Analiza Funksionale 1 Ramadan Zejnullahu

7
I. HAPËSIRAT VEKTORIALE
1.1. Hapësira vektoriale. Baza dhe dimensioni

Struktura e hapësirës vektoriale X = {x, y, . . .} mbi fushën Φ = {α, β, . . .}
përkufizohet me ndihmën e dy funksioneve:
X × X → X të dhënë me (x, y) 7→ x + y, (1)

Φ × X → X të dhënë me (α, x) 7→ αx. (2)
Funksioni (1)–mbledhja në X ka këto veti:
(hv1) (x + y) + z = x + (y + z) (x, y, z ∈ X),

(hv2) Në X ekziston elementi 0 i tillë që
0+x=x+0=x (x ∈ X),
(hv3) Për çdo x ∈ X ekziston − x ∈ X i tillë që
x + (−x) = (−x) + x = 0,
(hv4) x + y = y + x (x, y ∈ X).
Funksioni (2)–shumëzimi me skalar ka këto veti:
(hv5) α(x + y) = αx + αy (α ∈ Φ; x, y ∈ X),

(hv6) (α + β)x = αx + βx (α, β ∈ Φ; x ∈ X),
(hv7) (αβ)x = α(βx) (α, β ∈ Φ; x ∈ X),
(hv8) 1 · x = x (x ∈ X).
Elementet e hapësirës X i quajmë vektorë, kurse elementet e fushës Φ skalarë.

Vetitë (hv1)–(hv4) tregojnë se hapësira vektoriale X në lidhje me mbledhjen është
grup komutativ. Në vazhdim për Φ do të marrim fushën R ose C. Hapësira
vektoriale X quhet reale nëse Φ = R, kurse komplekse nëse Φ = C. Vërejmë se Φ
është hapësirë vektoriale mbi fushën R (ose C).
Shembull 1.1.1. Bashkësia Φn në lidhje me veprimet
x + y =(x1 , . . . , xn ) + (y1 , . . . , yn ) = (x1 + y1 , . . . , xn + yn ) (3)

αx =α(x1 . . . , xn ) = (αx1 , . . . , αxn ) (4)
8 HAPËSIRAT VEKTORIALE
është hapësirë vektoriale.

Shembull 1.1.2. Bashkësia C[a, b] në lidhje me veprimet
(x + y)(t) =x(t) + y(t) (5)

(αx)(t) =αx(t) (6)
është hapësirë vektoriale.

Le të jetë X0 nënbashkësi e hapësirës vektoriale X e tillë që
αx + βy ∈ X0 (α, β ∈ Φ; x, y ∈ X0 ), (7)
atëherë ngushtimet e funksioneve (1) dhe (2), d.m.th. funksionet (x, y) 7→ x + y

dhe (α, x) 7→ αx të X0 × X0 → X0 dhe Φ × X0 → X0 përkufizojnë strukturë
të hapësirës vektoriale në X0 . Hapësirën vektoriale X0 e quajmë nënhapësirë të
hapësirës vektoriale X.
Le të jetë X hapësirë vektoriale dhe ∅ 6= S ⊂ X. Shënojmë me L(S)
bashkësinë e të gjitha kombinimeve lineare të fundme të elementeve të bashkësisë
S, d.m.th.
L(S) = {α1 x1 + · · · + αn xn : x1 , . . . , xn ∈ S; α1 , . . . , αn ∈ Φ}
Është e qartë se L(S) është nënhapësirë e hapësirës vektoriale X. Nënhapësira e

tillë quhet hapësirë e fituar (gjeneruar) me bashkësinë S.
Përkufizim 1.1.1. Nënbashkësia S e hapësirës vektoriale X quhet linearisht
e pavarur nëse çdo nënbashkësi e fundme e S–së është linearisht e pavarur.
Përkufizim 1.1.2. Nënbashkësia linearisht e pavarur S e hapësirës vektoriale
X e tillë që L(S) = X quhet bazë e algjebrike (e Hamelit) e hapësirës X.
Shembull 1.1.3. Le të jetë F [a, b] bashkësia e të gjitha funksioneve të
përkufizuara në segmentin [a, b]. F [a, b] është hapësirë vektoriale në lidhje me
veprimet (5) dhe (6). Shënojmë me S bashkësinë e të gjitha funksioneve fx ∈
F [a, b] (x ∈ [a, b]) të tillë që

0 për t 6= x
fx (t) = (a ≤ t ≤ b).
1 për t = x
S është bazë algjebrike e hapësirës F [a, b]. Me të vërtetë, le të jenë fxi ∈ S (i =
1, . . . , n) dhe αi ∈ R (i = 1, . . . , n). Atëherë
n
X n
X
αi fxi = 0 ⇐⇒ αi fxi (t) = 0 (a ≤ t ≤ b)
i=1 i=1
⇐⇒ αi fxi (t) = 0(a ≤ t ≤ b)(i = 1, . . . , n)
⇐⇒ (αi = 0) (i = 1, . . . , n)
HAPËSIRAT VEKTORIALE. BAZA DHE DIMENSIONI 9
d.m.th. S është linearisht e pavarur në X. Tregojmë tani se L(S) = X. Vërtet,

për çdo f ∈ F [a, b],
X
f= fx f =⇒ F [a, b] ⊆ L(S).
a≤x≤b
Teorema e mëposhtme vërteton ekzistencën e bazës algjebrike të hapësirës

vektoriale X.
Teoremë 1.1.1. Çdo hapësirë vektoriale X ka të paktën një bazë algjebrike.
Vërtetim: Konsiderojmë bashkësinë
F = {F ⊂ X : F është e linearisht e pavarur}
Në bashkësinë F përkufizojmë relacionin e renditjes në këtë mënyrë
F1 F2 ⇐⇒ F1 ⊆ F2 .
Është e qartë se (F, ) është bashkësi pjesërisht e renditur. Tregojmë se (F, ) i

plotëson kushtet e lemës së Zornit. Me të vërtetë, le të jetë F0 cilado nënbashkësi
plotësisht e renditur (zinxhir) e F–së. Shënojmë me
F0 = ∪{F : F ∈ F0 }.
F0 është bashkësi linearisht e pavarur në X. Le të jetë {xi : i = 1, . . . , n} cilado

nënbashkësi e fundme e F0 . Në bazë të përkufizimit të F0 , për çdo i = 1, . . . , n
ekziston Fi ∈ F0 e tillë që xi ∈ Fi . Meqenëse F0 është bashkësi plotësisht e ren-
ditur, F1 , . . . , Fn janë të krahasueshme, prandaj ekziston i0 ∈ {1, . . . , n} i tillë që
Fi ⊂ Fi0 d.m.th. {xi : i = 1, . . . , n} ⊆ Fi0 . Prej nga bashkësia {xi : i = 1, 2, ..., n}
si nënbashkësi e fundme e bashkësisë linearisht të pavarur Fi0 është linearisht e
pavarur. Meqenëse për çdo F ∈ F0 , F ⊆ F0 , F0 është kufi i sipërm i bashkësisë F0 .
Sipas lemës së Zornit, bashkësia F ka element maksimal të cilin po e shënojmë
me Fmax . Tregojmë se L(Fmax ) = X. Në të kundërtën ekziston x ∈ X \ L(Fmax ),
d.m.th. {x}∪Fmax është bashkësi linearisht e pavarur në X dhe Fmax ⊂ {x}∪Fmax ,
që nuk është e mundur.
Teoremë 1.1.2. Çdo bashkësi linearisht e pavarur në hapësirën vektoriale

X përmbahet në një bazë algjebrike të hapësirës X.
Vërtetim. Le të jetë S bashkësi linearisht e pavarur e hapësirës X.
Shënojmë me F familjen e të gjitha bashkësive linearisht të pavarura F ⊂ X
të tilla që S ⊆ F . Bashkësia F është pjesërisht e renditur në lidhje me
inkluzionin dhe i plotëson kushtet e lemës së Zornit (provojeni !). Prandaj ekzis-
ton bashkësia maksimale linearisht e pavarur Fmax në F e tillë që S ⊆ Fmax
dhe L (Fmax ) = X.
Rrjedhim 1.1.1. Nëse H është bazë algjebrike e hapësirës vektoriale X,

atëherë çdo element x ∈ X shprehet në mënyrë të vetme si kombinim linear i një
numri të fundmë të elementeve të H-së.
Vërtetim. Meqenëse L(H) = X, atëherë për çdo x ∈ X, x ∈ L(H). Prandaj
n
X
x= αi hi (αi ∈ Φ, hi ∈ H).
i=1
Kjo paraqitje është e vetme, sepse sikur të ekzistonte edhe ndonjë paraqitje tjetër
n
X
x= βi hi (βi ∈ Φ, hi ∈ H).
i=1
atëherë
n
X
0= (αi − βi )hi =⇒ αi − βi = 0 (i = 1, . . . , n)
i=1
=⇒ (αi = βi ) (i = 1, . . . , n).
Teoremë 1.1.3. Çdo dy baza algjebrike të hapësirës vektoriale X kanë numër
të njëjtë kardinal.
Vërtetim. Le të jenë H, G dy baza algjebrike të hapësirës X. Vërtetimin do
ta bëjmë vetëm për rastin kur cardH = cardG ≥ ℵ0 . Rasti kur card H =cardG <
ℵ0 është i njohur nga algjebra lineare.
Meqenëse H, G janë baza algjebrike të hapësirës vektoriale X; H, G janë
bashkësi linearisht të pavarura dhe L(H) = L(G) = X. Prandaj për çdo g ∈
G ⊂ X = L(H),
Xn
g= αi hi (αi ∈ Φ, hi ∈ H).
i=1
n
Nëse vejmë Hg = ∪ {hi }, atëherë mund të shkruajmë
i=1
X
g= αh h.
h∈Hg
Tregojmë se H = ∪{Hg : g ∈ G}. Në të kundërtën ekziston x ∈ H i tillë që për
çdo g ∈ G, x ∈
/ Hg . Meqenëse
X X X X X
x ∈ H ⊂ X = L(G) =⇒ x = βg g = βg αh h = αh βg h
g∈G g∈G h∈Hg g∈G h∈Hg
=⇒ x ∈ L(H).
FUNKSIONET LINEARE NË HAPËSIRAT VEKTORIALE 11
që nuk është e mundur, sepse H është linearisht e pavarur. Më tutje, meqenëse
Hg (g ∈ G) është bashkësi e fundme, atëherë
X
cardH = cardHg ≤ ℵ0 cardG = cardG.
g∈G
Në mënyrë analoge vërtetohet se cardG ≤cardH. Rrjedhimisht cardG =cardH.
Përkufizim 1.1.3. Dimension algjebrik (i Hamelit) i hapësirës vektoriale X

(shënohet dim X) quhet numri kardinal i një baze algjebrike të saj.
Vërejtje 1.1.1. Përkufizimi 1.1.3. është korrekt, sepse sipas teoremës 1.1.2,
çdo dy baza algjebrike të hapësirës vektoriale kanë numër të njëjtë kardinal, d.m.th.
dimensioni i hapësirës nuk varet nga zgjedhja e bazës.
Hapësira vektoriale X quhet hapësirë me dimension të fundmë, shënohet
dim X < ∞, nëse ajo ka një bazë të fundme. Me fjalë të tjera, hapësira vek-
toriale X është me dimension të fundmë, nëse ekziston bashkësia e fundme S ⊆ X
e tillë që L(S) = X.
Hapësira vektoriale X quhet hapësirë me dimension të pafundmë nëse ajo ka
një bazë të pafundme. Me fjalë të tjera, hapësira vektoriale X është me dimension
të pafundmë nëse për çdo bashkësi të fundme S ⊆ X, L(S) 6= X.
Hapësira X0 = {0} quhet hapësirë me zero dimensione.
1.2. Funksionet lineare në hapësirat vektoriale
Përkufizim 1.2.1. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale mbi të njejtën fushë
Φ. Funksioni A : X → Y quhet:
1◦ aditiv, nëse
A(x + y) = Ax + Ay (x, y ∈ X),
◦
2 homogjen, nëse
A(αx) = αAx (α ∈ Φ, x ∈ X),
◦
3 linear, nëse është aditiv dhe homogjen,
4◦ antilinear, nëse është aditiv dhe nëse
A(αx) = αAx (α ∈ Φ, x ∈ X).
Nëse Φ = R, vetitë 2◦ dhe 4◦ përputhen, d.m.th. në hapësirën vektoriale reale,

lineariteti dhe antilineariteti janë kuptime identike. Në ndërtimin e mëtutjeshëm të
këtij kursi, funksionin A : X → Y ku X, Y janë hapësira vektoriale ose nënbashkësi
të tyre e quajmë operator, përkatësisht funksionel nëse Y = Φ. Funksioni linear
A : X → Y quhet operator linear, përkatësisht funksionel linear nëse Y = Φ.
Pasqyrimi identik x 7→ x i hapësirës X në vete është linear. E shënojmë atë

me IX ose I kur është e ditur se për cilën hapësirë është fjala.
Bashkësinë e të gjithë operatorëve linearë të X në Y e shënojmë me (X → Y ).
Në bashkësinë (X → Y ) përkufizojmë veprimin e mbledhjes dhe shumëzimin me
skalar në këtë mënyrë:
(A + B)(x) = Ax + Bx (A, B ∈ (X → Y )) (x ∈ X),

(λA)(x) = λAx (λ ∈ Φ, A ∈ (X → Y )) (x ∈ X).
Provohet lehtë se bashkësia (X → Y ) në lidhje me veprimet e mësipërme është

hapësirë vektoriale. E quajmë atë hapësirë vektoriale të operatorëve linearë të
X në Y . Hapësira (X → Φ) quhet dual algjebrik i hapësirës vektoriale X dhe
shënohet me X + . Pra (X → Φ) = X + .
Teoremë 1.2.1. (Ekzistenca e operatorit linear). Le të jenë X 6= {0} dhe Y
hapësira vektoriale mbi të njëjtën fushë Φ dhe le të jetë {ei : i ∈ I} bazë algjebrike
e hapësirës X. Atëherë për çdo familje {yi : i ∈ I} të vektorëve në Y , ekziston
dhe është i vetëm operatori linear A : X → Y i tillë që Aei = yi (i ∈ I).
Vërtetim. Meqenëse {ei : i ∈ I} është bazë algjebrike e hapësirës X, atëherë
për çdo x ∈ X,
X
x= λi ei (λi ∈ Φ)
i∈I
ku λi 6= 0 vetëm për një numër të fundmë të indeksave i ∈ I. Përkufizojmë

operatorin A : X → Y me barazimin
X
Ax = λ i yi (x ∈ X).
i∈I
Është e qartë se Aei = yi (i ∈ I). Operatori A është linear, sepse për çdo x, y ∈ X
dhe për çdo α, β ∈ Φ,
X X X
A(αx + βy) = A(α λi ei + β µi ei ) = A( (αλi + βµi )ei )
i∈I i∈I i∈I
X X X
= (αλi + βµi )yi = α λi yi + β µi yi = αAx + βAy.
i∈I i∈I i∈I
Unicitetin e operatorit A le ta provojë lexuesi.
Vërejtje 1.2.1. Nëse Y = Φ dhe nëse X 6= {0}, sipas teoremës 1.2.1, rrjedh
se është i vërtetë implikimi
X 6= {0} =⇒ X + 6= {0}.
FUNKSIONET LINEARE NË HAPËSIRAT VEKTORIALE 13
Nëse {ei : i ∈ I} është bazë algjebrike në X, kurse {fj : j ∈ J} bazë algjebrike
në Y , atëherë X
Aei = yi = aij fj (i ∈ I),
j∈J
prej nga përfundojmë se me anën e çiftit të bazave algjebrike {ei : i ∈ I} në X
dhe {fj : j ∈ J} në Y operatorit A : X → Y i korrespondohet matrica (aij ) e tipit
cardI×cardJ, në të cilën vetëm një numër i fundmë i elementeve të çdo rreshti
dhe çdo shtylle është jozero.
Anasjelltas,
P nëse ekziston matrica (aij )(i ∈ I, j ∈ J) me vetinë e mësipërme
dhe yi = aij fj (i ∈ I), sipas teoremës 1.2.1 ekziston dhe është i vetëm oper-
j∈J
atori A : X → Y i tillë që Aei = yi (i ∈ I).
Teoremë 1.2.2. Është i vertetë implikimi
dim X = n =⇒ dim X+ = n.
Vërtetim. Le të jetë {ei : i = 1, 2, . . . , n} bazë algjebrike në hapësirën X.

Konsiderojmë familjen e funksioneve fi : X → Φ (i = 1, 2, . . . , n) të dhënë me
Xn
fi (x) = fi ( αi ei ) = αi (i = 1, 2, . . . , n).
i=1
Është e qartë se fi ∈ X + (i = 1, 2, . . . , n). Tregojmë se {fi : i = 1, 2, . . . , n}

është bazë algjebrike në X + . Me të vërtetë,
Xn Xn
αi fi = 0 =⇒ ( αi fi )(x) = 0 (x ∈ X)
i=1 i=1
n
X
=⇒ αi fi (x) = 0 (x ∈ X)
i=1
Xn
=⇒ αi fi (ej ) = 0 (j = 1, 2, ..., n)
i=1
=⇒ (αi = 0) (i = 1, 2, ..., n),
sepse sipas përkufizimit të funksioneve fi (i = 1, 2, . . . , n),

1 për i = j
fi (ej ) =
0 për i 6= j.
Kështu treguam se bashkësia {fi : i = 1, 2, . . . , n} është linearisht e pavarur në
X + . Tregojmë tani se L({f1 , f2 , . . . , fn }) = X + . Le të jetë f ∈ X + dhe le të jetë
µi = f (ei ) (i = 1, 2, . . . , n), atëherë për çdo x ∈ X,
Xn n
X n
X n
X n
X
f (x) = f ( αi ei ) = αi f (ei ) = αi µi = µi fi (x) = ( µi fi )(x)
i=1 i=1 i=1 i=1 i=1
=⇒ f ∈ L({f1 , f2 , . . . , fn }),
d.m.th. X + ⊆ L({f1 , f2 , . . . , fn }). Meqenëse inkluzioni i anasjelltë është çdo herë

i vërtetë, atëherë X + = L({f1 , f2 , . . . , fn }). Në fund, meqë {fi : i = 1, 2, . . . , n}
është bazë algjebrike në X + dhe meqë card{fi : i = 1, 2, . . . , n} = n, atëherë
dim X+ = n,
Përkufizim 1.2.2. Baza {fi : i = 1, 2, . . . , n} e hapësirës X + e konstruktuar

me teoremën 1.2.2 quhet bazë kanonike e hapësirës X + .
Teorema 1.2.2, mund të merret si rrjedhim i kësaj teoreme:
Teoremë 1.2.3. Është i vërtetë implikimi
(dim X = m) ∧ (dim Y = n) =⇒ dim (X → Y) = mn.
Për vërtetim, shih [19], faqe 49.

Teoremë 1.2.4. Është i vërtetë implikimi
x ∈ X \ {0} =⇒ (∃f ∈ X + )f (x) 6= 0.
Me fjalë të tjera: Duali algjebrik i hapësirës vektoriale X është i plotë në X.
Vërtetim. Le të jetë x ∈ X \ {0}. Meqenëse {x} është bashkësi linearisht
e pavarur në X, sipas teoremës 1.1.2, ekziston baza algjebrike G në X e tillë që
x ∈ G. Konsiderojmë tani funksionin f : X → Φ të dhënë me
X
f (x) = f ( αg g) = αx
a∈G
ku αx është koeficienti pranë x ∈ G. Është e qartë se f ∈ X + . Në fund, meqë

x = 1 · x, f (x) = 1 6= 0.
1.3. Izomorfizmi i hapësirave vektoriale
Përkufizim 1.3.1. Hapësirat vektoriale X dhe Y mbi të njëjtën fushë

Φ thuhet se janë algjebrikisht izomorfe nëse ekziston pasqyrimi linear bijektiv
A:X →Y.
Le të jenë X, Y hapësira vektoriale mbi të njëjtën fushë Φ dhe A : X → Y
operator linear. Bashkësitë
N (A) = {x ∈ X : Ax = 0}
dhe
R(A) = {Ax : x ∈ X}
IZOMORFIZMI I HAPËSIRAVE VEKTORIALE 15
i quajmë përkatësisht bërthamë dhe rang të operatorit A. Provohet lehtë se N (A)
është nënhapësirë e hapësirës vektoriale X, kurse R(A) nënhapësirë e hapësirës
vektoriale Y .
Operatori linear A : X → Y është bijeksion, atëherë dhe vetëm atëhere, kur

N (A) = {0} dhe R(A) = Y .
Operatori linear A : X → Y është injeksion, atëherë dhe vetëm atëherë, kur

N (A) = {0}. Në këtë rast hapësirat X dhe R(A) janë algjebrikisht izomorfe. Me
barazimin A1 x = Ax (x ∈ X) është dhënë një izomorfizëm algjebrik i hapësirave
X dhe R(A).
Teoremë 1.3.1. Dy hapësira vektoriale X dhe Y mbi të njejtën fushë Φ janë
algjebrikisht izomorfe, atëherë dhe vetëm atëherë, kur dim X = dim Y.
Vërtetim. Supozojmë se hapësirat vektoriale X dhe Y janë algjebrikisht

izomorfe. Le të jetë A : X → Y izomorfizëm algjebrik dhe G bazë algjebrike në
X. Tregojmë se H = A(G) është bazë algjebrike në Y . Bashkësia H = A(G)
është linearisht e pavarur. Me të vërtetë le të jetë {h1 , h2 , . . . , hn } cilado bashkësi
e fundme e H. Meqenëse A është mbi, ekzistojnë x1 , x2 , . . . , xn ∈ G të tillë që
Axi = hi (i = 1, 2, . . . , n). Tani
n
X n
X Xn
λi hi = 0 ⇐⇒ λi Axi = 0 ⇐⇒ A( λi xi ) = 0 = A(0)
i=1 i=1 i=1
n
X
⇐⇒ λi xi = 0 ( sepse A është 1-1 )
i=1
⇐⇒ λi = 0 (i = 1, 2, . . . , n).
Tregojmë tani se L(H) = Y . Për këtë mjafton të vërtetojmë se Y ⊆ L(H). Meqë
A është mbi, për çdo y ∈ Y , ekziston x ∈ X i tillë që
X X
y = Ax ⇐⇒ y = A( λg g) ⇐⇒ y = λg A(g)
g∈G g∈G
X
=⇒ y = λh h (λh = λg ∧ A(g) = h) =⇒ y ∈ L(H).
h∈H
Në fund, meqë H = A(G) dhe meqë A është bijeksion, atëherë cardG =cardH ⇐⇒
dim X = dim Y.
Anasjelltas. Supozojmë se dim X = dim Y. Nëse me G dhe H shënojmë

përkatësisht bazat algjebrike të hapësirave vektoriale X dhe Y , atëherë
dim X = dim Y ⇐⇒ cardG = cardH,

X ekziston bijeksioni ϕ : G → H. Le të jetë x ∈ X, cilido. Atëherë

d.m.th.
x= λg g. Përkufizojmë funksionin A : X → Y në këtë mënyrë
g∈G
X
A(x) = λg ϕ(g)
g∈G
Funksioni A është mirë i përkufizuar, sepse paraqitja e vektorit x ∈ X në bazën

algjebrike G është e vetme. Tregojmë tani se A është izomorfizëm algjebrik.
A është linear. Me të vërtetë, për çdo x, y ∈ X dhe për çdo α, β ∈ Φ,
X X X
A(αx + βy) = A(α λg g + β µg g) = A( (αλg + βµg )g)
g∈G g∈G g∈G
X X X
= (αλg + βµg )ϕ(g) = α λg ϕ(g) + β µg ϕ(g)
g∈G g∈G g∈G
= αA(x) + βA(y).
X X
A është 1-1. Me të vërtetë, për çdo x = λg g, y = µg g ∈ X,
g∈G g∈G
X X
A(x) = A(y) =⇒ λg ϕ(g) = µg ϕ(g) =⇒ (λg = µg )(g ∈ G)
g∈G g∈G
=⇒ x = y.
X
A është mbi. Le të jetë y ∈ Y (y = µh h). Meqenëse ϕ është mbi, për
h∈H
çdo h ∈ H ekziston g ∈ G i tillë që h = ϕ(g). Prandaj
X X
y= µh h = µϕ(g) ϕ(g) = A(x).
h∈H ϕ(h)∈H
Vërejtje 1.3.1. Funksioni linear A : X → Y i konstruktuar në teoremën

1.3.1 quhet zgjerim linear i funksionit ϕ : G → H.
Teoremë 1.3.2. Nëse X dhe Y janë hapësira vektoriale algjebrikisht izo-
morfe, atëherë edhe hapësirat X + dhe Y + janë algjebrikisht izomorfe.
Vertetim. Për rastin kur X dhe Y janë hapësira vektoriale me dimension
të fundmë, vërtetimi është i njohur nga algjebra lineare. Supozojmë se X dhe
Y janë hapësira vektoriale me dimension të pafundmë. Le të jetë A : X → Y
izomorfizëm algjebrik dhe G = {gi : i ∈ I} bazë algjebrike e hapësirës X, atëherë
H = A(G) = {A(gi ) : i ∈ I} është bazë algjebrike e hapësirës Y . Le të jetë
x+ ∈ X + dhe le të jenë x+ (gi ) = λi (i ∈ I), atëherë për çdo x ∈ X
X X X
x+ (x) = x+ ( αi gi ) = αi x+ (gi ) = αi λi
i∈I i∈I i∈I
Tani për familjen {λi : i ∈ I} në Φ, sipas teoremës 1.2.1, ekziston funksioneli linear
y + ∈ Y + i tillë që y + (A(gi )) = λi (i ∈ I). Funksioni B : X + → Y + i dhënë me
B(x+ ) = y + është izomorfizëm algjebrik i hapësirave X + dhe Y + .
HAPËSIRAT REFLEKSIVE 17
1.4. Hapësirat refleksive

Paralelisht me dualin algjebrik X + të hapësirës vektoriale X, përkufizohet
edhe biduali (duali i dytë) algjebrik X ++ i hapësirës vektoriale X, si dual algjebrik
i X + , d.m.th. X ++ = (X + )+ . Teorema e mëposhtme tregon se biduali algjebrik
X ++ i hapësirës vektoriale X ka elemente të paktën sa edhe hapësira X.
Teoremë 1.4.1. Hapësira vektoriale është algjebrikisht izomorfe me një
nënhapësirë të hapësirës X ++ .
Vertetim. Për çdo element x ∈ X përkufizojmë pasqyrimin x̂ : X + → Φ me
x̂(f ) = f (x) (f ∈ X + ).
Tregojmë se x̂ ∈ X ++ . Me të vërtetë, për çdo f, g ∈ X + dhe për çdo α, β ∈ Φ,
x̂(αf + βg) = (αf + βg)(x) = αf (x) + βg(x) = αx̂(f ) + β x̂(g).
Konsiderojmë tani pasqyrimin J : X → X ++ të dhënë me
Jx = x̂ (x ∈ X).
J është linear. Me të vërtetë, për çdo f ∈ X + , për çdo x, y ∈ X dhe për çdo
α, β ∈ Φ,
(αxd
+ βy)(f ) = f (αx + βy) = αf (x) + βf (y) = αx̂(f ) + β ŷ(f ) = (αx̂ + β ŷ)(f )
⇐⇒ (αxd + βy) = αx̂ + β ŷ
=⇒ J(αx + βy) = αJx + βJy.
J është 1-1. Le të jenë x1 , x2 ∈ X. Atëherë
x1 6= x2 =⇒ x1 − x2 6= 0 =⇒ (∃f ∈ X + )f (x1 − x2 ) 6= 0
=⇒ (∃f ∈ X + )f (x1 ) 6= f (x2 ) =⇒ (∃f ∈ X + )x̂1 (f ) 6= x̂2 (f )
=⇒ x̂1 6= x̂2 =⇒ Jx1 6= Jx2 .
Kështu vërtetuam se hapësira vektoriale X është algjebrikisht izomorfe me nënha-

pësirën J(X) ⊆ X ++ .
Funksioni J quhet zhytje kanonike e hapësirës vektoriale X në dualin e dytë
algjebrik X ++ .
Përkufizim 1.4.1. Hapësira vektoriale X quhet refleksive nëse J(X) = X ++ ,
d.m.th. nëse J është izomorfizëm algjebrik.
Teoremë 1.4.2. Nëse dim X = n < ∞, atëherë J : X → X ++ është izomor-

fizëm algjebrik.
Vërtetim. Mjafton të tregojmë se J është mbi. Është i vërtetë implikimi
dim X = n =⇒ dim X+ = dim X++ = n.
Le të jetë {ei : i = 1, 2, . . . , n} bazë algjebrike në X. Atëherë {êi : i = 1, 2, . . . , n}

(êi = J(ei )) është bazë algjebrike në X ++ . Le të jetë F ∈ X ++ cilido, atëherë
n
X n
X
F = λi êi = λi J(ei ).
i=1 i=1
n
X
Nga ana tjetër, për x = λi ei ∈ X, kemi
i=1
Xn n
X
J(x) = J( λi ei ) = λi J(ei ).
i=1 i=1
Prej nga për çdo F ∈ X ++ ekziston x ∈ X i tillë që J(x) = F .

Rrjedhim 1.4.1. Çdo hapësirë vektoriale me dimension të fundmë është
refleksive.
1.5. Hapësira plotësuese dhe hapësira herës

Përkufizim 1.5.1. Le të jenë X1 dhe X2 nënhapësira të hapësirës vektoriale
X. X1 dhe X2 quhen hapësira plotësuese nëse
(i) X1 ∩ X2 = {0},
(ii) L(X1 ∪ X2 ) = X.
Do të shkruajmë X = X1 + X2 dhe themi se hapësira vektoriale X është
shumë e drejtpërdrejtë e nënhapësirave X1 dhe X2 .
Teoremë 1.5.1. Nënhapësirat X1 dhe X2 të hapësirës vektoriale X
janë plotësuese, atëherë dhe vetëm atëherë, kur çdo element x ∈ X paraqitet në
mënyrë të vetme në formën x = x1 + x2 (x1 ∈ X1 ∧ x2 ∈ X2 ).
Vërtetim. Le të jenë X1 , X2 nënhapësira plotësuese të hapësirës vektoriale

X. Atëherë
x ∈ X =⇒ x ∈ L(X1 ∪ X2 ) =⇒ x = αx01 + βx02 (x01 ∈ X1 ∧ x02 ∈ X2 ∧ α, β ∈ Φ)

=⇒ x = x1 + x2 (x1 = αx01 ∈ X1 ∧ x2 = βx02 ∈ X2 ).
HAPËSIRA PLOTËSUESE DHE HAPËSIRA HERËS 19
Paraqitja x = x1 +x2 (x1 ∈ X1 ∧x2 ∈ X2 ) është e vetme, sepse sikur x = x1 +x2

(x1 ∈ X1 ∧ x2 ∈ X2 ), atëherë
X1 3 x1 − x1 = x2 − x2 ∈ X2
=⇒ x1 − x1 = x2 − x2 = 0 (dhe X1 ∩ X2 = {0})
=⇒ (x1 = x1 ) ∧ (x2 = x2 ).
Anasjelltas. Supozojmë se çdo element x ∈ X mund të paraqitet në mënyrë

të vetme në formën x = x1 + x2 (x1 ∈ X1 ∧ x2 ∈ X2 ), d.m.th.
(x ∈ X =⇒ x ∈ L(X1 ∪ X2 )) =⇒ X ⊆ L(X1 ∪ X2 ).
Meqenëse inkluzioni i anasjelltë është çdo herë i vërtetë, X = L(X1 ∪ X2 ). Tre-

gojmë tani se X1 ∩ X2 = {0}. Në të kundërtën

z = z + 0 (z ∈ X1 ∧ 0 ∈ X2 )
0 6= z ∈ X1 ∩ X2 =⇒
z = 0 + z (0 ∈ X1 ∧ z ∈ X2 )
Teoremë 1.5.2. Çdo hapësirë X1 e hapësirës vektoriale X ka një nënhapësirë

plotësuese X2 në X.
Vërtetim. Le të jetë G1 një bazë algjebrike e nënhapësirës X1 dhe G

bazë algjebrike e hapësirës X e tillë që G1 ⊆ G. Le të jetë X2 = L(G \ G1 ).
Tregojmë se X2 është nënhapësirë plotësuese e hapësirës X1 në X. Me të
vërtetë, meqë G është bazë algjebrike e hapësirës X, atëherë çdo element x ∈ X
paraqitet në formën
X X X
x= λg g = λg g + λg g = x1 + x2 ,
g∈G g∈G1 g∈G\G1
P P
ku x1 = λg g ∈ X1 dhe x2 = λg g ∈ X2 , d.m.th. x ∈ L(X1 ∪ X2 ).
g∈G1 g∈g\G1
Rrjedhimisht X = L(X1 ∪ X2 ).
Tregojmë tani se X1 ∩ X2 = {0}. Në të kundërtën
X X
0 6= z ∈ X1 ∩ X2 =⇒ z = λg g ∧ z = λ0g g
g∈G1 g∈G\G1
X X
=⇒ λg g − λ0g g = 0.
g∈G1 g∈G\G1
Relacioni i fundit paraqet kombinim të fundmë linear zero të elementeve të bazës
algjebrike G të hapësirës X ku jo të gjithë skalarët λa dhe λ0a janë zero, që
nuk është e mundur.
Le të jetë X hapësirë vektoriale mbi fushën Φ dhe X0 nënhapësirë e

hapësirës X. Në hapësirën X përkufizojmë relacionin ∼ në këtë mënyrë:
x ∼ y ⇐⇒ x − y ∈ X0 .
Provohet lehtë se ∼ është ekuivalencë në X. Me x̂ do të shënojmë klasën e

ekuivalencës së elementit x në lidhje me ekuivalencën ∼, d.m.th.
x̂ = {y ∈ X : x ∼ y} = {y ∈ X : x − y ∈ X0 } ,
kurse me
X/∼ = X/X0 = {x̂ : x ∈ X} .
faktor–bashkësinë e bashkësisë X në lidhje me ekuivalencën ∼. Në bashkësinë

X/X0 përkufizojmë mbledhjen dhe shumëzimin me skalar në këtë mënyrë:
x̂ + ŷ = xd
+y (x̂, ŷ ∈ X/X0 )
λx̂ = λx
c (x̂ ∈ X/X0 , λ ∈ Φ).
Meqenëse
y ∈ x̂ ⇐⇒ x − y ∈ X0 ⇐⇒ y − x ∈ X0 ⇐⇒ y ∈ x + X0 ,
atëherë
x̂ = x + X0 = {x + y : y ∈ X0 } .
Prej nga veprimet mbledhje dhe shumëzim me skalar në X/X0 përkufizohen edhe
kështu:
x̂ + ŷ = x + y + X0
λx̂ = λx + X0 .
Provohet lehtë se X/X0 në lidhje me veprimet mbledhje dhe shumëzim me

skalar, të përkufizuara më sipër, është hapësirë vektoriale mbi fushën Φ. E
quajmë atë hapësirë herës ose faktor–hapësirë të hapësirës vektoriale X në lidhje
me nënhapësirën X0 .
Më tutje, konsiderojmë funksionin (kanonik) j : X → X/X0 të dhënë me
j(x) = x̂. Meqenëse për çdo x, y ∈ X dhe për çdo α, β ∈ Φ,
j(αx + βy) = αxd

+ βy = αx
c + βy
c = αx̂ + β ŷ = αj(x) + βj(y),
HAPËSIRA PLOTËSUESE DHE HAPËSIRA HERËS 21
atëherë j është linear. Funksioni j është mbi, sepse siç është e njohur nga
matematika elementare, çdo element x ∈ X i takon klasës së vet x̂, d.m.th. për
çdo x̂ ∈ X/X0 ekziston x ∈ X i tillë që j(x) = x̂.
Teoremë 1.5.1. Le të jetë X1 nënhapësirë e hapësirës vektoriale X.
Hapësira herës X/X1 është algjebrikisht izomorfe me çdo nënhapësirë plotësuese
X2 të hapësirës X1 në X.
Vërtetim. Le të jetë X2 nënhapësirë plotësuese e hapësirës X1 në X.

Tregojmë se funksioni ϕ = j|X2 : X2 → X/X1 është izomorfizëm algjebrik.
Funksioni ϕ është linear, sepse j është linear.
ϕ është 1–1. Me të vërtetë, për çdo x, y ∈ X2 ,
x 6= y =⇒ x − y ∈ X2 (x − y 6= 0)
=⇒ x − y ∈
/ X1 (sepse X1 ∩ X2 = {0})
=⇒ x 6∼ y =⇒ x̂ 6= ŷ
=⇒ ϕ(x) 6= ϕ(y).
ϕ është mbi. Le të jetë x̂ ∈ X/X1 cilido. Atëherë
x ∈ X = L(X1 ∪ X2 ) =⇒ x = x1 + x2 (x1 ∈ X1 ∧ x2 ∈ X2 )
=⇒ x − x2 = x1 ∈ X1
=⇒ x ∼ x2 =⇒ x̂ = x̂2
=⇒ ϕ(x) = x̂2 = x̂.
Rrjedhim 1.5.1. Çdo dy nënhapësira plotësuese të nënhapësirës X1 në X

janë algjebrikisht izomorfe (kanë dinesione të njëjta).
Përkufizim 1.5.1. Kodimension i nënhapësirës X1 të hapësirës vektoriale

X quhet dimensioni i hapësirës X/X1 . Me fajlë të tjera kodim X1 = dim X/X1 .
Duke u mbështetur në rrjedhimin 1.5.1 mund të japim edhe këtë:
Përkufizim 1.5.2. Kodimension i nënhapësirës X1 të hapësirës vektoriale
X quhet dimensioni i një nënhapësire plotësuese të hapësirës X1 në X.
Përkufizim 1.5.3. Nënhapësira H e hapësirës vektoriale X quhet hiperplan

nëse kodim H = 1.
Nga përkufizimi 1.5.3 vërejmë se nënhapësira H e hapësirës vektoriale X

është hiperplan nëse çdo nënhapësirë plotësuese e H në X është e formës
{λx0 : λ ∈ Φ} (x0 ∈
/ H).
Meqenëse H dhe {λx0 : λ ∈ Φ} (x0 ∈ X \ H) janë nënhapësira plotësuese

të hapësirës vektoriale X, atëherë çdo element x ∈ X paraqitet në mënyrë të
vetme në formën
x = h + λx0 (h ∈ H ∧ x0 ∈
/ H ∧ λ ∈ Φ).
Rrjedhimisht
X = {h + λx0 : h ∈ H, λ ∈ Φ} (x0 ∈
/ H).
Teoremë 1.5.2. Nënhapësira H e hapësirës vektoriale X është hiperplan,

atëherë dhe vetëm atëherë, kur ekziston f ∈ X + \ {0} i tillë që
H = N (f ) = {x ∈ X : f (x) = 0}.
Vërtetim. Le të jetë H hiperplan i hapësirës vektoriale X. Atëherë

ekziston x0 ∈ X \ H i tillë që
X = {h + λx0 : h ∈ H, λ ∈ Φ} .
Përkufizojmë funksionin f : X → Φ në këtë mënyrë:
f (x) = f (h + λx0 ) = λ.
Funksioni f është linear, sepse për çdo x, y ∈ X dhe për çdo α, β ∈ Φ,
f (αx + βy) = f [α(hx + λx x0 ) + β(hy + λy x0 )]

= f [αhx + βhy + (αλx + βλy )x0 )]
= αλx + βλy = αf (x) + βf (y).
/ H, f 6= 0;prandaj f ∈ X + \ {0}. Në fund

Meqenëse x0 ∈
(x = h + λx0 ∈ H ⇐⇒ λ = 0 ⇐⇒ f (x) = 0) =⇒ H = {x ∈ H : f (x) = 0}.
Anasjelltas. Supozojmë se ekziston f ∈ X + \ {0} i tillë që
H = {x ∈ X : f (x) = 0}.
Provohet lehtë se H është nënhapësirë e hapësirës vektoriale X. Meqenëse

f ∈ X + \ {0}, ekziston x0 ∈ X i tillë që f (x0 ) 6= 0. Pa e prishur përgjithësimin,
mund të supozojmë se f (x0 ) = 1. Konsiderojmë bashkësinë
H 0 = {λx0 : λ ∈ Φ}.
DETYRA PËR USHTRIME 23
Është e qartë se H 0 është nënhapësirë e hapësirës vektoriale X dhe dim H0 = 1.

Tregojmë se H 0 është nënhapësirë plotësuese e nënhapësirës H në X. Me të
vërtetë, për çdo x ∈ X, kemi:
x = (x − λx0 ) + λx0 (λ = f (x)).
Kjo paraqitje është e vetme sepse λ = f (x) është i vetëm. Më tutje, meqë
f (x − λx0 ) = 0 =⇒ x − λx0 = h ∈ H,
atëherë çdo element x ∈ X paraqitet në mënyrë të vetme në formën
x = h + h0 (h = x − λx0 ∈ H ∧ h0 = λx0 ∈ H 0 ).
Rrjedhimisht H dhe H 0 janë nënhapësira plotësuese të hapësirës vektoriale X.
Detyra për ushtrime

1. Bartës (support) i funksionit real dhe të vazhdueshëm f në hapësirën
topologjike X quhet mbyllja e bashkësisë {t ∈ X : f (t) = 0}. Nëse
me Cc (X) shënojmë bashkësinë e të gjitha funksioneve me bartës kompakt
në X, vërtetoni se Cc (X) është hapësirë vektoriale në lidhje me mbledhjen
e zakonshme të funksioneve dhe shumëzimin me skalar.
2. Le të jetë {Xj : j ∈ J} familje e nënhapësirave të hapësirës vektoriale X.
Tregoni se ∩ Xj është nënhapësirë e hapësirës vektoriale X.
j∈J
3. Le të jetë S 6= ∅ nënbashkësi e hapësirës vektoriale X dhe {Xj : j ∈ J} familje

e nënhapësirave të X−it të tilla që S ⊂ Xj (j ∈ J). Tregoni se
L(S) = ∩ Xj .
j∈J
4. Le të jetë c0 hapësira e të gjitha zero–vargjeve të numrave realë apo komp-
leksë. Vërtetoni se dim c0 = c.
5. a) Le të jetë Mmn bashkësia e të gjitha matricave të tipit m × n me
elemente nga fusha Φ. Tregoni se Mmn është hapësirë vektoriale në lidhje
me mbledhjen e zakonshme të matricave dhe shumëzimin e matricës me skalar.
b) Nëse X dhe Y janë hapësira vektoriale mbi fushën Φ të tilla që
dim X = n, dim Y = m, vërtetoni se hapësirat Mmn dhe (X → Y ) janë
algjebrikisht izomorfe. Gjeni një izomorfizëm ndërmjet këtyre hapësirave.
6. Le të jetë A operator nga hapësira vektoriale X në hapësirën vektoriale
Y . Tregoni se A është linear, atëherë dhe vetëm atëherë, kur grafi i tij
GA = {(x, Ax) : x ∈ X} është nënhapësirë e hapësirës vektoriale X × Y .
7. Nëse X është hapësirë vektoriale mbi fushën R ose C dhe nëse dim X ≥ ℵ0 ,
atëherë dim X+ = 2dim X .
II. HAPËSIRAT E BANAHUT
Baza aksiomatike e teorisë së hapësirave të Banahut është vu nga A.A. Ben-
nett: Proc. Nat. Acad.Sci. USA 2 (592–598) (1916), kurse emërtimi hapësirë e
Banahut, lidhet me rezlutatet fundamentale të S. Banahut, në hapësirat e përcak-
tuara me këtë aksiomatikë.
2.1. Hapësirat e normuara
Përkufizim 2.1.1. Le të jetë X hapësirë vektoriale mbi fushën Φ. Funksioni

x 7−→ kxk nga X në R quhet normë në X, nëse plotësohen këto aksioma:
(n1) kxk ≥ 0 (x ∈ X),
(n2) kxk = 0 ⇐⇒ x = 0 (x ∈ X),
(n3) kλxk = |λ| kxk (x ∈ X, λ ∈ Φ),
(n4) kx + yk ≤ kxk + kyk (x, y ∈ X).
Dyshja e renditur (X, k k), ku X është hapësirë vektoriale, kurse k k është

normë në të, quhet hapësirë vektoriale (lineare) e normuar. Numri kxk quhet
normë e vektorit x.
Është i vërtetë jobarazimi
| kxk − kyk | ≤ kx − yk (x, y ∈ X),
nga i cili rrjedh se norma në hapësirën vektoriale të normuar është funksion uni-
formisht i vazhdueshëm.
Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar. Provohet lehtë se funksioni
d : X × X → R i dhënë me
d(x, y) = kx − yk (x, y ∈ X)
26 HAPËSIRAT E BANAHUT
është metrikë në X. E quajmë këtë metrikë e prejardhur nga norma ose metrikë
natyrore e hapësirës vektoriale të normuar X. Provohet gjithashtu se metrika
(1) i plotëson edhe këto barazime:
d(x − a, y − a) = d(x, y), (x, y, a ∈ X), (2)

d(λx, λy) = |λ|d(x, y), (λ ∈ Φ)(x, y, a ∈ X), (3)
të cilat tregojnë se metrika (1) është invariante ndaj translacionit dhe homotetisë.
Teorema vijuese përcakton kushtet nën të cilat metrika në hapësirën vektoriale
përkufizohet me normë.
Teoremë 2.1.1. Le të jetë X hapësirë vektoriale, ndërsa (X, d) hapësirë
metrike. Metrika d përkufizohet me normë në X, atëherë dhe vetëm atëherë,
kur ajo plotëson barazimet (2) dhe (3).
Vërtetim. Supozojmë se metrika d në X plotëson barazimet (2) dhe

(3). Le të jetë p : X → R funksion i dhënë me
p(x) = d(0, x) (x ∈ X).
Funksioni p përkufizon normë në X. Me të vërtetë:
(n1) p(x) = d(0, x) ≥ 0

(n2) p(x) = 0 ⇐⇒ d(0, x) = 0 ⇐⇒ x = 0
(n3) p(λx) = d(0, λx) = d(λ0, λx) = |λ|d(0, x) = |λ|p(x)
(n4) p(x + y) = d(0, x + y) = d(0 − x, x + y − x) = d(−x, y)
≤ d(−x, 0) + d(0, y) = p(x) + p(y).
Në fund, për çdo x, y ∈ X,
d(x, y) = d(0, y − x) = p(y − x) = p(x − y),
d.m.th. se metrika d në X përkufizohet me normën p.

