = d(y, x ).
Në këtë rast themi që d është simetri në X dhe ( X, d) quhet hapësirë simetrike. Bashkësia
Bs ( a, r ) = { x ∈ X : d( x, a) < r }
quhet s-rruzull i hapur me qendër në pikën a ∈ X dhe rreze r > 0. Një bashkësi G ∈ 2X quhet
bashkësi e hapur në qoftë se për çdo x ∈ G gjendet r x > 0, i tillë që
Bs ( x, r x ) ⊂ G.
(i) Le të jetë dhënë funksioni d : X × X → R+ që përcaktohet me anë të barazimit
d( x, y) = ( x − y)2 , për çdo ( x, y) ∈ X 2 .
Provoni që d është një simetri në X, por d nuk është një largesë në X.
90
(ii) Provoni që familja τd e të gjitha bashkësive të hapura në X formon një topologji në X.
Ushtrimi 2.53. [Hapësirat kuazimetrike] Le të jenë dhënë një bashkësi X dhe një funksion
d : X × X → R+ , i tillë që për çdo x, y, z ∈ X kanë vend vetitë:
(i) d( x, y) = 0 ⇔ x = y;
(ii) d( x, y) ≤ d( x, z) + d(z, y).
Në këtë rast themi që d është kuazilargesë në X dhe ( X, d) quhet hapësirë kuazimetrike.
Bashkësia
Bk ( a, r ) = { x ∈ X : d( x, a) < r }
quhet k-rruzull i hapur me qendër në pikën a ∈ X dhe rreze r > 0. Një bashkësi G ∈ 2X quhet
Bk ( x, r x ) ⊂ G.
(a) Le të jetë dhënë X = R dhe funksioni d : X × X → R+ i përcaktuar si më poshtë

x−y x ≥ y
d( x, y) =
1 x<y
Provoni që d është një kuazilargesë, por jo një largesë.
(b) Provoni që familja τd e të gjitha bashkësive të hapura në X formon një topologji në X.
Ushtrimi 2.54. [Hapësirat ultrametrike] Le të jenë dhënë një bashkësi X dhe një funksion
d : X × X → R+ , i tillë që për çdo x, y, z ∈ X kanë vend vetitë:
(i) d( x, y) = 0 ⇔ x = y;
(ii) d( x, y) = d(y, x );
(iii) d( x, y) ≤ max{d( x, z), d(z, y)}.
Në këtë rast themi që d është ultralargesë në X dhe ( X, d) quhet hapësirë ultrametrike.
Bashkësia
Bu ( a, r ) = { x ∈ X : d( x, a) < r }
quhet u-rruzull i hapur me qendër në pikën a ∈ X dhe rreze r > 0. Një bashkësi G ∈ 2X quhet
Bu ( x, r x ) ⊂ G.
91
(a) në qoftë se është dhënë një u-rruzull i hapur Bu ( x, r ), atëherë për çdo y ∈ Bu ( x, r ) ka vend
barazimi
Bu ( x, r ) = Bu (y, r );
(b) në qoftë se

Bu ( x, r ) ∩ Bu ( x 0 , r 0 ) 6= ∅,
atëherë
Bu ( x, r ) ⊂ Bu ( x 0 , r 0 ) ose Bu ( x 0 , r 0 ) ⊂ Bu ( x, r );
(c) familja τd e të gjitha bashkësive të hapura në X formon një topologji në X;
(d) në qoftë se Bu ( x, r ) është një u-rruzull i hapur çfarëdo, atëherë ai është bashkësi e hapur
dhe e mbyllur në lidhje me τd .
Ushtrimi 2.55. [Hapësirat K-kuazimetrike] Le të jenë dhënë një bashkësi X dhe një funksion
d : X × X → R+ , i tillë që gjendet një konstante reale K ≥ 1 që për çdo x, y, z ∈ X kanë vend
vetitë:
(i) d( x, y) = 0 ⇔ x = y;
(ii) d( x, y) = d(y, x );
(iii) d( x, y) ≤ K. max{d( x, z), d(z, y)}.
Në këtë rast themi që d është K-kuazilargesë në X dhe ( X, d) quhet hapësirë K-kuazimetrike.
Bashkësia
BK ( a, r ) = { x ∈ X : d( x, a) < r }
quhet K-rruzull i hapur me qendër në pikën a ∈ X dhe rreze r > 0. Një bashkësi G ∈ 2X quhet
BK ( x, r x ) ⊂ G.
Provoni që familja τd e të gjitha bashkësive të hapura në X formon një topologji në X.
Ushtrimi 2.56. [Hapësirat pseudometrike] Le të jenë dhënë një bashkësi X dhe një funksion
d : X × X → R+ , i tillë që për çdo x, y, z ∈ X kemi
(i) x = y ⇒ d( x, y) = 0;
(ii) d( x, y) = d(y, x );
(iii) d( x, y) ≤ d( x, z) + d(z, y).
92
Në këtë rast themi që d është pseudolargesë në X dhe ( X, d) quhet hapësirë pseudometrike.
Bashkësia
B( a, r ) = { x ∈ X : d( x, a) < r }
quhet rruzull i hapur me qendër në pikën a ∈ X dhe rreze r > 0. Një bashkësi G ∈ 2X quhet
B( x, r x ) ⊂ G.
(a) në qoftë se ρ : X × X → R+ është një largesë në X, atëherë ρ kënaq vetitë (i ) − (iii );
(b) provoni që familja τd e të gjitha bashkësive të hapura në X formon një topologji në X.
Ushtrimi 2.57. Le të jetë dhënë hapësira metrike X që është prodhimi i hapësirave metrike
X1 , . . . , Xn . Provoni që ka vend barazimi
n
B( x, r ) = ∏ Bk (xk , r),
k =1
ku x = ( x1 , . . . , xn ) ∈ X, B( x, r ) është rruzulli i hapur në X me qendër në x dhe rreze r dhe

Bk ( xk , r ) është rruzulli i hapur në Xk me qendër në xk dhe rreze r, për k = 1, . . . , n.
Ushtrimi 2.58. Provoni që në qoftë se Gk është një bashkësi e hapur në hapësirën metrike Xk ,
për k = 1, . . . , n, atëherë bashkësia
n
G= ∏ Gk
k =1
është një bashkësi e hapur në hapësirën metrike prodhim X = ∏nk=1 Xk .
Ushtrimi 2.59. Provoni që në qoftë se është dhënë një nënbashkësi Fk nga hapësira metrike Xk ,
për k = 1, . . . , n, atëherë ka vend barazimi
F1 × . . . × Fn = F1 × . . . × F n .
Ushtrimi 2.60. Le të jetë dhënë hapësira metrike e Hausdorfit ( X, h) që gjenerohet me anë të
hapësirës metrike ( M, d). Për një bashkësi A ∈ X dhe ε > 0 përcaktohen bashkësitë
Uε ( A) = { x ∈ M : dist( x, A) < ε}
dhe
U ε ( A) = { x ∈ M : dist( x, A) ≤ ε}.
Provoni që kanë vend barazimet e mëposhtme:
(i) A = ε>0 Uε ( A );
T
93
(ii) U ε 0 ( A) = Uε ( A).
T
ε>ε 0
Ushtrimi 2.61. [Largesa e Pompeit] Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( M, d). Shqyrtojmë
largesën h të Hausdorfit në familjen
X = { A ∈ 2 M : A është e mbyllur, e kufizuar dhe joboshe}.
(i) për dy bashkësi çfarëdo A, B ∈ X ka vend mosbarazimi
p( A, B) = sup |dist( x, A) − dist( x, B)| < +∞;

x∈ M
(ii) për dy bashkësi çfarëdo A, B ∈ X ka vend barazimi
h( A, B) = p( A, B).
Funksioni p quhet largesë e Pompeit në X.
94
3 Limiti i vargut
3.1. Veti të vargjeve konvergjente

Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Një funksion f : N → X quhet varg me terma
në hapësirën metrike X. Në qoftë se shënojmë
f (n) = xn , për çdo n ∈ N,
atëherë, vargu f shënohet me ( xn ) ose
x1 , x2 , . . . , x n , . . . .
Një pikë x0 ∈ X quhet limit i vargut ( xn ), në qoftë se ka vend pohimi:
(∀ε > 0)(∃nε ∈ N)(∀n ∈ N)[n ≥ nε ⇒ d( xn , x0 ) < ε].
Pra, që pika x0 ∈ X të jetë limit i vargut ( xn ), duhet dhe mjafton që të ketë vend pohimi:
(∀ B( x0 , ε))(∃nε ∈ N)(∀n ∈ N)[n ≥ nε ⇒ xn ∈ B( x0 , ε)].
Në qoftë se x0 ∈ X është limit i vargut ( xn ), atëherë shënojmë
lim xn = x0 ose x n → x0
n→∞
dhe themi se vargu ( xn ) ka limit pikën x0 ose konvergjon në pikën x0 . Një varg që nuk
konvergjon në ndonjë pikë të hapësirës X thuhet se është divergjent në X.
Një varg ( xn ) thuhet se është i kufizuar në X në qoftë se bashkësia e vlerave të tij është e
kufizuar në X.
Në vijim paraqiten veti themelore të vargjeve konvergjente në hapësirat metrike. Vetia e
parë vërtetohet menjëherë në saje të përkufizimit të limitit.
Teorema 3.1. Le të jetë dhënë hapësira metrike ( X, d), vargu ( xn ) me terma në X dhe pika
x0 ∈ X. Atëherë, ka vend ekuivalenca
lim xn = x0 ⇔ lim d( xn , x0 ) = 0.
n→∞ n→∞
Teorema 3.2 (Teorema mbi unicitetin e limitit të vargut). Le të jetë dhënë hapësira metrike
( X, d) dhe vargu ( xn ) me terma në X. Në qoftë se vargu ( xn ) konvergjon në pikat x dhe y të
hapësirës metrike X, atëherë
x = y.
95
Vërtetim. Supozojmë për kontradiksion që x 6= y. Atëherë, në qoftë se shënojmë
d( x, y)
ε= > 0,
2
kemi që
B( x, ε) ∩ B(y, ε) = ∅.
Meqenëse vargu ( xn ) konvergjon në pikat x dhe y, gjenden numrat natyrorë n1ε ∈ N dhe
n2ε ∈ N, të tilla që, për çdo n ∈ N, kemi që
n ≥ n1ε ⇒ xn ∈ B( x, ε) dhe n ≥ n2ε ⇒ xn ∈ B(y, ε).
Si rrjedhim,
n ≥ max{n1ε , n2ε } ⇒ xn ∈ B( x, ε) ∩ B(y, ε).
Rezultati i fundit kundërshton faktin që B( x, ε) ∩ B(y, ε) = ∅. Si përfundim, supozimi rrëzohet
dhe mbetet që x = y. ♦
Teorema 3.3. Çdo varg konvergjent në një hapësirë metrike është i kufizuar.
Vërtetim. Supozojmë se ( X, d) është një hapësirë metrike dhe ( xn ) është një varg me terma
në X që konvergjon në pikën x0 ∈ X. Atëherë, për ε = 1, gjendet n1 ∈ N, i tillë që, për çdo
numër natyror n ∈ N, kemi që
n ≥ n1 ⇒ x n ∈ B ( x0 , 1).
Si rrjedhim, në qoftë se shënojmë
r = max{d( x0 , x1 ), . . . , d( x0 , xn1 −1 )} + 1,
atëherë, për çdo n ∈ N, kemi që

x n ∈ B ( x0 , r ).
Kjo do të thotë që vargu ( xn ) është i kufizuar, dhe vërtetimi përfundon.♦
Teorema e mëposhtme karakterizon mbylljen e një bashkësie me anë të limitit të vargjeve
konvergjente.
Teorema 3.4. Le të jetë dhënë hapësira metrike ( X, d) dhe nënbashkësia A ⊂ X. Atëherë,
(i) x ∈ A;
(ii) Gjendet një varg ( an ) me terma në A, i tillë që konvergjon në pikën x.
96
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë që është dhënë x ∈ A. Atëherë, për çdo rruzull B( x, r )
me qendër tek pika x, kemi që
B( x, r ) ∩ A 6= ∅.
Në veçanti, për çdo n ∈ N, kemi që

1
B x, ∩ A 6= ∅.
n
Prej këtej, mund të përcaktojmë një varg ( xn ) duke zgjedhur një xn ∈ B x, n1 ∩ A, për çdo

n ∈ N. Meqenëse vargu ( xn ) është i tillë që
1
0 ≤ d( xn , x ) < , për çdo n ∈ N,
n
përftojmë që vargu numerik (d( xn , x )) konvergjon në zero dhe, si rrjedhim, vargu ( xn ) me
terma nga A konvergjon në x.
(ii ) ⇒ (i ) Supozojmë se një varg ( xn ) me terma nga A konvergjon në pikën x. Atëherë,
për rruzullin çfarëdo B( x, ε), gjendet nε ∈ N, i tillë që, për çdo n ∈ N, kemi që
n ≥ nε ⇒ xn ∈ B( x, ε) ( x n ∈ A ).
Meqenëse rruzulli në shqyrtim është çfarëdo, rezultati i fundit prodhon që për çdo rruzull
B( x, r ) me qendër tek pika x, kemi që
B( x, r ) ∩ A 6= ∅.
Kjo do të thotë që x është një pikë takimi e A dhe vërtetimi përfundon. ♦
3.2. Nënvargu i një vargu. Pika limite.

Le te jenë dhënë një hapësirë metrike ( X, d), një varg f : N → X me terma në X dhe një varg
rritës numrash natyrorë g : N → N. Vargu f ◦ g : N → X quhet nënvarg i vargut f . Në
qoftë se shënojmë
f (n) = xn dhe g(k ) = nk ,
atëherë
( f ◦ g)(k) = f (nk ) = xnk .
Vihet re që:
(i) për çdo dy numra natyrorë k dhe k0 , kemi që
k < k 0 ⇒ nk < nk0 ;
97
(ii) për çdo numër natyror k, kemi që
nk ≥ k.
Këto dy veti tregojnë si mund të ndërtojmë një nënvarg të një vargu të dhënë.
Në teoremën e mëposhtme provohet se çdo nënvarg i një vargu konvergjent sillet njëlloj si
vargu.
Teorema 3.5. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një varg ( xn ) me terma në X. Në
qoftë se vargu i dhënë konvergjon në x, atëherë çdo nënvarg i tij konvergjon gjithashtu në x.
Vërtetim. Le të jetë ( xnk ) një nënvarg i vargut ( xn ). Të provojmë që ( xnk ) konvergjon
gjithashtu në pikën x. Për këtë qëllim, shqyrtojmë ε > 0 çfarëdo. Atëherë, në saje të faktit
që ( xn ) konvergjon në pikën x, gjendet një numër natyror nε ∈ N, i tillë që, për çdo numër
natyror n, kemi që
n ≥ nε ⇒ xn ∈ B( x, ε),
dhe, si rrjedhim,
k ≥ nε ⇒ nk ≥ nε ⇒ xnk ∈ B( x, ε)
sepse nk ≥ k. Kjo do të thotë që vargu ( xnk ) konvergjon në pikën x. ♦
Një pikë x0 ∈ X quhet pikë limite e vargut ( xn ) me terma në hapësirën metrike ( X, d), në
qoftë se ka vend pohimi:
(∀ε > 0)(∀r ∈ N)(∃nr ∈ N)[nr > r dhe d( xnr , x0 ) < ε].
Teorema e mëposhtme karakterizon plotësisht pikën limite të një vargu, me anë të kon-
vergjencës së një nënvargu të tij.
Teorema 3.6. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një varg ( xn ) me terma në X.
Atëherë, pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) x0 ∈ X është pikë limite e ( xn );
(ii) gjendet një nënvarg ( xnk ) i vargut ( xn ) që konvergjon në pikën x0 ∈ X.
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë që x0 ∈ X është pikë limite e ( xn ). Të provojmë që
gjendet një nënvarg i vargut në fjalë që konvergjon në pikën x0 . Për këtë qëllim, kryejmë një
procedurë induktive si më poshtë:
(1) për ε = 1, r = 1, gjendet një numër natyror n1 ∈ N, i tillë që
n1 > 1 dhe d( xn1 , x0 ) < 1;
(2) për ε = 12 , r = n1 , gjendet një numër natyror n2 ∈ N, i tillë që

1
n2 > n1 dhe d ( x n2 , x 0 ) < ;
2
......
98
(k+1) për ε = 1
k +1 , r = nk , gjendet një numër natyror nk+1 ∈ N, i tillë që
1
n k +1 > n k dhe d ( x n k +1 , x 0 ) < ;
k+1
......
Si rezultat, përftohet nënvargu ( xnk ) i vargut ( xn ), i tillë që
1
0 ≤ d ( x nk , x0 ) < , për çdo k ∈ N.
k
Si rrjedhim,
lim d( xnk , x0 ) = 0,
k→∞
që do të thotë se ( xnk ) konvergjon në pikën x0 .

(ii ) ⇒ (i ) Supozojmë se ( xnk ) është një nënvarg i vargut ( xn ) i cili konvergjon në pikën
x0 ∈ X. Të provojmë që x0 është pikë limite e vargut ( xn ). Për këtë qëllim, shqyrtojmë numrat
çfarëdo ε > 0 dhe r ∈ N. Atëherë, gjendet k ε ∈ N, i tillë që, për çdo numër natyror k, kemi që
k ≥ k ε ⇒ d( xnk , x0 ) < ε.
Prej këtej, në qoftë se zgjedhim një numër natyror kr > max{k ε , r }, përftojmë
nkr ≥ k r > r dhe d( xnkr , x0 ) < ε.
Kjo do të thotë që x0 është pikë limite e vargut ( xn ), dhe vërtetimi përfundon. ♦
99
3.3. Hapësirat e plota
3.3.1. Vargjet Koshi
Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një varg ( xn ) me terma në X. Vargu ( xn )
quhet varg Koshi ose varg themelor në X, në qoftë se ka vend pohimi:
(∀ε > 0)(∃nε ∈ N)(∀(m, n) ∈ N2 )[m, n ≥ nε ⇒ d( xn , xm ) < ε].
Dy teoremat e mëposhtme paraqesin veti themelore të vargjeve Koshi.
Teorema 3.7. Çdo varg Koshi në një hapësirë metrike është i kufizuar.
Vërtetim. Le të jetë dhënë një varg Koshi ( xn ) me terma në hapësirën metrike ( X, d). Të
provojmë që ( xn ) është i kufizuar në X.
Meqenëse ( xn ) është një varg Koshi, për ε = 1, gjendet n1 ∈ N, i tillë që, për çdo dy numra
natyrorë m dhe n, kemi që
m, n ≥ n1 ⇒ d( xn , xm ) < 1.
r = 1 + max{d( xn1 , x1 ), d( xn1 , x2 ), . . . , d( xn1 , xn1 −1 )}.
atëherë
x n ∈ B ( x n1 , r ), për çdo n ∈ N.
Kjo të thotë që vargu në fjalë është i kufizuar.♦
Teorema 3.8. Çdo varg konvergjent në një hapësirë metrike është një varg Koshi.
Vërtetim. Le të jetë dhënë një varg ( xn ) me terma në hapësirën metrike ( X, d) që kon-
vergjon tek pika x0 ∈ X. Të provojmë që ( xn ) është një varg Koshi.
Në saje të faktit që ( xn ) ka limit x0 , për një ε > 0 të dhënë çfarëdo, gjendet një numër
natyror nε ∈ N, i tillë që
ε
n ≥ n ε ⇒ d ( x n , x0 ) < .
2
Prej këtej, për çdo dy numra natyrorë m dhe n, kemi që
ε ε
m, n ≥ nε ⇒ d( xm , xn ) < d( xm , x0 ) + d( x0 , xn ) < + = ε.
2 2
Kjo do të thotë që vargu në fjalë është një varg Koshi, dhe vërtetimi përfundon.♦
Nuk ka vend pohimi i anasjellë me Teoremën 3.8. Me të vërtetë, në qoftë se X = (0, 1) dhe
1
xn = , për çdo n ∈ N,
n
atëherë ( xn ) është një varg Koshi në X që nuk konvergjon në X, sepse ( xn ) konvergjon në
0∈/ X.
100
3.3.2. Hapësirat metrike të plota
Një hapësirë metrike ( X, d) quhet hapësirë metrike e plotë, në qoftë se çdo varg Koshi me
terma në X është konvergjent në një pikë të hapësirës X. Një nënbashkësi F ⊂ X thuhet se
është një bashkësi e plotë, në qoftë se është e plotë e shqyrtuar si nënhapësirë.
Me anë të dy teoremave të mëposhtme prezantohen marrëdhëniet e plotësisë dhe mbylljes
në lidhje me një nënbashkësi të një hapësire metrike.
Teorema 3.9. Çdo nënbashkësi e mbyllur e një hapësirë metrike të plotë është një bashkësi e plotë.
Vërtetim. Le të jetë dhënë një nënbashkësi e mbyllur F e një hapësire metrike të plotë
( X, d). Të provojmë që F është një bashkësi e plotë. Për këtë mjafton të provojmë që çdo varg
Koshi me terma në F konvergjon në një pikë të F.
Supozojmë se është dhënë një varg çfarëdo Koshi ( xn ) me terma në F. Meqenëse vargu ( xn )
është gjithashtu një varg Koshi në hapësirën e plotë X, vargu ( xn ) konvergjon në një pikë
x0 ∈ X. Prej këtej, meqenëse ( xn ) është me terma në F, rrjedh që x0 ∈ F = F dhe, si rrjedhim,
vargu Koshi ( xn ) konvergjon në një pikë të F. Prej këtej, meqenëse vargu Koshi ( xn ) është
çfarëdo, del që F është bashkësi e plotë. ♦
Teorema 3.10. Çdo nënhapësirë e plotë e një hapësire metrike është një bashkësi e mbyllur në
atë hapësirë.
Vërtetim. Le të jetë dhënë një nënbashkësi e plotë F e një hapësire metrike ( X, d). Të
provojmë që F është një bashkësi e mbyllur. Për këtë qëllim, mjafton të provojmë që
F ⊂ F.
Supozojmë që është dhënë x0 ∈ F. Atëherë, gjendet një varg ( xn ) me terma në F që konvergjon
në pikën x0 . Si rrjedhim, ( xn ) është një varg Koshi me terma në F, dhe meqenëse F është e
plotë, del që ( xn ) konvergjon gjithashtu në një pikë x1 ∈ F. Më tej, në saje të unicitetit të
limitit në hapësirat metrike, përftojmë që
x0 = x1 ∈ F.
Pra, F ⊂ F dhe, si rrjedhim, F = F. Kështu, F është e mbyllur dhe vërtetimi përfundon.♦

Teorema e mëposhtme jep një kusht të mjaftueshëm që një hapësirë të jetë e plotë.
Teorema 3.11. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe nënbashkësia A ⊂ X. Supozojmë
se A kënaq konditat:
(i) A = X;
(ii) Çdo varg Koshi ( an ) me terma nga A konvergjon në një pikë të X.
Atëherë, hapësira metrike X është e plotë.
101
Vërtetim. Le të jetë dhënë një varg Koshi ( xn ) me terma në X. Të provojmë që ( xn )
konvergjon në një pikë të hapësirës X.
Në saje të konditës (i ), për çdo n ∈ N, gjendet pika an ∈ A, e tillë që
1
d( xn , an ) < .
n
Vihet re që, vargu ( an ) është i tillë që, për çdo dy numra natyrorë m dhe n, kemi që
1 1
d( am , an ) ≤ d( am , xm ) + d( xm , xn ) + d( xn , an ) < + d( xm , xn ) + .
m n
Prej këtej, meqenëse ( xn ) është një varg Koshi, del që ( an ) është gjithashtu një varg Koshi. Më
tej, meqenëse ( an ) është me terma në A, në saje të konditës (ii ), del që vargu ( an ) konvergjon
në një pikë x ∈ X.
Të provojmë që ( xn ) konvergjon gjithashtu në pikën x. Kjo përftohet menjëherë me anë të
mosbarazimeve
1
0 ≤ d( xn , x ) ≤ d( xn , an ) + d( an , x ) < + d( an , x )
n
dhe faktit që vargu (d( an , x )) konvergjon në zero.♦
3.4. Prodhimi i hapësirave të plota

Në këtë seksion shqyrtohet prodhimi
m
X= ∏ Xi
i =1
i një vargu të fundmë hapësirash metrike
( X1 , d 1 ) , . . . , ( X m , d m ) .
Lema 3.12. Le të jenë dhënë një pikë çfarëdo
a = ( a1 , . . . , am ) ∈ X.
Atëherë, bashkësia
Yk = { a1 } × . . . × { ak−1 } × Xk × { ak+1 } . . . × { am }
është një bashkësi e mbyllur në X.
102
Vërtetim. Mjafton të provojmë që ka vend përfshirja
Y k ⊂ Yk .
Për këtë qëllim shqyrtojmë një pikë çfarëdo
x0 = ( x10 , . . . , xm
0
) ∈ Yk .
Atëherë, gjendet një varg ( x n ) me terma në Yk që konvegjon në pikën x0 . Pra,
x n = ( a1 , . . . , ak−1 , xkn , ak+1 , . . . , am )
dhe
(m)
lim D∞ ( x n , x0 ) = 0.
n→∞
Në saje të vargut të implikimeve

(m)
lim D∞ ( x n , x0 ) = 0 ⇒ lim di ( ai , xi0 ) = 0 për i 6= k
n→∞ n→∞
⇒di ( ai , xi0 ) = 0 për i 6= k
⇒ ai = xi0 për i 6= k,
përftojmë x0 ∈ Yk , dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
Teorema 3.13. Pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) hapësira metrike prodhim X = ∏im=1 Xi është e plotë;
(ii) për çdo k = 1, . . . , m, hapësirë metrike Xk është e plotë.
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë se X është e plotë dhe le të shqyrtojmë një hapësirë çfarëdo
Xk . Të provojmë që Xk është e plotë.
Fiksojmë një pikë çfarëdo a = ( a1 , . . . , am ) ∈ X. Në saje të Lemës 3.12 bashkësia
Yk = { a1 } × . . . × { ak−1 } × Xk × { ak+1 } . . . × { am }
është një bashkësi e mbyllur në X dhe, meqenëse X është hapësirë e plotë, del që Yk është
bashkësi e plotë.
Përcaktojmë funksionin h : Xk → Yk me anë të barazimit
h( xk ) = ( a1 , . . . , ak−1 , xk , ak+1 , . . . , am ), për çdo xk ∈ Xk .
Vihet re që që ka vend barazimi

(m)
D∞ (h( xk ), h(yk )) = dk ( xk , yk ), (3.1)
103
për çdo dy pika xk , yk ∈ Xk . Si rrjedhim, në qoftë se ( xk ) është një varg Koshi çfarëdo me
terma në Xk , atëherë vargu (h( xk )) është gjithashtu një varg Koshi me terma në bashkësinë e
plotë Yk . Prej këtej del që vargu (h( xk )) konvergjon në një pikë
x0 = ( a1 , . . . , ak−1 , xk0 , ak+1 , . . . , am ) ∈ Yk .
Me tej, në saje të (3.1), përftojmë që ( xk ) konvergjon tek pika xk0 ∈ Xk . Kjo do të thotë që Xk
është e plotë.
(ii ) ⇒ (i ) Supozojmë se çdo Xk është e plotë. Të provojmë që hapësira X është gjithashtu e
plotë.
Le të jetë dhënë një varg Koshi çfarëdo
x n = ( x1n , . . . , xm
n
) ∈ X, për n ∈ N.
Atëherë, në saje të Teoremës 2.21 vargjet
( x1n )n , . . . , ( xkn )n , . . . , ( xm
n
)n
janë vargje Koshi përkatësisht në hapësirat e plota metrike
X1 , . . . , X k , . . . , X m .
Si rrjedhim, ( xkn )n konvergjon tek një pikë xk0 ∈ Xk , për çdo k = 1, . . . , m. Prej këtej,
duke u bazuar përsëi në Teoremën 2.21, del që vargu Koshi ( x n ) konvergjon tek pika x0 =
( x10 , . . . , xm
0 ) ∈ X. Kjo do të thotë që X është hapësirë metrike e plotë, dhe kjo përfundon
vërtetimin.♦
Pohimi i mëposhtëm është Teorema Bolcano-Koshi që zhvillohet në kursin fillestar të analizës
matematike. Ky pohim tregon që hapësira metrike euklidiane një dimensionale (R, | · |) është
një hapësirë metrike e plotë.
(1)
Lema 3.14. Le të jetë dhënë një varg çfarëdo ( xn ) me terma nga (R, de ). Atëherë, pohimet e
mëposhtme janë ekuivalente:
(i) vargu ( xn ) konvergjon në një pikë të R;
(ii) vargu ( xn ) është një varg Koshi.
Në saje të Teoremës 3.13 dhe Lemës 3.14 përftohet menjëherë teorema e mëposhtme.
Teorema 3.15. Hapësira metrike (Rm , d∞ ) është një hapësirë metrike e plotë.
104
3.5. Hapësirat metrike separabël
Një hapësirë metrike X quhet separabël, në qoftë se gjendet një nënbashkësi e fundme ose e
numërueshme A ⊂ X, e tillë që
A = X.
Një nënbashkësi M ⊂ X quhet bashkësi separabël, në qoftë se M është separabël si
nënhapësirë e X.
Më poshtë paraqiten disa shembuj hapësirash metrike separabël.
(n)
(i) Shqyrtojmë në Rn largesën d∞ . Në një rruzull çfarëdo me qendër në ndonjë pikë të Rn
gjendet një pikë me koordinata racionale. Kjo do të thotë që bashkësia
Qn = Q × . . . × Q
është një bashkësi e dendur në Rn .
(ii) Le të jetë ( X, d) një hapësirë metrike diskrete. Meqenëse çdo nënbashkësi e X është
e mbyllur, nënbashkësia e vetme e dendur në X është vetë X. Si rrjedhim, që X të
jetë një hapësirë separabël duhet dhe mjafton që X të jetë një bashkësi e fundme ose e
numërueshme.
(iii) Le të jetë dhënë hapësira metrike (C [0, 1], d∞ ). Shënojmë me C0 nënbashkësinë e
hapësirës C [0, 1], që përbëhet nga të gjitha polinomet me koeficiente racionale.
Le të jetë dhënë ε > 0 çfarëdo dhe një pikë x ∈ C [0, 1]. Atëherë, në saje të Teoremës
Stone-Vajershtras, gjendet një polinom p, i tillë që:
ε
d∞ ( x, p) = sup{| x (t) − p(t)| : t ∈ [0, 1]} < .
2
Supozojmë se:
p ( t ) = a n t n + . . . + a1 t + a0 , për çdo t ∈ [0, 1].
Vihet re që, për një polinom çfarëdo
q(t) = bn tn + . . . + b1 t + b0 , për çdo t ∈ [0, 1],
kemi që
( )
n
d∞ ( p, q) = sup ∑ ( ak − bk )t : t ∈ [0, 1]
k

k =0
( )
n
≤ sup ∑ |ak − bk |tk : t ∈ [0, 1]
k =0
n
≤ ∑ | a k − bk | .
k =0
105
Atëherë, gjendet qε ∈ C0 , i tillë që
ε
d( p, qε ) <
2
dhe, si rrjedhim,
ε ε
d∞ ( x, qε ) ≤ d∞ ( x, p) + d∞ ( p, qε ) < + = ε.
2 2
Pra,
B( x, ε) ∩ C0 6= ∅.
Kjo do të thotë që x ∈ C0 dhe, si rrjedhim,
C [0, 1] = C0 .
Në qoftë se Pn ⊂ C0 është familja e polinomeve të shkallës n, atëherë Pn ka ”sasi të njëjtë
elementesh” me Qn+1 dhe, meqenëse Qn+1 është e numërueshme, rrjedh që bashkësia
+
[ ∞
C0 = Pn
n =1
është e një bashkësi e numërueshme.
(iv) Le të jetë dhënë hapësira metrike (l p , d p ),p > 1, ku

!p
+∞
d p (( xk ), (yk )) = ∑ | xk − yk | p
, për çdo ( x k ), ( y k ) ∈ l p .
k =1
Shënojmë me A ⊂ l p bashkësinë e të gjithë elementeve të trajtës
(r1 , . . . , rn , 0, . . . ),
ku r1 , . . . , rn janë numra racionalë dhe n është një numër natyror çfarëdo. Të provojmë
që A është e dendur në l p .
Le të jetë dhënë një pikë çfarëdo x = ( xk ) ∈ l p dhe ε > 0. Atëherë, gjendet nε ∈ N, i
tillë që:
+∞
εp
∑ k | x | p
<
2
.
k = n +1
ε
Tani, mund të zgjedhim r = (r1 , . . . , rnε , 0, . . . ) ∈ A, të tillë që:

nε
εp
∑ | xk − rk | p < 2
.
k =1
106
Si rrjedhim,
nε +∞
(d p ( x, r )) p = ∑ | xk − rk | p + ∑ | xk | p
k =1 k = n ε +1
εp
εp
< + = εp.
2 2
Pra, d p ( x, r ) < ε dhe, si rrjedhim,
B( x, ε) ∩ A 6= ∅.
Kjo do të thotë që x është pikë takimi e A dhe, meqenëse x është një element çfarëdo
nga l p , del që çdo pikë e l p është pikë takimi e A. Pra,
A = lp.
Si përfundim, në saje të faktit që A është e numërueshme, del që l p është separabël.
Le të jetë dhënë një familje G nënbashkësish të një hapësire metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi
A ⊂ X. Familja G thuhet se është një mbulim i hapur i bashkësisë A, në qoftë se kënaqen
konditat:
(i) A ⊂
S
G ∈G G;
(ii) (∀ G ∈ G)[ G ∈ τd ],
ku τd është topologjia e prodhuar me anë të largesës d. Në qoftë se një nënfamilje G 0 ⊂ G
është përsëri një mbulim i A, atëherë themi që G 0 është një nënmbulim i mbulimit në fjalë.
Një hapësirë metrike X thuhet se është hapësirë e Lindelofit, në qoftë se për çdo mbulim
të hapur të hapësirës X gjendet një nënmbulim i numërueshëm.
Në teoremën e mëposhtme jepen karakterizime të plota të një hapësire metrike separabël
me anë të hapësirave të Lindelofit dhe atyre që kënaqin (a.II.n).
Teorema 3.16. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Atëherë, pohimet e mëposhtme janë
ekuivalente:
(i) X është hapësirë separabël;
(ii) X kënaq (a.II.n);
(iii) X është hapësirë e Lindelofit.
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë se ka vend (i ). Atëherë gjendet një bashkësi
A = { x n ∈ X : n ∈ N},
107
e tillë që A = X. Të provojmë që familja e numërueshme
β = { B( xn , q) : n ∈ N, q ∈ Q}
është një bazë e topologjisë τd . Për këtë qëllim, mjafton të provojmë që, për një bashkësi të
hapur G dhe një pikë çfarëdo x nga G, gjendet një rruzull B( xn , q) ∈ β, i tillë që
x ∈ B( xn , q) ⊂ G.
Meqenëse G është bashkësi e hapur, gjendet një rruzull B( x, r ), i tillë që B( x, r ) ⊂ G. Nga ana
tjetër, në saje të faktit që A = X, gjendet xn ∈ A, i tillë që
r
xn ∈ B( x, ),
4
dhe prej këtej, përftojmë
x ∈ B( xn , q) ⊂ B( x, r ) ⊂ G,
ku q është një numër racional ndërmjet numrave realë 4r dhe 2r .
(ii ) ⇒ (iii ) Supozojmë që ka vend (ii ) dhe le të jetë G një mbulim i hapur i hapësirës X.
Atëherë gjendet familja
β = { Bn ∈ τd : n ∈ N},
e cila është një bazë e topologjisë τd .
Meqenëse çdo G ∈ G është një bashkim elementesh nga β, gjendet një nënfamilje β0 ⊂ β, e
tillë që
B0
[
X=
B0 ∈ β0
dhe për çdo B0 ∈ β0 gjendet GB0 ∈ G , e tillë që GB0 ⊃ B0 . Shënojmë

G 0 = { GB 0 ∈ G : B 0 ∈ β 0 }.
Meqenëse β0 është e fundme ose e numërueshme dhe
[
X= GB 0 ,
B0 ∈ β0
del që X është një hapësirë e Lindelofit.