Anasjelltas, vërtetimi është trivial.
Meqenëse hapësira vektoriale e normuar (X, k k) është edhe metrike (në

lidhje me metrikën e prejardhur nga norma), të gjitha kuptimet dhe pohimet për
hapësirat metrike, në mënyrë të natyrshme, barten në hapësirat e normuara.
Në vazhdim, për disa hapësira konkrete, po i japim barazimet me të cilat
përkufizohet norma në to:
HAPËSIRAT E NORMUARA 27
1. Në hapësirën Φn të të gjitha sistemeve të renditura të gjatësisë n, të
numrave realë apo kompleksë, norma përkufizohet me sicilin nga barazimet:
n
X
kxk1 = |xi |, (4)
i=1
n
X p1
kxk2 = |xi |p (x = (x1 , x2 , ..., xn ) ∈ Φn ) , (5)
i=1
kxk∞ = max{|xi | : i = 1, 2, ..., n}. (6)
2. Në hapësirën lp (1 ≤ p < ∞) të vargjeve të numrave realë apo kompleksë
∞
|xi |p < ∞, norma përkufizohet me barazimin
P
x = (xi ) të tillë që
i=1
∞
X p1
kxkp = |xi |p (x = (xi ) ∈ lp ). (7)
i=1
3. Në hapësirën l∞ e të gjitha vargjeve të numrave realë apo kompleksë
x = (xi ) të tillë që sup{|xi | : i ∈ N}, norma përkufizohet me barazimin
kxk∞ = sup{|xi | : i ∈ N}. (8)
4. Në hapësirën c të të gjitha vargjeve konvergjente të numrave realë apo
kompleksë, norma përkufizohet me barazimin (8).
5. Në hapësirën c0 të zero–vargjeve të numrave realë apo kompleksë, norma
përkufizohet me barazimin (8).
6. Le të jetë (X, B, µ) hapësirë e matshme. Hapësira Lp (µ) (1 ≤ p < ∞) e
të gjitha funksioneve të matshme në X të tillë që |f |p dµ < ∞ është e normuar
R
X
në lidhje me normën e përkufizuar me barazimin
Z p1
kf kp = |f |p dµ . (9)
X
7. Le të jetë C[a, b] hapësira e funksioneve të vazhdueshme në segmentin

[a, b]. Në hapësirën C[a, b], norma përkufizohet me secilin nga barazimet
kf k = sup {|f (x)| : a ≤ x ≤ b} , (10)
Zb
kf k1 = |f (t)|dt, (11)
a
Zb 21
kf k2 = |f (t)|2 dt . (12)
a
Norma (10) quhet norma uniforme.

Në ndërtimin e mëtutjeshëm të këtij kursi, me rëndësi të veçantë është kjo:
Teoremë 2.1.2. (mbi kombinimin linear). Në qoftë se x1 , x2 , ..., xn janë
vektorë linearisht të pavarur në hapësirën vektoriale të normuar X, atëherë për
çdo λ1 , λ2 , ..., λn ∈ Φ, ekziston c > 0 i tillë që
Xn n
X
λi xi ≥ c |λi |. (13)

i=1 i=1
n
P
Vërtetim. Le të jetë t = |λi |. Nëse t = 0, jobarazimi (13) është i
i=1
vërtetë për çdo c. Supozojmë se t > 0. Në këtë rast (13) është ekuivalent me
n n
X X λi
µi xi ≥ c |µi | = 1 ∧ µi = . (14)

t

i=1 i=1
Nëse jobarazimi (14) nuk është i vërtetë, ekziston vargu (ym ) në X i tillë që
n
X
(m) (m) (m)
ym = α1 x1 + α2 x2 + · · · + αn(m) xn |αi |=1
i=1
dhe
kym k → 0(m → ∞) (pse?) (15)
n
P (m) (m)
Meqenëse |αi | = 1 =⇒ |αi | ≤ 1 (i = 1, 2, ..., n), atëherë për çdo i =
i=1
(m)
1, 2, ..., n, vargu (αi ) është i kufizuar. Sipas teoremës së Bolcano–Vajershtrasit,
(m) (1,m)
vargu (α1 ) përmban një nënvarg konvergjent. E shënojmë atë me (α1 ),
(1,m)
me α1 = lim α1 dhe me (y1,m ) nënvargun përkatës të vargut (ym ). Vërejmë
se
(1,m) (1,m)
y1,m = α1 x1 + α2 x2 + · · · + αn(1,m) xn (m ∈ N),
n
P (1,m) (1,m)
ku |αi | = 1, (α1 ) është nënvargu konvergjent i përcaktuar më sipër dhe
i=1
(1,m) (m)
(αj ) (j = 2, 3, ..., n) është nënvargu përkatës i vargut konvergjent (αj )j=
(1,m)
2, 3, ..., n). Më tutje, vargu (α2 ) është i kufizuar (pse ?), prandaj ai përmban
(2,m) (2,m)
një nënvarg konvergjent. E shënojmë atë me (α2 ), me α2 = lim α2 dhe
HAPËSIRAT E BANAHUT 29
me (y2,m ) nënvargun përkatës të vargut (y1,m ). Është e qartë se (y2,m ) është
nënvarg i vargut (ym ). Vërejmë se
(2,m) (2,m)
y2,m = α1 x1 + α2 x2 + · · · + αn(2,m) xn (n ∈ N),
n
P (2,m) (2,m)
ku |αi | = 1, (α2 ) është nënvargu konvergjent i përcaktuar më sipër,
i=1
(2,m) (1,m) (2,m)
(α1 ) nënvargu përkatës i vargut (α1 ) dhe (αj ) (j = 3, ..., n) nënvargu
(1,m)
përkatës i vargut (αj ) (j = 3, ..., n). Duke vazhduar kështu, në hapin n, nga
(m) (n−1,m)
vargu i kufizuar (αn ) (më saktësisht nga nënvargu i tij (αn )) nxirret
(n,m) (n,m)
nënvargu konvergjent (αn ). Shënojmë me αn = lim αn dhe me (yn,m )
nënvargun përkatës të vargut (yn−1,m ). Është e qartë se (yn,m ) është nënvarg i
vargut (ym ). Tani
(n,m) (n,m)
yn,m = α1 x1 + α2 x2 + · · · + αn(n,m) xn (m ∈ N),
n
P (n,m) (n,m)
ku |αi | = 1, (αn ) është nënvargu konvergjent i përcaktuar më sipër
i=1
(n,m) (n−1,m)
dhe (αj ) (j = 1, ..., n − 1) është nënvarg i vargut konvergjent (αj )
(j = 1, ..., n − 1).
n
(n,m) P (n,m)
Në fund, meqë αi = lim αi (i = 1, ..., n) dhe |αi | = 1, atëherë
i=1
Xn
yn,m → y = α1 x1 + α2 x2 + · · · + αn xn ( |αi | = 1).
i=1
Prej nga, meqë x1 , x2 , ..., xn janë vektorë linearisht të pavarur, y 6= 0, që është
në kundërshtim me (15).
2.2. Hapësirat e Banahut
Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe (xn ) varg në X.

1◦ Thuhet se vargu (xn ) konvergjon sipas normës te vektori x0 ∈ X, nëse
(∀ ε > 0)(∃n0 (ε))(n ≥ n0 =⇒ kxn − x0 k < ε).
Do të përdorim shënimin xn → x0 , ose lim xn = x0 , ose kxn − x0 k → 0.

n→∞
∞
2◦ Thuhet se seria
P
xn konvergjon në X, nëse vargu (sn ) (sn = x1 +
n=1
x2 + · · · + xn ) konvergjon sipas normës në X.
∞ ∞
3◦ Thuhet se seria
P P
xn konvergjon absolutisht, nëse seria kxn k kon-
n=1 n=1
vergjon.
Nëse xn → x0 dhe xn → x00 , atëherë
kx0 − x00 k ≤ kx0 − xn k + kxn − x0 k → 0 =⇒ x0 = x00 .
d.m.th. limiti i vargut konvergjent në hapësirën vektoriale të normuar është i
vetëm.
Supozojmë se lim xn = x0 , d.m.th.
n→∞
ε
(∀ ε > 0)(∃n0 (ε))(n ≥ n0 =⇒ kxn − x0 k < ),
2
atëherë për çdo m, n ≥ n0 , kemi:
ε ε
kxm − xn k ≤ kxm − x0 k + kxn − x0 k < + = ε.
2 2
Rrjedhimisht
(∀ ε > 0)(∃n0 (ε))(m, n ≥ n0 =⇒ kxm − xn k < ε). (1)
Në relacionin (1), pa e ngushtuar përgjithësimin e tij, mund të supozojmë se

m > n ⇐⇒ (∃p ∈ N)m = n + p. Tani relacioni (1) është ekuivalent me këtë
relacion
(∀ ε > 0)(∃n0 (ε))(n ≥ n0 ∧ p ∈ N =⇒ kxn+p − xn k < ε).
Përkufizim 2.2.1. Vargu (xn ) në hapësirën vektoriale të normuar X që
e plotëson relacionin (1) quhet varg i Koshit.
Çdo varg i konvergjent është i Koshit.

Lemë 2.2.1. Çdo varg i Koshit në hapësirën vektoriale të normuar është i
kufizuar.
Vërtetim. Le të jetë (xn ) varg i Koshit në X, atëherë për çdo ε > 0
ekziston indeksi n0 (ε) i tillë që
m, n ≥ n0 =⇒ kxm − xn k < ε.
Tani, nga (m = n0 ) ∧ (n > n0 ) =⇒ kxn − xn0 k < ε rrjedh se të gjitha termat
e vargut (xn ), për n > n0 , ndodhen në rruzullin BX (xn0 , ε). Le të jetë
r = max {kxi − xn0 k : i = 1, 2, ..., n0 − 1}, atëherë xn ∈ BX [xn0 , r] (n ∈ N).
Lemë 2.2.2. Le të jetë (xn ) varg i Koshit në hapësirën vektoriale të
normuar X. Atëherë, për çdo varg zvogëlues të numrave realë pozitivë (εn ),
ekziston nënvargu (xnk ) i vargut (xn ) i tillë që

xn − xn < εk (k ∈ N).
k+1 k
Vërtetim. Meqenëse (xn ) është varg i Koshit në X, për ε1 > 0, ekziston
indeksi n1 i tillë që
m, n ≥ n1 =⇒ kxm − xn k < ε1 .
Për ε2 > 0 ekziston indeksi n2 (n2 > n1 sepse ε2 < ε1 ) i tillë që
m, n ≥ n2 =⇒ kxm − xn k < ε2 .
Meqenëse n1 , n2 ≥ n1 , atëherë
kxn2 − xn1 k < ε1 .
Duke vazhduar këtë proces, me induksion matematik, vërtetohet ekzistenca e

nënvargut (xnk ) të vargut (xn ) të tillë që

xn
k+1
− xnk < εk (k ∈ N).
Përkufizim 2.2.2. Hapësira vektoriale e normuar X quhet e plotë ose e

Banahut, nëse çdo varg i Koshit në te konvergjon.
Shembull 2.2.1. Hapësira Φ ∈ {R, C} është e Banahut, sepse në të çdo
varg i Koshit konvergjon (kriteri i Bolcano–Koshit).
Shembull 2.2.2. Hapësira Φn në lidhje me normën
n
X 21
kxk = |xi |2 (x = (xi ) ∈ Φn )
i=1
është e Banahut. Me të vërtetë, le të jetë (xk ) (xk = (xk1 , xk2 , ..., xkn )) varg i
Koshit në Φn . Atëherë, për çdo ε > 0 ekziston indeksi k0 (ε) i tillë që
n
X 12
p, q ≥ k0 =⇒ kxp − xq k = |xpi − xqi |2 <ε
i=1
=⇒ |xpi − xqi | < ε (i = 1, 2, ..., n),

d.m.th. (xki ) është varg i Koshit në Φ. Meqë Φ është e Banahut, ekziston
x0i ∈ Φ (i = 1, 2, ..., n) i tillë që xki → x0i (i = 1, 2, ..., n). Le të jetë x0 =
(x01 , x02 , ..., x0n ) ∈ Φn . Tregojmë se xk → x0 sipas normës në Φn . Meqenëse
xki → x0i (i = 1, 2, ..., n), për ε > 0 ekziston indeksi k i (ε) i tillë që
ε
k > k i =⇒ |xki − x0i | < √ (i = 1, 2, ..., n).
n
Le të jetë k = max{k i : i = 1, 2, ..., n}. Atëherë për çdo k > k dhe për çdo
i = 1, 2, ..., n; |xki − x0i | < √εn . Rrjedhimisht
n n
k 0
X 12 X ε2 12
kx − x k = |xki − x0i |2 < = ε.
i=1 i=1
n
Shembull 2.2.3. Hapësira lp (1 ≤ p < ∞) është e Banahut. Le të jetë

xn = (xni ) (n ∈ N) varg i Koshit në lp . Atëherë për çdo ε > 0 ekziston indeksi
n0 (ε) i tillë që
∞
X p1
m, n ≥ n0 =⇒ kxm − xn k = |xm n p
i − xi | <ε (2)
i=1
=⇒ |xi − xni | < ε (i ∈ N),
d.m.th. se (xni ) (n ∈ N) është varg i Koshit në Φ. Meqenëse Φ është e plotë,

ekziston x0i ∈ Φ e tillë që xni → x0i . Shënojmë me x0 = (x0i ). Tregojmë se
x0 ∈ lp . Me të vërtetë, meqë (xn ) është varg i Koshit në lp , ai është i kufizuar,
d.m.th.
X∞ p1
kxn kp = |xni |p ≤ K (n ∈ N).
i=1
Prej nga për çdo n, k ∈ N
k
X k
X ∞
X p1
|xni |p ≤ K p =⇒ |x0i |p ≤ K p =⇒ |x0i |p ≤K
i=1 i=1 i=1
=⇒ x0 = (x0i ) ∈ lp .
Tregojmë tani se xn → x0 sipas normës në lp . Nga (2) për çdo k ∈ N,

kemi:
k
X
m, n ≥ n0 (ε) =⇒ |xm n p p
i − xi | < ε .
i=1
Nëse m → ∞, për çdo n ≥ n0 (ε) dhe për çdo k ∈ N,

k
X ∞
X p1
|xni − x0i |p p
< ε =⇒ |xni − x0i |p <ε
i=1 i=1
=⇒ kxn − x0 kp < ε.
Shembull 2.2.4. Hapësira C[a, b] në lidhje me normën uniforme

kxk = sup{|x(t)| : a ≤ t ≤ b}
është e Banahut.
Me të vërtetë, le të jetë (xn ) varg i Koshit në C[a, b], atëherë për çdo ε > 0
ekziston indeksi n0 (ε) i tillë që
ε
m, n ≥ n0 =⇒ kxm − xn k <
3
ε
=⇒ sup{|xm (t) − xn (t)| : a ≤ t ≤ b} <
3
ε
=⇒ |xm (t) − xn (t)| < (a ≤ t ≤ b), (3)
3
d.m.th. se (xn (t)) është varg i Koshit në R. Meqë R është e plotë, për çdo
t ∈ [a, b] ekziston x(t) ∈ R i tillë që xn (t) → x(t). Le të jetë x : [a, b] → R
funksion i përkufizuar me x : t → x(t) (a ≤ t ≤ b). Tregojmë se x ∈ C[a, b]. Me
të vërtetë, për çdo t0 ∈ [a, b] dhe m > n0 , ekziston δ > 0 i tillë që
ε
|t − t0 | < δ =⇒ |xm (t) − xm (t0 )| < ,
3
sepse xm ∈ C[a, b]. Nga ana tjetër, nëse në (3) n → ∞, atëherë për çdo
t ∈ [a, b],
ε
|xm (t) − x(t)| < .
3
Rrjedhimisht
|t − t0 | < δ =⇒ |x(t) − x(t0 )| = |x(t) − xm (t) + xm (t) − xm (t0 ) + xm (t0 ) − x(t0 )|

ε ε ε
≤ |xm (t) − x(t)| + |xm (t) − xm (t0 )| + |xm (t0 ) − x(t0 )| < + + = ε,
3 3 3
d.m.th. x ∈ C[a, b]. Në fund, tregojmë se xn → x në C[a, b]. Me të vërtetë,
nëse në (3) m → ∞, atëherë për çdo ε > 0 ekziston indeksi n0 (ε) i tillë që
ε
n > n0 =⇒ |xn (t) − x(t)| < (a ≤ t ≤ b)
3
ε
=⇒ sup{|xn (t) − x(t)| : a ≤ t ≤ b} <
3
ε
=⇒ kxn − xk < .
3
Shembulli 2.2.5. Hapësira C[a, b] në lidhje me normën
Zb
kxk1 = |x(t)|dt
a
nuk është e Banahut.

Me të vërtetë, në C[a, b] konsiderojmë vargun (xn ) të dhënë me

 1, për a ≤ t ≤ c
1 a+b
xn (t) = linear, për c ≤ t ≤ c + 2n (c = 2 )(n ∈ N)
1
 0, për c + 2n ≤ t ≤ b.
Vargu (xn ) është i Koshit në C[a, b], sepse për çdo ε > 0 ekziston n0 ∈ N
1
(n0 > 4ε ) i tillë që për (m > n0 ) ∧ (p ∈ N),
1
c+ 2n
Zb Z
kxn+p − xn k1 = |xn+p (t) − xn (t)|dt = |xn+p (t) − xn (t)|dt
a c
1 1 1 p 1
= − = < < ε.
2 2n 2(n + p) 4n(n + p) 4n
Nga ana tjetër, vërejmë se xn → x, ku

1, për a ≤ t ≤ c
x(t) =
0, për c < t ≤ b.
Me të vërtetë
Zb
1 1
kxn − xk1 = |xn (t) − x(t)|dt = = → 0.
2 · 2n 4n
a
Meqenëse x ∈ / C[a, b], (xn ) nuk konvergjon në C[a, b]. Rrjedhimisht Ca, b]
nuk është e plotë.
Vërejtje 2.2.1. Shembujt 2.2.4 dhe 2.2.5 tregojnë se plotshmëria e hapësirës
vektoriale të normuar është kuptim që lidhet me normën e hapësirës.
Teorema e mëposhtme jep një kriter të rëndësishëm mbi plotshmërinë e ha-
pësirës vektoriale të normuar.
NËNHAPËSIRAT E HAPËSIRËS SË NORMUAR 35
Teoremë 2.2.1. Hapësira e normuar X është e Banahut, atëherë dhe vetëm

atëherë, kur çdo seri absolutisht konvergjente në X konvergjon në X.
Vërtetim. Supozojmë se në hapësirën e normuar X, çdo seri absolutisht

konvergjente konvergjon në X. Le të jetë (xn ) varg i Koshit në X. Sipas
lemës 2.2.2, ekziston nënvargu (xnk ) i vargut (xn ) i tillë që
1
xn
k+1
− xnk < (k ∈ N).
(k + 1)2
P
Meqenëse seria xn
k+1
− xnk konvergjon, sipas supozimit, konvergjon edhe
P
seria (xnk+1 − xnk ). Le të jetë x0 shuma e saj. Atëherë
p
X
x0 = lim (xnk+1 − xnk ) = lim (xnp+1 − xn1 ),
p→∞ p→∞
k=1
d.m.th. se nënvargu (xnk ) i vargut të Koshit (xn ) konvergjon tek x0 + xn1 ∈
X. Meqenëse vargu i Koshit (xn ) ka një nënvarg konvergjent, atëherë ai është
konvergjent (provojeni !). Rrjedhimisht X është hapësirë e Banahut.
P
Anasjelltas. Supozojmë se hapësira X është e Banahut. Le të jetë xn
seri absolutisht konvergjente në X. Atëherë për çdo ε > 0 ekziston n ∈ N i
∞
P
tillë që kxk k ≤ ε. Nga ana tjetër, për çdo p ∈ N, kemi:
k=n+1
n+p n n+p ∞
X X X X
ksn+p − sn k = xk − xk ≤ kxk k ≤ kxk k ≤ ε,

k=1 k=1 k=n+1 k=n+1
P
d.m.th. vargu i shumave të pjesshme (sn ) të serisë xn është varg i Koshit në
P
X. Meqë X është e plotë, ekziston x0 ∈ X i tillë që x0 = lim sn = xn .
2.3. Nënhapësira e hapësirës së normuar
Le të jetë Y nënhapësirë e hapësirës vektoriale X dhe x 7→ kxk normë në

X. Atëherë
y 7→ kyk0 = kyk
është normë në Y . Hapësira (Y, k k0 ) e quajmë nënhapësirë e normuar e

hapësirës (X, k k). Në vazhdim, normën në Y do ta shënojmë me të njëjtin
simbol sikur edhe në X.
Lemë 2.3.1. 1◦ Nëse Y është nënhapësirë e hapësirës së normuar X,

atëherë edhe cl Y është nënhapësirë e hapësirës X.
2◦ Nëse X është e plotë, atëherë cl Y është e plotë.
Vërtetim. 1◦ Vërtetimin po ia lëmë lexuesit për ushtrime.

2◦ Le të jetë (yn ) varg i Koshit në cl Y . Meqenëse cl Y ⊆ X, ndërsa X
është e plotë, ekziston y0 ∈ X i tillë që yn → y0 . Meqenëse y0 është pikë
limite e bashkësisë cl Y dhe meqenëse cl Y është e mbyllur, atëherë y0 ∈ cl Y .
Rrjedhimisht cl Y është e plotë.
Rrjedhim 2.3.1. Nënhapësira e mbyllur e hapësirës së plotë është e plotë.
Teoremë 2.3.1. Çdo nënhapësirë me dimension të fundëm Y e hapësirës

vektoriale të normuar X është e plotë.
Vërtetim. Le të jetë {e1 , e2 , ..., em } bazë në Y dhe le të jetë (yn ) varg i
Koshit në Y . Është e qartë se
(n) (n) (n)
yn = α1 e1 + α2 e2 + · · · + αm em (n ∈ N),
(n)
ku αi ∈ Φ (i = 1, 2, ..., m). Nga ana tjetër, meqë (yn ) është varg i Koshit në
Y , për çdo ε > 0 ekziston indeksi n0 (ε) i tillë që
n, k ≥ n0 =⇒ kyn − yk k < ε.
Sipas lemës 2.1.2, ekziston c > 0 i tillë që për çdo n, k ≥ n0 ,
Xm m
(n) (k (n) (k)
X
ε > kyn − yk k = (αi − αi )ei ≥ c |αi − αi |

i=1 i=1
(n) (k) ε
=⇒ |αi − αi | < (i = 1, 2, ..., m),
c
(n)
d.m.th. αi (i = 1, 2, ..., m) është varg i Koshit në Φ. Meqenëse Φ është e
(0) (n) (0)
plotë, ekziston αi ∈ Φ (i = 1, 2, ..., m) i tillë që αi → αi (i = 1, 2, ..., m).
(0) (0) (0)
Tani vektori y0 = α1 e1 + α2 e2 + ··· + αm em ∈Y dhe yn → y0 (n → ∞)
(tregoni !).
Rrjedhim 2.3.2. Çdo hapësirë me dimension të fundmë është e plotë.
Teoremë 2.3.2. Çdo nënhapësirë me dimension të fundmë Y e hapësirës

vektoriale të normuar X është e mbyllur në X.
Vërtetim. Le të jetë y0 ∈ cl Y , atëherë ekziston vargu (yn ) në Y i tillë

që yn → y0 . Meqenëse (yn ) është varg i Koshit në Y dhe Y e plotë (teorema
2.3.1), atëherë y0 ∈ Y .
NORMAT EKUIVALENTE 37
Vërejtje 2.3.1. Nënhapësira me dimension të pafundmë Y e hapësirës

vektoriale të normuar X nuk është çdo herë e mbyllur në X. Këtë e ilustron
shembulli vijues.
Shembull 2.3.1. Le të jetë Y hapësira e të gjitha polinomeve në [0, 1].
Është e qartë se Y ⊂ C[0, 1]. Sipas teoremës së Vajershtrasit, për çdo x ∈ C[a, b]
dhe për çdo ε > 0, ekziston polinomi pε i tillë që
max{|x(t) − pε (t)| : 0 ≤ t ≤ 1} < ε,
prej nga rrjedh se cl Y = C[0, 1].

Lemë 2.3.2. Le të jetë Y nënhapësirë e vërtetë e hapësirës vektoriale të
normuar X. Atëherë Y nuk ka pika të brendshme.
Vërtetim. Supozojmë se x0 është pikë e brendshme e nënhapësirës Y dhe

x1 ∈ X \ Y . Atëherë për n mjaft të madh, x0 + n−1 x1 ∈ Y , që nuk është e
mundur, sepse x1 ∈/ Y.
Teoremë 2.3.3. Nëse X është hapësirë e Banahut me dimension të pafundmë,

atëherë dim X > ℵ0 .
Vërtetim. Supozojmë se X është hapësirë e Banahut me bazë të numëru-

eshme {ei : i ∈ N}. Le të jetë Xn = L({e1 , e2 , ..., en }) (n ∈ N). Xn (n ∈ N)
∞
është nënhapësirë e mbyllur në X dhe X = ∪ Xn . Meqenëse X si hapësirë
n=1
e Banahut është e Berit, ekziston n0 ∈ N i tillë që Xn0 të ketë brendi joboshe,
që është në kundërshtim me lemën 2.3.2.
2.4. Normat ekuivalente
Përkufizim 2.1.1. Le të jenë k k1 dhe k k2 dy norma në hapësirën

vektoriale X. Thuhet se normat k k1 , k k2 janë ekuivalente, nëse ekzistojnë
numrat pozitivë m, M të tillë që
m kxk1 ≤ kxk2 ≤ M kxk1 (x ∈ X). (1)
Teoremë 2.4.1. Le të jenë k k1 , k k2 dy norma në hapësirën vektoriale

X, kurse T1 , T2 topologjitë e përcaktuara me normat k k1 , k k2 përkatësisht.
Normat k k1 , k k2 janë ekuivalente, atëherë dhe vetëm atëherë, kur topologjitë

T1 , T2 janë ekuivalente, d.m.th. T1 = T2 .
Vërtetim. Supozojmë se normat k k1 , k k2 janë ekuivalente. Tregojmë

se T1 = T2 . Për këtë mjafton të tregojmë se normat k k1 , k k2 përcaktojnë të
njëjtën familje të bashkësive të mbyllura në X. Le të jetë F ⊆ X bashkësi e
mbyllur e topologjisë T1 , d.m.th. F = cl F(1) , ku me cl F(1) është shënuar
mbyllja e bashkësisë F në T1 . Nëse me cl F(2)
shënojmë mbylljen e bashkësisë F në T2 , atëherë për çdo x ∈ cl F(2)
ekziston vargu (xn ) në F i tillë që kxn − xk2 → 0. Prej nga sipas (1) rrjedh
se kxn − xk1 → 0. Meqenëse F është bashkësi e mbyllur në topologjinë T1 ,
x ∈ F . Rrjedhimisht cl F(2) ⊆ F , prandaj cl F(2) = F = cl F(1) .
Anasjelltas. Supozojmë se normat k k1 , k k2 përcaktojnë të njëjtën topologji
në X. Tregojmë se ekziston numri M > 0 i tillë që
kxk2 ≤ M kxk1 (x ∈ X). (2)
Në të kundërtën, sikur të mos ekzistonte numri M > 0 për të cilin vlen jobarazimi
(2), atëherë ekziston vargu (xn ) në X i tillë që
kxn k2 > n kxn k1 (n ∈ N). (3)
xn
Le të jetë yn = (n ∈ N) dhe E = {yn : n ∈ N}. Shënojmë
kxn k2
me cl E(1) , cl E(2) mbylljet e bashkësi së E në lidhje me topologjitë T1 , T2
përkatësisht. Nga (3) kemi:
x 1
n
kyn k1 = < (n ∈ N)
kxn k2 1 n
=⇒ kyn k1 → 0 =⇒ yn → 0 ∈ cl E(1) .
Nga ana tjetër, nga x

n
kyn k2 = = 1 (n ∈ N)
kxn k2 2
rrejdh se 0 ∈/ cl E(2) . Përfundimi i arritur tregon se bashkësia cl E(2) që është e
mbyllur në topologjinë T2 nuk është e mbyllur në topologjinë T1 , që nuk është
e mundur.
Shembulli 2.4.1. Në hapësirën C[a, b], normat

Zb Zb 12
kxk1 = |x(t)|dt, kxk2 = |x(t)|2 dt (x ∈ C[a, b])
a a
NORMAT EKUIVALENTE 39
nuk janë ekuivalente. Me të vërtetë, duke zbatuar jobarazimin e Koshi–Bunjakov-

skit, për çdo x ∈ C[a, b], kemi:
Zb Zb 12 Zb 12
kxk1 = |x(t)|dt ≤ dt |x(t)|2 dt
a a a
1
=⇒ kxk1 ≤ (b − a) kxk2 2
1
=⇒ kxk1 ≤ M kxk2 (M = (b − a) 2 , x ∈ C[a, b]). (4)
Nga ana tjetër, për vargun (xn ) në C[a, b] të dhënë me
1


 0, për a≤t≤b−

 n
1 1

xn = linear, për b− ≤t≤b− (n ∈ N)
 n 2n
1


 n, për b− ≤t≤b

2n
kemi:
Zb Zb Zb
3 2 2 n
kxn k1 = |x(t)|dt = ∧ kxn k2 = |x(t)| dt ≥ |xn (t)|2 dt = .
4 2
a a 1
b− 2n
Prej nga rrjedh se nuk ekziston m > 0 i tillë që
m kxk2 ≤ kxk1 (x ∈ C[a, b]).

Vërejtje 2.4.1. 1◦ Në shembullin 2.4.1, hapësirat C[a, b], k k1 dhe

C[a, b], k k2 nuk janë të Banahut. Në rastin kur (X, k k1 ), (X, k k2 ) janë
hapësira të Banahut, jobarazimi (4) paraqet kushtin e mjaftueshëm që normat
k k1 dhe k k2 të jenë ekuivalente (rrjedhimi 4.2.1).
2◦ Shembulli 2.4.1, tregon se kufizueshmëria është kuptim që lidhet me normën
e hapësirës vektoriale.
Në rastin kur X është hapësirë me dimension të fundmë, vlen kjo:
Teoremë 2.4.2. Në hapësirën vektoriale me dimension të fundmë X çdo
dy norma k k1 , k k2 janë ekuivalente.
Vërtetim. Le të jetë dim X = n dhe {e1 , e2 , ..., en } bazë në X. Atëherë
për çdo x ∈ X ekzistojnë skalarët λ1 , λ2 , ..., λn të tillë që x = λ1 e1 + λ2 e2 +
· · · + λn en . Sipas teoremës 2.1.2, ekziston c > 0 i tillë që
kxk2 ≥ c(|λ1 | + |λ2 | + · · · + |λn |) (x ∈ X). (5)

Meqenëse me x → |λ1 | + |λ2 | + · · · + |λn | është përkufizuar një normë tjetër në
X, të cilën po e shënojmë me k k, atëherë relacioni (5) merr formën
kxk2 ≥ c kxk (x ∈ X). (6)
Nga ana tjetër, për çdo x ∈ X, kemi:

n
X
kxk2 ≤ |λi | kei k2 ≤ max {kei k : i = 1, 2, ..., n} kxk = C kxk . (7)
i=1
Nga (6) dhe (7) merret relacioni
c kxk ≤ kxk2 ≤ C kxk (x ∈ X). (8)
Në mënyrë të ngjashme, gjenden numrat pozitivë k, K të tillë që
k kxk ≤ kxk1 ≤ K kxk (x ∈ X). (9)
Nga (8) dhe (9) rrjedh se
c C
kxk1 ≤ kxk2 ≤ kxk1 (x ∈ X).
K k
Lema e mëposhtme paraqet disa fakte të rëndësishme që lidhen me normat
ekuivalente.
Lemë 2.4.1. Le të jenë k k1 dhe k k2 norma ekuivalente në hapësirën X.
1◦ Bashkësia S ⊆ X është e kufizuar në (X, k k1 ), atëherë dhe vetëm
atëherë, kur është e kufizuar në (X, k k2 ).
2◦ (xn ) është varg i Koshit në (X, k k1 ), atëherë dhe vetëm atëherë, kur ai
është varg i Koshit në (X, k k2 ).
3◦ (X, k k1 ) është e plotë, atëherë dhe vetëm atëherë, kur (X, k k2 ) është e
plotë.
Vërtetimin po ia lëmë lexuesit për ushtrime.
2.5. Prodhimi i hapësirave të normuara
Le të jenë Xi (i = 1, 2, ..., n) hapësira vektoriale mbi të njëjtën fushë Φ dhe
le të jetë
X = X1 × X2 × · · · × Xn
PRODHIMI I HAPËSIRAVE TË NORMUARA 41
prodhimi i tyre. Në X përkufizojmë veprimet mbledhje e shumëzim me skalar

me barazimet
x + y = (x1 + y1 , x2 + y2 , ..., xn + yn ) (1)

λx = (λx1 , λx2 , ..., λxn ). (2)
Provohet lehtë se X është hapësirë vektoriale. E quajmë atë prodhim direkt

i hapësirave vektoriale Xi (i = 1, 2, ..., n).
Nëse secila nga hapësirat Xi (i = 1, 2, ..., n) është e normuar me normën
x 7−→ kxki (x ∈ X)(i = 1, 2, ..., n), atëherë secili nga barazimet:
n
X
kxk1 = kxi ki , (3)
i=1
n
X 12
2
kxk2 = kxi ki , (4)
i=1
kxk∞ = max {kxi ki : i = 1, 2, ..., n} , (5)
përkufizon normë në X. Hapësira e normuar X me njërën nga normat (3), (4),
(5) quhet prodhim direkt i hapësirave të normuara (Xi , k ki ) (i = 1, 2, ..., n).
Provohet se normat (3), (4) dhe (5) janë ekuivalente. Pikërisht janë të
vërteta këto barazime:
kxk∞ ≤ kxk1 ≤ n kxk∞ ,

√
kxk∞ ≤ kxk2 ≤ n kxk∞ ,
1
√ kxk1 ≤ kxk2 ≤ kxk1 .
n
Lemë 2.5.1. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar.

1◦ Funksioni (x, y) 7−→ x + y–mbledhja në X është uniformisht i vazh-
dueshëm në X × X.
2◦ Funksioni (λ, x) 7−→ λx–shumëzimi me skalar është i vazhdueshëm në
Φ × X.
Vërtetim. 1◦ Për çdo (x1 , y1 ), (x2 , y2 ) ∈ X × X, kemi:
k(x1 + y1 ) − (x2 + y2 )k = k(x1 − x2 ) + (y1 − y2 )k ≤ kx1 − x2 k + ky1 − y2 k ,
prej nga rrjedh se mbledhja në hapësirën vektoriale të normuar është funksion
uniformisht i vazhdueshëm.
2◦ Nga jobarazimi
kλx − µyk = kλ(x − y) + (λ − µ)yk ≤ |λ| kx − yk + |λ − µ| kyk ,
rrjedh se shumëzimi me skalar është funksion i vazhdueshëm në Φ × X, bile ai

është uniformisht i vazhdueshëm në çdo nënbashkësi të kufizuar të Φ × X.
Plotshmëria e hapësirës prodhim X varet nga plotshmëria e hapësirave Xi

(i = 1, 2, ..., n).
Teoremë 2.5.1. Hapësira X është e plotë, atëherë dhe vetëm atëherë, kur
për çdo i = 1, 2, ..., n; Xi është hapësirë e plotë.
Vërtetim. Vërtetimin do ta bëjmë për n = 2. Le të jenë (X1 , k k1 ) dhe

(X2 , k k2 ) hapësira të plota. Tregojmë se hapësira X = X1 × X2 është e plotë
(p.sh. në lidhje me normën (4)). Le të jetë (xn1 , xn2 ) ((xn1 ) ⊂ X1 ∧ (xn2 ) ⊂ X2 )
varg i Koshit në X. Atëherë për çdo ε > 0 ekziston indeksi n0 (ε) i tillë që
m, n ≥ n0 =⇒ k(xm m n n m n m n
1 , x2 ) − (x1 , x2 )k < ε =⇒ k(x1 − x1 , x2 − x2 )k < ε
2 2 1
=⇒ (kxm n m n
1 − x1 k1 + kx2 − x2 k2 ) < ε,
2
prej nga rrjedh se (xn1 ) dhe (xn2 ) janë vargje të Koshit në X1 dhe X2
përkatësisht. Meqenëse X1 dhe X2 janë hapësira të plota, ekzistojnë x01 ∈ X1
dhe x02 ∈ X2 ((x01 , x02 ) ∈ X) të tillë që
ε
xn1 → x01 ⇐⇒ (∃n1 )(n ≥ n1 =⇒ xn1 − x01 1 < √ )

2
n 0
n 0
ε
x2 → x2 ⇐⇒ (∃n2 )(n ≥ n2 =⇒ x2 − x2 2 < √ ).
2
Për n = max{n1 , n2 }, kemi:

r
q
(x1 , x2 ) − (x01 , x02 ) = k(xn − x0 k2 + k(xn − x0 k2 <
n n ε2 ε2
1 1 1 2 2 2 + = ε.
2 2
Anasjelltas vërtetimin po ia lëmë lexuesit për ushtrime.
2.6. Izomorfizmet në hapësirat e normuara
Përkufizim 2.6.1. Le të jenë (X1 , k k1 ) dhe (X2 , k k2 ) dy hapësira

vektoriale të normuara mbi të njëjtën fushë.
IZOMORFIZMET NË HAPËSIRAT E NORMUARA 43
1◦ Funksioni A : X1 → X2 quhet izometri, nëse
kAxk2 = kxk1 (x ∈ X1 ).
2◦ Hapësirat X1 dhe X2 janë izometrikisht izomorfe (kongruente), nëse

ekziston funksioni linear bijektiv A : X1 → X2 i cili është izometri.
3◦ Hapësirat X1 dhe X2 janë topologjikisht izomorfe, nëse ekziston funksion
linear bijektiv A : X1 → X2 i tillë që A dhe A−1 të jenë të vazhdueshëm.
Teoremë 2.6.1. Nëse hapësira X1 dhe X2 janë izometrikisht ose topologjik-

isht izomorfe dhe nëse njëra prej tyre është e plotë, atëherë edhe tjetra është e
plotë.
Vërtetim. 1◦ Le të jetë A : X1 → X2 izomorfizëm izometrik dhe le të jetë

X1 hapësirë e plotë. Tregojmë se X2 është e plotë. Me të vërtetë, le të jetë (yn )
varg i Koshit në X2 , d.m.th. për çdo ε > 0 ekziston n0 (ε) i tillë që
m, n ≥ n0 =⇒ kym − yn k2 < ε.
Meqenëse A është mbi, për çdo n ∈ N ekziston xn ∈ X1 i tillë që Axn = yn .

Nga ana tjetër, A është izometri, prandaj për çdo m, n ≥ n0 ,
kxm − xn k1 = kA(xm − xn )k2 = kAxm − Axn k2 = kym − yn k2 < ε,
d.m.th. (xn ) është varg i Koshit në X1 . Meqenëse X1 është e plotë, ekziston
x0 ∈ X1 i tillë që xn → x0 , respektivisht kxn − x0 k1 → 0. Në fund, nga
kyn − Ax0 k2 = kAxn − Ax0 k2 = kA(xn − x0 )k2 = kxn − x0 k1 → 0
rrjedh se yn → Ax0 ∈ X2 .
2◦ Le të jetë A : X1 → X2 izomorfizëm topologjik dhe le të jetë X1 hapësirë
e plotë. Tregojmë se X2 është hapësirë e plotë. Le të jetë (yn ) varg i Koshit
në X2 . Shënojmë me xn = A−1 (yn ) (n ∈ N). Meqenëse A−1 : X2 → X1 është
funksion i vazhdueshëm, për çdo ε > 0 ekziston δ(ε) > 0 i tillë që për çdo
y1 , y 2 ∈ X 2 ,
ky1 − y2 k2 < δ =⇒ A−1 (y1 ) − A−1 (y2 ) 1 < ε.

Nga ana tjetër, meqë (yn ) është varg i Koshit në X2 , për δ = ε > 0 ekziston
indeksi n0 (ε) i tillë që
m, n ≥ n0 =⇒ kym − yn k2 < ε =⇒ A−1 (ym ) − A−1 (yn ) 1 < ε

=⇒ kxm − xn k1 < ε,
d.m.th. se (xn ) është varg i Koshit në X1 . Meqenëse X1 është e plotë,

xn → x0 ∈ X1 . Prej nga, meqë A është funksion i vazhdueshëm, yn = A(xn ) →
A(x0 ) = y0 ∈ X2 .
Teoremë 2.6.2. Çdo hapësirë vektoriale e normuar me n–dimensione X

mbi fushën Φ është topologjikisht izomorfe me hapësirën vektoriale të normuar
Φn .
Vërtetim. Le të jetë {e1 , e2 , ..., en } bazë e hapësirës X. Pasqyrimi

A : X → Φn i dhënë me
n
X
A:x= xi ei → (x1 , x2 , ..., xn ) = x̃
i=1
është linear dhe bijektiv. Tregojmë tani se A dhe A−1 janë të vazhdueshëm.
Me të vërtetë për çdo x ∈ X,
Xn X n n
X n
12 X 1
2 2
kxk = xi ei ≤ |xi | kei k ≤ |xi |2 kei k = M kx̃k

i=1 i=1 i=1 i=1
=⇒ kx − yk ≤ M kx̃ − ỹk =⇒ A−1 x̃ − A−1 ỹ ≤ M kx̃ − ỹk ,

d.m.th. se A−1 është funksion i vazhdueshëm. Më tutje, në hapësirën Φn

n
|xi |2 = 1} dhe funksionin
P
konsiderojmë sferën njësi S = {(x1 , x2 , ..., xn ) :
i=1
f : S → R të dhënë me
n
X
f (x̃) = f (x1 , x2 , ..., xn ) = kxk = k xi ei k.
i=1
Meqenëse x̃ = (x1 , x2 , ..., xn ) ∈ S dhe meqenëse {e1 , e2 , ..., en } është bazë në
X, atëherë f (x̃) = f (x1 , x2 , ..., xn ) > 0. Funksioni f është i vazhdueshëm në
S, sepse për çdo x̃, ỹ ∈ S,
|f (x̃) − f (ỹ)| = |f (x1 , x2 , ..., xn ) − f (y1 , y2 , ..., yn )|

= | kxk − kyk | ≤ kx − yk ≤ M kx̃ − ỹk .
Sfera njësi S është bashkësi kompakte në Φn , prandaj ekziston α > 0 i tillë
që f (x̃) = kxk ≥ α (x̃ ∈ S). Rrjedhimisht për çdo x̃ ∈ Φn ,
x
f (x̃) = kxk = kx̃k ≥ α kx̃k

kx̃k
1 1
=⇒ kx̃k ≤ kxk =⇒ kAxk ≤ kxk (x ∈ X)
α α
1
=⇒ kAx − Ayk = kA(x − y)k ≤ kx − yk (x, y ∈ X),
α
SEPARABILITETI. BAZAT TOPOLOGJIKE 45
d.m.th. se A është funksion i vazhdueshëm.
Rrjedhim 2.6.1. Çdo hapësirë vektoriale e normuar me dimension të fundmë

është e plotë.
Vërtetimi rrjedh drejtpërsëdrejti nga toremat 2.6.1 dhe 2.6.2.
Rrjedhim 2.6.2. Çdo dy hapësira vektoriale të normuara me n–dimensione

mbi të njëjtën fushë janë topologjikisht izomorfe.
2.7. Separabiliteti. Bazat topologjike
Lexuesit i është mirë e njohur se hapësira topologjike (X, T ) është separabile,

nëse ekziston bashkësia të shumtën e numërueshme E në X e cila është kudo
e dendur në X, d.m.th. cl E = X. Hapësira vektoriale e normuar X është
separabile nëse ekziston bashkësia të shumtën e numërueshme E në X e tillë
që
(∀ ε > 0)(∀ x ∈ X)(∃y ∈ E) kx − yk < ε.
Përkufizim 2.7.1. Bashkësia {ei : i ∈ N} e hapësirës vektoriale të normuar

X quhet bazë topologjike e hapësirës X, nëse çdo element x ∈ X mund të
paraqitet në mënyrë të vetme në formën
∞
X
x= xi ei (xi ∈ Φ),
i=1
∞
P
dhe nëse seria xi ei konvergjon sipas normës tek x. Në këtë rast numri xi
i=1
quhet koordinata e i–të e vektorit x në bazën {ei : i ∈ N}.
Shembull 2.7.1. Vektorët
e1 = (1, 0, 0, ...), e2 = (0, 1, 0, ...), e3 = (0, 0, 1, ...), ... (1)
formojnë bazë topologjike në hapësirën lp (1 ≤ p < ∞). Me të vërtetë, për çdo
x = (xi ) ∈ lp (1 ≤ p < ∞),
n
X ∞
X p1
kx − xi ei kp = k0, 0, ..., 0, xn+1 , xn+2 , ...kp = |xi |p .
i=1 i=n+1
∞
|xi |p konvergjon, sipas relacionit të fundit,
P
Meqenëse seria
i=1
n
X ∞
X
lim x − xi ei = 0 =⇒ x = xi ei .

n→∞ p
i=1 i=1
Baza topologjike (1) e hapësirës lp (1 ≤ p < ∞) quhet bazë kanonike .

Teoremë 2.7.1. Nëse {ei : i ∈ N} është bazë topologjike e hapësirës
vektoriale të normuar X, atëherë X është separabile.
Vërtetim. Vërtetimin do ta bëjmë vetëm për rastin kur X është hapë-

∞
P
sirë reale. Le të jetë Y = qi ei : qi ∈ Q . Është e qartë se Y është
i=1
e numërueshme. Le të jetë ε > 0 i çfarëdoshëm. Atëherë për çdo x ∈ X
∞ ∞
xi ei k < 2ε . Tani, për
P P
(x = xi ei , xi ∈ R) ekziston m ∈ N i tillë që k
i=1 i=m+1
m
P
z= xi ei , kemi:
i=1
X ∞ ε
kx − zk = xi ei < .

i=m+1
2
ε
Le të jetë M = max{kei k : i = 1, 2, ..., m}. Meqenëse cl Q = R, për 2mM dhe
për xi ∈ R ekziston qi ∈ Q i tillë që
ε
|xi − qi | < (i = 1, 2, ..., m).
2mM
Tani, për vektorin y = q1 e1 + q2 e2 + · · · + qm em ∈ Y , kemi:
kx − yk ≤ kx − zk + kz − yk
m
ε X ε ε
< + |xi − qi | kei k < + mM = ε.
2 i=1 2 2mM
Shembull 2.7.2. Hapësira lp (1 ≤ p < ∞) është separabile, sepse ajo ka

bazë topologjike.
Shembull 2.7.3. Hapësira l∞ nuk është separabile. Me të vërtetë, le të
jetë ∅ =
6 A ⊆ N dhe le të jetë x(A) = (xi ), ku xi = 1 për i ∈ A, kurse xi = 0
për i ∈/ A. Është e qartë se x(A) ∈ l∞ dhe kx(A)k∞ = 1. Le të jenë A1 , A2
nënbashkësi të ndryshme dhe joboshe të bashkësisë N. Atëherë
kx(A1 ) − x(A2 )k∞ = 1.

KOMPAKTËSIA. LEMA E RISIT 47

Prej nga rrjedh se rruzujt e hapur Bl∞ x(A1 ), 12 dhe Bl∞ x(A2 ), 12 janë
disjunkt. Meqenëse card P(N) = 2ℵ0 = c dhe meqenëse në hapësirën l∞ ka

rruzuj disjunkt Bl∞ x(A), 12 (A ∈ P(A)) aq sa ka elemente bashkësia P(A),
atëherë l∞ nuk është separabile.
2.8. Kompaktësia. Lema e Risit

Me qëllim të theksojmë ndryshimin ndërmjet hapësirave të normuara me di-
mension të fundmë dhe atyre me dimension të pafundmë në fillim po e vërtetojmë
këtë:
Teoremë 2.8.1. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar me dimension të
fundmë dhe M ⊆ X. Bashkësia M është kompakte, atëherë dhe vetëm atëherë,
kur ajo është e mbyllur në X dhe e kufizuar.
Vërtetim. Nëse M është kompakte në X, nga kompaktësia në hapësirat

metrike, është e njohur se M është e mbyllur dhe e kufizuar.
Anasjelltas. Supozojmë se M është bashkësi e mbyllur dhe e kufizuar në
hapësirën vektoriale të normuar me dimension të fundmë. Le të jetë dim X = n
dhe le të jetë {e1 , e2 , ..., en } bazë në X. Më tutje, le të jetë (ym ) cilido varg
në M , atëherë
(m) (m)
ym = λ1 e1 + λ2 e2 + · · · + λ(m)
n en (m ∈ N).
Vargu (yn ) është i kufizuar, prandaj ekziston k > 0 i tillë që kym k ≤ k (m ∈ N).
Në bazë të teoremës 2.1.2, ekziston c > 0 i tillë që
(m) (m)
k ≥ kym k ≥ c(|λ1 | + |λ2 | + · · · + |λ(m)
n |) (m ∈ N).
(m)
Prej nga rrjedh se për çdo i = 1, 2, ..., n; vargu (λi ) është i kufizuar. Në bazë
të vërtetimit të teoremës 2.1.2, vargu (yn ) përmban një nënvarg konvergjent.
Meqenëse M është nënbashkësi e mbyllur në X, limiti i këtij nënvargu i takon
bashkësisë M .
Në vazhdim po e shqyrtojmë kompaktësinë në hapësirat me dimension të

pafundmë. Për këtë më parë po vërtetojmë këtë:
Teoremë 2.8.2. ( F.Riesz, 1918). Nëse Y është nënhapësirë e vërtetë e
mbyllur e hapësirës vektoriale të normuar X, atëherë për çdo ε ∈ (0, 1) ekziston
xε ∈ X i tillë që
kxε k = 1 ∧ d(xε , Y ) = inf{kxε − yk : y ∈ Y } ≥ 1 − ε.

Nëse dim Y < ∞, ekziston xε ∈ X i tillë që
kxε k = 1 ∧ d(xε , Y ) = 1.
Vërtetim. Sipas supozimit në teoremë, ekziston x0 ∈ X \ Y i tillë që
d = d(x0 , Y ) = inf {kx0 − yk : y ∈ Y } > 0.
Nga ana tjetër, sipas përkufizimit të numrit d, për çdo δ > 0 (edhe për
ε
δ < ), ekziston y0 ∈ Y i tillë që d ≤ kx0 − y0 k ≤ d + dδ. Tani, për
1+ε
x0 − y0
vektorin e = (kek = 1) dhe për çdo y ∈ Y , kemi:
kx0 − y0 k
1 d
ke − yk = kx0 − (y0 + kx0 − y0 k y)k ≥
kx0 − y0 k kx0 − y0 k
d 1
≥ = >1−ε
d + dδ 1+δ
=⇒ inf {ke − yk : y ∈ Y } > 1 − ε
=⇒ d(e, Y ) > 1 − ε.
Nëse dim Y < ∞, shënojmë me Y0 = L(Y ∪ {x0 }). Është e qartë se

dim Y0 < ∞ dhe cl Y0 = Y0 . Sipas asaj që vërtetuam më sipër, për çdo n ∈ N
ekziston yn ∈ Y0 i tillë që
1
kyn k = 1 ∧ d(yn , Y ) ≥ 1 − .
n
Meqenëse dim Y0 < ∞ dhe meqenëse (yn ) ⊂ Y0 (kyn k = 1), sipas teoremës
2.8.1, vargu (yn ) përmban një nënvarg (ynk ) që konvergjon në Y . Shënojmë
me y = lim ynk . Është e qartë se kyk = 1. Tani, për çdo y ∈ Y , kemi:
k→∞
1 1
1− ≤ kynk − yk =⇒ lim 1 − ≤ lim kynk − yk
nk k→∞ nk k→∞
=⇒ 1 ≤ ky − yk =⇒ d(y, Y ) ≥ 1.
Nga ana tjetër, meqë 0 ∈ Y , atëherë d(y, Y ) ≤ ky − 0k = 1. Rrjedhimisht

d(y, Y ) = 1.
Vërejtje 2.8.1. Nëse X është hapësira tridimensionale e Euklidit, kurse Y

rrafshi në te, për xε mund të merret vektori njësi e normal në Y . Atëherë,
për çdo y ∈ Y , sipas teoremës së Pitagorës, kemi:
2 2 2 2
ke − yk = kek + kyk = 1 + kyk ≥ 1 > 1 − ε.
BASHKËSITË PLOTËSISHT TË KUFIZUARA. TEOREMA E ARCELA ASKOLIT 49
Relacioni i fundit tregon se vektori xε nga teorema 2.8.2, konsiderohet si vektor

përafërsisht normal në Y .
Teoremë 2.8.3. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe BX [0, 1]

rruzulli i mbyllur me qendër në 0 dhe rreze 1 në hapësirën X. Nëse BX [0, 1]
është bashkësi kompakte në X, atëherë hapësira X është me dimension të
fundmë.
Vërtetim. Supozojmë të kundërtën që dim X = ∞. Le të jetë e1 vektor

njësi në X dhe Y1 = L({e1 }). Sipas teoremës 2.8.2, ekziston vektori e2 ∈ X
i tillë që ke2 k = 1 dhe d(e2 , Y1 ) = 1, d.m.th. ke2 − e1 k ≥ 1. Në mënyrë të
ngjashme, për hapësirën Y2 = L(Y1 ∪ {e2 }) ekziston vektori e3 ∈ X i tillë që
ke3 k = 1 dhe d(e3 , Y2 ) ≥ 1, d.m.th. ke3 − e1 k ≥ 1 dhe ke3 − e2 k ≥ 1. Duke
vazhduar këtë proces fitojmë vargun (ei ) ⊂ X (kei k = 1, i ∈ N) të tillë që
kei − ej k ≥ 1 (i 6= j).
Nga relacioni i mësipërm, vërejmë se vargu (ei ) në BX [0, 1] nuk përmban nënvarg
konvergjent, d.m.th. BX [0, 1] nuk është bashkësi kompakte.
Rrjedhim 2.8.1. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe SX (0, 1) =

{x ∈ X : kxk = 1} sfera me qendër në 0 dhe rreze 1. Nëse SX (0, 1) është
bashkësi kompakte në X, atëherë X është hapësirë me dimension të fundmë.
Meqenëse në hapësirën e normuar Φn çdo bashkësi e mbyllur dhe e kufizuar

është kompakte, edhe në hapësirën X, për të cilën dim X < ∞, çdo bashkësi e
mbyllur dhe e kufizuar është kompakte. Në bazë të kësaj dhe teoremës 2.8.3, është
e vërtetë kjo:
Teoremë 2.8.4. (F. Riesz). Hapësira vektoriale e normuar X është me
dimension të fundmë, atëherë dhe vetëm atëherë, kur në të çdo bashkësi e mbyllur
dhe e kufizuar është kompakte.
2.9. Bashkësitë plotësisht të kufizuara. Teorema

e Arcela Askolit
Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe A ⊂ X.

Përkufizim 2.9.1. Bashkësia A quhet plotësisht e kufizuar në X, nëse
për çdo ε > 0 ekziston bashkësia e fundme A0 ⊂ A e tillë që
A⊂ ∪ BX (a0 , ε). (1)

a0 ∈A0
Me fjalë të tjera: bashkësia A quhet plotësisht e kufizuar, nëse për çdo ε > 0
ekziston bashkësia e fundme A0 ⊂ A e tillë që
(∀ x ∈ A)(∃x0 ∈ A0 ) kx − x0 k < ε. (2)
Bashkësia A0 quhet ε–rrjetë e fundme e bashkësisë A.

Në përkufizimin 2.9.1, pa e prishur peshën e tij, mund të supozojmë se A0 ⊂
X. Me të vërtetë, nëse bashkësia A ka vetinë që për çdo ε > 0 gjendet bashkësia
e fundme A0 ⊂ X e tillë që
A⊂ ∪ BX (a0 , ε),
a0 ∈A0
ε
atëherë për 2, gjendet bashkësia e fundme B ⊂ X e tillë që
ε
A ⊂ ∪ BX (b, ). (3)
b∈B 2
Më tutje, për çdo b ∈ B, shënojmë me ab një vektor nga bashkësia A për të
cilin kb − ab k < 2ε . Prej nga sipas (3), kemi:
ε
x ∈ A =⇒ (∃b ∈ B)x ∈ BX b,
2
ε
⇐⇒ (∃b ∈ B) kx − bk <
2
=⇒ (∃ab ∈ A) kx − ab k ≤ kx − bk + kb − ab k < ε

=⇒ (∃ab ∈ A)x ∈ BX ab , ε .
Rrjedhim 2.9.1. Çdo nënbashkësi e një bashkësie plotësisht të kufizuar është
plotësisht e kufizuar.
Rrjedhim 2.9.2. Çdo bashkësi plotësisht e kufizuar është e kufizuar.
Vërtetim. Le të jetë A1 një 1–rrjetë e fundme e bashkësisë A. Atëherë

për çdo x ∈ A, ekziston x0 ∈ A1 i tillë që kx − x0 k < 1. Prej nga
kxk ≤ kx − x0 k + kx0 k ≤ max {kx0 k : x0 ∈ A1 } + 1 = M.
Teoremë 2.9.1. Në qoftë se A, B janë bashkësi plotësisht të kufizuara në
X, atëherë edhe bashkësitë A ∪ B, A + B, dhe λA janë plotësisht të kufizuara
në X.
Vërtetim. 1◦ Për çdo ε > 0, shënojmë me A0 dhe B 0 ε–rrjetat e fundme

për bashkësitë A dhe B përkatësisht, d.m.th.
A⊂ ∪ BX (a0 , ε) ∧ B ⊂ 0 ∪ 0 BX (b0 , ε).

a0 ∈A0 b ∈B
Prej nga
A∪B ⊂ ∪ BX (c, ε).
c∈A0 ∪B 0
Meqenëse card (A0 ∪ B 0 ) < ∞, sipas relacionit të fundit, përfundojmë se A0 ∪ B 0

është një ε–rrjetë e fundme e bashkësisë A ∪ B.
2◦ Për çdo ε > 0, shënojmë me A0 dhe B 0 2ε –rrjetat e fundme për
bashkësitë A dhe B përkatësisht. Tregojmë se A0 + B 0 është një ε–rrjetë e
fundme e bashkësisë A + B. Me të vërtetë, le të jetë x ∈ A + B (x = x1 + x2 ;
x1 ∈ A∧x2 ∈ B), atëherë ekzistojnë x01 ∈ A0 dhe x02 ∈ B 0 (x0 = x01 +x02 ∈ A0 +B 0 )
të tillë që
ε ε
kx1 − x01 k < ∧ kx2 − x02 k < ,
2 2
prej nga
kx − x0 k ≤ kx1 − x01 k + kx2 − x02 k < ε.
3◦ Për çdo ε > 0, shënojmë me A0 një ε

|λ| –rrjetë të fundme të bashkësisë
A. Atëherë, për çdo x ∈ A, ekziston x0 ∈ A0 i tillë që
ε
kx − x0 k < =⇒ kλx − λx0 k = |λ| kx − x0 k < ε,
|λ|
d.m.th. se λA0 është një ε–rrjetë e fundme e bashkësisë λA.
Ndërmjet klasës së bashkësive plotësisht të kufizuara dhe klasës së bashkësive
relativsht kompakte në hapësirën vektoriale të normuar X, ekziston një lidhje e
ngushtë e cila jepet me teoremat e mëposhtme.
Teoremë 2.9.2. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe A ⊂ X.
Nëse A është bashkësi kompakte në X, atëherë ajo është plotësisht e kufizuar
në X.
Vërtetim. Le të jetë A bashkësi kompakte në X dhe ε > 0 çfarëdo,

atëherë bashkësia
{BX (a, ε) : a ∈ A}
është një mbulojë e hapur e A. Meqë A është kompakte në X, ekzistojnë

a1 , a2 , ..., an ∈ A të tillë që
n
A ⊂ ∪ BX (ai , ε),
i=1
d.m.th. bashkësia A është plotësisht e kufizuar në X.

Rrjedhim 2.9.3. Çdo bashkësi relativisht kompakte në X është plotësisht

e kufizuar në X.
Vërtetim. Sipas teoremës 2.9.2, bashkësia cl A është plotësisht e kufizuar

në X, e sipas rrjedhimit 2.9.1, A si nënbashkësi e bashkësisë plotësisht të
kufizuar cl A është plotësisht e kufizuar në X.
Teoremë 2.9.3. Bashkësia A ⊂ X është plotësisht e kufizuar, atëherë dhe

vetëm atëherë, kur nga çdo varg në A mund të nxirret një nënvarg i Koshit.
Vërtetim. Le të jetë A bashkësi plotësisht e kufizuar në X. Atëherë për

ε = 1 ekziston 1–rrjeta e fundme A0 e bashkësisë A, d.m.th.
A⊂ ∪ BX (a0 , 1). (4)

a0 ∈A0
Le të jetë (xn ) varg në A. Sipas relacionit (4), të paktën njëri nga rruzujt
BX (a0 , 1) (a0 ∈ A0 ) përmban një numër të pafundmë të termave të vargut (xn ).
E shënojmë atë me B1 , ndërsa me A1 prerjen e tij me bashkësinë A, d.m.th.
A1 = A ∩ B1 .
Është e qartë se diam (A1 ) < 2. Bashkësia A1 si nënbashkësi e bashkësisë

plotësisht të kufizuar është plotësisht e kufizuar. Le të jetë A01 një 12 –rrjetë e
fundme e A1 , d.m.th.
1
A1 ⊂ 0 ∪ 0 BX (a01 , ). (5)
a1 ∈A1 2
Sipas relacionit (5) njëri nga rruzujt BX (a01 , 12 ) (a01 ∈ A01 ) përmban një numër
të pafundmë të termave të vargut (xn ). E shënojmë atë me B2 , ndërsa me A2
prerjen e tij me bashkësinë A1 , d.m.th.
A2 = A1 ∩ B2 .
Është e qartë se diam (A2 ) < 1. Duke vazhduar këtë proces, në hapin e n–të
merret bashkësia An plotësisht e kufizuar në X e tillë që diam (An ) < n2 dhe
që përmban një numër të pafundmë të termave të vargut (xn ). Le të jetë A0n
1
një n+1 –rrjetë e fundme e bashkësisë An , d.m.th.
1
An ⊂ ∪ BX a0n , . (6)
an ∈A0n
0 n+1

Sipas relacionit (6) njëri nga rruzujt BX a0n , n+1
1
(a0n ∈ A0n ) përmban një
numër të pafundmë të termave të vargut (xn ). E shënojmë atë me Bn+1 ,
ndërsa me An+1 prejrjen e tij me bashkësinë An , d.m.th.
An+1 = An ∩ Bn+1 .
Kështu është ndërtuar vargu i bashkësive A1 , A2 , ..., An me këto veti:

(i) An+1 ⊂ An ⊂ A
(ii) diam (An ) < n2
(iii) An përmban një numër të pafundmë të termave të vargut (xn ).
Shënojmë me (xnk ) nënvargun e vargut (xn ) indeksat e termave të të cilit
plotësojnë kushtin
nk+1 = inf {n : xn ∈ Ak+1 ∧ n > nk } .
Ky nënvarg ka vetinë që për k > k0 rrjedh se xnk ∈ Ak0 . Prandaj
2
kxnk − xn0k k < diam (Ank0 ) < (k, k0 > k0 ),
k0
d.m.th. se (xnk ) është nënvarg i Koshit i vargut (xn ).

Anasjelltas. Supozojmë se A nuk është plotësisht e kufizuar në X. Pra,
gjendet ε0 > 0 që nuk e plotëson përkufizimin 2.9.1. Le të jetë a1 ∈ A cilido.
Atëherë, gjendet a2 ∈ A i tillë që
ka1 − a2 k > ε0 .
Sepse në të kundërtën, rruzulli BX (a1 , ε0 ) e mbulon A–në. Në mënyrë të
ngjashme gjendet a3 ∈ A i tillë që
ka3 − a2 k > ε0 ∧ ka3 − a1 k > ε0 .
Duke vazhduar në këtë mënyrë, gjejmë vargun (an ) në A të tillë që
kan − am k > ε0 (m 6= n),
d.m.th. vargu (an ) ⊂ A nuk përmban asnjë nënvarg të Koshit, që nuk është e
mundur.
Rrjedhim 2.9.4. Që bashkësia A e hapësirës së Banahut X të jetë plotësisht
e kufizuar është e nevojshme dhe e mjaftueshme që ajo të jetë relativisht kompakte.
Vërtetim. Supozojmë se A është bashkësi plotësisht e kufizuar në X. Le

të jetë (xn ) varg në A. Sipas teoremës 2.9.3, vargu (xn ) përmban një nënvarg
të Koshit (xnk ). Meqë X është e Banahut dhe (xnk ) varg i Koshit në X, ai
konvergjon në X. Rrjedhimisht A është bashkësi relativisht kompakte në X.
Pohimi i anasjelltë është dhënë me rrjedhimin 2.9.3.
Rrjedhimi 2.9.4, tregon se në hapësirat e Banahut klasa e bashkësive plotësisht

të kufizuara përputhet me klasën e bashkësive relativisht kompakte, ndërsa në
rastin e përgjithshëm klasa e parë është rigorozisht më e gjerë se e dyta.
Nga teorema 2.9.3, rrjedh se për çdo bashkësi plotësisht të kufizuar të ha-
pësirës së Banahut, mbyllja e saj është bashkësi plotësisht e kufizuar, bile edhe
kompakte. Teorema e mëposhtme tregon se ky fakt është i vërtetë edhe në rastin
e hapësirave vektoriale të normuara.
Teoremë 2.9.4. Nëse A është bashkësi plotësisht e kufizuar e hapësirës
vektoriale te normuar X, atëherë cl A është bashkësi plotësisht e kufizuar.
Vërtetim. Le të jetë A bashkësi plotësisht e kufizuar në X. Atëherë, për

çdo ε > 0 ekziston ε–rrjeta e fundme A0 e bashkësisë A, d.m.th.
ε ε
A⊂ ∪ BX (a0 , ) ⊂ 0 ∪ 0 BX [a0 , ].
a0 ∈A0 2 a ∈A 2
Meqenëse unioni i një numri të fundmë bashkësish të mbyllura është bashkësi e
mbyllur, atëherë
ε
cl A ⊂ ∪ BX [a0 , ] ⊂ 0 ∪ 0 BX (a0 , ε).
a0 ∈A0 2 a ∈A
Gjetja e bashkësive kompakte është një problem që e hasim shpesh. Për këtë
arsye është me interes të shihen kushtet për të cilat një bashkësi e një hapësire
konkrete është plotësisht e kufizuar. Në rastin e hapësirës Rn vlen kjo:
Teoremë 2.9.5. Që bashkësia A në Rn të jetë plotësisht e kufizuar është
e nevojshme dhe e mjaftueshme që A të jetë e kufizuar.
Vërtetim. Sipas rrjedhimit 2.9.2, mjafton të tregojmë se kufizueshmëria e

bashkësisë A sjell kufizueshmërinë e plotë të saj. Le të jetë A bashkësi e
kufizuar, atëherë për çdo x ∈ A ⊂ Rn ekziston M > 0 i tillë që
n
X 12
kxk = x2i < M =⇒ |xi | < M (i = 1, 2, ..., n).
i=1
Relacioni i fundit tregon se bashkësitë Ai që merren si projeksione të A–së në
Ri = R, d.m.th.
Ai = proji (A)
janë të kufizuara në R. Rrjedhimisht cl Ai (i = 1, 2, ..., n) është bashkësi

kompakte në R. Sipas teoremës së Tihonovit rrjedh se bashkësia
n
B = u cl Ai ,
i=1
është kompakte në Rn , pra edhe plotësisht e kufizuar. Meqenëse A ⊂ B, sipas

rrjedhimit 2.9.1, A është bashkësi plotësisht e kufizuar.
Në vazhdim po e vërtetojmë një teoremë mbi kompaktësinë relative në hapë-
sirën C[a, b] të pajisur me normën uniforme. Për këtë më parë po marrim këto
përkufizime:
Përkufizim 2.9.2. Një familje F në C[a, b] quhet uniformisht e kufizuar,
në qoftë se është e kufizuar sipas normës, d.m.th. nëse ekziston M > 0 i tillë që
kf k = sup {|f (x)| : a ≤ x ≤ b} ≤ M (f ∈ F ).
Përkufizim 2.9.3. Familja F në C[a, b] quhet e barasvazhdueshme, nëse

për çdo ε > 0 dhe për çdo f ∈ F ekziston δ > 0 i tillë që për çdo x0 , x00 ∈ [a, b],
|x0 − x00 | < δ =⇒ |f (x0 ) − f (x00 )| < ε.
Teoremë 2.9.6. (Arzelà–Ascoli). Që bashkësia F në C[a, b] të jetë

relativisht kompakte është e nevojshme dhe e mjaftueshme që ajo të jetë e kufizuar
dhe e barasvazhdueshme.
Më parë po e vërtetojmë këtë lemë ndihmëse.

Lemë 2.9.1. Le të jetë M ⊆ X hapësirë e plotë. Bashkësia M është
relativisht kompakte në X, nëse për çdo ε > 0 ekziston ε–rrjeta relativisht
kompakte M 0 e bashkësisë M në X.
Vërtetim. Nëse M 0 është bashkësi e fundme, vërtetimi rrjedh drejtpërsëd-

rejti nga rrjedhimi 2.9.4. Në të kundërtën, le të jetë M 0 një 2ε –rrjetë relativisht
kompakte e M . Sipas rrjedhimit 2.9.4, M 0 është plotësisht e kufizuar në X,
prandaj ekziston 2ε –rrjeta e fundme M0 e bashkësisë M 0 në X. Tregojmë
se M0 është ε–rrjetë e fundme e bashkësisë M . Me të vërtetë, meqë M 0
është 2ε –rrjetë e bashkësisë M , për çdo x ∈ M , ekziston ξ ∈ M 0 i tillë që
kx − ξk < 2ε . Nga ana tjetër, meqë M0 është 2ε –rrjetë e fundme e bashkësisë
M 0 , për ξ ∈ M 0 ekziston xε ∈ M0 i tillë që kξ − xε k < 2ε . Rrjedhimisht për
çdo x ∈ M ekziston xε ∈ M0 i tillë që
ε ε
kx − xε k ≤ kx − ξk + kξ − xε k < + = ε,
2 2
d.m.th. se M është plotësisht e kufizuar në X. Sipas rrjedhimit 2.9.4, M është

relativisht kompakte në X.
Vërtetimi i teoremës. Supozojmë se F është bashkësi relativisht kom-

pakte në C[a, b]. Sipas rrjedhimeve 2.9.3 dhe 2.9.2, bashkësia F është e kufizuar
në C[a, b]. Tregojmë tani se F është e barasvazhdueshme. Me të vërtetë, meqë
F është bashkësi plotësisht e kufizuar (rrjedhimi 2.9.3), për çdo ε > 0 ekziston
ε
3 –rrjeta e fundme {f1 , f2 , ..., fn } e bashkësisë F , d.m.th.
n ε
F ⊂ ∪ BC[a,b] (fi , ). (7)
i=1 3
Meqenëse për çdo i = 1, 2, ..., n; fi është funksion uniformisht i vazhdueshëm në

[a, b], për ε > 0 dhe për çdo i = 1, 2, ..., n gjendet δi > 0 i tillë që
ε 0 00
|x0 − x00 | < δi =⇒ |fi (x0 ) − fi (x00 )| < (x , x ∈ [a, b]).
3
Le të jetë f ∈ F cilido. Sipas (7), ekziston fi i tillë që f ∈ BC[a,b] (fi , 3ε ),
d.m.th.
ε
kf − fi k = sup {|f (x) − fi (x)| : x ∈ [a, b]} < .
3
Prej nga për çdo x0 , x00 ∈ [a, b] të tillë që |x0 − x00 | < δ, ku δ = inf{δi : i =
1, 2, ..., n}, kemi:
|f (x0 ) − f (x00 )| ≤ |f (x0 ) − fi (x00 )| + |fi (x0 ) − fi (x00 )| + |fi (x00 ) − f (x00 )|
ε ε ε
< + + = ε,
3 3 3
d.m.th. se F është bashkësi e barasvazhdueshme në C[a, b].

Anasjelltas. Supozojmë se F është bashkësi e kufizuar dhe e barasvazh-
dueshme në C[a, b]. Hapësirën C[a, b] e konsiderojmë si nënhapësirë të hapësirës
B[a, b] të funksioneve të kufizuara në [a, b] në lidhje me normën uniforme. Është
e qartë se konvergjenca në B[a, b] është konvergjencë uniforme. Meqenëse C[a, b]
është nënbashkësi e mbyllur e hapësirës B[a, b] (sepse limiti i çdo vargu uni-
formisht konvergjent të funksioneve nga C[a, b] është funksion nga C[a, b]), që
të tregojmë se bashkësia F është relativisht kompakte në C[a, b], mjafton të
tregojmë se ajo është relativisht kompakte në B[a, b] (pse ?).
Meqenëse F është bashkësi e kufizuar në C[a, b], ekziston M > 0 i tillë që
kf k = sup {|f (x)| : a ≤ x ≤ b} ≤ M (f ∈ F ).

Nga ana tjetër, meqë F është e barasvazhdueshme në C[a, b], për çdo ε > 0
dhe për çdo f ∈ F ekziston δ > 0 i tillë që për çdo x0 , x00 ∈ [a, b],
|x0 − x00 | < δ =⇒ |f (x0 ) − f (x00 )| < ε.
Le të jetë a = x0 < x1 < x2 < · · · < xn−1 < xn = b një ndarje e segmentit
[a, b] në n–pjesë e tillë që max {|xi − xi−1 | : i = 1, 2, ..., n} < δ. Tani, për çdo
f ∈ F , përcaktojmë funksionin f me formulën

f (xi−1 ), për xi−1 ≤ x < xi (i = 1, 2, ..., n − 1)
f (x) =
f (xn−1 ), për xn−1 ≤ x ≤ xn .

Është e qartë se për çdo f ∈ F , f ∈ B[a, b], bile f ≤ M . Shënojmë
me F = {f : f ∈ F } ⊂ B[a, b]. Meqenëse në secilin nga segmentet [xi−1 , xi ]
(i = 1, 2, ..., n), luhatja e funksionit f është më e vogël se ε, atëherë

f − f = sup |f (x) − f (x)| : a ≤ x ≤ b < ε,
d.m.th. se F është një ε–rrjetë e bashkësisë F në B[a, b]. Meqenëse B[a, b]
është e plotë, sipas lemës 2.9.1, që të tregojmë se F është relativisht kompakte
në B[a, b], mjafton të tregojmë se F është relativisht kompakte në B[a, b].
Çdo funksion f ∈ F është i përcaktuar në mënyrë të vetme me numrat (vlerat e
tij në pikat) ti−1 (i = 1, 2, ..., n). Duke i konsideruar këta numra si koordinata
të një pike nga hapësira Rn , përcaktohet një korrespondencë bijektive ndërmjet
bashkësisë F dhe një bashkësie P ⊂ Rn . Bashkësia P është e kufizuar në Rn ,
sepse për çdo z ∈ P ,
v
u n
uX √
kzk = t [f (xi−1 )]2 ≤ M n.
i=1
Meqenëse P është bashkësi e kufizuar në Rn , ajo është relativisht kompakte në
Rn . Tregojmë tani se F është relativisht kompakte. Me të vërtetë, le të jetë
(f k ) varg në F , atëherë ekziston vargu (zk ) në P i tillë që

f k − f j = sup {|fk (xi−1 ) − fj (xi−1 )| : i = 1, 2, ..., n}
v
u n
uX
≤ t [fk (xi−1 ) − fj (xi−1 )]2 = kzk − zj kRn ,
i=1
d.m.th. konvergjenca e vargut (zk ) ⊂ P sjell konvergjencën uniforme të vargut

(f k ) ⊂ F . Rrjedhimisht F është bashkësi relativisht kompakte në B[a, b].
Vërejtje 2.9.1. Teorema 2.9.6 mbetet e vërtetë edhe kur segmentin [a, b] e
zëvendësojmë me një hapësirë metrike kompakte.

1. Vërtetoni se në hapësirën vektoriale të normuar X, aksioma e trekëndëshit
mund të zëvendësohet me kërkesën që rruzulli BX [0, 1] të jetë bashkësi
konvekse.
2. Vërtetoni se hapësirat lp dhe Lp [a, b], për 0 < p < 1 nuk janë të normuara.
3. Le të jetë A bashkësi konvekse e hapësirës vektoriale të normuar X, a ∈ cl A
dhe b ∈ Int A. Vërtetoni se për çdo λ ∈ (0, 1) (1 − λ)a + λb ∈ Int A. A janë
konvekse bashkësitë cl A dhe Int A ?
4. Vërtetoni se hapësira vektoriale e normuar X është lokalisht kompakte,
atëherë dhe vetëm atëherë, kur rruzulli BX [0, 1] është bashkësi kompakte në
X. A është Rn hapësirë lokalisht kompakte ?
5. Le të jenë A, B bashkësi joboshe të hapësirës vektoriale të normuar X.
Tregoni se:
1◦ Nëse A është kompakte dhe B e mbyllur, atëherë A+B është e mbyllur.
2◦ Nëse A është relativisht kompakte, atëherë cl (A + B) = cl A + cl B.
6. Vërtetoni se hapësira vektoriale e normuar X është e plotë, atëherë dhe
vetëm atëherë, kur sfera SX = {x ∈ X : kxk = 1} është e plotë në X.
7. Le të jetë C 0 [a, b] hapësira e funksioneve me derivat të vazhdueshëm në [a, b]
e normuar me normën
kf k = sup {|f (x)| : x ∈ [a, b]} + sup {|f 0 (x)| : x ∈ [a, b]} .
Vërtetoni se C 0 [a, b] është e plotë.

8. Le të jetë X = x(t) = at2 + bt + c : a, b, c ∈ R, −1 ≤ t ≤ 1 . Për x ∈ X,
vëjmë kxk = sup {|x(t)| : −1 ≤ t ≤ 1}.
(a) Tregoni se (X, k k) është hapësirë e Banahut.
(b) Tregoni se ekziston M > 0 i tillë që
|a| + |b| + |c| ≤ M kxk (x ∈ X).
9. Le të jenë k k1 dhe k k2 dy norma në hapësirën vektoriale X dhe x0 ∈ X.
Nëse për çdo varg (xn ) në X është i vërtetë implikimi

kxn − x0 k1 → 0 =⇒ kxn − x0 k2 → 0 ,
atëherë ekziston M > 0 i tillë që
kxk2 ≤ M kxk1 (x ∈ X).
10. Le të jenë k k1 dhe k k2 dy norma ekuivalente në hapësirën vektoriale X.
Tregoni se nëse ekziston numri c > 0 i tillë që kxk2 = c, atëherë kxk1 ≤ 1.
III. HAPËSIRA E NORMUAR
E FUNKSIONEVE
3.1. Operatorët linearë të kufizuar

Në këtë paragraf do të shqyrtojmë një shembull të rëndësishëm të hapësirave
të Banahut, të njohur si hapësira e Banahut e operatorëve linearë të kufizuar.
Përkufizim 3.1.1. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara mbi të
njëjtën fushë dhe A ∈ (X → Y ). Thuhet se operatori A është i kufizuar, nëse
ekziston numri real M ≥ 0 i tillë që
kAxk ≤ M kxk (x ∈ X). (1)
Nëse x 6= 0, nga (1) rrjedh se

kAxk
sup : x ∈ X, x 6= 0 ≤ M, (2)
kxk
respektivisht

kAxk
kAxk ≤ sup : x ∈ X, x 6= 0 kxk . (3)
kxk
Prej nga

kAxk
inf {M ≥ 0 : kAxk ≤ M kxk , x ∈ X} = sup : x ∈ X, x 6= 0 . (4)
kxk
Nga (1), (2), (3) dhe (4) rrjedh se A është i kufizuar, atëherë dhe vetëm
n o
atëherë, kur sup kAxk
kxk : x ∈ X, x 6
= 0 < ∞.
60 HAPËSIRA E NORMUAR E FUNKSIONEVE
Përkufizim 3.1.2. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara dhe

A : X → Y operator linear i kufizuar. Numri

kAxk
kAk = sup : x ∈ X, x 6= 0 (5)
kxk
quhet normë e operatorit A.
Nga (1) dhe (5) rrjedh se për çdo operator të kufizuar A ∈ (X → Y ),
kAxk ≤ kAk kxk (x ∈ X). (6)
Më tutje, nga (5) rrjedh se për çdo ε > 0 ekziston xε ∈ X i tillë që
kAxε k
kAk − ε < ,
kxε k
respektivisht
(kAk − ε) kxε k ≤ kAxε k . (7)
Relacioni (7) tregon se kAk është numri më i vogël real M ≥ 0 për të cilin
plotësohet relacioni (1).
Për njehsimin e normës së operatorit, zbatohet kjo:
Teoremë 3.1.1. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara dhe
A : X → Y operator linear i kufizuar. Atëherë
kAk = sup {kAxk : x ∈ X, kxk ≤ 1}

= sup {kAxk : x ∈ X, kxk = 1} (8)

kAxk
= sup : x ∈ X, x 6= 0 .
kxk
Vërtetim. Meqenëse
{kAxk : x ∈ X, kxk ≤ 1} ⊃ {kAxk : x ∈ X, kxk = 1}

kAxk
= : x ∈ X, x 6= 0 ,
kxk
atëherë
sup {kAxk : x ∈ X, kxk ≤ 1} ≥ sup {kAxk : x ∈ X, kxk = 1}

kAxk
= sup : x ∈ X, x 6= 0 = kAk . (9)
kxk
OPERATORËT LINEARË TË KUFIZUAR 61
n o
Nëse sup kAxk
kxk : x ∈ X, x 6= 0 = ∞, atëherë (8) rrjedh nga (9). Nëse
n o
sup kAxk
kxk : x ∈ X, x 6= 0 < ∞, A është i kufizuar. Prej nga, sipas (6), kemi
sup {kAxk : x ∈ X, kxk ≤ 1} ≤ kAk .
Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara mbi të njëjtën fushë.
Bashkësinë e të gjithë operatorëve linearë të kufizuar të X në Y do ta shënojme
L(X, Y ). Nëse X = Y , atëherë në vend të L(X, X) do të përdorim shënimin
L(X). Hapësirën L(X, Φ) e shënojmë me X ∗ dhe e quajmë hapësirë të
funksionaleve linearë të kufizuar në X, ose hapësirë duale e hapësirës X.
Vërejmë se kur X 6= {0}, atëherë I ∈ L(X) dhe kIk = 1.
Teoremë 3.1.2. Le të jenë X, Y , Z hapësira vektoriale mbi të njëjtën

fushë, A ∈ L(X, Y ) dhe B ∈ L(Y, Z). Atëherë
B ◦ A ∈ L(X, Z) ∧ kB ◦ Ak ≤ kBk kAk .
Vërtetim. Meqenëse A, B janë operatorë linearë të kufizuar, sipas (6),

për çdo x ∈ X kemi:
kB ◦ Axk = kB (Ax)k ≤ kBk kAxk ≤ kBk kAk kxk .
Teoremë 3.1.3. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale mbi të njëjtën fushë.
Atëherë
1◦ . L(X, Y ) është nënhapësirë vektoriale e hapësirës (X → Y ).
2◦ . L(X, Y ) është e normuar në lidhje me normën (5).
Vërtetim. 1◦ . Le të jenë A, B ∈ L(X, Y ) dhe λ ∈ Φ. Atëherë
k(A + B)xk ≤ kAxk + kBxk ≤ kAk kxk + kBk kxk

= (kAk + kBk) kxk (x ∈ X)

k(A + B)xk
=⇒ kA + Bk = sup : x ∈ X, x 6= 0
kxk

(kAk + kBk) kxk
≤ sup : x ∈ X, x 6= 0 = kAk + kBk
kxk
=⇒ A + B ∈ L(X, Y )
dhe
k(λA)xk = |λ| kAxk ≤ |λ| kAk kxk (x ∈ X)

kλAxk
=⇒ kλAk = sup : x ∈ X, x 6= 0
kxk

|λ| kAk kxk
≤ sup : x ∈ X, x 6= 0 = |λ| kAk
kxk
=⇒ λA ∈ L(X, Y ).
2◦ . Në 1◦ , vërtetuam se norma e operatorit e dhënë me (5) plotëson

aksiomat (n3) dhe (n4). Aksiomat (n1) dhe (n2) le t’i provojë vetë lexuesi.
Teoremë 3.1.4. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe Y hapësirë

e Banahut. Atëherë L(X, Y ) është hapësirë e Banahut.
Vërtetim. Le të jetë (An ) varg i Koshit në L(X, Y ), d.m.th. për çdo
ε > 0 ekziston indeksi n0 i tillë që
m, n ≥ n0 =⇒ kAm − An k < ε. (10)
Prej nga, për çdo ε > 0 ekziston indeksi n0 i tillë që për çdo x ∈ X,
m, n ≥ n0 =⇒ kAm x − An xk < ε kxk (11)
d.m.th. (An x) është varg i Koshit në Y . Meqë Y është e plotë, ekziston
vektori A0 x ∈ Y i tillë që An x → A0 x. Tregojmë se A0 është linear. Me të
vërtetë, meqë mbledhja dhe shumëzimi me skalar janë funksione të vazhdueshme,
atëherë
A0 (x + y) = lim An (x + y) = lim An x + lim An y = A0 x + A0 y
n→∞ n→∞ n→∞
A0 (λx) = lim An (λx) = lim λAn x = λ lim An x = λA0 x.

n→∞ n→∞ n→∞
Më tutje, nëse në (11), m → ∞, atëherë

n ≥ n0 =⇒ kA0 x − An xk ≤ ε kxk
=⇒ kA0 xk ≤ (ε + kAn k) kxk . (12)
Duke zbatuar faktin që (An ) (si varg i Koshit) është i kufizuar, nga relacioni i
fundit rrjedh se A0 është operator i kufizuar. Pra, A0 ∈ L(X, Y ). Në fund, nga
relacioni (12) rrjedh se për çdo n ≥ n0 ,

k(An − A0 )xk
kAn − A0 k = sup : x ∈ X, x 6= 0
kxk

ε kxk
≤ sup : x ∈ X, x 6= 0 = ε
kxk
=⇒ An → A0 .
Nga teorema 3.1.4, për Y = Φ, merret kjo:

Teoremë 3.1.5. Nëse X është hapësirë vektoriale e normuar, atëherë
X ∗ = L(X, Φ) është hapësirë e Banahut.

A ∈ (X → Y ). Pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
1◦ . A është uniformisht i vazhdueshëm;
2◦ . A është i vazhdueshëm në pikën 0 ∈ X;
3◦ . A ∈ L(X, Y ).
Vërtetim. Mjafton të vërtetojmë se v(2◦ =⇒ 3◦ ) = > ∧ v(3◦ =⇒ 1◦ ) = >.

2◦ =⇒ 3◦ . Supozojmë se operatori linear A është i vazhdueshëm në pikën
0 ∈ X. Meqenëse A(0) = 0, atëherë për çdo ε > 0 ekziston δ > 0 i tillë që
për çdo x ∈ X,
kxk < δ =⇒ kAxk < ε.
Prej nga, për ε = 1, 0 < α < δ dhe për çdo x 6= 0, kemi:

< δ =⇒ kAxk = kxk A αx < α−1 kxk
αx

kxk α kxk
=⇒ A ∈ L(X, Y ).
3◦ =⇒ 1◦ . Le të jetë A ∈ L(X, Y ). Sipas (1), ekziston M > 0 i tillë që

për çdo x, y ∈ X,
kAx − Ayk = kA(x − y)k ≤ M kx − yk .

A ∈ (X → Y ). Operatori A është i kufizuar, atëherë dhe vetëm atëherë, kur për
çdo bashkësi të kufizuar S në X, A(S) është bashkësi e kufizuar në Y .
Vërtetim. Le të jetë A ∈ L(X, Y ) dhe S bashkësi e kufizuar në X.

Atëherë ekzistojnë M ≥ 0 dhe m ≥ 0 të tillë që
kAxk ≤ M kxk (x ∈ X) ∧ kxk ≤ m (x ∈ S).
Meqenëse S ⊆ X, atëherë për çdo x ∈ S,
kAxk ≤ M kxk ≤ M m.
d.m.th. se A(S) është bashkësi e kufizuar në Y .

Anasjelltas. Meqenëse rruzulli BX [0, 1] është bashkësi e kufizuar në X,
nga supozimi i teoremës rrjedh se A (BX [0, 1]) është bashkësi e kufizuar në Y ,
d.m.th. ekziston M ≥ 0 i tillë që

x
kAxk ≤ M (kxk ≤ 1) =⇒ kxk ≤ M (x ∈ X, x 6= 0)
A
=⇒ kAxk ≤ M kxk (x ∈ X, x 6= 0).
Meqenëse jobarazimi i fundit për x = 0 shndërrohet në barazim, atëherë kAxk ≤

M kxk (x ∈ X) =⇒ A ∈ L(X, Y ).
Teoremë 3.1.8. Vlen implikimi
dim X = n < ∞ =⇒ L(X, Y ) = (X → Y ).
Me fjalë tjera, çdo operator linear i dhënë në hapësirën me dimension të fundmë
është i vazhdueshëm.
Vërtetim. Le të jetë {ei : i = 1, 2, ..., n} bazë e hapësirës X dhe {fi :

i = 1, 2, ..., n} bazë kanonike e dualit algjebrik X + e tillë që

1, për i = j
fi (ej ) =
0, për i 6= j
Meqenëse dim X = n < ∞, sipas teoremës 2.4.2, çdo dy norma në X janë
n
P
ekuivalente. Prandaj, për çdo x ∈ X x = ξi ei ekzistojnë numrat m > 0
i=1
dhe M > 0 të tillë që
Xn X n Xn
m ξi ei ≤ |ξi | ≤ M ξi ei .

i=1 i=1 i=1
Më tutje, për çdo j = 1, 2, ..., n dhe për çdo x ∈ X,

Xn X n n
X
|fj (x)| = fj ξi ei = ξi fj (ei ) = |ξi | ≤ |ξi | ≤ M kxk

i=1 i=1 i=1
∗
=⇒ fj ∈ X (j = 1, 2, ..., n).
Le të jetë A ∈ (X → Y ), atëherë nga

n
X n
X n
X
x= ξi ei = fi (x)ei =⇒ Ax = fi (x)Aei
i=1 i=1 i=1
rrjedh se
Xn X n Xn
kAxk = fi (x)Aei ≤ |fi (x)| kAei k ≤ M kAei k kxk

i=1 i=1 i=1
=⇒ A ∈ L(X, Y ).
Teorema e mëposhtme vërteton ekzistencën e operatorit linear jo të kufizuar.