(iii ) ⇒ (i ) Supozojmë që hapësira X është e Lindelofit dhe le të jetë dhënë një ε > 0 çfarëdo.
Atëherë, për mbulimin e hapur { B( x, ε) : x ∈ X } të hapësirës X, gjendet një nënmbulim i
numërueshëm { B( xkε , ε) : k ∈ N}. Shënojmë
A(ε) = { xkε : k ∈ N}.
Meqenëse bashkësia e numërueshme
+ ∞
[ 1
A= A
n =1
n
është e dendur në X, del që X është separabël, dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
Rrjedhimi 3.17. Çdo nënbashkësi e një hapësire metrike separabël është separabël.
108
3.6. Konvergjenca e vargjeve të bashkësive
3.6.1. Konvergjenca sipas Kuratovskit
Le të jenë dhënë hapësira metrike ( M, d) dhe vargu i bashkësive ( An ) ⊂ 2 M . Për vargun e
bashkësive ( An ) përcaktohen limitet e tipit Kuratovski si më poshtë:
(i) Limit i sipërm i vargut ( An ) quhet bashkësia që jepet si më poshtë:
lim sup An = { x ∈ M : lim inf dist( x, An ) = 0}

n→∞ n→∞
= { x ∈ M : sup inf dist( x, Ak ) = 0};

n ∈N k ≥ n
(ii) Limit i poshtëm i vargut ( An ) quhet bashkësia që jepet si më poshtë:
lim inf An = { x ∈ M : lim sup dist( x, An ) = 0}

n→∞ n→∞
= { x ∈ M : lim dist( x, An ) = 0};
n→∞
Në përgjithësi ka vend mosbarazimi
lim inf An ≤ lim sup An .

n→∞ n→∞
Në veçanti, në qoftë se ka vend barazimi
lim inf An = lim sup An

n→∞ n→∞
atëherë themi që vargu ( An ) ka limit, kur n → ∞, i cili jepet me anë të barazimit
lim An = lim inf An .

n→∞ n→∞
Lema 3.18. Le të jetë dhënë ( An ) një varg nënbashkësish të hapësirës metrike M, pra, ( An ) ⊂ 2 M .
Atëherë bashkësitë
lim sup An dhe lim inf An
n→∞ n→∞
janë bashkësi të mbyllura në M.
Vërtetim. Shënojmë
W = lim sup An
n→∞
dhe të provojmë që W ⊂ W. Për këtë qëllim shqyrtojmë një pikë çfarëdo x ∈ W. Atëherë,
gjendet vargu ( xk ) ⊂ W që konvergjon në pikën x. Pra, kanë vend barazimet
lim inf dist( xk , An ) = 0, për çdo k ∈ N

n→∞
109
dhe
lim d( xk , x ) = 0.
k→∞
Si rrjedhim, me anë të mosbarazimit
dist( x, An ) ≤ d( x, xk ) + dist( xk , An )
përftohet
lim inf dist( x, An ) ≤ d( x, xk ) + lim inf dist( xk , An )

n→∞ n→∞
= d( x, xk ) + 0,
për çdo k ∈ N. Prej këtej, rrjedh që
lim inf dist( x, An ) = 0.

n→∞
Kjo do të thotë se x ∈ W. Në mënyrë të ngjashme provohet që bashkësia tjetër është gjithashtu
e mbyllur në X.♦
Teoremat 3.19 dhe 3.20 japin karakterizime të limiteve të Kuratovskit për vargjet e bashkësive.
Teorema 3.19. Në qoftë se është dhënë një varg bashkësish ( An ) ⊂ 2 M , atëherë kanë vend
barazimet e mëposhtme:
(i ) lim sup An = { x ∈ M : ∃( xnk ) me xnk ∈ Ank dhe xnk → x };

n→∞
(ii ) lim inf An = { x ∈ M : ∃( xn ) me xn ∈ An dhe xn → x }.
n→∞
Vërtetim. (i ) Të provojmë që kanë vend përfshirjet
( a) W ⊂ lim sup An dhe (b) lim sup An ⊂ W,

n→∞ n→∞
ku
W = { x ∈ M : ∃( xnk ) me xnk ∈ Ank dhe xnk → x }.
Për një pikë x ∈ M shënojmë
rn ( x ) = dist( x, An ), për çdo n ∈ N.
( a) Fiksojmë një pikë çfarëdo x ∈ W. Atëherë, gjendet një varg ( xnk ) me xnk ∈ Ank dhe
xnk → x. Si rrjedhim, (rnk ( x )) ⊂ (rn ( x )) dhe
lim rnk ( x ) = 0.
k→∞
Prej këtej, në saje të mosbarazimit
lim inf rn ( x ) = sup inf ri ( x ) ≤ sup inf rni ( x ) = lim inf rnk ( x ) = 0,
n→∞ n ∈N i ≥ n n ∈N i ≥ n k→∞
110
përftohet barazimi
lim inf dist( x, An ) = lim inf rn ( x ) = 0.
n→∞ n→∞

x ∈ lim sup An
n→∞
dhe, si rrjedhim, ka vend përfshirja
W ⊂ lim sup An .
n→∞
Anasjellas, shqyrtojmë një pikë çfarëdo
x ∈ lim sup An .
n→∞
Atëherë ka vend barazimi
sup inf ri ( x ) = lim inf rk ( x ) = 0

k ∈N i ≥ k k→∞
ku rk ( x ) = dist( x, Ak ). Si rrjedhim,
inf ri ( x ) = 0, për çdo k ∈ N.

i ≥k
Prej këtej, për çdo numër natyror k, gjendet një numër natyror nk ≥ k, i tillë që
1
rnk ( x ) = dist( x, Ank ) < .
k
Numrat natyrorë nk mund të zgjidhen në mënyrë të tillë që
k0 < k00 ⇒ nk0 < nk00 .
Për çdo numër natyror nk , gjendet një pikë ank ∈ Ank , e tillë që
1
d( x, ank ) < .
k
Kjo do të thotë që vargu ( ank ) konvergjon në x dhe, si rrjedhim, x ∈ W. Pra, treguam që ka
vend gjithashtu përfshirja
lim sup An ⊂ W.
n→∞
(ii ) Në saje të ekuivalencës
lim dist( x, An ) = 0 ⇔ (∃( an ) me an ∈ An )[ an → x ]

n→∞
përftohet që ka vend barazimi në fjalë dhe vërtetimi përfundon.♦
111
Barazimi (ii ) në Teoremën 3.19 tregon që limiti inferior
lim inf An ,
n→∞
përbëhet nga bashkësia e limiteve të vargjeve ( an ) me an ∈ An , ndërsa barazimi (i ) tregon që
limiti superior
lim sup An ,
n→∞
përbëhet nga bashkësia e pikave limite të vargjeve ( an ) me an ∈ An .
Teorema 3.20. Në qoftë se është dhënë një varg bashkësish ( An ) ⊂ 2 M , atëherë kanë vend
barazimet e mëposhtme:
(i ) lim sup An = { x ∈ M :(∀ε > 0)(∀k ∈ N)(∃nk ∈ N)

n→∞
[nk ≥ k dhe B( x, ε) ∩ Ank 6= ∅]};
(ii ) lim inf An = { x ∈ M :(∀ε > 0)(∃nε ∈ N)(∀n ∈ N)
n→∞
[n ≥ nε ⇒ B( x, ε) ∩ An 6= ∅]}.
Vërtetim. (i ) Të provojmë që kanë vend përfshirjet
( a) W ⊂ lim sup An dhe (b) lim sup An ⊂ W,

n→∞ n→∞
ku
W = { x ∈ M :(∀ε > 0)(∀k ∈ N)(∃nk ∈ N)

[nk ≥ k dhe B( x, ε) ∩ Ank 6= ∅]}.
( a) Fiksojmë një pikë çfarëdo x ∈ W. Atëherë,

1
(∀ε k = )(∀k ∈ N)(∃nk ∈ N)
k
1
[nk ≥ k dhe B x, ∩ Ank 6= ∅]}.
k
Numrat natyrorë nk mund të zgjidhen në mënyrë të tillë që
k0 < k00 ⇒ nk0 < nk00 .
Për çdo numër natyror k zgjedhim një pikë

1
a nk ∈ B x, ∩ A nk .
k
112
Pra, vargu ( ank ) është i tillë që ank ∈ Ank dhe ank → x. Si rrjedhim, në saje të Teoremës 3.19,
përftojmë që
x ∈ lim sup An .
n→∞
(b) Anasjellas, supozojmë se një pikë çfarëdo x ∈
/ W. Atëherë,
/ W ⇒ (∃ε 0 > 0)(∃n0 ∈ N)(∀n ∈ N)
x∈
[n ≥ n0 dhe B( x, ε 0 ) ∩ An = ∅]
⇒ (∃ε 0 > 0)(∃n0 ∈ N)(∀n ∈ N)
[n ≥ n0 dhe dist( x, An ) ≥ ε 0 ]
⇒ lim inf dist( x, An ) ≥ ε 0
n→∞
⇒ x∈
/ lim sup An .
n→∞
(ii ) Për një pikë çfarëdo x ∈ M pohimi

(∀ε > 0)(∃nε ∈ N)(∀n ∈ N)
[n ≥ nε ⇒ B( x, ε) ∩ An 6= ∅]}.
është ekuivalent me pohimin
(∃( an ) me an ∈ An )[ an → x ].
Si rrjedhim, në saje të Teoremës 3.19, përftohet barazimi në fjalë dhe vërtetimi përfundon.♦
3.6.2. Konvergjenca sipas Hausdorfit

Le të jetë ( X, h) hapësira metrike e Hausdorfit e gjeneruar nga hapësira metrike ( M, d). Le të
jetë dhënë një varg ( An ) me terma nga X, pra, ( An ) ⊂ X. Themi që vargu ( An ) konvergjon
në A ∈ X sipas Hausdorftit, në qoftë se ka vend barazimi
lim h( An , A) = 0.
n→∞
Pra, në qoftë se ( An ) konvergjon në A ∈ X sipas Hausdorftit, atëherë për një ε > 0 çfarëdo
gjendet nε ∈ N, i tillë që për çdo numër natyror n ≥ nε kanë vend implikimet
h( An , A) < ε ⇒ inf{η > 0 : A ⊂ Uη ( An ) dhe An ⊂ Uη ( A)} < ε
⇒ A ⊂ Uε ( An ) dhe An ⊂ Uε ( A).
Pohimi
(∀ε > 0)(∃nε ∈ N)(∀n ∈ N)[n ≥ nε ⇒ A ⊂ Uε ( An )]
është ekuivalent me përfshirjen
\+
[ ∞ \
A⊂ Uε ( Ai ).
ε >0 k =1 i ≥ k
113
Teorema 3.21. Le të jetë ( X, h) hapësira metrike e Hausdorfit e gjeneruar nga hapësira metrike
( M, d). Në qoftë se ( An ) është një varg me terma nga X që konvergjon sipas Hausdorfit në A ∈ X,
atëherë ( An ) konvergjon gjithashtu në A sipas Kuratovskit.
Vërtetim. Për të treguar që ( An ) konvergjon në A sipas Kuratovskit mjafton të provojmë
përfshirjet
(i ) A ⊂ lim inf An dhe (ii ) lim sup An ⊂ A.
n→∞ n→∞
(i ) Në saje të implikimeve
lim h( An , A) = 0 ⇒ lim h∗ ( A, An ) = 0
n→∞ n→∞
⇒ lim sup dist( x, An ) = 0
n→∞ x ∈ A
⇒ (∀ x ∈ A)[ lim dist( x, An ) = 0]

n→∞
dhe, meqenëse,
lim inf An = { x ∈ M : lim dist( x, An ) = 0}
n→∞ n→∞
përftohet
A ⊂ lim inf An .
n→∞
(ii ) Shqyrtojmë një pikë çfarëdo
x ∈ lim sup An .
n→∞
Atëherë gjendet vargu ( ank ) me ank ∈ Ank , i tillë që
lim d( ank , x ) = 0.
k→∞
dhe, meqenëse ka vend pohimi
(∀ε > 0)(∃nε ∈ N)(∀n ∈ N)[n ≥ nε ⇒ An ⊂ U 2ε ( A)]
rrjedh që
(∀ε > 0)[ x ∈ U 2ε ( A) ⊂ Uε ( A)].
Prej këtej, në saje të barazimit \
A=A= Uε ( A)
ε >0
përftojmë që x ∈ A. Pra,

lim inf An ⊂ A.♦
n→∞
Shembulli i mëposhtëm tregon që nuk vend e anasjella e Teoremës 3.21.
114
Shembulli 3.22. Le të jetë dhënë vargu i bashkësive
{0, n1 } n çift

An = , n ∈ N.
{0, n} n tek
(i ) Të provojmë që

lim sup An = lim inf An = {0},
n→∞ n→∞
pra, të provojmë që vargu i dhënë konvergjon sipas Kuratovskit në bashkësinë A = {0}.
Do të provojmë që
lim sup An = {0}, (3.2)
n→∞
dhe në mënyrë të ngjashme provohet barazimi tjetër në fjalë. Meqenëse vargu
1
xk = , k ∈ N,
2k
është i tillë që xk ∈ A2k dhe xk → 0, rrjedh që
{0} ⊂ lim sup An . (3.3)

n→∞
Anasjellas, për një numër real çfarëdo jozero x ∈ R \ {0} të provojmë që
x∈
/ lim sup An . (3.4)
n→∞
Në saje të faktit që
min{| x |, | x − n1 |} n çift

dist( x, An ) = , n ∈ N,
min{| x |, | x − n|} n tek
lim inf dist( x, An ) = lim dist( x, An ) = | x | 6= 0.

n→∞ n→∞
Pra, ka vend (3.4). Kjo do të thotë që ka vend përfshirja
lim sup An ⊂ {0}.

n→∞
Rezultati i fundit së bashku me (3.3) prodhon (3.2).

(ii ) Të provojmë që vargu ( An ) nuk konvergjon në {0} sipas Hausdorfit. Meqenëse
h∗ ({0}, An ) = sup dist( x, An ) = 0,

x ∈{0}
115
përftohen barazimet e mëposhtme
lim h({0}, A2k−1 ) = lim h∗ ( A2k−1 , {0})

k→∞ k→∞
= lim sup dist( x, {0})
k →∞ x ∈{0,2k −1}
= lim (2k − 1) = +∞.

k→∞
Kjo do të thotë që ( An ) nuk konvergjon në {0} sipas Hausdorfit.
116
3.7. Ushtrime
Ushtrimi 3.23. Le të jenë dhënë vargjet ( xn ) dhe (yn ) me terma nga hapësira metrike ( X, d).
Provoni që kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) në qoftë se xn → a dhe yn → a, atëherë d( xn , yn ) → 0;
(ii) në qoftë se xn → a dhe d( xn , yn ) → 0, atëherë yn → a;
(iii) në qoftë se xn → a dhe yn → b, atëherë d( xn , yn ) → d( a, b).
Ushtrimi 3.24. Le të jetë dhënë vargu (( xn , yn )) dhe pika ( x, y) në R2 . Provoni që pohimet e
(2)
(i) vargu (( xn , yn )) konvergjon tek pika ( x, y) në lidhje me largesën de ;
(2)
(ii) vargu (( xn , yn )) konvergjon tek pika ( x, y) në lidhje me largesën ds ;
(2)
(iii) vargu (( xn , yn )) konvergjon tek pika ( x, y) ne lidhje me largesen d∞ ;
(iv) vargu ( xn ) konvergjon tek x dhe vargu (yn ) konvergjon tek y.
Aplikim. Provoni që vargu me term të përgjithshëm

r !
1 1
( xn , yn ) = sin 2 , 4
n +1 n +n
(2) (2) (2)

konvergjon në (0, 0) ∈ R2 sipas secilës nga largesave de , ds dhe d∞ .
Ushtrimi 3.25. Provoni që nuk janë nënbashkësi të mbyllura në hapësirat metrike përkatëse
bashkësitë e mëposhtme:
(i) (0, 1) ⊂ R;
(ii) [0, 1) ∪ (1, 2] ⊂ R;
(iii) {( x, y) ∈ R2 : x + y ≤ 0 dhe x > 0};

(2)
(iv) {( x, y) ∈ R2 : 1 < d∞ (( x, y), (0, 0)) ≤ 2}.
Ushtrimi 3.26. Provoni që janë nënbashkësi të mbyllura në R2 bashkësitë e mëposhtme:
(i) {( x, y) ∈ R2 : x2 + y2 = 2};
(ii) {( x, y) ∈ R2 : x2 + y2 ≤ 2};
(iii) {( x, y) ∈ R2 : 1 ≤ x2 + y2 ≤ 2}.
117
Ushtrimi 3.27. Provoni që janë nënbashkësi të hapura në R2 bashkësitë e mëposhtme:
(i) {( x, y) ∈ R2 : x2 + y2 > 5 ose x2 + y2 < 5};
(ii) {( x, y) ∈ R2 : x2 + y2 > 5};
(iii) {( x, y) ∈ R2 : 1 < x2 + y2 < 2}.
Ushtrimi 3.28. Le të jenë dhënë një nënbashkësi A ⊂ R dhe një numër real r ∈ R, i cili është
një pikë limite për A. Provoni që në qoftë se r është një kufi i sipërm për A, atëherë ka vend
barazimi
r = sup A.
Ushtrimi 3.29. Le të jenë dhënë hapësira metrike ( X, d) dhe një varg ( xn ) me terma nga X.
Provoni që në qoftë se ( xn ) konvergjon në një pikë a ∈ X dhe b ∈ X është një pikë limite për
bashkësinë
A = { x n ∈ X : n ∈ N},
atëherë ka vend barazimi
a = b.
Ushtrimi 3.30. Janë dhënë një varg ( an ) me terma në hapësirën metrike ( X, d) dhe pika a ∈ X.
(i) pika a është një pikë limite e vargut ( an );
(ii) ka vend pohimi

∞
\
a∈ Fk ,
k =1
ku Fk = { an : n > k }, për çdo k ∈ N.
Ushtrimi 3.31. Le të jetë dhënë një varg ([ an , bn ]) që përbëhet prej intervalesh të mbyllura në
R. Supozojmë që për çdo n ∈ N kemi që
[ a n + 1 , bn + 1 ] ⊂ [ a n , bn ] .
(i) gjenden numrat e vetëm realë a, b ∈ R, a ≤ b, të tillë që

+
\ ∞
[ a, b] = [ a n , bn ] ;
n =1
(ii) në qoftë se (c, d) ⊃ [ a, b], atëherë gjendet një numër natyror p, i tillë që për çdo n ∈ N, ka
vend implikimi
n ≥ p ⇒ [ an , bn ] ⊂ (c, d).
118
Ushtrimi 3.32. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një varg ( xn ) me terma nga X,
i tillë që
1
d( xn+1 , xn+2 ) ≤ d( xn , xn+1 ), për çdo n ∈ N.
2
Provoni që ( xn ) është një varg Koshi.
Ushtrimi 3.33. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një varg ( xn ) me terma nga X.
Provoni që pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) vargu ( xn ) është një varg Koshi;
(ii) seria
+∞
∑ d ( x n , x n +1 )
n =1
është konvergjente.
Ushtrimi 3.34. Provoni pohimet e mëposhtme:
(i) (l∞ , d∞ ) është një hapësirë metrike e plotë;
(ii) bashkësia A që përbëhet nga vargjet konstante në `∞ është e plotë.
Ushtrimi 3.35. Le të jetë dhënë hapësira metrike (l∞ , d∞ ). Shënojmë me c0 bashkësinë e vargjeve
që konvergjojnë në zero dhe me c00 bashkësinë e vargjeve me vetëm një numër të fundmë termash
jozero. Provoni pohimet e mëposhtme:
(i) c00 nuk është një nënbashkësi e mbyllur në l∞ ;
(ii) c0 është një nënbashkësi e mbyllur në l∞ .
Ushtrimi 3.36. Shënojmë
c0 = {( xk ) ∈ `∞ : ( xk ) është varg konvergjent në 0 ∈ R}
dhe
e1 = (1, 0, . . . ), e2 = (0, 1, 0, . . . ), e3 = (0, 0, 1, 0, . . . ), . . . .
Në qoftë se është dhënë x = ( xk ) ∈ c0 , atëherë provoni që ka vend barazimi
+∞
x= ∑ xn .en .
n =1
Ushtrimi 3.37. Shënojmë
c = {( xk ) ∈ `∞ : ( xk ) është varg konvergjent në R}, e0 = (1, . . . , 1, . . . )
119
dhe
e1 = (1, 0, . . . ), e2 = (0, 1, 0, . . . ), e3 = (0, 0, 1, 0, . . . ), . . . .
Në qoftë se është dhënë x = ( xk ) ∈ c, i tillë që
lim xk = x0 ,
k→∞
atëherë provoni që ka vend barazimi

+∞
x = x0 .e0 + ∑ (xn − x0 ).en .
n =1
(i) ( B[0, 1], d∞ ) është një hapësirë metrike e plotë;
(ii) bashkësia
A = { f ∈ B[0, 1] : f është konstant në [0, 1]}
është e mbyllur.
Ushtrimi 3.39. Duke u bazuar në faktin që seria

+∞
1
∑ n r
, (r ∈ R),
n =1
është konvergjente për r > 1 dhe divergjente për r ≤ 1, provoni pohimet e mëposhtme:
(i) për çdo p > 1 kemi që

1
∈ `p;
n
(ii) në qoftë se 1 ≤ p < q < +∞ dhe një numër real r është i tillë që p < r < q, atëherë vargu
( xn ) me term të përgjithshëm
1r
1
xn = ,
n
është i tillë që
/ ` p dhe ( xn ) ∈ `q ;
( xn ) ∈
(iii) në qoftë se 1 ≤ p < q < +∞, atëherë
` p ⊂ `q dhe ` p 6= `q .
Ushtrimi 3.40. Provoni që (` p , d p ), p ≥ 1, është një hapësirë metrike e plotë.
Ushtrimi 3.41. Provoni që kanë vend pohimet e mëposhtme:
120
(i) (C [0, 1], d∞ ) është një hapësirë metrike e plotë;
(ii) bashkësia
A = { f ∈ C [0, 1] : f është konstant në [0, 1]}
është e mbyllur.
Ushtrimi 3.42. Le të jenë dhënë një funksion f ∈ C [0, 1] dhe një varg funksionesh ( f n ) me
terma nga C [0, 1]. Në qoftë se ( f n ) konvergjon tek f sipas largesës d∞ , atëherë provoni që kanë
vend pohimet e mëposhtme:
(i) ( f n ) konvergjon tek f sipas largesës d në C [0, 1] që përcaktohet me anë të barazimit
Z 1
d( g, h) = | g(t) − h(t)|dt, për çdo g, h ∈ C [0, 1];
0
(ii) ( f n ) konvergjon në mënyrë pikësore tek f , domethënë, për çdo t ∈ [0, 1], vargu ( f n (t))
konvergjon në f (t).
Ushtrimi 3.43. Le të jetë dhënë një varg funksionesh ( f n ) me terma nga C [0, 1], që përcaktohet
me anë të barazimeve
f n ( x ) = x n , për çdo x ∈ [0, 1], n ∈ N.
(i) ( f n ) konvergjon në mënyrë pikësore tek funksioni

0 0≤x<1
f (x) =
1 x=1
(ii) ( f n ) nuk konvergjon në hapësirën metrike (C [0, 1], d∞ );
(iii) ( f n ) konvergjon tek funksioni zero θ ( x ) = 0, për çdo x ∈ [0, 1], në hapësirën metrike
(C [0, 1], d), ku d përcaktohet me anë të barazimit
Z 1
d( g, h) = | g(t) − h(t)|dt, për çdo g, h ∈ C [0, 1].
0
Ushtrimi 3.44. Le të jenë dhënë vargjet ( f n ) dhe ( gn ) me terma nga C [0, 1], të tillë që
3x 2 n
f n ( x ) = x2 + + 2 dhe gn ( x ) = , x ∈ [0, 1].
n n n+x
Provoni që sipas të dy largesave d∞ dhe d në C [0, 1] kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) ( f n ) konvergjon tek funksioni f ( x ) = x2 , për çdo x ∈ [0, 1];
(ii) ( gn ) konvergjon tek funksioni konstant g( x ) = 1, për çdo x ∈ [0, 1].
121
Ushtrimi 3.45. Le të jenë dhënë hapësira metrike (C [0, 1], d∞ ) dhe vargu i funksioneve
f n : [0, 1] → R, n ∈ N
të përcaktuar me anë të barazimeve
x2 xn
f n (x) = 1 + x + + . . . + , për çdo x ∈ [0, 1], n ∈ N.
2! n!
(i) Duke u bazuar në faktin që
+∞
xn
ex = ∑ n!
, për çdo x ∈ R,
n =0
provoni që vargu i funksioneve ( f n ) konvergjon tek funksioni eksponencial x → e x në

hapësirën metrike (C [0, 1], d∞ ).
(ii) Provoni që bashkësia e polinomeve P[0, 1] ⊂ C [0, 1] nuk është një bashkësi e mbyllur në
hapësirën metrike (C [0, 1], d∞ ).
(iii) Provoni që bashkësia

A = { f ∈ C [0, 1] : f (1) = 1}
është një bashkësi e mbyllur sipas largesës d∞ , por jo sipas largesës d.
Ushtrimi 3.46. Shqyrtojmë hapësirën metrike (C [−1, 1], d), ku d përcaktohet me anë të barazimit
Z 1
d( g, h) = | g(t) − h(t)|dt, për çdo g, h ∈ C [0, 1].
−1
Le të jetë dhënë vargu i funksioneve ( f n ) me term të përgjithshëm

 1
 1 n ≤ x ≤1
f n (x) = n.x − n1 < x < n1
−1 −1 ≤ x ≤ − n1 ,

(i) Provoni që vargu ( f n ) është një varg Koshi;
(ii) Provoni që hapësira metrike (C [−1, 1], d) nuk është e plotë;
(iii) Provoni që vargu ( f n ) është një varg konvergjent në ( L1 [−1, 1], d).
Ushtrimi 3.47. Le të jetë dhënë vargu i funksioneve ( f n ) me terma nga C [0, 1] dhe
0 ≤ x ≤ n1

 n.x
f n (x) = 2 − n.x n1 < x ≤ n2
2
0 n < x ≤ 1.

122
(i) ( f n ) konvergjon në mënyrë pikësore tek funksioni zero θ ( x ) = 0, për çdo x ∈ [0, 1];
(ii) ( f n ) konvergjon tek θ sipas largesës d në C [0, 1];
(iii) ( f n ) nuk konvergjon tek θ sipas largesës d∞ në C [0, 1];
(iv) gjendet një varg numrash realë (λn ), i tillë që vargu
gn = λn f n , për çdo n ∈ N
nuk konvergjon tek θ sipas secilës prej largesave d dhe d∞ ;
(v) ( f n ) nuk konvergjon sipas largesës d∞ në C [0, 1].
Ushtrimi 3.48. Në qoftë se janë dhënë një hapësirë metrike ( M, d) dhe një varg bashkësish
( An ) ⊂ 2 M , atëherë kanë vend barazimet dhe përfshirja e mëposhtme:
\+
\ ∞ [
(i ) lim sup An = Uε ( Ai );
n→∞ ε >0 k =1 i ≥ k
+
\ ∞ [
(ii ) Ai ⊂ lim sup An ;
k =1 i ≥ k n→∞
\+
[ ∞ \
(iii ) lim inf An = Uε ( Ai ).
n→∞
ε >0 k =1 i ≥ k
Ushtrimi 3.49. Në qoftë se është dhënë një varg zvogëlues bashkësish ( An ) ⊂ 2 M , domethënë,
An ⊃ An+1 , për çdo n ∈ N,
atëherë ekziston limiti i këtij vargu sipas Kuratovskit dhe ka vend barazimi
+
\ ∞
lim An = An .
n→∞
n =1
Ushtrimi 3.50. Le të jenë dhënë një hapësirë metrike ( M, d) dhe dy vargje bashkësish ( An ), ( Bn ) ⊂
2 M . Atëherë kanë vend relacionet e mëposhtme:
(i ) lim sup( An ∩ Bn ) ⊂ lim sup An ∩ lim sup Bn ;

n→∞ n→∞ n→∞
(ii ) lim inf( An ∩ Bn ) ⊂ lim inf An ∩ lim inf Bn ;
n→∞ n→∞ n→∞
(iii ) lim sup( An ∪ Bn ) = lim sup An ∪ lim sup Bn ;
n→∞ n→∞ n→∞
(iv) lim inf( An ∪ Bn ) ⊃ lim inf An ∪ lim inf Bn .
n→∞ n→∞ n→∞
123
Ushtrimi 3.51. Le të jenë dhënë hapësirat metrike ( M, d), ( M0 , d0 ) dhe vargjet e bashkësive
0
( An ) ⊂ 2 M , ( A0n ) ⊂ 2 M . Në qoftë se f : M → M0 është një funksion i vazhdueshëm në M,
atëherë kanë vend përfshirjet e mëposhtme:

(i ) f lim sup An ⊂ lim sup f ( An );
n→∞ n→∞

(ii ) f lim inf An ⊂ lim inf f ( An );
n→∞ n→∞

−1 0 −1 0
(iii ) lim sup f ( An ) ⊂ f lim sup An ;
n→∞ n→∞

−1 0 −1
(iv) lim inf f ( An ) ⊂ f lim inf A0n .
n→∞ n→∞
Ushtrimi 3.52. Le të jetë ( X, h) hapësira metrike e Hausdorfit e gjeneruar nga hapësira metrike
( M, d). Provoni që në qoftë se një varg ( An ) me terma nga X konvegjon sipas Hausdorfit në
bashkësinë A ∈ X, atëherë ka vend barazimi
+
\ ∞ +
[ ∞
A= Am .
n =1 m = n
124
4 Limiti dhe vazhdueshmëria e funksionit
Në kurset fillestare të analizës matematike, pas studimit të limitit të vargjeve numerike vazhdo-
het me limitin e një funksioni të një variabli real
f : A → A0 ( A, A0 ⊂ R)
në një pikë limite a të bashkësisë së përcaktimit A. Thuhet se funksioni f ka limit numrin real
l, kur x tendon në a (x → a), në qoftë se ka vend pohimi:
(∀ε > 0)(∃δε > 0)(∀ x ∈ A)[0 < | x − a| < δε ⇒ | f ( x ) − l | < ε].
Në këtë rast, shënohet simbolikisht
lim f ( x ) = l ose f ( x ) −→ l.
x→a x→a
Ky quhet përkufizimi Koshi i limitit të funksionit, ose përkufizimi në gjuhën e ε,δ-ve. Provohet
që kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që f të ketë limit numrin real l ∈ R, kur x → a,
është që për çdo varg ( xn ) me terma nga A, të tillë që çdo term e ka të ndryshëm nga a dhe që
konvergjon tek pika a, vargu korrespondues i vlerave të funksionit ( f ( xn )) të konvergjojë tek
l. Në saje të këtij pohimi, përkufizimi i limitit të funksionit mund të jepet gjithashtu me anë
të konvergjencës së vargjeve. Ky përkufizim quhet përkufizimi Haine i limitit të funksionit,
ose përkufizimi sipas vargjeve.
Kur analizohet limiti i funksionit f tek pika limite a, ka rëndësi si ”sillet” funksioni f kur
variabli x ”afrohet” tek pika a, dhe nuk ka aspak rëndësi nëse f është i përcaktuar ose jo në
pikën a.
Në rastin e veçantë, kur pika limite a bën pjesë në A, funksioni f ka limit l, kur x → a, dhe
l = f ( a), themi që f është i vazhdueshëm në pikën a. Pra, funksioni f është i vazhdueshëm në
pikën limite a, në qoftë se a ∈ A dhe ka vend barazimi
lim f ( x ) = f ( a).
x→a
Një koncept tjetër i rëndësishëm që trajtohet në kurset e fillestare të analizës matematike
është koncepti i vazhdueshmërisë uniforme mbi një bashkësi. Kështu, funksioni f thuhet se
është uniformisht i vazhdueshëm në A, në qoftë se ka vend pohimi
(∀ε > 0)(∃δε > 0)(∀( x 0 , x 00 ) ∈ A × A)[| x 0 − x 00 | < δε ⇒ | f ( x 0 ) − f ( x 00 )| < ε].
Është një fakt i njohur që në qoftë se funksioni f është uniformisht i vazhdueshëm në A,
atëherë f është i vazhdueshëm në çdo pikë të A. Pohimi i anasjellë nuk është i vërtetë.
125
Në vijim, kur shqyrtohen dy hapësira metrike ( X, d) dhe ( X 0 , d0 ), me B( a, r ) shënohet
rruzulli i hapur në X me qendër në a ∈ X dhe rreze r, ndërsa me B0 ( a0 , r 0 ) shënohet rruzulli i
hapur në X 0 me qendër në a0 ∈ X 0 dhe rreze r 0 . Topologjia që prodhohet nga largesa d shënohet
τd , ndërsa ajo që prodhohet me anë të largesës d0 shënohet τd0 . Me Md shënohet familja e të
gjitha bashkësive të mbyllura në hapësirën metrike ( X, d), ndërsa me Md0 shënohet familja e
të gjitha bashkësive të mbyllura në hapësirën metrike ( X 0 , d0 ).
Në këtë kapitull fillimisht do të përgjithësohen konceptet e mësipërme të limitit, vazh-
dueshmërisë dhe vazhdueshmërisë uniforme për funksionet me fillim në X dhe fund në X 0 ,
do të analizohet marrëdhënia ndërmjet këtyre koncepteve dhe do të studiohen veti të tyre.
Pas kësaj do të trajtohet homeomorfizmi, izometria dhe largesat ekuivalente. Si një aplikim i
izometrisë do të shqyrtohet plotësimi i një hapësire metrike. Kapitulli mbyllet me një trajtim të
gjysmëvazhdueshmërisë së funksioneve bashkësi.
4.1. Limiti i funksionit

Le të jenë dhënë një funksion f : X → X 0 dhe një pikë limite a ∈ X. Funksioni f thuhet se ka
limit pikën l ∈ X 0 , kur x → a, gjë që shënohet simbolikisht
lim f ( x ) = l ose f ( x ) −→ l,
x→a x→a
në qoftë se ka vend pohimi
(∀ε > 0)(∃δε > 0)(∀ x ∈ X )[0 < d( x, a) < δε ⇒ d0 ( f ( x ), l ) < ε].
Duke u bazuar tek ky përkufizim dhe ekuivalencat:
0 < d( x, a) < δε ⇔ x ∈ B( a, δε ) \ { a}
dhe
d0 ( f ( x ), l ) < ε ⇔ f ( x ) ∈ B0 (l, ε),
përftohet teorema e mëposhtme.
Teorema 4.1. Kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që f të ketë limit l ∈ X 0 , kur x → a, është
që të ketë vend pohimi
(∀ B0 (l, ε))(∃ B( a, δε ))[ x ∈ B( a, δε ) \ { a} ⇒ f ( x ) ∈ B0 (l, ε)].
Teorema e mëposhtme karakterizon përkufizimin e limitit të funksionit me anë të kon-
vergjencës së vargjeve.
Teorema 4.2. Kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që f të ketë limit l ∈ X 0 , kur x → a, është
që për çdo varg ( xn ) ⊂ X \ { a} që konvergjon në pikën a, vargu korrespondues i vlerave të
funksionit ( f ( xn )) të konvergjojë në pikën l.
126
Vërtetim. Supozojmë që f ka limit l, kur x → a, dhe le të jetë dhënë një varg çfarëdo
( xn ) ⊂ X \ { a}, i tillë që konvergjon në pikën a. Të provojmë që vargu ( f ( xn )) konvergjon
në pikën l.
Le të jetë dhënë ε > 0 çfarëdo. Atëherë, në saje të Teoremës 4.1, për rruzullin B0 (l, ε), gjendet
rruzulli B( a, δ), i tillë që ka vend implikimi
x ∈ B( a, δ) \ { a} ⇒ f ( x ) ∈ B0 (l, ε). (4.1)
Meqenëse ( xn ) konvergjon në pikën a, për rruzullin B( a, δ), gjendet numri natyror p ∈ N,
i tillë që
n ≥ p ⇒ xn ∈ B( a, δ).
Rezultati i fundit, së bashku me (4.1), prodhon
n ≥ p ⇒ f ( xn ) ∈ B0 (l, ε).
Meqenëse ε > 0 është çfarëdo, kjo do të thotë që vargu ( f ( xn )) konvergjon në pikën l.
Anasjellas, supozojmë që për çdo varg ( xn ) ⊂ X \ { a}, të tillë që konvergjon në pikën a,
kemi që vargu ( f ( xn )) konvergjon në pikën l. Të provojmë që f ka limit l, kur x → a. Për
këtë qëllim, aplikojmë metodën e vërtetimit nga e kundërta.
Supozojmë që f nuk ka limit l, kur x → a. Atëherë, gjendet një rruzull B0 (l, ε 0 ), i tillë që,
për çdo rruzull B( a, 1k ), kemi që

1
∃ xk ∈ B a, \ { a} [ f ( xk ) ∈/ B0 (l, ε 0 ) ].
k
Pra, kemi gjetur një varg ( xk ) ⊂ X \ { a} që konvergjon në pikën a, ndërsa vargu korrespondues
i vlerave të funksionit ( f ( xk )) nuk konvergjon në pikën l.♦
4.2. Vazhdueshmëria
Një funksion f : X → X 0 quhet i vazhdueshëm në një pikë a ∈ X, në qoftë se ka vend
pohimi
(∀ε > 0)(∃δε > 0)(∀ x ∈ X )[d( x, a) < δε ⇒ d0 ( f ( x ), f ( a)) < ε].
Funksioni f thuhet se është i vazhdueshëm në bashkësinë X, në qoftë se është i vazhdueshëm
në çdo pikë a ∈ X.
Një pikë a ∈ X mund të jetë pikë limite ose pikë e izoluar në X. Në saje të përkufizimit,
funksioni f është i vazhdueshëm në çdo pikë të izoluar në X. Ndërsa, në rastin kur a është
pikë limite në X, funksioni f është i vazhdueshëm në pikën a, në qoftë se ka vend barazimi:
lim f ( x ) = f ( a).
x→a
Në teoremën e mëposhtme prezantohen karakterizime ”lokale” të vazhdueshmërisë.
127
Teorema 4.3. Le të jetë dhënë funksioni f : X → X 0 dhe pika a ∈ X. Atëherë, pohimet e
(i) f është i vazhdueshëm në pikën a;
(ii) (∀ B0 ( f ( a), ε))(∃ B( a, δ))[ f ( B( a, δ)) ⊂ B0 ( f ( a), ε)];
(iii) (∀ B0 ( f ( a), ε))(∃ B( a, δ))[ B( a, δ) ⊂ f −1 ( B0 ( f ( a), ε))].
Vërtetim. Në saje të përkufizimit, përftohet menjëherë ekuivalenca (i ) ⇔ (ii ).