Teoremë 3.1.9. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar me dimension të
pafundmë dhe Y 6= {0} hapësirë vektoriale e normuar. Atëherë ekziston operatori
linear jo i kufizuar A : X → Y .
Vërtetim. Le të jetë {ei : i ∈ N} nënbashkësi e bazës algjebrike {ei : i ∈ I}

të hapësirës X dhe y ∈ Y (y 6= 0). Përkufizojmë operatorin B : {ei : i ∈ I} →
Y në këtë mënyrë

i kei k y, për i ∈ N
Bei =
0, për i ∈ I \ N.
Meqenëse çdo operator linear është njëvlerësisht i përcaktuar me vlerat përkatëse
në elementet e bazës (pse ?), atëherë operatorin linear A : X → Y e përkufizojmë
si zgjerim të operatorit B, d.m.th. Aei = Bei (i ∈ N). Kemi:

kAxk kAei k
kAk = sup : x ∈ X, x 6= 0 ≥ sup : i∈N
kxk kei k

kBei k i kei k kyk
= sup : i ∈ N = sup : i ∈ N = +∞.
kei k kei k
Në vazhdim, po vërtetojmë të ashtuquajturën teoremë mbi zgjerimin e vazh-

dueshëm të operatorit linear.
Teoremë 3.1.10. Le të jenë X̂, X, Y hapësira vektoriale të normuara

dhe A ∈ L(X, Y ). Nëse X̂ = cl X dhe Y hapësirë e Banahut, atëherë ekziston
një dhe vetëm një operator Â ∈ L(X̂, Y ) i tillë që Âx = Ax (x ∈ X).
Vërtetim. Meqenëse A ∈ L(X, Y ), ekziston M ≥ 0 i tillë që
kAxk ≤ M kxk (x ∈ X).
Le të jetë x ∈ X̂, atëherë
x ∈ X̂ = cl X ⇐⇒ (∃(xn ) ⊆ X) kxn − xk → 0
=⇒ kAxn − Axm k ≤ M kxn − xm k → 0,
d.m.th. (Axn ) është varg i Koshit në Y . Meqenëse Y është e plotë, ekziston
lim Axn ∈ Y . Me përkufizim marrim Â : X̂ → Y të dhënë me
n→∞
Âx = lim Axn .

n→∞
Operatori Â është mirë i përkufizuar, d.m.th. nuk varet nga zgjedhja e vargut
(xn ) në X. Me të vërtetë, le të jetë (yn ) një varg tjetër në X që konvergjon
tek x ∈ X̂. Atëherë, sikur edhe më lartë, vërtetohet se ekziston lim Ayn ∈ Y ,
n→∞
dhe
k lim Axn − lim Ayn k = lim kAxn − Ayn k ≤ lim M kxn − yn k = 0
n→∞ n→∞ n→∞ n→∞
=⇒ lim Axn = lim Ayn .

n→∞ n→∞
Â është linear. Me të vërtetë, për çdo x, y ∈ X̂ (ekzistojnë vargjet (xn )

dhe (yn ) në X të tillë që xn → x dhe yn → y) dhe për çdo α, β ∈ Φ, nga
se αxn + βyn → αx + βy, kemi:
Â(αx + βy) = lim A(αxn + βyn ) = α lim Axn + β lim Ayn

n→∞ n→∞ n→∞
= αÂx + β Ây.
Â është i kufizuar në X̂. Me të vërtetë, për çdo x ∈ X̂ ekziston vargu
(xn ) në X i tillë që xn → x dhe
kÂxk = k lim Axn k = lim kAxn k ≤ lim M kxn k = M kxk .

n→∞ n→∞ n→∞
Në fund, nga se për çdo x ∈ X, vargu xn = x (n ∈ N) konvergjon tek

x ∈ X̂, kemi:
Âx = lim Axn = A( lim xn ) = Ax.
n→∞ n→∞
3.2. Paraqitja e funksionaleve linearë të vazhdueshëm

në disa hapësira të vargjeve
Në paragrafin 3.1, për hapësirën vektoriale të normuar X, me barazimin
L(X, Φ) = X ∗ , përkufizuam hapësirën duale X ∗ . Sipas teoremës 3.1.3, X ∗
është hapësirë vektoriale e normuar në lidhje me normën e përkufizuar me njërin
nga barazimet e mëposhtme:
kf k = sup {|f (x)| : x ∈ X, kxk ≤ 1} = sup {|f (x)| : x ∈ X, kxk = 1}

|f (x)|
= sup : x ∈ X \ {0} .
kxk
PARAQITJA E FUNKS. LINEARË TË VAZHD. NË DISA HAPË. TË VARGJEVE 67
Në këtë paragraf, për disa hapësira vargjesh, do të përcaktojmë formën e
funksionalit linear të vazhdueshëm në të. Për këtë, më parë po e vërtetojmë këtë
teoremë:
Teoremë 3.2.1. Nëse {ei : i ∈ N} është bazë topologjike në hapësirën e
Banahut X, atëherë për çdo funksional linear të vazhdueshëm x∗ ∈ X ∗ , kemi:
∞
X ∞
X
x∗ (x) = x∗ (ei )ξi x= ξi ei . (1)
i=1 i=1
Vërtetim. Nga vazhdueshmëria e funksionalit x∗ , kemi:

∞
X n
X
x∗ (x) = x∗ ξi ei = x∗ lim ξi ei
n→∞
i=1 i=1
n
X n
X ∞
X
= lim x∗ ξi ei = lim x∗ (ei )ξi = x∗ (ei )ξi .
n→∞ n→∞
i=1 i=1 i=1
Teoremë 3.2.2. f ∈ l1∗ , atëherë dhe vetëm atëherë, kur ekziston a = (ai ) ∈
l∞ i tillë që
X∞
f (x) = xi ai (x = (xi ) ∈ l1 ). (2)
i=1
Në këtë rast kf k = kak∞ dhe elementi a = (ai ) ∈ l∞ është i përcaktuar në
mënyrë të vetme me funksionalin f .
Vërtetim. Le të jetë f ∈ l1∗ , ndërsa {ei : i ∈ N} baza kanonike e hapësirës

∞
P
l1 . Meqenëse për çdo x = (xi ) ∈ l1 , x = xi ei , sipas formulës (1), kemi:
i=1
∞
X ∞
X
f (x) = xi f (ei ) = xi ai ,
i=1 i=1
ku ai = f (ei ) (i ∈ N). Tregojmë se a = (ai ) ∈ f∞ . Me të vërtetë, nëse ai 6= 0,

për ti = (sign ai )ei , kemi:
f (ti ) = (sign ai )f (ei ) = (sign ai )ai = |ai | ∧ kti k1 = 1.
Prej nga, për çdo i ∈ N,
|ai | = |f (ti )| ≤ kf k kti k1 = kf k =⇒ sup {|ai | : i ∈ N} ≤ kf k

=⇒ a = (ai ) ∈ l∞ ∧ kak∞ ≤ kf k .
Nga ana tjetër, meqë |ai ||xi | ≤ sup {|ai | : i ∈ N} |xi | = kak∞ |xi |,
Xn X n n
X
xi ai ≤ |xi ||ai | ≤ kak∞ |xi | = kak∞ kxk1

i=1 i=1 i=1
=⇒ |f (x)| ≤ kak∞ kxk1 =⇒ kf k ≤ kak∞ .
Rrjedhimisht, kf k = kak∞ .
Anasjelltas. Le të jetë
∞
X
f (x) = xi ai (x = (xi ) ∈ l1 ),
i=1
ku a = (ai ) ∈ l∞ . Atëherë
n
X Xn n
X
|f (x)| = lim xi ai = lim xi ai ≤ lim |xi ||ai |

n→∞ n→∞ n→∞
i=1 i=1 i=1
n
X
≤ kak∞ lim |xi | = kak∞ kxk1 ,
n→∞
i=1
d.m.th. f është funksional i kufizuar në l1 . Lineariteti i funksionalit f provohet

lehtë.
Tregojmë në vazhdim se hapësirat l1∗ dhe l∞ janë izometrikisht izomorfe

(kongruente). Me të vërtetë, le të jetë ϕ : l1∗ → l∞ pasqyrim i cili çdo elementi
f ∈ l1∗ i korrespondon elementin a = (f (ei )) ∈ l∞ , d.m.th.
ϕ(f ) = (f (e1 ), f (e2 ), ...) . (3)
ϕ është izometri, sepse kϕ(f )k∞ = kak∞ = kf k.

ϕ është linear. Me të vërtetë, për çdo f, g ∈ l1∗ dhe për çdo α, β ∈ Φ,
αf + βg ∈ l1∗ dhe
ϕ(αf + βg) = ((αf + βg)(e1 ), (αf + βg)(e2 ), ...)

= (αf (e1 ) + βg(e1 ), αf (e2 ) + βg(e2 ), ...)
= (αf (e1 ), αf (e2 ), ...) + (βg(e1 ), βg(e2 ), ...)
= α (f (e1 ), f (e2 ), ...) + β (g(e1 ), g(e2 ), ...)
= αϕ(f ) + βϕ(g).
ϕ është 1 − 1. Me të vërtetë, për çdo f, g ∈ l1∗ ,
ϕ(f ) = ϕ(g) =⇒ f (ei ) = g(ei ) (i ∈ N)

∞
X ∞
X
=⇒ (∀ x ∈ l1 )f (x) = xi f (ei ) = xi g(ei ) = g(x)
i=1 i=1
=⇒ f = g.
ϕ është mbi. Me të vërtetë, për çdo a = (ai ) ∈ l∞ dhe për çdo x = (xi ) ∈ l1 ,
sipas teoremës 3.3.2, me barazimin
∞
X
f (x) = xi ai (x = (xi ) ∈ l)
i=1
është përkufizuar një funksional linear i kufizuar në l1 .
Meqenëse hapësirat e normuara l1∗ dhe l∞ janë izometrikisht izomorfe dhe

meqenëse l1∗ është e plotë, atëherë edhe l∞ është e plotë. Për këtë, hapësirat l1∗
dhe l∞ i konsiderojmë identike. Do të shënojmë l1∗ = l∞ dhe themi se hapësira
l∞ është hapësirë duale e hapësirës l1 . Të shtojmë se hapësira l∞ nuk është
separabile edhe pse l1 është separabile. Pra, hapësira duale e hapësirës separabile
nuk është çdo herë separabile.
Teoremë 3.2.3. f ∈ lp∗ , atëherë dhe vetëm atëherë, kur ekziston a = (ai ) ∈ lq
p−1 + q −1 = 1 i tillë që

∞
X
f (x) = ai xi (x = (xi ) ∈ lp ) . (4)
i=1
Në këtë rast, kf k = kakq dhe elementi a = (ai ) ∈ lq është i përcaktuar në
mënyrë të vetme me funksionalin f .
Vërtetim. Le të jetë f ∈ lp∗ , ndërsa {ei : i ∈ N} baza kanonike e hapësirës

∞
P
lp . Meqenëse për çdo x = (xi ) ∈ lp , x = xi ei , sipas formulës (1), kemi:
i=1
∞
X ∞
X
f (x) = xi f (ei ) = xi ai ,
i=1 i=1
ku ai = f (ei ) (i ∈ N). Tregojmë se a = (ai ) ∈ lq . Me të vërtetë, për vektorin

n
(sign ai )|ai |q−1 ei nga hapësira lp , kemi:
P
xn =
i=1
n
X n
X
p
kxn kp = |(sign ai )ai |p(q−1) = |ai |q
i=1 i=1
n
X n
X n
X
f (xn ) = (sign ai )|ai |q−1 f (ei ) = (sign ai )ai |ai |q−1 = |ai |q ,
i=1 i=1 i=1
prej nga, sipas relacionit |f (xn )| ≤ kf k kxn kp , kemi:
n
X n
X p1
|ai |q = |f (xn )| ≤ kf k |ai |q
i=1 i=1
n
X n
p1 X q1 n
X p1
=⇒ |ai |q |ai |q ≤ kf k |ai |q
i=1 i=1 i=1
n
X q1
=⇒ |ai |q ≤ kf k
i=1
=⇒ kakq ≤ kf k ∧ a = (ai ) ∈ lq .
Nga ana tjetër, duke zbatuar jobarazimin e Hollderit, kemi:
∞
X ∞
X ∞
q1 X p1
|f (x)| = |xi ai | ≤ |ai |q |xi |p = kakq kxkp
i=1 i=1 i=1
=⇒ kf k ≤ kakq .
Rrjedhimisht, kf k = kakq .
Anasjelltas. Le të jetë a = (ai ) ∈ lq dhe x = (xi ) ∈ lp . Me ndihmën e

∞
P
jobarazimit të Hollderit, vërtetohet se seria xi ai konvergjon. Prandaj, me
i=1
formulën
∞
X
f (x) = xi ai (x = (xi ) ∈ lp )
i=1
përkufizohet funksional linear në lp . Gjithashtu, duke zbatuar jobarazimin e

Hollderit, vërtetohet se |f (x)| ≤ kakq kxkp =⇒ f ∈ lp∗ .
Në mënyrë analoge, sikur edhe në rastin e hapësirës l1 , vërtetohet se hapësira
lp∗ është izometrikisht izomorfe me hapësirën lq p−1 + q −1 = 1 (provojeni !).

Prandaj, në vazhdim, ato do t’i konsiderojmë identike, do të shkruajmë lp∗ = lq
dhe do të themi se hapësira lq është hapësirë duale e hapësirës lp .
Teoremë 3.2.4. f ∈ c∗0 , atëherë dhe vetëm atëherë, kur ekziston a = (ai ) ∈
l1 i tillë që
∞
X
f (x) = xi ai (x = (xi ) ∈ c0 ) .
i=1
Në këtë rast kf k = kak1 dhe elementi a = (ai ) ∈ l1 është i përcaktuar në mënyrë
të vetme me funksionalin f .
Vërtetim. Le të jetë f ∈ c∗0 dhe le të jetë {ei : i ∈ N} baza kanonike e
hapësirës c0 . Sipas formulës (1),
∞
X
f (x) = xi ai (x = (xi ) ∈ c0 ) ,
i=1
ku ai = f (ei ) (i ∈ N). Tregojmë se a = (ai ) ∈ l1 . Me të vërtetë, le të jetë

tn = (tni ) (n ∈ N) varg në l1 i dhënë me

sign ai , për i ≤ n
tni =
0, për i > n.
n
P
Atëherë ktn k = 1 (n ∈ N) dhe f (tn ) = |ai |. Meqenëse f është funksional i
i=1
kufizuar,
|f (tn )| ≤ kf k ktn k (n ∈ N)
∞
X
=⇒ |ai | ≤ kf k
i=1
=⇒ a = (ai ) ∈ l1 ∧ kak1 ≤ kf k .
Nga ana tjetër,
Xn X n
xi ai ≤ |xi ||ai | ≤ kak1 kxkc0

i=1 i=1
=⇒ |f (x)| ≤ kak1 kxkc0

=⇒ kf k ≤ kak1 .
Rrjedhimisht, kf k = kak1 .
Anasjelltas. Le të jetë

∞
X
f (x) = xi ai (x = (xi ) ∈ c0 ) ,
i=1
∞
P
ku a = (ai ) ∈ l1 . Meqenëse seria xi ai konvergjon, sepse
i=1
∞
X ∞
X
|xi ai | ≤ sup {|xi | : i ∈ N} |ai | = kak1 kxkc0 < +∞,
i=1 i=1
atëherë funksionali f në c0 është mirë i përkufizuar.

Lineariteti i funksionalit f provohet lehtë, kurse kufizueshmëria provohet në
mënyrë analoge sikur edhe më lartë.
3.3. Operatorët kompaktë

Operatorët kompaktë (plotësisht të vazhdueshëm) të hapësirave vektoriale të
normuara, formojnë një klasë të veçantë të operatorëve të kufizuar.
A ∈ (X → Y ). Operatori A quhet kompakt, nëse për çdo bashkësi të kufizuar
S ⊆ X, A(S) është bashkësi relativisht kompakte në Y .
Bashkësinë e të gjithë operatorëve kompaktë të X në Y e shënojmë me

K(X, Y ). Nëse X = Y , në vend të K(X, X) do të shënojmë K(X).
A ∈ (X → Y ). Operatori A është kompakt, atëherë dhe vetëm atëherë, kur
cl A (BX [0, 1]) është bashkësi kompakte në Y .
Vërtetim. Meqenëse BX [0, 1] është bashkësi e kufizuar në X dhe A op-

erator kompakt, sipas përkufizimit 3.3.1, cl A (BX [0, 1]) është bashkësi kompakte
në Y .
Anasjelltas. Supozojmë se bashkësia cl A (BX [0, 1]) është bashkësi kompakte
në Y . Le të jetë S ⊆ X bashkësi e kufizuar. Atëherë ekziston r > 0 i tillë që
S ⊆ BX [0, r]. Meqë BX [0, r] = rBX [0, 1], atëherë
A(S) ⊆ A (rBX [0, 1]) = rA (BX [0, 1]) .
Prej këtu, meqë prodhimi me skalar është funksion i vazhdueshëm, kemi:
cl A(S) ⊆ cl (rA (BX [0, 1])) ⊆ rcl A (BX [0, 1])

=⇒ cl A(S) është bashkësi kompakte në Y.
OPERATORËT KOMPAKTË 73
Teoremë 3.3.2. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara. Atëherë

K(X, Y ) ⊆ L(X, Y ).
Vërtetimi rrjedh drejtpërsëdrejti nga teorema 3.1.7 dhe rrjedhimet 2.9.2 e

2.9.3.
Se në rastin e përgjithshëm barazimi K(X, Y ) = L(X, Y ) nuk është i vërtetë,

tregon shembulli vijues.
Shembull 3.3.1. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar me dimension

të pafundmë. Operatori identik I : X → X është i kufizuar, por nuk është
kompakt. Me të vërtetë, meqë dim X = ∞, ekziston bashkësia linearisht e
pavarur {xi : i ∈ N} në X. Le të jetë Xn = L ({x1 , ..., xn }) (n ∈ N). Është
e qartë se Xn është nënhapësirë e mbyllur në X dhe Xn−1 ⊆ Xn (n ∈ N).
Sipas teoremës 2.8.2, për ε = 12 , ekziston yn ∈ Xn i tillë që
1
kyn k = 1 ∧ d(yn , Xn−1 ) ≥ (n ∈ N). (1)
2
Bashkësia S = {yn : n ∈ N} është e kufizuar në X, por I(S) = S nuk është

bashkësi relativisht kompakte në X, sepse nga vargu (yn ) nuk mund të ndahet
1
asnjë nënvarg konvergjent (sipas (1), d(ym , yn ) ≥ 2 (m.n ∈ N, m 6= n)).
Teoremë 3.3.3. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara. Atëherë:
1◦ . dim A(X) < ∞ (A ∈ L(X, Y )) =⇒ K(X, Y ) = L(X, Y );
2◦ . dim X < ∞ =⇒ K(X, Y ) = (X → Y ).
Vërtetim. 1◦ . Supozojmë se për çdo A ∈ L(X, Y ), dim A(X) < ∞.

Mjafton të tregojmë se L(X, Y ) ⊆ K(X, Y ). Le të jetë A ∈ L(X, Y ) cilido.
Atëherë A(S) është bashkësi e kufizuar në Y , për çdo bashkësi S të kufizuar
në X. Rrjedhimisht, cl A(S) është bashkësi e mbyllur dhe e kufizuar në Y .
Meqenëse dim A(X) < ∞, A(X) është nënhapësirë e mbyllur në Y . Prandaj,
nga
S ⊆ X =⇒ A(S) ⊆ A(X) =⇒ cl A(S) ⊆ A(X),
rrjedh se cl A(S) është bashkësi e mbyllur dhe e kufizuar në hapësirën me dimen-
sion të fundmë A(X), pra edhe kompakte në A(X) ⊆ Y .
2◦ . Vërtetimi rrjedh nga implikimi dim X < ∞ =⇒ dim A(X) < ∞ dhe
teorema 3.1.8.
Rrjedhim 3.3.1. X ∗ = L(X, Φ) = K(X, Φ).
Përkufizim 3.3.2. Operatori A ∈ L(X, Y ) quhet operator me rang të

fundmë, nëse dim A(X) < ∞.
Bashkësinë e të gjithë operatorëve me rang të fundmë nga L(X, Y ) e

shënojmë me F(X, Y ). Nëse X = Y , në vend të F(X, Y ) do të shënojmë
F(X). Sipas teoremës 3.3.3, është i vërtetë inkluzioni
F(X, Y ) ⊂ K(X, Y ).

A ∈ (X → Y ). Operatori A është kompakt, atëherë dhe vetëm atëherë, kur nga
çdo varg i kufizuar (xn ) në X mund të nxirret një nënvarg (xnk ) i tillë që
vargu (Axnk ) të konvergjojë në Y .
Vërtetim. Le të jetë A operator kompakt dhe (xn ) varg i kufizuar në X.
Shënojmë me S = {xn : n ∈ N}, atëherë bashkësia A(S) = {Axn : n ∈ N}
është relativisht kompakte në Y . Prandaj, vargu (yn ) (yn = Axn , n ∈ N)
përmban një nënvarg (ynk ) konvergjent në Y . Tani (xnk ) xnk = A−1 (ynk )

është nënvarg i vargut (xn ) dhe nënvargu (Axnk ) konvergjon në Y .

Anasjelltas. Le të jetë S bashkësi e kufizuar në X. Duhet të tregojmë se
A(S) është bashkësi relativisht kompakte në Y . Le të jetë (yn ) cilido varg në
A(S). Atëherë, ekziston vargu (xn ) në X i tillë që Axn = yn (n ∈ N). Sipas
supozimit, ekziston nënvargu (xnk ) i vargut (xn ) i tillë që (ynk ) = (Axnk ) të
konvergjojë në Y , d.m.th. vargu (yn ) ka një nënvarg (ynk ) që konvergjon në
Y . Pra, A(S) është bashkësi relativisht kompakte në Y .
Vërejtje 3.3.1. Teorema 3.3.4, mund të formulohet edhe kështu: Operatori
linear A : X → Y është kompakt, atëherë dhe vetëm atëherë, kur për çdo varg të
kufizuar (xn ) në X, vargu (Axn ) përmban një nënvarg (Axnk ) konvergjent
në Y .
Teoremë 3.3.5. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara. Atëherë

1◦ . K(X, Y ) është nënhapësirë e hapësirës L(X, Y )
2◦ . Nëse Y është hapësirë e Banahut, K(X, Y ) është nënhapësirë e mbyllur
e hapësirës L(X, Y ).
Vërtetim. 1◦ . Le të jenë A, B ∈ K(X, Y ), ndërsa (xn ) cilido varg i

kufizuar në X. Meqenëse A ∈ K(X, Y ), sipas teoremës 3.3.4, ekziston nënvargu
(x1,k ) i vargut (xn ) i tillë që vargu (Ax1,k ) konvergjon në Y . Më tutje,
meqë (x1,k ) si nënvarg i vargut të kufizuar është varg i kufizuar në X dhe
meqë B është operator kompakt, nga vargu (x1,k ) mund të nxirret një nënvarg
(x2,k ) i tillë që (Bx2,k ) konvergjon në Y . Nga ana tjetër, vargu (Ax2,k ), si
nënvarg i vargut konvergjent (Ax1,k ), konvergjon në Y , prandaj edhe shuma
(Ax2,k ) + (Bx2,k ) = ((A + B)x2,k ) konvergjon në Y . Kështu, trguam se për
çdo varg të kufizuar (xn ) në X, ekziston nënvargu (x2,k ) i tillë që vargu
((A + B)x2,k ) konvergjon në Y . Rrjedhimisht, A + B ∈ K(X, Y ).
Provohet lehtë se për çdo A ∈ K(X, Y ) dhe λ ∈ Φ, λA ∈ K(X, Y ).
2◦ . Le të jetë Y hapësirë e Banahut. Duhet të tregojmë se cl K(X, Y ) =
K(X, Y ). Le të jetë A0 ∈ cl K(X, Y ), atëherë ekziston vargu (An ) në K(X, Y )
i tillë që kAn − A0 k → 0. Tregojmë se A0 ∈ K(X, Y ). Le të jetë B = BX [0, 1]
rruzulli i mbyllur njësi në X. Meqë Y është hapësirë e Banahut, sipas rrjedhimit
2.9.4, për të treguar se A0 (B) është bashkësi relativisht kompakte në Y , mjafton
të tregojmë se A0 (B) është bashkësi plotësisht e kufizuar në Y . Le të jetë ε > 0,
atëherë nga kAn − A0 k → 0 rrjedh ekzistenca e indeksit n ∈ N të tillë që
ε
kAn − A0 k < .
3
Nga ana tjetër, meqë An ∈ K(X, Y ), sipas teoremës 3.3.1 dhe rrjedhimit 2.9.3,
An (B) është bashkësi plotësisht e kufizuar në Y . Prandaj, ekziston 3ε –rrjeta
e fundme {An x1 , ..., An xm } për bashkësinë An (B), d.m.th. për çdo x ∈ B,
ekziston i ∈ {1, 2, ..., m} i tillë që
ε
kAn x − An xi k < .
3
Tani, për çdo x ∈ B, ekziston i ∈ {1, 2, ..., m} i tillë që
kA0 x − A0 xi k ≤ k(A0 − An )xk + kAn x − An xi k + k(An − A0 )xi k

ε ε ε
≤ kA0 − An k + kAn x − An xi k + kAn − A0 k < + + = ε,
3 3 3
d.m.th. {A0 x1 , A0 x2 , ..., A0 xm } është ε–rrjetë e fundme e bashkësisë (A0 (B)).

Rrjedhimisht A0 (B) është bashkësi plotësisht e kufizuar në Y .
Vërejtje 3.3.2. Në teoremën 3.3.5, vërtetuam se kur (An ) është varg
në K(X, Y ) që konvergjon (sipas normës në L(X, Y )), tek A0 , atëherë A0 ∈
K(X, Y ).
Teoremë 3.3.6. Le të jenë X, Y , Z hapësira vektoriale të normuara.

Atëherë
1◦ . A ∈ K(Y, Z) ∧ B ∈ L(X, Y ) =⇒ AB ∈ K(X, Z)
2◦ . A ∈ L(Y, Z) ∧ B ∈ K(X, Y ) =⇒ AB ∈ K(X, Z).
Vërtetim. 1◦ . Le të jetë A ∈ K(Y, Z), B ∈ L(X, Y ) dhe (xn ) varg

i kufizuar në X. Atëherë (Bxn ) është varg i kufizuar në Y . Meqë A ∈
K(Y, Z) dhe (Bxn ) varg i kufizuar në Y , sipas teoremës 3.3.4, ekziston nënvargu
(xnk ) i vargut (xn ) i tillë që vargu (A (Bxnk )) = (ABxnk ) konvergjon në Z.
Rrjedhimisht, AB ∈ K(X, Z).
2◦ . Le të jetë A ∈ L(Y, Z), B ∈ K(X, Y ) dhe (xn ) varg i kufizuar në
X. Atëherë (xn ) përmban një nënvarg (xnk ) të tillë që (Bxnk ) konvergjon
në Y . Meqenëse A ∈ L(Y, Z), ai është i vazhdueshëm sipas vargjeve, prandaj
vargu (A (Bxnk )) = (ABxnk ) konvergjon në Z. Rrjedhimisht, AB ∈ K(X, Z).
Një komentim. Me teoremën 3.3.5, vërtetuam se K(X, Y ) është nënhapë-

sirë e hapësirës L(X, Y ). Kur Y është hapësirë e Banahut, K(X, Y ) është
nënhapësirë e mbyllur e L(X, Y ). Në këtë rast, nga F(X, Y ) ⊂ K(X, Y ) rrjedh
se
cl F(X, Y ) ⊂ K(X, Y ).
Problemi i vendosjes së barazimit në inkluzionin e mësipërm, i cili është i njohur me
emrin problemi i pr̈afrimit, d.m.th. problemi i paraqitjes së çdo operatori kompakt
nga L(X, Y ), ku Y është hapësirë e Banahut, si vlerë kufitare e një vargu të
operatorëve me rang të fundmë, ishte një kohë të gjatë i pazgjidhur. Përgjigje
negative mbi zgjidhjen e tij u dha në vitin 1973 (shih [7]).
Në vazhdim, po i japim disa shembuj të operatorëve kompaktë.
Shembulli 3.3.2. Le të jetë A : l2 → l2 operator linear i përkufizuar me

formulën
A(xn ) = yn (x = (xn ) ∈ l2 ),
∞
P
ku yn = anm xm (n ∈ N), kurse (amn ) është matricë e tillë që
n=1
∞ X
X ∞
|anm |2 < ∞.
n=1 m=1
Operatori i tillë quhet operator matricor i Hilbert–Shmidit.

Sipas jobarazimit të Koshi–Bunjakovskit, për çdo x = (xn ) ∈ l2 , kemi:

∞
X ∞ X
X ∞ 2 X∞ X
∞ ∞
X
2
kAxk = |yn |2 = anm xm ≤ |anm |2 |xm |2

n=1 n=1 m=1 n=1 m=1 m=1
∞ X
X ∞
2
= |anm |2 kxk
n=1 m=1
∞ X
X ∞ 12
=⇒ kAxk ≤ K kxk K= |anm |2 ,
n=1 m=1
=⇒ A ∈ L(l2 ).
Tregojmë tani se A ∈ K(l2 ). Le të jetë (An ) varg në L(l2 ) i dhënë me
An (xk ) = (y1 , y2 , ..., yn , 0, 0, ...) (n ∈ N).
Është e qartë se për çdo n ∈ N, An ∈ (l2 → l2 ) dhe dim An (l2 ) = n. Prandaj

(An ) ⊆ K(l2 ). Meqenëse për çdo x = (xn ) ∈ l2 ,
∞
X ∞ X
X ∞ 2
2
kAx − An xk = |yk |2 = akm xm

k=n+1 k=n+1 m=1
∞
X ∞
X ∞
X
≤ |akm |2 |xm |2
k=n+1 m=1 m=1
∞
X ∞
X
= |akm |2 kxk ,
k=n+1 m=1
atëherë
∞
X ∞
X
2
kA − An k = sup {kAx − An xk : kxk ≤ 1} ≤ |akm |2 → 0
k=n+1 m=1
=⇒ An → A =⇒ A ∈ K(l2 ) (vërejtja 3.3.2).
Shembull 3.3.3. Le të jetë X = Y = C[a, b] dhe A : X → Y operator i

përkufizuar me
Zb
Ax(t) = y(t) = K(t, s)x(s)ds (x ∈ X, a ≤ t ≤ b).
a
A quhet operator integral, kurse funksioni i vazhdueshëm K : 4 = [a, b] × [a, b] →

R quhet bërthamë e operatorit A. Tregojmë se A është operator kompakt. Le
të jetë B = BX [0, 1]. Sipas teoremës së Arcela–Askolis, mjafton të tregojmë se
bashkësia A(B) ⊂ C[a, b] është uniformisht e kufizuar dhe e barasvazhdueshme.
Le të jetë x ∈ B = BX [0, 1] cilido. Shënojmë me M = max{|K(t, s)| :
(t, s) ∈ 4}. Atëherë
n Zb o
|Ax(t)| ≤ max {|Ax(t)| : a ≤ t ≤ b} = max K(t, s)x(s)ds : a ≤ t ≤ b

n Zb o
≤ max |K(t, s)| |x(s)| ds : a ≤ t ≤ b
a
Zb
≤ M max {|x(t)| : a ≤ t ≤ b} ds = M (b − a),
a
d.m.th. bashkësia A(B) është uniformisht e kufizuar. Më tutje, për çdo x ∈ B
dhe për çdo t1 , t2 ∈ [a, b], kemi:
Zb Zb
|Ax(t1 ) − Ax(t2 )| = K(t1 , s)x(s)ds − K(t2 , s)x(s)ds

a a
Zb
≤ |K(t1 , s) − K(t2 , s)| |x(s)| ds
a
Zb 12 Zb 12
2 2
≤ |K(t1 , s) − K(t2 , s)| ds |x(s)| ds
a a
Zb 12
2
≤ |K(t1 , s) − K(t2 , s)| ds ·
a
2 Zb 12
· max {|x(t)| : a ≤ t ≤ b} ds
a
Zb 12
1 2
= (b − a) 2 |K(t1 , s) − K(t2 , s)| ds .
a
Meqenëse K(t, s) është funksion uniformisht i vazhdueshëm (si funksion i vazh-

dueshëm në bashkësinë kompakte 4), për çdo ε > 0 ekziston δ = δ(ε) > 0 i
OPERATORËT BILINEARË TË KUFIZUAR 79
tillë që për çdo t1 , t2 ∈ [a, b] dhe për çdo s ∈ [a, b],
|t1 − t2 | < δ =⇒ |K(t1 , s) − K(t2 , s)| < ε

=⇒ |Ax(t1 ) − Ax(t2 )| < (b − a)ε,
d.m.th. A(B) është i barasvazhdueshëm.
3.4. Operatorët bilinearë të kufizuar
Le të jenë X1 , X2 , Y hapësira vektoriale mbi të njëjtën fushë dhe A :

X1 × X2 → Y një operator.
1◦ . Operatori A quhet operator bilinear nëse secili nga funksionet x1 →
A(x1 , x2 ) dhe x2 → A(x1 , x2 ) është linear, d.m.th.
A(α1 x1 + α2 x2 , y) = α1 A(x1 , y) + α2 A(x2 , y)

A(x, β1 y1 + β2 y2 ) = β1 A(x, y1 ) + β2 A(x, y2 ).
2◦ . Operatori A quhet gjysmëlinear nëse funksioni x1 → A(x1 , x2 ) është

linear, kurse x2 → A(x1 , x2 ) është antilinear, d.m.th.
A(α1 x1 + α2 x2 , y) = α1 A(x1 , y) + α2 A(x2 , y)

A(x, β1 y1 + β2 y2 ) = β 1 A(x, y1 ) + β 2 A(x, y2 ).
Nëse X1 , X2 , ..., Xm , Y janë hapësira vektoriale mbi të njëjtën fushë, atëherë
operatori A : X1 × X2 × · · · × Xm → Y quhet multilinear, nëse ai është linear
në lidhje me secilën variabël. Bashkësinë e të gjithë operatorëve multilinearë të
X1 × X2 × · · · × Xm në Y do ta shënojmë me (X1 × X2 × · · · × Xm → Y ). Është
e qartë se (X1 × X2 × · · · × Xm → Y ) ka strukturë të hapësirës vektoriale. Në
vazhdim të këtij paragrafi do të kufizohemi në hapin e parë të këtij përgjithësimi,
d.m.th. në hapësirën (X1 ×X2 → Y ) e të gjithë operatorëve bilinearë të X1 ×X2
në Y .
Përkufizim 3.4.1. Le të jenë X1 X2 , Y hapësira vektoriale të normuar
mbi të njëjtën fushë dhe A ∈ (X1 × X2 → Y ). Thuhet se operatori A është i
kufizuar, nëse ekziston numri real M > 0 i tillë që
kA(x1 , x2 )k ≤ M kx1 k kx2 k (x1 ∈ X, x2 ∈ X2 ). (1)
Bashkësinë e të gjithë operatorëve bilinearë të kufizuar X1 × X2 në Y do

ta shënojmë me L(X1 × X2 , Y ).
Përkufizim 3.4.2. Le të jetë A ∈ L(X1 × X2 , Y ). Numri
kAk = sup {kA(x1 , x2 )k : (x1 , x2 ) ∈ X1 × X2 , kx1 k ≤ 1 ∧ kx2 k ≤ 1} (2)
quhet normë e operatorit A.
Nga (1) dhe (2) rrjedh se për çdo A ∈ L(X1 × X2 , Y ),
kA(x1 , x2 )k ≤ kAk kx1 k kx2 k ((x1 , x2 ) ∈ X1 × X2 )
dhe se kAk është numri më i vogël M ≥ 0 për të cilin vlen relacioni (1).
Teoremë 3.4.1. 1◦ . L(X1 × X2 , Y ) është nënhapësirë vektoriale e hapësirës
(X1 × X2 → Y ).
2◦ . L(X1 × X2 , Y ) është e normuar në lidhje me normën (2).

Vërtetimi është analog me atë në teoremën 3.1.3.
Teoremë 3.4.2. Le të jenë X1 , X2 , dhe Y hapësira vektoriale të normuara
mbi të njëjtën fushë dhe A ∈ (X1 × X2 → Y ). Operatori A është i vazhdueshëm
në X1 × X2 , atëherë dhe vetëm atëherë, kur A është i kufizuar në X1 × X2 .
Vërtetim. Shënojmë me
p : A është i vazhdueshëm në X1 × X2
q : A është i vazhdueshëm në (0, 0)
r : A është i kufizuar në X1 × X2 .
Meqenëse v(p =⇒ q) = >, mjafton të tregojmë se v(q =⇒ r) = > ∧
v(r =⇒ p) = >.
q =⇒ r: Supozojmë se A është i vazhdueshëm në (0, 0). Atëherë për çdo
ε > 0 (edhe për ε ≤ 1) ekziston δ > 0 i tillë që
k(x1 , x2 )k ≤ δ =⇒ kA(x1 , x2 )k ≤ 1
ose
kx1 k + kx2 k ≤ δ =⇒ kA(x1 , x2 )k ≤ 1. (3)
Le të jenë δ1 , δ2 > 0 (δ1 + δ2 = δ) të tillë që kx1 k ≤ δ1 ∧ kx2 k ≤ δ2 . Atëherë,
nga (3), kemi:
(kx1 k ≤ δ1 ∧ kx2 k ≤ δ2 ) =⇒ kA(x1 , x2 )k ≤ 1.

Le të jetë (x1 , x2 ) ∈ X1 × X2 (x1 , x2 6= 0). Atëherë

A δ1 x1 , δ2 x2 = δ1 δ2 kA(x1 , x2 )k

kx1 k kx2 k kx1 k kx2 k
1
=⇒ kA(x1 , x2 )k ≤ kx1 k kx2 k ,
δ1 δ2
d.m.th. se A është i kufizuar në X1 × X2 .

r =⇒ p: Supozojmë se A është i kufizuar në X1 × X2 . Le të jetë (u1 , u2 )
një pikë e çfarëdoshme në X1 × X2 . Atëherë
kA(x1 , x2 ) − A(u1 , u2 )k = kA(x1 − u1 , x2 − u2 ) + A(x1 − u1 , u2 )

+ A(u1 , x2 − u2 )k
≤ M kx1 − u1 k kx2 − u2 k + M kx1 − u1 k ku2 k
+ M ku1 k kx2 − u2 k .
Relacioni i fundit tregon se A është i vazhdueshëm në pikën (u1 , u2 ) ∈ X1 ×X2 .
Është e qartë se kur A(x, y) është operator bilinear i vazhdueshëm në X1 ×

X2 , atëherë secili nga operatorët x1 → A(x1 , x2 ) dhe x2 → A(x1 , x2 ) është i
vazhdueshëm. Se pohimi i anasjelltë nuk është çdo herë i vërtetë, tregon shembulli
vijues.
Shembull 3.4.1. Le të jetë X hapësira vektoriale e normuar e të gjitha
polinomeve x : R → R në lidhje me normën
Z1
kxk = |x(t)| dt,
0
ndërsa A : X × X → R le të jetë operatori bilinear i përkufizuar me
Z1
A(x, y) = x(t)y(t)dt (x ∈ X).
0
funksionalet x → A(x, y) dhe y → A(x, y) janë të vazhdueshëm. Me të

vërtetë, meqë y si polinom është funksion i vazhdueshëm në segmentin [0, 1],
ekziston numri M1 = max{|y(s)| : 0 ≤ s ≤ 1} > 0 dhe
Z1 Z1
|A(x, y)| ≤ |x(t)y(t)| dt ≤ max {|y(s)| : 0 ≤ s ≤ 1} |x(t)| dt = M1 kxk .
0 0
Ngjashëm, ekziston M2 = max{|x(s)| : 0 ≤ s ≤ 1} > 0 dhe
|A(x, y)| ≤ M2 kyk (y ∈ X).
Nga ana tjetër, A nuk është i vazhdueshëm në X1 ×X2 , sepse për funksionet
xn (t) = tn (0 ≤ t ≤ 1),
Z1 n Z1
x
n xn t tn 1 2n (n + 1)2
, = dt = t dt = → ∞.

A
kxn k kxn k ktn k ktn k
2 2n + 1 n→∞
ktn k
0 0
Teorema 4.5.2 përcakton kushtet nën të cilat vazhdueshmëria e operatorit

bilinear sipas secilës variabël, sjell vazhdueshmërinë e tij.
Krahas hapësirave të normuara X1 , X2 dhe Y , në vazhdim do të shqyrtojmë
edhe hapësirën e normuar L(X1 , L(X2 , Y )) të të gjithë operatorëve linearë të
kufizuar të hapësirës X1 në hapësirën L(X2 , Y ). Kjo hapësirë është e lidhur
ngushtë me hapësirën L(X1 × X2 , Y ).
Teoremë 3.4.3. Hapësirat e normuara L(X1 × X2 , Y ) dhe L(X1 , L(X2 , Y ))
janë izometrikisht izomorfe.
Vërtetim. Le të jetë A ∈ L(X1 × X2 , Y ). Për çdo x ∈ X1 , me x2 →

Ax (x2 ) = A(x, x2 ) është përkufizuar një operator linear Ax : X2 → Y . Operatori
Ax është i vazhdueshëm, sepse për çdo x2 ∈ X2
kAx (x2 )k = kA(x, x2 )k ≤ kAk kxk kx2 k =⇒ kAx k ≤ kAk kxk .
Prandaj, me
∼
x → A(x) = Ax
∼
është përkufizuar një operator nga X1 në L(X2 , Y ). Tregojmë se operatori A
është linear. Me të vërtetë, për çdo x, y ∈ X1 dhe për çdo α, β ∈ Φ,
h∼ i
A(αx + βy) (x2 ) = Aαx+βy (x2 ) = A(αx + βy, x2 )
= αA(x, x2 ) + βA(y, x2 ) = αAx (x2 ) + βAy (x2 )

h∼ i h∼ i h ∼ ∼ i
= α A(x) (x2 ) + β A(y) (x2 ) = α A(x) + β A(y) (x2 )
∼ ∼ ∼
=⇒ A(αx + βy) = α A(x) + β A(y).
∼
Më tutje, tregojmë se k A k = kAk. Me të vërtetë,
∼ ∼
k A(x)k = kAx k ≤ kAk kxk =⇒ k A k ≤ kAk . (3)
Nga ana tjetër, sipas përkufizimit të normës së operatorit A, për çdo ε > 0
ekziston (u, v) ∈ X1 × X2 , (kuk ≤ 1 ∧ kvk ≤ 1), i tillë që
∼ ∼ ∼
kAk − ε ≤ kA(u, v)k = kAu (v)k ≤ kAu k kvk ≤ kAu k = k A(u)k ≤ k A k kuk ≤ k A k
∼
=⇒ kAk ≤ k A k. (4)
∼
Nga (3) dhe (4) rrjedh se k A k = kAk.
∼
Konsiderojmë, tani, pasqyrimin f : A → A të hapësirës L(X1 × X2 , Y ) në
∼
L(X1 , L(X2 , Y )). Pasqyrimi f është izometri, sepse kf (A)k = k A k = kAk. f
është linear, sepse për çdo (x1 , x2 ) ∈ X1 × X2 , për çdo A, B ∈ L(X1 × X2 , Y )
dhe për çdo α, β ∈ Φ, kemi:
(αA + βB)(x1 , x2 ) = αA(x1 , x2 ) + βB(x1 , x2 )

=⇒ (αA + βB)x1 (x2 ) = αAx1 (x2 ) + βBx1 (x2 )
h i h ∼ i h ∼ i
=⇒ αA +gβB(x1 ) (x2 ) = α A(x1 ) (x2 ) + β B (x1 ) (x2 )
h i h ∼ ∼ i
=⇒ αA +gβB(x1 ) (x2 ) = α A(x1 ) + β B (x1 ) (x2 )
h ∼ ∼ i
=⇒ αA +
gβB(x1 ) = α A +β B (x1 ) x1
∼ ∼
=⇒ αA +
gβB = α A +β B
dhe
∼ ∼
f (αA + βB) = αA +
gβB = α A +β B = αf (A) + βf (B).
Pasqyrimi f është mbi, sepse për çdo B ∈ L(X1 , L(X2 , Y )), me
(x1 , x2 ) → A(x1 , x2 ) = B(x1 )x2
është dhënë një operator bilinear A : X1 × X2 → Y . A është i kufizuar, sepse
kA(x1 , x2 )k = kB(x1 )x2 )k ≤ kB(x1 )k kx2 k ≤ kBk kx1 k kx2 k

=⇒ kAk ≤ kBk .
∼
Provohet lehtë se f : A → A = B. Meqenëse surjeksioni f është linear
dhe izometri, atëherë ai paraqet një izomorfizëm izometrik ndërmjet hapësirave
L(X1 × X2 , Y ) dhe L(X1 , L(X2 , Y )).
Nga teorema e mësipërme rrjedh se hapësirat e normuar L(X1 × X2 , Y )

dhe L(X1 , L(X2 , Y )) mund t’i konsiderojmë identike. Me induksion matematik
vërtetohet se edhe hapësirat
L(X1 × X2 × · · · × Xm , Y ) dhe L(X1 , L(X2 × · · · , L(Xm , Y ) · · ·)

janë izometrikisht izomorfe, d.m.th. ato mund t’i konsiderojmë identike.

Konkludim. Konstruktimi i hapësirave vektoriale të normuar me ndihmën
e operatorëve multilinearë të vazhdueshëm, reduktohet në përsëritjen e një numri
të fundmë konstruktimesh të hapësirës L(X, Y ).
1. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar me dimension të pafundmë.

Vërtetoni se ekziston funksionali linear jo i kufizuar në X.
2. Le të jetë C[0, 1] hapësira e normuar e funksioneve të vazhdueshme në
segmentin [0, 1] në lidhje me normën uniforme. Tregoni se funksioni
1
Z2 Z1
f (x) = x(t)dt − x(t)dt (x ∈ C[0, 1])
0 1
2
është linear dhe i vazhdueshëm. Njehsoni kf k.

3. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar, f funksional linear në X dhe
H = {x ∈ X : f (x) = 0}.
(a) Njehsoni d(x, H)
(b) Nëse f 6= 0, vërtetoni se pohimet e mëposhtëme janë ekuivalente
(i) f ∈ X ∗ , (ii) cl H = H, (iii) cl H 6= X.
4. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar, E nënhapësirë kudo e dendur
në X dhe g ∈ E ∗ . Vërtetoni se
(i) Për çdo x ∈ X dhe (xn ) ⊂ E të tillë që xn → x, (g(xn )) është varg
i Koshit dhe konvergjon tek g(x).
(ii) g ∈ X ∗
(iii) g është i vetmi zgjerim i g në X.
5. Le të jetë C[−1, 1] hapësira e normuar e funksioneve të vazhdueshme në seg-
mentin [−1, 1] në lidhje me normën uniforme dhe X ⊂ C[−1, 1] nënhapësira
e të gjitha polinomeve të shkallës ≤ 2.
(i) Nëse për x(t) = at2 + bt + c ∈ X vejmë kxk1 = |a| + |b| + |c|, vërtetoni
se k k1 është ekuivalente me normën uniforme.
(ii) Le të jetë A : (X, k k1 ) → (X, k k1 ) operator i dhënë me
A(at2 + bt + c) = ct2 + bt + a.
Vërtetoni se A ∈ L(X) dhe njehsoni kAk.

6. Le të jetë T ∈ (c → c0 ) i përkufizuar me T x = y, ku x = (xi ) ∈ c dhe
y = (yi ) ∈ c0 (y1 = lim xn ∧ yn+1 = xn − lim xn ) (n ∈ N). Vërtetoni se T

është bijeksion dhe njehsoni kT k dhe T −1 .
7. Vërtetoni se me barazimin Ax = y (x = (xi ), y = (yi )), ku
∞
1 X xj
yi = (i = 1, 2, ...)
i j=1 j
është përkufizuar operator linear i kufizuar lp në lq (p > 1, p−1 + q −1 = 1).

8. Vërtetoni se me barazimin Ax = y, (x = (xi ), y = (yi )), ku
∞
1 X 1
yi = xj (i = 1, 2, ...)
2i j=0 2j
është përkufizuar operator linear i kufizuar i l2 në l2 . Tregoni, pastaj, se

kAk ≤ 43 .
9. Le të jetë f ∈ L2 [0, 1]. Tregoni se me A(f ) = y, (y = (yi )), ku
Z1
1
yi = √ ti f (t)dt (i = 1, 2, ...)
i
0
është përkufizuar operator linear i kufizuar i L2 [0, 1] në l2 .

10. Le të jetë f ∈ Lp [0, 1] dhe A : Lp [0, 1] → l1 operator i dhënë me A(f ) = y
(y = (yi )), ku
Z1
−α
yi = i ti f (t)dt (i = 1, 2, ...)
0
Për çfarë vlerash të parametrit real α, A është operator linear i kufizuar.
11. Tregoni se me
Z1
yi = f (t)tn dt (f ∈ L[0, 1]) (i = 1, 2, ...)
0
është përkufizuar një operator linear dhe i kufizuar A : L[0, 1] → c0 (A(f ) =

y = (yi )). Njehsoni kAk.
12. Le të jetë 1 < p < +∞ dhe (aij ) (i, j = 1, 2, ...) matricë katrore e pafundme.
Nëse
X ∞ hX ∞ ip 1
q q p
M= |aij | < +∞,
j=1 i=1
∞
P
atëherë me yi = aik xk (x = (xi ), y = (yi )) është dhënë një operator
k=1
linear A : lp → lp për të cilin kAk ≤ M .
13. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe T ∈ L(X) për të cilin
kT k ≤ 1. Tregoni se për çdo n ∈ N, T n = T (T n−1 ) është operator linear,
n
kT n k ≤ kT k dhe lim (T n x) = 0 (x ∈ X).
n→∞
14. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe T ∈ L(X) i tillë që kT k ≤ 1.
Vërtetoni se operatori F : X → X i dhënë me F (x) = T (x) + y0 , ku y0
është pikë e fiksuar në X, është kontraksion, dhe se barazimi
x − T (x) = y0
ka zgjidhje të vetme.

15. Le të jetë P : L2 [−1, 1] → L2 [0, 1] operator i përkufizuar me P (f (x)) =
f (−x) (f ∈ L2 [0, 1], x ∈ [0, 1]) dhe S : L2 [−1, 1] → L2 [0, 1] operator i
përkufizuar me S (f (x)) = s(x)f (x) (f ∈ L2 [0, 1], x ∈ [0, 1]), ku
√
2, për −1 ≤ x < 0
s(x) = √1 ,
2
për 0 ≤ x ≤ 1.

Tregoni se T = SP S −1 ∈ L L2 [0, 1] dhe kT k = 2.
16. Tregoni se vargu funksional (fn ) i përkufizuar me
Z1
fn (x(t)) = n tn x(t)dt
0
konvergjon në C[0, 1].

17. Le të jetë A : l2 → l2 operator i përkufizuar me
x x3 x5
1
Ax = 0, , 0, , 0, , ... (x = (xi ) ∈ l2 ) .
2 4 6
A është A operator kompakt ?

18. Le të jetë A operator i përkufizuar në lp (1 ≤ p ≤ ∞) me formulën
Ax = (an xn ) (x = (xn ) ∈ lp ) ,
ku a = (an ) është varg i kufizuar i numrave realë. Vërtetoni se operatori A

është kompakt, atëherë dhe vetëm atëherë, kur lim an = 0.
n→∞
19. Në hapësirën C[0, 1] është përkufizuar operatori A me formulën
Af (x) = xf (x) (f ∈ C[0, 1], x ∈ [0, 1]) .
Tregoni se A nuk është operator kompakt.

IV. TRI TEOREMA FUNDAMENTALE
Sikur në jetën e përditshme, edhe në matematikë, rezultatet (ndodhitë) e
caktuara veçohen nga të tjerat për peshën që kanë, por edhe për perspektivën
që përvijojnë. Në disa raste duhet të kalojnë vite të tëra, por edhe shekuj, për
të vërtetuar ndonjë rezultat kulminant, por edhe për të dhënë ndonjë zbatim të
rezultateve teorike më parë të njohura. Sa i përket analizës funksionale, është mjaft
e qartë se për nga pesha, por edhe zbatimi, veçohen tri teorema fundamentale të
cilat do t’i trajtojmë në këtë kapitull.
Vend parësor këtu zën teorema (e quajmë) e parë fundamentale–teorema e
Han–Banahut, e cila vërteton ekzistencën e funksionalit linear të vazhdueshëm
jotrivial në hapësirat vektoriale të normuara dhe njëherit paraqet bazën e ndërtimit
të një pjese të madhe të analizës funksionale. Këtë teoremë për hapësirat reale të
normuara e vërtetoi Han në vitin 1927, kurse në vitin 1929 Banah për hapësirat
reale vekotriale (pa topologji). Variantin kompleks të kësaj teoreme e vërtetuan
pavarësisht nga njëri–tjetri në vitin 1938 Sobczyk dhe Suhomlinov.
Teorema e dytë fundamentale është teorema mbi operatorin e hapur, si rrje-
dhim i të cilës vërtetohet teorema mbi grafin e mbyllur. Një variant të teoremës mbi
operatorin e hapur e ka vërtetuar Banah në vitin 1929, kurse formën e përgjith-
shme Schauder në vitin 1930.
Teorema e tretë fundamentale është parimi i kufizueshmërisë uniforme, të cilën
për rastin e funksionaleve linearë të kufizuar në hapësirën e Banahut e ka vërtetuar
Han në vitin 1922, kurse përgjithësimin e saj e bëri Hildebrant në vitin 1927.
Forma më e përgjithësuar e parimit të kufizueshmërisë uniforme është vërtetuar
nga Banah dhe Steinhaus po në këtë vit. Mu për këtë, sot, ky parim njihet me
emrin teorema e Banah–Steinhausit.
90 TRI TEOREMA FUNDAMENTALE
4.1. Teorema e Han–Banahut
Në këtë paragraf do të vërtetojmë disa variante të teoremës së Han–Banahut.
Në fillim, po e vërtetojmë teoremën e Han–Banahut për hapësirën reale vektoriale.
p : X → R quhet gjysmënormë në X, nëse:
(gjn1) p(x) ≥ 0 (x ∈ X),
(gjn2) p(λx) = |λ|p(x) (x ∈ X, λ ∈ Φ),
(gjn3) p(x + y) ≤ p(x) + p(y) (x, y ∈ X).
Provohet lehtë se gjysmënorma p në X është normë në X, nëse (p(x) =

0) =⇒ (x = 0).
Teoremë 4.1.1. (e Han–Banahut për gjysmënormë). Le të jetë X hapësirë
vektoriale mbi fushën R, Y nënhapësirë e X–it dhe p gjysmënormë në X.
Nëse f : Y → R është funksional linear në Y i tillë që
f (y) ≤ p(y) (y ∈ Y ), (1)
atëherë ekziston të paktën një funksional linear F : X → R i tillë që
F (x) ≤ p(x) (x ∈ X) ∧ F (y) = f (y) (y ∈ Y ).
Vërtetim. I. Nëse Y = X, vërtetimi është trivial. Supozojmë se Y ⊂ X,

6 0). Le të jenë x0 , x00 ∈ Y . Atëherë,
atëherë ekziston z ∈ X \ Y (z =
f (x00 ) − f (x0 ) = f (x00 − x0 ) ≤ p(x00 − x0 ) = p(x00 + z − x0 − z)

≤ p(−x0 − z) + p(x00 + z)
=⇒ −f (x0 ) − p(−x0 − z) ≤ −f (x00 ) + p(x00 + z).
Nga relacioni i fundit rrjedh se
k = sup {−f (x) − p(−x − z)} ≤ inf {−f (x) + p(x + z)} = K.
x∈Y x∈Y
Le të jetë c numër real i tillë që k ≤ c ≤ K. Atëherë, për çdo x ∈ Y ,

kemi:
−f (x) − p(−x − z) ≤ c ≤ −f (x) + p(x + z). (2)
TEOREMA E HAN–BANAHUT 91
Le të jetë f1 funksional në nënhapësirën Y1 = L (Y ∪ {z}) = {x + tz : x ∈

Y, t ∈ R} ⊇ Y i përkufizuar me barazimin
f1 (x + tz) = f (x) + ct (t ∈ R). (3)
Provohet lehtë se f1 është funksional linear në Y1 dhe se f1 (y) = f (y) (y ∈ Y ).

Tregojmë tani se f1 (u) ≤ p(u) (u ∈ Y1 ). Me të vërtetë, nëse t = 0, sipas (1)
dhe (3), f1 (x) = f (x) ≤ p(x). Nëse t < 0, sipas (2) dhe (3), kemi:
x x x x
−f − p − − z ≤ c ⇐⇒ ct ≤ t −p − − z − f
t t t t
=⇒ f1 (u) = f1 (x + tz) = f (x) + ct
x x
≤ f (x) + t −p − − z − f
t t
= p(x + tz) = p(u).
Vërtetimi është analog edhe për rastin kur t > 0 (provojeni !).
Kështu, vërtetuam se funksionali f1 është zgjerim i funksionalit f në
nënhapësirën Y1 i tillë që f1 (u) ≤ p(u) (u ∈ Y1 ).
II. Konsiderojmë bashkësinë
n o
F = (Y 0 , f 0 ) : Y ⊂ Y 0 ∧ f|Y
0
= f ∧ f 0 (u) ≤ p(u) (u ∈ Y 0 ) .
Bashkësia F është joboshe, sepse të paktën (Y1 , f1 ) ∈ F. Në bashkësinë F,

përkufizojmë relacionin e renditjes së pjesshme në këtë mënyrë:
(Y 0 , f 0 ) ≤ (Y 00 , f 00 ) ⇐⇒ Y 0 ⊆ Y 00 ∧ f|Y
00 0
0 = f .
Provohet lehtë se (F, ≤) është bashkësi pjesërisht e renditur. Tregojmë se (F, ≤)

i plotëson kushtet e lemës së Zornit. Me të vërtetë, le të jetë F0 cilado nënbashkësi
plotësisht e renditur (zinxhir) e F-së. Shënojmë me
Y0 = ∪ {Y 0 : (Y 0 , f 0 ) ∈ F0 } .
Y0 është nënhapësirë vektoriale e hapësirës X. Le të jenë x, y ∈ Y0 dhe

α, β ∈ R. Në bazë të përkufizimit të Y0 , ekzistojnë dyshet (Y 0 , f 0 ), (Y 00 , f 00 ) ∈ F0
të tilla që x ∈ Y 0 , y ∈ Y 00 . Meqenëse F0 është bashkësi plotësisht e renditur,
(Y 0 , f 0 ) dhe (Y 00 , f 00 ) janë të krahasueshëm. Supozojmë se (Y 0 , f 0 ) ≥ (Y 00 , f 00 ).
Atëherë, Y 0 ⊇ Y 00 dhe x, y ∈ Y 0 . Meqenëse Y 0 është nënhapësirë vektoriale,
αx + βy ∈ Y 0 ⊂ Y0 . Në vazhdim, për x ∈ Y0 ⇐⇒ (∃(Y 0 , f 0 ) ∈ F0 ), x ∈ Y 0 , vejmë
f0 (x) = f 0 (x). f0 është funksional linear në Y0 . Le të jenë x, y ∈ Y0 dhe
α, β ∈ R. Ngjashëm, sikur edhe më lartë, vërtetohet se ekziston (Y 0 , f 0 ) ∈ F0 i

tillë që x, y ∈ Y 0 =⇒ αx + βy ∈ Y 0 . Atëherë,
f0 (αx + βy) = f 0 (αx + βy) = αf 0 (x) + βf 0 (y) = αf0 (x) + βf0 (y).
Më tutje, meqë për çdo x ∈ Y0 , ekziston (Y 0 , f 0 ) ∈ F0 i tillë që x ∈ Y 0 , atëherë
f0 (x) = f 0 (x) ≤ p(x).
Rrjedhimisht, (Y0 , f0 ) ∈ F0 dhe (Y0 , f0 ) është kufi i sipërm i bashkësisë F0 .

Sipas lemës së Zornit, bashkësia F ka element maksimal, të cilin po e shënojmë me
(Ymax , fmax ). Tregojmë se Ymax = X. Në të kundërtën, sikur të ekzistonte z ∈
X \ Ymax , sipas I, ekziston funksionali linear f max në Y max = L (Ymax ∪ {z}) ⊇
Ymax i tillë që f max|Ymax = fmax , d.m.th. (Y max , f max ) ∈ F dhe (Ymax , fmax ) ≤

Y max , f max , që nuk është e mundur. Pra, Ymax = X dhe fmax = F .
Varianti kompleks i teoremës së Han–Banahut jepet me teoremën që vijon.

Teoremë 4.1.2. (Suhomlinov–Bohneblust–Sobczyk). Le të jetë p gjysmë-
normë në hapësirën vektoriale komplekse X, ndërsa Y le të jetë nënhapësirë e
X–it. Nëse f : Y → C është funksional linear i tillë që |f (y)| ≤ p(y) (y ∈ Y ),
atëherë ekziston të paktën një funksional linear F : X → C i tillë që
F (y) = f (y) (y ∈ Y ) ∧ |F (x)| ≤ p(x) (x ∈ X).
Vërtetim. Shënojmë me Xr dhe Yr hapësirën X përkatësisht Y të

konsideruara si hapësira vektoriale mbi fushën R. Është e qartë se Yr është
nënhapësirë e hapësirës Xr . Më tutje, me
f1 (y) = Re f (y) ∧ f2 (y) = Im f (y),
ku y ∈ Yr janë përkufizuar funksionale lineare në hapësirën vektoriale Yr . Nga

f (iy) = if (y), kemi:
f1 (iy) + if2 (iy) = if1 (y) − f2 (y)

=⇒ (f1 (iy) = −f2 (y)) ∧ (f2 (iy) = f1 (y))
=⇒ f (y) = f1 (y) − if1 (iy) (y ∈ Y ). (4)
Me relacionin (4) funksionali linear f në nënhapësirën Y është paraqitur me

ndihmën e pjesës së tij reale. Meqenëse
12
f1 (y) ≤ |f1 (y)| ≤ |f1 (y)|2 + |f2 (y)|2 = |f (y)| ≤ p(y),
d.m.th. f1 (y) ≤ p(y) (y ∈ Y ), duke zbatuar teoremën 4.1.1 për treshen X, Yr , f1 ,

gjendet funksionali linear F1 : Xr → R i tillë që
F1 (x) ≤ p(x) (x ∈ Xr ) ∧ F1 (y) = f1 (y) (y ∈ Yr ).
Tani në hapësirën X përkufizojmë funksionalin F me formulën
F (x) = F1 (x) − iF1 (ix) (x ∈ X).
Provohet lehtë se F është funksion aditiv.

Le të jetë λ ∈ C (λ = α + iβ) dhe x ∈ X. Atëherë,
F (λx) = F1 (λx) − iF1 (iλx) = F1 (αx + iβx) − iF1 (iαx − βx)

= F1 (αx) + F1 (iβx) − iF1 (iαx) − iF1 (−βx)
= αF1 (x) + βF1 (ix) − iαF1 (ix) + iβF1 (x)
= (α + iβ)F1 (x) − i(α + iβ)F1 (ix) = λF1 (x) − iλF1 (ix)
= λ [F1 (x) − iF1 (ix)] = λF (x).
Pra, F është funksional linear në X. Më tutje, për çdo x ∈ X ekziston α ∈ R
i tillë që
|F (x)| = eiα F (x) = F eiα x = F1 eiα x ≤ p eiα x = |eiα |p(x) = p(x).

Në fund, për y ∈ Y , kemi:
F (y) = F1 (y) − iF1 (iy) = f1 (y) − if1 (iy) = f (y).
Në vazhdim, po e vërtetojmë teoremën e Han–Banahut për hapësirën vekto-

riale të normuar.
Teoremë 4.1.3. (e Han–Banahut për normë). Nëse Y është nënha-
pësirë e hapësirës vektoriale të normuar X, atëherë për çdo funksional linear të
vazhdueshëm y ∗ : Y → Φ ekziston funksionali linear i vazhdueshëm x∗ : X → Φ
i tillë që
kx∗ k = ky ∗ k ∧ x∗ (y) = y ∗ (y) (y ∈ Y ).
Vërtetim. Le të jetë x → kxk normë në X. Për y ∗ ∈ Y ∗ (y ∗ 6= 0) vejmë

p(x) = ky ∗ k · kxk (x ∈ X). Atëherë, p është normë (aq më parë gjysmënormë)
në X dhe |y ∗ (x)| ≤ ky ∗ k · kxk = p(x) (x ∈ X). Prej nga, sipas teroremës 4.1.1,
ekziston të paktën një funksional linear x∗ në X i tillë që
x∗ (y) = y ∗ (y) (y ∈ Y ) ∧ x∗ (x) ≤ p(x) (x ∈ X).

Më tutje,
|x∗ (x)| ≤ p(x) = ky ∗ k · kxk =⇒ kx∗ k ≤ ky ∗ k =⇒ x∗ ∈ X ∗ .
Nga ana tjetër,
kx∗ k = sup {|x∗ (x)| : x ∈ X, kxk ≤ 1} ≥ sup {|x∗ (x)| : x ∈ Y, kxk ≤ 1}

= sup {|y ∗ (x)| : x ∈ Y, kxk ≤ 1} = ky ∗ k =⇒ kx∗ k ≥ ky ∗ k .
Rrjedhimisht, kx∗ k = ky ∗ k.
Rrjedhim 4.1.1. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe x0 ∈ X

(x0 6= 0). Atëherë, ekziston x∗ ∈ X i tillë që
kx∗ k = 1 ∧ x∗ (x0 ) = kx0 k .
Vërtetim. Në nënhapësirën Y = {λx0 : λ ∈ Φ} të hapësirës X, me

formulën
f (λx0 ) = λ kx0 k (λ ∈ Φ)
është përkufizuar funksionali linear f : Y → Φ i tillë që
f (x0 ) = kx0 k ∧ |f (λx0 )| = |λ kx0 k | = kλx0 k ,
d.m.th. kf k = 1. Pra, f ∈ Y ∗ . Sipas teoremës 4.1.3, ekziston x∗ ∈ X i

tillë që x∗ (y) = f (y) (y ∈ Y ) dhe kx∗ k = kf k. Rrjedhimisht, kx∗ k = 1 dhe
x∗ (x0 ) = f (x0 ) = kx0 k.
Vërejtje 4.1.1. Rrjedhimi 4.1.1 siguron ekzistencën e funksionalit linear të

vazhdueshëm, jotrivial në hapësirën e normuar X.
Rrjedhim 4.1.2. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe x0 ∈ X.

Atëherë,
kx0 k = sup {|x∗ (x0 )| : kx∗ k = 1, x∗ ∈ X ∗ } .
Vërtetim. Nëse x0 = 0, vërtetimi është trivial. Le të jetë
d = sup {|x∗ (x0 )| : kx∗ k = 1, x∗ ∈ X ∗ } .
Atëherë,
|x∗ (x0 )| ≤ kx∗ k · kx0 k =⇒ d ≤ kx0 k .
Nga ana tjetër, sipas rrjedhimit 4.1.1, ekziston f ∈ X ∗ i tillë që f (x0 ) = kx0 k
dhe kf k = 1. Prej nga
kx0 k = |f (x0 )| ≤ sup {|x∗ (x0 )| : kx∗ k = 1, x∗ ∈ X ∗ } = d.

Rrjedhimisht,
kx0 k = d = sup {|x∗ (x0 )| : kx∗ k = 1, x∗ ∈ X ∗ } .
Vërejtje 4.1.2. Rrjedhimi 4.1.2 vërteton se X ∗ ka mjaft elemente.
Teoremë 4.1.4. Le të jetë X0 nënhapësirë e hapësirës vektoriale X dhe

x0 ∈ X i tillë që d = d(x0 , X0 ) = inf {kx0 − yk : y ∈ X0 } > 0. Atëherë, ekziston
x∗ ∈ X ∗ i tillë që
kx∗ k = 1 ∧ x∗ (x0 ) = d ∧ x∗ (y) = 0 (y ∈ X0 ).
Vërtetim. Le të jetë Y = L (X0 ∪ {x0 }). Y është nënhapësirë e hapësirës

vektoriale X. Meqenëse çdo element y ∈ Y paraqitet në mënyrë të vetme në
formën y = x + αx0 (x ∈ X0 , α ∈ Φ), me formulën
f (y) = f (x + αx0 ) = α · d
është përkufizuar një funksional linear në Y . Nëse (α = 1) ∧ (x = 0) =⇒ f (x0 ) =

d, kurse për (α = 0) =⇒ y = x ∈ X0 =⇒ f (x) = 0. Tregojmë tani se kf k = 1.
Me të vërtetë, për α 6= 0, kemi:
x
kyk = kx + αx0 k = | − α| · − − x0 ≥ |α| · d,

α
sepse − αx ∈ X0 . Prej nga
|f (y)| = |α · d| = |α| · d ≤ kyk =⇒ kf k ≤ 1.
Nga ana tjetër, sipas përkufizimit të numrit d, për çdo ε > 0 ekziston xε ∈ X0
i tillë që kx0 − xε k < d + ε. Për vektorin njësi
xε − x0
z= ∈ Y,
kxε − x0 k
kemi:
|f (xε ) − f (x0 )| d d
|f (z)| = = >
kxε − x0 k kxε − x0 k d+ε
d
=⇒ kf k = sup {|f (z)| : kzk ≤ 1, z ∈ Y } >
d+ε
=⇒ kf k > 1,
sepse ε > 0 është numër i çfarëdoshëm pozitiv. Kështu, vërtetuam se

kf k = 1 ∧ f (x0 ) = d ∧ f (y) = 0 (y ∈ X0 ).
Sipas teoremës 4.1.2, ekziston x∗ ∈ X ∗ i tillë që kx∗ k = kf k = 1 dhe x∗|Y = f .
Rrjedhimisht,
kx∗ k = 1 ∧ x∗ (x0 ) = d ∧ x∗|Y = 0.
Vërejtje 4.1.3. Teorema 4.1.4 mundëson që vektori x0 që ka distancë

pozitive nga nënhapësira X0 e hapësirës vektoriale të normuar X të ndahet nga
X0 me funksional linear të vazhdueshëm.
Rrjedhim 4.1.3. Le të jetë E nënbashkësi e hapësirës vektoriale të normuar

X. L(E) është kudo e dendur në X, atëherë dhe vetëm atëherë, kur funksionali
zero është i vetmi funksional linear që anulohet në E. Me fjalë të tjera
cl (L(E)) 6= X ⇐⇒ (∃f ∈ X ∗ ) (f 6= 0) f (x) = 0 (x ∈ E).
Vërtetim. Supozojmë se cl (L(E)) = X. Le të jetë f ∈ X ∗ i tillë që

f (e) = 0 për çdo e ∈ E. Është e qartë se
(∀ e ∈ E)f (e) = 0 =⇒ (∀ x ∈ L(E))f (x) = 0.
Le të jetë x ∈ X. Atëherë, (∃ (xn ) ⊂ L(E)) (lim xn = x). Meqë f është i

vazhdueshëm, atëherë f (x) = f (lim xn ) = lim f (xn ) = 0. Pra,
(∀ x ∈ X)f (x) = 0 ⇐⇒ f = 0.
Anasjelltas. Supozojmë se nga f ∈ X ∗ ∧ f|E = 0 =⇒ f = 0. Tregojmë se

Y = cl (L(E)) = X. Në të kundërtën, sikur të ekzistonte x0 ∈ X \ Y , sipas
teoremës 4.1.4, ekziston f ∈ X ∗ i tillë që f (x0 ) = 1 dhe f (y) = 0 (y ∈ Y ),
d.m.th. f 6= 0 dhe f|Y = 0. Meqenëse E ⊂ Y , atëherë f 6= 0 ∧ f|Y = 0 =⇒
f 6= 0 ∧ f|E = 0, që nuk është e mundur.
Vërejtje 4.1.4. Teoremë analoge me teoremën e Han–Banahut për operatorët

linearë nuk ekziston.
Teoremë 4.1.5. Nëse hapësira duale X ∗ e hapësirës vektoriale të normuar

X është separabile, atëherë X është separabile.
Vërtetim. Supozojmë se X ∗ është separabile. Le të jetë {x∗n : n ∈

∈ N} bashkësi e numërueshme dhe kudo e dendur në X ∗ . Për çdo n ∈ N,
implikimi i mëposhtëm është i vërtetë
kx∗ k
kx∗n k = sup {|x∗n (x)| : kxk = 1} ⇒ (∃xn ∈ X) kxn k = 1 ∧ |x∗n (xn )| > n .
2
Shënojmë me Y mbylljen e hapësirës të fituar me {xn : n ∈ N}. Tregojmë se

Y = X. Në të kundërtën, ekziston x0 ∈ X i tillë që d(x0 , Y ) > 0. Sipas
teoremës 4.1.4, ekziston x∗0 ∈ X ∗ i tillë që
kx∗0 k = 1 ∧ x∗0 (x) = 0 (x ∈ Y ),
d.m.th. kx∗0 k = 1 ∧ x∗0 (xn ) = 0 (n ∈ N). Prej nga
kx∗n k
≤ |x∗n (xn )| = |x∗n (xn ) − x∗0 (xn )| ≤ kx∗n − x∗0 k · kxn k = kx∗n − x∗0 k
2
=⇒ kx∗n k ≤ 2 · kx∗n − x∗0 k .
Duke zëvendësuar relacionin e fundit në 1 = kx∗0 k ≤ kx∗0 − x∗n k + kx∗n k, gjejmë
1
kx∗0 − x∗n k ≥ (n ∈ N),
3
që është në kundërshtim me faktin se (x∗n : n ∈ N) është bashkësi kudo e dendur
në X ∗ . Rrjedhimisht, Y = X.
Teoremë 4.1.6. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe E

nënhapësirë me dimension të fundmë e X–it. Atëherë, ekziston nënhapësira e
mbyllur F në X e tillë që
X = E + F.
Vërtetim. Supozojmë se E është nënhapësirë me n–dimensione e hapësirës

vektoriale të normuar X. Le të jetë {xi : i = 1, 2, ..., n} bazë e E–së dhe
E1 = L ({x2 , ..., xn }). Është e qartë se cl E1 = E1 dhe x1 ∈ / E1 . Sipas
teoremës 4.1.4, ekziston f1 ∈ X ∗ i tillë që f1 (x1 ) = 1 ∧ f1 (x) = 0 (x ∈ E1 ).
Në mënyrë analoge vërtetohet se për çdo i = 1, 2, ..., n ekziston fi ∈ X ∗ dhe
Ei = L ({x1 , x2 , ..., xn } \ {xi }) i tillë që
fi (xi ) = 1 ∧ fi (x) = 0 (x ∈ Ei ) (i = 1, 2, ..., n).
n
Le të jetë F = ∩ N (fi ). Është e qartë se cl F = F . Tregojmë se
i=1
E ∩ F = {0}. Me të vërtetë,
z ∈ E ∩ F ⇐⇒ z ∈ E ∧ z ∈ F
n
X
⇐⇒ z = λj xj ∧ z ∈ N (fi ) (i = 1, 2, ..., n)
j=1
n
X
⇐⇒ z = λj xj ∧ fi (z) = 0 (i = 1, 2, ..., n)
j=1
n
X
=⇒ 0 = fi (z) = λj fi (xj ) (i = 1, 2, ..., n)
j=1
=⇒ λi = 0 (i = 1, 2, ..., n) =⇒ z = 0.
Në fund, për çdo x ∈ X, kemi:
n
X n
X
x= fi (x)xi + x − fi (x)xi ,
i=1 i=1
n
P n
P
ku fi (x)xi ∈ E dhe x− fi (x)xi ∈ F . Rrjedhimisht, X = E + F .
i=1 i=1
Rrjedhim 4.1.4. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar. Nëse

{xi : i = 1, 2, ..., n} është bashkësi linearisht e pavarur në X, atëherë ekziston
bashkësia {fi : i = 1, 2, ..., n} ⊂ X ∗ e tillë që
fi (xj ) = 0 (i 6= j) ∧ fi (xi ) = 1 (i = 1, 2, ..., n).
Përkufizim 4.1.2. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar. Thuhet se

vektorët x1 , x2 , ..., xn ∈ X dhe funksionalet f1 , f2 , ..., fn ∈ X ∗ formojnë varg
biortogonal, nëse
fi (xj ) = 0 (i 6= j) ∧ fi (xi ) = 1.
4.2. Teorema mbi operatorin e hapur
Teoremë 4.2.1. (Teorema mbi operatorin e hapur). Le të jenë X, Y hapësira

të Banahut dhe A operator linear i kufizuar i X mbi Y . Atëherë A është operator
i hapur, d.m.th. A(G) është bashkësi e hapur në Y për çdo bashkësi të hapur G
në X.
Më parë po vërtetojmë këtë lemë ndihmëse.
Lemë 4.2.1. Le të jetë A operator linear i hapësirës vektoriale X mbi

hapësirën e Banahut Y . Atëherë për çdo rruzull të hapur BX (0, r) (r > 0) në X,
ekziston rruzulli i hapur BY (0, ρ) (ρ > 0) në Y i tilë që
BY (0, ρ) ⊆ cl [ABX (0, r)]. (1)
r r
X = ∪ nBX 0, =⇒ Y = AX = ∪ nABX 0, (2)
n∈N 2 n∈N 2
TEOREMA MBI OPERATORIN E HAPUR 99
dhe meqenëse Y si hapësirë e Banahut, ështe e Berit, nga (2) ekziston n0 ∈ N i

tillë që bashkësia cl n0 ABX 0, 2r të ketë brendësi joboshe, d.m.th. ekzistojnë

y0 ∈ cl n0 ABX 0, 2r dhe ρ0 > 0 të tillë që

h r i h r i
BY (y0 , ρ0 ) ⊆ cl n0 ABX 0, = n0 cl ABX 0,
2 2
h r i
=⇒ BY (y0 , ρ0 ) ⊆ n0 cl ABX 0,
2
r i ρ0
h
=⇒ BY (y0 , ρ) ⊆ cl ABX 0, ρ=
2 n0
h r i h r i
=⇒ BY (0, ρ) = BY (y0 , ρ) − y0 ⊆ cl ABX 0, − cl ABX 0,
2 2
h r r i
= cl A BX 0, − BX 0, ⊆ cl [ABX (0, r)].
2 2
Vërtetimi i teoremës 4.2.1. Sipas relacionit (1), për çdo ε0 > 0 ekziston
δ0 > 0 i tillë që BY (0, δ0 ) ⊆ cl [ABX (0, ε0 )]. Vërtetojmë tani se
BY (0, δ0 ) ⊆ ABX (0, 2ε0 ). (3)
Për të vërtetuar inkluzionin (3), konsiderojmë vargun e numrave realë pozitivë
∞
P
(εi ) të tillë që εi < ε0 . Për ε1 , sipas (1) ekziston δ1 i tillë që
i=1
BY (0, δ1 ) ⊆ cl [ABX (0, ε1 )].
Pa e prishur përgjithësimin mund të supozojmë se δ1 < δ0 (pse?). Më tutje, për
ε2 ekziston δ2 > 0 (0 < δ2 < δ1 < δ0 ) i tillë që
BY (0, δ2 ) ⊆ cl [ABX (0, ε2 )].
Duke vazhduar këtë proces pafundësisht, konstruktojmë vargun monotono–zvogë-

lues (δi ) të numrave realë pozitivë të tillë që
BY (0, δi ) ⊆ cl [ABX (0, εi )] (i ∈ N ∪ {0}).
Prej nga, kemi:
y ∈ BY (0, δ0 ) =⇒ y ∈ cl [ABX (0, ε0 )]

=⇒ (∃x0 ∈ BX (0, ε0 )) ky − Ax0 k < δ1
=⇒ y − Ax0 ∈ BY (0, δ1 ) ⊆ cl [ABX (0, ε1 )]
=⇒ (∃x1 ∈ BX (0, ε1 )) ky − Ax0 − Ax1 k < δ2
=⇒ y − Ax0 − Ax1 ∈ BY (0, δ2 ) ⊆ cl [ABX (0, ε2 )]
=⇒ (∃x2 ∈ BX (0, ε2 )) ky − Ax0 − Ax1 − Ax2 k < δ3 .
Duke vazhduar këtë proces konstruktohet vargu (xn ) në X i tillë që xn ∈ BX (0, εn )
(n ∈ N ∪ {0}) dhe
ky − Ax0 − Ax1 − . . . − Axn k < δn+1
ose
ky − Asn k < δn+1 , (4)
ku sn = x0 + x1 + . . . + xn . Tani nga xn ∈ BX (0, εn ) (n ∈ N ∪ {0}), rrjedh se
P∞ ∞
P ∞
P
kxn k < εn < 2ε0 . Prej nga, sipas teoremës 2.2.1, seria xn konvergjon
n=0 n=0 n=0
∞
P
në X. Shënojmë me x = xn , atëherë
n=0
kxk = k lim sn k = lim ksn k ≤ lim(kx0 k + kx1 k + . . . + kxn k)

≤ lim(ε0 + ε1 + ε2 + . . . + εn ) ≤ 2ε0
=⇒ x ∈ BX (0, 2ε0 ).
Meqenëse A është i vazhdueshëm dhe sn → x, atëherë Asn → Ax. Nga ana

tjetër, meqë δn → 0, pas kalimit në limit në (4), merret y = Ax. Rrjedhimisht
y = Ax ∈ ABX (0, 2ε0 ).
Tregojmë tani se A(G) është bashkësi e hapur në Y për çdo bashkësi të hapur
G në X. Le të jetë y ∈ A(G). Meqë A është mbi, ekziston x ∈ G i tillë që y = Ax.
G është e hapur në X, prandaj ekziston ε0 > 0 i tillë që
BX (x, 2ε0 ) ⊆ G =⇒ x + BX (0, 2ε0 ) ⊆ G.
Sipas (3), ekziston δ0 > 0 i tillë që BY (0, δ0 ) ⊆ ABX (0, 2ε0 ). Prandaj
A(G) ⊇ A(x + BX (0, 2ε0 )) = Ax + ABX (0, 2ε0 ) ⊇ y + BY (0, δ0 ) = BY (y, δ0 ).
Teoremë 4.2.2. (Teorema mbi kufizueshmërinë e inversit). Le të jenë X, Y

hapësira të Banahut dhe A ∈ L(X, Y ). Nëse A është bijektiv, atëherë A është
izomorfizëm (topologjik), d.m.th. ekziston A−1 dhe A−1 ∈ L(Y, X).
Vërtetim. Le të jetë G cilado bashkësi e hapur në X. Sipas teoremës 4.2.1,
bashkësia (A−1 )−1 (G) = A(G) është e hapur në Y .
Rrjedhim 4.2.1. Le të jenë (X, k k1 ), (X, k k2 ) hapësira të Banahut. Nëse
ekziston numri c > 0 i tillë që
kxk1 ≤ ckxk2 (x ∈ X),

TEOREMA MBI GRAFIN E MBYLLUR 101
atëherë normat k k1 dhe k k2 jane ekuivalente.
Vërtetim. Le të jetë c > 0 numër për të cilin kxk1 ≤ ckxk2 (x ∈ X).
Atëherë operatori identik I : X → X është operator linear i kufizuar i hapësirës së
Banahut (X, k k1 ) mbi hapësirën e Banahut (X, k k2 ). Në bazë të teoremes 4.2.2,
operatori invers I −1 i (X, k k2 ) mbi (X, k k1 ) është gjithashtu i vazhdueshëm,
d.m.th. ekziston numri c1 > 0 i tillë që
kxk2 = kI −1 xk2 ≤ c1 kxk1 (x ∈ X).
Rrjedhimisht
1
kxk2 ≤ kxk1 ≤ ckxk2 (x ∈ X).
c1
Teoremë 4.2.3. Le të jenë X, Y hapësira të Banahut dhe A ∈ K(X, Y ).

Atëherë A(X) nuk përmban nënhapësirë me dimension të pafundmë dhe të mbyllur
në X.
Vërtetim. Supozojmë të kundërtën. Le të jetë Z nënhapësirë me dimension

të pafundmë dhe e mbyllur në Y e tillë që Z ⊆ A(X). Le të jetë U = A−1 (Z)
dhe A0 = A |U . Është e qartë se U dhe Z janë hapësira të Banahut, A0 = A |U ∈
K(U, Z) dhe A |U është mbi. Meqenëse A |U ∈ K(U, Z), sipas teoremës 3.3.1,
cl [ABU (0, 1)] është bashkësi kompakte në Z. Nga ana tjetër, meqë A |U është
mbi, sipas lemës 4.2.1, ekziston ρ > 0 i tillë që
BZ (0, ρ) ⊆ cl [ABU (0, 1)].
Prej këtu rrjedh se cl [BZ (0, 1)] është bashkësi kompakte në Z (pse?). Sipas teo-
remës 2.8.3, Z është hapësirë me dimension të fundmë, që nuk është e mundur.
Rrjedhim 4.2.2. Le të jenë X, Y hapësira të Banahut dhe A ∈ K(X, Y ).

Është i vërtetë implikimi
A(X) = cl A(X) =⇒ A ∈ F(X, Y ).
4.3. Teorema mbi grafin e mbyllur
Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara dhe A ∈ (X → Y ). Bashkësia
G(A) = {(x, Ax) : x ∈ X}
quhet graf i operatorit A. Provohet lehtë se G(A) është nënhapësirë vektoriale e

hapësirës X × Y .

A ∈ (X → Y ). Operatori A quhet i mbyllur, nëse bashkësia G(A) është e mbyllur
në X × Y .
Lemë 4.3.1. Nëse A ∈ L(X, Y ), atëherë G(A) është bashkësi e mbyllur në
X ×Y.
Me fjalë të tjera: Çdo operator i kufizuar është i mbyllur.
Vërtetim. Le të jetë (x, y) ∈ cl G(A), atëherë ekziston vargu (xn , Axn ) në
G(A) i tillë që
k(xn , Axn ) − (x, y)k → 0 ⇐⇒ k(xn − x, Axn − y)k → 0

=⇒ kxn − xk → 0 ∧ kAxn − yk → 0.
Më tutje, meqë A është operator i kufizuar dhe xn → x, atëherë kAxn − Axk → 0.
Prej nga sipas jobarazimit
ky − Axk ≤ ky − Axn k + kAxn − Axk
rrjedh se Ax = y. Rrjedhimisht (x, y) = (x, Ax) ∈ G(A).
Shembulli i mëposhtëm tregon se jo çdo operator i mbyllur është i kufizuar.
Shembull 4.3.1. Shënojmë me C 0 [−1, 1] hapësirën e të gjitha funksioneve

me derivat të vazhdueshëm në [−1, 1] të pajisur me normën uniforme. Operatori
i derivimit D : C 0 [−1, 1] → C[−1, 1] nuk është i kufizuar. Me të vërtetë, sikur D
të ishte i kufizuar, atëherë do të ekzistonte M > 0 i tillë që:
kDxk ≤ M kxk (x ∈ C 0 [−1, 1]).
dxn (t)
Le të jetë xn (t) = sin nt
n (n ∈ N) varg në C 0 [−1, 1]. Atëherë Dxn = dt =
cos nt (n ∈ N) dhe
kDxn k = max{| cos nt| : −1 ≤ t ≤ 1} = 1

sin nt
kxn k = max : −1 ≤ t ≤ 1 ≤ 1 → 0 (n → ∞),
n n
Tregojmë tani se D është i mbyllur. Për këtë duhet të tregojmë se G(D) është
e mbyllur në C 0 [−1, 1] × C[−1, 1]. Le të jetë (x, y) ∈ cl G(D). Atëherë ekziston
TEOREMA MBI GRAFIN E MBYLLUR 103
vargu (xn , Dxn ) në G(D) i tillë që:

k(xn , Dxn ) − (x, y)k = kxn − xkC[−1,1] + kx0n − ykC 0 [−1,1] → 0

 max{|xn (t) − x(t)| : −1 ≤ t ≤ 1} → 0
=⇒
max{|x0n (t) − y(t)| : −1 ≤ t ≤ 1} → 0

 xn (t) −→

−→ x(t) ∈ C[−1, 1]
=⇒
xn (t) −→
 0
−→ y(t) ∈ C[−1, 1]
=⇒ y(t) = x0 (t) (−1 ≤ t ≤ 1).
Rrjedhimisht (x, y) = (x, x0 ) = (x, Dx) ∈ G(D).