Meqenëse ka vend ekuivalenca
f ( B( a, δ)) ⊂ B0 ( f ( a), ε) ⇔ B( a, δ) ⊂ f −1 ( B0 ( f ( a), ε))
përftohet (ii ) ⇔ (iii ) dhe vërtetimi përfundon.♦

Duke u bazuar tek Teorema 4.2 dhe në përkufizimin e vazhdueshmërisë, provohet pa vështirësi
teorema e mëposhtme e cila prezanton karakterizime ”lokale” të vazhdueshmërinë me anë të
konvergjencës së vargjeve.
Teorema 4.4. Le të jetë dhënë funksioni f : X → X 0 dhe pika a ∈ X. Atëherë, pohimet e
(i) f është i vazhdueshëm në pikën a;
(ii) për çdo varg ( xn ) ⊂ X që konvergjon në pikën a, vargu korrespondues i vlerave të funksionit
( f ( xn )) konvergjon në pikën f ( a).
Në vijim prezantojnë karakterizime ”globale” të vazhdueshmërisë. Le të fillojmë me karak-
terizimin ”global” të vazhdueshmërisë me anë të bashkësive të hapura.
Teorema 4.5. Kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që një funksion f : X → X 0 të jetë i
vazhdueshëm në X është që, për çdo bashkësi të hapur G 0 ∈ τd0 , të kemi që f −1 ( G 0 ) ∈ τd .
Vërtetim. Supozojmë se f është një funksion i vazhdueshëm në X dhe le të jetë G 0 një
bashkësi e hapur çfarëdo në X 0 . Të provojmë që f −1 ( G 0 ) është një bashkësi e hapur në X.
Për këtë qëllim, shqyrtojmë një pikë çfarëdo a ∈ f −1 ( G 0 ). Meqenëse f ( a) është një pikë e
bashkësisë së hapur G 0 , gjendet rruzulli B0 ( f ( a), ε), i tillë që
B 0 ( f ( a ), ε ) ⊂ G 0 .
Prej këtej, në saje të faktit që f është i vazhdueshëm në a, për rruzullin B0 ( f ( a), ε), gjendet
ruzulli B( a, δ), i tillë që
B( a, δ) ⊂ f −1 ( B0 ( f ( a), ε)),
dhe, meqenëse f −1 ( B0 ( f ( a), ε)) ⊂ f −1 ( G 0 ), përftojmë
B( a, δ) ⊂ f −1 ( G 0 ).
128
Si përfundim, meqenëse pika a është çfarëdo, f −1 ( G 0 ) përmban çdo pikë të sajën së bashku
me një rruzull të hapur me qendër në atë pikë. Kjo do të thotë që f −1 ( G 0 ) është një bashkësi e
hapur në X.
Anasjellas, supozojmë që për çdo bashkësi të hapur G 0 ∈ τd0 , kemi që f −1 ( G 0 ) ∈ τd . Të
provojmë se f është i vazhdueshëm në X. Për këtë mjafton të tregojmë se f është i vazhdueshëm
në një pikë çfarëdo të dhënë a ∈ X.
Le të jetë dhënë një rruzull çfarëdo B0 ( f ( a), ε). Meqenëse rruzulli i hapur B0 ( f ( a), ε) është
një bashkësi e hapur në X 0 , del që bashkësia f −1 ( B0 ( f ( a), ε)) është një bashkësi e hapur në X
dhe, meqenëse
a ∈ f −1 ( B0 ( f ( a), ε)),
gjendet rruzulli B( a, δ), i tillë që
B( a, δ) ⊂ f −1 ( B0 ( f ( a), ε)).
Prej këtej, në saje të Teoremës 4.3, funksioni f është i vazhdueshëm në pikën a, dhe kjo
përfundon vërtetimin.♦
Lema 4.6. Le të jetë dhënë një funksion f : X → X 0 . Atëherë, pohimet e mëposhtme janë
ekuivalente:
(i) Për çdo bashkësi të hapur G 0 ∈ τd0 , kemi që f −1 ( G 0 ) ∈ τd ;
(ii) Për çdo bashkësi të mbyllur F 0 ∈ Md0 , kemi që f −1 ( F 0 ) ∈ Md .
Vërtetim. Në saje të përkufizimit të bashkësive të hapura dhe të mbyllura, dhe të barazimit
f − 1 ( X 0 \ W 0 ) = X \ f − 1 (W 0 ) (W 0 ⊂ X 0 ) ,
provohet pa vështirësi që (i ) ⇔ (ii ).♦

Duke u bazuar tek Teorema 4.5 dhe Lema 4.6, përftohet karakterizimi ”global” i vazh-
dueshmërisë me anë të bashkësive të mbyllura.
Teorema 4.7. Kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që një funksion f : X → X 0 të jetë i
vazhdueshëm në X është që, për çdo bashkësi të mbyllur F 0 ∈ Md0 , të kemi që f −1 ( F 0 ) ∈ Md .
Në përfundim të këtij seksioni paraqiten dy shembuj funksionesh të vazhdueshme.
(i) Le të jetë dhënë hapësira metrike ( X, d) dhe pika a ∈ X. Funksioni f : X → R, i

f ( x ) = d( x, a), për çdo x ∈ X,
është i vazhdueshëm në një pikë çfarëdo x0 ∈ X. Me të vërtetë, në saje të mosbarazimit
|d( x, a) − d( x0 , a)| ≤ d( x, x0 ),
129
në qoftë se zgjedhim δ = ε, atëherë kemi që
d( x, x0 ) < δ ⇒ | f ( x ) − f ( x0 | < ε.
Kjo do të thotë që f është i vazhdueshëm në x0 .
(ii) Le të jenë dhënë hapësira metrike ( X, d) dhe funksionet f 1 : X → R, f 2 : X → R të

vazhdueshme në X. Të provojmë që funksioni f : X → R2 , i përcaktuar me anë të
barazimit
f ( x ) = ( f 1 ( x ), f 2 ( x )), për çdo x ∈ X,
është i vazhdueshëm në një pikë çfarëdo a ∈ X. Për një ε > 0 të dhënë, gjenden δ1 > 0
dhe δ2 > 0, të tillë që
ε
d( x, a) < δ1 ⇒ | f 1 ( x ) − f 1 ( a)| <
2
dhe
ε
d( x, a) < δ2 ⇒ | f 2 ( x ) − f 2 ( a)| < .
2
Si rrjedhim, në qoftë se zgjedhim δ = min{δ1 , δ2 }, kemi që
d( x, a) < δ ⇒| f 1 ( x ) − f 1 ( a)| + | f 2 ( x ) − f 2 ( a)| < ε

⇒d∞ ( ( f 1 ( x ), f 2 ( x )), ( f 1 ( a), f 2 ( a)) ) < ε
⇒d∞ ( f ( x ), f ( a)) < ε.
Kjo do të thotë që f është i vazhdueshëm në pikën a.
4.3. Vazhdueshmëria uniforme

Një funksion f : X → X 0 quhet uniformisht i vazhdueshëm në X, në qoftë se ka vend
pohimi:
(∀ε > 0)(∃δε > 0)(∀( x, y) ∈ X 2 )[d( x, y) < δε ⇒ d0 ( f ( x ), f (y)) < ε].
Le të prezantojmë dy shembuj funksionesh uniformisht të vazhdueshme.

(i) Janë dhënë një nënbashkësi joboshe A e hapësirës metrike X dhe funksioni f : X → R
që përcaktohet me anë të barazimit
f ( x ) = dist( x, A), për çdo x ∈ X.
Meqenëse për çdo dy pika x, y ∈ X, kemi që
|dist( x, A) − dist(y, A)| ≤ d( x, y),
në qoftë se zgjedhim δε = ε, për çdo ε > 0, atëherë kënaqet përkufizimi i vazh-
dueshmërisë uniforme për funksionin f .
130
(ii) Le të jetë dhënë hapësira (C [0, 1], d∞ ). Përcaktojmë funksionin T : C [0, 1] → C [0, 1],
në mënyrë të tillë që, për çdo x ∈ C [0, 1], funksioni Tx ∈ C [0, 1], përcaktohet me anë të
barazimit Z t
Tx (t) = x (s)ds, për çdo t ∈ [0, 1].
0
Vihet re që, për çdo t ∈ [0, 1], kemi që
Z t

| Tx (t) − Ty(t)| = ( x (s) − y(s))ds

0
Z t
≤ | x (s) − y(s)|ds
0
≤ sup{| x (s) − y(s)| : s ∈ [0, 1]} = d∞ ( x, y).
Si rrjedhim, për çdo dy pika x, y ∈ C [0, 1], kemi që
d∞ ( Tx, Ty) ≤ d∞ ( x, y).
Kështu, në qoftë se për çdo ε > 0 zgjedhim δε = ε, atëherë kënaqet përkufizimi i
vazhdueshmërisë uniforme për funksionin T.
Supozojmë tani se f : X → X 0 është uniformisht i vazhdueshëm në X dhe fiksojmë një pikë
çfarëdo x0 ∈ X. Në saje të përkufizimit të vazhdueshmërisë uniforme, për ε > 0 të dhënë
çfarëdo, gjendet δε > 0, e tillë që për çdo dy pika x, y ∈ X, kemi që
d( x, y) < δε ⇒ d0 ( f ( x ), f (y)) < ε
dhe, në veçanti, kemi që
d( x, x0 ) < δε ⇒ d0 ( f ( x ), f ( x0 )) < ε.
Kjo do të thotë që f është i vazhdueshëm në x0 dhe, meqenëse x0 është një pikë çfarëdo nga X,
f është i vazhdueshëm në çdo pikë të X. Pra, çdo funksion uniformisht i vazhdueshëm në X
është i vazhdueshëm në X. Shembulli i mëposhtëm tregon që nuk ka vend pohimi i anasjellë.
Shembulli 4.8. Le të jetë dhënë funksioni i vazhdueshëm f : R → R, i përcaktuar me anë të
barazimit
f ( x ) = x2 , për çdo x ∈ R.
Të tregojmë se f nuk është uniformisht i vazhdueshëm në R. Vihet re që për ε = 1, në qoftë se për
çdo δ > 0 zgjedhim pikat:
δ 1 1
xδ = + dhe yδ = ,
2 δ δ
atëherë
δ δ2
| xδ − yδ | = < δ dhe | f ( xδ ) − f (yδ )| = 1 + > 1.
2 4
Pra, për ε = 1, nuk gjendet ndonjë δ > 0, e tillë që të kënaqet përkufizimi i vazhdueshmërisë
uniforme për funksionin në fjalë.
131
Le të kërkojmë një konditë të mjaftueshme që vazhdueshmëria e një funksioni f : X → X 0
në X të prodhojë vazhdueshmërinë uniforme në X. Fiksojmë një ε > 0 çfarëdo. Atëherë, me
supozimin se f është i vazhdueshëm në X, për çdo pikë x ∈ X, gjendet δε,x > 0, e tillë që, për
çdo y ∈ X, kemi që:
d( x, y) < δε,x ⇒ d0 ( f ( x ), f (y)) < ε.
Në qoftë se numri real
δε = inf{δε,x : x ∈ X }
është rigorozisht pozitiv, f kënaq përkufizimin e vazhdueshmërisë uniforme në X për ε > 0.
Pra, në qoftë se për funksionin f mund të përcaktohet një δε > 0 për çdo ε > 0, atëherë f
është uniformisht i vazhdueshëm në X. Teorema e mëposhtme jep një konditë të mjaftueshme
që funksioni f i vazhdueshëm në X të ketë vetinë në fjalë.
Teorema 4.9. Le të jenë dhënë hapësirat metrike ( X, d), ( X 0 , d0 ) dhe një funksion f : X → X 0 .
Supozojmë që kënaqen vetitë e mëposhtme:
(i) për çdo familje { B( x, r x ) : x ∈ X }, gjendet një nënfamilje e fundme
{ B( xi , ri ) : i = 1, . . . , n} ⊂ { B( x, r x ) : x ∈ X },
e tillë që
n
[
X= B ( x i , r i ),
i =1
(ii) f është i vazhdueshëm në X.

Atëherë, f është uniformisht i vazhdueshëm në X.
Vërtetim. Le të jetë dhënë një ε > 0 çfarëdo. Meqenëse f është i vazhdueshëm në X, për
çdo x ∈ X, gjendet δε,x > 0, e tillë që kënaq përkufizimin e vazhdueshmërisë së f në pikën x,
për ε > 0.
Duke u bazuar në të dhënat e teoremës, për familjen

δε,x
Gε = { B x, : x ∈ X}
2
gjendet nënfamilja
δε,xk
{ B xk , : k = 1, . . . , n} ⊂ Gε ,
2
e tillë që
n
[ δε,xk
X= B xk , .
k =1
2
Të provojmë që
δε,xk
δε = min{ : k = 1, . . . , n}
2
132
kënaq përkufizimin e vazhdueshmërisë uniforme.
Le të jenë dhënë pikat y, z ∈ X, të tilla që
d(y, z) < δε .
δ
ε,x
Gjendet një rruzull B xk , 2 k , i tillë që

δε,xk
y ∈ B xk , .
2
δε,xk
Atëherë, në saje të faktit që δε ≤ 2 , përftojmë që
y, z ∈ B( xk , δε,xk )
dhe, meqenëse f është i vazhdueshmëm në xk , del që
d0 ( f (y), f (z)) ≤ d0 ( f (y), f ( xk )) + d0 ( f ( xk ), f (z)) < ε + ε.
Pra, për çdo dy pika y, z nga bashkësia e përcaktimit X, kemi që
d(y, z) < δε ⇒ d0 ( f (y), f (z)) < 2ε.
Meqenëse ε është çfarëdo, rezultati i fundit tregon që f është uniformisht i vazhdueshëm në X,
dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
133
4.4. Homeomorfizmi dhe invariantet topologjike
Le të jenë dhënë dy hapësira metrike ( X, d) dhe ( X 0 d0 ). Hapësira metrike ( X, d) quhet
homeomorfe me hapësirën ( X 0 d0 ), në qoftë se gjendet një funksion f : X → X 0 , i tillë
që
(i) f është bijektiv;
(ii) f është i vazhdueshëm;
(iii) f −1 është i vazhdueshëm.
Në këtë rast funksioni f quhet një homeomorfizëm i X në X 0 . Në qoftë se ( X, d) është
homeomorfe me ( X 0 , d0 ), atëherë shënojmë
( X, d) ∼
= ( X 0 , d 0 ).
Për shembull, hapësirat metrike të paraqitura më poshtë janë homeomorfe.
(i) Hapësirat metrike [0, 1] dhe [0, 5] janë homeomorfe, sepse funksioni f : [0, 1] → [0, 5], i
f ( x ) = 5x, për çdo x ∈ [0, 1],
është një homeomorfizëm i [0, 1] në [0, 5];
(ii) Hapësirat metrike (0, +∞) dhe R janë homeomorfe, sepse funksioni g : (0, +∞) → R,
i përcaktuar me anë të barazimit
g( x ) = ln x, për çdo x ∈ [0, 1],
është një homeomorfizëm i (0, +∞) në R.
(iii) Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Provohet që hapësira metrike ( X, ρ) është
homeomorfe me ( X, d), ku ρ përcaktohet me anë të barazimit
d( x, y)
ρ( x, y) = , për çdo x, y ∈ X.
1 + d( x, y)
Deri tani janë studiuar veti të ndryshme topologjike, të tilla si vetia e të qenit:
• bashkësi e hapur apo e mbyllur;
• varg konvergjent apo divergjent;
• varg Koshi;
• funksion i vazhdueshëm;
134
• funksion uniformisht i vazhdueshëm.
Thuhet se një veti topologjike është një invariant topologjik, në qoftë se kjo veti ”ruhet” nga
një hapësirë metrike X tek një hapësirë tjetër metrike X 0 që është homeomorfe me X.
Në qoftë se funksioni f : X → X 0 është një homeomorfizëm, atëherë kanë vend pohimet e
mëposhtme:
(i) Në qoftë se vargu ( xn ) me terma në X konvergjon në një pikë x ∈ X, atëherë vargu
( f ( xn )) konvergjon në pikën f ( x ) ∈ X 0 ;
(ii) Në qoftë se A ⊂ X është e hapur (e mbyllur) në X, atëherë f ( A) është e hapur (e mbyllur)
në X 0 .
Në vijim të këtij teksti paraqiten invariante të tjera topologjike, të tilla si: kompaktësia,
lidhshmëria dhe grupet themelore. Vetia e të qenit një varg Koshi nuk është një invari-
ant topologjik. Kjo duket qartë me anë të shembullit në vijim. Shqyrtojmë funksionin
f : (0, 1) → (1, +∞), të përcaktuar me anë të barazimit
1
f (x) = , për çdo x ∈ (0, 1).
x
Vihet re që f është një homeomorfizëm dhe ( n1 ) është një varg Koshi në (0, 1), ndërsa vargu
( f ( n1 )) nuk është një varg Koshi në (1, +∞).
Në përgjithësi, për të provuar që dy hapësira të dhëna nuk janë homeomorfe, mjafton të
analizohet një invariant topologjik. Për shembull, shqyrtojmë në C [0, 1] largesat d∞ dhe d që
përcaktohet më anë të barazimit
Z 1
d( f , g) = | f (t) − g(t)|dt, për çdo f , g ∈ C [0, 1].
0
Të provojmë që hapësirat (C [0, 1], d∞ ) dhe (C [0, 1], d) nuk janë homeomorfe. Për këtë qëllim,
shqyrtojmë vargun ( f n ) me term të përgjithshëm
f n (t) = tn , për çdo n ∈ N dhe t ∈ [0, 1].
Verifikohet pa vështirësi që kanë vend barazimet
lim d( f n , θ ) = 0, ndërsa lim d∞ ( f n , θ ) = 1,

n→∞ n→∞
ku θ është funksioni zero në C [0, 1], domethënë,
θ (t) = 0, për çdo t ∈ [0, 1].
Meqenëse konvergjenca e vargjeve është një invariant topologjik rrjedh që (C [0, 1], d∞ ) dhe
(C [0, 1], d) nuk janë homeomorfe.
Në teoremën e mëposhtme paraqiten veti themelore të homeomorfizmit ndërmjet hapësirave
metrike.
135
Teorema 4.10. Për çdo tri hapësira metrike ( X, d), ( X 0 , d0 ) dhe ( X 00 , d00 ), kanë vend pohimet e
mëposhtme:
(i) ( X, d) ∼
= ( X, d);
(ii) Në qoftë se ( X, d) ∼
= ( X 0 , d0 ), atëherë ( X 0 , d0 ) ∼
= ( X, d);
(iii) Në qoftë se ( X, d) ∼
= ( X 0 , d0 ) dhe ( X 0 , d0 ) ∼
= ( X 00 , d00 ), atëherë ( X, d) ∼
= ( X 00 , d00 ).
Vërtetim. (i ) Për çdo hapësirë metrike ( X, d), kemi që
( X, d) ∼
= ( X, d),
sepse funksioni identik i X : X → X është një homeomorfizëm i ( X, d) në vetvete.

(ii ) Meqenëse ( X, d) ∼
= ( X 0 , d0 ), gjendet një funksion f : X → X 0 , i tillë që
• f është bijektiv;
• f është i vazhdueshëm;
• f −1 është i vazhdueshëm.
Në qoftë se shënojmë g = f −1 , atëherë
• g është bijektiv;
• g është i vazhdueshëm, sepse g = f −1 ;
• g−1 është i vazhdueshëm, sepse g−1 = f .
(iii ) Meqenëse ( X, d) ∼
= ( X 0 , d0 ), gjendet një funksion f : X → X 0 që kënaq konditat:
• f është bijektiv;
• f është i vazhdueshëm;
• f −1 është i vazhdueshëm;
dhe meqenëse ( X 0 , d0 ) ∼
= ( X 00 , d00 ), gjendet një funksion g : X 0 → X 00 që kënaq konditat:
• g është bijektiv;
• g është i vazhdueshem;
• g−1 është i vazhdueshem.
Si rrjedhim, funksioni g ◦ f kënaq konditat:
• g ◦ f është bijektiv, sepse është kompozim i funksioneve bijektive f dhe g;
136
• g ◦ f është i vazhdueshëm, sepse është kompozim i funksioneve të vazhdueshme f dhe
g;
• ( g ◦ f )−1 është i vazhdueshëm, sepse ( g ◦ f )−1 = f −1 ◦ g−1 .
Pra, g ◦ f është një homeomorfizëm i ( X, d) në ( X 00 , d00 ) dhe, si rrjedhim,
( X, d) ∼
= ( X 00 , d00 ).♦
Hapësira metrike X thuhet se është izometrike me X 0 , në qoftë se gjendet një funksion
bijektiv f : X → X 0 , i tillë që
d( x, y) = d0 ( f ( x ), f (y)), për çdo ( x, y) ∈ X × X.
Në këtë rast thuhet se funksioni f është një izometri i hapësirës X në X 0 , dhe shënojmë
( X, d) ≡ ( X 0 d0 ).
Provohet pa vështirësi që, për çdo dy hapësira metrike ( X, d) dhe ( X 0 , d0 ), ka vend pohimi
( X, d) ≡ ( X 0 d0 ) ⇒ ( X, d) ∼
= ( X 0 d 0 ).
4.5. Largesat ekuivalente

Supozojmë se në bashkësinë X janë dhënë largesat d dhe d0 . Shënojmë
B( a, r ) = { x ∈ X : d( x, a) < r }
dhe
B0 ( a, r ) = { x ∈ X : d0 ( x, a) < r }.
Largesat d dhe d0 quhen ekuivalente, në qoftë se gjenden numrat realë k, k0 > 0, të tillë që,
për çdo x, y ∈ X, kënaqen konditat
(i) d( x, y) ≤ k · d0 ( x, y);
(ii) d0 ( x, y) ≤ k0 · d( x, y).
Në këtë seksion provohet që, në qoftë se largesat d dhe d0 janë ekuivalente, atëherë hapësirat
metrike ( X, d) dhe ( X, d0 ) janë homeomorfe. Le të fillojmë me dy lema ndihmëse.
Lema 4.11. Janë dhënë dy lagesa d dhe d0 në bashkësinë X, pika a ∈ X dhe r > 0. Në qoftë se d
dhe d0 janë ekuivalente, atëherë kanë vend përfshirjet:
(i) B( a, kr0 ) ⊂ B0 ( a, r );
(ii) B0 ( a, kr ) ⊂ B( a, r ),
137
ku k dhe k0 gjenden sipas përkufizimit.
Vërtetim.
r r
(i ) x ∈ B( a, 0
) ⇒ d( x, a) < 0 dhe d0 ( x, a) ≤ k0 · d( x, a)
k k
r
⇒ d ( x, a) < k0 · 0 = r ⇒ d0 ( x, a) < r
0
k
⇒ x ∈ B0 ( a, r ).
r r
(ii ) x ∈ B0 ( a, ) ⇒ d0 ( x, a) < dhe d( x, a) ≤ k · d0 ( x, a)
k k
r
⇒ d( x, a) < k · = r ⇒ d( x, a) < r
k
⇒ x ∈ B( a, r ).♦
Lema 4.12. Le të jenë dhënë dy largesa d dhe d0 në bashkësinë X. Në qoftë se d dhe d0 janë
ekuivalente, atëherë
τd = τd0 ,
ku τd dhe τd0 janë topologjitë e prodhuara, përkatësisht me anë të largesave d dhe d0 .
Vërtetim. Fillimisht le të provojmë që
τd ⊂ τd0 .
Shqyrtojmë G ∈ τd , dhe të provojmë që
G ∈ τd0 .
Për këtë qëllim, shqyrtojmë një pikë çfarëdo a ∈ G. Meqenëse G ∈ τd , gjendet rruzulli B( a, r ),
i tillë që
B( a, r ) ⊂ G
dhe, meqenëse sipas lemës, kemi që
r
B0 ( a, ) ⊂ B( a, r ),
k
përftojmë
r
B0 ( a, ) ⊂ G.
k
Rezultati i fundit, meqenëse a është çfarëdo, do të thotë që G është e hapur sipas d0 , pra,
G ∈ τd0 .
Në mënyrë të ngjashme, provohet që
τd0 ⊂ τd .♦
138
Teorema 4.13. Le të jenë dhënë dy largesa d dhe d0 në bashkësinë X. Në qoftë se d dhe d0 janë
ekuivalente, atëherë hapësirat metrike ( X, d) dhe ( X, d0 ) janë homeomorfe.
Vërtetim. Në saje të Lemës 4.12, funksioni identik id : ( X, d) → ( X, d0 ) është i vazh-
dueshëm së bashku me të anasjellin e tij. Si rrjedhim, hapësirat ( X, d) dhe ( X, d0 ) janë homeo-
morfe, dhe vërtetimi përfundon.♦
139
4.6. Plotësimi i hapësirave metrike
Jo të gjitha hapësirat metrike janë të plota. Intervali i hapur (0, 1) është një shembull i thjeshtë
i një hapësire metrike që nuk është e plotë. Një hapësirë metrike që nuk është e plotë mund të
”plotësohet” në mënyrë të tillë që të ruhet struktura topologjike e saj. Plotësim i një hapësire
metrike të dhënë ( X, d) quhet një hapësirë metrike e plotë ( X ∗ , d∗ ), e tillë që kënaq vetitë e
mëposhtme:
• X është izometrik me një nënhapësirë X0∗ të X ∗ ;
• X0∗ = X ∗ .
Kështu, segmenti [0, 1] është plotësim i intervalit (0, 1).

Më poshtë tregohen hapat që do të ndiqen për plotësimin e një hapësire metrike ( X, d).
(1) Fillimisht, shqyrtojmë familjen [ X ] që përbëhet nga të gjitha vargjet Koshi në X dhe
përcaktojmë në [ X ] një relacion, si më poshtë
( an ) ∼ (bn ) ⇔ lim d( an , bn ) = 0,
n→∞
për çdo dy vargje ( an ), (bn ) ∈ [ X ]. Provohet pa vështirësi që relacioni ”∼” është një
relacion ekuivalence në [ X ].
(2) Shënojmë me
X ∗ = [ X ]/ ∼
bashkësinë faktor të [ X ] në lidhje me relacionin e ekuivalencës ∼. Për një element
çfarëdo ( an ) ∈ [ X ] shënohet me [( an )] klasa e ekuivalencës që përcaktohet me anë të
( an ), pra,
[( an )] = {( xn ) ∈ [ X ] : ( xn ) ∼ ( an )}.
Përcaktojmë funksionin d∗ : X ∗ × X ∗ → R+ si më poshtë
d∗ ( [( an )], [(bn )] ) = lim d( an , bn ),

n→∞
për çdo ( [( an )], [(bn )] ) ∈ X ∗ × X ∗ . Përcaktimi i këtij funksioni është korrekt, sepse
– së pari, me anë të mosbarazimit
|d( an , bn ) − d( am , bm )| ≤ d( an , am ) + d(bn , bm )
përftojmë që vargu (d( an , bn )) është një varg Koshi në hapësirën e plotë metrike
(R, | · |) dhe, si rrjedhim, ekziston limiti
lim d( an , bn );
n→∞
140
– së dyti, për ( a0n ) ∈ [( an )] dhe (bn0 ) ∈ [(bn )], me anë të mosbarazimit
|d( an , bn ) − d( a0n , bn0 )| ≤ d( an , a0n ) + d(bn , bn0 )
përftojmë
lim d( an , bn ) = lim d( a0n , bn0 ).
n→∞ n→∞
Në Teoremën 4.14 provohet që ( X ∗ , d∗ ) është një hapësirë metrike.
(3) Shqyrtohet bashkësia

X0∗ = {[( x )] ∈ X ∗ : x ∈ X },
ku me simbolin ( x ) shënohet vargu konstant
x, x, x, . . . , x, . . .
Në Teoremën 4.14 provohet që X0∗ është një nënbashkësi e dendur në X ∗ dhe X ∗ është
një hapësirë metrike e plotë.
(4) Si përfundim, në Teoremën 4.14, provohet që X ≡ X0∗ . Pra, hapësira metrike X ∗ është
një plotësim i X.
Teorema 4.14. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Supozojmë se X ∗ , d∗ dhe X0∗ janë të
përcaktuara si më sipër. Atëherë kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) d∗ është një largesë në X ∗ ;
(ii) në qoftë se vargu

xn∗ = [( xn , xn , xn , . . . )], n ∈ N,
është një varg Koshi në X0∗ , atëherë
x ∗ = [( x1 , x2 , x3 , . . . )] ∈ X ∗
dhe vargu ( xn∗ ) konvergjon në pikën x ∗ ;
(iii) X ∗ është një hapësirë metrike e plotë;
(iv) X0∗ = X ∗ ;
(v) X ≡ X0∗ .
Vërtetim. (i ) Le të jenë dhënë elementet çfarëdo [( an )], [(bn )] dhe [(cn )] nga X ∗ .
Meqenëse,
d∗ ([( an )], [(bn )]) = 0 ⇔ lim d( an , bn ) = 0

n→∞
⇔( an ) ∼ (bn ) ⇔ [( an )] = [(bn )],
141
del që d∗ kënaq vetinë e parë të largesës.
Kemi gjithashtu që d∗ kënaq vetinë e dytë të largesës, sepse
d∗ ([( an )], [(bn )]) = lim d( an , bn ) = lim d(bn , an ) = d∗ ([(bn )], [( an )]).
n→∞ n→∞
Meqenëse,
d∗ ([( an )], [(bn )]) = lim d( an , bn ) ≤ lim d( an , cn ) + lim d(cn , bn )

n→∞ n→∞ n→∞
=d∗ ([( an )], [(cn )]) + d∗ ([(cn )], [(bn )]),
d∗ kënaq edhe vetinë e tretë të largesës. Pra, d∗ është një largesë në X ∗ .
(ii ) Meqenëse,
d∗ ( xn∗ , xm
∗
) = d ( x n , x m ),
del që ( xn ) është një varg Koshi në X. Si rrjedhim,
x ∗ = [( x1 , x2 , x3 , . . . )] ∈ X ∗ .
Të provojmë që vargu ( xn∗ ) konvergjon tek pika x ∗ .

Le të jetë dhënë ε > 0 çfarëdo. Meqenëse ( xn ) është një varg Koshi, gjendet numri natyror
nε ∈ N, i tillë që, për çdo dy numra natyrorë m dhe n, kemi që
m, n ≥ nε ⇒ d( xn , xm ) < ε
dhe, meqenëse
d∗ ( x ∗ , xn∗ ) = lim d( xm , xn ),
m→∞
përftojmë
n ≥ nε ⇒ d∗ ( x ∗ , xn∗ ) ≤ ε.
Kjo do të thotë që vargu ( xn∗ ) konvergjon tek pika x ∗ .
(iii ) Në saje të Teoremës 3.11 dhe pohimit (ii ), përftohet që X ∗ është një hapësirë metrike e
plotë.
(iv) Për të provuar barazimin X0∗ = X ∗ mjafton të provojmë se ka vend përfshirja
X ∗ ⊂ X0∗ .
Për këtë qëllim, shqyrtojmë një pikë çfarëdo
x ∗ = [( x1 , x2 , x3 , . . . )] ∈ X ∗ .
Atëherë, duke vepruar njëlloj si tek (ii ) tregohet që vargu me term të përgjithshëm
xn∗ = [( xn , xn , xn , . . . )] ∈ X0∗ , n ∈ N,
142
konvergjon në x ∗ . Si rrjedhim, x ∗ ∈ X0∗ dhe, meqenëse x ∗ është çfarëdo, del që ka vend
përfshirja
X ∗ ⊂ X0∗ .
(v) Përcaktojmë funksionin f : X → X0∗ me anë të barazimit
f ( x ) = [( x )], për çdo x ∈ X.
Duket qartë që f është një funksion bijektiv, dhe meqenëse për çdo x, y ∈ X kanë vend
barazimet
d∗ ( [( x )], [(y)] ) = lim d( x, y) = d( x, y),
n→∞
rrjedh që f është një izometri. Pra, ka vend barazimi
X ≡ X0∗ .♦
4.7. Plotësia, homeomorfizmat dhe izometritë

Plotësia nuk është një invariant topologjik. Kështu, më poshtë tregohen disa shembuj hapësirash
metrike të cilat janë homeomorfe dhe njëra prej tyre është e plotë, ndërsa tjetra nuk është e
plotë.
(i) X = − π2 , π2 dhe Y = R janë hapësira metrike në lidhje me largesën euklidiane

njëdimensionale. Funksioni tangent tg : X → Y është një homeomorfizëm dhe Y është

hapësirë e plotë, ndërsa X nuk është hapësirë e plotë.
(ii) Në X = {1/n : n ∈ N} nga njëra anë shqyrtohet si një nënhapësirë e (R, | · |), dhe
nga ana tjetër Y = {1/n : n ∈ N} shqyrtohet si një hapësirë metrike e pajisur me
largesën diskrete. Funksioni identik id : X → Y është një homeomorfizëm dhe X nuk
është hapësirë e plotë, ndërsa Y është hapësirë e plotë, sepse të vetmet vargje Koshi në
të janë vargjet konstante, përveç ndoshta, një sasie të fundme termash.
(iii) Në R nga njëra anë shqyrtohet në lidhje me largesën d : R × R → [0, +∞), e përcaktuar
me anë të barazimit
d( x, y) = |e x − ey |, për çdo x, y ∈ R,
dhe nga ana tjetër me vlerën absolute. Këto dy largesa përcaktojnë në R të njëjtën
topologji, megjithatë R në lidhje me largesën d nuk është e plotë, ndërsa në lidhje me
vlerën absolute R është e plotë.
Në shembujt e paraqitur vihet re që në përgjithësi homeomorfizmat nuk ”kalojnë” një varg
Koshi tek një varg Koshi. Por, në qoftë se një homeomorfizëm f : X → X 0 është izometri,
atëherë për çdo varg Koshi ( xn0 ) me terma në X 0 kemi që vargu ( f −1 ( xn0 )) është një varg Koshi
në X. Pra, në këtë rast, në qoftë se X është e plotë, del që edhe X 0 është e plotë. Le ta provojmë
këtë në teoremën e mëposhtme.
143
Teorema 4.15. Janë dhënë hapësirat metrike ( X, d), ( X 0 , d0 ) dhe funksioni f : X → X 0 . Në
qoftë se f është një izometri dhe X është një hapësirë e plotë, atëherë X 0 është gjithashtu e plotë.
Vërtetim. Le të jetë dhënë një varg çfarëdo Koshi ( xn0 ) më terma në X 0 . Të provojmë që
vargu ( xn0 ) konvergjon në një pikë të X 0 .
Përcaktojmë vargun ( xn ), si më poshtë
xn = f −1 ( xn0 ), për çdo n ∈ N.
Meqenëse për çdo dy numra natyrorë m dhe n, kemi që
d( xn , xm ) = d0 ( xn0 , xm
0
),
del që vargu ( xn ) është një varg Koshi në X dhe, meqenëse X është hapësirë e plotë, vargu
( xn ) konvergjon tek një pikë x ∈ X. Prej këtej, në saje të faktit që f është një funksion i
vazhdueshëm në x, del që vargu ( xn0 ) konvergjon tek pika x 0 = f ( x ) ∈ X 0 .
Si përfundim, meqenëse vargu ( xn0 ) është një varg Koshi çfarëdo në X 0 , përftojmë që çdo varg
Koshi në X 0 konvergjon në një pikë të X 0 . Pra, X 0 është e plotë, dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
144
4.8. Vazhdueshmëria e funksioneve bashkësi
4.8.1. Funksionet bashkësi
Le të jenë dhënë bashkësitë joboshe X, Y dhe një funksion f : X → 2Y . Funksioni f quhet
funksion bashkësi ose funksion shumëvlerësh. Bashkësia
X p = { x ∈ X : f ( x ) 6= ∅}
quhet bashkësi përcaktimi e funksionit bashkësi f , ndërsa bashkësia
[
Yv = f (x)
x∈X p
quhet bashkësi e vlerave të funksionit bashkësi f . Graf i funksionit bashkësi f quhet
bashkësia
G f = {( x, y) ∈ X × Y : x ∈ X p dhe y ∈ f ( x )}.
Në qoftë se janë dhënë funksionet bashkësi f : X → 2Y dhe g : Y → 2Z , atëherë funksioni
bashkësi g ◦ f : X → 2Z që përcaktohet me anë të barazimit
[
( g ◦ f )( x ) = g(y), për çdo x ∈ X,
y∈ f ( x )
quhet kompozim i funksioneve f dhe g.