Në shembullin 4.3.1, hapësira C 0 [−1, 1] e pajisur me normën uniforme nuk
është e Banahut (provojeni !).
Teoremë 4.3.1. (Teorema mbi grafin e mbyllur). Le të jenë X, Y hapësira të
Banahut. Operatori A ∈ (X → Y ) është i kufizuar nëse grafiku i tij është bashkësi
e mbyllur në X × Y .
Vërtetim. Supozojmë se G(A) është bashkësi e mbyllur në X × Y , atëherë

G(A) është hapësirë e Banahut. Shënojmë me P : G(A) → X pasqyrimin e dhënë
me
P (x, Ax) = x (x ∈ X).
Është e qartë se P është operator linear surjektiv. Operatori P është i kufizuar,

sepse për çdo x ∈ X,
kP (x, Ax)k = kxk ≤ kxk + kAxk = k(x, Ax)k.
Sipas teoremës 4.2.2, operatori P −1 : X → G(A) është i vazhdueshëm, d.m.th.

ekziston M > 0 i tillë që
kP −1 xk ≤ M kxk (x ∈ X)
=⇒ k(x, Ax)k = kxk + kAxk ≤ M kxk (x ∈ X)
=⇒ kAxk ≤ M kxk (x ∈ X).
Teoremë 4.3.2. (V.M. Eni–G.T. Karaus). Hapesira vektoriale e normuar X

është me dimension të fundmë, atëhere dhe vetëm atëherë, kur ajo është e Banahut
në lidhje me çdo normë në X.
Vërtetim. Është mirë e njohur se çdo hapësirë vektoriale e normuar me

dimension të fundmë është e Banahut.
Anasjelltas. Supozojmë se hapësira X është e Banahut në lidhje me cilëndo

normë në X. Duhet të tregojmë se dim X < ∞. Për këtë mjafton të tregojmë
se në çdo hapësirë të Banahut (X, k k) me dimension të pafundmë mund të kon-
struktohet një normë tjetër k k1 në lidhje me të cilën (X, k k1 ) nuk është hapësirë
e Banahut. Le të jetë A : (X, k k) → (X, k k) operator linear jo i kufizuar. Në
hapësirën X përkufizojmë normën me barazimin
kxk1 = kxk + kAxk (x ∈ X). (1)
Provohet lehtë se me (1) është përkufizuar normë në X. Tregojmë se (X, k k1 )

nuk është e Banahut. Në të kundërtën, sikur (X, k k1 ) të jetë hapësirë e Banahut,
atëherë A është operator i mbyllur. Vërtet, le të jetë (x, y) ∈ cl G(A), atëherë
ekziston vargu (xn , Axn ) në G(A) i tillë që
k(xn , Axn ) − (x, y)k = k(xn − x, Axn − y)k → 0.
Atëherë kxn − xk → 0 dhe kAxn − yk → 0. Prej nga
kxn − xm k1 = kxn − xm k + kAxn − Axm k → 0,
d.m.th. se (xn ) është varg i Koshit në (X, k k1 ). Meqë (X, k k1 ) ështe e Banahut,
kxn − xk1 → 0. Zbatojmë përsëri barazimin (1) dhe gjejmë:
kAx − yk ≤ kAx − Axn k + kAxn − yk = kxn − xk1 − kxn − xk + kAxn − yk

=⇒ Ax = y.
Rrjedhimisht, (x, y) = (x, Ax) ∈ G(A), d.m.th. se A është operator i mbyllur.

Sipas teoremës 4.3.1, A ∈ L(X), që nuk është e mundur.
4.4. Faktor–hapësira e hapësirës së normuar
Rezultati kryesor i këtij paragrafi është teorema vijuese.

Teoremë 4.4.1. Le të jetë Y nënhapësirë e mbyllur e hapësirës së nor-
muar X.
1. Me relacionin
kx + Y k = inf {kx + yk : y ∈ Y } (x ∈ X) (1)
përkufizohet norma në X/Y .

FAKTOR–HAPËSIRA E HAPËSIRËS SË NORMUAR 105
2. Projeksioni kanonik
π(x) = x + Y (x ∈ X) (2)
i X në X/Y është operator linear, i vazhdueshëm dhe kπk ≤ 1. Nëse Y 6= X,

atëherë kπk = 1. Aq më tepër π është operator i hapur i X në X/Y .
3. Nëse W është cilado hapësirë e normuar dhe A : X → W operator
linear, i vazhdueshëm i tillë që Y ⊆ N (A), atëherë ekziston operatori linear dhe
i vazhdueshëm Ã : X/Y → W i tillë që A = Ã ◦ π dhe kAk = kÃk.
Vërtetim. 1. Sipas relacionit (1), për çdo x ∈ X, kemi:
kx + Y k = inf {kx + yk : y ∈ Y } ≤ kx + 0k = kxk ,
sepse 0 ∈ Y . Prej nga
kπ(x)k = kx + Y k ≤ kxk (x ∈ X) =⇒ kπk ≤ 1.
Nga ana tjetër
kx + Y k = inf {kx + yk : y ∈ Y }
ε
⇐⇒ (∀ε > 0)(∃yε ∈ Y ) kx + yε k ≤ kx + Y k +
2
ε
⇐⇒ (∀ε > 0)(∃x1 ∈ x + Y ) kx1 k ≤ kπ(x)k + .
2
Le të jenë u, v ∈ X. Atëherë ekzistojnë u1 ∈ u + Y , v1 ∈ v + Y të tilla që
ε ε
ku1 k ≤ kπ(u)k + ∧ kv1 k ≤ kπ(v)k + .
2 2
Prej nga
kπ(u1 + v1 )k ≤ ku1 + v1 k ≤ ku1 k + kv1 k ≤ kπ(u)k + kπ(v)k + ε
Meqenëse π(u1 + v1 ) = π(u + v), atëherë
kπ(u + v)k ≤ kπ(u)k + kπ(v)k + ε

=⇒ kπ(u + v)k ≤ kπ(u)k + kπ(v)k
=⇒ ku + v + Y k ≤ ku + Y k + kv + Y k
=⇒ k(u + Y ) + (v + Y )k ≤ ku + Y k + kv + Y k .
Më tutje, për çdo λ ∈ Φ(λ 6= 0) dhe për çdo x ∈ X, kemi:
kλπ(x)k = kλ(x + Y )k = kλx + Y k = inf {kλx + yk : y ∈ Y }

n y o
= |λ| · inf x + : y ∈ Y = |λ| · kx + Y k = |λ| · kπ(x)k .

λ
Tregojmë tani se kx + Y k = 0 ⇐⇒ x + Y = Y (Y –zero në X/Y ). Me të

vërtetë,
kx + Y k = 0 ⇐⇒ inf {kx − yk : y ∈ Y } = 0
⇐⇒ (∃(yn ) ⊂ Y ) kx + yn k → 0
⇐⇒ (∃(yn ) ⊂ Y ) yn → −x ∈ Y (sepse cl Y = Y ).
Meqenëse −x ∈ Y ⇐⇒ x ∈ Y , atëherë x + Y = Y .
2. Nëse Y 6= X, sipas lemës së Risit, për çdo ε > 0, ekziston vektori njësi
xε ∈ X i tillë që
1 − ε ≤ d(xε , Y ) = inf {kxε − yk : y ∈ Y } = kπ(xε )k =⇒ kπk ≥ 1 − ε.
Relacioni i fundit, së bashku me relacionin kπk ≤ 1, sjell që kπk = 1.

Tregojmë tani se pasqyrimi π rruzullin BX (0, r) në X e pasqyron në
n o
rruzullin BX̂ (0̂, r) = x̂ ∈ X̂ : kx̂k < r , ku 0̂ = Y dhe X̂ = X/Y , d.m.th. se
BX̂ (0̂, r) = π (BX (0, r)). Me të vërtetë, nga
x̂ ∈ BX̂ (0̂, r) =⇒ kx̂k < r

=⇒ kx̂k + ε < r (për ndonjë ε > 0)
=⇒ (∃x ∈ x̂)(πx = x̂) kxk ≤ kx̂k + ε < r (sipas (1))
=⇒ x ∈ BX (0, r) (πx = x̂)
=⇒ x̂ = πx ∈ π (BX (0, r))
rrjedh se
BX̂ (0̂, r) ⊆ π (BX (0, r)) .
Anasjelltas, nga
x ∈ BX (0, r) =⇒ kxk < r =⇒ kx̂k = kπxk = kx + Y k ≤ kxk < r

=⇒ πx = x̂ ∈ BX̂ (0̂, r)
FAKTOR–HAPËSIRA E HAPËSIRËS SË NORMUAR 107
rrjedh se
π (BX (0, r)) ⊆ BX̂ (0̂, r).
Përfundimisht, π (BX (0, r)) = BX̂ (0̂, r). Me këtë vërtetuam se pasqyrimi π
është i hapur në zero, e kjo d.m.th. se pasqyrimi π është i hapur në X.
3. Meqenëse Y ⊆ N (A), ekziston pasqyrimi Ã : X/Y → W i tillë që

π Ã
A = Ã ◦ π (X −−−→X/Y −−−→W ). Pasqyrimi Ã është përkufizuar me
Ã(x + y) = Ax (x ∈ X).
Provohet lehtë se Ã është operator linear. Më tutje, meqenëse A : X → W është

operator i vazhdueshëm, për çdo rruzull të hapur V = BW (0, r) në W ekziston
rrzulli U = BX (0, r0 ) në X i tillë që AU ⊆ V . Nga ana tjetër, Û = πU është
rruzull i hapur në hapësirën X̂ = X/Y . Tani, nga
ÃÛ = (Ã ◦ π)U = AU ⊆ V
rrjedh se Ã është i vazhdueshëm. Tregojmë se kÃk = kAk. Me të vërtetë, meqë

për çdo x̂ ∈ X/Y dhe për çdo ε > 0, ekziston xε ∈ X i tillë që kxε k ≤ kx̂k + ε,
atëherë
kÃx̂k = kÃ(xε + Y )k = kAxε k ≤ kAk · kxε k ≤ kAk (kx̂k + ε)

=⇒ kÃx̂k ≤ kAk · kx̂k =⇒ kÃk ≤ kAk .
Nga ana tjetër,

kAk = kÃ ◦ πk ≤ kÃk · kπk ≤ kÃk.
Rrjedhimisht, kÃk = kAk.
Teoremë 4.4.2. Le të jetë Y nënhapësirë e mbyllur e hapësirës së normuar X.

1. Nëse X është hapësirë e Banahut, atëherë edhe faktor–hapësira X/Y
është e Banahut.
2. Nëse Y dhe X/Y janë hapësira të Banahut, atëherë edhe X është
hapësirë e Banahut.
Vërtetim. 1. Supozojmë se X është hapësirë e Banahut. Le të jetë

X
kx̂k k (x̂k ∈ X/Y )
seri konvergjente. Meqenëse

kx̂k k = inf {kxk k : xk ∈ x̂k }
1
⇐⇒ (∀k ∈ N)(∃xk ∈ x̂k ) kxk k ≤ kx̂k k + ,
k2
P
atëherë seria kxk k konvergjon. Meqenëse X është e plotë, sipas teoremës
P P
2.2.1, edhe seria xk konvergjon në X. Shënojmë me s = xk . Meqë π
është operator linear dhe i vazhdueshëm, atëherë
X X
π(s) = π(xk ) = x̂k ,
P
d.m.th. se seria x̂k konvergjon në X/Y .
P
2. Supozojmë se Y dhe X/Y janë hapësira të Banahut. Le të jetë kxk k
P
seri konvergjente në X. Meqenëse kπ(xk )k ≤ kxk k (k ∈ N), seria kπ(xk )k
konvergjon. Nga ana tjetër, meqë X/Y është e plotë, ekziston x̂ ∈ X/Y i tillë
P
që π(xk ) = x̂. Funksioni π është mbi, prandaj ekziston s0 ∈ X i tillë që
π(s0 ) = x̂. Tani
h Xn i
lim π s0 − xk = 0.
k→∞
k=1
h n
P i
Më tutje, meqë π s0 − xk = π(un ) = ûn = un + Y ∈ X/Y , sipas (1), kemi:
k=1
h n
X i
π s0 − xk = kûn k = kun + Y k = inf {kun + yk : y ∈ Y }

k=1
⇐⇒ (∀ε > 0)(∃yε ∈ Y ) kun + yε k ≤ kun + Y k + ε

1
⇐⇒ (∀n ∈ N)(∃yn ∈ Y ) kun + yn k ≤ kun + Y k +
2n
h n
X i
⇐⇒ (∀n ∈ N)(∃yn ∈ Y ) yn + s0 − xk

k=1
n
h X i 1
≤ π s0 − xk + n .

2
k=1
Prej nga
h n+p
X i h n
X i
kyn+p − yn k ≤ yn+p + s0 − xk + yn + s0 − xk

k=1 k=1
n+p
X h n+p
X i h n
X i
+ xk ≤ π s0 − xk + π s0 − xk

k=n+1 k=1 k=1
∞
1 1 X
+ + n+ kxk k ,
2n+p 2
k=n+1
TEOREMA E BANAH–STEINHAUSIT 109
d.m.th. se (yn ) është varg i Koshit në Y . Meqë Y është e plotë, ekziston
y0 ∈ Y i tillë që yn → y0 . Në fund, nga s0 + yn → s0 + y0 , duke vepruar me
limit në jobarazimin
n n
X h X i 1
(yn + s0 ) − xk ≤ π s0 − xk + n ,

2
k=1 k=1
kemi
n
X ∞
X
s0 + y0 = lim xk = xk .
n→∞
k=1 k=1
Me këtë plotshmëria e hapësirës X u vërtetua.
4.5. Teorema e Banah–Steinhausit
Teoremë 4.5.1. ( Banah–Steinhausit). Le të jetë J bashkësi indeksesh me

fuqi të çfarëdoshme, X hapësirë e Banahut, Y hapësirë e normuar dhe Aj ∈
L(X, Y ) (j ∈ J). Në qoftë se sup {kAj xk : x ∈ X} < ∞, atëherë sup kAj k < ∞.
j∈J j∈J
Vërtetim. Në fillim supozojmë se cardJ = ℵ0 . Le të jetë (An ) varg në
L(X, Y ) i tillë që sup {kAn xk : x ∈ X} < ∞. Për çdo k ∈ N, konsiderojmë
n∈N
bashkësinë
Ek = {x ∈ X : kAn xk ≤ k (n ∈ N)} .
Bashkësia Ek (k ∈ N) është e mbyllur në X. Me të vërtetë, le të jetë x ∈ cl Ek ,

atëherë ekziston vargu (xi ) në Ek i tillë që lim xi = x. Prej nga, për çdo i
i→∞
dhe për çdo n, kemi kAn xi k ≤ k. Meqenëse An (n ∈ N) është operator linear

dhe i vazhdueshëm, kAn xk ≤ k =⇒ x ∈ Ek .
Provohet lehtë se X = ∪ Ek . Meqenëse X si hapësirë e Banahut është

k∈N
e Berit, ekziston k0 ∈ N i tillë që Ek0 të ketë brendësi joboshe, d.m.th.
ekziston rruzulli BX (x0 , r) ⊂ Ek0 . Për 0 6= x ∈ X, vejmë z = x0 + λx, ku
r
λ = 2||x|| . Meqenëse kz − x0 k = λ kxk = 2r =⇒ z ∈ BX (x0 , r) ⊂ Ek0 dhe
meqenëse x0 ∈ BX (x0 , r) ⊂ Ek0 , atëherë
kAn zk ≤ k0 ∧ kAn x0 k ≤ k0 (n ∈ N)
1 1
=⇒ kAn xk = · kAn (z − x0 )k ≤ (kAn zk + kAn x0 k)
λ λ
2k0 4k0
≤ = · ||x|| (n ∈ N)
λ r
4k0
=⇒ kAn k ≤ (n ∈ N)
r
4k0
=⇒ sup kAn k ≤ .
n∈N r
Supozojmë tani se cardJ > ℵ0 dhe se sup kAj k = ∞. Atëherë, ekziston

j∈J
vargu (An ) i tillë që lim kAn k = ∞, që nuk është e mundur.
n→∞
Rrjedhim 4.5.1. Le të jetë X hapësirë e Banhut, Y hapësirë e normuar

dhe (An ) varg në L(X, Y ). Nëse për çdo x ∈ X, ekziston lim An x = Ax,
n→∞
atëherë A ∈ L(X, Y ).
Vërtetim. Meqenëse ekziston lim An x, atëherë sipas teoremës 4.5.1, kemi:

n→∞
sup {kAn xk : x ∈ X} < ∞ =⇒ sup kAn k < ∞

n∈N n∈N
=⇒ (∃M > 0)(kAn k ≤ M, n ∈ N).
Prej nga
kAxk = lim kAn xk ≤ (lim sup kAn k) kxk ≤ M · kxk
=⇒ A ∈ L(X, Y ).
Vërejtje 4.5.1. Teorema 4.5.1. nuk është e vërtetë nëse X nuk është e
Banahut.
Shembull 4.5.1. Le të jetë X nënhapësirë e hapësirës l2 , që përbëhet

nga të gjitha vargjet, termat e të cilëve, duke filluar nga një indeks, janë zero.
Përkufizojmë tani vargun e operatorëve linearë An : X → l2 me formulën

0, për i 6= n
An (ei ) =
n · en , për i = n,
ku (ei ) është bazë kanonike e hapësirës l2 . Provohet (provojeni !) se
sup {kAn xk : x ∈ X} < ∞, por sup kAn k = ∞.

n∈N n∈N
Duke zbatuar teoremën 4.5.1, në vazhdim, po e vërtetojmë një teoremë të
rëndësishme për vazhdueshmërinë e operatorëve bilinearë.
Teoremë 4.5.2. (Mazur–Orlicz). Le të jenë X1 , X2 , Y hapësira vektoriale
të normuara mbi të njëjtën fushë dhe A : X1 × X2 → Y operator bilinear dhe
i vazhdueshëm sipas secilës variabël veç e veç. Nëse ndonjëra nga hapësirat X1 ,
X2 është e plotë, atëherë operatori A është i vazhdueshëm.
Vërtetim. Supozojmë se X1 është hapësirë e plotë. Meqenëse për x1 ∈

X1 , operatori x2 7−→ A(x1 , x2 ) është i vazhdueshëm në X2 , ekziston numri
M (x1 ) > 0 i tillë që
kA(x1 , x2 )k ≤ M (x1 ) (x2 ∈ BX2 (0, 1)). (1)
Më tutje, meqë operatori Ax2 : x1 → A(x1 , x2 ) është i vazhdueshëm në X1 dhe
meqenëse Ax2 (x1 ) = A(x1 , x2 ), sipas relacionit (1), kemi:
sup {kAx2 (x1 )k : x2 ∈ BX2 (0, 1)} < ∞.

x1 ∈X1
Prej nga, sipas toremës 4.5.1,
sup {kAx2 (x1 )k : x2 ∈ BX2 (0, 1)} < ∞ =⇒(∃M > 0)(kAx2 k ≤ M,
x1 ∈X1
x2 ∈ BX2 (0, 1)).
Në fund, për çdo x1 ∈ X1 , x2 ∈ X2 të tillë që kx1 k ≤ 1 dhe kx2 k ≤ 1, kemi:
kA(x1 , x2 )k = kAx2 (x1 )k ≤ kAx2 k kx1 k ≤ M

=⇒ kA(x1 , x2 )k ≤ M kx1 k kx2 k (x1 ∈ X1 , x2 ∈ X2 ).
4.6. Hapësirat refleksive
Në paragrafin 3.1, vërtetuam se duali X ∗ i hapësirës vektoriale të normuar X

është hapësirë e plotë pavarësisht nga plotësia e hapësirës X, kurse në paragrafin
4.1 vërtetuam se X ∗ ka mjaft elemente. Në këtë paragraf do të vërtetojmë se
biduali (duali i dytë) X ∗∗ = (X ∗ )∗ i hapësirës vektoriale te normuar X është aq e

madhe sa X mund të konsiderohet si nënbashkësi e X ∗∗ .
Teoremë 4.6.1. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar. Atëherë X është
izometrikisht izomorfe me një nënhapësirë X̂ të bidualit X ∗∗ .
Vërtetim. Për çdo element x ∈ X përkufizojmë pasqyrimin x̂ : X ∗ → Φ, me
x̂(f ) = f (x) (f ∈ X ∗ ).
x̂ është linear. Vërtet, për çdo f, g ∈ X ∗ dhe për çdo α, β ∈ Φ, kemi:
x̂(αf + βg) = (αf + βg)(x) = (αf )(x) + (βg)(x)

= αf (x) + βg(x) = αx̂(f ) + β x̂(g).
x̂ është i kufizuar. Le të jetë x ∈ X (x 6= 0), atëherë për çdo f ∈ X ∗ , kemi:
|x̂(f )| = |f (x)| ≤ kf k kxk =⇒ kx̂k ≤ kxk =⇒ x̂ ∈ X ∗∗ . (1)
Nga ana tjetër, meqë x 6= 0, sipas rrjedhimit 4.1.1, ekziston g ∈ X ∗ i tillë që
kgk = 1 ∧ g(x) = kxk. Prandaj
kx̂k = sup{|x̂(f )| : kf k = 1} ≥ |x̂(g)| = |g(x)| = kxk. (2)
Nga (1) dhe (2) rrjedh se kx̂k = kxk.

Konsiderojmë tani funksionin J : X → X ∗∗ të dhënë me J(x) = x̂ (x ∈ X).
Është e qartë se J është izometri. Tregojmë se J është linear. Me të vërtetë, për
çdo x, y ∈ X, për çdo α, β ∈ Φ dhe për çdo f ∈ X ∗ ,
(αxd
+ βy)(f ) = f (αx + βy) = αf (x) + βf (y) = αx̂(f ) + β ŷ(f ) = (αx̂ + β ŷ)(f )
=⇒ αxd
+ βy = αx̂ + β ŷ =⇒ J(αx + βy) = αJ(x) + βJ(y).
J është 1–1. Vërtet, për çdo x, y ∈ X,
x 6= y =⇒ X 3 x0 = x − y 6= 0 =⇒ (∃g ∈ X ∗ )(g(x0 ) = kx0 k =

6 0)
=⇒ (∃g ∈ X ∗ )((Jx0 )(g) = (x̂0 )(g) = g(x0 ) 6= 0)
=⇒ Jx0 6= 0 =⇒ J(x − y) 6= 0 =⇒ Jx 6= Jy.
Nëse shënojmë me X̂ = J(X), atëherë X̂ është nënhapësirë e hapësirës X ∗∗

izometrikisht izomorfe me hapësirën X.
Përkufizim 4.6.1. Hapësira vektoriale e normuar X quhet refleksive, nëse

pasqyrimi J është mbi, d.m.th. nëse J(X) = X ∗∗ . Pasqyrimi J quhet pasqyrim
kanonik i hapësirës X në hapësirën X ∗∗ .
Meqenëse hapësirat X dhe J(X) jane izometrikisht izomorfe, në vazhdim për
hapësirën refleksive do të zbatojmë njërin nga këto përkufizime ekuivalente:
J(X) = X ∗∗ ⇐⇒ X = X ∗∗
⇐⇒ (∀F ∈ X ∗∗ )(∃c ∈ X)(∀f ∈ X ∗ ) F (f ) = f (c).
Vërejtje 4.6.1. Në punimin [14] është vërtetuar se kushti që X të jetë
izometrike me X ∗∗ nuk është i mjaftueshëm që X të jetë refleksive.
Rrjedhim 4.6.1. Çdo hapësirë vektoriale e normuar refleksive është e plotë.
Vërtetim. Meqenese X ∗∗ është e plotë, J : X → X ∗∗ izomorfizëm izometrik

dhe J(X) = X ∗∗ , atëherë X është e plotë.
Meqenëse X ∗∗ është hapësirë e Banahut, X̃ = cl (X̂) është hapësirë e Banahut.

Është e qartë se hapësira X̂ (edhe X) është kudo e dendur në X. Hapësira e
Banahut X̃ apo cilado hapësirë e Banahut që është izometrikisht izomorfe me
X̃ quhet plotësim i hapësirës X. Me fjalë të tjera: hapësira X̃ quhet plotësim i
hapësirës X, nëse:
(i) X̃ ështe e plotë,
(ii) cl (X) = X̃.
Vërejtje 4.6.2. 1◦ . Meqenëse X = J(X) ⊆ X ∗∗ dhe meqenëse cl (X)
si nënhapësirë e mbyllur e hapësirës së Banahut X ∗∗ është hapësirë e Banahut,
përfundojmë se çdo hapësirë vektoriale e normuar ështe nënhapësirë kudo e dendur
e ndonjë hapësire të Banahut.
2◦. Norma në X e elementit x mund të perkufizohet edhe me ndihmën e

funksionalit x̂ në X ∗ të gjeneruara me elementin x, d.m.th.
kxkX = kx̂kX ∗∗ = sup{|f (x)| : f ∈ X ∗ ∧ kf k = 1}.
Shembull 4.6.1. Hapësira lp (1 < p < ∞) është refleksive. Vërtetë, le të

jetë F ∈ lp∗∗ dhe le të jetë ϕ izomorfizëm izometrik nga lp∗ në lq i përkufizuar me
ϕ(f ) = (f (e1 ), f (e2 ), . . .) (f ∈ lp∗ ), ku e1 , e2 , . . . eshtë bazë kanonike e hapësirës lp .
Atëherë F ◦ ϕ−1 ∈ lq∗ . Prandaj ekziston c = (γi ) ∈ lp i tillë që
∞
X
(F ◦ ϕ−1 )(y) = γi µi (y = (µi ) ∈ lq ).
i=1
Tani për çdo f ∈ lp∗ , y = ϕ(f ) ∈ lq , dhe
∞
X ∞
X
F (f ) = (F ◦ ϕ−1 )(y) = γi µi = γi f (ei ) = f (c).
i=1 i=1
Shembull 4.6.2. l1 nuk është hapësirë refleksive. Vërtet, sikur l1 të ishte
refleksive, ateherë l1∗∗ = l1 është separabile. Sipas teoremës 4.1.5, l1∗ = l∞ është
separabile, që nuk është e mundur.
4.7. Konvergjenca e dobët
Në paragrafin 4.1 vërtetuam se hapësira duale X ∗ e hapësirës vektoriale të

normuar X 6= {0} është jotriviale. Me rrjedhimin 4.1.1 vërtetuam se X ∗ ka mjaft
elemente. Këto fakte na mundësojnë që në hapësirën vektoriale të normuar X
të përkufizojmë konvergjenca të ndryshme e me ndihmën e tyre të përshkruajmë
topologjitë përkatëse. Në këtë paragraf do të kufizohemi në një segment të vetëm
të këtij përgjithësimi–në kuptimin e konvergjencës së dobët në X.
Përkufizim 4.7.1. Le të jetë (xn ) varg në hapësirën vektoriale të normuar
X. Thuhet se vargu (xn ) konvergjon në mënyrë të dobët tek elementi x0 ∈ X,
nëse për çdo f ∈ X ∗ ,
f (xn ) → f (x0 ) (n → ∞).
Në këtë rast do të shkruajmë (sipas fjalës angleze weak=dobët)
w
xn −−→ x0 (n → ∞).
Krahas konvergjencës së dobët, si emërtim për konvergjencën sipas normës në
X, në literaturë përdoret edhe shprehja konvergjencë e fortë.
Në vazhdim, po vërtetojmë disa veti të konvergjencës së dobët.
w w
1◦ . (xn −−→ x0 ) ∧ (xn −−→ x00 ) =⇒ (x0 = x00 ).
Vërtetim. Kemi:
w w
(xn −−→ x0 ) ∧ (xn −−→ x00 ) =⇒ (f (xn ) → f (x0 ) ∧ f (xn ) → f (x00 )) (f ∈ X ∗ )
=⇒ (f (x0 ) = f (x00 )) (f ∈ X ∗ )
=⇒ (f (x0 − x00 ) = 0) (f ∈ X ∗ )
=⇒ (x0 = x00 ).
KONVERGJENCA E DOBËT 115
w w w
2◦ . (xn −−→ x0 ) ∧ (yn −−→ y0 ) =⇒ (αxn + βyn −−→ αx0 + βy0 ), ku
α, β ∈ Φ.
w w
Vërtetim. Supozojmë se (xn −−→ x0 ) ∧ (yn −−→ y0 ). Atëherë, për çdo
α, β ∈ Φ dhe për çdo f ∈ X ∗ , kemi:
αf (xn ) → αf (x0 ) ∧ βf (yn ) → βf (y0 ).
Prej nga
αf (xn ) + βf (yn ) → αf (x0 ) + βf (y0 )
=⇒ f (αxn + βyn ) → f (αx0 + βy0 )
w
=⇒ αxn + βyn −−→ αx0 + βy0 .
w w
3◦ . (xn −−→ x0 ) ∧ (A ∈ L(X, Y )) =⇒ (A xn −−→ A x0 ).
w
Vërtetim. Meqenëse për çdo f ∈ Y ∗ , f ◦A ∈ X ∗ dhe meqenëse xn −−→ x0 ,
atëherë për çdo f ∈ Y ∗ , kemi:
(f ◦ A) (xn ) → (f ◦ A) (x0 ) =⇒ f (A xn ) → f (A x0 )
w
=⇒ A xn −−→ A x0 .
kk

w
4◦ . xn −−−→x0 =⇒ xn −−→ x0 .
Vërtetimi rrjedh drejtpërsëdrejti nga relacioni
|f (xn ) − f (x0 )| ≤ kf k · kxn − x0 k (f ∈ X ∗ ).
Se implikimi i anasjelltë në rastin 4◦ nuk është çdo herë i vërtetë, tregon
shembulli vijues.
Shembull 4.7.1. Konsiderojmë hapësirën l2 dhe në te vargun (en ) të
dhënë me
e1 = (1, 0, 0, ...), e2 = (0, 1, 0, ...), e3 = (0, 0, 1, ...), · · ·
ose
en = (δnk : k ∈ N) (n ∈ N).
Vargu (en ) nuk konvergjon sipas normës në l2 , sepse për çdo m, n ∈ N (m 6= n),
√
kem − en k = 2. Tregojmë se vargu (en ) konvergjon në mënyrë të dobët në l2 .
Me të vërtetë, për çdo f ∈ l2∗ ,
∞
X
f (x) = an xn , (x = (xn ) ∈ l2 ),
n=1
ku f (en ) = an (n ∈ N) dhe a = (an ) ∈ l2 . Prej nga

∞
X
a = (an ) ∈ l2 =⇒ |an |2 < +∞ =⇒ |an |2 → 0
n=1
=⇒ an → 0 =⇒ (∀f ∈ l2∗ ) f (en ) → 0 = f (0).
w
5◦ . (xn −−→ x0 ) =⇒ sup {kxn k : n ∈ N} < +∞.
Vërtetim. Kemi:

w
xn −−→ x0 ⇐⇒ (∀f ∈ X ∗ )(f (xn ) → f (x0 ))
=⇒ (∀f ∈ X ∗ ) sup {|f (xn )| : n ∈ N} < +∞

=⇒ (∀f ∈ X ∗ ) sup {|x̂n (f )| : n ∈ N} < +∞
=⇒ sup {kx̂n k : n ∈ N} < +∞ (teorema 4.5.1)
=⇒ sup {kxn k : n ∈ N} < +∞.
6◦ . Le të jetë (xn ) varg në X që konvergjon në mënyrë të dobët te pika
x0 ∈ X. Atëherë, ekziston vargu (yn ) në Y = L(xn : n ∈ N), d.m.th.
k
X
yk = λi xi (k ∈ N)
i=1
kk
i tillë që yn −−−→x0 .
Vërtetim. Tregojmë se x0 ∈ cl Y . Në të kundërtën, sipas teoremës 4.1.4,
ekziston f ∈ X ∗ i tillë që f (x0 ) 6= 0 dhe f (y) = 0 (y ∈ Y ), aq më parë
w
f (xn ) = 0 (n ∈ N). Meqenëse xn −−→ x0 , f (x0 ) = lim f (xn ) = 0, që nuk
n→∞
është e mundur. Pra,
kk
x0 ∈ cl Y =⇒ (∃(yn ) ⊂ Y ) (yn −−−→x0 ).
Përkufizim 4.7.2. Topologjia e përshkruar me ndihmën e konvergjencës së

dobët në hapësirën vektoriale të normuar X quhet topologji e dobët në X.
Teoremë 4.7.1. Le të jetë (xn ) varg në hapësirën e normuar X dhe
S ⊂ X ∗ nënbashkësi e tillë që Y = L(S) të jetë kudo e dendur në X ∗ . Nëse
vargu (xn ) është i kufizuar dhe nëse ekziston x0 ∈ X i tillë që
f (xn ) → f (x0 ) (f ∈ S),

ANHILATORËT 117
atëherë vargu (xn ) konvergjon në mënyrë të dobët te pika x0 .
Vërtetim. Është e qartë se g(xn ) → g(x0 ) (g ∈ Y ). Le të jetë f ∈ X ∗ =

cl Y . Atëherë, për çdo ε > 0, ekziston g ∈ L(S) i tillë që kf − gk ≤ ε. Nëse
shënojmë me M = sup {kxn k : n ∈ N}, atëherë
|f (xn ) − f (x0 )| = |f (xn ) − g(xn ) + g(xn ) − g(x0 ) + g(x0 ) − f (x0 )|

≤ kf − gk · kxn k + |g(xn ) − g(x0 )| + kf − gk · kx0 k
≤ 2 kf − gk · M + |g(xn ) − g(x0 )|
≤ 2M · ε + |g(xn ) − g(x0 )|.
w
Prej nga, për çdo f ∈ X ∗ , lim f (xn ) = f (x0 ) =⇒ xn −−→ x0 .
n→∞
Përkufizim 4.7.3. Thuhet se bashkësia M ⊂ X është dobët e kufizuar (e

kufizuar për topologjinë e dobët) në X nëse bashkësia {f (x) : x ∈ M } (f ∈ X ∗ )
është e kufizuar.
Është e qartë se çdo bashkësi e kufizuar është edhe dobët e kufizuar. Vlen
edhe pohimi i anasjelltë.
Teoremë 4.7.2. Në hapësirën e Banahut X, çdo bashkësi dobët e kufizuar
është e kufizuar.
Vërtetim. Le të jetë M bashkësi dobët e kufizuar në X. Bashkësia M

është e kufizuar. Në të kundërtën, ekziston vargu (xn ) ⊂ M i tillë që kxn k > n2 .
Konsiderojmë tani vargun xnn . Atëherë, për çdo f ∈ X ∗ , vlen

x 1 xn w
n
≤ sup {|f (x)| : x ∈ M } → 0 =⇒ −−→ 0

n n n
f
n x o
n
=⇒ sup : n ∈ N < +∞ (vetia 5◦ )
n
x
që nuk është e mundur, sepse nn > n.
4.8. Anhilatorët
Le të jetë X hapësirë e Banahut, M nënhapësirë e X dhe N nënhapësirë e
∗
X .
Anhilatorët (anulatorët) e bashkësive M dhe N përkufizohen përkatësisht me:
M ⊥ = {f ∈ X ∗ : f (x) = 0 për çdo x ∈ M }
⊥
N = {x ∈ X : f (x) = 0 për çdo f ∈ N }.
Pra, M ⊥ është bashkësia e të gjithë funksionaleve linearë të vazhdueshëm në X
që anulohen në M , kurse ⊥ N është nënbashkësi e X në të cilën anulohen të gjithë
elementet e N .
Është e qartë se M ⊥ dhe ⊥
N janë hapësira vektoriale.
M ⊥ është e mbyllur në X ∗ . Le të jetë f0 ∈ cl (M ⊥ ), atëherë ekziston vargu
(fn ) në M ⊥ i tillë që kfn − f0 k → 0. Tani, nga
kfn (x) − f0 (x)k ≤ kfn − f0 k kxk (x ∈ X),
për x ∈ M , do të kemi:

kf0 (x)k ≤ kfn − f k kxk.
Nëse në relacionin e fundit, veprojmë me limit kur n → ∞, kemi:
kf0 (x)k = 0 për çdo x ∈ M ⇐⇒ f0 (x) = 0 për çdo x ∈ M ⇐⇒ f0 ∈ M ⊥ .
⊥
N është e mbyllur në X. Le të jetë x0 ∈ cl (⊥ N ), atëherë ekziston vargu
(xn ) në ⊥ N i tillë që kxn − x0 k → 0. Tani për çdo f ∈ X ∗ , kemi
kf (xn ) − f (x0 )k ≤ kf k kxn − x0 k.
Në veçanti për f ∈ N ,

kf (x0 )k ≤ kf k kxn − x0 k.
Duke vepruar me limit në relacionin e fundit, marrim f (x0 ) = 0. Meqë f është
cilido funksional linear në N , përfundojmë se x0 ∈ ⊥ N .
Teoremë 4.8.1. Vlejnë këto barazime:
(a) ⊥ (M ⊥ ) = cl (M ) në X;
(b) (⊥ N )⊥ = cl (N ) në X ∗ .
Vërtetim. (a) Meqenëse
x ∈ M =⇒ (∀f ∈ M ⊥ ) f (x) = 0 =⇒ x ∈ ⊥ (M ⊥ ),
atëherë M ⊆ ⊥ (M ⊥ ) =⇒ cl (M ) ⊆ cl (⊥ (M ⊥ )) = ⊥ (M ⊥ ). Nga ana tjetër, meqë
/ cl (M ) =⇒ (∃f ∈ X ∗ )(f (x0 ) 6= 0 ∧ f (x) = 0 (x ∈ M ))

x0 ∈
=⇒ (∃f ∈ X ∗ )(f (x0 ) 6= 0 ∧ f ∈ M ⊥ )
=⇒ (∃f ∈ M ⊥ ) f (x0 ) 6= 0 =⇒ x0 ∈
/ ⊥ (M ⊥ ),
ANHILATORËT 119
⊥
atëherë (M ⊥ ) ⊆ cl (M ). Rrjedhimisht, ⊥
(M ⊥ ) = cl (M ).
Në mënyrë analoge vërtetohet edhe barazimi (b) i teoremës.
Teoremë 4.8.2. Nëse Y është nënhapësirë e hapësirës së normuar X, atëherë

hapësirat e Banahut X ∗ /Y ⊥ dhe Y ∗ jane izometrikisht izomorfe.
Vërtetim. Konsiderojmë pasqyrimin ϕ : X ∗ /Y ⊥ → Y ∗ të dhënë me
ϕ : x∗ + Y ⊥ = y ∗ = x∗|Y (x∗ ∈ X ∗ ).
Është e qartë se ϕ është linear.

Tregojmë se ϕ është 1–1. Le të jenë x∗1 dhe x∗2 funksionale linearë në X të
tillë që x∗1|Y = x∗2|Y , atëherë x∗1 − x∗2 anulohet në Y , d.m.th. x∗1 + Y ⊥ = x∗2 + Y ⊥ .
Meqenëse g ∈ x∗ + Y ⊥ është zgjerim i funksionalit y ∗ = x∗|Y , atëherë

ky ∗ k ≤ kgk. Prandaj,
ky ∗ k ≤ inf{kgk : g ∈ x∗ + Y ⊥ } = kx∗ + Y ⊥ k
=⇒ kϕ(x∗ + Y ⊥ )k ≤ kx∗ + Y ⊥ k =⇒ kϕk ≤ 1.
Nga ana tjetër, për g ∈ Y ∗ , sipas teoremës së Han–Banahut ekziston G ∈ X ∗ i

tillë që G|Y = g ∧ kGk = kgk. Tani ϕ(G + Y ⊥ ) = G|Y = g, d.m.th. se ϕ është mbi
dhe
kG + Y ∗ k ≤ kGk = kgk = kϕ(G + Y ∗ )k =⇒ kϕk ≥ 1.
Rrjedhimisht kϕk = 1.
Teoremë 4.8.3. Nënhapësira e mbyllur e hapësirës refleksive X është hapësirë

refleksive.
Vërtetim. Le të jetë ϕ izomorfizëm i hapësirave të Banahut X ∗ /Y ⊥ dhe Y ∗

i përkufizuar në teoremën 4.8.2. Atëherë, për çdo F ∈ X ∗∗ , me
f (x∗ ) = F ϕ(x∗ + Y ⊥ ) = F ◦ x∗|Y (x∗ ∈ X ∗ )
është përkufizuar funksionali linear në X ∗ , d.m.th. f ∈ X ∗∗ . Meqenëse f është

funksional i vazhdueshëm dhe X hapësirë refleksive, ekziston x̄ ∈ X i tillë që
J x̄ = f ku J është zhytje kanonike e X në X ∗∗ . Nëse x̄ ∈ / Y , atëherë ekziston
z ∗ ∈ X ∗ i tillë që z ∗ (x̄) 6= 0 dhe z ∗ anulohet në Y . Në këtë rast z ∗ ∈ Y ⊥ dhe
z ∗ + Y ⊥ = y ⊥ . Prandaj,
z ∗ (x̄) = (J x̄)(z ∗ ) = f (z ∗ ) = F ϕ(z ∗ + Y ⊥ ) = F ϕ(Y ⊥ )

= F ϕ(0 + Y ⊥ ) = F (0∗|Y ) = F (0) = 0
që nuk është e mundur, d.m.th. x̄ ∈ Y . Për y ∗ ∈ Y ∗ ekziston x∗ ∈ X ∗ i tillë që

y ∗ = x∗|Y = ϕ(x∗ + Y ⊥ ). Prej nga
F (y ∗ ) = F ϕ(x∗ + Y ⊥ ) = f (x∗ ) = (J x̄)(x∗ ) = x∗ (x̄) = y ∗ (x̄)
sepse x∗ është zgjerim i y ∗ në X dhe x̄ ∈ Y . Në fund, nga
F (y ∗ ) = y ∗ (x̄) = (J x̄)(y ∗ ) (y ∗ ∈ Y ∗ )
rrjedh se Y është hapësirë refleksive.
Teoremë 4.8.4. Hapësira X është refleksive, atëherë dhe vetëm atëherë, kur
duali i saj X ∗ është hapësirë refleksive.
Vërtetim. Supozojmë se X është hapësirë refleksive e Banahut. Tregojmë

se (X ∗ )∗∗ = X ∗ . Le të jetë F ∈ X ∗∗∗ = (X ∗∗ )∗ dhe le të jetë J zhytje kanonike e
J F
X në X ∗∗ . Atëherë x̄ = F ◦ J : X → X ∗∗ = X → Φ, d.m.th. x̄ = F ◦ J ∈ X ∗ . Për
x∗∗ ∈ X ∗∗ kemi x∗∗ = Jx (x ∈ X) dhe
F (x∗∗ ) = F (Jx) = x̄(x) = Jx(x̄) = x∗∗ (x̄).
Nga F (x∗∗ ) = x∗∗ (x̄) për çdo x∗∗ ∈ X ∗∗ , rrjedh se X ∗ është hapësirë refleksive.
Anasjelltas. Le të jetë X ∗ hapësirë refleksive, atëherë (X ∗ )∗ = X ∗∗ është
hapësirë refleksive. Meqenëse J(X) si nënhapësirë e mbyllur e hapësirës refleksive
X ∗∗ është refleksive (teorema 4.8.3) dhe meqenëse X dhe J(X) janë izometrikisht
izomorfe, atëherë X është hapësirë refleksive.
4.9. Operatori i adjungaur

Në këtë paragraf do të tregojmë se çdo operatori A ∈ L(X, Y ) i përgjigjet
operatori i vetëm A∗ ∈ L(Y ∗ , X ∗ ) i tillë që:
hAx|y ∗ i = hx|A∗ yi (x ∈ X ∧ y ∗ ∈ Y ∗ ) (1)
i cili quhet operator i adjunguar (dual, i konjuguar) i operatorit A.

Disa nga vetitë triviale të operatorit A që mund të barten edhe për operatorin
∗
A ipen me këtë:
Teoremë 4.9.1. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara mbi të
njëjtën fushë Φ. Atëherë, për çdo A ∈ L(X, Y ) ekziston dhe është i vetëm operatori
A∗ ∈ L(Y ∗ , X ∗ ) i tillë që
(i) hAx|y ∗ i = hx|A∗ y ∗ i (x ∈ X ∧ y ∗ ∈ Y ∗ ),
OPERATORI I ADJUNGUAR 121
(ii) kA∗ k = kAk.

Vërtetim. Le të jetë y ∗ ∈ Y ∗ dhe fy∗ : X → Φ funksion i dhënë me
fy∗ (x) = y ∗ (Ax) = hAx|y ∗ i (x ∈ X). (2)
Provohet lehtë se fy∗ është linear. Meqenëse për çdo x ∈ X
|fy∗ (x)| = |y ∗ (Ax)| ≤ ky ∗ k kAxk ≤ ky ∗ k kAk kxk =⇒ kfy∗ k ≤ ky ∗ k kAk,
atëherë fy∗ ∈ X ∗ .
Tani për çdo y ∗ ∈ Y ∗ , vejmë
A∗ (y ∗ ) = fy∗ (3)
dhe për çdo x ∈ X, kemi
hx|A∗ y ∗ i = (A∗ y ∗ )(x) = fy∗ (x) = hAx|y ∗ i,
d.m.th. se
hx|A∗ y ∗ i = hAx|y ∗ i (x ∈ X ∧ y ∗ ∈ Y ∗ ).
Më tutje, meqë për çdo y1∗ , y2∗ ∈ Y ∗ , për çdo α, β ∈ Φ dhe për çdo x ∈ X, vlen
A∗ (αy1∗ + βy2∗ )(x) = fαy1∗ +βy2∗ (x) = (αy1∗ + βy2∗ )(Ax)

= αy1∗ (Ax) + βy2∗ (Ax) = αhAx|y1∗ i + βhAx|y2∗ i
= αhx|A∗ y1∗ i + βhx|A∗ y2∗ i = αA∗ y1∗ (x) + βA∗ y2∗ (x)
= (αA∗ y1∗ + βA∗ y2∗ )(x),
atëherë
A∗ (αy1∗ + βy2∗ ) = αA∗ y1∗ + βA∗ y2∗ ,
d.m.th. se A∗ : Y ∗ → X ∗ është linear. Tani meqë për çdo y ∗ ∈ Y ∗ kemi:
kA∗ y ∗ k = kfy∗ k ≤ ky ∗ k kAk

=⇒ kA∗ k ≤ kAk (4)
∗ ∗ ∗
=⇒ A ∈ L(Y , X ).
Nga ana tjetër, meqë
|y ∗ (Ax)| = |hAx|y ∗ i| = |hx|A∗ y ∗ i| = |A∗ y ∗ (x)| ≤ kA∗ k ky ∗ k kxk,

atëherë, sipas rrjedhimit 4.1.2, për çdo x ∈ X, kemi:
kAxk = sup{|y ∗ (Ax)| : ky ∗ k = 1 ∧ y ∗ ∈ Y ∗ } ≤ kA∗ k kxk

=⇒ kAk ≤ kA∗ k. (5)
Nga (4) dhe (5) rrjedh se kAk = kA∗ k.