Me anë të funksioneve bashkësi të dhëna f , g : X → 2Y përcaktohen funksione të reja
bashkësi si më poshtë:
• funksioni bashkim f ∪ g : X → 2Y me anë të barazimit
( f ∪ g)( x ) = f ( x ) ∪ g( x ), për çdo x ∈ X,
• funksioni prerje f ∩ g : X → 2Y me anë të barazimit

( f ∩ g)( x ) = f ( x ) ∩ g( x ), për çdo x ∈ X,
Le të jenë dhënë një funksion bashkësi f : X → 2Y dhe nënbashkësitë U ⊂ X, V ⊂ Y.

Atëherë
• imazh i bashkësisë U me anë të f quhet bashkësia
[
f (U ) = f ( x );
x ∈U
• invers i sipërm i bashkësisë V me anë të f quhet bashkësia

f − (V ) = { x ∈ X : f ( x ) ⊂ V }.
• invers i poshtëm i bashkësisë V me anë të f quhet bashkësia

f − (V ) = { x ∈ X : f ( x ) ∩ V 6 = ∅ };
145
4.8.2. Gjysmëvazhdueshmëria e funksioneve bashkësi
Le të jenë dhënë hapësirat topologjike M, N, pika x0 ∈ M dhe funksioni bashkësi f : M → 2 N .
Për një nënbashkësi B ⊂ N përcaktojmë familjet e mëposhtme:
G + ( B) = { G ∈ τN : G ⊃ B},
dhe
G+ ( B) = { G ∈ τN : G ∩ B 6= ∅},
ku τN është topologjia në N.
Funksioni bashkësi f thuhet se është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në pikën x0 , në
qoftë se ka vend pohimi
(∀ G ∈ G + [ f ( x0 )])(∃U ∈ V ( x0 ))[ x ∈ U ⇒ f ( x ) ⊂ G ],
ose pohimi ekuivalent
(∀ G ∈ G + [ f ( x0 )])(∃U ∈ V ( x0 ))[U ⊂ f − ( G )].
Funksioni bashkësi f thuhet se është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në pikën x0 ,
në qoftë se ka vend pohimi
(∀ G ∈ G+ [ f ( x0 )])(∃U ∈ V ( x0 ))[ x ∈ U ⇒ f ( x ) ∩ G 6= ∅],
ose pohimi ekuivalent
(∀ G ∈ G+ [ f ( x0 )])(∃U ∈ V ( x0 ))[U ⊂ f − ( G )].
Në qoftë se f : M → 2 N është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër (poshtë) në çdo pikë të M,
atëherë themi që f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër (poshtë) në M.
Shembujt e mëposhtëm tregojnë dallimin ndërmjet gjysmëvazhdueshëmrisë nga sipër dhe
nga poshtë në një pikë për një funksion bashkësi. Një funksion f : M → 2 N thuhet se
është funksion bashkësi i vazhdueshëm në një pikë x0 ∈ M, në qoftë se f është gjysmë i
vazhdueshëm nga sipër dhe nga poshtë në pikën x0 .
Shembulli 4.16. Le të jetë dhënë funksioni bashkësi f : R → 2R që përcaktohet si më poshtë
[1, 4] x = 0

f (x) =
[2, 3] x 6= 0
(i ) Funksioni f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në pikën x0 = 0. Për të provuar këtë
shqyrtojmë një bashkësi të hapur çfarëdo G ∈ G + [ f (0)]. Pra,
G ⊃ f (0) = [1, 4].
146
Për ndonjë fqinjësi U ∈ V (0) kanë vend implikimet
x ∈ U ⇒ x = 0 ose x 6= 0
⇒ f ( x ) = [1, 4] ose f ( x ) = [2, 3]
⇒ f ( x ) ⊂ [1, 4]
⇒ f ( x ) ⊂ G.
Meqenëse G është çfarëdo, rezultati i fundit do të thotë që f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër
në pikën 0.
(ii ) Funksioni f nuk është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në pikën x0 = 0. Me të vërtetë,
gjendet bashkësia e hapur
G = (3, +∞) ∈ G+ [ f (0)],
e tillë që për çdo U ∈ V (0) nuk ka vend implikimi
x ∈ U ⇒ f ( x ) ∩ G 6= ∅,
sepse
x ∈ U \ {0} ⇒ f ( x ) ∩ G = [2, 3] ∩ (3, +∞) = ∅.
Shembulli 4.17. Le të jetë dhënë funksioni bashkësi f : R → 2R që përcaktohet si më poshtë
[1, 4] x < 0

f (x) =
[2, 3] x ≥ 0
(i ) Funksioni f është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në pikën x0 = 0. Për të provuar këtë
shqyrtojmë një bashkësi të hapur çfarëdo G ∈ G+ [ f (0)]. Pra,
G ∩ [2, 3] = G ∩ f (0) 6= ∅.
Për ndonjë fqinjësi U ∈ V (0) kanë vend implikimet
x ∈ U ⇒ x < 0 ose x ≥ 0
⇒ f ( x ) = [1, 4] ose f ( x ) = [2, 3]
⇒ f ( x ) ⊃ [2, 3] dhe [2, 3] ∩ G 6= ∅
⇒ f ( x ) ∩ G 6= ∅.
Meqenëse G është çfarëdo, rezultati i fundit do të thotë që f është gjysmë i vazhdueshëm nga
poshtë në pikën 0.
(ii ) Funksioni f nuk është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në pikën x0 = 0. Me të vërtetë,
gjendet bashkësia e hapur
G = (1.5, +∞) ∈ G + [ f (0)],
e tillë që për çdo U ∈ V (0) nuk ka vend implikimi
x ∈ U ⇒ f ( x ) ⊂ G,
sepse
x ∈ U \ [0, +∞) ⇒ f ( x ) = [1, 4] 6⊂ (1.5, +∞).
147
4.8.3. Karakterizime të gjysmëvazhdueshmërisë nga sipër
Në teoremën e mëposhtme paraqiten karakterizime të plota të gjysmëvazhdueshmërisë nga
sipër për një funksion bashkësi.
Teorema 4.18. Le të jenë dhënë hapësirat topologjike M, N dhe funksioni f : M → 2 N . Atëherë
(i) f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në M;
(ii) për çdo bashkësi të hapur G ⊂ N kemi që f − ( G ) është bashkësi e hapur në M;
(iii) për çdo bashkësi të mbyllur F ⊂ N kemi që f − ( F ) është e mbyllur në M.
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë që f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në M dhe le
të jetë dhënë një bashkësi e hapur çfarëdo G ⊂ N. Në saje të implikimeve
x0 ∈ f − ( G ) = { x ∈ M : f ( x ) ⊂ G } ⇒ f ( x0 ) ⊂ G
⇒ G ∈ G + [ f ( x0 )]
⇒ (∃U ∈ V ( x0 ))[U ⊂ f − ( G )],
rrjedh që f − ( G ) është fqinjësi e çdo pike të saj. Pra, f − ( G ) është një bashkësi e hapur në M.
(ii ) ⇒ (iii ) Supozojmë se ka vend (ii ) dhe le të jetë F ⊂ N një bashkësi e mbyllur çfarëdo.
Atëherë, në saje të barazimit
f − (Y \ F ) = M \ f − ( F )
dhe, meqenëse Y \ F është një bashkësi e hapur, del që M \ f − ( F ) është bashkësi e hapur. Si
rrjedhim, f − ( F ) është bashkësi e mbyllur në M.
(iii ) ⇒ (ii ) Supozojmë që ka vend (iii ) dhe le të jetë dhe një bashkësi e hapur çfarëdo
G ⊂ N. Atëherë, meqenëse Y \ G është një bashkësi e mbyllur dhe ka vend barazimi
f − (Y \ G ) = M \ f − ( G ) ,
përftojmë që M \ f − ( G ) është bashkësi e mbyllur. Si rrjedhim, f − ( G ) është bashkësi e hapur

në M.
(ii ) ⇒ (i ) Supozojmë se ka vend (ii ) dhe le të jetë dhënë një pikë çfarëdo x0 ∈ M. Të
provojmë që f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në x0 . Për këtë qëllim shqyrtojmë një
bashkësi të hapur çfarëdo G ∈ G + [ f ( x0 )]. Atëherë, në saje të (ii ), bashkësia U = f − ( G )
është një bashkësi e hapur dhe, meqenëse,
x0 ∈ U
U është një fqinjësi e pikës x0 . Pra, ka vend pohimi
( G ∈ G + [ f ( x0 )])(∃U ∈ V ( x0 ))[U = f − ( G )].
148
Meqenëse G është çfarëdo, pohimi i fundit prodhon që f është gjysmë i vazhdueshëm nga
sipër në x0 . Prej këtej, meqenëse x0 është një pikë çfarëdo nga M rrjedh që f është gjysmë i
vazhdueshëm nga sipër në M dhe vërtetimi përfundon.♦
sipër në një pikë për një funksion bashkësi f : X → 2Y , ku X dhe Y janë hapësira metrike.
Teorema 4.19. Le të jenë dhënë hapësirat metrike X dhe Y, funksioni f : X → 2Y dhe një pikë
x0 ∈ X. Atëherë pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në x0 ;
(ii) për çdo varg ( xn ) që konvergjon në x0 , ka vend pohimi
(∀ G ∈ G + [ f ( x0 )])(∃ p ∈ N)[n ≥ p ⇒ f ( xn ) ⊂ G ].
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë që ka vend (i ) dhe le të jenë dhënë një varg çfarëdo ( xn )
që konvergjon në x0 dhe një bashkësi e hapur çfarëdo G ∈ G + [ f ( x0 )]. Atëherë, gjendet një
rruzull i hapur B( x0 , δ), i tillë që
B ( x0 , δ ) ⊂ f − ( G ).
Për B( x0 , δ) gjendet numri natyror p ∈ N, i tillë që ka vend implikimi
n ≥ p ⇒ x n ∈ B ( x0 , δ )
dhe, si rrjedhim,
n ≥ p ⇒ f ( xn ) ⊂ G.
Për të provuar implikimin (ii ) ⇒ (i ) supozojmë se nuk ka vend pohimi (i ) dhe provojmë
që kjo implikon që nuk ka vend gjithashtu pohimi (ii ).
Në saje të supozimit, gjendet një bashkësi e hapur G0 ∈ G + [ f ( x0 )], e tillë që për çdo n ∈ N
kemi që
1
(∃ xn ∈ B x0 , )[ f ( xn ) 6⊂ G0 ].
n
Vihet re gjithashtu që vargu ( xn ) konvergjon në pikën x0 . Rrjedhimisht nuk ka vend (ii ) dhe
vërtetimi përfundon.♦
4.8.4. Karakterizime të gjysmëvazhdueshmërisë nga poshtë

poshtë për një funksion bashkësi.
Teorema 4.20. Le të jenë dhënë hapësirat topologjike M, N dhe funksioni f : M → 2 N . Atëherë
149
(i) f është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në M;
(ii) për çdo bashkësi të hapur G ⊂ N kemi që f − ( G ) është bashkësi e hapur në M;
(iii) për çdo bashkësi të mbyllur F ⊂ N kemi që f − ( F ) është e mbyllur në M.
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë që f është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në M dhe le
të jetë dhënë një bashkësi e hapur çfarëdo G ⊂ N. Në saje të implikimeve
x0 ∈ f − ( G ) = { x ∈ M : f ( x ) ∩ G 6 = ∅ } ⇒ f ( x0 ) ∩ G 6 = ∅
⇒ G ∈ G+ [ f ( x0 )]
⇒ (∃U ∈ V ( x0 ))[U ⊂ f − ( G )],
rrjedh që f − ( G ) është fqinjësi e çdo pike të saj. Pra, f − ( G ) është një bashkësi e hapur në M.
(ii ) ⇒ (iii ) Supozojmë se ka vend (ii ) dhe le të jetë F ⊂ N një bashkësi e mbyllur çfarëdo.
Atëherë, në saje të barazimit
f − (Y \ F ) = M \ f − ( F )
dhe, meqenëse Y \ F është një bashkësi e hapur, del që M \ f − ( F ) është bashkësi e hapur. Si
rrjedhim, f − ( F ) është bashkësi e mbyllur në M.
(iii ) ⇒ (ii ) Supozojmë që ka vend (iii ) dhe le të jetë dhe një bashkësi e hapur çfarëdo
G ⊂ N. Atëherë, meqenëse Y \ G është një bashkësi e mbyllur dhe ka vend barazimi
f − (Y \ G ) = M \ f − ( G ) ,
përftojmë që M \ f − ( G ) është bashkësi e mbyllur. Si rrjedhim, f − ( G ) është bashkësi e hapur

në M.
(ii ) ⇒ (i ) Supozojmë se ka vend (ii ) dhe le të jetë dhënë një pikë çfarëdo x0 ∈ M. Të
provojmë që f është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në x0 . Për këtë qëllim shqyrtojmë një
bashkësi të hapur çfarëdo G ∈ G+ [ f ( x0 )]. Atëherë, në saje të (ii ), bashkësia U = f − ( G )
është një bashkësi e hapur dhe, meqenëse,
x0 ∈ U
U është një fqinjësi e pikës x0 . Pra, ka vend pohimi
( G ∈ G+ [ f ( x0 )])(∃U ∈ V ( x0 ))[U = f − ( G )].
Meqenëse G është çfarëdo, pohimi i fundit prodhon që f është gjysmë i vazhdueshëm nga
poshtë në x0 . Prej këtej, meqenëse x0 është një pikë çfarëdo nga M rrjedh që f është gjysmë i
vazhdueshëm nga poshtë në M dhe vërtetimi përfundon.♦
poshtë në një pikë për një funksion bashkësi f : X → 2Y , ku X dhe Y janë hapësira metrike.
Teorema 4.21. Le të jenë dhënë hapësirat metrike X dhe Y, funksioni f : X → 2Y dhe një pikë
x0 ∈ X. Atëherë pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
150
(i) f është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në x0 ;
(ii) për çdo varg ( xn ) që konvergjon në x0 , ka vend pohimi
(∀ G ∈ G+ [ f ( x0 )])(∃ p ∈ N)[n ≥ p ⇒ f ( xn ) ∩ G 6= ∅].
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë që ka vend (i ) dhe le të jenë dhënë një varg çfarëdo ( xn )
që konvergjon në x0 dhe një bashkësi e hapur çfarëdo G ∈ G+ [ f ( x0 )]. Atëherë, gjendet një
rruzull i hapur B( x0 , δ), i tillë që ka vend implikimi
x ∈ B( x0 , δ) ⇒ f ( x ) ∩ G 6= ∅.
Për B( x0 , δ) gjendet numri natyror p ∈ N, i tillë që ka vend implikimi
n ≥ p ⇒ x n ∈ B ( x0 , δ )
dhe, si rrjedhim,
n ≥ p ⇒ f ( xn ) ∩ G 6= ∅.
Për të provuar implikimin (ii ) ⇒ (i ) supozojmë se nuk ka vend pohimi (i ) dhe provojmë
që kjo implikon që nuk ka vend gjithashtu pohimi (ii ).
Në saje të supozimit, gjendet një bashkësi e hapur G0 ∈ G+ [ f ( x0 )], e tillë që për çdo n ∈ N
kemi që
1
(∃ xn ∈ B x0 , )[ f ( xn ) ∩ G0 = ∅].
n
Vihet re gjithashtu që vargu ( xn ) konvergjon në pikën x0 . Rrjedhimisht nuk ka vend (ii ) dhe
151
4.9. Ushtrime
Ushtrimi 4.22. Le të jetë dhënë një funksion f : R2 → R që përcaktohet me anë të barazimit
f ( x, y) = x.y, për çdo ( x, y) ∈ R2 .
(i) f është i vazhdueshëm në R2 ;
(ii) bashkësia {( x, y) ∈ R2 : x.y ≥ 1} është e mbyllur në R2 .
Ushtrimi 4.23. Le të jetë dhënë një funksion f : R2 → R që përcaktohet me anë të barazimit
( x.y
x 2 + y2
( x, y) 6= (0, 0)
f ( x, y) =
0 ( x, y) = (0, 0)
(i) f është i vazhdueshëm në çdo pikë ( x, y) 6= (0, 0);
(ii) f nuk është i vazhdueshëm në pikën (0, 0).
Ushtrimi 4.24. Në qoftë se është dhënë një funksion f : Rn → Rn , atëherë provoni që pohimet
e mëposhtme janë ekuivalente:
(n) (n)
(i) f : (Rn , de ) → (Rn , de ) është i vazhdueshëm në Rn ;
(n) (n)
(ii) f : (Rn , de ) → (Rn , d∞ ) është i vazhdueshëm në Rn ;
(n) (n)
(iii) f : (Rn , d∞ ) → (Rn , d∞ ) është i vazhdueshëm në Rn ;
(n) (n)
(iv) f : (Rn , d∞ ) → (Rn , de ) është i vazhdueshëm në Rn .
Ushtrimi 4.25. Le të jenë dhënë hapësirat metrike X1 dhe X2 . Provoni që projeksionet
π1 : X1 × X2 → X1 dhe π2 : X1 × X2 → X2
janë funksione të hapura dhe të vazhdueshme në X = X1 × X2 . (Një funksion f me fillim në
hapësirën metrike ( X, d) dhe me fund në hapësirën metrike ( X 0 , d0 ) quhet funksion i hapur,
në qoftë se për çdo bashkësi të hapur G në X kemi që f ( G ) është një bashkësi e hapur në X 0 ).
Ushtrimi 4.26. Le të jenë dhënë hapësirat metrike X1 , X2 dhe Z. Provoni që pohimet e mëposhtme
janë ekuivalente:
(i) f : Z → X1 × X2 është i vazhdueshëm në Z;
(ii) π1 ◦ f dhe π2 ◦ f janë funksione të vazhdueshëm në Z.
152
Ushtrimi 4.27. Le të jetë dhënë funksioni identik h : C [0, 1] → C [0, 1]. Shqyrtojmë në C [0, 1]
largesat d∞ dhe d. Provoni pohimet e mëposhtme:
(i) h : (C [0, 1], d) → (C [0, 1], d∞ ) nuk është i vazhdueshëm në C [0, 1];
(ii) h : (C [0, 1], d∞ ) → (C [0, 1], d) është i vazhdueshëm në C [0, 1].
Ushtrimi 4.28. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike X. Shqyrtojmë në C [0, 1] largesat d∞ dhe d.
Në qoftë se janë dhënë funksionet f : C [0, 1] → X dhe g : X → C [0, 1], atëherë provoni pohimet
e mëposhtme:
(i) Në qoftë se f : (C [0, 1], d) → X është i vazhdueshëm në C [0, 1], atëherë f : (C [0, 1], d∞ ) →
X është i vazhdueshëm në C [0, 1];
(ii) Në qoftë se g : X → (C [0, 1], d∞ ) është i vazhdueshëm në X, atëherë g : X → (C [0, 1], d)
është i vazhdueshëm në X.
Ushtrimi 4.29. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( M, d), pika x0 ∈ M dhe funksioni
f : M → R. Funksioni f thuhet se është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në pikën x0 , në
(∀ε > 0)(∃δ > 0)[ x ∈ B( x0 , δ) ⇒ f ( x ) < f ( x0 ) + ε].
Provoni që kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që një funksion f : M → R të jetë gjysmë i
vazhdueshëm nga sipër në pikën x0 është që të ketë vend mosbarazimi
lim sup f ( x ) ≤ f ( x0 ),
x → x0
ku !
lim sup f ( x ) = inf sup f (x)
x → x0 δ >0 x ∈U ( x0 ,δ)
dhe U ( x0 , δ) = B( x0 , δ) \ { x0 }.
Ushtrimi 4.30. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( M, d), pika x0 ∈ M dhe funksioni
f : M → R. Funksioni f thuhet se është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në pikën x0 , në
(∀ε > 0)(∃δ > 0)[ x ∈ B( x0 , δ) ⇒ f ( x ) > f ( x0 ) − ε].
Provoni që kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që një funksion f : M → R të jetë gjysmë i
vazhdueshëm nga poshtë në pikën x0 është që të ketë vend mosbarazimi
lim inf f ( x ) ≥ f ( x0 ),
x → x0
ku
lim inf f ( x ) = sup inf f (x)
x → x0 δ >0 x ∈U ( x0 ,δ)
dhe U ( x0 , δ) = B( x0 , δ) \ { x0 }.
153
Ushtrimi 4.31. Le të jetë dhënë funksioni

 1 x<1
f (x) = 2 x=1
 1
2 x>1
(i) f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në pikën x0 = 1;
(ii) f nuk është i vazhdueshëm nga e majta dhe nga e djathta në pikën x0 = 1;
(iii) f nuk është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në x0 = 1.
Ushtrimi 4.32. Le të jetë dhënë funksioni

1

sin x x 6= 0
f (x) =
1 x=0
(i) f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në pikën x0 = 0;
(ii) f nuk ka limit të majtë dhe të djathtë në pikën x0 = 0.
Ushtrimi 4.33. Le të jetë dhënë funksioni f (z) = 1

z dhe zona
Z = { z ∈ C : 0 < | z | < 1}.
(i) f i vazhdueshëm në Z.
(ii) f jo uniformisht i vazhdueshëm në Z.
(iii) f uniformisht i vazhdueshëm në C \ Z.
Ushtrimi 4.34. Le të jetë dhënë funksioni f ( x + iy) = x2 − iy2 dhe zona
Z = { z ∈ C : | z | < r },
ku r > 0. Provoni pohimet e mëposhtme:
(i) f është i vazhdueshëm në C.
(ii) f është jo uniformisht i vazhdueshëm në C.
(iii) f është uniformisht i vazhdueshëm në Z.
154
Ushtrimi 4.35. Le të jenë dhënë hapësirat metrike ( X, d), ( X 0 , d0 ) dhe funksionet f , g : X → X 0 .
Në qoftë se f dhe g janë të vazhdueshëm në X, atëherë kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) bashkësia F = { x ∈ X : f ( x ) = g( x )} është një bashkësi e mbyllur në X;
(ii) në qoftë se F = X, atëherë f = g.
Ushtrimi 4.36. Le të jenë dhënë hapësirat metrike ( X, d), ( X 0 , d0 ) dhe një funksion f : X → X 0 .
Në qoftë se f është uniformisht i vazhdueshëm në X dhe ( xn ) është një varg Koshi në X, atëherë
( f ( xn )) është gjithashtu një varg Koshi në X 0 .
Ushtrimi 4.37. Le të jenë dhënë hapësirat metrike ( X, d), ( X 0 , d0 ) dhe funksionet f , f n : X →
X 0 , për n ∈ N. Në qoftë se vargu i funksioneve ( f n ) konvergjon uniformisht në X tek funksioni f
dhe çdo funksion f n është një funksion i vazhdueshëm në X, atëherë funksioni f është gjithashtu i
vazhdueshëm në X.
Ushtrimi 4.38. Le të jetë dhënë hapësira metrike (R, d) ku d përcaktohet me anë të barazimit
d( x, y) = |e x − ey |, për çdo ( x, y) ∈ R × R.
Provoni që hapësira metrike (R, d) është homeomorfe me hapësirën metrike (R, | · |). (Udhëzim:
Provoni që funksioni identik është një homeomorfizëm).
Ushtrimi 4.39. Le të jetë dhënë hapësira metrike (R, d) ku d përcaktohet me anë të barazimit
d( x, y) = |e x − ey |, për çdo ( x, y) ∈ R × R.
(i) (R, d) nuk është një hapësirë metrike e plotë;
(ii) funksioni f : (R, d) → (R, | · |) që përcaktohet me anë të barazimit
f ( x ) = e x , për çdo x ∈ R
është injektiv dhe ruan largesat;
(iii) gjeni një plotësim të hapësirës metrike (R, d).
Ushtrimi 4.40. Le të jetë dhënë hapësirat metrike ( X, d) dhe ( X 0 , d0 ). Supozojmë se një funksion
f : X → X 0 është një homeomorfizëm. Provoni që për një bashkësi çfarëdo A ∈ 2X kanë vend
(i) A është e mbyllur ⇔ f ( A) është e mbyllur;
(ii) f ( A) = f ( A);
(iii) f ( Ao ) = [ f ( A)]o ;
155
(iv) f (∂A) = ∂[ f ( A)].
Ushtrimi 4.41. Le të jetë dhënë hapësirat metrike ( X, d) dhe ( X 0 , d0 ). Në qoftë se një funksion
f : X → X 0 homeomorfizëm dhe A ∈ 2X , atëherë funksioni g : A → f ( A) që përcaktohet me
anë të barazimit
g( a) = f ( a), për çdo a ∈ A,
është gjithshtu një homeomorfizëm.
Ushtrimi 4.42. Le të jetë dhënë hapësira metrike diskrete ( X, d) dhe një funksion bijektiv
f : X → X. Provoni që f është një homeomorfizëm.
Ushtrimi 4.43. Provoni që kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) rruzulli i mbyllur

D2 = {( x, y) ∈ R2 : x2 + y2 ≤ 1}
është homeomorf me katrorin e mbyllur
I 2 = {( x, y) ∈ R2 : x, y ∈ [−1, 1]};
(ii) rruzulli i hapur

{( x, y) ∈ R2 : x2 + y2 < 1}
është homeomorf me katrorin e hapur
I 2 = {( x, y) ∈ R2 : x, y ∈ (−1, 1)};
(iii) kufiri i rruzullit të mbyllur ∂( D2 ) është homeomorf me kufirin e katrorit të mbyllur ∂( I 2 ).
Ushtrimi 4.44. Le të jenë dhënë hapësirat topologjike X, Y, Z dhe funksionet f : X → 2Y ,

g : Y → 2Z . Provoni që në qoftë se f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në X dhe g është
gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në Y, atëherë funksioni g ◦ f është gjysmë i vazhdueshëm nga
sipër në X.
Ushtrimi 4.45. Le të jenë dhënë hapësirat metrike X dhe Y, funksioni f : X → 2Y dhe një pikë
x0 ∈ X. Provoni që në qoftë se f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në x0 dhe ( xn ) është një
varg që konvergjon në x0 , atëherë ka vend përfshirja
lim sup f ( xn ) ⊂ f ( x0 ).
n→∞
Ushtrimi 4.46. Le të jenë dhënë hapësirat metrike X, Y dhe funksioni f : X → 2Y . Provoni
që në qoftë se f është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në X, atëherë funksioni x → f ( x ) është
gjithashtu gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në X.
156
Ushtrimi 4.47. Le të jenë dhënë hapësirat metrike X, Y dhe funksionet f , g : X → 2Y . Provoni
(i) në qoftë se f dhe g janë gjysmë të vazhdueshëm nga sipër në X, atëherë f ∪ g është gjysmë
i vazhdueshëm nga sipër në X;
(ii) në qoftë se f dhe g janë gjysmë të vazhdueshëm nga sipër në X, Y është një hapësirë
topologjike normale dhe
f ( x ) ∩ g( x ) 6= ∅, për çdo x ∈ X,
atëherë f ∩ g është gjysmë i vazhdueshëm nga sipër në X.

Ushtrimi 4.48. Le të jenë dhënë hapësirat topologjike X, Y, Z dhe funksionet f : X → 2Y ,
g : Y → 2Z . Provoni që në qoftë se f është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në X dhe g është
gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në Y, atëherë funksioni g ◦ f është gjysmë i vazhdueshëm nga
poshtë në X.
x0 ∈ X. Provoni që pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) f është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në x0 ;
(ii) për çdo varg ( xn ) që konvergjon në x0 dhe për një pikë çfarëdo y0 ∈ f ( x0 ), gjendet një
varg (yn ) me yn ∈ f ( xn ), i tillë që konvergjon në y0 .
x0 ∈ X. Provoni që në qoftë se f është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në x0 dhe ( xn ) është një
varg që konvergjon në x0 , atëherë ka vend përfshirja
f ( x0 ) ⊂ lim inf f ( xn ).
n→∞
Ushtrimi 4.51. Le të jenë dhënë hapësirat metrike X, Y dhe funksioni f : X → 2Y . Provoni që
në qoftë se f është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në X, atëherë funksioni x → f ( x ) është
gjithashtu gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në X.
Ushtrimi 4.52. Le të jenë dhënë hapësirat metrike X, Y dhe funksionet f , g : X → 2Y . Provoni
(i) në qoftë se f dhe g janë gjysmë të vazhdueshëm nga poshtë në X dhe janë të mbyllur, atëherë
f ∪ g është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në X;
(ii) në qoftë se f është gjysmë të vazhdueshëm nga poshtë në X, Gg është një bashkësi e hapur
në X × Y dhe
f ( x ) ∩ g( x ) 6= ∅, për çdo x ∈ X,
atëherë f ∩ g është gjysmë i vazhdueshëm nga poshtë në X.
157
5 Pikat fikse për funksionet kontraktive
5.1. Funksionet univoke kontraktive

Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një funksion f : X → X. Në qoftë se gjendet
një kontante c ∈ [0, 1), e tillë që për çdo dy pika x, y ∈ X ka vend mosbarazimi
d( f ( x ), f (y)) ≤ c.d( x, y),
atëherë se themi që f është një funksion c-kontraktiv ose një funksion kontraktiv me
faktor të kontraktimit c, ose kur faktori i kontraktimit nënkuptohet, themi që f është thjesht
një funksion kontraktiv.
Provohet pa vështirësi që, në qoftë se një funksion f : X → X është kontraktiv, atëherë ai
është uniformisht i vazhdueshëm në X.
Në qoftë se gjendet një pikë x ∈ X, e tillë që f ( x ) = x, themi që pika x është një pikë fikse
e f.
Duke filluar nga një pikë çfarëdo x0 ∈ X përcaktohet në mënyrë rekursive një varg ( xn ) si
më poshtë
x 1 = f ( x 0 ), x 2 = f ( x 1 ), . . . , x n +1 = f ( x n ), . . .
Duke qartë që për funksionin e dhënë f , termat e vargut ( xn ) varen nga pika fillestare x0 . Ky
varg quhet varg rekursiv i Pikardit për funksionin univok f që fillon në x0 .
Le të provojmë tani teoremën e mëposhtme e cila u provua më 1922 nga matematikani i
madh polak Stefan Banach. Kjo teoremë është shumë e fuqishme dhe e thjeshtë dhe është bërë
një mjet klasik në analizën jolineare. Për lexuesit e interesuar në përgjithësime të kësaj teoreme
për funksionet me vlera vektor referojmë [46] dhe [44].
Teorema 5.1 (Principi Kontraktiv i Banahut). Le të jenë dhënë një hapësirë metrike e plotë
( X, d) dhe një funksion f : X → X. Në qoftë se f është një funksion c-kontraktiv, atëherë kanë
vend pohimet e mëposhtme:
(i) f ka një pikë fikse të vetme a ∈ X;
(ii) duke filluar nga një pikë çfarëdo x0 ∈ X, vargu rekursiv i Pikardit
x 1 = f ( x 0 ), x 2 = f ( x 1 ), . . . , x n +1 = f ( x n ), . . .
konvergjon në pikën a.
158
Vërtetim. Provojmë fillimisht se f mund të ketë vetëm një pikë fikse. Supozojmë për
kontradiksion se gjenden dy pika të ndryshme fikse x, y ∈ X. Atëherë,
d( x, y) = d( f ( x ), f (y)) ≤ c.d( x, y),
ku 0 ≤ c < 1 dhe, meqenëse d( x, y) > 0, del që
d( x, y) = d( f ( x ), f (y)) ≤ c.d( x, y) < d( x, y).
Pra, përftohet kontradiksioni

d( x, y) < d( x, y)
i cili rrëzon supozimin. Pra, mbetet që në qoftë se f ka një pikë fikse, atëherë ajo është e vetme.
Të provojmë tani ekzistencën e një pike fikse të f . Dallojmë dy raste:
(1) 0 < c < 1;
(2) c = 0.
(1) Fiksojmë një element çfarëdo x0 ∈ X dhe përcaktojmë vargun rekursiv të Pikardit ( xn )
që fillon në x0 . Meqenëse, për çdo numër natyror n, kemi që
d( xn , xn+1 ) = d( f ( xn−1 ), f ( xn ))
≤ c1 .d( xn−1 , xn )
≤ ...
≤ cn .d( x0 , x1 ),
për çdo numër natyror k, përftojmë
d ( x n , x n + k ) ≤ d ( x n , x n +1 ) + . . . + d ( x n + k −1 , x n + k )
≤ cn .d( x0 , x1 ) + . . . + cn+k−1 .d( x0 , x1 )
= d( x0 , x1 ).cn .(1 + c + . . . + ck−1 )
1 − ck cn
= d( x0 , x1 ).cn ≤ d ( x0 , x1 ) .
1−c 1−c
Prej këtej, provohet pa vështirësi që vargu ( xn ) është një varg Koshi në hapësirën metrike të
plotë X. Si rrjedhim, vargu ( xn ) konvergjon në një pikë a ∈ X.
Meqenëse
0 ≤ d( xn , f ( xn )) = d( xn , xn+1 ) ≤ cn .d( x0 , x1 ),
lim d( xn , f ( xn )) = 0. (5.1)
n→∞
Nga ana tjetër, meqenëse
lim xn = a,
n→∞
159
në saje të vazhdueshmërisë së funksionit x → d( x, f ( x )), x ∈ X, rrjedh se
lim d( xn , f ( xn )) = d( a, f ( a)).
n→∞
Duke u bazuar në unicitetin e limitit të vargut në hapësirat metrike, rezultati i fundit së bashku
me (5.1) prodhon barazimin
d( a, f ( a)) = 0.
Pra, a = f ( a), që do të thotë se a është një pikë fikse e f .
(2) Në këtë rast, kemi që
(∀( x, y) ∈ X 2 )[d( f ( x ), f (y)) = 0]
dhe, si rrjedhim,
(∀( x, y) ∈ X 2 )[ f ( x ) = f (y)].
Në të njëjtën mënyrë si tek (1), fiksojmë një element çfarëdo x0 ∈ X dhe përcaktojmë vargun
rekursiv të Pikardit ( xn ) që fillon në x0 . Atëherë, për çdo n ∈ N, kemi që
f ( x n −1 ) = f ( x n )
dhe, si rrjedhim,
x n = x n +1 .
Pra, vargu konstant ( xn ) konvergjon në pikën x1 = a, e cila në këtë rast është pika fikse e
funksionit f .
Si përfundim, për të dy rastet e shqyrtuara ka vend pohimi (ii ) i teoremës, dhe kjo kompleton
vërtetimin e teoremës.♦
Le të jetë dhënë një funksion T : X → X. Përcaktojmë T n në mënyrë induktive me anë të
barazimeve
T 1 = T T n +1 = T ◦ T n .
Do të provojmë që, në qoftë se T është i vazhdueshëm dhe për ndonjë numër natyror n funksioni
T n është kontraktiv, atëherë T ka një pikë fikse të vetme, Teorema 5.3. Le të fillojmë me lemën
e mëposhtme ndihmëse.
Lema 5.2. Le të jetë dhënë një varg ( xn ) më terma në hapësirën metrike ( X, d) dhe le të jetë
dhënë një numër natyror k. Në qoftë se për çdo i = 0, 1, . . . , k − 1, vargu ( xm.k+i )m konvergjon
në një pikë x ∈ X, atëherë ( xn ) gjithashtu konvergjon në pikën x.
Vërtetim. Le të jetë dhënë një ε > 0 çfarëdo. Atëherë, për çdo i = 0, 1, . . . , k − 1, gjendet
një numër natyror mi ∈ N, i tillë që
m ≥ mi ⇒ d( xm.k+i , x ) < ε.
Shënojmë
mε = max{mi : i = 0, 1, . . . , k − 1} dhe nε = mε .k + k.
160
Meqenëse çdo numër natyror n paraqitet në mënyrë të vetme në trajtën
n = m.k + i, i = 0, 1, . . . , k − 1,
përftohet vargu i implikimeve
n ≥ nε ⇒ n = m.k + i ≥ mε .k + k (i = 0, . . . , k − 1)
⇒ m.k + i ≥ mε .k + i (i = 0, . . . , k − 1)
⇒ m ≥ mε ⇒ d( xn , x ) = d( xm.k+i , x ) < ε (i = 0, . . . , k − 1)
⇒ d( xn , x ) < ε.
Pra, për çdo numër natyror n, kemi që
n ≥ nε ⇒ d( xn , x ) < ε.
Kjo do të thotë që vargu ( xn ) konvergjon në pikën x, dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
Teorema 5.3. Le të jenë dhënë një hapësirë metrike e plotë ( X, d), dhe një funksion T : X → X
i vazhdueshëm në X. Në qoftë se për një numër natyror k funksioni T k është c-kontraktiv, atëherë
(i) T ka një pikë fikse të vetme a ∈ X;
(ii) për një pikë çfarëdo x0 ∈ X, vargu ( T n x0 ) konvergjon në pikën a.
Vërtetim. (i ) Meqenëse T k është c-kontraktiv, kemi që
d( T k x, T k y) ≤ c.d( x, y), për çdo x, y ∈ X, (c ∈ [0, 1)).
Le të jetë dhënë një pikë çfarëdo x0 ∈ X. Në saje të Teoremës 5.1, funksioni T k ka një pikë
fikse të vetme a ∈ X dhe
lim T n.k x0 = a,
n→∞
ku
x1 = T k x0 ,
x2 = T k x1 = T k ( T k x0 ) = T 2k x0 ,
x3 = T k x2 = T k ( T 2k x0 ) = T 3k x0 ,
...
xn+1 = T k xn = T k ( T nk x0 ) = T (n+1)k x0 ,
...
është vargu rekursiv i Pikardit që fillon në pikën x0 për funksionin T k .
161
Për dy pika çfarëdo x, y ∈ X, në saje të faktit që T k është kontraktiv përftojmë mosbarazimet
d( T n.k x, T n.k y) =d( T k ( T (n−1).k x ), T k ( T (n−1).k y))
≤c1 d( T (n−1).k x, T (n−1).k y)
...
≤cn−1 d( T k x, T k y)
≤cn d( x, y).
Prej këtej, për x = x0 , y = Tx0 dhe duke u bazuar në barazimin
TT n.k x0 = T n.k Tx0 ,
përftohet mosbarazimi
d( T n.k x0 , TT n.k x0 ) ≤ cn d( x0 , Tx0 ).
Në saje të rezultatit të fundit dhe duke u bazuar gjithashtu në faktin që T është i vazhdueshëm,
përftojmë
d( a, Ta) = lim d( T n.k x0 , TT n.k x0 )
n→∞
≤ lim cn .d( x0 , Tx0 ) = 0.
n→∞
Si rrjedhim, d( a, Ta) = 0. Kjo do të thotë që a është një pikë fikse për T. Kjo është pika e vetme
fikse për T, sepse në qoftë se supozojmë se b ∈ X është një tjetër pikë fikse për T, atëherë del
menjëherë që b është gjithashtu një pikë fikse për T k .
(ii ) Për një pikë çfarëdo x0 ∈ X të provojmë që vargu ( T n x0 ) konvergjon në pikën fikse a
të T.
Dallojmë dy raste:
(a) T është një funksion kontraktiv;
(b) T nuk është një funksion kontraktiv.
( a) Meqenëse ( T n x0 ) është vargu rekursiv i Pikardit i funksionit T që fillon në pikën x0 , në
saje të Teoremës 5.1, përftojmë që vargu ( T n x0 ) konvergjon në pikën a.
(ii ) Në saje të (i ) secili nga vargjet e mëposhtme
( T m.k x0 ), ( T m.k ( Tx0 )), ... , ( T m.k ( T k−1 x0 ))
konvergjon në pikën a, sepse këto janë vargje rekursive të Pikardit të funksionit T k që fillojnë
përkatësisht në pikat
x0 , Tx0 , . . . , T k−1 x0 .
Pra, për çdo i = 0, 1, . . . , k − 1, vargu
( T m.k+i x0 )m
konvergjon në pikën a. Si rrjedhim, me anë të Lemës 5.2, përftohet që ( T n x0 ) konvergjon
gjithashtu në pikën a dhe vërtetimi përfundon.♦
162
5.2. Aplikime
5.2.1. Ekuacione
Le të jetë dhënë një funksion f : [ a, b] → R. Shtrohet problemi i gjetjes së një zgjidhje të
ekuacionit
f ( x ) = 0. (5.2)
Supozojmë se ky ekuacion sillet në trajtën
x = g ( x ). (5.3)
Në këtë rast ka vend ekuivalenca
f ( x ) = 0 ⇔ x = g ( x ),
për çdo x ∈ X. Pra, bashkësia e zgjidhjeve të ekuacionit (5.2) përputhet më bashkësinë e pikave
fikse të funksionit g. Provohet që në qoftë se funksioni g kënaq konditat
(i) x ∈ [ a, b] ⇒ g( x ) ∈ [ a, b];
(ii) g është i vazhdueshëm në [ a, b],
atëherë g ka të paktën një pikë fikse, shih Ushtrimin 5.11. Teorema e mëposhtme jep një kusht
të mjaftueshëm që funksioni g të ketë një pikë fikse të vetme.
Teorema 5.4. Supozojmë se një funksion g : [ a, b] → R ka vetitë e mëposhtme:
(i) x ∈ [ a, b] ⇒ g( x ) ∈ [ a, b];
(ii) g është i vazhdueshëm në [ a, b];
(iii) g është i derivueshëm të paktën në ( a, b);
(iv) (∃c ∈ [0, 1))(∀ x ∈ ( a, b))[| g0 ( x )| ≤ c].
Atëherë, g ka një pikë fikse të vetme α ∈ [ a, b].
Vërtetim. Duke u bazuar në Principin Kontraktiv të Banahut mjafton të provojmë se
funksioni g : [ a, b] → [ a, b] është kontraktiv.
Në saje të teoremës së vlerës mesatare, për dy pika të ndryshme çfarëdo u, v ∈ [ a, b], u < v,
gjendet një pikë xuv ∈ (u, v), e tillë që ka vend barazimi
g(v) − g(u) = g0 ( xuv )(v − u).
| g(v) − g(u)| ≤ c.|v − u|.
Meqenëse u dhe v janë dy pika çfarëdo nga [ a, b], mosbarazimi i fundit tregon që g është një
funksion kontraktiv. Si rrjedhim, g ka një pikë fikse të vetme α ∈ [ a, b]. Për më tepër, në
qoftë se ( xn ) është një varg rekursiv i Pikardit për funksionin g që fillon nga një pikë çfarëdo
x0 ∈ [ a, b], atëherë ( xn ) konvergjon në pikën α.♦
163
Shembulli 5.5. A ka ndonjë rrënjë ekuacioni
x3 − 7x + 2 = 0
në [0, 1]? Ekuacioni i dhënë sillet në trajtën

1 3
x= ( x + 2).
7
Verifikohet pa vështirësi që funksioni g : [0, 1] → R i përcaktuar me anë të barazimit
1 3
g( x ) = ( x + 2), për çdo x ∈ [0, 1],
7
kënaq konditat e Teoremës 5.4. Si rrjedhim, g ka një pikë fikse të vetme α ∈ [0, 1]. Pra, α është
rrënja e vetme në [0, 1] për ekuacionin në fjalë. Për më tepër, vargu rekursiv i Pikardit
1 3 1
x1 = ( x0 + 2), . . . , xn+1 = ( xn3 + 2), . . .
7 7
që fillon nga një pikë çfarëdo x0 ∈ [0, 1], konvergjon në α.
Një rast i veçantë i metodës së përshkruar më sipër është metoda e Njutonit. Me supozimin
që një funksion f : [ a, b] → R ka derivat jozero në çdo pikë të [ a, b], një pikë α ∈ [ a, b]
është zgjidhje e ekuacionit f ( x ) = 0, në qoftë se pika α është një pikë fikse e funksionit
g : [ a, b] → R, të përcaktuar me anë të barazimit
f (x)
g( x ) = x − , për çdo x ∈ [ a, b].
f 0 (x)
Teoremat e pikës fikse të tipit kontraktiv kanë një rol të rëndësishëm për të provuar ekzis-
tencën e zgjidhjes së disa ekuacioneve funksionale në programimin dinamik. Për rezultate më
të avancuara në këtë drejtim referojmë artikujt [3], [4], [14], [17], [31] dhe [32].
5.2.2. Sisteme ekuacionesh lineare

Le të jetë dhënë vektori (b1 , . . . , bn ) ∈ Rn dhe matrica katrore ( aij )n×n me numra realë.
Shqyrtojmë funksionin f : Rn → Rn , të përcaktuar me anë të barazimit
(y1 , . . . , yn ) = f (( x1 , . . . , xn )), për çdo ( x1 , . . . , xn ) ∈ Rn ,
ku
y1 = a11 .x1 + . . . + a1n .xn + b1
y2 = a21 .x1 + . . . + a2n .xn + b2
...
yn = an1 .x1 + . . . + ann .xn + bn .
164
Në qoftë se gjendet numri real c ∈ [0, 1), i tillë që
n
∑ |aij | ≤ c, për çdo i = 1, . . . , n,
j =1
atëherë sistemi i ekuacioneve

x1 = a11 .x1 + . . . + a1n .xn + b1
x2 = a21 .x1 + . . . + a2n .xn + b2
(5.4)
...
xn = an1 .x1 + . . . + ann .xn + bn .
ka një zgjidhje të vetme.

Për të provuar këtë, mjafton të provojmë që f është një funksion kontraktiv. Për këtë qëllim,
shqyrtojmë
x 0 = ( x10 , x20 , . . . , xn0 ) dhe x 00 = ( x100 , x200 , . . . , xn00 ).
Atëherë, kemi që

n
f ( x )) = max{ ∑ aij .( x j − x j ) : i = 1, . . . , n}
(n)
d ∞ ( f ( x 0 ), 00 0 00

j =1
n
≤ max{ ∑ | aij |.| x 0j − x 00j | : i = 1, . . . , n}
j =1
( )
n
≤ max max | x 0j − x 00j |
j=1,...,n
∑ |aij | : i = 1, . . . , n
j =1
(n)
≤c.d∞ ( x 0 , x 00 ).
Pra, funksioni f është një funksion kontraktiv dhe, si rrjedhim, në saje të Principit Kontraktiv
të Banahut f ka një pikë fikse të vetme ( a1 , . . . , an ) ∈ Rn . Kjo do të thotë që ( a1 , . . . , an ) është
zgjidhja e vetme e sistemit të ekuacioneve (5.4).
Shembulli i mëposhtëm ilustron aplikimin e Principit Kontraktiv të Banahut për të provuar
ekzistencën e zgjidhjes së një sistemi ekuacionesh jolineare.
Shembulli 5.6. Të shqyrtojmë ekzistencën e zgjidhjes së sistemit të ekuacioneve të mëposhtme:
(
sin y
x= 4
y = sin5 x + 2.
Për këtë qëllim përcaktojmë funksionin f : R2 → R2 me anë të barazimit

sin y sin x
f ( x, y) = , +2
4 5
165
për çdo ( x, y) ∈ R2 .
Vihet re që një zgjidhje ( a, b) e sistemit të dhënë është një pikë fikse e funksionit f dhe anasjellas.
Si rrjedhim, në qoftë se f është një funksion kontraktiv, atëherë f ka një pikë fikse të vetme dhe, si
rrjedhim, sistemi i dhënë ka një zgjidhje të vetme.
Duke u bazuar në mosbarazimin
| sin x − sin y| ≤ | x − y|, për çdo x, y ∈ R,
për dy pika çfarëdo ( x, y), ( x 0 , y0 ) ∈ R2 , përftojmë
sin y0 sin x 0

(2) (2) sin y sin x
d∞ ( f ( x, y), f ( x 0 , y0 )) =d∞ , +2 , , +2
4 5 4 5
sin y sin y sin x sin x 0
0

= max − , −
4 4 5 5

1 0 1 0
≤ max | y − y |, | x − x |
4 5
1
≤ max{|y − y0 |, | x − x 0 |}
4
1 (2)
= d∞ (( x, y), ( x 0 , y0 )).
4
Kjo do të thotë që f është një funksion kontraktiv. Si rrjedhim, në saje të Principit Kontraktiv të
Banahut, f ka një pikë fikse të vetme ( a, b). Pra, ( a, b) është zgjidhja e vetme e sistemit të dhënë.
166
5.2.3. Teorema Pikardi
Në vijim, duke u bazuar tek Teorema 5.3, provohet Teorema Pikardi për ekzistencën e një
zgjidhje të vetme të problemit të vlerës fillestare
dy
= f ( x, y), y ( x0 ) = y0 , (5.5)
dx
ku f : D → R është një funksion i vazhdueshëm në zonën
D = {( x, y) ∈ R2 : | x − x0 | ≤ a, |y − y0 | ≤ b}, për a > 0, b > 0.
Një përgjithësim i Teoremës Pikardi për funksionet me vlera vektor gjendet në artikullin [23].
Le të jetë dhënë një funksion ϕ : I ⊂ R → R, ku I është një interval i mbyllur dhe i kufizuar.
Themi që funksioni ϕ është një zgjidhje e problemit të vlerës fillestare (5.5), në qoftë se
kënaqen vetitë e mëposhtme:
• për çdo x ∈ I, kemi që
( x, ϕ( x )) ∈ D dhe ϕ0 ( x ) = f ( x, ϕ( x ));
• y0 = ϕ ( x0 ).
Funksioni ϕ thuhet se është një zgjidhje e ekuacionit integral

Z x
y ( x ) = y0 + f (t, y(t))dt, për x ∈ I, (5.6)
x0
në qoftë se për çdo x ∈ I kënaqen vetitë e mëposhtme:
• ( x, ϕ( x )) ∈ D;
Rx
• ϕ( x ) = y0 + x0 f (t, ϕ(t))dt.
Lema e mëposhtme tregon marrëdhënien ndërmjet zgjidhjes së problemit të vlerës fillestare
(5.5) dhe zgjidhjes së ekuacionit integral (5.6).
Lema 5.7. Supozojmë se f : D → R është një funksion i vazhdueshëm në D dhe ϕ : I ⊂ R → R

është një funksion i përcaktuar në segmentin I. Atëherë pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) ϕ është zgjidhje e problemit të vlerës fillestare (5.5);
(ii) ϕ është zgjidhje e ekuacionit integral (5.6).
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë se ϕ është zgjidhje e problemit të vlerës fillestare (5.5).
Atëherë,
ϕ0 (t) = f (t, ϕ(t)), për çdo t ∈ I. (5.7)
167
Meqenëse funksioni x → f ( x, ϕ( x )), x ∈ I, është një funksion i vazhdueshëm në I, ai është i
integrueshëm sipas Rimanit mbi I. Rezultati i fundit së bashku me (5.7) prodhon barazimin
Z x
ϕ ( x ) = ϕ ( x0 ) + f (t, ϕ(t))dt,
x0
për çdo x ∈ I. Më tej, në saje të barazimit ϕ( x0 ) = y0 , përftohet që ϕ është një zgjidhje e
ekuacionit integral (5.6).
(ii ) ⇒ (i ) Supozojmë se ϕ është një zgjidhje e ekuacionit integral (5.6). Atëherë, në saje të
vetive të integralit të Rimanit, duke diferencuar (5.6), përftojmë
ϕ0 ( x ) = f (t, ϕ( x )), për çdo x ∈ I.
Për më tepër, me anë të (5.6), përftohet gjithashtu
ϕ ( x0 ) = y0 .
Si rrjedhim, ϕ është një zgjidhje e problemit të vlerës fillestare (5.5), dhe kjo përfundon
vërtetimin.♦
Teorema 5.8 (Teorema Pikardi). Supozojmë se kanë vend pohimet e mëposhtme:
(a) funksioni f : D → R është i vazhdueshëm në zonën
D = {( x, y) ∈ R2 : | x − x0 | ≤ a, |y − y0 | ≤ b}, për a > 0, b > 0;
(b) gjendet një numri real L > 0, i tillë që
| f ( x, y1 ) − f ( x, y2 )| ≤ L.|y1 − y2 |, për çdo ( x, y1 ), ( x, y2 ) ∈ D.
Shënojmë
b
K = sup{| f ( x, y)| : ( x, y) ∈ D } dhe δ = min{ a, }.
K
Atëherë,
(i) gjendet një funksion i vetëm ψ : [ x0 − δ, x0 + δ] → R që është zgjidhje e problemit të
vlerës fillestare (5.5);
(ii) funksioni ψ është limit uniform i një vargu ( ϕn ) funksionesh të vazhdueshme në [ x0 −
δ, x0 + δ], të tillë që
Z x
ϕ n ( x ) = y0 + f (t, ϕn−1 (t))dt, për x ∈ [ x0 − δ, x0 + δ],
x0
ku ϕ0 : [ x0 − δ, x0 + δ] → [y0 − b, y0 + b] është një funksion çfarëdo i vazhdueshëm në

[ x0 − δ, x0 + δ].
168
Vërtetim. Shqyrtojmë funksionin konstant
ψ0 (t) = y0 , për çdo t ∈ [ x0 − δ, x0 + δ]
dhe përcaktojmë bashkësinë
X = { ϕ ∈ C [ x0 − δ, x0 + δ] : d∞ ( ϕ, ψ0 ) ≤ b]}.
Meqenëse X është bashkësi e mbyllur, rrjedh që X është një nënhapësirë metrike e plotë e
hapësirës (C [ x0 − δ, x0 + δ], d∞ ).
Në saje të përcaktimit të δ, për çdo ϕ ∈ X dhe x ∈ [ x0 − δ, x0 + δ], kemi që
( x, ϕ( x )) ∈ D.
Prej këtej del që funksioni f (·, ϕ(·)) është i vazhdueshëm në [ x0 − δ, x0 + δ] dhe, si rrjedhim,
mund të përcaktojmë një funksion T : X → C [ x0 − δ, x0 + δ], si më poshtë
T ( ϕ) = Tϕ, për çdo ϕ ∈ X,
ku Tϕ përcaktohet me anë të barazimit

Z x
Tϕ( x ) = y0 + f (t, ϕ(t))dt, për çdo x ∈ [ x0 − δ, x0 + δ].
x0
Në bazë të Lemës 5.7, që një funksion ψ të jetë zgjidhja e vetme e problemit të vlerës fillestare
(5.5), duhet dhe mjafton që ψ të jetë pika fikse e vetme për T.
Duke u bazuar në Teoremën 5.3, për të provuar ekzistencën dhe unicitetin e një pikë fikse ψ
për T duhet që fillimisht të provojmë që T ( X ) ⊂ X dhe, pas kësaj, të provojmë që gjendet një
numër natyror k, i tillë që T k është një funksion kontraktiv.
Së pari, për çdo x ∈ [ x0 − δ, x0 + δ], kemi që
Z x Z x

| Tϕ( x ) − y0 | = f (t, ϕ(t))dt ≤ | f (t, ϕ(t))|dt
x0 x0
b
≤ K.| x − x0 | ≤ K.δ ≤ K = b.
K
T ( X ) ⊂ X.
Së dyti, të provojmë që gjendet një numër natyror k, i tillë që T k është kontraktiv.
Për dy funksione çfarëdo ϕ1 , ϕ2 ∈ X, kemi që
Z x
Tϕ1 ( x ) − Tϕ2 ( x ) = ( f (t, ϕ1 (t)) − f (t, ϕ2 (t)))dt.
x0
Supozojmë që x > x0 . Me synimin që të provojmë se gjendet një numër natyror k, i tillë që T k
është kontraktiv, kryejmë procesin iduktiv të mëposhtëm:
169
(1) Fillimisht kemi që
Z x
| Tϕ1 ( x ) − Tϕ2 ( x )| ≤ | f (t, ϕ1 (t)) − f (t, ϕ2 (t))|dt
x0
Z x
≤L | ϕ1 (t) − ϕ2 (t)|dt
x0
≤ L ( x − x0 ) d ∞ ( ϕ1 , ϕ2 ).
(2) Duke shqyrtuar në vend të ϕ1 dhe ϕ2 , përkatësisht funksionet Tϕ1 dhe Tϕ2 , përftohet
Z x
| T 2 ϕ1 ( x ) − T 2 ϕ2 ( x )| ≤ | f (t, Tϕ1 (t)) − f (t, Tϕ2 (t))|dt
x0
Z x
≤L | Tϕ1 (t) − Tϕ2 (t)|dt
x
Z 0x
≤L L.(t − x0 )d∞ ( ϕ1 , ϕ2 )dt
x0
L2 ( x − x0 )2
≤ d ∞ ( ϕ1 , ϕ2 ).
1.2
(3) Duke shqyrtuar në vend të Tϕ1 dhe Tϕ2 , përkatësisht funksionet T 2 ϕ1 dhe T 2 ϕ2 ,
përftohet
Z x
2 2
| T ( T ϕ1 )( x ) − T ( T ϕ2 )( x )| ≤ | f (t, T 2 ϕ1 (t)) − f (t, T 2 ϕ2 (t))|dt
x0
Z x
≤L | T 2 ϕ1 (t) − T 2 ϕ2 (t)|dt
x0
L2 ( x − x0 )2
Z x
≤L d( ϕ1 , ϕ2 )dt
x0 1.2
L3 ( x − x0 )3
≤ d ( ϕ1 , ϕ2 ).
1.2.3
...
(n+1) Duke shqyrtuar në vend të T n−1 ϕ1 dhe T n−1 ϕ2 , përkatësisht funksionet T n ϕ1 dhe T n ϕ2 ,
përftohet
Z x
n n
| T ( T ϕ1 )( x ) − T ( T ϕ2 )( x )| ≤ | f (t, T n ϕ1 (t)) − f (t, T n ϕ2 (t))|dt
x0
Z x
≤L | T n ϕ1 (t) − T n ϕ2 (t)|dt
x0
L n ( x − x0 ) n
Z x
≤L d( ϕ1 , ϕ2 )dt
x0 n!
L n +1 ( x − x 0 ) n +1
≤ d ( ϕ1 , ϕ2 ).
( n + 1) !
...
170
Pra, për x > x0 , kanë vend mosbarazimet
L n ( x − x0 ) n
| T n ϕ1 ( x ) − T n ϕ2 ( x )| ≤ d ∞ ( ϕ1 , ϕ2 )
n!
Ln an
≤ d ∞ ( ϕ1 , ϕ2 ),
n!
për çdo n ∈ N. Në të njëjtën mënyrë provohet që mosbarazimet e fundit kanë vend gjithashtu
për x < x0 . Si rrjedhim,
Ln an
d ∞ ( T n ϕ1 , T n ϕ2 ) ≤ d∞ ( ϕ1 , ϕ2 ), për çdo n ∈ N. (5.8)
n!
Meqenëse
( L.a)n
lim = 0,
n→∞ n!
gjendet një numër natyror k, i tillë që
( L.a)k
c= < 1.
k!
Rezultati i fundit së bashku me (5.8) prodhon mosbarazimin
d∞ ( T k ϕ1 , T k ϕ2 ) ≤ c.d∞ ( ϕ1 , ϕ2 )
dhe, meqënëse, ϕ1 dhe ϕ2 janë çfarëdo, rrjedh që T k është një funksion c-kontraktiv. Si rrjedhim,
në saje të Teoremës 5.3, T ka një pikë fikse të vetme ψ.
Pohimi i fundit i teoremës përftohet duke u bazuar gjithashtu tek Teorema 5.3, dhe kjo
përfundon vërtetimin. ♦
Shembulli 5.9. Të zgjidhet problemi i vlerës fillestare
dy
= x + y, y(0) = 0. (5.9)
dx
Kemi që x0 = y0 = 0. Për a = 1 dhe b = 1 kemi që
D = {( x, y) ∈ R2 : | x | ≤ 1, |y| ≤ 1}.
Shqyrtojmë f : D → R që përcaktohet me anë të barazimit
f ( x, y) = x + y, për çdo ( x, y) ∈ D.
Vihet re qartë që f është i vazhdueshëm në D dhe për çdo dy pika ( x, y0 ), ( x, y00 ) ∈ D kemi që
| f ( x, y0 ) − f ( x, y00 )| = |( x + y0 ) − ( x + y00 )| = |y0 − y00 |.
171
Pra, kënaqen konditat e Teoremës 5.8. Si rrjedhim, problemi i dhënë i vlerës fillestare ka një zgjidhje
të vetme
ψ ∈ X = { ϕ ∈ C [−δ, δ] : (∀t ∈ [−δ, δ])[ | ϕ(t)| ≤ 1 ]},
ku δ = 1.
Le të përcaktojmë zgjidhjen ψ duke u bazuar në Teoremën 5.8. Fillojmë me funksionin ϕ0 ∈
C [−δ, δ] që përcaktohet me anë të barazimit
ϕ0 (t) = 0, për çdo t ∈ [−δ, δ].
Përcaktojmë në mënyrë rekursive vargun ( ϕn ) si me poshtë
x2
Z x
ϕ1 ( x ) = tdt =
0 2!
t2 x2 x3
Z x
ϕ2 ( x ) = (t + )dt = +
0 2! 2! 3!
...
x2 x n +1
ϕn ( x ) = +...+
2! ( n + 1) !
...
për çdo x ∈ [−δ, δ].

Në saje të barazimeve
x2 x n +1

lim ϕn ( x ) = lim +...+
n→∞ n→∞ 2! ( n + 1) !
x2 x n +1

= lim 1+x+ +...+ −1−x
n→∞ 2! ( n + 1) !
= ex − 1 − x
dhe, meqenëse, seria

x2 x n +1
1+x+ +...+ +...
2! ( n + 1) !
konvergjon uniformisht në D, rrjedh që
ψ( x ) = e x − 1 − x,
për çdo x ∈ [−δ, δ].
172
5.3. Funksionet bashkësi kontraktive
Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( M, d) dhe një funksion bashkësi f : M → 2 M . Në qoftë
se gjendet një kontante c ∈ [0, 1), e tillë që për çdo dy pika x, y ∈ M ka vend mosbarazimi
h( f ( x ), f (y)) ≤ c.d( x, y),
atëherë themi që f është një funksion bashkësi c-kontraktiv ose një funksion bashkësi
kontraktiv me faktor të kontraktimit c, ose kur faktori i kontraktimit nënkuptohet, themi që
f është thjesht një funksion bashkësi kontraktiv.
Për një pikë çfarëdo x0 ∈ M përcaktojmë një varg ( xn ) si më poshtë
x 1 ∈ f ( x 0 ), x 2 ∈ f ( x 1 ), . . . , x n +1 ∈ f ( x n ), . . . .
Ky varg quhet një varg rekursiv i Pikardit për funksionion bashkësi f : M → 2 M që
fillon në pikën x0 .
Një pikë x ∈ M quhet pikë fikse e funksionit bashkësi f : M → 2 M , në qoftë se
x ∈ f ( x ).
Teorema e mëposhtme është një përgjithësim i Principit Kontraktiv të Banahut për funksionet
bashkësi.
Teorema 5.10. Supozojmë se ( M, d) është një hapësirë metrike e plotë dhe f : M → 2 M është
një funksion bashkësi që ka vetitë e mëposhtme:
(a) për çdo x ∈ M, kemi që f ( x ) është një bashkësi e mbyllur dhe joboshe;
(b) f është një funksion bashkësi c-kontraktiv.
Atëherë kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) f ka një pikë fikse a ∈ M;
(ii) gjendet një varg rekursiv i Pikardit për f i cili fillon në një pikë çfarëdo x0 dhe konvergjon
në pikën fikse a.
Vërtetim. Në saje të hipotezave të teoremës, për çdo dy pika x, y ∈ M ka vend mosbarazimi
h( f ( x ), f (y)) ≤ c.d( x, y), (c ∈ [0, 1)).
Fiksojmë një pikë çfarëdo x0 ∈ M dhe një konstante c ∈ (c, 1). Atëherë ka vend mosbarazimi
h( f ( x ), f (y)) < c.d( x, y),
për çdo dy pika x, y ∈ M, të tilla që x 6= y.

Le të përcaktojmë një varg rekursiv të Pikardit ( xn ) për f që fillon në pikën x0 si në vijim.
173
(i) Meqenëse f ( x0 ) 6= ∅, mund të zgjedhim një pikë x1 ∈ f ( x0 ). Në qoftë se x1 = x0 ,
atëherë x0 është një pikë fikse e f dhe vërtetimi përfundon. Përndryshe, x0 6= x1 dhe, si
rrjedhim,
dist( x1 , f ( x1 )) ≤ h∗ ( f ( x0 ), f ( x1 ))
≤ h( f ( x0 ), f ( x1 )) < c.d( x0 , x1 ).
(ii) Meqenëse
dist( x1 , f ( x1 )) < c.d( x0 , x1 ),
gjendet pika x2 ∈ f ( x1 ), e tillë që
d( x1 , x2 ) < c.d( x0 , x1 ).
Në qoftë se x1 = x2 , atëherë x1 është një pikë fikse e f dhe vërtetimi përfundon.
Përndryshe, x1 6= x2 dhe, si rrjedhim,
dist( x2 , f ( x2 )) ≤ h∗ ( f ( x1 ), f ( x2 ))
≤ h( f ( x1 ), f ( x2 )) < c.d( x1 , x2 )
< c2 .d( x0 , x1 ).
(iii) Meqenëse
dist( x2 , f ( x2 )) < c2 .d( x0 , x1 ),
gjendet pika x3 ∈ f ( x2 ), e tillë që
d( x2 , x3 ) < c2 .d( x0 , x1 ).
Në qoftë se x2 = x3 , atëherë x2 është një pikë fikse e f dhe vërtetimi përfundon.
Përndryshe, x2 6= x3 dhe, si rrjedhim,
dist( x3 , f ( x3 )) ≤ h∗ ( f ( x2 ), f ( x3 ))
≤ h( f ( x2 ), f ( x3 )) < c.d( x2 , x3 )
< c3 .d( x0 , x1 ).
.........
(n+1) Meqenëse
dist( xn , f ( xn )) < cn .d( x0 , x1 ),
gjendet pika xn+1 ∈ f ( xn ), e tillë që
d( xn , xn+1 ) < cn .d( x0 , x1 ).
174
Në qoftë se xn = xn+1 , atëherë xn është një pikë fikse e f dhe vërtetimi përfundon.
Përndryshe, xn 6= xn+1 dhe, si rrjedhim,
dist( xn+1 , f ( xn+1 )) ≤ h∗ ( f ( xn ), f ( xn+1 ))

≤ h( f ( xn ), f ( xn+1 )) < c.d( xn , xn+1 )
< cn+1 .d( x0 , x1 ).
.........
Si rezultat i procesit induktiv të mësipërm ka dy mundësi:
(1) gjendet një numër natyror m, i tillë që xm = xm+1 ;
(2) për çdo numër natyror n, kemi që xn 6= xn+1 .
Në rastin (1), xm është një pikë fikse e f dhe vargu rekursiv i Pikardit
x 1 , . . . , x m −1 , x m , x m , x m , . . .
konvergjon në pikën xm .

Në rastin (2), përftohet një varg rekursiv i Pikardit ( xn ), i tillë që ka vend mosbarazimi
d( xn , xn+1 ) < cn .d( x0 , x1 ),
për çdo numër natyror n. Në këtë rast duke arsyetuar në të njëjtën mënyrë si tek Principi
Kontraktiv i Banahut provohet që vargu ( xn ) është një varg Koshi dhe, si rrjedhim, ( xn )
konvergjon në një pikë a ∈ M. Të provojmë që a është një pikë fikse e f .
Duke u bazuar në mosbarazimet
dist( xn+1 , f ( a)) ≤ h∗ ( f ( xn ), f ( a))

≤ h( f ( xn ), f ( a)) ≤ c.d( xn , a),
përftojmë
dist( a, f ( a)) = 0.
Prej këtej, meqenëse f ( a) është një bashkësi e mbyllur, rrjedh që a ∈ f ( a) dhe vërtetimi
përfundon.♦
175
5.4. Ushtrime
Ushtrimi 5.11. Provoni që në qoftë se një funksion g : [ a, b] → R kënaq vetitë e mëposhtme:
(i) x ∈ [ a, b] ⇒ g( x ) ∈ [ a, b];
(ii) g është i vazhdueshëm në [ a, b],
atëherë g ka të paktën një pikë fikse.
Ushtrimi 5.12. Le të jetë dhënë funksioni f : [1, +∞) → [1, +∞) me anë të barazimit
1
f ( x ) = x + , për çdo x ∈ [1, +∞).
x
(i) Provoni që ka vend mosbarazimi
| f ( x ) − f (y)| < | x − y|, x 6= y,
por f nuk ka ndonjë pikë fikse.
(ii) Fiksojmë 12 ≤ c < 1 dhe shqyrtojmë funksionin g( x ) = c. f ( x ). Provoni që g(1) ≥ 1 dhe
që g është rritës në (1, +∞). Prej këtej del që g është një funksion me fillim në [1, +∞) dhe
fund në [1, +∞).
(iii) Provoni që kur numri real c dhe funksioni g janë si tek (ii ), atëherë g ka një pikë të vetme
fikse. Gjeni pikën fikse të g kur c = 34 .
(iv) Në vijim të (iii ), provoni që në qoftë se x0 = 1 dhe

3 1
x n +1 = xn + ,
4 xn
atëherë
3n
| xn − x | ≤ ,
4n −1
ku x pikë fikse e g.
Ushtrimi 5.13. Provoni që gjenden dy numra realë të vetëm x, y ∈ R, të tillë që
sin y sin x
x= dhe y = + 2.
4 5
Udhëzim: Shqyrtoni funksionin f : R2 → R2 që përcaktohet me anë të barazimit

sin y sin x
f ( x, y) = , + 2 , për çdo ( x, y) ∈ R2 .
4 5
Provoni që f është një funksion kontraktiv.
176
Ushtrimi 5.14. Provoni që funksioni f : R3 → R3 që përcaktohet me anë të barazimit

cos y 2 sin z 3x
f ( x, y, z) = + 1, , , për çdo ( x, y, z) ∈ R3
2 3 4
është një funksion kontraktiv.
(i) për x, y ∈ [−1, 1] ka vend mosbarazimi

x+y
| sin | ≤ sin(1);
2
(ii) funksioni f : [−1, 1] → [−1, 1] i dhënë me anë të barazimit
f ( x ) = cos x
është një funksion kontraktiv me faktor kontraktimi c = sin(1).
(i) funksioni i dhënë me anë të barazimit

1 3
f (x) = ( x + x2 + 1), për çdo x ∈ [−1, 1],
6
është me vlera në [−1, 1];
(ii) funksioni f është një funksion kontraktiv;
(iii) ekuacioni x3 + x2 − 6x + 1 = 0 ka një zgjidhje të vetme në [−1, 1].
Ushtrimi 5.17. Le të jetë dhënë funksioni h : [1, +∞) → [1, +∞) me anë të barazimit
h( x ) = 1 + e− x .
(i) h është një funksion kontraktiv me faktor kontraktimi e−1 ;
(ii) ekuacioni x = 1 + e− x ka një zgjidhje të vetme në [1, +∞).
Ushtrimi 5.18. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe funksionet kontraktive f , g :
XZ → X me faktor kontraktimi përkatësisht k f dhe k g . Provoni pohimet e mëposhtme:
(i) f ◦ g është një funksion kontraktiv me faktor kontraktimi k f .k g ;
(ii) në qoftë se x është një pikë fikse e f ◦ g, atëherë të gjendet një pikë fikse e g ◦ f .
177
Ushtrimi 5.19. Le të jetë dhënë funksioni T : C 0, 12 → C 0, 21 me anë të barazimit

Z x
1 1
[ T ( f )]( x ) = 1 + f (u)du, për çdo f ∈ C 0, dhe x ∈ 0, .
0 2 2
(i) Të gjendet T ( f ) për
1
f ( x ) = sin( x ), për çdo x ∈ 0, ;
2
(ii) Le të jetë dhënë një varg ( f n ) ⊂ C 0, 21 , i tillë që

f 1 ( x ) = 1 + x, f 2 = T ( f 1 ), f 3 = T ( f 2 ), . . .
Të gjendet një formulë për f n dhe të gjendet limiti i vargut ( f n ) në (C 0, 21 , d∞ );

(iii) Provoni që në qoftë se f është limiti i vargut ( f n ), atëherë ka vend barazimi
Z x
1
f (x) = 1 + f (u)du, për çdo x ∈ 0, .
0 2
Ushtrimi 5.20. Le të jetë dhënë funksioni T : C [0, 1] → C [0, 1] me anë të barazimit
Z x
[ T ( f )]( x ) = 1 + u2 f (u)du, për çdo f ∈ C [0, 1] dhe x ∈ [0, 1] .
0
(i) Le të jetë dhënë një varg ( f n ) ⊂ C [0, 1], i tillë që
f 1 ( x ) = 1, f 2 = T ( f 1 ), f 3 = T ( f 2 ), . . .
Të gjendet një formulë për f n dhe të gjendet limiti i vargut ( f n ) në (C [0, 1] , d∞ );
(ii) Provoni që në qoftë se f është limiti i vargut ( f n ), atëherë ka vend barazimi
Z x
f (x) = 1 + u2 f (u)du, për çdo x ∈ [0, 1] .
0
(iii) Duke diferencuar f në barazimin tek (ii ), provoni që f është një zgjidhje e problemit të
vlerës fillestare
df
= 3x2 f , f (0) = 1.
dx
Ushtrimi 5.21. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike e plotë ( M, d) dhe një funksion bashkësi
f : M → 2 M që është c-kontraktiv.
(i) Provoni që pikat fikse x të f , të tilla që
f (x) = {x}
janë të vetme.
(ii) Përcaktoni bashkësinë e pikave fikse për c = 0.
(iii) Për rastin kur c = 0, përcaktoni familjen e vargjeve rekursive të Pikardit për f që konvegjojnë
në një pikë fikse të f .
178
6 Hapësirat kompakte
Koncepti i bashkësive kompakte në hapësirat metrike është një përgjithësim i konceptit të
bashkësive të mbyllura dhe të kufizuara në hapësirat Euklideane. Termi ”kompakt” është
prezantuar për herë të parë nga Maurice Frechet më 1906. Kompaktësia ka një rol mjaft të
rëndësishëm, sepse shumë teorema të rëndësishme të analizës matematike, përgjithësohen me
lehtësi në një mjedis kompakt.
Në këtë kapitull jepen karakterizime të plota të kompaktësisë me anë të familjeve të qendërzuara,
kompaktësisë sipas vargjeve, kufizueshmërisë totale dhe plotësisë.
Rikujtojmë tani konceptet e mbulimit dhe nënmbulimit të hapur të një bashkësie. Le të jetë
dhënë një familje G nënbashkësish të një hapësire metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi A ⊂ X.
Familja G thuhet se është një mbulim i hapur i bashkësisë A, në qoftë se kënaqen konditat:
(i) A ⊂
S
G ∈G G;
(ii) (∀ G ∈ G)[ G ∈ τd ],
ku τd është topologjia e prodhuar me anë të largesës d. Në qoftë se një nënfamilje G 0 ⊂ G
është përsëri një mbulim i A, atëherë themi që G 0 është një nënmbulim i mbulimit në fjalë.
Hapësira metrike X quhet kompakte, në qoftë se për çdo mbulim të hapur të bashkësisë X,
gjendet një nënmbulim i fundmë.
Hapësira metrike X thuhet se është kompakte sipas vargjeve, në qoftë se çdo varg me
terma në X ka të paktën një pikë limite në X. Bashkësia A ⊂ X thuhet se është kompakte
(kompakte sipas vargjeve), në qoftë se është kompakte (kompakte sipas vargjeve) si nënhapësirë
e X. Provohet pa vështirësi që, kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që bashkësia A të jetë
kompakte është që, çdo mbulim i A me të hapura nga X ka një nënmbulim të fundmë.
Hapësira metrike X thuhet se është një hapësirë lokalisht kompakte, në qoftë se për çdo
pikë x ∈ X gjendet një rruzull i mbyllur kompakt me qendër në x.
6.1. Kompaktësia dhe familjet e qendërzuara

Le të jetë dhënë një familje ( Ai )i∈ I nënbashkësish të hapësirës metrike ( X, d). Familja e
bashkësive ( Ai )i∈ I thuhet se ka vetinë e prerjes së fundme, në qoftë se çdo nënfamilje e
fundme e saj ka prerje joboshe. Në qoftë se
Ai 6= ∅,
\
i∈ I
atëherë themi se familja në fjalë është një familje e qendërzuar.
179
ekuivalente:
(i) X është kompakte;
(ii) Çdo familje nënbashkësish të mbyllura të X me vetinë e prerjes së fundme është e qendërzuar.
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Le të jetë dhënë ( Fi )i∈ I një familje nënbashkësish të mbyllura të X që
ka vetinë e prerjes së fundme. Të provojmë që i∈ I Fi 6= ∅. Supozojmë për kontradiksion që
T
Fi = ∅.
\
i∈ I
Atëherë,
Fic = X
[
i∈ I
dhe, meqenëse X është kompakte, gjenden Fic1 , . . . , Ficn , të tilla që
n
Fick = X.
[
k =1

n
Fik = ∅.
\
k =1
Kjo kundërshton faktin që familja ( Fi )i∈ I ka vetinë e prerjes së fundme. Si rrjedhim, supozimi
bie poshtë dhe mbetet që familja në fjalë është e qendërzuar.
(ii ) ⇒ (i ) Supozojmë se ka vend (ii ). Të provojmë që X është kompakte. Për këtë qëllim,
mjafton të shqyrtojmë një mbulim të hapur çfarëdo ( Gi )i∈ I të hapësirës X dhe të provojmë që
ky mbulim ka një nënmbulim të fundmë.
Meqenëse
Gic = ∅,
\
i∈ I
familja e nënbashkësive të mbyllura ( Gic )i∈ I të X nuk ka vetinë e prerjes së fundme. Pra,
gjenden Gic1 , . . . , Gicn , të tilla që
n
Gick = ∅
\
k =1
dhe, si rrjedhim,
n
[
Gik = X.
k =1
Kështu, mbulimi ( Gi )i∈ I i hapësirës X ka një nënmbulim të fundmë dhe vërtetimi përfundon.♦
180
6.2. Kompaktësia dhe kompaktësia sipas vargjeve
Në këtë seksion provohet që një hapësirë metrike të jetë kompakte duhet dhe mjafton që të
jetë kompakte sipas vargjeve, Teorema 6.6. Le të fillojmë me disa lema ndihmëse.
Lema 6.2. Janë dhënë një varg ( an ) me terma në hapësirën metrike ( X, d) dhe pika a ∈ X.
(i) Pika a është një pikë limite e vargut ( an );

T∞
(ii) a ∈ k =1 F k , ku
Fk = { an : n > k }, për çdo k ∈ N.
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë se a është një pikë limite e vargut ( an ). Të provojmë që
∞
\
a∈ Fk .
k =1
Le të jenë dhënë rruzulli B( a, ε) dhe një numër natyror k. Atëherë, në saje të përkufizimit të
pikës limite të vargut, gjendet nk,ε ∈ N, i tillë që
nk,ε > k dhe ank,ε ∈ B( a, ε).

B( a, ε) ∩ Fk 6= ∅.
Meqenëse rruzulli B( a, ε) është çfarëdo, përftojmë që
a ∈ Fk .
Prej këtej, në saje të faktit që k është gjithashtu çfarëdo, rezultati i fundit ka vend për çdo
k ∈ N. Kjo do të thotë që
∞
\
a∈ Fk .
k =1
(ii ) ⇒ (i ) Supozojmë se a ∈ ∞
T
k =1 F k . Të provojmë që pika a është një pikë limite e vargut
( an ). Për këtë qëllim, shqyrtojmë një rruzull çfarëdo B( a, ε) dhe një numër natyror çfarëdo k.
Meqenëse
B( a, ε) ∩ Fk 6= ∅,
gjendet një element ank,ε ∈ Fk , i tillë që
ank,ε ∈ B( a, ε),
dhe, meqenëse kemi gjithashtu që nk,ε > k, del që a është një pikë limite e vargut në fjalë, dhe
181
Lema 6.3. Në qoftë se ( X, d) është një hapësirë metrike kompakte, atëherë X është kompakte
sipas vargjeve.
Vërtetim. Le të jetë dhënë një varg ( an ) me terma në X. Të provojmë që ( an ) ka të paktën
një pikë limite në X.
Meqenëse X është kompakte dhe ( F k ) është një familje nënbashkësish të mbyllura të X me
vetinë e prerjes së fundme, del që
+ ∞
F k 6= ∅.
\
k =1
Kjo do të thotë që ( an ) ka të paktën një pikë limite në X, dhe vërtetimi përfundon.♦
Lema 6.4. Në qoftë se A është një nënbashkësi kompakte e hapësirës metrike ( X, d), atëherë A
është e mbyllur në X.
Vërtetim. Mjafton të provojmë që

A ⊂ A.
Për këtë qëllim, shqyrtojmë një pikë çfarëdo x ∈ A. Atëherë, gjendet një varg ( an ) me terma
nga A, i tillë që konvergjon tek pika x.
Meqenëse A është kompakte, në saje të Lemës 6.3, gjendet një nënvarg ( ank ) i vargut në
fjalë, i tillë që konvergjon në një pikë y ∈ A. Nga ana tjetër, vargu ( ank ) konvergjon gjithashtu
në pikën x. Si rrjedhim, me anë të unicitetit të limitit përftojmë x = y. Pra, x ∈ A, dhe kjo
përfundon vërtetimin.♦
Lema 6.5. Në qoftë se ( X, d) është një hapësirë metrike kompakte sipas vargjeve, atëherë X është
një hapësirë separable.
Vërtetim. Meqenëse në rastin kur X është një bashkësi e fundme ose e numërueshme
vërtetimi i teoremës është i menjëhershëm supozojmë se kardinali i X është jo më i vogël se
kardinali i kontinuumit.
Fiksojmë një pikë çfarëdo p0 ∈ X dhe shënojmë A0 = { p0 }. Meqenëse X është kompakte
sipas vargjeve, në qoftë se shënojmë
d0 = sup{dist( p, A0 ) : p ∈ X }
= sup{d( p, p0 ) : p ∈ X },
atëherë 0 < d0 < +∞, shih Ushtrimin 6.19.

Me synimin që të përftojmë një bashkësi të numërueshme e cila është e dendur në X, kryejmë
procesin induktiv si në vijim.
(1) Zgjedhim p1 ∈ X, të tillë që
d0
< d ( p1 , A0 ) ≤ d0
2
182
dhe shënojmë A1 = { p0 , p1 } dhe
d1 = sup{dist( p, A1 ) : p ∈ X }
= sup{inf{d( p, p0 ), d( p, p1 )} : p ∈ X }.
(2) Zgjedhim p2 ∈ X, të tillë që

d1
< dist( p2 , A1 ) ≤ d1
2
dhe shënojmë A2 = { p0 , p1 , p2 } dhe
d2 = sup{dist( p, A2 ) : p ∈ X }
= sup{inf{d( p, p0 ), d( p, p1 ), d( p, p2 )} : p ∈ X }.
...
(k+1) Zgjedhim pk+1 ∈ X, të tillë që

dk
< dist( pk+1 , Ak ) ≤ dk
2
dhe shënojmë Ak+1 = { p0 , . . . , pk+1 } dhe
dk+1 = sup{dist( p, Ak+1 ) : p ∈ X }

= sup{inf{d( p, p0 ), . . . , d( p, pk+1 )} : p ∈ X }.
...
Si rezultat, përftohet një varg (dk ) numrash realë jonegativë, i tillë që
d0 ≥ d1 ≥ d2 ≥ . . . ,
sepse
dist( p, A0 ) ≥ dist( p, A1 ) ≥ dist( p, A2 ) ≥ . . . .
Supozojmë për kontradiksion që gjendet r > 0, i tillë që
dk ≥ r > 0, për çdo k ∈ N.
Atëherë, në saje të mosbarazimeve

r d
0< < k−1 <dist( pk , Ak−1 )
2 2
= inf{d( pk , p0 ), . . . , d( pk , pk−1 )}
del që për çdo k ∈ N, kanë vend mosbarazimet
r
d ( p k , pi ) ≥ > 0, i = 0, . . . , k − 1.
2
183
Kjo do të thotë që vargu p0 , p1 , p2 , . . . nuk ka ndonjë nënvarg Koshi. Si rrjedhim, vargu në
fjalë nuk ka ndonjë pikë limite. Kjo kundërshton faktin që X është kompakte sipas vargjeve. Si
rezultat, supozimi bie poshtë dhe mbetet që
lim dk = 0.
k →+∞
Prej këtej, për një ε > 0 çfarëdo, gjendet k ε ∈ N, i tillë që:
dkε = sup{dist( p, Akε ) : p ∈ X } < ε
dhe, si rrjedhim,
inf{d( p, p0 ), . . . , d( p, pkε )} < ε, për çdo p ∈ X.
Rezultati i fundit tregon që bashkësia
{ p0 , p1 , . . . , p k , . . . }
është e dendur në X, dhe kjo përfundon vërtetimin e lemës.♦
Teorema 6.6. Le të jetë dhënë hapësira metrike ( X, d). Atëherë, pohimet e mëposhtme janë
ekuivalente:
(i) X është kompakte;
(ii) X është kompakte sipas vargjeve.
Vërtetim. Në saje të Lemës 6.3, përftohet (i ) ⇒ (ii ).

(ii ) ⇒ (i ) Supozojmë që X është kompakte sipas vargjeve. Atëherë, në saje të Lemës 6.5, X
është separable. Prej këtej duke u bazuar në Teoremën 3.16 përftojmë që X është hapësirë e
Lindelofit. Kështu, për të përfunduar vërtetimin e teoremës, mjafton të provojmë që, për çdo
mbulim të hapur dhe të numërueshëm të A, gjendet një nënmbulim i fundmë. Për këtë qëllim,
shqyrtojmë një mbulim të hapur dhe të numërueshëm çfarëdo ( Gi )i∈N të X.
Supozojmë për kontradiksion që, për çdo n ∈ N, kemi që
n
Gi 6= ∅.
[
Fn = X \
i =1
Atëherë, për çdo n ∈ N zgjedhim një pikë xn ∈ Fn . Meqenëse X është kompakte sipas
vargjeve, vargu i përftuar ( xn ) ka një nënvarg ( xnk ) që konvergjon në një pikë x ∈ X. Sipas
përcaktimit të vargut të bashkësive ( Fn ) kanë vend përfshirjet
F1 ⊃ F2 ⊃ . . . .
Si rrjedhim, për çdo numër natyror k kemi që
xni ∈ Fni ⊂ Fnk ⊂ Fk , për çdo i ≥ k.
184
Prej këtej, meqenëse çdo Fk është një bashkësi e mbyllur del që x ∈ Fk , për çdo k ∈ N. Pra,
k
Gi , për çdo k ∈ N.
[
x∈
/
i =1
Si rezultat, përftojmë kontradiksionin

+
[ ∞
x∈
/ Gk = X.
k =1
Pra, supozimi bie poshtë, dhe mbetet që mbulimi ( Gi ) ka një nënmbulim të fundmë, dhe kjo
përfundon vërtetimin e teoremës.♦
185
6.3. Kompaktësia, kufizueshmëria totale dhe plotësia
Në këtë seksion karakterizohet kompaktësia me anë të kufizueshmërisë totale dhe plotësisë. Le
të jenë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe nënbashkësia A ⊂ X. Bashkësia A thuhet se
është totalisht e kufizuar në X, në qoftë se për çdo ε > 0, gjenden pikat a1 , . . . , an ∈ A, të
tilla që
n
[
A⊂ B ( a i , ε ).
i =1
Lema 6.7. Në qoftë se A ⊂ X është një bashkësi totalisht e kufizuar në hapësirën metrike ( X, d),
atëherë A është e kufizuar në X.
Lema 6.8. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi A ⊂ X. Atëherë
(i) A është totalisht e kufizuar;
(ii) për çdo ε > 0 gjendet pikat x1 , . . . xn ∈ X, të tilla që

n
[
A⊂ B ( x i , ε ).
i =1
Lema 6.9. Në qoftë se A ⊂ X është një bashkësi totalisht e kufizuar në hapësirën metrike ( X, d)
dhe B ⊂ A, atëherë B është gjithashtu bashkësi totalisht e kufizuar në X.
Vërtetimet e Lemave 6.7, 6.8 dhe 6.8 janë elementare dhe lihen si ushtrime për lexuesin.
Lema 6.10. Çdo hapësirë metrike kompakte është e plotë.
Vërtetim. Le të jetë dhënë ( X, d) një hapësirë metrike kompakte dhe vargu Koshi ( an ) ⊂ X.
Të provojmë se vargu ( an ) është konvergjent në X.
Meqenëse hapësirat metrike kompakte janë kompakte sipas vargjeve, vargu ( an ) ka një pikë
limite a ∈ X. Të provojmë që
lim an = a.
n→∞
Në saje të faktit që ( an ) është një varg Koshi, për ε > 0 të dhënë, gjendet p ∈ N, i tillë që, për
çdo dy numra natyrorë m, n, kemi që
ε
m, n ≥ p ⇒ d( xn , xm ) < .
2
Gjithashtu, meqenëse a është pikë limite e vargut ( an ), për rruzullin B( a, 2ε ) dhe numrin
natyror p, gjendet n p ∈ N, i tillë që
ε
n p > p dhe an p ∈ B a, .
2
186
Rrjedhimisht, për çdo numër natyror n, kemi që
ε ε
n ≥ p ⇒ d( an , a) ≤ d( an , an p ) + d( an p , a) < + = ε.
2 2
Kjo do të thotë që vargu ( an ) është konvergjent në a, dhe vërtetimi përfundon.♦
Në bazë të Lemës 6.10, një nënbashkësi kompakte A ⊂ X e hapësirës metrike X është e
plotë. Prej këtej, duke u bazuar në faktin që bashkësitë e plota janë të mbyllura, del që bashkësia
kompakte A është e mbyllur.
Një nënbashkësi A ⊂ X e hapësirës metrike X quhet relativisht kompakte, në qoftë se
mbyllja e saj A është një bashkësi kompakte.
Lema 6.11. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi A ⊂ X. Atëherë që
(ii) çdo varg ( an ) me terma nga A ka një nënvarg ( ank ) që është një varg Koshi.
Vërtetim. (i ) ⇒ (ii ) Supozojmë që A është totalisht e kufizuar dhe le të jetë dhënë një
varg ( an ) me terma nga A. Me synimin që të përcaktojmë një nënvarg Koshi të vargut dhënë
kryejmë procedurën induktive si në vijim.
(1) Për ε = 1 bashkësia A mbulohet nga një numër i fundmë rruzujsh me rreze 1. Prej
këtej rrjedh që të paktën njëri prej tyre përmban një pafundësi termash nga vargu ( an ).
Shënojmë këtë rruzull me B1 dhe
A1 = A ∩ B1 .
(2) Për ε = 12 nënbashkësia A1 ⊂ A mbulohet nga një numër i fundmë rruzujsh me rreze 12 .
Prej këtej rrjedh që të paktën njëri prej tyre përmban një pafundësi termash të vargut
( an ) që gjenden në A1 . Shënojmë këtë rruzull me B2 dhe
A2 = A1 ∩ B2 .
(3) Për ε = 13 nënbashkësia A2 ⊂ A1 mbulohet nga një numër i fundmë rruzujsh me rreze
1
3 . Prej këtej rrjedh që të paktën njëri prej tyre përmban një pafundësi termash të vargut
( an ) që gjenden në A2 . Shënojmë këtë rruzull me B3 dhe
A3 = A2 ∩ B3 .
...
187
(k+1) Për ε = k+1 1 nënbashkësia Ak ⊂ Ak−1 mbulohet nga një numër i fundmë rruzujsh me
rreze k+1 1 . Prej këtej rrjedh që të paktën njëri prej tyre përmban një pafundësi termash
të vargut ( an ) që gjenden në Ak . Shënojmë këtë rruzull me Bk+1 dhe
Ak+1 = Ak ∩ Bk+1 .
...
Si rezultat përftohet vargu i bashkësive ( An ), i tillë që për çdo n ∈ N kanë vend vetitë e
mëposhtme:
• An+1 ⊂ An ⊂ A;
• diam( An ) ≤ n2 ;
• An përmban një pafundësi termash të vargut ( an ).
Si rrjedhim, mund të përcaktojmë një nënvarg të vargut të dhënë si më poshtë:
n1 = inf{n ∈ N : an ∈ A1 }
n2 = inf{n ∈ N : an ∈ A2 , n > n1 } ( n2 > n1 )
n3 = inf{n ∈ N : an ∈ A3 , n > n2 } ( n3 > n2 )
...
nk+1 = inf{n ∈ N : an ∈ Ak+1 , n > nk } ( n k +1 > n k )
...
Pra, kemi përftuar një varg ( ank ), të tillë që
ank ∈ Ak ⊂ Bk , për çdo k ∈ N.
Vihet re që për k00 > k0 > k kanë vend implikimet
ank0 ∈ Ak0 , ank00 ∈ Ak00 , Ak00 ⊂ Ak0 ⇒ ank0 , ank00 ∈ Ak0 , Ak0 ⊂ Ak
⇒ ank0 , ank00 ∈ Ak
2
⇒ d( ank0 , ank00 ) < .
k
Kjo do të thotë që ( ank ) është një varg Koshi dhe, si rrjedhim, ai është nënvargu i kërkuar i
vargut ( an ).
(ii ) ⇒ (i ) Mjafton të provojmë që supozimi se A nuk është totalisht e kufizuar prodhon që
gjendet një varg me elemente nga A i cili nuk ka ndonjë nënvarg Koshi.
Meqenëse A nuk është totalisht e kufizuar, gjendet ε 0 > 0 për të cilin nuk kënaqet përkufizimi
i bashkësive totalisht të kufizuara. Me synimin që të përcaktojmë vargun e kërkuar kryejmë
procedurën induktive në vijim. Shqyrtojmë fillimisht një pikë çfarëdo a1 ∈ A.
188
(1) Meqenëse
A 6 ⊂ B ( a1 , ε 0 )
gjendet a2 ∈ A \ B( a1 , ε 0 ).
(2) Meqenëse
A 6 ⊂ B ( a1 , ε 0 ) ∪ B ( a2 , ε 0 )
gjendet a3 ∈ A \ B( a1 , ε 0 ) ∪ B( a2 , ε 0 ).
...
(k) Meqenëse
k
[
A 6⊂ B ( ai , ε 0 )
i =1
gjendet ak+1 ∈ A \ ∪ik=1 B( ai , ε 0 ).

...
Si rrezultat kemi përftuar një varg ( ak ) me terma nga A, të tillë që për çdo dy numra natyorë
k0 dhe k00 , ka vend implikimi
k0 6= k00 ⇒ d( ak0 , ak00 ) ≥ ε 0 .
Kjo do të thotë që vargu në fjalë nuk ka ndonjë nënvarg Koshi, dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
Teorema 6.12. Le të jetë dhënë hapësira metrike ( X, d) dhe nënbashkësia A ⊂ X. Atëherë
pohimet e mëposhtme janë ekuivalente.
(i) A është kompakte;
(ii) A është kompakte sipas vargjeve;
(iii) A është totalisht e kufizuar dhe e plotë.
Vërtetim. Në saje të Teoremës 6.6, ka vend ekuivalence (i ) ⇔ (ii ).
(i ) ⇒ (iii ). Supozojme se A është kompakte. Për një ε > 0 çfarëdo shqyrtojmë mbulimin e
hapur ( B( a, ε)) a∈ A të A. Atëherë, gjenden rruzujt
B ( a1 , ε ), . . . , B ( a n , ε )
nga familja e dhënë, të tillë që
n
[
A⊂ B ( a k , ε ).
k =1
Kjo do të thotë që A është totalisht e kufizuar. Gjithashtu, në saje të Lemës 6.10, A është e
plotë.
Në saje të Lemën 6.11 del që ka vend (iii ) ⇒ (ii ). ♦
Pohimi i mëposhtëm është Teorema Bolcano-Vajershtras që vërtetohet në kursin fillestar të
analizës matematike.
189
Lema 6.13. Çdo varg i kufizuar me terma në hapësirën metrike (R, | · |) ka një nënvarg kon-
vergjent.
(m)
Lema 6.14. Le të jetë dhënë hapësira metrike (Rm , d∞ ) dhe një nënbashkësi A ⊂ Rm . Atëherë
(i) A është një bashkësi e kufizuar;
(ii) A është një bashkësi totalisht e kufizuar.
Vërtetim. Në saje të Lemës 6.7, mjafton të provojmë që ka vend (i ) ⇒ (ii ). Supozojmë se
A është një bashkësi e kufizuar dhe le të jetë dhënë një ε > 0 çfarëdo. Për shkak të paraqitjes
në mënyrë të thjeshtë të idesë së vërtetimit shqyrtohet rasti kur m = 2.
Meqenëse A është e kufizuar gjendet numri real r > 0, i tillë që
A ⊂ B((0, 0), r ) = {( x, y) ∈ R2 : | x | < r, |y| < r }.
Si rrjedhim,
A X = { x ∈ R : ( x, y) ∈ A} ⊂ BX (0, r ) = { x ∈ R : | x | < r }
dhe
AY = {y ∈ R : ( x, y) ∈ A} ⊂ BY (0, r ) = {y ∈ R : |y| < r }.
Në saje të Lemës 6.13 intervali [−r, r ] është kompakt sipas vargjeve (kompakt) dhe, meqenëse,
A X , AY ⊂ [−r, r ],
del që bashkësitë A X dhe AY janë kompakte. Si rrjedhim, gjenden rruzujt

p
BX ( a1X , ε), . . . , BX ( a X , ε)
dhe
q
BY ( aY1 , ε), . . . , BY ( aY , ε),
të tillë që
p q
j
BX ( aiX , ε)
[ [
AX ⊂ dhe AY ⊂ BY ( aY , ε).
i =1 j =1
Atëherë,
j
BX ( aiX , ε) × BY ( aY , ε)
[
A ⊂ A X × AY ⊂
i,j
[
⊂ B( aij , ε),
i,j
190
j
ku aij = ( aiX , aY ) dhe
j
B( aij , ε) = BX ( aiX , ε) × BY ( aY , ε).
Kjo do të thotë që A është totalisht e kufizuar dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
Teorema e mëposhtme është Teorema e Borel - Lebegut që zhvillohet në kursin e analizës
matematike për funksionet me shumë variabla. Duke u bazuar në Lemën 6.14 dhe Teoremën
3.15, Teorema e Borel-Lebegut është një rrjedhim i menjëhershëm i Teoremës 6.12.
(m)
Teorema 6.15. Le të jetë dhënë hapësira metrike (Rm , d∞ ) dhe një nënbashkësi A ⊂ Rm .
Atëherë pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) A është një bashkësi kompakte;
(ii) A është një bashkësi e mbyllur dhe e kufizuar.
191
6.4. Kompaktësia dhe vazhdueshmëria
Në këtë seksion provohet që kompaktësia është një invariant topologjik. Le të fillojmë me
teoremën e mëposhtme.
qoftë se f është i vazhdueshëm në X dhe hapësira X është kompakte, atëherë bashkësia f ( X )
është kompakte.
Vërtetim. Në saje të Teoremës 6.6, mjafton të provojmë që f ( X ) është kompakte sipas
vargjeve. Për këtë qëllim, shqyrtojmë një varg çfarëdo ( f ( xn )). Të provojmë që ( f ( xn )) ka
një nënvarg konvergjent në një pikë të f ( X ).
Meqenëse ( xn ) është një varg me terma në X dhe X është një hapësirë kompakte, gjendet
nënvargu ( xnk ) i vargut ( xn ), i tillë që konvergjon tek një pikë x ∈ X. Si rrjedhim, në saje të
faktit që f është i vazhdueshëm, përftohet që nënvargu ( f ( xnk )) i vargut ( f ( xn )) konvergjon
në pikën f ( x ) ∈ f ( X ).
Si përfundim, meqenëse vargu ( f ( xn )) është çfarëdo nga f ( X ), del që çdo varg me terma nga
f ( X ) ka të paktën një pikë limite. Pra, f ( X ) është një bashkësi kompakte, dhe kjo përfundon
vërtetimin.♦
Tani provohet pa vështirësi pohimi i mëposhtëm i cili tregon se kompaktësia është një
invariant topologjik.
Rrjedhimi 6.17. Në qoftë se dy hapësirat metrike ( X, d) dhe ( X 0 , d0 ) janë homeomorfe dhe njëra
prej tyre është kompakte, atëherë edhe hapësira tjetër është gjithashtu kompakte.
Në saje të Rrjedhimit 6.17, në qoftë se dy hapësira janë homeomorfe dhe njëra prej tyre nuk
është kompakte, atëherë edhe hapësira tjetër nuk është gjithashtu kompakte. Për shembull,
hapësira (0, 1) nuk është kompakte, sepse vargu (1/n) nuk ka asnjë pikë limite në (0, 1). Prej
këtej, del që (R, | · |) nuk është gjithashtu kompakte sepse është homeomorfe me (0, 1).
192
6.5. Ushtrime
Ushtrimi 6.18. Provoni që secila prej hapësirave Rn , l1 , l2 , c0 ose l∞ nuk është hapësirë kompakte.
Ushtrimi 6.19. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike kompakte ( X, d) dhe një pikë x0 ∈ X.
Provoni që kanë vend mosbarazimet e mëposhtme:
(i) sup{d( x0 , x ) : x ∈ X } < +∞;
(ii) diam( X ) < +∞.
Zgjidhje. (i ) Supozojmë për kontradiksion që ka vend barazimi
sup{d( x0 , x ) : x ∈ X } = +∞.
Atëherë, gjendet një varg ( xn ) me terma nga X, i tillë që
d( x0 , xn ) > n, për çdo n ∈ N.
Prej këtej, në qoftë se shqyrtojmë një nënvarg çfarëdo ( xnk ) të vargut ( xn ), atëherë për nk >
d( x0 , xnl ) kanë vend mosbarazimet
0 < n k − d ( x0 , x n l ) ≤ d ( x0 , x n k ) − d ( x0 , x n l ) ≤ d ( x n k , x n l ).
Kjo do të thotë që vargu ( xnk ) nuk mund të jetë një varg konvergjent në X, sepse ai nuk është
një varg Koshi në X. Si rrjedhim, meqenëse ( xnk ) është një nënvarg çfarëdo, vargu ( xn ) nuk ka
ndonjë nënvarg konvergjent. Pra, vargu ( xn ) nuk ka ndonjë pikë limite në X. Kjo kundërshton
faktin që çdo hapësirë metrike kompakte është kompakte sipas vargjeve. Si rezultat, supozimi
rrëzohet dhe ka vend (i ).
(ii ) Në qoftë se shënojmë
M = sup{d( x0 , x ) : x ∈ X },
arëherë për çdo dy pika x, y ∈ X kanë vend mosbarazimet
d( x, y) ≤ d( x0 , x ) + d( x0 , y) ≤ 2.M.
Si rrjedhim,
diam( X ) ≤ 2.M < +∞.♦
Ushtrimi 6.20. Në qoftëse ( X, d) është një hapësirë metrike kompakte dhe U është një mbulim
i hapur i X, atëherë gjendet ε > 0, i tillë që për çdo dy pika u, v ∈ X me d(u, v) < ε, gjendet
W ∈ U , e tillë që
u, v ∈ W.
193
Ushtrimi 6.21. Le te jete dhene K1 , . . . , Kn një familje e fundme nënbashkësish kompakte të një
hapësire metrike X. Provoni që
n
[
K= Ki
i =1
është një bashkësi kompakte në X. Tregoni që rezultati në fjalë nuk qëndron për bashkimet e
pafundme.
Ushtrimi 6.22. Provoni Lemën 6.7.
(ii) A është relativisht kompakte.
Ushtrimi 6.26. Le të jetë dhënë një varg (Kn ) bashkësish kompakte në hapësirën metrike ( X, d),
i tillë që
K1 ⊃ K2 ⊃ ... ⊃ Kn ⊃ ....
Provoni që në qoftë se G është një bashkësi e hapur e tillë që
∞
\
K= Kn ⊂ G,
n =1
atëherë gjendet p ∈ N, i tillë që K p ⊂ G.
Ushtrimi 6.27. Le të jenë dhënë hapësirat metrike ( X, d) dhe ( X 0 , d0 ) dhe f : X → X 0 një
funksion i vazhdueshëm në X. Në qoftë se A është një nënbashkësi kompakte e X, atëherë f ( A)
është një nënbashkësi kompakte e X 0 .
Ushtrimi 6.28. Le të jenë dhënë hapësirat metrike kompakte X, Y dhe një funksion f : X → Y.
Provoni që në qoftë se f është bijektiv dhe i vazhdueshëm në X, atëherë f është një homeomorfizëm.
Ushtrimi 6.29. Le të jenë dhënë hapësirat metrike X dhe Y. Provoni që pohimet e mëposhtme
janë ekuivalente:
(i) X dhe Y janë hapësira metrike kompakte;
(ii) hapësira metrike prodhim X × Y është hapësirë metrike kompakte.
194
Ushtrimi 6.30. Në qoftë se ( X, d) është një hapësirë metrike kompakte dhe f : X → R është
një funksion i vazhdueshëm në X, atëherë f merr në X vlerën më të vogël dhe më të madhe,
domethënë, gjenden xm , x M ∈ X, të tillë që
f ( xm ) = inf f ( X ) dhe f ( x M ) = sup f ( X ).
Ushtrimi 6.31. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Një funksion f : X → X thuhet se
është një funksion kontraktiv i dobët në X, në qoftë se për çdo x, y ∈ X, të tillë që x 6= y, ka vend
mosbarazimi
d( f ( x ), f (y)) < d( x, y).
Provoni që në qoftë se f është nje funksion kontraktiv i dobët në X dhe X është një hapësirë
kompakte, atëherë gjendet një pikë e vetme x ∈ X, e tillë që f ( x ) = x.
Ushtrimi 6.32. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d), një pikë a ∈ X dhe nënbashkësia
A = { x ∈ X : d( x, a) ≤ 1}.
Provoni që
(i) funksioni x → f ( x ) = d( x, a) është i vazhdueshëm në X;
(ii) bashkësia A është e mbyllur dhe e kufizuar në X;
(iii) Bashkësia A mund të jetë jo kompakte.
Ushtrimi 6.33. Le të jetë dhënë hapësira metrike ( X, d) dhe nënbashkësia A ⊂ X. Provoni
(i) Në qoftë se A është kompakte dhe y ∈ X \ A, atëherë gjendet a ∈ A, i tillë që
d(y, a) = dist(y, A);
(ii) Në qoftë se kompaktësia zvendësohet me mbylljen, atëherë pohimi (i ) nuk ka vend.
Ushtrimi 6.34. Le të jetë dhënë hapësira metrike ( X, d) dhe nënbashkësia A ⊂ X. Në qoftë se
A është kompakte atëherë gjenden pikat x1 , x2 ∈ A, të tilla që
d( x1 , x2 ) = diam( A).
Ushtrimi 6.35. Le të jetë dhënë hapësira metrike ( X, d) dhe bashkësitë A, B ∈ 2X . Provoni
(i) Në qoftë se B është kompakte dhe a ∈