Uniciteti i operatorit A∗ ∈ L(Y ∗ , X ∗ ). Supozojmë se ekziston edhe një oper-
ator B ∈ L(Y ∗ , X ∗ ) i tillë që hAx|y ∗ i = hx|By ∗ i (x ∈ X ∧ y ∗ ∈ Y ∗ ). Atëherë për
çdo x ∈ X dhe për çdo y ∗ ∈ Y ∗ ,
hx|A∗ y ∗ i = hx|By ∗ i =⇒ A∗ y ∗ = By ∗ =⇒ A∗ = B.
Rrjedhim 4.9.1. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara mbi të
njëjtën fushë. Operatori ϕ : L(X, Y ) → L(Y ∗ , X ∗ ) i dhënë me
ϕ(A) = A∗ (A ∈ L(X, Y )),
ku A∗ është operator i adjunguar i operatorit A, ështe izometri lineare.
Vërtetim. Në teoremën 4.9.1 është vërtetuar se ϕ është izometri. Tregojmë

se ϕ është linear. Vërtetë, për çdo A, B ∈ L(X, Y ), për çdo α, β ∈ Φ, për çdo
y ∗ ∈ Y ∗ dhe për çdo x ∈ X, kemi
[(αA + βB)∗ y ∗ ](x) = hx|(αA + βB)∗ y ∗ i

= h(αA + βB)(x)|y ∗ i = y ∗ [(αA + βB)(x)]
= αy ∗ (Ax) + βy ∗ (Bx) = αhAx|y ∗ i + βhBx|y ∗ i
= αhx|A∗ y ∗ i + βhx|B ∗ y ∗ i = αA∗ y ∗ (x) + βB ∗ y ∗ (x)
= [(αA∗ + βB ∗ )y ∗ ](x).
Rrjedhim 4.9.2. Në qoftë se A ∈ L(X, Y ), B ∈ L(Y, Z), atëherë B ◦ A ∈

L(X, Z) dhe (B ◦ A)∗ = A∗ ◦ B ∗ .
Vërtetim. Është e qartë se B ◦A ∈ L(X, Y ). Tregojmë se (B ◦A)∗ = A∗ ◦B ∗ .

Se (B ◦ A)∗ dhe A∗ ◦ B ∗ kanë domenë dhe kodomenë të njëjtë provohet lehtë. Tani
për çdo z ∗ ∈ Z ∗ dhe për çdo x ∈ X, kemi:
(B ◦ A)∗ z ∗ (x) = hx|(B ◦ A)∗ z ∗ i = hB ◦ A(x)|z ∗ i = hAx|B ∗ z ∗ i

= hx|(A∗ ◦ B ∗ )z ∗ i = (A∗ ◦ B ∗ )z ∗ (x).
Rrjedhim 4.9.3. Nëse A ∈ L(X, Y ) është operator invertibil, atëherë edhe

operatori A∗ ∈ L(Y ∗ , X ∗ ) është invertibil dhe (A∗ )−1 = (A−1 )∗ .
Vërtetim. Le të jetë B operator invers i operatorit A. Atëherë
A ◦ B = IY ∧ B ◦ A = IX ,
prej nga, sipas rrjedhimit 4.9.2, kemi:
B ∗ ◦ A∗ = IY∗ ∧ A∗ ◦ B ∗ = IX
∗
.
Më tutje, meqë për çdo x ∈ X dhe për çdo x∗ ∈ X ∗ ,
∗ ∗ ∗ ∗
IX x (x) = hx|IX x i = hIX x|x∗ i = x∗ (x) = IX ∗ x∗ (x),
∗
atëherë IX = IX ∗ . Tani nga
B ∗ ◦ A∗ = IY ∗ ∧ A∗ ◦ B ∗ = IX ∗
rrjedh se operatori A∗ është invertibil dhe (A∗ )−1 = B ∗ = (A−1 )∗ .
Lemë 4.9.1. Le të jenë X, Y hapësira të Banahut dhe A ∈ L(X, Y ). Atëherë
1◦ . N (A∗ ) = R(A)⊥ ,
2◦ . N (A) = ⊥ R(A∗ ).
Vërtetim. 1◦ . Kemi
y ∗ ∈ N (A∗ ) ⇐⇒ A∗ (y ∗ ) = 0 ⇐⇒ (∀x ∈ X) hx|A∗ y ∗ i = 0

⇐⇒ (∀x ∈ X) hAx|y ∗ i = 0 ⇐⇒ y ∗ ∈ R(A)⊥ .
2◦ . x ∈ N (A) ⇐⇒ Ax = 0 ⇐⇒ (∀y ∈ Y ∗ ) y ∗ (Ax)

⇐⇒ (∀y ∈ Y ∗ ) hAx|y ∗ i = 0 ⇐⇒ (∀y ∈ Y ∗ ) hx|A∗ y ∗ i = 0
⇐⇒ (∀y ∈ Y ∗ ) hx|y ∗ ◦ A∗ i = 0 ⇐⇒ (∀y ∈ Y ∗ ) y ∗ (A∗ x) = 0
⇐⇒ y ∈ ⊥ R(A∗ ).
Rrjedhim 4.9.4. 1◦ . N (A∗ ) është e mbyllur në Y ∗ .
2◦ . cl R(A) = Y ⇐⇒ N (A∗ ) = {0}.

Me fjalë të tjera: R(A) është kudo e dendur në Y , atëherë dhe vetëm atëherë,
kur A∗ është 1-1.
3◦ . N (A) = {0} ⇐⇒ cl R(A∗ ) = X ∗ .

Me fjalë tjera: A është 1-1, atëherë dhe vetëm atëherë kur, R(A∗ ) është kudo e
dendur në X ∗ .
Vërtetim. 1◦ . Meqenëse R(A)⊥ është bashkësi e mbyllur në Y ∗ dhe meqe-
nëse N (A∗ ) = R(A)⊥ , atëherë N (A∗ ) është e mbyllur në Y ∗ .
2◦ . Supozojmë se cl R(A) = Y . Tregojmë se R(A)⊥ = {0}. Le të jetë y ∗ ∈ Y ∗
i tillë që y ∗ ∈ R(A)⊥ . Atëherë
y ∗ ∈ R(A)⊥ ⇐⇒ (∀y ∈ R(A)) f (y) = 0.
Tani, për çdo y0 ∈ Y = cl R(A), ekziston vargu (yn ) në R(A) i tillë që kyn − yk →
0 =⇒ ky ∗ (yn )−y ∗ (y0 )k → 0 =⇒ y ∗ (y0 ) = 0. Meqenëse për çdo y0 ∈ Y , y ∗ (y0 ) = 0,
atëherë y ∗ = 0. Rrjedhimisht R(A)⊥ = {0}. Meqë R(A)⊥ = N (A∗ ), atëherë
N (A∗ ) = {0}.
Anasjelltas. Supozojmë se N (A∗ ) = {0}. Atëherë R(A)⊥ = {0}. Duhet
treguar se cl R(A) = Y . Në të kundërtën, sikur të ekzistonte y0 ∈ Y \ cl R(A),
sipas rrjedhimit 4.1.1, ekziston y ∗ ∈ Y ∗ i tillë që
y ∗ (y0 ) = ky0 k > 0 ∧ (∀y ∈ R(A)) y ∗ (y) = 0,
d.m.th. se y ∗ (y0 ) > 0 dhe y ∗ ∈ R(A)⊥ = {0}, që nuk është e mundur.
Vërtetimi i relacionit 3◦ bëhet në mënyrë analoge sikur edhe në 2◦ (provoni!).
Lemë 4.9.2. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara dhe A ∈ L(X, Y ).
Atëherë A∗∗
|X = A.
Vërtetim. Meqenëse çdo element x ∈ X mund të konsiderohet si funksional

nga X ∗∗ , d.m.th. x(f ) = f (x) (f ∈ X ∗ ), atëherë Ax ∈ Y mund të konsiderohet
si funksional nga Y ∗ , d.m.th. Ax(h) = h(Ax) (h ∈ Y ∗ ). Tani, për çdo x ∈ X dhe
për çdo g ∈ X ∗ , kemi:
(A∗∗ x)(g) = g(A∗∗ x) = hA∗∗ x|gi = hx|A∗ gi = hAx|gi = g(Ax) = (Ax)(g)

=⇒ A∗∗
|X = A.
Teoremë 4.9.2. (Teorema e Shauderit). Le të jenë X, Y hapësira të Banahut

dhe A ∈ L(X, Y ). Është e vërtetë ekuivalenca
A ∈ K(X, Y ) ⇐⇒ A∗ ∈ K(Y ∗ , X ∗ ).
Vërtetim. Supozojmë se A ∈ K(X, Y ). Le të jenë B = BX [0, 1] dhe B ∗ =

BY ∗ [0, 1] rruzuj të mbyllur njësi në hapësirat X dhe Y ∗ përkatësisht. Meqë A ∈
K(X, Y ), cl [A(B)] është bashkësi kompakte në Y . Për f ∈ B ∗ , me f|cl [A(B)] ,
shënojmë ngushtimin e funksionalit f në cl [A(B)] dhe me
F = {f|cl [A(B)] : f ∈ B ∗ },
bashkësinë e të gjitha ngushtimeve të tilla. Eshtë e qartë se bashkësia F është
uniformisht e kufizuar në hapësirën e Banahut C[cl [A(B)]]. Vërtetë, për çdo
f ∈ B ∗ dhe y = Ax (x ∈ B), kemi:
|f (y)| ≤ kf k kyk ≤ kAxk ≤ kAk kxk ≤ kAk.
Bashkesia F është e barasvazhdueshme. Vërtetë për çdo y1 , y2 ∈ cl [A(B)] dhe

f ∈ B ∗ , kemi:
|f (y1 ) − f (y2 )| = |f (y1 − y2 )| ≤ kf k ky1 − y2 k ≤ ky1 − y2 k.
Meqenëse F është bashkësi e barasvazhdueshme dhe uniformisht e kufizuar e funk-

sioneve në bashkësinë kompakte cl [A(B)], sipas teoremës së Arcella–Askolit, ajo
është relativisht kompakte në C[cl [A(B)]]. Në fund, që të tregojmë se A∗ ∈
K(Y ∗ , X ∗ ), sipas teoremës 3.3.4, mjafton të tregojmë se për çdo varg (fn ) në B ∗
ekziston nënvargu (fni ) i vargut (fn ) i tillë që (Afni ) të jetë varg konvergjent. Për
çdo varg (fn ) në B ∗ , konsiderojmë vargun e ngushtimeve përkatëse
n 7→ gn = fn|cl [A(B)] .
Meqenëse F është bashkësi relativisht kompakte dhe (gn ) ⊂ F, atëherë vargu (gn )
përmban një nënvarg (gni ) i cili konvergjon uniformisht në cl [A(B)]. Kemi:
kA∗ fni − A∗ fnj k = sup{|(A∗ fni − A∗ fnj )(x)| : x ∈ B}

= sup{|A∗ fni (x) − A∗ fnj (x)| : x ∈ B}
= sup{|hx|A∗ fni i − hx|A∗ fnj i| : x ∈ B}
= sup{|hAx|fni i − hAx|fnj i| : x ∈ B}
= sup{|fni (Ax) − fnj (Ax)| : x ∈ B}
= sup{|fni (u) − fnj (u)| : u ∈ A(B)}
= sup{|fni (u) − fnj (u)| : u ∈ cl [A(B)]}
= sup{|gni (u) − gnj (u)| : u ∈ cl [A(B)]}.
Meqenëse (gni ) është varg uniformisht konvergjent, nga relacioni i fundit rrjedh
se (A∗ fni ) është varg i Koshit në X ∗ . Meqë X ∗ është e plotë, (A∗ fni ) konvergjon
në X ∗ .
Anasjelltas. Sipas vertetimit të mësipërm është i vërtetë implikimi A∗ ∈

K(Y , X ∗ ) =⇒ A∗∗ ∈ K(X ∗∗ , Y ∗∗ ). Meqenëse, sipas lemës 4.9.2, A = A∗∗
∗
|X , atëherë
A ∈ K(X, Y ).
Me teoremën 4.9.2 treguam se kur X, Y jane hapësira të Banahut, operatori

A ∈ L(X, Y ) ështe kompakt, atëherë dhe vetëm atëherë, kur A∗ ∈ L(Y ∗ , X ∗ )
është kompakt. Në vazhdim do të vërtetojmë se operatori A ∈ L(X, Y ) është me
rang të fundmë, atëherë dhe vetëm atëherë, kur A∗ ∈ L(Y ∗ , X ∗ ) është me rang të
fundmë.
A ∈ L(X, Y ). dim R(A) = n < ∞, atëherë dhe vetëm atëherë, kur ekziston
nënbashkësia linearisht e pavarur {yi : i = 1, 2, . . . , n} në Y dhe {fi : i =
1, 2, . . . , n} ⊂ X ∗ të tilla që
n
X
Ax = fi (x) yi (x ∈ X).
i=1
Më tepër: Ekziston {gi : i = 1, 2, . . . , n} ⊂ Y ∗ e tillë që
fi (x) = gi (Ax) (x ∈ X) ⇐⇒ fi = A∗ gi (i = 1, 2, . . . , n).
Vërtetim. Supozojmë se dim R(A) = n < ∞. Atëherë ekziston bashkësia

linearisht e pavarur {yi : i = 1, 2, . . . , n} në Y e tillë që
n
X
Ax = fi (x) yi (x ∈ X)
i=1
ku fi : X → Φ (i = 1, 2, . . . , n). Provohet lehtë se fi (i = 1, 2, . . . , n) është linear

(provojeni !). Tregojmë se për çdo i = 1, 2, . . . , n, fi është i kufizuar. Vërtetë, le të
jetë Y1 = L({y2 , y3 , . . . , yn }). Është e qartë se cl Y1 = Y1 ∧ y1 6∈ Y1 . Sipas teoremës
4.1.4, ekziston g1 ∈ Y ∗ i tillë që
g1 (y1 ) = 1 ∧ g1 (y) = 0 (y ∈ Y1 ).
Prej nga
n
X
g1 (Ax) = fi (x)g1 (yi ) = f1 (x) (x ∈ X)
i=1
=⇒ f1 (x) = g1 (Ax) = hAx|gi = hx|A∗ gi = A∗ g(x)

=⇒ f1 = A∗ g ∈ X ∗ .
Në mënyrë të ngjashme vërtetohet se fi ∈ X ∗ (i = 2, . . . , n) dhe se ekziston

gi ∈ Y ∗ (i = 2, . . . , n) i tillë që fi = A∗ gi (i = 2, . . . , n).
Anasjelltas, vërtetimi është trivial.
Teoremë 4.9.4. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara dhe A ∈

L(X, Y ). Është e vërtetë ekuivalenca
A ∈ F(X, Y ) ⇐⇒ A∗ ∈ F(Y ∗ , X ∗ ).
Vërtetim. Supozojmë se A ∈ F(X, Y ), d.m.th. dim R(A) = n < ∞. Në bazë

të teoremës 4.9.3, ekziston nënbashkesia linearisht e pavarur {yi : i = 1, 2, . . . , n}
në Y dhe {fi : i = 1, 2, . . . , n} ⊂ X ∗ të tilla që
n
X
Ax = fi (x)yi (x ∈ X)
i=1
n
X
∗ ∗
=⇒ (A g)(x) = hx|A gi = hAx|gi = g(Ax) = fi (x) g(yi ) (g ∈ Y ∗ , x ∈ X)
i=1
n
X
=⇒ A∗ g = JY (yi )(g) fi (g ∈ Y ∗ ),
i=1
sepse g(yi ) = g(JY (yi )) = JY (yi )(g). Në bazë të teoremës 4.9.3, rrjedh se
dim R(A∗ ) = n < ∞.
Anasjelltas. Në bazë të vertetimit të mësipërm, vlen implikimi
A∗ ∈ F(Y ∗ , X ∗ ) =⇒ A∗∗ ∈ F(X ∗∗ , Y ∗∗ ).
Meqenëse, sipas lemës 4.9.2, A = A∗∗

|X , atëherë A ∈ F(X, Y ).

1. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara mbi të njëjtën fushë. Nëse
dim X ≥ 1 dhe nëse L(X, Y ) është hapësirë e Banahut, atëherë Y është
hapësirë e Banahut.
2. Le të jenë p, q dy norma në hapësirën vektoriale të normuar X dhe f
funksional linear në X i tillë që kf k ≤ p + q. Tregoni se ekzistojnë
funksionalet lineare g dhe h në X të tillë që
kgk ≤ p ∧ khk ≤ q ∧ f = g + h.
3. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar me n–dimensione. Vërtetoni se

hapësira X ∗ është gjithashtu me n–dimensione.
4. (Riesz–Fischer). Le të jetë {xj : j ∈ J} bashkësi linearisht e pavarur në

hapësirën vektoriale të normuar X dhe {aj : j ∈ J} bashkësi skalarësh.
Vërtetoni se ekziston f ∈ X ∗ i tillë që f (xj ) = aj (j ∈ J), atëherë dhe
vetëm atëherë, kur ekziston M ≥ 0 i tillë që
X X
λj aj ≤ M λj xj ,

j j
ku {λj : j ∈ J} është bashkësi skalarësh e tillë që card{j : λj 6= 0} < ∞.
5. Le të jenë X dhe Y hapësira vektoriale të normuara, M nënhapësirë e

mbyllur e X, a ∈ X \ M dhe b ∈ Y . Tregoni se ekziston operatori linear i
kufizuar A : X → Y i tillë që A|M = 0 dhe A(a) = b.
6. Le të jetë M nënhapësirë e mbyllur e hapësirës vektoriale të normuar X

dhe S ⊂ X nënbashkësi e fundme. Vërtetoni se Y = L(M ∪ S) është e
mbyllur në X.
7. Në hapësirën E 2 = (x1 , x2 )> : x1 , x2 ∈ R

konsiderojmë nënhapësirën
2

M = x ∈ E : 2x1 − x2 = 0 dhe funksionalin linear në M të dhënë me
f (x) = x1 . Vërtetoni se ekziston zgjerimi i vetëm F në E 2 që e ruan
normën. Përcaktoni formën e funksionalit F .
8. Le të jetë M nënhapësirë e mbyllur e hapësirës së Banahut X. Vërtetoni

se ekziston nënhapësira e mbyllur N në X e tillë që
X = M + N,
atëherë dhe vetëm atëherë, kur ekziston operatori P ∈ L(X) i tillë që
P2 = P.
9. Le të jetë A operator linear i kufizuar i hapësirës së Banahut X mbi

hapësirën e Banahut Y . Vërtetoni se për çdo y ∈ Y ekzistojnë x ∈ X dhe
K > 0 të tillë që
kxk ≤ Kkyk.
10. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar, Y hapësirë e Banahut dhe

(An ) varg në (X → Y ) i tillë që sup {|f (An x)| : x ∈ X, f ∈ Y ∗ } < ∞.
n∈N
Vërtetoni se ekziston M > 0 i tillë që kAn k ≤ M (n ∈ N).
11. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuar dhe A ∈ (X → Y ). Tregoni

se A është i mbyllur, atëherë dhe vetëm atëherë, kur X është e Banahut
në lidhje me normën
kxk1 = kxk + kAxk (x ∈ X).
12. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuar, A ∈ L(X, Y ) dhe (xn )
w
varg në X i tillë që xn −−→x0 ∈ X. Vërtetoni se:
w
(i) Axn −−→Ax0 ,
(ii) x0 ∈ cl L (L{xn : n ∈ N}).
13. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar, Y hapësirë e Banahut dhe
A ∈ (X → Y ). Vëretoni se nëse për çdo f ∈ Y ∗ , f ◦ A ∈ X ∗ , atëherë
A ∈ L(X, Y ).
14. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar dhe (xn ) varg në X i tillë që
w
xn −−→x0 . Vërtetoni se
lim inf kxn k ≥ kx0 k .
Me një shembull vërtetoni se barazimi në relacionin e mësipërm nuk është çdo
herë i saktë.
V. HAPËSIRAT E HILBERTIT
Hapësirat e Hilbertit janë hapësira të Banahut të një tipi të posaçëm. Studimi
i tyre është inicuar nga rezultatet e Hilbertit (fillimi i shekullit XX) që lidhen me
hapësirat l2 dhe L2 .
5.1. Hapësirat unitare

(x, y) 7→ (x|y) nga X × X në Φ quhet prodhim skalar në X nëse i plotëson këto
aksioma:
(ps1) (x|y) = (y|x) (x, y ∈ X),
(ps2) (x1 + x2 |y) = (x1 |y) + (x2 |y) (x1 , x2 , y ∈ X),
(ps3) (λx|y) = λ(x|y) (x, y ∈ X ∧ λ ∈ Φ),
(ps4) (x|x) ≥ 0 (x ∈ X),
(ps5) (x|x) = 0 ⇐⇒ x = 0 (x ∈ X).
Hapësira vektoriale X në të cilën është përkufizuar prodhimi skalar ( | ) quhet
hapësirë unitare ose hapësirë parahilbertiane.
Të shtojmë se me (x|y) në (ps1) është shënuar numri i koniuguar i numrit
kompleks (x|y). Nëse Φ = R, (ps1) merr formën (x|y) = (y|x).
Drejtpërsëdrejti nga përkufizimi 5.1.1, rrjedh saktësia e këtyre relacioneve:
(1) (x|0) = 0 ∧ (0|y) = 0 (x, y ∈ X),
(2) (x|λy) = λ(x|y) (x, y ∈ X ∧ λ ∈ Φ),
(3) (x|y1 + y2 ) = (x|y1 ) + (x|y2 ) (x, y1 , y2 ∈ X).
Teoremë 5.1.1. (Jobarazimi i Bunjakovski-Koshi-Shvarcit). Le të jetë X
hapësirë unitare. Atëherë
p
|(x|y)| ≤ (x|x) · (y|y) (x, y ∈ X).
Vertetim. Le të jetë c = (x|x), b = |(x|y)| dhe a = (y|y). Ekziston α ∈ C i

tillë që |α| = 1 ∧ α(y|x) = |(x|y)| (α = e−ϕi ku ϕ = arg(x|y)). Le të jetë r cilido
numër real. Atëherë
132 HAPËSIRAT E HILBERTIT
0 ≤ (x − rαy|x − rαy) = (x|x) − rα(y|x) − rα(x|y) + r2 (y|y)

= ar2 − 2br + c
√
=⇒ 4b2 − 4ac ≤ 0 =⇒ b ≤ a·c
p
=⇒ |(x|y)| ≤ (x|x)(y|y).
Teoremë 5.1.2. (Jobarazimi i Minkovskit). Le të jetë X hapësirë unitare.

Atëherë p p p
(x + y|x + y) ≤ (x|x) + (y|y)
Vërtetim. Sipas jobarazimit të Bunjakovski-Koshi-Shvarcit, kemi:
0 ≤ (x + y|x + y) = |(x|x) + (x|y) + (y|x) + (y|y)|

≤ (x|x) + |(x|y)| + |(y|x)| + (y|y)
2
≤ (x|x) + 2(x|x)1/2 (y|y)1/2 + (y|y) = (x|x)1/2 + (y|y)1/2
p p p
=⇒ (x + y|x + y) ≤ (x|x) + (y|y).
Meqenëse sipas (ps4), (x|x) ≥ 0 (x ∈ X), atëherë ka kuptim që norma në
hapësirën unitare X të përkufizohet me relacionin
p
k x k= (x|x). (1)
Vlen kjo:
Teoremë 5.1.3. Çdo hapësirë unitare është e normuar me normën (1).
Vërtetim. pKemi:
(n1) k x k= (x|x)p≥ 0,
(n2) k x k= 0 p
⇐⇒ (x|x) p= 0 ⇐⇒ (x|x) =p 0 ⇐⇒ x = 0,
(n3) k λx k= (λx|λx) = |λ|2 (x|x) = |λ| (x|x) = |λ| k x k,
p p p
(n4) k x + y k= (x + y|x + y) ≤ (x|x) + (y|y) =k x k + k y k.
Vërejtje 5.1.1. Teorema 5.1.3 mundëson që në hapësirat unitare të pranohen
të vërteta të gjitha kuptimet e përkufizuara dhe faktet e vërtetuara në hapësirat
e normuara.
Teoremë 5.1.4. Le të jetë X hapësirë unitare. Atëherë prodhimi skalar është
funksion i vazhdueshëm prej X × X në Φ.
Vërtetim. Le të jetë (xn , yn ) varg në X × X që konvergjon (sipas normës)
tek (x, y) ∈ X × X, d.m.th.
k (xn , yn ) − (x, y) k→ 0 ⇐⇒k (xn − x, yn − y) k→ 0

=⇒k xn − x k→ 0∧ k yn − y k→ 0
=⇒ (∃M, M 0 ≥ 0)(k xn k≤ M ∧ k yn k≤ M 0 )(n ∈ N ).
HAPËSIRAT UNITARE 133
Rrjedhimisht
0 ≤ |(xn |yn ) − (x|y)| = |(xn |yn ) − (xn |y) + (xn |y) − (x|y)|
≤ |(xn |yn − y)| + |(xn − x|y)|
≤k xn k k yn − y k + k y k k xn − x k
≤ M k yn − y k +M 0 k xn − x k→ 0,
d.m.th. (xn |yn ) → (x|y)

Rrjedhim 5.1.1. Le të jetë X hapësirë unitare dhe y ∈ X. Atëherë funk-
sionet x 7→ (y|x) ∧ x 7→ (x|y)(x ∈ X) janë të vazhdueshme në X.
Rrjedhim 5.1.2. Le të jetë X hapësirë unitare dhe x, y, xi , yi ∈ X(i ∈ N ).
Janë të vërteta këto barazime:
∞
X ∞
X
(x| yi ) = (x|yi )
i=1 i=1
∞
X ∞
X
( xi |y) = (xi |y)
i=1 i=1
X∞ ∞
X ∞ X
X ∞
( xi | yj ) = (xi |yj ),
i=1 j=1 i=1 j=1
∞
X ∞
X
ku xi dhe yi janë seri konvergjente në X.
i=1 i=1
Vërtetimi rrjedh drejtpërsëdrejti nga teorema 5.1.4. dhe rrjedhimi 5.1.1.
Lemë 5.1.1. Le të jetë X hapësirë unitare dhe x1 , x2 ∈ X. Është i vërtetë

implikimi
(x1 |y) = (x2 |y)(y ∈ X) =⇒ x1 = x2
Vërtetim. Supozojmë se për çdo y ∈ X, (x1 |y) = (x2 |y); atëherë (x1 −
x2 |y) = 0 prej nga për y = x1 − x2 , rrjedh se x1 − x2 = 0, d.m.th. x1 = x2
Rrjedhim 5.1.3. Le të jetë X hapësirë unitare dhe x0 ∈ X. Nëse për çdo
y ∈ X, (x0 |y) = 0, atëherë x0 = 0.
Lemë 5.1.2. Le të jenë X, Y hapësira unitare dhe A : X → Y operator
linear. Atëherë
1◦ A = 0 ⇐⇒ (Ax|y) = 0 (x ∈ X, y ∈ Y ).
2◦ (Ax|x) = 0 (x ∈ X) =⇒ A = 0.
Vërtetim. 1◦ A = 0 =⇒ Ax = 0(x ∈ X) =⇒ (Ax|y) = 0(x ∈ X, y ∈ Y ).
Anasjelltas, supozojmë se (Ax|y) = 0 (x ∈ X, y ∈ Y ), atëherë sipas rrjedhimit
5.1.3, Ax = 0(x ∈ X) =⇒ A = 0.
2◦ Le të jetë z = αx + y(x, y ∈ X, α ∈ Φ). Sipas supozimit,
0 = (Az|z) = (A(αx + y)|αx + y)

= |α|2 (Ax|x) + (Ay|y) + α(Ax|y) + α(Ay|x)
=⇒ α(Ax|y) + α(Ay|x) = 0 (x, y ∈ X, α ∈ Φ).
Nëse në relacionin e fundit merret α = 1 dhe α = i, kemi:
((Ax|y) + (Ay|x) = 0 ∧ (Ax|y) − (Ay|x) = 0) (x, y ∈ X)

=⇒ (Ax|y) = 0(x, y ∈ X)
=⇒ A = 0.
Vërejtje 5.1.2. Pohimi 2 në lemën 5.1.2 për rastin e hapësirave unitare reale
nuk është çdo herë i vërtetë. Vërtet, le të jetë X = R2 dhe A : X → X rotacioni
π
për këndin . Është e qartë se për çdo x ∈ X, (Ax|x) = 0, por A 6= 0.
2
Rrjedhim 5.1.4. Le të jetë X hapësirë unitare dhe A, B : X → X operator
linear. Është i vërtetë implikimi
((Ax|x) = (Bx|x))(x ∈ X) =⇒ A = B.
Vërtetimi rrjedh drejtpërsëdrejti nga pohimi 2◦ i lemës 5.1.2.
5.2. Përkufizimi i hapësirës së Hilbertit

Në paragrafin 5.1 vërtetuam se çdo hapësirë unitare është e normuar në lidhje
me normën e prejardhur nga prodhimi skalar. Prandaj konvergjenca e vargjeve në
hapësirën unitare është konvergjencë sipas kësaj norme.
Përkufizim 5.2.1. Hapësira e plotë unitare quhet hapësirë e Hilbertit.
Shembull 5.2.1. Hapësira Φn është hapësirë e Hilbertit. Vërtet hapësira Φn
është hapësirë unitare në lidhje me prodhimin skalar
n
X
(x|y) = xi yi (x, y ∈ Φn ),
i=1
kurse në lidhje me normën e prejardhur nga prodhimi skalar
n
!1/2
X
2
k x k= |xi | ,
i=1
PËRKUFIZIMI I HAPËSIRËS SË HILBERTIT 135
Φn është hapësirë e plotë.

Shembull 5.2.2. Hapësira C[a, b] në lidhje me prodhimin skalar
Zb
(x|y) = x(t)y(t)dt (x, y ∈ C[a, b])
a
është hapësirë unitare, por nuk është e Hilbertit, sepse nga prodhimi skalar i
përkufizuar në të fitohet norma
Zb 1/2
k x k= |x(t)|2 dt
a
në lidhje me të cilën C[a, b] nuk është hapësirë e plotë (provojeni !).
p
Të vërejmë në vazhdim se norma k x k= (x|x) e prejardhur nga prodhimi
skalar e plotëson barazimin
k x + y k2 + k x − y k2 = 2 k x k2 +2 k y k2 (x, y ∈ X).
Barazimi i mësipërm quhet relacioni i paralelogramit (sepse kur me k x k dhe k y k

shënojmë gjatësitë e brinjëve të paralelogramit të ndërtuar mbi vektorët x dhe y,
atëherë k x + y kdhe k x − y k janë gjatësitë e diagonaleve të atij paralelogrami)
dhe shpreh faktin e mirënjohur të gjeometrisë elementare se shuma e katrorëve të
gjatësive të diagonaleve të paralelogramit është e barabartë me dyfishin e shumës
së katrorëve të gjatësive të brinjëve të tij. Relacioni i paralelogramit është kusht
i nevojshëm që ndonjë hapësirë e Banahut të jetë edhe hapësirë e Hilbertit. Me
fjalë të tjera, nëse në një hapësirë të Banahut nuk vlen relacioni i paralelogramit,
atëherë në atë hapësirë nuk mund të pérkufizohet prodhimi skalar nga i cili fitohet
norma e asaj hapësire. Ta ilustrojmë këtë me një shembull:
Shembull 5.2.3. Hapësira lp(p > 1) e normuar me normën
∞
!1/p
X
k x kp = |xi |p
i=1
është hapësirë e Banahut.Mirëpo hapësira lp(p 6= 2) nuk është unitare (pra as e

Hilbertit) sepse norma e saj nuk e plotëson relacionin e paralelogramit. Vërtet,
për x = (1, 0, 0, ...) ∈ lp , y = (0, 1, 0, ...) ∈ lp vlen k x kp =k y kp = 1∧ k x + y kp =
21/p ∧ k x − y kp = 21/p , kështu që
k x + y k2p + k x − y k2p = 2 k x k2p +2 k y k2p
⇐⇒ 2 · 22/p = 4 ⇐⇒ p = 2.
Në punimin [15] të vitit 1935, autorët P. Jordan- Von Neumann kanë vërtetuar
se plotësimi i relacionit të paralelogramit në një hapësirë të normuar paraqet
kushtin e mjaftueshëm që ajo të jetë unitare. Po e vërtetojmë në vazhdim këtë
teoremë.
Teoremë 5.2.1. Le të jetë (X, k k) hapësirë e normuar, në të cilën norma e
plotëson relacionin e paralelogramit. 1. Nëse X është hapësirë reale e normuar,
atëherë me
1
(x|y)1 = (k x + y k2 − k x − y k2 ) (x, y ∈ X). (1)
4
përkufizohet prodhimi skalar në X.
2. Nëse X është hapësirë komplekse e normuar, atëherë me
1
(x|y)2 = (k x + y k2 − k x − y k2 )+
4
i
+ (k x + iy k2 − k x − iy k2 ) (x, y ∈ X) (2)
4
përkufizohet prodhimi skalar në X.
Vërtetim. 1. Është e qartë se funksioni (x, y) 7→ (x|y)1 i përkufizuar me (1)
i plotëson aksiomat (ps1),(ps4) dhe (ps5) të prodhimit skalar.
(ps2): Për çdo x, y, z ∈ X, kemi:
1
(x|y)1 + (z|y)1 = (k x + y k2 − k x − y k2 + k z + y k2 − k z − y k2 )
4
1
(k x + y k2 + k z + y k2 ) − (k x − y k2 + k z − y k2 )

=
4
1 1
= (k x + y + z + y k2 + k x − z k2 ) −
4 2

1
− (k x − y + z − y k2 + k x − z k2 )
2
1
= (k x + z + 2y k2 − k x + z − 2y k2 )
8
1 x+z x+z x+z
= (k + y k2 − k − y k2 ) = 2( |y)1 ,
2 2 2 2
d.m.th.
x+z
(x|y)1 + (z|y)1 = 2( |y)1 (x, y, z ∈ X). (3)
2
Për z = 0, nga relacioni i fundit merret (x|y)1 = 2( x2 |y)1 . Prej këtu nëse në vend
të x marrim 2x, gjejmë se (2x|y)1 = 2(x|y)1 . Në fund, nëse në (3) në vend të x
dhe z marrim, përkatësisht, 2x dhe 2z gjejmë se:
(2x|y)1 + (2z|y)1 = 2(x + z|y)1 =⇒ 2(x|y)1 + 2(z|y)1 = 2(x + z|y)1

=⇒ (x|y)1 + (z|y)1 = (x + z|y)1 .
PËRKUFIZIMI I HAPËSIRËS SË HILBERTIT 137
(ps3): Sipas (ps2), kemi:
(nx|y)1 = n(x|y)1 (x, y ∈ X, n ∈ N ). (4)
Po ashtu nga (1), (ps1), (4) dhe vetitë e normës, për çdo x, y ∈ X, m ∈ N (m 6= 0),
kemi:
1 1 1 1
( x|y)1 = (k x + y k2 − k x − y k2 )
m 4 m m
1 1
= (k x + my k − k x − my k2 )
2
4 m2
1 1 1
= 2 (x|my)1 = 2 (my|x)1 = (x|y)1 ,
m m m
d.m.th.
1 1
( x|y)1 = (x|y)1 (x, y ∈ X, m ∈ N \ {0}). (5)
m m
n
Nga (4) dhe (5) rrjedh se për çdo numër racional q = m > 0,
n 1 n
(qx|y)1 = ( x|y)1 = n( x|y)1 = (x|y)1 = q(x|y)1 .
m m m
d.m.th.
(qx|y)1 = q(x|y)1 (x, y ∈ X, q ∈ Q+ )
Meqenëse (−x|y)1 = −(x|y)1 (pse ?), atëherë
(qx|y)1 = q(x|y)1 (x, y ∈ X, q ∈ Q). (6)
Në fund, meqë cl Q = R, për çdo λ ∈ R, eksiston (qn ) ⊆ Q i tillë që lim qn =
λ. Prandaj, duke zbatuar faktin se funksioni ( | )1 : X × X → R i dhënë me (1)
është i vazhdueshëm, kemi:
(λx|y)1 = (lim qn x|y)1 = lim(qn x|y)1 = lim qn (x|y)1 = λ(x|y)1 .
Rrjedhimisht, (λx|y)1 = λ(x|y)1 (x, y ∈ X, λ ∈ R). Kështu vërtetuam se

funksioni ( | )1 : X × X → R i dhënë me (1) është prodhim skalar në X, për të
cilin
1 p
(x|x)1 = k 2x k2 =k x k2 =⇒k x k= (x|x)1 .
4
2. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar mbi fushën C, atëherë
(x|y)2 = (x|y)1 + i(x|iy)1 (x, y ∈ X). (7)
(ps4),(ps5): Meqenëse për çdo x ∈ X, (x|ix) = 0, atëherë
(x|x)2 = (x|x)1 + i(x|ix)1 = (x|x)1 =k x k≥ 0

=⇒ (x|x)2 = 0 ⇐⇒ x = 0.
(ps1): Meqenëse për çdo x, y ∈ X, (ix|iy)1 = (x|y)1 , sipas (7), kemi
(y|x)2 = (y|x)1 + i(y|ix)1 = (y|x)1 + i(iy| − x)1

= (x|y)1 − i(x|iy)1 = (x|y)2
(ps3): Le të jenë x, y ∈ X, atëherë
(ix|y)2 = (ix|y)1 + i(ix|iy)1 = (ix|y)1 + i(x|y)1

= i[(x|y)1 − i(ix|y)1 ] = i[(x|y)1 − i(−x|iy)1 ]
= i[(x|y)1 + i(x|iy)1 ] = i(x|y)2 .
Prandaj për çdo λ ∈ C(λ = α + iβ, α, β ∈ R), kemi:
(λx|y)2 = ((α + iβ)x|y)2 = (αx + iβx|y)2

= (αx|y)2 + (iβx|y)2 = (αx|y)2 + i(βx|y)2
= (α(x|y)2 + iβ(x|y)2 = (α + iβ)(x|y)2 = λ(x|y)2 .
(ps2): Meqenëse funksioni ( | )1 është aditiv sipas secilës variabël, sipas (7),
rrjedh se edhe funksioni ( | )2 është aditiv sipas secilës variabël. Kështu vërtetuam
se funksioni ( | )2 : X × X → C i dhënë me (2) është prodhim skalar në X, për të
cilin
1 i
(x|x)2 = k 2x k2 + (|1 + i| k x k −|1 − i| k x k) =k x k2 .
4 4
Rezultate që lidhen me teoremën 5.2.1. dhe përgjithësimin e saj, lexuesi mund
t’i gjejë në punimet [17] dhe [18].
Përkufizim 5.2.2. Le të jetë X hapësirë unitare (e Hilbertit) dhe M ⊆ X.
Nëse M është hapësirë unitare (e Hilbertit) në lidhje me strukturën algjebrike dhe
metrike që e indukon në të struktura e hapësirës, atëherë M quhet nënhapësirë e
hapësirës X
Meqenëse hapësira e Hilbertit është hapësirë e Banahut e një tipi të posaçëm,
e tërë ajo që është vërtetuar për hapësirat e Banahut mbetet e vërtetë edhe për
hapësirat e Hilbertit.
Nga sa u tha më lartë përfundojmë se struktura e hapësirave të Hilbertit është
më e pasur se ajo e hapësirave të Banahut, prandaj në të mund të fusim kuptime
që nuk ua gjejmë të ngjashmin në hapësirat e Banahut. Nga ana tjetër, nga shumë
koncepte të përbashkëta për të dy hapësirat, nënhapësirat e Hilbertit mund të tra-
jtohen në mënyrë origjinale. Posaçërisht gjeometria e hapësirës së Hilbertit është
më e pasur, sepse me anën e prodhimit skalar mund të përcaktohet këndi ndërmjet
elementëve të saj, ortogonaliteti etj. Për këtë arsye shumë veti gjeometrike të
ORTOGONALITETI 139
hapësirave vektoriale me dimension të fundmë mund të përgjithësohen edhe për
hapësirat me dimension të pafundmë.
5.3. Ortogonaliteti
Përkufizimi 5.3.1. Le të jetë X hapësirë unitare dhe x, y ∈ X. Thuhet se

vektorët x dhe y janë ortogonal dhe shënohet x ⊥ y, nëse (x|y) = 0.
Simbolikisht: x ⊥ y ⇐⇒ (x|y) = 0.
Meqenëse (x|y) = 0 =⇒ (y|x) = 0, atëherë x ⊥ y =⇒ y ⊥ x, d.m.th. se ⊥
është relacion simetrik.
Le të jetë x ∈ X . Bashkësinë e të gjithë elementëve y ∈ X të tillë që x ⊥ y
e shënojmë me x⊥ . Pra
x⊥ = {y ∈ X : (x|y) = 0}
Lemë 5.3.1. x⊥ është nënhapësirë e mbyllur e X.

Vërtetim. Le të jenë y1 , y2 ∈ x⊥ dhe α, β ∈ Φ, atëherë
(αy1 + βy2 |x) = α(y1 |x) + β(y2 |x) = 0

=⇒ αy1 + βy2 ∈ x⊥ .
Tregojmë tani se x⊥ është e mbyllur në X. Vërtet, x0 ∈ cl (x⊥ ) ⇐⇒ (∃(xn ) ⊂

⊥
x )(xn → x0 ). Meqë prodhimi skalar është funksion i vazhdueshëm,
(x0 |x) = (lim xn |x) = lim(xn |x) = 0

=⇒ x0 ⊥ x =⇒ x0 ∈ x⊥ .
Le të jetë M ⊂ X. Me përkufizim
M ⊥ = {y ∈ X : (y|x) = 0, x ∈ M }
Meqenëse për çdo x ∈ X, x ⊥ x ⇐⇒ (x|x) = 0 ⇐⇒ x = 0, atëherë M ∩ M ⊥ = {0}.

Provohet lehtë se M ⊥ = ∩ x⊥ . Prandaj M ⊥ është nënhapësirë e mbyllur në X.
x∈M
Lemë 5.3.2. Le të jetë X hapësirë unitare dhe x, y ∈ X. Është e vërtetë

ekuivalenca
x ⊥ y ⇐⇒k y k≤k λx + y k (λ ∈ Φ)
Vërtetim. Kemi
x ⊥ y =⇒ λx ⊥ y(λ ∈ Φ) =⇒k λx + y k2 =k λx k2 + k y k2 ≥k y k2 .
Anasjelltas. Supozojmë se k y k≤k λx + y k (x, y ∈ X, λ ∈ Φ); atëherë
0 ≤k λx + y k2 = |λ|2 (x|x) + λ(x|y) + λ(y|x) + (y|y)

= |λ|2 k x k2 +2Re λ(x|y)+ k y k2 .
Nëse x = 0 atëherë është e qartë se x ⊥ y. Nëse x 6= 0, nga relacioni i fundit për

λ = − (x|y)
kxk2 rrjedh se
|(x|y)|2
k y k2 ≤k λx + y k2 =k y k2 −
k x k2
=⇒ |(x|y)| = 0 =⇒ (x|y) = 0 =⇒ x ⊥ y.
Vërejtje 5.3.1. Ekzistojnë shumë përpjekje që ortogonaliteti si kuptim stan-

dard i hapësirave unitare të përgjithësohet edhe për hapësirat vektoriale të nor-
muara (shih p.sh. [15 ]).
5.4. Teorema mbi elementin me normë minimale
Në këtë paragraf do të vërtetojmë një veti të rëndësishme të bashkësive kon-
vekse në hapësirat e Hilbertit.
Teoremë 5.4.1. Çdo nënbashkësi konvekse dhe e mbyllur K e hapësirës së
Hilbertit X përmban një dhe vetëm një element me normë minimale.
Vërtetim. Shënojmë me d = inf{k x k: x ∈ K}. Nëse në relacionin e
paralelogramit në vend të x dhe y marrim x2 dhe y2 , atëherë
1 1 1 x+y 2
k x − y k2 = k x k2 + k y k2 − k k (x, y ∈ K).
4 2 2 2
Meqenëse K është bashkësi konvekse, x, y ∈ K =⇒ x+y 2 ∈ K =⇒k x+y

2 k≥ d,
kështu që
k x − y k2 ≤ 2 k x k2 +2 k y k2 −4d2 . (1)
Nga ana tjetër sipas përkufizimit të numrit d, ekziston vargu (xn ) në K i tillë që
k xn k→ d. Nëse në (1) në vend të x, y marrim xn dhe xm përkatësisht, atëherë
k xm − xn k2 ≤ 2 k xm k2 +2 k xn k2 −4d2 → 0,
TEOREMA MBI ZBËRTHIMIN ORTOGONAL 141
d.m.th. (xn ) është varg i Koshit në X. Meqë X është e plotë, xn → x0 ∈ X.