/ B, atëherë gjenden bashkësitë e hapura GB dhe Ga ,
të tilla që B ⊂ GB , a ∈ Ga dhe GB ∩ Ga = ∅;
195
(ii) Në qoftë se A dhe B janë kompakte dhe jo prerëse, atëherë gjenden bashkësitë e hapura G A
dhe GB , të tilla që A ⊂ G A , B ∈ GB dhe G A ∩ GB = ∅.
Ushtrimi 6.36. Le të jetë dhënë hapësira metrike ( X, d), një nënbashkësi A ⊂ X dhe ε > 0.
Shënojmë
U ( A, ε) = { x ∈ X : dist( x, A) < ε}.
(i) U ( A, ε) = ∪ a∈ A B( a, ε);
(ii) Në qoftë se A është kompakte dhe G është një bashkësi e hapur, e tillë që A ⊂ G, atëherë
gjenden ε > 0, i tillë që
U ( A, ε) ⊂ G;
(iii) Pohimi (ii ) nuk ka vend kur A jo kompakte.
196
7 Hapësirat e lidhura
7.1. Hapësirat e lidhura

Le të jetë dhënë një bashkësi X. Themi që dy nënbashkësi X1 , X2 ⊂ X, përcaktojnë një
copëtim të bashkësisë X, në qoftë se kanë vend barazimet:
• X = X1 ∪ X2 ;
• X1 ∩ X2 = ∅.
Një hapësirë metrike ( X, d) thuhet se është një hapësirë metrike e lidhur, në qoftë se nuk
gjendet ndonjë copëtim i X në dy bashkësi joboshe dhe të hapura në X. Teorema e mëposhtme
jep karakterizime të plota të hapësirave të lidhura.
ekuivalente:
(p) Hapësira X është e lidhur;
(q) Nuk gjendet ndonjë copëtim i X në dy bashkësi joboshe dhe të mbyllura në X;
(r) Nuk gjendet ndonjë nënbashkësi A ⊂ X, e tillë që A 6= ∅, A 6= X dhe A është e hapur
dhe e mbyllur në X
Vërtetim. ( p ⇒ q) Të provojmë që
q ⇒ p.
Supozojmë se ka vend q. Pra, gjendet një copëtim i X në dy bashkësi joboshe dhe të mbyllura
në X, F1 dhe F2 . Si rrjedhim, në qoftë se shqyrtojmë
G1 = F1c dhe G2 = F2c ,
atëherë kemi një copëtim të X në dy bashkësi joboshe dhe të hapura në X, G1 dhe G2 . Kjo do
të thotë që ka vend p.
(q ⇒ r ) Të provojmë që
r ⇒ q.
Supozojmë se ka vend r. Pra, gjendet një nënbashkësi A ⊂ X, e tillë që A 6= ∅, A 6= X dhe A
është e hapur dhe e mbyllur në X. Si rrjedhim, në qoftë se shqyrtojmë
F1 = A dhe F2 = Ac ,
197
atëherë kemi një copëtim të X në dy bashkësi joboshe dhe të mbyllura në X, F1 dhe F2 . Kjo do
të thotë që ka vend q.
(r ⇒ p) Të provojmë që
p ⇒ r.
Supozojme se pohimi p është i vërtetë. Pra, gjendet një copëtim i X në dy bashkësi joboshe
dhe të hapura në X, G1 dhe G2 . Prej këtej, në qoftë se shqyrtojmë bashkësinë
A = G1 ,
atëherë kemi që A 6= ∅, A 6= X dhe A është e hapur dhe e mbyllur në X. Kjo do të thotë që
ka vend r dhe vërtetimi përfundon.♦
Bashkësia A ⊂ X thuhet se është një bashkësi e lidhur, në qoftë se është e lidhur si
nënhapësirë e hapësirës metrike X.
Duke u bazuar në përkufizimin e bashkësive të lidhura, provohen pohimet e mëpo-shtme:
• Çdo nënbashkësi njëelementëshe e numrave realë është e lidhur;
• Bashkësia e numrave racionalë Q nuk është e lidhur në R.
7.2. Nënbashkësitë e lidhura të numrave realë

Një nënbashkësi I ⊂ R thuhet se është një interval i përgjithësuar, në qoftë se I është njëra
nga këto bashkësi: segment [ a, b], interval i fundmë ose i pafundmë ( a, b), gjysmëinterval i
fundmë apo i pafundmë ( a, b], gjysmësegment i fundmë apo i pafundmë [ a, b). Në çdo rast, a
dhe b quhen skaje të intervalit të përgjithësuar I, dhe shënojmë:
I = h a, bi.
Në saje të përcaktimit të intervalit të përgjithësuar provohet lema e mëposhtme.
Lema 7.2. Le të jetë dhënë një nënbashkësi I ⊂ R e cila ka të paktën dy elemente të ndryshme.
Atëherë, kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që I të jetë interval i përgjithësuar është që, për çdo
dy pika x, x 0 ∈ I, të tilla që x < x 0 , të kemi që
[ x, x 0 ] ⊂ I.
Duke u bazuar tek kjo lemë mund të përcaktohet me saktësi se cilat janë nënbashkë-sitë e
lidhura të numrave realë.
Teorema 7.3. Le të jetë dhënë një nënbashkësi I ⊂ R e cila ka të paktën dy elemente të ndryshme.
Kusht i nevojshëm dhe i mjaftueshëm që I të jetë e lidhur është që I të jetë një interval i përgjithësuar.
198
Vërtetim. Supozojmë se I nuk është një interval i përgjithësuar. Atëherë, gjenden pikat
x, x 0 ∈ I, të tilla që x < x 0 dhe [ x, x 0 ] nuk përfshihet në I. Si rrjedhim, gjendet një pikë
c ∈ [ x, x 0 ], e tillë që c ∈
/ I. Shënojmë
A = (−∞, c) I dhe B = (c, +∞)

\ \
I.
Pra, kemi një copëtim të I në dy bashkësi joboshe dhe të hapura në I, A dhe B. Kjo do të thotë
që I nuk është e lidhur.
Anasjellas, le të kemi që I është një interval i përgjithësuar. Supozojmë për kontradiksion që
I nuk është i lidhur. Atëherë, gjendet një copëtim i I në dy bashkësi joboshe dhe të hapura në
I, P dhe P0 . Pra, kemi që
P ∩ P0 = ∅ dhe P ∪ P0 = I.
Meqenëse P dhe P0 janë të hapura në I, atëherë gjendet G dhe G 0 të hapura në R, të tilla që
P = G∩I dhe P0 = G 0 ∩ I.
Shqyrtojmë pikat x ∈ P dhe x 0 ∈ P0 , dhe supozojmë që x < x 0 . Shënojmë
A = P ∩ [ x, x 0 ] = G ∩ ( I ∩ [ x, x 0 ]) = G ∩ [ x, x 0 ]
dhe
A0 = P0 ∩ [ x, x 0 ] = G 0 ∩ ( I ∩ [ x, x 0 ]) = G 0 ∩ [ x, x 0 ].
Vihet re që
A ∩ A0 = ∅ dhe A ∪ A0 = [ x, x 0 ],
x ∈ A dhe x 0 ∈ A0 .
Meqenëse x ∈ G dhe x 0 ∈ G 0 , gjendet numri real 0 < h < x 0 − x, i tillë që
[ x, x + h) ⊂ G ∩ [ x, x 0 ] = A dhe ( x 0 − h, x 0 ] ⊂ G 0 ∩ [ x, x 0 ] = A0 .

x < c = inf A0 < x 0 .
Në qoftë se c ∈ A, atëherë gjendet ε > 0, i tillë që
(c − ε, c + ε) ⊂ G ∩ [ x, x 0 ] = A,
që kundërshton c = inf A0 .

Në rast se c ∈ A0 , atëherë gjendet ε > 0, i tillë që
(c − ε, c + ε) ⊂ G 0 ∩ [ x, x 0 ] = A0 ,
që kundërshton përsëri c = inf A0 .

Kontradiksionet e përftuara rrëzojnë supozimin dhe, si rrjedhim, mbetet që I është e lidhur.♦
199
7.3. Lidhëshmëria dhe vazhdueshmëria
Në këtë seksion provohet që lidhshmëria është një invariant topologjik. Le të fillojmë me
teoremën e mëposhtme.
qoftë se f është i vazhdueshëm në X dhe hapësira X është e lidhur, atëherë bashkësia f ( X ) është
gjithashtu e lidhur.
Vërtetim. Supozojmë të kundërtën që f ( X ) nuk është bashkësi e lidhur. Atëherë, në saje të
Teoremës 7.1, gjendet një nënbashkësi B ⊂ f ( X ), e tillë që B 6= ∅, B 6= f ( X ) dhe B është e
hapur dhe e mbyllur në f ( X ).
Shqyrtojmë bashkësinë
A = f −1 ( B ).
Kemi që A 6= ∅, A 6= X dhe, meqenëse f është i vazhdueshëm, bashkësia A është gjithashtu
një bashkësi e hapur dhe e mbyllur në X. Kjo do të thotë që X nuk është e lidhur dhe vërtetimi
përfundon.♦
Tani provohet pa vështirësi pohimi i mëposhtëm i cili tregon se lidhshmëria është një
invariant topologjik.
Rrjedhimi 7.5. Në qoftë se dy hapësirat metrike ( X, d) dhe ( X 0 , d0 ) janë homeomorfe dhe njëra
prej tyre është e lidhur, atëherë edhe hapësira tjetër është gjithashtu e lidhur.
Në shembullin e mëposhtëm për të treguar që dy hapësira nuk janë homeomorfe përdoret
fakti që lidhshmëria është një invariant topologjik.
Shembulli 7.6. Le të jenë dhënë
A = {−1 + ei2πt : t ∈ [0, 1]} ∪ {1 + ei2πt : t ∈ [0, 1]}
dhe
B = {5 + ei2πt : t ∈ [0, 1]}.
Të provojmë se A dhe B nuk janë homeomorfe.
Supozojmë për kontradiksion që gjendet një homeomorfizëm h : A → B. Mund të provohet
si një ushtrim që, prej këtej, rrjedh që funksioni h∗ : A \ { a} → B \ {b} është përsëri një
homeomorfizëm, ku a = (0, 0) dhe b = h( a).
Provohet që rrethi pa një pikë është një bashkësi e lidhur. Pra, B \ {b} është një bashkësi e
lidhur dhe, meqenëse lidhshmëria është një invariant topologjik, del që A \ { a} është gjithashtu
një bashkësi e lidhur.
Por, nga ana tjetër vërehet që A \ { a} = A1 ∪ A2 , ku
A1 = {( x, y) ∈ R2 : x < 0} ∩ A dhe A2 = {( x, y) ∈ R2 : x > 0} ∩ A.
Kjo do të thotë që A \ { a} nuk është e lidhur. Ky kontradiksion rrëzon supozimin dhe mbetet që
hapësirat A dhe B nuk janë homeomorfe.♦
200
7.4. Hapësirat e lidhura sipas rrugëve
Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Në qoftë se një funksion f : [0, 1] → X është
i vazhdueshëm në [0, 1], atëherë themi që f është një rrugë në X me fillim pikën a = f (0)
dhe fund pikën b = f (1). Hapësira metrike X thuhet se është një hapësirë e lidhur sipas
rrugëve, në qoftë se për çdo dy pika x, y ∈ X, gjendet një rrugë f në X me fillim pikën x dhe
fund pikën y. Një nënbashkësi A ⊂ X thuhet se është një bashkësi e lidhur sipas rrugëve,
në qoftë se A është e lidhur sipas rrugëve si nënhapësirë metrike.
Teorema 7.7. Në qoftë se hapësira metrike ( X, d) është e lidhur sipas rrugëve, atëherë X është e
lidhur.
Vërtetim. Supozojmë për kontradiksion që X nuk është e lidhur. Atëherë gjendet një
copëtim i X në dy bashkësi joboshe dhe të hapura në X, G1 dhe G2 . Zgjedhim x ∈ G1 dhe
y ∈ G2 .
Meqenëse X është e lidhur sipas rrugëve, gjendet një rrugë f në X, e tillë që f (0) = x dhe
f (1) = y.
Shqyrtojmë bashkësitë
A1 = f −1 ( G1 ) dhe A2 = f −1 ( G2 ).
Atëherë, kemi një copëtim të [0, 1] në dy bashkësi joboshe A1 dhe A2 . Meqenëse f është i
vazhdueshëm, bashkësitë A1 dhe A2 janë gjithashtu të hapura në [0, 1]. Pra, kemi një copëtim
të [0, 1] në dy bashkësi joboshe dhe të hapura në [0, 1]. Si rrjedhim, [0, 1] nuk është e lidhur.
Kontradiksioni i përftuar rrëzon supozimin dhe mbetet që X është një hapësirë e lidhur, dhe
kjo përfundon vërtetimin.♦
Pohimi i anasjellë me atë të Teoremës 7.7 nuk është i vërtetë. Kjo tregohet me anë të
shembullit të mëposhtëm.
Shembulli 7.8. Le të jenë dhënë bashkësitë A = {(0, 1)} dhe

1
B = {( x, 0) : x ∈ [0, 1]} ∪ { , y : n ∈ N, y ∈ [0, 1]}
n
(2)
në hapësirën metrike (R2 , d∞ ). Shënojmë X = A ∪ B. Të provohet që kanë vend pohimet e
mëposhtme:
(i) B është bashkësi e lidhur sipas rrugëve;
(ii) X është bashkësi e lidhur;
(iii) X nuk është një bashkësi e lidhur sipas rrugëve.
201
Zgjidhje. (i ) Kemi që
+
[ ∞
B= Bn ,
n =1
ku
1
Bn = {( x, 0) : x ∈ [0, 1]} ∪ { ,y : y ∈ [0, 1]}, për çdo n ∈ N.
n
Mund të provohet si një ushtrim që në qoftë se ( Xi )i∈ I është një familje nënbashkësish të një
hapësire metrike X, e tillë që
• çdo Xi është e lidhur sipas rrugëve;
• ∩i∈ I Xi 6= ∅,
atëherë ∪i∈ I Xi është gjithashtu një bashkësi e lidhur sipas rrugëve. Prej këtej, del që çdo Bn është
e lidhur sipas rrugëve dhe, meqenëse
∞
n=1 Bn 6 = ∅,
∩+
përftohet gjithashtu që B është e lidhur sipas rrugëve.

(ii ) Supozojmë për kontradiksion që X nuk është i lidhur. Atëherë, gjendet një nënbashkësi
G ⊂ X, e tillë që G 6= ∅, G 6= X dhe G është një bashkësi e hapur dhe e mbyllur në X. Pa
kufizuar vërtetimin, supozohet që (0, 1) ∈ G, sepse përndryshe në vend të G shqyrtohet plotësi i
saj.
Meqenëse G është e hapur në X, gjendet rruzulli i hapur B((0, 1), r ) në R2 , i tillë që
B((0, 1), r ) ∩ X ⊂ G
dhe, si rrjedhim, gjendet nr ∈ N, i tillë që

1
< r.
nr
G 0 = G ∩ B 6= ∅.
Pra, kemi që G 0 ⊂ B është e tillë që G 0 6= ∅, G 0 6= B dhe G 0 është një bashkësi e hapur, e mbyllur
në B. Si rrjedhim, del që B nuk është e lidhur. Kontradiksioni i përftuar rrëzon supozimin dhe
mbetet që X është e lidhur.
(iii ) Le të jetë dhënë një rrugë çfarëdo f që fillon tek pika (0, 1). Mjafton të provojmë që rruga
f është një rrugë konstante.
Meqenëse bashkësia A është e mbyllur në X, bashkësia f −1 ( A) është një bashkësi e mbyllur në
[0, 1], dhe gjithashtu është joboshe, sepse 0 ∈ f −1 ( A).
Le të jetë dhënë një pikë çfarëdo t0 ∈ f −1 ( A) dhe bashkësia

1
G = B (0, 1), ∩ X.
2
202
Atëherë, meqenëse f është i vazhdueshëm në t0 , gjendet δ > 0, e tillë që, për çdo t ∈ [0, 1], kemi
që
t ∈ (t0 − δ, t0 + δ) ⇒ f (t) ∈ G.
Të provojmë që ka vend barazimi
f ((t0 − δ, t0 + δ) ∩ [0, 1]) = A. (7.1)
Për këtë qëllim, shqyrtojmë

Supozojmë për kontradiksion që gjendet një pikë t1 ∈ (t0 − δ, t0 + δ) ∩ [0, 1], e tillë që

1
f (t1 ) ∈ B (0, 1), ∩ B.
2
Meqenëse
+ ∞
1 [
B (0, 1), ∩B= In ,
2 n =3
ku
1 1
In = { ,y : y ∈ ( , 1]},
n 2
gjendet m > 2, e tillë që f (t1 ) ∈ Im . Kemi që Im është një bashkësi e hapur dhe e mbyllur në G.
Si rrjedhim, bashkësia
Jm = Im ∩ f ((t0 − δ, t0 + δ) ∩ [0, 1])
është e tillë që Jm 6= ∅, Jm 6= f ((t0 − δ, t0 + δ) ∩ [0, 1]) dhe Jm është e hapur dhe e mbyllur në
f ((t0 − δ, t0 + δ) ∩ [0, 1]). Rezultati i fundit kundërshton faktin që bashkësia
f ((t0 − δ, t0 + δ) ∩ [0, 1])
është e lidhur. Atëherë, supozimi rrëzohet dhe mbetet që ka vend barazimi (7.1).
Në saje të barazimit (7.1) dhe meqenëse t0 është çfarëdo, përftohet që bashkësia e mbyllur dhe
joboshe f −1 ( A) është gjithashtu e hapur. Prej këtej, fakti që [0, 1] është një bashkësi e lidhur
prodhon që f −1 ( A) = [0, 1]. Kjo do të thotë që rruga f është konstante dhe, si rrjedhim nuk ka
ndonjë rrugë që fillon tek pika (0, 1) dhe mbaron tek ndonjë pikë e bashkësisë B. Pra, bashkësia X
nuk është e lidhur sipas rrugëve, dhe kjo përfundon zgjidhjen.
203
7.5. Grupet themelore
Le të jenë dhënë një hapësirë metrike ( X, d), një pikë a ∈ X dhe intervali I = [0, 1]. Shënojmë
me
Π( X, a)
familjen e të gjitha rrugëve në X të cilat fillojnë dhe mbarojnë tek pika a. Dy rrugë f , g ∈
Π( X, a) thuhet se janë homotopike, dhe shënojmë f ∼ g, në qoftë se gjendet një funksion i
vazhdueshëm F : I × I → X, i tillë që, për çdo (t, s) ∈ I × I, kemi që
• F (t, 0) = f (t);
• F (t, 1) = g(t);
• F (0, s) = F (1, s) = a.
Funksioni F thuhet se është një homotopi ndërmjet f dhe g. Relacioni ”∼” quhet relacion
homotopie në Π( X, a), dhe provohet që ky relacion është një relacion ekuivalence. Bashkësia
faktor e përcaktuar me anë të këtij relacioni shënohet
π ( X, a) = Π( X, a)/ ∼,
dhe klasa e ekuivalencës së një rruge f ∈ Π( X, a) shënohet me [ f ].

Në vijim përcaktohet një veprim algjebrik ”·” në π ( X, a) dhe provohet që (π ( X, a), ·) është
një grup. Fillojmë me lemën ndihmëse të mëposhtme .
Lema 7.9. Le të jenë dhënë hapësirat metrike ( X, d), ( X 0 d0 ) dhe nënbashkësitë e mbyllura A, B
në X, të tilla që X = A ∪ B. Në qoftë se funksionet f : A → X 0 dhe g : B → X 0 janë të
vazhdueshme dhe
(∀ x ∈ A ∩ B)[ f ( x ) = g( x )],
atëherë funksioni h : X → X 0 , i përcaktuar si më poshtë

f (x) x ∈ A
h( x ) =
g( x ) x ∈ B
është i vazhdueshëm në X.
Vërtetim. Shqyrtojmë një bashkësi të mbyllur çfarëdo F 0 nga hapësira X 0 . Kemi që
h −1 ( F 0 ) = h −1 ( F 0 ) ∩ ( A ∪ B ) = ( h −1 ( F 0 ) ∩ A ) ∪ ( h −1 ( F 0 ) ∩ B )
(7.2)
= f −1 ( F 0 ) ∪ g −1 ( F 0 ).
Meqenëse f dhe g janë funksione të vazhdueshme, f −1 ( F 0 ) dhe g−1 ( F 0 ) janë bashkësi të
mbyllura, përkatësisht në A dhe B dhe, meqenëse A dhe B janë bashkësi të mby-llura, përftojmë
që f −1 ( F 0 ) dhe g−1 ( F 0 ) janë gjithashtu bashkësi të mbyllura në X. Pra, h−1 ( F 0 ) është një
204
bashkësi e mbyllur në X. Në saje të faktit që F 0 është një bashkësi e mbyllur çfarëdo në X 0 , për
çdo bashkësi të mbyllur F 0 në X 0 , kemi që h−1 ( F 0 ) është një bashkësi e mbyllur në X. Kjo do
të thotë që h është një funksion i vazhdueshëm në X, dhe vërtetimi përfundon.♦
Le të jenë dhënë dy rrugë çfarëdo f , g ∈ Π( X, a). Në saje të Lemës 7.9, funksioni f ∗ g :
I → X, i përcaktuar si më poshtë
t ∈ 0, 21

f (2t)
( f ∗ g)(t) =
g(2t − 1) t ∈ 21 , 1
është një rrugë në X, e tillë që f ∗ g ∈ Π( X, a). Pra, funksioni ”∗” është një veprim algjebrik
në Π( X, a). Ky veprim algjebrik quhet produkt i rrugëve në Π( X, a). Lema e mëposhtme
tregon që veprimi algjebrik ”∗” është i ”pajtueshëm” me relacionin e ekuivalencës ∼.
Lema 7.10. Le të jenë dhënë [ f ], [ g] ∈ π ( X, a). Në qoftë se f 1 ∈ [ f ] dhe g1 ∈ [ g], atëherë
f ∗ g ∼ f 1 ∗ g1 .
Vërtetim. Meqenëse f 1 ∈ [ f ], gjendet një funksion i vazhdueshëm F : I × I → X, i tillë

që, për çdo (t, s) ∈ I × I, kemi që
• F (t, 0) = f (t);
• F (t, 1) = f 1 (t);
• F (0, s) = F (1, s) = a.
Gjithashtu, në saje të faktit që g1 ∈ [ g], gjendet një funksion i vazhdueshëm G : I × I → X,
i tillë që, për çdo (t, s) ∈ I × I, kemi që
• G (t, 0) = g(t);
• G (t, 1) = g1 (t);
• G (0, s) = G (1, s) = a.
Në saje të Lemës 7.9, funksioni H : I × I → X, i përcaktuar si më poshtë
t ∈ 0, 21

F (2t, s)
H (t, s) =
G (2t − 1, s) t ∈ 21 , 1
është i vazhdueshëm në I × I.
Të provojmë që H është një homotopi ndërmjet f ∗ g dhe f 1 ∗ g1 . Së pari, për çdo t ∈ [0, 1],
kemi që
t ∈ 0, 21

F (2t, 0)
H (t, 0) =
G (2t − 1, 0) t ∈ 21 , 1
t ∈ 0, 21

f (2t)
= = ( f ∗ g)(t).
g(2t − 1) t ∈ 21 , 1
205
Së dyti,
t ∈ 0, 12

F (2t, 1)
H (t, 1) =
G (2t − 1, 1) t ∈ 21 , 1
t ∈ 0, 21

f 1 (2t)
= = ( f 1 ∗ g1 )(t),
g1 (2t − 1) t ∈ 12 , 1
për çdo t ∈ [0, 1].

Së treti, për çdo s ∈ I, kemi që
H (0, s) = F (0, s) = a dhe H (1, s) = G (1, s) = a.
Si përfundim, del që f ∗ g ∼ f 1 ∗ g1 , dhe kjo përfundon vërtetimin.♦

Në saje të Lemës 7.10, funksioni
· : π ( X, a) × π ( X, a) → π ( X, a),
[ f ] · [ g ] = [ f ∗ g ], për çdo ( f , g) ∈ π ( X, a) × π ( X, a),
është një veprim algjebrik në π ( X, a).
Lema 7.11. Le të jenë dhënë [ f ], [ g], [h] ∈ π ( X, a). Atëherë, ka vend barazimi
([ f ] · [ g]) · [h] = [ f ] · ([ g] · [h]).
Vërtetim. Mjafton të provojmë që
( f ∗ g ) ∗ h ∼ f ∗ ( g ∗ h ).
Vihet re që
( f ∗ g)(2t) t ∈ 0, 12

(( f ∗ g) ∗ h)(t) =
h(2t − 1) t ∈ 21 , 1
t ∈ 0, 14

 f (4t)
= g(4t − 1) t ∈ 41 , 12
h(2t − 1) t ∈ 12 , 1

dhe
t ∈ 0, 21

f (2t)
( f ∗ ( g ∗ h))(t) =
( g ∗ h)(2t − 1) t ∈ 12 , 1
t ∈ 0, 21

 f (2t)
= g(4t − 2) t ∈ 21 , 34 .
h(4t − 3) t ∈ 43 , 1

206
Funksioni i vazhdueshëm F : I × I → X, i përcaktuar si më poshtë
4t
0 ≤ t ≤ s+4 1

 f ( 1+ s )
F (t, s) = g(4t − s − 1) s+4 1 ≤ t ≤ s+4 2
h( 4t2−−s− 2
s )
s +2
4 ≤ t ≤1

është i tillë që, për çdo (t, s) ∈ I × I, kemi që
• F (t, 0) = (( f ∗ g) ∗ h)(t);
• F (t, 1) = ( f ∗ ( g ∗ h))(t);
• F (0, s) = F (1, s) = a.
Kjo do të thotë që F është një homotopi ndërmjet ( f ∗ g) ∗ h dhe f ∗ ( g ∗ h). Pra, ( f ∗ g) ∗ h ∼
f ∗ ( g ∗ h) dhe vërtetimi përfundon.♦
Lema 7.12. Le të jetë dhënë [ f ] ∈ π ( X, a). Atëherë, ka vend barazimi
[ l a ] · [ f ] = [ f ],
ku la është një rrugë konstante, e tillë që
la (t) = a, për çdo t ∈ I.
Vërtetim. Vihet re që
t ∈ 0, 21

la (2t)
(la ∗ f )(t) =
f (2t − 1) t ∈ 21 , 1
t ∈ 0, 12

a
= .
f (2t − 1) t ∈ 21 , 1
0 ≤ t ≤ 1− s

a 2
F (t, s) = 2t−1+s 1− s
f ( 1+ s ) 2 ≤ t ≤ 1
është një homotopi ndërmjet la ∗ f dhe f , sepse
• F (t, 0) = (la ∗ f )(t);
• F (t, 1) = f (t);
• F (0, s) = F (1, s) = a.
Si rrjedhim, del që la ∗ f ∼ f dhe vërtetimi përfundon.♦
207
Lema 7.13. Le të jetë dhënë [ f ] ∈ π ( X, a). Atëherë, ka vend barazimi
[ f ] · [ f ] = [ l a ],
ku f është një rrugë në X, e tillë që
f ( t ) = f (1 − t ), për çdo t ∈ I.
Rruga f quhet rrugë e kundërt e rrugës f .
Vërtetim. Kemi që
t ∈ 0, 12

f (2t)
( f ∗ f )(t) = .
f (2t − 1) t ∈ 21 , 1
t ∈ 0, 12

f (2t(1 − s))
F (t, s) =
f (1 − (2 − 2t)(1 − s)) t ∈ 21 , 1
është një homotopi ndërmjet f ∗ f dhe la , sepse
• F (t, 0) = ( f ∗ f )(t);
• F (t, 1) = la ;
• F (0, s) = F (1, s) = a.
Pra, f ∗ f ∼ la , dhe kjo përfundon vërtetimin.♦

Duke u bazuar tek Lemat 7.11, 7.12 dhe 7.13, del që çifti i renditur (π ( X, a), ·) është një grup
i cili quhet grup themelor në X me bazë pikën a.
Në saje të teoremës së mëposhtme, sipas kuptimit të izomorfizmit, në një hapësirë metrike
X të lidhur sipas rrugëve përcaktohet vetëm një grup themelor me bazë në një pikë çfarëdo të
hapësirës. Në këtë kuptim, një grup themelor me bazë në një pikë çfarëdo të fiksuar të hapësirës
X thuhet se është grupi themelor i hapësirës në fjalë. Për shembull, hapësirat
q
S = {( x, y) ∈ R : x + y = 1} dhe D = {( x, y) ∈ R : x2 + y2 ≤ 1}
1 2 2 2 2 2
janë hapësira të lidhura sipas rrugëve me grupe themelore që janë izomorfe, përkatë-sisht me
grupet (Z, +) dhe ({0}, +).
Teorema 7.14. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe dy pika a, b ∈ X. Në qoftë
se gjendet një rrugë f : I → X, e tillë që f (0) = a dhe f (1) = b, atëherë grupet themelore
(π ( X, a), ·) dhe (π ( X, b), ·) janë izomorfe.
208
Vërtetim. Përcaktojmë funksionin u f : π ( X, a) → π ( X, b) me anë të barazimit
u f ([ g]) = [ f ∗ g ∗ f ] për çdo [ g] ∈ π ( X, a).
Ky funksion është një homomorfizëm grupesh, sepse
u f ([ g][h]) =u f ([ g ∗ h]) = [ f ∗ ( g ∗ h) ∗ f ]
=[ f ∗ ( g ∗ f ∗ f ∗ h) ∗ f ]
=[( f ∗ g ∗ f ) ∗ ( f ∗ h ∗ f )]
=[ f ∗ g ∗ f ][ f ∗ h ∗ f ]
=u f ([ g])u f ([h]).
Duke përdorur rrugën f që fillon tek pika b dhe mbaron tek pika a, përcaktohet funksioni
u f : π ( X, b) → π ( X, a) me anë të barazimit
u f ([h]) = [ f ∗ h ∗ f ], për çdo [h] ∈ π ( X, b).
Verifikohen pa vështirësi barazimet
(u f ◦ u f )([ g]) = [ g] dhe (u f ◦ u f )([h]) = [h],
për [ g] ∈ π ( X, a) dhe [h] ∈ π ( X, b). Kjo do të thotë që u f është një funksion bijektiv dhe, si
rrjedhim, u f është një izomorfizëm grupesh.♦
Në mbyllje të këtij seksioni analizohet efekti që ka një funksion i vazhdueshëm në grupet
themelore të hapësirave metrike. Supozojmë se janë dhënë hapësirat metrike ( X, d), ( X 0 , d0 )
dhe një funksion i vazhdueshëm ϕ : X → X 0 . Fiksojmë një pikë a ∈ X dhe shënojmë
a0 = ϕ( a). Atëherë, për çdo dy elemente f , g ∈ Π( X, a), kemi që
ϕ ◦ f , ϕ ◦ g ∈ Π( X 0 , a0 )
dhe
f ∼ g ⇒ ϕ ◦ f ∼ ϕ ◦ g.
Pra, mund të përcaktohet funksioni ϕ∗ : π ( X, a) → π ( X 0 , a0 ) me anë të barazimit
ϕ∗ ([ f ]) = [ ϕ ◦ f ] për çdo [ f ] ∈ π ( X, a).
Funksioni ϕ∗ është një homomorfizëm grupesh, sepse
ϕ∗ ([ f ][ g]) = ϕ∗ ([ f ∗ g]) = [ ϕ ◦ ( f ∗ g)]

=[( ϕ ◦ f ) ∗ ( ϕ ◦ g)]
=[ ϕ ◦ f ][ ϕ ◦ g]
= ϕ∗ ([ f ]) ϕ∗ ([ g]).
Kështu, kemi provuar teoremën e mëposhtme:
209
Teorema 7.15. Le të jenë dhënë hapësirat metrike ( X, d), ( X 0 , d0 ) dhe një pikë a ∈ X. Në qoftë se
një funksion ϕ : X → X 0 është i vazhdueshëm në X, atëherë funksioni ϕ∗ : π ( X, a) → π ( X 0 , a0 ),
ϕ∗ ([ f ]) = [ ϕ ◦ f ], për çdo [ f ] ∈ π ( X, a),
është një homomorfizëm grupesh.
Duke u bazuar tek Teorema 7.15, përftohet pa vështirësi teorema e mëposhtme. Kjo teoremë
tregon që grupi themelor është një invariant topologjik.
Teorema 7.16. Le të jenë dhënë hapësirat metrike ( X, d) dhe ( X 0 , d0 ). Në qoftë se dhe h : X →
X 0 është një homeomorfizëm, atëherë për çdo a ∈ X kemi që grupet themelore π ( X, a) dhe
π ( X 0 , h( a)) janë izomorfe.
210
7.6. Ushtrime
Ushtrimi 7.17. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike X dhe një bashkësi B e lidhur në X. Provoni
(i) B është gjithashtu bashkësi e lidhur në X;
(ii) në qoftë se nënbashkësia A ⊂ X është e tillë që
B ⊂ A ⊂ B,
atëherë A është gjithashtu bashkësi e lidhur në X.

Ushtrimi 7.18. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike X dhe një funksion f : X → R. Provoni që
në qoftë se f është i vazhdueshëm në X, atëherë për çdo numër real r ∈ R që është ndërmjet dy
vlerave të funksionit f ( x ) dhe f (y), gjendet z ∈ X, i tillë që f (z) = r. Me fjalë të tjera provoni
që në qoftë se f është i vazhdueshëm në X, atëherë f merr çdo vlerë ndërmjet dy vlerave të tij.
Ushtrimi 7.19. Le të je të dhënë një hapësirë metrike çfarëdo ( X, d), hapësira metrike diskrete
Y dhe një funksion f : X → Y. Provoni që pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) f i vazhdueshëm në X;
(ii) në qoftë se y ∈ Y, atëherë f −1 ({y}) ∈ τd ;
(iii) në qoftë se x ∈ X, atëherë gjendet r > 0, i tillë që f është konstant në B( x, r ).
Ushtrimi 7.20. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike çfarëdo ( X, d) dhe hapësira metrike diskrete
Y, e tillë që përmban të paktën dy pika. Provoni që pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) ( X, d) është hapësirë metrike e lidhur;
(ii) çdo funksion f : X → Y i vazhdueshëm në X është konstant.

(1)
Ushtrimi 7.21. Le të jetë dhënë hapësira metrike (R, de ) dhe nënhapësirat {0, 1} dhe Z, ku
(1)
de është largesa Euklidiane një dimensionale në R. Provoni që pohimet e mëposhtme janë
ekuivalente:
(i) ( X, d) është hapësirë metrike e lidhur;
(ii) çdo funksion f : X → {0, 1} i vazhdueshëm në X është konstant;
(ii) çdo funksion f : X → Z i vazhdueshëm në X është konstant.

Ushtrimi 7.22. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Provoni që në qoftë se ( Ai )i∈ I është
një familje nënbashkësish të lidhura në X, e tillë që për çdo dy indekse i, j ∈ I ka vend implikimi
i 6= j ⇒ Ai ∩ A j 6= ∅,
atëherë ∪i∈ I Ai është një bashkësi e lidhur në X.
211
Ushtrimi 7.23. Le të jetë dhënë hapësirat metrike X dhe Y. Provoni që pohimet e mëposhtme
janë ekuivalente:
(i) X dhe Y janë hapësira metrike të lidhura;
(ii) hapësira metrike prodhim X × Y është e lidhur.

Ushtrimi 7.24. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Provoni pohimet e mëposhtme:
(i) në qoftë se ( Ai )i∈ I është një familje nënbashkësish të lidhura në X, e tillë që
Ai 6= ∅,
\
i∈ I
atëherë ∪i∈ I Ai është një bashkësi e lidhur në X;
(ii) për çdo dy pika x, y ∈ X përcaktojmë
x ∼ y,
në qoftë se gjendet një bashkësi e lidhur A ⊂ X, e tillë që x, y ∈ A. Provoni që relacioni ∼
është një relacion ekuivalence në X.
(iii) për çdo x ∈ X, klasa e ekuivalencës [ x ] është një bashkësi e lidhur në X;
(iv) në qoftë se është dhënë një bashkësi A e lidhur në X, atëherë për çdo x ∈ X ka vend
implikimi
A ⊃ [ x ] ⇒ A = [ x ].
Ushtrimi 7.25. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Për çdo dy pika x, y ∈ X përcaktojmë
x ∼ y,
në qoftë se gjendet një bashkësi e lidhur A ⊂ X, e tillë që x, y ∈ A. Provoni pohimet e mëposhtme:
(i) për çdo x ∈ X, klasa e ekuivalencës [ x ] është një bashkësi e mbyllur;
(ii) në qoftë se bashkësia faktor X/ ∼ është e fundme, atëherë çdo klasë e ekuivalence [ x ] është
gjithashtu një bashkësi e hapur.
Ushtrimi 7.26. Le të jetë dhënë një bashkësi G e lidhur në hapësirën Euklidiane m-dimensionale
Rm . Provoni që në qoftë se G është e hapur atëherë G është e lidhur sipas rrugëve.
Ushtrimi 7.27. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Provoni që në qoftë se ( Ai )i∈ I është
një familje nënbashkësish të lidhura sipas rrugëve në X, e tillë që
Ai 6= ∅,
\
i∈ I
atëherë ∪i∈ I Ai është një bashkësi e lidhur sipas rrugëve në X.
212
Ushtrimi 7.28. Le të jetë dhënë hapësirat metrike X dhe Y. Provoni që pohimet e mëposhtme
janë ekuivalente:
(i) X dhe Y janë hapësira metrike të lidhura sipas rrugëve;
(ii) hapësira metrike prodhim X × Y është e lidhur sipas rrugëve.
Ushtrimi 7.29. Le të jetë dhënë hapësira metrike X. Për çdo dy pika x, y ∈ X përcaktojmë
x∼y
në qoftë se gjendet një rrugë f : [0, 1] → X që fillon në x dhe mbaron në y. Provoni që kanë vend
(i) relacioni ∼ është një relacion ekuivalence në X;
(ii) në qoftë se X është hapësirë metrike e lidhur sipas rrugëve, atëherë për çdo x ∈ X ka vend
barazimi:
X = [ x ].
Ushtrimi 7.30. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d), një pikë a ∈ X dhe intervali
I = [0, 1]. Shënojmë me
Π( X, a)
familjen e të gjitha rrugëve në X të cilat fillojnë dhe mbarojnë tek pika a. Për çdo dy rrugë
f , g ∈ Π( X, a) përcaktojmë
f ∼g
në qoftë se gjendet një funksion i vazhdueshëm F : I × I → X, i tillë që, për çdo (t, s) ∈ I × I,
kemi që
• F (t, 0) = f (t);
• F (t, 1) = g(t);
• F (0, s) = F (1, s) = a.
Provoni që ∼ është një relacion ekuivalence në X.
Ushtrimi 7.31. Provoni Teoremën 7.16.
Ushtrimi 7.32. Le të jenë dhënë bashkësitë

q
S1 = {( x, y) ∈ R2 : x2 + y2 = 1} dhe D2 = {( x, y) ∈ R2 : x 2 + y2 ≤ 1}.
(i) hapësirat metrike S1 dhe D2 janë të lidhura sipas rrugëve;
213
(ii) nuk gjendet ndonjë funksion i vazhdueshëm ϕ : D2 → S1 , i tillë që
(∀ x ∈ S1 )[ ϕ( x ) = x ].
Udhëzim: Grupet themelore të hapësirave S1 dhe D2 janë izomorfe përkatësisht me grupet
(Z, +) dhe ({0}, +).
Ushtrimi 7.33 (Teorema Brauer e pikës fikse). Provoni që në qoftë se një funksion f : D2 → D2
është i vazhdueshëm në D2 , atëherë f ka një pikë fikse, ku
q
D = {( x, y) ∈ R : x2 + y2 ≤ 1}.
2 2
214
8 Hapësirat e Berit
8.1. Bashkësitë e llojit të parë dhe të dytë

Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi A ⊂ X. Rikujtojmë që
bashkësia A thuhet se është një bashkësi kudo e dendur në X ose thjesht një bashkësi e
dendur në X, në qoftë se ka vend barazimi:
A = X.
Bashkësia A thuhet se është një bashkësi kudo jo e dendur në X, në qoftë se ka vend
barazimi:
( A)0 = ∅,
domethënë, në qoftë se A nuk ka ndonjë pikë të brendshme.
Koncepti ”kudo jo i dendur” nuk është i kundërt me konceptin ”kudo i dendur”, domethënë,
një bashkësi që nuk është ”kudo jo e dendur” mund të mos jetë gjithashtu ”kudo e dendur”. Për
shembull, bashkësia A = [0, 1] nuk është kudo jo e dendur në (R, | · |), sepse
( A)0 = (0, 1) 6= ∅.
Por, gjithashtu A nuk është dendur në (R, | · |).
Teorema 8.1. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një nënbashkësi A ⊂ X. Atëherë,
(i) A është kudo jo e dendur në X;

c
(ii) A = X \ A është kudo e dendur në X, domethënë,
X \ A = X.
Vërtetim. Meqenëse
x 6∈ ( A)0 ⇔ (∀ε > 0)[ B( x, ε) 6⊂ A]

⇔ (∀ε > 0)[ B( x, ε) ∩ ( X \ A) 6= ∅]
⇔ x∈ X\A
215
rrjedh që
( A)0 = ∅ ⇔ (∀ x ∈ X )[ x 6∈ ( A)0 ]
⇔ (∀ x ∈ X )[ x ∈ X \ A]
⇔ X ⊂ X \ A ⇔ X = X \ A.♦
Duke u bazuar në Teoremën 8.1 përftohen menjëherë rrjedhimet e mëposhtme.
Rrjedhimi 8.2. Në qoftë se F është një nënbashkësi e mbyllur në hapësirën metrike ( X, d),
atëherë pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) F është kudo jo e dendur në X;
(ii) G = X \ F është kudo e dendur në X.
Rrjedhimi 8.3. Në qoftë se G është një nënbashkësi e hapur në hapësirën metrike ( X, d), atëherë
(i) G është kudo e dendur në X;
(ii) F = X \ G është kudo jo e dendur në X.
Në teoremën e mëposhtme prezantohen veti të bashkësive kudo jo të dendura. Në saje
të kësaj teoreme thuhet se familja e bashkësive kudo jo të dendura në X formon një ideal
bashkësish.
Teorema 8.4. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Atëherë, kanë vend pohimet e
mëposhtme:
(i) Çdo nënbashkësi e një bashkësie kudo jo të dendur është një bashkësi kudo jo e dendur;
(ii) Bashkimi i një sasie të fundme bashkësish kudo jo të dendura është një bashkësi kudo jo e
dendur.
Vërtetim. Pohimi (i ) provohet menjëherë në saje të përkufizimit të bashkësive kudo jo të
dendura.
Për të provuar (ii ), mjafton të provojmë që për dy bashkësi A1 dhe A2 kudo jo të dendura
në X, kemi që bashkimi i tyre
A = A1 ∪ A2
është një bashkësi kudo jo e dendur në X.
Meqenëse
( A ) c = ( A1 ∪ A2 ) c = ( A1 ) c ∩ ( A2 ) c ,
në saje të Teoremës 8.1, mjafton të tregojmë që ( A)c është një bashkësi kudo e dendur në X.
Pra, të tregojmë se prerja V1 ∩ V2 e dy bashkësive V1 , V2 kudo të denduara në X është një
bashkësi kudo e dendur në X, ku V1 = ( A1 )c dhe V2 = ( A2 )c .
216
Le të jetë dhënë një pikë çfarëdo x ∈ X dhe r > 0. Meqenëse x ∈ V 1 = X, gjendet pika
y ∈ V1 , e tillë që
y ∈ B( x, r ) ∩ V1
dhe, meqenëse B( x, r ) ∩ V1 është një bashkësi e hapur, gjendet δ > 0, e tillë që
B(y, δ) ⊂ B( x, r ) ∩ V1 . (8.1)
Në saje të faktit që y ∈ X = V 2 , kemi gjithashtu që
B(y, δ) ∩ V2 6= ∅.
Rezultati i fundit, së bashku me (8.1), prodhon
B( x, r ) ∩ (V1 ∩ V2 ) 6= ∅.
Kjo do të thotë që x ∈ V1 ∩ V2 dhe, si rrjedhim, V1 ∩ V2 është kudo e dendur në X dhe vërtetimi
përfundon.♦
Megjithëse bashkimi i fundmë i bashkësive kudo jo të dendura është kudo jo i dendur,
bashkimi i numërueshëm i bashkësive kudo jo të dendura mund të mos jetë një bashkësi kudo
jo i dendur. Për shembull, bashkësia e numrave racionalë Q është një bashkim i numërueshëm
bashkësish kudo jo të dendura në R, por Q nuk është një bashkësi kudo jo e dendur në R. Ky
vëzhgim shërben si një motiv për të dhënë konceptet në vijim. Një bashkësi A ⊂ X thuhet
se është një bashkësi e llojit të parë në X, në qoftë se A është bashkim i numërueshëm
bashkësish të cilat janë kudo jo të dendura në X. Në qoftë se A nuk është bashkësi e llojit të
parë, atëherë thuhet se është bashkësi e llojit të dytë.
Në teoremën e mëposhtme prezantohen veti të bashkësive të llojit të parë. Në saje të pohimeve
(i ) dhe (ii ) në këtë teoremë thuhet se familja e bashkësive të llojit të parë në X formon një
σ-ideal bashkësish. Vërtetimi i kësaj teoreme mund të bëhet duke u bazuar tek përkufizimi
dhe fakti që në një hapësirë metrike që nuk ka pika izolimi, çdo bashkësi me një element është
kudo jo e dendur në X.
Teorema 8.5. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe le të jetë M familja e bashkësive
të llojit të parë në X. Atëherë, kanë vend pohimet e mëposhtme:
(i) Për çdo A ∈ M, kemi që
B ⊂ A ⇒ B ∈ M;
(ii) Për çdo varg ( An ) bashkësish nga M, kemi që

+
[ ∞
A n ∈ M;
n =1
(iii) Në qoftë se X nuk ka pika izolimi, atëherë çdo nënbashkësi e numërushme e X është një
bashkësi e llojit të parë.
217
8.2. Hapësirat e Berit
Një hapësirë metrike ( X, d) thuhet se është një hapësirë e Berit, në qoftë se për çdo varg
bashkësish të hapura dhe kudo të dendura në X, të kemi që prerja e tyre është gjithashtu
kudo e dendur në X. Një nënbashkësi B ⊂ X thuhet se është bashkësi e Berit, në qoftë se
nënhapësira metrike B është një hapësirë metrike e Berit.
Teorema 8.6. Në qoftë se ( X, d) është një hapësirë metrike, atëherë pohimet e mëposhtme janë
ekuivalente:
(i) X është një hapësirë metrike e Berit;
(ii) për çdo varg bashkësish të mbyllura dhe kudo jo të dendura në X, të kemi që bashkimi i
tyre të jetë gjithashtu kudo jo i dendur në X.
Kjo teoremë vërtetohet pa vështirësi duke u bazuar në faktin që një bashkësi e hapur G të
jetë kudo e dendur në X, duhet dhe mjafton që plotësi i saj F = X \ G të jetë kudo jo i dendur
në X, shih 8.3.
Lema 8.7. Në qoftë se U është një bashkësi e hapur në një hapësirë metrike të Berit ( X, d), atëherë
U është një bashkësi e Berit.
Vërtetim. Le të jetë dhënë një varg çfarëdo ( Gn ) bashkësish të hapura të cilat janë kudo të
∞
dendura në U. Të provojmë që prerja e tyre G = ∩+ n=1 Gn është gjithashtu kudo e dendur në
U.
Meqenëse U është një bashkësi e hapur, ( Gn ) është gjithashtu një varg bashkësish të hapura
c
në X. Prej këtej rrjedh që ( Gn ∪ U ) është një varg bashkësish të hapura në X. Për më tepër,
ky është një varg që përbëhet nga bashkësi kudo të dendura në X, sepse për çdo n ∈ N, kemi
që
c c
Gn ∪ U = Gn ∪ U
( Gn ∩ U = U ⇒ U ⊂ Gn ∩ U ⇒ U = Gn )
c c
= U ∪ U = U ∪ U = X.
Në bazë të faktit që X është hapësirë e Berit, rezultati i fundit prodhon që prerja
+ ∞
\ c c
Gn ∪ U = G∪U
n =1
është gjithashtu një bashkësi kudo e dendur në X.

Tani jemi gati të provojmë se G është e dendur në U. Për këtë qëllim, shqyrtojmë një pikë
c
çfarëdo x ∈ U. Atëherë, pika x nuk është pikë takimi e bashkësisë U c dhe, meqenëse U ⊂ U c ,
c
rrjedh që x nuk është gjithashtu pikë takimi e U . Prej këtej, në saje të faktit që x është pikë
c
takimi e bashkësisë G ∪ U , përftohet x është pikë takimi e G, dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
218
Teorema 8.8. Në qoftë se ( X, d) është një hapësirë metrike, atëherë pohimet e mëposhtme janë
ekuivalente:
(i) X është një hapësirë metrike e Berit;
(ii) për çdo x ∈ X, gjendet një rruzull B( x, r x ) i cili është një bashkësi e Berit.
Vërtetim. Në saje të Lemës 8.7 përftohet menjëherë që ka vend (i ) ⇒ (ii ).
(ii ) ⇒ (i ) Supozojmë se ka vend (ii ) dhe le të jetë dhënë një varg ( Gn ) bashkësish të hapura
∞
dhe kudo të dendura në X. Të provojmë që prerja e tyre G = ∩+ n=1 Gn është gjithashtu kudo e
dendur në X. Fiksojmë një pikë çfarëdo x ∈ X. Të provojmë që pika x është një pikë takimi e
bashkësisë G.
Le të jetë B( x, r x ) = V rruzulli me qendër në pikën x i cili është një bashkësi e Berit. Atëherë,
meqenëse ( Gn ∩ V ) është një varg bashkësish të hapura dhe të dendura në V, prerja e tyre
+
\ ∞
( Gn ∩ V ) = G ∩ V
n =1
është gjithashtu një bashkësi e dendur në V. Si rrjedhim, pika x është pikë takimi e bashkësisë
G dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
8.2.1. Klasa hapësirash të Berit

Një klasë e rëndësishme e hapësirave të Berit është ajo e hapësirave metrike të plota. Kjo
klasë përcaktohet me anë të teoremës themelore të Berit. Teorema është provuar fillimisht
për hapësirën (R, |.|) nga W. F. Osgood më 1897, dhe pas kësaj është provuar në hapësirën
Euklidiane Rn nga R. L. Beri në punimin e tij të doktoraturës më 1899.
Le të fillojmë me lemën e mëposhtme e cila ndihmon në vërtetimin e teoremës themelore të
Berit.
Lema 8.9 (Kantor). Le të jenë dhënë një hapësirë metrike e plotë ( X, d) dhe një varg nënbashkësish
të mbyllura joboshe ( Fn ) të X, i tillë që
• F1 ⊃ F2 ⊃ . . . ,
• lim diam( Fn ) = 0.
n→∞
Atëherë, gjendet një pikë e vetme x ∈ X, e tillë që

+
\ ∞
Fn = { x }.
n =1
Vërtetim. Për çdo n ∈ N, zgjedhim xn ∈ Fn . Atëherë, për çdo dy numra natyrorë k dhe l,
kemi që
k, l ≥ n ⇒ d( xk , xl ) < diam( Fn ).
219
Kjo do të thotë që ( xn ) është një varg Koshi në X dhe, si rrjedhim, gjendet x ∈ X, i tillë që
lim xn = x.
n→∞
Në saje të faktit që

xk ∈ Fn , për çdo k ≥ n,
dhe faktit që Fn është një bashkësi e mbyllur, del që x ∈ Fn . Pra,
+
\ ∞
x∈ Fn .
n =1

+
\ ∞
F= Fn ,
n =1
atëherë,
0 ≤ diam( F ) ≤ diam( Fn ), për çdo n ∈ N.
Si rrjedhim, diam( F ) = 0, që do të thotë se pika x është e vetme, dhe kjo përfundon vërtetimin.♦
Teorema 8.10 (Teorema themelore Berit). Në qoftë se një hapësirë metrike ( X, d) është e plotë,
atëherë X është hapësirë e Berit.
Vërtetim. Le të jetë dhënë një varg çfarëdo ( Gn ) bashkësish të hapura dhe të dendura në
∞
X. Të provojmë që prerja e tyre G = ∩+ n=1 Gn është gjithashtu e dendur në X.
Le të jetë dhënë një bashkësi e hapur dhe joboshe çfarëdo U. Mjafton të provojmë që
U ∩ G 6= ∅.
(1) Meqenëse bashkësia e hapur U ∩ G1 është joboshe, gjendet një rruzull i hapur B( x1 , ε 1 )
me reze 0 < ε 1 < 12 , i tillë që
B( x1 , ε 1 ) ⊂ U ∩ G1 ;
(2) Meqenëse bashkësia e hapur B( x1 , ε 1 /2) ∩ G2 është joboshe, gjendet një rruzull B( x2 , ε 2 ),
i tillë që
B( x2 , ε 2 ) ⊂ B( x1 , ε 1 /2) ∩ G2 ;
(3) Meqenëse bashkësia e hapur B( x2 , ε 2 /2) ∩ G3 është joboshe, gjendet një rruzull B( x3 , ε 3 ),
i tillë që
B( x3 , ε 3 ) ⊂ B( x2 , ε 2 /2) ∩ G3 ;
.........
220
(k+1) Meqenëse bashkësia e hapur B( xk , ε k /2) ∩ Gk+1 është joboshe, gjendet një rruzull
B( xk+1 , ε k+1 ), i tillë që
B( xk+1 , ε k+1 ) ⊂ B( xk , ε k /2) ∩ Gk+1 ;
.........
Si rezultat përftohet vargu i rruzujve të hapur ( B( xk , ε k )), i tillë që, për çdo k ∈ N, kemi që

εk 1
B( xk+1 , ε k+1 ) ⊂ B( xk , ) ∩ Gk+1 ε1 < .
2 2
Si rrjedhim,
ε1 1 ε2 1 εk 1
ε2 < < 2, ε3 < < 3, ... ε k +1 < < k +1 , ...
2 2 2 2 2 2
Atëherë, në saje të Lemës 8.9, gjendet x ∈ X, i tillë që
+ ∞
\ εk
B( xk , ) = { x }.
k =1
2
dhe, meqenëse B( x1 , ε 1 ) ⊂ U dhe
B( xk , ε k ) ⊂ Gk , për çdo k ∈ N,
rrjedh që
x ∈ U ∩ G.♦
Një klasë tjetër hapësirash të Berit përcaktohet me anë të teoremës së mëposhtme.
Teorema 8.11. Në qoftë se një hapësirë metrike ( X, d) është lokalisht kompakte, atëherë X është
një hapësirë e Berit.
Vërtetim. Le të jetë dhënë një varg çfarëdo ( Gn ) bashkësish të hapura dhe të dendura në
∞
X. Të provojmë që prerja e tyre G = ∩+ n=1 Gn është gjithashtu e dendur në X.
Le të jetë dhënë një bashkësi e hapur dhe joboshe çfarëdo U. Mjafton të provojmë që
U ∩ G 6= ∅.
(1) Meqenëse bashkësia e hapur U ∩ G1 është joboshe, gjendet një rruzull i mbyllur kompakt
B( x1 , r1 ), i tillë që
B( x1 , r1 ) ⊂ U ∩ G1 ;
221
(2) Meqenëse bashkësia e hapur B( x1 , r1 ) ∩ G2 është joboshe, gjendet një rruzull i mbyllur
kompakt B( x2 , r2 ), i tillë që
B( x2 , r2 ) ⊂ B( x1 , r1 ) ∩ G2 ;
.........
(k+1) Meqenëse bashkësia e hapur B( xk , rk ) ∩ Gk+1 është joboshe, gjendet një rruzull i mbyllur
kompakt B( xk+1 , rk+1 ), i tillë që
B( xk+1 , rk+1 ) ⊂ B( xk , rk ) ∩ Gk+1 ;
.........
Si rezultat, përftohet vargu i rruzujve ( B( xk , rk )), i tillë që
B( xk+1 , rk+1 ) ⊂ B( xk , rk ) ∩ Gk+1 , për çdo k ∈ N.
Meqenëse ( B( xk+1 , rk+1 )) është një familje me vetinë e prerjes së fundme në hapësirën kom-
pakte B( x1 , r1 ), gjendet x ∈ X, i tillë që
+
\ ∞
x∈ B( xk , rk )
k =1
dhe, meqenëse B( x1 , r1 ) ⊂ U dhe
B( xk , rk ) ⊂ Gk , për çdo k ∈ N,
rrjedh që
x ∈ U ∩ G.♦
222
8.3. Ushtrime
Ushtrimi 8.12. Jepni shembullin e një nënbashkësie A të një hapësire metrike ( X, d), të tillë që
( A )o 6= Ao .
Udhëzim: Shqyrtoni nënbashkësinë Q të numrave racinalë në (R, | · |).
Ushtrimi 8.13. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një bashkësi e mbyllur F ⊂ X.
Provoni që pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
(i) F është kudo jo e dendur në X;
(ii) F c është kudo e dendur në X.
Ushtrimi 8.14. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një bashkësi A ⊂ X. Provoni që
(ii) A përmbahet në një bashkësi të mbyllur që është kudo jo e dendur në X.
Ushtrimi 8.15. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d) dhe një bashkësi A ⊂ X. Provoni që
(ii) për çdo bashkësi të hapur G gjendet një rruzull B( x, r ), i tillë që
B( x, r ) ⊂ G \ A.
Ushtrimi 8.16. Provoni që bashkësia e Kantorit është kudo jo e dendur. ( Kjo bashkësi përcaktohet
në tekstin Teoria e Masës dhe Integrimi, seksioni 3.4. )
Ushtrimi 8.17. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Provoni që kanë vend pohimet e
mëposhtme:
(i) mbyllja e një bashkësie kudo jo të dendur është një bashkësi kudo jo e dendur;
(ii) në qoftë se X nuk ka pika izolimi, atëherë çdo nënbashkësi e fundme e X është një bashkësi
kudo jo e dendur.
Ushtrimi 8.18. Provoni që bashkësia e numrave racionalë Q nuk mund të shprehet si prerje e
një familje të numërueshme bashkësish të hapura.
223
Ushtrimi 8.19. Le të jetë dhënë një varg bashkësish të hapura ( Gn ) nga hapësira metrike (R, | · |).
Provoni që në qoftë se çdo Gn është e dendur në R, atëherë edhe prerja
+
\ ∞
Gn
n =1
është e dendur në R.
Ushtrimi 8.20. Provoni që në qoftë se A është një bashkësi e hapur ose e mbyllur në një hapësirë
metrike ( X, d), atëherë kufiri i saj ∂( A) është kudo jo i dendur në X. Provoni që pohimi nuk ka
vend kur A është një bashkësi që nuk është e hapur dhe e mbyllur.
Ushtrimi 8.21. Provoni Teoremën 8.5.
Ushtrimi 8.22. Provoni që në qoftë se një hapësirë metrike ( X, d) është një hapësirë e Berit,
atëherë për një varg çfarëdo ( Fn ) bashkësish të mbyllura në X, të tillë që
+
[ ∞
Fn = X,
n =1
gjendet një numër natyror p ∈ N, i tillë që
( Fp )o 6= ∅.
Ushtrimi 8.23. Le të jetë dhënë një hapësirë metrike ( X, d). Provoni pohimet e mëposhtme:
(i) Në qoftë se X është një hapësirë e Berit, atëherë X është një bashkësi e llojit të dytë.
(ii) Në qoftë se X = A ∪ B është një bashkësi e llojit të dytë dhe A është një bashkësi e llojit të
parë, atëherë B është një bashkësi e llojit të dytë.
(iii) Në qoftë se I është bashkësia e numrave iracionalë, atëherë provoni që I është një bashkësi e
llojit të dytë në hapësirën metrike (R, | · |).
224
Bibliografi
[1] V. I. Arnold, Ordinary Differential Equations, Springer, Berlin, 1992.
[2] J. P. Aubin and H. Frankowska, Set-Valued Analysis, Birkhauser Boston (1990).
[3] R. Bellman, E. S. Lee, Functional equations arising in dynamic programming, Aequationes

Math., 17 (1978), 1-18.
[4] P. C. Bhakta, S. Mitra, Some existence theorems for functional equations arising in
dynamic programming, J. Math. Anal. Appl., 98 (1984), 348-362.
[5] A. L. Brown, Elements of Functional Analysis, Van Nostrand Reinhold Company, London,
1970.
[6] V. Bryant, Metric Spaces, Iteration and Applications, Cambridge University Press, Cam-
bridge (UK), 1985.
[7] C. Chicone, Ordinary Differential Equations with Applications, Springer, New York,
1999.
[8] E. T. Copson, Metric Spaces, Cambridge University Press, Cambridge (UK), 1968.
[9] J. Dugundji, Topology, Allyn and Bacon, Inc., Boston, 1966.
[10] M. Frechet, Sur quelques points du calcul fonctionnel, Rend. Circ. Mat. Palermo 22 (1906).
[11] M. Fundo, The Foundations of Nowadays Mathematical Analysis, Shtëpia Botuese e

Librit Shkollor, 1987 (në Shqip).
[12] S. Gjinushi, General Topology, Shtëpia Botuese e Librit Shkollor, 1984 (në Shqip).
[13] A. Hatcher, Algebraic Topology, Cambridge University Press, Cambridge (UK),(3 Dec.
2001).
[14] A. Jaskiewicz, J. Matkowski, and A. S. Nowak, Persistently Optimal Policies in Stochastic

Dynamic Programming with Generalized Discounting, Math. Oper. Res., 38(1) (2013),
108-121.
[15] S. B. Kaliaj, Cardinal and Ordinal Numbers, Shtëpia Botuese GLA, 2015 (në Shqip).
[16] S. B. Kaliaj, Teoria e Masës dhe Integrimit, Shtëpia Botuese GLA, 2016 (në Shqip).
225
[17] S. B. Kaliaj, A functional equation arising in dynamic programming, Aequat. Math. 91
(2017), 635-645.
[18] S. B. Kaliaj, Descriptive characterizations of Pettis and strongly McShane Integrals, Real
Analysis Exchange, vol.39/1 (2013).
[19] S. B. Kaliaj, Differentiability and weak differentiability, Mediterranean Journal of Math-

ematics, Springer Basel (2015).
[20] S. B. Kaliaj, The Average Range characterization of the Radon-Nikodym property, Mediter-
ranean Journal of Mathematics, Springer Basel (2013).
[21] S. B. Kaliaj, The Radon-Nikodym property, generalized bounded variation and the average
range, Mathematische Nachrichten, WILEY-VCH Verlag (2014).
[22] S. B. Kaliaj, The differentiability of Banach space-valued functions of bounded variation,

Monatshefte für Mathematik, Springer-Verlag Wien (2013)
[23] S. B. Kaliaj and B. B. Memetaj, A generalization of the Picard-Lindelöf theorem, 6-th

International Conference on New Advanced Methodologies and Techniques in the
Scientific Research, At Ioannina, Greece, vol. 6 (2017).
[24] J. L. Kelley, General Topology, Graduate Texts in Mathematics, Springer-Verlag, Berlin-

Heidelberg-New York, 1975.
[25] A. N. Kolmogorov and S. V. Fomin, Elements of the Theory of Functions and Functional
Analysis, (Translated from the Russian) Graylock Press, Rochester, New York, 1957.
[26] T. W. Korner, Metric and Topological Spaces, CreateSpace Independent Publishing

Platform (October 13, 2014).
[27] C. Kosniowski, A First Course in Algebraic Topology, Cambridge University Press,

Cambridge (UK), 1980.
[28] S. Kumaresan, Topology of Metric Spaces, Alpha Science Int. Ltd. 2 edition (December
12, 2011).
[29] B. V. Limaye, Functional Analysis, 2nd ed., New Age International Limited, New Delhi,
1996.
[30] J. B. Listing, Vorstudien zur Topologie, Vandenhoeck und Ruprecht, Göttingen 1848.
[31] Z. Liu, S. M. Kang, Existence and uniqueness of solutions for two classes of functional
equations arising in dynamic programming, Acta Math. Appl. Sini. (English Series), 23
(2007), 195-208.
226
[32] Z. Liu, Y. Xu, J. S. Ume, S. M. Kang, Solutions to two functional equations arising in
dynamic programming, J. Comput. Appl. Math., 192 (2006), 251-269.
[33] L. A. Liusternik and V. J. Sobolev, Elements of Functional Analysis, Frederick Ungar

Publishing Company, New York, 1961.
[34] C. G. C. Pitts, Introduction to Metric Spaces, Oliver and Boyd, Edinburgh, 1972.
[35] L.S.Pontriagin, Ordinary Differential Equations, (Përkthyer nga Rusishtja) Addison-

Wesley, Reading, Massachusetts, 1962.
[36] H. Poincare, Analysis Situs, J. Ec. Polytech., ser. 21 (1895), pp. 1-123.
[37] H. Poincare, Papers on Topology: Analysis situs and its five supplements; History of
Mathematics sources, Volume 37, AMS (2010), Translation by J. Stillwel.
[38] H.L.Royden, Real Analysis, The Macmillan Company, New York, 1963.
[39] W.Rudin, Principles of Mathematical Analysis, McGraw-Hill, International Edition,

1976.
[40] S. Shirali and H. Lal Vasudeva, Metric Spaces Springer-Verlag London Limited, 2006.
[41] W. Sierpinski, General Topology, University of Toronto Press, Toronto, 1952.
[42] G. F. Simmons, Introduction to Topology and Modern Analysis, McGraw-Hill, 1963.
[43] W.A.Sutherland, Introduction to Metric and Topological Spaces, Clarendon Press, Oxford,
1975.
[44] T. Suzuki, Meir-Keeler contractions of integral type are still Meir-Keeler contractions, Int.
J. Math. Math. Sci. (2007).
[45] E. Zeidler, Nonlinear Functional Analysis and its Applications, Part I, Fixed-Point Theo-
rems, Springer-Verlg New York Berlin Heidelberg Tokyo, 1985.
[46] X. Zhang, Common fixed point theorems for some new generalized contractive type
mappings, J. Math. Anal. Appl., 333(2), (2007), 780-786.
227
CIP Katalogimi në botim BK Tiranë
Kaliaj, Sokol
Topologjia e hapësirave metrike /
Sokol Kaliaj, Lorenc Ekonomi. – Bot. i 2-të. -
Tiranë : GLA, 2017
236 f. ; 17,6 x 25 cm.
Bibliogr.
ISBN 978-9928-4435-6-4
I. Ekonomi, Lorenc
1. Matematika 2. Topologjia 3. Metrika
515.124
View publication stats

Topologjia e Hapesirave Metrike

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Topologjia e Hapesirave Metrike

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

See

Topology of Metric Spaces

Book · November 2017

Sokol Bush Kaliaj

The user has requested enhancement of the downloaded file.

1. Bashkësitë dhe numrat kardinalë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

4. Limiti dhe vazhdueshmëria e funksionit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

5. Pikat fikse për funksionet kontraktive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158

6. Hapësirat kompakte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

7. Hapësirat e lidhura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

8. Hapësirat e Berit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

2.7 / 3.6 / 4.8 / 5.3

1.1. Bashkësitë, relacioni dhe funksioni

• N bashkësia e numrave natyrorë;

• Z bashkësia e numrave të plotë;

• Q bashkësia e numrave racionalë;

• I bashkësia e numrave iracionalë;

• C bashkësia e numrave kompleksë

A = {1, 2, 3}, B = {1, 2, 1, 2, 3}, C = {3, 2, 1},

janë të barabarta, sepse përbëhen nga të njëjtat elemente.

atëherë në bazë të aksiomës (1), rrjedh që

( a, b) = { x ∈ R : a < x < b}, [ a, b) = { x ∈ R : a ≤ x < b},

Për një bashkësi çfarëdo A, bashkësia

Bashkësia C është nënbashkësi e A, që quhet diferencë e bashkësisë A me B dhe simbolikisht

quhet bashkim i bashkësive të familjes A dhe shënohet:

Provohet pa vështirësi që kanë vend barazimet

Në veçanti, në qoftë se

Në këtë rast kemi që

e cila quhet çift i renditur me elemente x, y dhe shënohet me ( x, y), pra,

Vihet re qartë që kanë vend ekuivalencat e mëposhtme

Më tej përcaktohen sistemet e renditura ( x, y, z) të tri elementeve x ∈ X, y ∈ Y dhe z ∈ Z

për x1 ∈ X1 , . . . , xn ∈ Xn , përcaktohen sistemet e renditura ( x1 , . . . , xn+1 ) të n + 1 ele-

( x1 , . . . , xn ) = ( x10 , . . . , xn0 ) ⇔ ( x1 , . . . , xn−1 ) = ( x10 , . . . , xn0 −1 ), xn = xn0

atëherë x1 = −1, x2 = 0, x3 = 3, x4 = 5 dhe x5 = 10.

X = {1, 2}, Y = { a, b, c}, Z = {∗},

Pasi është përcaktuar prodhimi kartezian i n bashkësive X1 , . . . , Xn , që shënohet

përcaktohet prodhimi kartezian i n + 1 bashkësive X1 , . . . , Xn dhe Xn+1 me anë të barazimit

(ii) (∀ x ∈ X )[( x, y1 ) ∈ G dhe ( x, y2 ) ∈ G ⇒ y1 = y2 ].

Familja e funksioneve me fillim në X dhe fund në Y shënohet Y X .

atëherë me simbolin ( Xi )i∈ I nënkuptohet familja në fjalë.

Në veçanti, në qoftë se kemi një familje ( Xn )n∈N ⊂ 2X shënojmë

që përcaktohet me barazimin

π j ( x ) = x ( j), për çdo x ∈ ∏ Xi ,

Atëherë, duke zvendësuar çdo element

ρ = ({ a, b, c}, {1, 2}, {( a, 1), ( a, 2), (c, 2)}),

( x, z) ∈ S ◦ R ⇔ (∃y ∈ Y )[( x, y) ∈ R dhe (y, z) ∈ S],

ρ = ({ a, b, c}, {1, 2, 3}, {( a, 1), ( a, 2), (c, 2)})

(i) bashkimi i të gjitha klasave të ekuivalencës është i barabartë me X;

Vetia (i ) është evidente.

z ∈ [ x ] ⇒ zρx dhe xρy ⇒ zρy ⇒ z ∈ [y]

z ∈ [y] ⇒ zρy dhe yρx ⇒ zρx ⇒ z ∈ [ x ]

[ x ] = [y] ose [ x ] ∩ [y] = ∅,

rrjedh që të gjitha klasat e ekuivalencës janë:

[0] = {. . . , −2m, − m, 0, m, 2m, . . . }

Si rrjedhim, bashkësia faktor është {[0], [1], . . . , [m − 1]}.

A = { a, b, c, e, f }, B = { a, c, e, f , g}, C = {c, e, f , g}.♦

(∀y ∈ Y )[y  x0 ] (çdo element vjen pas tij).

(∀y ∈ Y )[y  x0 ] (çdo element është para tij).

(iii) x0 quhet një element minimal në Y, në qoftë se

(iv) x0 quhet një element maksimal në Y, në qoftë se

Supozojmë tani se në bashkësinë X janë dhënë gjithashtu elementet m, M ∈ X. Atëherë,

(i) m quhet një kufi i poshtëm i Y, në qoftë se

(∀y ∈ Y )[y  m].

(ii) M quhet kufi i sipërm i Y, në qoftë se

(∀y ∈ Y )[y x0 ] (çdo element vjen pas tij).

(∀y ∈ Y )[y x0 ] (çdo element është para tij).

(∀y ∈ Y )[y m].

(∀y ∈ Y )[y M].