Meqenëse (xn ) është varg në K dhe K është e mbyllur, atëherë x0 ∈ K dhe
k x0 k=k lim xn k= lim k xn k= d.

n→∞ n→∞
Tregojmë se x0 është i vetëm. Në të kundërtën sikur të ekzistonte edhe një x ∈ K
i tillë që k x k= d, sipas (1) kemi:
0 ≤k x0 − x k2 ≤ 2 k x0 k2 +2 k x k −4d2 = 2d2 + 2d2 − 4d2 = 0

=⇒k x0 − x0 k= 0 =⇒ x0 = x.
Rrjedhim 5.4.1. Le të jetë K bashkësi konvekse dhe e mbyllur e hapësirës

së Hilbertit X. Atëherë për çdo z ∈ X ekziston elementi i vetëm x0 ∈ K i tillë që
k z − x0 k= inf{k z − x k: x ∈ K}.
Vërtetim. Vërtetimi rrjedh nga teorema 5.4.1, duke ditur se bashkësia z −K

është bashkësi konvekse dhe e mbyllur në X.
Vërejtje 5.4.1. 1◦ Teorema 5.4.1 për rastin e hapësirave të Banahut nuk
është e vërtetë (shih [32], shembulli 2.2.7, faqe 49).
2◦ Nëse X është hapësirë refleksive e Banahut, vërtetohet një teoremë e ng-
jashme me teoremën 5.4.1 për bashkësinë konvekse të mbyllur dhe të kufizuar K
në X (shih [33 ]).
5.5. Teorema mbi zbërthimin ortogonal

Teoremë 5.5.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe M nënhapësirë e
mbyllur në X. Atëherë ekziston çifti i vetëm i funksioneve P : X → M dhe
Q : X → M ⊥ me vetitë:
1◦ x = P x + Qx, (x ∈ X) ⇐⇒ X = M + M ⊥ .
2◦ x ∈ M =⇒ (P x = x) ∧ (Qx = 0), x ∈ M ⊥ =⇒ (P x = 0) ∧ (Qx = x),
3◦ k x − P x k= inf{k x − y k: y ∈ M },
4◦ k x k2 =k P x k2 + k Qx k2 (x ∈ X),
5◦ P, Q janë funksione lineare,
6◦ k P k=k Q k= 1.
Vërtetim. Bashkësia x + M (x ∈ X), është konvekse dhe e mbyllur në X.

Shënojmë me x0 elementin e vetëm me normë minimale në x + M , me Qx = x0
dhe P x = x − Qx. Është e qartë se P x ∈ M , d.m.th. se P : X → M . Tregojmë se

Q : X → M ⊥ . Le të jetë y ∈ M (k y k= 1), atëherë x0 − αy ∈ x + M (α ∈ Φ) dhe
k x0 k2 ≤k x0 − αy k2 = (x0 − αy|x0 − αy)

=k x0 k2 −α(y|x0 ) − α(x0 |y) + |α|2
=⇒ 0 ≤ −α(y|x0 ) − α(x0 |y) + |α|2
Nëse në relacionin e fundit marrim α = (x0 |y), atëherë
0 ≤ −|(x0 |y)|2 =⇒ (x0 |y) = 0 =⇒ x0 ∈ M ⊥ .
d.m.th. Q : X → M ⊥ .
1◦ Vërtetimi rrjedh nga përkufizimi i funksioneve P, Q dhe nga fakti se M ∩
⊥
M = {0}.
2◦ Le të jetë x ∈ X, atëherë x = x1 + x2 (x1 ∈ M, x2 ∈ M ⊥ ) dhe
x1 + x2 =x = P x + Qx
=⇒ M 3 x1 − P x = Qx − x2 ∈ M ⊥
=⇒ (P x = x1 ) ∧ (Qx = x2 )(sepse M ∩ M ⊥ = {0})
Prandaj, nga:
x ∈ M =⇒ (x = x1 ) ∧ (x2 = 0) =⇒ (P x = x) ∧ (Qx = 0)
x ∈ M ⊥ =⇒ (x1 = 0) ∧ (x = x2 ) =⇒ (P x = 0) ∧ (Qx = x)
3◦ Për çdo x ∈ X,
k x − P x k =k Qx k=k x0 k
= inf{k x + y k: y ∈ M } = inf{k x − y k: y ∈ M }
4◦ Për çdo x ∈ X,
k x k2 = (x|x) = (P x + Qx|P x + Qx)

= (P x|P x) + (Qx|Qx) =k P x k2 + k Qx k2 .
5◦ Le të jenë x, y ∈ X dhe α, β ∈ Φ,atëherë αx + βy ∈ X dhe
αx + βy = αP x + αQx + βP y + βQy
αx + βy = P (αx + βy) + Q(αx + βy)
BASHKËSITË E ORTONORMUARA 143
Prej nga
M 3 P (αx + βy) − αP x − βP y = αQx + βQy − Q(αx + βy) ∈ M ⊥ .
P (αx + βy) = αP x + βP y
=⇒
Q(αx + βy) = αQx + βQy
6◦ Nga 4◦ , për çdo x ∈ X, k P x k2 ≤k x k2 =⇒k P k≤ 1. Nga ana tjetër sipas

◦
2 , për çdo x ∈ M, P x = x. Prandaj
k P k = sup{k P x k: x ∈ X, k x k≤ 1}
≥ sup{k P x k: x ∈ M, k x k≤ 1} = 1.
Rrjedhimisht k P k= 1. Në mënyrë të ngjashme vërtetohet se k Q k= 1.
Uniciteti. Le të jetë P1 : X → M dhe Q1 : X → M ⊥ një çift tjetër i

funksioneve me vetitë 1◦ –6◦ , atëherë për çdo x ∈ X,
(x = P x+Qx) ∧ (x = P1 x + Q1 x)
=⇒ M 3 P x − P1 x = Q1 x − Qx ∈ M ⊥
=⇒ P1 x = P x ∧ Q1 x = Qx.
Vërejtje 5.5.1. Nga 1◦ rrjedh se për çdo nënhapësirë të mbyllur M të
hapësirës së Hilbertit X, ekziston nënhapësira plotësuese M ⊥ të cilën e quajmë
plotës ortogonal të nënhapësirës M .
2◦ Barazimi 3◦ në teoremën 5.5.1 paraqet të ashtuquajturën teoremë të Risit
mbi projeksionet.
Përkufizim 5.5.1. P dhe Q quhen operatorë të projektimit (ose projektorë)

ortogonalë të hapësirës X në nënhapësirat M dhe M ⊥ përkatësisht.
Nëse P është projektor ortogonal i hapësirës së Hilbertit X në nënhapësirën

e mbyllur M ⊆ X, do të përdorim shënimin P = PM .
Rrjedhim 5.5.1. Vlen implikimi
(M 6= X ∧ cl M = M) =⇒ M⊥ 6= {0}.
Vërtetim. Meqenëse M 6= X, ekziston x ∈ X \ M (x 6= 0). Shënojmë me

y = Qx ∈ M ⊥ . Atëherë x = P x + y =⇒ y 6= 0 (sepse x ∈
6 M =⇒ P x 6= x).
5.6. Bashkësitë e ortonormuara

Përkufizim 5.6.1. Le të jetë A një bashkësi indeksesh. Bashkësia {uα : α ∈
A} në X quhet bashkësi e ortonormuar, nëse

1, për α = β
(uα |uβ ) =
0, për α 6= β.
Është e qartë se k uα k= 1(α ∈ A).

Përkufizojmë funksionin x̂ : A → C në këtë mënyrë
x̂ : α 7→ (x|uα ) = x̂(α).
Numri x̂(α) quhet koeficient Furie

Xi elementit x në lidhje me bashkësinë e ortonor-
muar {uα : α ∈ A}, kurse seria x̂(α)uα quhet zbërthimi Furie i elementit x në
α∈A
lidhje me bashkësinë e ortonormuar {uα : α ∈ A}.
Teoremë 5.6.1. Nëse {ui : i = 1, 2, . . . , n} është bashkësi e ortonormuar në
n
X
X dhe x = ci ui , atëherë
i=1
n
X
ci = (x|ui )(i = 1, 2, . . . , n)∧ k x k2 = |ci |2 .
i=1
n
X
Vërtetim. Le të jetë x = ck uk , atëherë
k=1
n
! n
X X
(x|ui ) = ck uk |ui = ck (uk |ui ) = ci (ui |ui ) = ci ,
k=1 k=1
n n
! n X
n n
X X X X
2
k x k = (x|x) = ci ui | ck uk = ci ck (ui |uk ) = |ci |2 .
i=1 k=1 i=1 k=1 i=1
Rrjedhim 5.6.1. Çdo bashkësi e ortonormuar është linearisht e pavarur.

Vërtetim. Le të jetë E bashkësi e ortonormuar në X. Që të tregojmë se
E është bashkësi linearisht e pavarur, mjafton të tregojmë se çdo nënbashkësi
e fundme {u1 , u2 , . . . , un } e E–së është linearisht e pavarur. Le të jetë c1 u1 +
c2 u2 + . . . + cn un = 0 një kombinim linear zero i bashkësisë {u1 , u2 , . . . , un }. Sipas
Xn
teoremës 5.6.1, kemi 0 = |ci |2 ⇐⇒ (ci = 0)(i = 1, 2, . . . , n).
i=1
BASHKËSITË E ORTONORMUARA 145
Teoremë 5.6.2. Le të jetë {yi : i ∈ N } bashkësi lineararisht e pavarur në

hapësirën unitare X. Atëherë ekziston bashkësia e ortonormuar {ui : i ∈ N } në X
e tillë që
L({y1 , ..., yn }) = L({u1 , ..., un })(n ∈ N ).
Vërtetim. Bashkësinë e ortonormuar {ui : i ∈ N } e ndërtojmë në mënyrë

induktive. Për n = 1, vejmë
1 1
u1 = y1 = α11 y1 (α11 = 6= 0).
k y1 k k y1 k
Është e qartë se k u1 k= 1 dhe L({y1 }) = L({u1 }). Më tutje, marrim x2 =

y2 − β21 u1 , ku koeficienti β21 përcaktohet nga kushti që x2 ⊥ u1 :
x2 ⊥ u1 =⇒ (x2 |u1 ) = 0 =⇒ (y2 |u1 ) − β21 = 0 =⇒ β21 = (y2 |u1 ),
d.m.th. x2 = y2 − (y2 |u1 )u1 . Vejmë
x2 y2 (y2 |u1 )
u2 = = − y1
k x2 k k x2 k k x2 kk y1 k
1 (y2 |u1 )
= α21 y1 + α22 y2 (α22 = 6= 0, α21 = − ),
k x2 k k x2 kk y1 k
atëherë k u2 k= 1 dhe L({y1 , y2 }) = L({u1 , u2 }).

Supozojmë se me procesin e mësipërm është ndërtuar bashkësia e ortonormuar
{ui : i = 1, ..., n} e tillë që L({y1 , ..., yn }) = L({u1 , ..., un }). Për të ndërtuar
elementin un+1 më parë përcaktojmë elementin
xn+1 = yn+1 − βn+1,1 u1 − βn+1,2 u2 − · · · − βn+1,n un ,
ku koeficientët βn+1,k (k = 1, ..., n) përcaktohen në mënyrë të vetme nga kushti
xn+1 ⊥ uk (k = 1, ..., n). Është e qartë se k xn+1 k2 = (xn+1 |xn+1 ) > 0, sepse
në të kundërtën xn+1 = 0 dhe yn+1 paraqitet si kombinim linear i vektorëve
ui (i = 1, ..., n), pra edhe i vektorëve yi (i = 1, ..., n) që nuk është e mundur.
Vejmë tani
1
un+1 = xn+1 .
k xn+1 k
Është e qartë se k un+1 k= 1 dhe se un+1 paraqitet si kombinim linear i vektorëve

yi (i = 1, ..., n, n + 1), d.m.th.
1
un+1 = αn+1,1 y1 + αn+1,2 y2 + · · · + αn+1,n+1 yn+1 (αn+1,n+1 = > 0).
k xn+1 k
Përfundimisht, {ui : i = 1, ..., n + 1} është bashkësi e ortonormuar e tillë që

L({y1 , ..., yn , yn+1 }) = L({u1 , ..., un .un+1 }).
Teorema e mësipërme paraqet procesin e ortogonalizimit të Gram-Schmidit

dhe në parktikë zbatohet në formë të kësaj sheme:
x1
x1 = y1 u1 = kx1 k
x2
x2 = y2 − (y2 |u1 )u1 u2 = kx2 k
x3
x3 = y3 − (y3 |u1 )u1 − (y3 |u2 )u2 u3 = kx3 k
............................................................................................................
X n
xn+1 = yn+1 − (yn+1 |ui )ui un+1 = kxxn+1 n+1
k
i=1
5.7. Jobarazimi i Beselit. Koeficientët Furie
Teorema e mëposhtme paraqet rezultatin bazë të teorisë së përafrimeve në
hapësirat e Hilbertit.
Teoremë 5.7.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit, {uj : j = 1, 2, ..., k}

bashkësi e ortonormuar në X dhe x ∈ X. Atëherë
k
X k
X
kx− (x|uj )uj k≤k x − λj u j k (λj ∈ Φ). (1)
j=1 j=1
k
X
Me fjalë të tjera: Nga të gjitha kombinimet lineare të formës λj uj ku {uj : j =
j=1
1, 2, ..., k} është bashkësi e ortonormuar në X, përafrimin më të mirë të elementit
x ∈ X e paraqet ai tek i cili koeficientët e kombinimit linear janë koeficientët Furie
të elementit x në lidhje më bashkësinë e ortonormuar {uj : j = 1, ..., k}.
Vërtetim. Kemi:
k
X k
X k
X k
X
2 2
kx− λj uj k =k x k − λj (uj |x) − λ̄j (x|uj ) + |λj |2
j=1 j=1 j=1 j=1
k
X k
X
=k x k2 − |(x|uj )|2 + |λj − (x|uj )|2 . (2)
j=1 j=1
JOBARAZIMI I BESELIT. KOEFICIENTËT FURIE 147
k
X
Shprehja (2) ka vlerë minimale, atëherë dhe vetëm atëherë kur |λj − (x|uj )|2 =
j=1
0 ⇐⇒ (λj = (x|uj ))(j = 1, 2, ..., k), d.m.th.
k
X k
X
min k x − λj uj k=k x − (x|uj )uj k
j=1 j=1
k
X k
X
=⇒k x − (x|uj )uj k≤k x − λj uj k .
j=1 j=1
Përfundimi që gjetëm në teoremën 5.7.1, mund të formulohet edhe kështu:
Xk
Elementi x − λj uj është normal në nënhapësirën L({u1 , u2 , ..., uk }) atëherë
j=1
dhe vetëm atëherë kur λj = (x|uj )(j = 1, 2, ..., k)(vërtetoni!).
Interpretimi gjeometrik i teoremës 5.7.1. Gjatësia e normales së hequr
prej një pike të dhënë mbi një drejtëz ose rrafsh është më e vogël se gjatësia e çdo
të pjerrëte të hequr nga ajo pikë.
Nga relacioni (2) për λj = (x|uj )(j = 1, 2, ..., k), kemi
k
X k
X
δ 2 =k x − (x|uj )uj k2 =k x k2 − |(x|uj )|2
j=1 j=1
k
X
=⇒ |(x|uj )|2 =k x k2 −δ 2
j=1
k
X
=⇒ |(x|uj )2 ≤k x k2 . (3)
j=1
Rrjedhim 5.7.1. (Jobarazimi i Beselit). Le të jetë {uα : α ∈ A} bashkësi e

ortonormuar në X dhe x ∈ X. Nëse x̂(α) = (x|uα ), atëherë
X
|x̂(α)|2 ≤k x k2 . (4)
α∈A
Sqarim. Le të jetë A bashkësi jo e numërueshme e indekseve e cila mund të

jetë jo e renditur. Nëse për çdo α ∈ A, 0 ≤ ϕ(α) < +∞, atëherë me përkufizim
( n
)
X X
ϕ(α) = sup ϕ(αk ) . (5)
α∈A k=1
Supremumi merret sipas të gjitha shumave të fundme ϕ(α1 ) + · · · + ϕ(αk ) ku
αi ∈ A(i = 1, · · · , k). Sipas relacionit (5), Jobarazimi i Beselit rrjedh drejtpërdrejt
nga (3).
Shuma (5) paraqet integralin e Lebegut për funksionin ϕ : A → R në lidhje me
masën e numrimit µ. Në këtë rast P(A) është σ−algjebër dhe µ(B)(B ∈ P(A)),
përkufizohet me
cardB, nëse cardB < ℵ0
µ(B) =
+∞, nëse cardB ≥ ℵ0 .
Me të vërtetë, nga
Z Z n
X
ϕdµ = sup sdµ (s = ϕ(αk )χ{αk } )
s≤ϕ
A A k=1
n
Z X n Z
X
= sup ϕ(αk )χ{αk } dµ = sup ϕ(αk )χ{αk } dµ
A k=1 k=1 A
( n ) ( n
)
X X
= sup ϕ(αk )µ({αk }) = sup ϕ(αk ) ,
k=1 k=1
rrjedh se l(A) = L(A). Në mënyrë të ngjashme vërtetohet se l2 (A) = L2 (A).
Sipas jobarazimit të Beselit rrjedh se për çdo x ∈ X, x̂ = (x̂(α))α∈A ∈ l2 (A) dhe
k x̂ kl2 ≤k x kX .
Lemë 5.7.1. Le të jetë x ∈ X dhe {uα : α ∈ A} bashkësi e ortonormuar në
X. Atëherë bashkësia B = {α ∈ A : x̂(α) 6= 0} është të shumtën e numërueshme.
1
α ∈ B ⇐⇒ x̂(α) 6= 0 ⇐⇒ |x̂(α)| > 0 ⇐⇒ (∃n ∈ N )|x̂(α)| >
n
1
⇐⇒ (∃n ∈ N )α ∈ Bn = {α ∈ A : |x̂(α)| > },
n
atëherë B = ∪ Bn . Tregojmë tani se për çdo n ∈ N, Bn është e fundme. Vërtet,

n∈N
nga
2 2 Z 2 Z 2
cardBn = µ(Bn ) = χBn dµ ≤ |x̂(α)|ndµ
Bn Bn
Z 2 Z Z
= n2 1 · |x̂(α)|dµ ≤ n2 1dµ |x̂(α)|2 dµ
Bn Bn Bn
= n2 cardBn k x̂ k2l2 ≤ n2 cardBn k x k2X .

rrjedh se cardBn ≤ n2 k x k2x =⇒cardBn ≤ n2 k x k2X .
BAZAT E ORTONORMUARA 149
X X
Lema 5.7.1, tregon se seritë |x̂(α)|2 dhe x̂(α)uα kanë një numër të
α∈A α∈A
numërueshëm termash jozero. Prandaj ato mund t’i shkruajmë në këtë formë
∞
X ∞
X
2
|x̂α | dhe x̂α uα . (6)
α=1 α=1
∞
X
Jobarazimi i Beselit tregon se seria |x̂α |2 konvergjon. Tregojmë tani se edhe
α=1
∞
X
seria x̂α ua - zbërthimi Furie i elementit x ∈ X në lidhje me bashkësinë e
α=1
n
X
ortonormuar {uα : α ∈ N }; konvergjon. Shënojmë me σn = |x̂α |2 dhe me
α=1
n
X
sn = x̂a uα , atëherë
α=1
m
X m
X
k sm − sn k2 =k x̂α uα k2 = |(x|uα )|2 = |σm − σn |(m > n)
α=n+1 α=n+1
Relacioni i fundit tregon se (sn ) është varg i Koshit në X, atëherë dhe vetëm
∞
X
atëherë kur (σn ) është varg i Koshit në R. Meqenëse seria |x̂α |2 konvergjon,
α=1
k sm − sn k= |σm − σn | → 0(m, n → ∞), d.m.th. se (sn ) është varg i Koshit në
∞
X
X. Meqë X është e plotë, (sn ) konvergjon në X. Rrjedhimisht seria x̂α uα
α=1
konvergjon në X.
Të shtojmë se për vërtetimin e baraskonvergjencës së serive (6), nuk është
zbatuar fakti që x̂α (α ∈ N ) janë koeficientët Furie të elementit x ∈ X në lidhje
me bashkësinë e ortonormuar {uα : α ∈ N }. Me fjalë të tjera: Nëse {uα : α ∈ N }
është bashkësi e ortonormuar në X, atëherë për çdo varg numrash kompleksë
∞
X X∞
2
(rα )(α ∈ N ) seritë |rα | dhe rα uα janë baraskonvergjente.
α=1 α=1
5.8. Bazat e ortonormuara
Në këtë paragraf do të shqyrtojmë ekzistencën dhe karakterizimin e bashkësisë

së ortonormuar në hapësirën e Hilbertit X për të cilën jobarazimi i Beselit shndë-
rrohet në barazim, kurse zbërthimi Furie i elementit x ∈ X në lidhje me këtë
bashkësi të ortonormuar paraqet vet elementin x.
Përkufizim 5.8.1. Bashkësia e ortonormuar {uα : α ∈ A} e hapësirës së

Hilbertit X quhet maksimale (e plotë) nëse ajo nuk është pjesë e asnjë bashkësie
tjetër të ortonormuar në X.
Me fjalë të tjera: Bashkësia e ortonormuar {uα : α ∈ A} e hapësirës së
Hilbertit X quhet maksimale, nëse nuk ekziston x ∈ X \ {0} i tillë që (∀α ∈
A)(x ⊥ uα ).
Teoremë 5.8.1. Çdo hapësirë e Hilbertit X 6= {0} përmban një bashkësi
maksimale të ortonormuar.
Vërtetim. Meqenëse X 6= {0}, atëherë ajo përmban të paktën një bashkësi
të ortonormuar (pse?). Le të jetë B bashkësi e ortonormuar në X dhe
F = {M ⊇ B : M bashkësi e ortonormuar në X}.
Është e qartë se (F, ⊆), është bashkësi pjesërisht e renditur. Le të jetë F0
nënbashkësi plotësisht e renditur (zinxhir) e F-së.
M0 = ∪{M : M ∈ F0 }.
Është e qartë se M ⊆ M0 (M ∈ F0 ). Tregojmë se M0 është bashkësi e ortonormuar

në X. Vërtet, le të jenë u1 , u2 ∈ M0 ; atëherë ekzistojnë M1 , M2 ∈ F0 të tilla
që u1 ∈ M1 dhe u2 ∈ M2 . Meqenëse F0 është zinxhir, M1 dhe M2 janë të
krahasueshme. Supozojmë se M1 ⊂ M2 , atëherë u1 , u2 ∈ M2 . Bashkësia M2 është
e ortonormuar, prandaj

1, për u1 = u2
(u1 |u2 ) =
0, për u1 6= u2 .
Rrjedhimisht M0 është kufi i sipërm i bashkësisë F0 . Sipas lemës së Zornit F ka

element maksimal të cilin po e shënojmë me M 0 . M 0 është bashkësi maksimale e
ortonormuar në X, sepse në të kundërtën do të ekzistonte elementi x ∈ X(¸ k x k=
1) i tillë që x ⊥ y(y ∈ M 0 ). Atëherë {x} ∪ M 0 = M ∗ është bashkësi e ortonormuar
e tillë B ⊆ M 0 ⊂ M ∗ , d.m.th. M ∗ ∈ F. Kjo nuk është mundur, sepse M 0 është
element maksimal i bashkësisë F.
Teorema e mëposhtme jep kushtet ekuivalente, njërin nga të cilët duhet ta
plotësojë një bashkësi e ortonormuar në X që të jetë maksimale.
Teoremë 5.8.2. Le të jetë {uα : α ∈ A} bashkësi e ortonormuar në X.
Kushtet e mëposhtme janë ekuivalente:
1◦ {uα : α ∈ A} është maksimale në X.
X
2◦ x = x̂(α)uα (x ∈ X).
α∈A
◦
3 L({uα : α ∈ A}) është kudo e dendur në X.
X
4◦ k x k2 = |x̂(α)|2 (x ∈ X).
α∈A
X
5◦ (x|y) = x̂(α)ŷ(α), (x, y ∈ X) (barazimi i Parsevalit).
α∈A
Komentim: (a). Meqenëse x̂ ∈ l2 (A) dhe ŷ ∈ l2 (A), atëherë x̂ŷ ∈ l1 (A),

prandaj seria 5◦ është mirë e përkufizuar.
(b). Ekuivalenca 1◦ ⇐⇒2◦ tregon se bashkësia maksimale e ortonormuar në
X është bazë në X. E quajmë atë bazë e ortonormuar e hapësirës X.
Vërtetim. 1◦ =⇒2◦ . Le të
X jetë {uα : α ∈ A} bashkësi maksimale e ortonor-
muar në X. Zbërthimi Furie x̂(α)uα i elementit x ∈ X, konvergjon në X.
α∈A
X
Shënojmë me y = x̂(α)uα dhe me z = x − y. Meqenëse prodhimi skalar është
α∈A
funksion i vazhdueshëm, për çdo β ∈ A, kemi:
X
(z|uβ ) = (x|uβ ) − (y|uβ ) = x̂(β) − x̂(α)(uα |uβ ) = x̂(β) − x̂(β) = 0
α∈A
=⇒ (z|uα ) = 0(α ∈ A) =⇒ (z ⊥ uα ) (α ∈ A) =⇒ z = 0,
sepse bashkësia
X e ortonormuar {uα : α ∈ A} është maksimale. Rrjedhimisht
x=y= x̂(α)uα .
α∈A
X
2 =⇒3◦ . Supozojmë se për çdo x ∈ X, x =
◦
x̂(α)uα . Duhet të tregojmë
α∈A
se cl L({uα : α ∈ A}) = X. Për këtë mjafton të tregojmë se
(∀x ∈ X)(∀ε > 0)(∃z ∈ L({uα : α ∈ A})) k x − z k< ε.
X
Le të jetë x ∈ X, x = x̂(α)uα dhe ε > 0, atëherë ekziston indeksi n0 = n0 (ε)
α∈A
X X
i tillë që k x̂(α)uα k< ε. Shënojmë me z = x̂(α)uα . Është e qartë se
α>n0 α≤n0
z ∈ L({uα : α ∈ A}) dhe
X X X
k x − z k=k x̂(α)uα − x̂(α)uα k=k x̂(α)uα k< ε.
α∈A α≤n0 α>n0
3◦ =⇒4◦ . Le të jetë x ∈ X. Meqenëse

X cl L({uα : α ∈ A}) = X, për çdo ε > 0,
ekziston z ∈ L({uα : α ∈ A})(z = x̂(α)uα ) i tillë që k x − z k< ε. Më tutje,
α≤n0
k x − z k< ε =⇒k x k<k z k +ε =⇒ (k x k −ε)2 ≤k z k2

X X
=⇒ (k x k −ε)2 ≤ |x̂(α)|2 ≤ |x̂(α)|2 ≤k x k2
α≤n0 α∈A
X
2 2
=⇒k x k = |x̂(α)| .
α∈A
(4◦ =⇒ 1◦ ) ⇐⇒ (e1◦ =⇒e4◦ ). Supozojmë se bashkësia e ortonormuar {uα :

α ∈ A} nuk është maksimale. Atëherë ekziston x ∈ X(x 6= 0) i tillë që për çdo
α ∈ A, x ⊥ uα , d.m.th.
X
x̂(α) = (x|uα ) = 0 (α ∈ A) =⇒ |x̂(α)|2 =k x k2 = 0,
α∈A

4◦ =⇒5◦ . Sipas 4◦ , për çdo x ∈ X, (x|x) = (x̂|x̂). Le të jetë λ ∈ Φ. Atëherë
për çdo x, y ∈ X, x + λy ∈ X dhe
X
k x + λy k2 = |(x + λy|uα )|2 ,
α∈A
ose
X
(x|x) + λ(y|x) + λ(x|y) + |λ|2 (y|y) = (x + λy|uα )(x + λy|uα )
α∈A
X h i
= [(x|ua ) + λ(y|ua )] (x|uα ) + λ(y|uα )
α∈A
X X
= |(x|uα )|2 + λ (x|uα )(y|uα )+
α∈A α∈A
X X
+λ (y|uα )(x|uα ) + |λ|2 |(y|uα )|2 ,
α∈A α∈A
prej nga X X
λ(y|x) + λ(x|y) = λ ŷ(α)x̂(α) + λ x̂(α)ŷ(α)
α∈A α∈A
= λ(ŷ|x̂) + λ(x̂|ŷ).
Për λ = 1 dhe λ = i nga relacioni i mësipërm, kemi:
((y|x) + (x|y) = (ŷ|x̂) + (x̂|ŷ)) ∧ (i(y|x) − i(x|y) = i(ŷ|x̂) − i(x̂|ŷ))
ose

(x|y) + (x|y) = (x̂|ŷ) + (x̂|ŷ) ∧ −i[(x|y) − (x|y)] = −i[(x̂|ŷ) − (x̂|ŷ)]
=⇒ Re(x|y) = Re (x̂|ŷ) ∧ Im(x|y) = Im(x̂|ŷ)
=⇒ (x|y) = (x̂|ŷ)
X
=⇒ (x|y) = x̂(α)ŷ(α).
α∈A
5◦ =⇒4◦ . Merret për x = y.

Përkufizim 5.8.2. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit. Numri kardinal i një

baze të ortonormuar në X quhet dimension ortogonal i hapësirës X.
Teoremë 5.8.3. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit. Hapësira X është separa-
bile atëherë dhe vetëm atëherë kur ajo ka një bazë të ortonormuar të shumtën të
numërueshme.
Vërtetim. Supozojmë se hapësira X është separabile, d.m.th. ajo përmban
një bashkësi të numërueshme S të tillë që cl S = X. Nëse nga bashkësia S elemi-
nojmë me radhë të gjithë elementet që janë linearisht të varur nga të mëparshmit,
merret bashkësia linearisht e pavarur S1 . Është e qartë se S1 është të shumtën e
numërueshme dhe S ⊆ L(S1 ). Meqenëse cl S = X, atëherë S ⊆ L(S1 ) =⇒ X =
cl S ⊆ cl L(S1 ) =⇒ X = cl L(S1 ). Duke zbatuar parimin e ortogonalizimit (teo-
rema 5.6.2) nga bashkësia S1 marrim bashkësinë e ortonormuar U në X të tillë
që L(S1 ) = L(U ). Prandaj, cl L(U) = cl L(S1 ) = X, që sipas teoremës 5.8.2, do të
thotë se U është bazë e ortonormuar të shumtën e numërueshme e hapësirës X.
Anasjelltas. Le të jetë {un : n ∈ N } një bazë e ortonormuar në X dhe
Xn
A = {a = λj uj : λj = αj + iβj ; αj , βj ∈ Q} ⊆ X. Është e qartë se A është
j=1
bashkësi të shumtën e numërueshme. Tregojmë se cl A = X. Le të jetë x ∈ X
∞
X
dhe ε > 0. Meqenëse seria x̂j uj konvergjon dhe shuma e saj është elementi x,
j=1
∞ n
X ε X
ekziston indeksi n i tillë që k x̂j uj k< . Vëjmë z = x̂j uj dhe kemi:
n+1
2 j=1
∞
X ε
k x − z k=k x̂j uj k< .
n+1
2
Nga ana tjetër, meqë cl Q = R dhe meqë x̂j = rj + itj (rj , tj ∈ R, j = 1, 2, · · · , n)

ekziston λ0j = αj0 + iβj0 (αj0 , βj0 ∈ Q, j = 1, 2, · · · , n) i tillë që
ε ε
|rj − αj0 |2 < ∧ |tj − βj0 |2 < (j = 1, 2, · · · , n).
4n 4n
Prej nga
ε
|x̂j − λ0j |2 = |(rj − αj0 ) + i(tj − βj0 )|2 = (rj − αj0 )2 + (tj − βj0 )2 < .
2n
X n
Përfundimisht, për çdo x ∈ X dhe për çdo ε > 0, ekziston a = λ0j uj ∈ A i tillë
j=1
që
n
ε X
k x − a k ≤k x − z k + k z − a k< +k (x̂j − λ0j )uj k
2 j=1
n n
ε X ε X ε ε ε
= + |x̂j − λ0j |2 ≤ + = + = ε.
2 j=1 2 1
2n 2 2
Shembulli i mëposhtëm vërteton ekzistencën e hapësirës joseparabile të Hilber-

tit.
Shembull 5.8.1. Le të jetë A bashkësi jo e numërueshme. Shënojmë me
L2 (A) = L2 (µ) ku µ është masë numrimi në σ-algjebrën P(A). Meqenëse L2 (A) =
l2 (A), funksioni real apo kompleks ϕ në A i takon L2 (A) atëherë dhe vetëm atëherë
kur X
k ϕ k2 = |ϕ(a)|2 < +∞.
α∈A
L2 (A) është hapësirë e Hilbertit. Tregojmë se L2 (A) nuk është separabile. Le të
jetë K[α] = {χ{α} : α ∈ A} ⊂ L2 (A). Është e qartë se cardK[α] =cardA > ℵ0 . Le
të jenë α1 , α2 ∈ A(α1 6= α2 ), atëherë χ{α1 } 6= χ{α2 } dhe
X
k χ{α1 } − χ{α2 } k2 = |χ{α1 } (α) − χ{α2 } (α)|2 = 2
α∈A
Relacioni i fundit tregon se bashkësia e rruzujve disiunkt

√
2
B = {B(χ{α} , ) : α ∈ A}
2
është mbulojë jo e numërueshme për K[α] . Prandaj kur në L2 (A) ekziston bashkë-
sia kudo e dendur, ajo duhet të ketë të paktën nga një element në secilin term të
mbulojës B. Rrjedhimisht ajo nuk mund të jetë e numërueshme.
5.9. Izomorfizmi i hapësirave të Hilbertit
Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe {uα : α ∈ A} bashkësi e ortonormuar në

X. Në paragrafin 5.7 treguam se jobarazimi i Beselit paraqet kushtin e nevojshëm
që numrat (x̂(α))(α ∈ A) të jenë koeficientët Furie të elementit x ∈ X. Teorema
e mëposhtme tregon se ky kusht është i mjaftueshëm.
Teoremë 5.9.1. (Riesz-Ficher) Le të jetë {uα : α ∈ A} bashkësi e ortonor-
muar në X dhe ϕ ∈ l2 (A); atëherë ekziston x ∈ X i tillë që x̂ = ϕ, d.m.th.
x̂(α) = ϕ(α)(α ∈ A).
X
Vërtetim. Le të jetë ϕ ∈ l2 (A), atëherë |ϕ(α)|2 < ∞. Shënojmë me
α∈A
An = {α ∈ A : |ϕ(α)| > n1 }. Ngjashëm sikur edhe në lemën 5.7.1, vërtetohet se
An është bashkësi e fundme. Konsiderojmë vargun (xn ), ku
X
xn = ϕ(α)uα ∈ X (n ∈ N ).
α∈An
IZOMORFIZMI I HAPËSIRAVE TË HILBERTIT 155
1◦ x̂n = ϕχAn . Vërtet, le të jetë β ∈ A, atëherë

X X
x̂n (β) = (xn |uβ ) = ϕ(α)uα |uβ = ϕ(α)(uα |uβ )
α∈An α∈An

ϕ(β), për β ∈ An
= = ϕ(β)χAn (β).
0, për β ∈
/ An
2◦ x̂n (α) → ϕ(α). Nëse ϕ(α) = 0 =⇒ α ∈ / An =⇒ χAn (α) = 0 =⇒ x̂n (α) = 0.

Supozojmë se ϕ(α) 6= 0, atëherë ekziston n0 ∈ N i tillë që |ϕ(α)| > n01+1 , d.m.th.
se α ∈ An0 ⊂ An0 +1 ⊂ · · · ⊂ Ak ⊂ · · · ku k > n0 . Prandaj,
k > n0 =⇒ α ∈ Ak =⇒ χAk (α) = 1 =⇒ x̂k (α) = ϕ(α)χAk (α) = ϕ(α)
d.m.th. se ((x̂n (α)) (n ∈ N ) është varg stacionar. Rrjedhimisht x̂n (α) → ϕ(α).
3◦ |ϕ − x̂n | ≤ |ϕ|. Vërtet, |ϕ − x̂n | = |ϕχA − ϕχAn | = |ϕ||1 − χAn | ≤ |ϕ|.
Më tutje, meqë për çdo α ∈ A, x̂(α) → ϕ(α) ⇐⇒ |x̂n (α − ϕ(α)| → 0 dhe
meqenëse |ϕ−x̂n | ≤ |ϕ|(ϕ ∈ l2 (A) = L2 (A)), sipas teoremës dominante të Lebegut,
kemi:
Z Z
lim k ϕ − x̂n kl2 = lim |ϕ − x̂n | dµ = lim |ϕ − x̂n |2 dµ = 0,
2 2
A A
d.m.th. se (x̂n ) është varg i Koshit në l2 (A). Meqenëse x̂n është kombinim linear i
një numri të fundmë elementesh nga bashkësia e ortonormuar {uα : α ∈ A}, sipas
teoremës 5.6.1, k xm − xn kX =k x̂m − x̂n kl2 , d.m.th. se (xn ) është varg i Koshit
në X. Meqenëse X është e plotë, ekziston x ∈ X i tillë që xn → x. Rrjedhimisht
për çdo α ∈ A,
x̂(α) = (x|uα ) = (lim xn |uα ) = lim(xn |uα ) = lim x̂n (α)

= ϕ(α).
Përkufizim 5.9.1. Le të jenë X, Y hapësira të Hilbertit mbi të njëjtën fushë,
Thuhet se hapësirat X dhe Y janë izomorfe dhe shënohet X ' Y , nëse ekziston
operatori linear bijektiv A : X → Y i tillë që
(Ax|Ay) = (x|y)(x, y ∈ X).
Operatori A quhet izomorfizëm i hapësirave X dhe Y .

Teoremë 5.9.2. Nëse {uα : α ∈ A} është bazë e ortonormuar e hapësirës së
Hilbertit X, atëherë operatori V : X → l2 (A) i dhënë me V : x 7→ x̂ = (x̂(α))α∈A
është izomorfizëm i hapësirës së Hilbertit X në hapësirën l2 (A).
Vërtetim. LeXtë jetë x ∈ X.X

Meqenëse {uα : α ∈ A} është bazë e ortonor-
muar në X, x = x̂(α)uα ⇐⇒ |x̂(α)|2 < +∞, d.m.th. se V x ∈ l2 (A). Pra
α∈A α∈A
operatori V është mirë i përkufizuar.
Tregojmë se V është operator linear. Vërtet,
V (x + y) = (x + y|uα )α∈A = (x|uα )α∈A + (y|uα )α∈A

= (x̂(α))α∈A + (ŷ(α))α∈A = V x + V y.
V (λx) =(λx|uα )α∈A = λ(x|uα )α∈A = λ(x̂(α))α∈A = λV x.
V është funksion 1-1. Le të jenë x, y ∈ X, atëherë
x 6= y =⇒ (∃α ∈ A)(x̂(α) 6= ŷ(α)) ⇐⇒ V x 6= V y,
sepse {uα : α ∈ A} është bazë e ortonormuar në X.

V është funksion mbi. Sipas teoremës 5.9.1 për çdo ϕ ∈ l2 (A) ekziston x ∈ X
i tillë që x̂(α) = ϕ(α) (α ∈ A). Prandaj për çdo ϕ ∈ l2 (A) ekziston x ∈ X i tillë
që V x = ϕ.
Operatori V e ruan prodhimin skalar. Vërtet, meqë {uα : α ∈ A} është bazë
e ortonormuar në X, për çdo x, y ∈ X kemi:
X
(x|y) = x̂(α)ŷ(α) = (x̂|ŷ) = (V x|V y).
α∈A
Operatori V : X → l2 (A) i dhënë në teoremën 5.9.2 është izometri, sepse

k x k=k x̂ kl2 =k V x kl2 .
Rrjedhim 5.9.1. Le të jenë X, Y hapësira të Hilbertit mbi të njëjtën fushë.
Hapësirat X, Y janë izomorfe atëherë dhe vetëm atëherë kur ato kanë dimension
ortogonal të barabartë.
Vërtetimi rrjedh drejtpërsëdrejti nga teorema 5.9.2 dhe ekuivalenca
l2 (A) ' l2 (B) ⇐⇒ cardA = cardB (provojeni!).
Në vazhdim po e japim një vërtetim tjetër të pavarur nga teorema 5.9.2.
Vërtetim Le të jetë V : X → Y izomorfizëm. Atëherë
(V x|V y) = (x|y)(x, y ∈ X).
Me ndihmën e izomorfizmit V , baza e ortonormuar e hapësirës X pasqyrohet në

bazën e ortonormuar të hapësirës Y (pse?), prandaj dim X = dim Y .
PARAQITJA E FUNKSIONALIT LINEAR 157
Anasjelltas. Supozojmë se dim X = dim Y , atëherë ekzistojnë bazat e orto-

normuara {uα : α ∈ A} dhe {vβ : β ∈ B} përkatësisht në X dhe Y të tilla që
cardA = cardB. Meqenëse cardA = cardB, ndërmjet A dhe B mund të vendoset
një pasqyrim
Xbijektiv, prandaj mund të marrim A = B. Tani meqë për çdo
x ∈ X, x = x̂(α)uα , përkufizojmë operatorin V : X → Y në këtë mënyrë
α∈A
X
Vx= x̂(α)vα .
α∈A
Provohet lehtë se V është bijeksion linear i X → Y . Tregojmë se V e ruan

prodhimin skalar.
X X
(V x|V y) = x̂(α)vα | ŷ(β)vβ
α∈A β∈A
XX X
= x̂(α)ŷ(β)(vα |vβ ) = x̂(α)ŷ(α) = (x|y).
α∈A β∈A α∈A
Rast i veçantë i teoremës 5.9.2 është kjo:

Teoremë 5.9.3. Çdo hapësirë separabile e Hilbertit është izomorfe me hapësi-
rën l2 .
Rrjedhim 5.9.2. Çdo dy hapësira separabile të Hilbertit me dimension të
pafundmë mbi të njejtën fushë janë izomorfe.
Rrjedhimi 5.9.2 tregon se me përpikmëri deri në izomorfizëm ekziston vetëm
një hapësirë separabile e Hilbertit me dimension të pafundmë.
5.10. Paraqitja e funksionalit linear
Në këtë paragraf do të vërtetojmë se për çdo hapësirë të Hilbertit X, hapësirat
X dhe X ∗ janë izometrikisht izomorfe.
Teoremë 5.10.1. (Riesz). Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe X ∗ duali i
saj. Atëherë:
1◦ Për çdo f ∈ X ∗ ekziston vektori i vetëm y ∈ X i tillë që
f (x) = (x|y) (x ∈ X). (1)
2◦ Funksioni ϕ : X ∗ → X i dhënë me ϕ(f ) = y, ku y është elementi i vetëm

për të cilin vlen (1), ka këto veti:
(i) k ϕ(f ) k=k f k,
(ii) ϕ(X ∗ ) = X,
(iii) ϕ(αf + βg) = αϕ(f ) + βϕ(g)(f, g ∈ X ∗ ; α, β ∈ Φ),
d.m.th. ϕ është izomorfizëm antilinear i hapësirave X ∗ dhe X.
Vërtetim. 1◦ Le të jetë Y = N (f ) = {x ∈ X : f (x) = 0}. Është e qartë se
Y është e mbyllur në X. Nëse Y = X, f = 0, prandaj barazimi (1) plotësohet për
y = 0. Supozojmë se Y 6= X. Sipas rrjedhimit 5.6.1, ekziston z ∈ X, x 6= 0, i tillë
që z ⊥ y. Pa e prishur përgjithësimin e teoremës mund të supozojmë se k z k= 1,
z
përndryshe në vend të z merret kzk . Shikojmë tani vektorin
u = f (x)z − f (z)x(x ∈ X).
Meqenëse f (u) = f (x)f (z) − f (z)f (x) = 0 =⇒ u ∈ Y =⇒ (u|z) = 0 =⇒

f (x)(z|z) − f (z)(x|z) = 0. Tani
f (x) = f (x)(z|z) = f (z)(x|z) = (x|f (z)z).
Rrjedhimisht, barazimi (1) plotësohet për y = αz ku α = f (z).

Uniciteti i elementit y. Supozojmë se përveç elementit y ∈ X, edhe elementi
y 0 ∈ X e plotëson barazimin (1). Atëherë për çdo x ∈ X, (x|y) = (x|y 0 ), që sipas
lemës 5.1.1 rrjedh se y = y 0 .
2◦ (i). Sipas relacionit (1), kemi
k f k = sup{|f (x)| : x ∈ X, k x k≤ 1}
= sup{|(x|y)| : x ∈ X, k x k≤ 1}
≤ sup{k x kk y k: x ∈ X, k x k≤ 1} =k y k
y y
Nga ana tjetër, meqë y 6= 0, f ( kyk ) = ( kyk |y) =k y k dhe
y
k f k= sup{|(x|y)| : x ∈ X, k x k≤ 1} ≥ f ( ) =k y k .
kyk
Rrjedhimisht k ϕ(f ) k=k y k=k f k (f ∈ X ∗ ).

(ii). ϕ është surjektiv, sepse për çdo y ∈ X, me formulën f (x) = (x|y) (x ∈ X)
është përkufizuar funksionali linear i vzhdueshëm në X, d.m.th. për çdo y ∈ X
ekziston f ∈ X ∗ i tillë që ϕ(f ) = y.
(iii) Le të jenë f, g ∈ X ∗ dhe α, β ∈ Φ. Meqë f (x) = (x|y) = (x|ϕ(f )), për
çdo x ∈ X, kemi:
(x|ϕ(αf + βg)) = (αf + βg)(x) = αϕ(x) + βg(x) = α(x|ϕ(f )) + β(x|ϕ(g))

= (x|αϕ(f )) + (x|βϕ(g)) = (x|αϕ(f ) + βϕ(g))
=⇒ ϕ(αf + βg) = αϕ(f ) + βϕ(g).
PARAQITJA E FUNKSIONALIT GJYSMËLINEAR TË VAZHDUESHËM 159
Teoremë 5.10.2. Çdo hapësirë e Hilbertit është refleksive.
Vërtetim. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit. Vërtetojmë se X ∗ është hapësirë

unitare. Le të jetë ( | )1 : X ∗ × X ∗ → Φ pasqyrim i dhënë me
(f |g)1 = (ϕ(g)|ϕ(f ))(f, g ∈ X ∗ ).
Tregojmë se ( | )1 është prodhim skalar në X ∗ . Vërtet:
(ps1) (f |g)1 = (ϕ(g)|ϕ(f )) = (ϕ(f )|ϕ(g)) = (g|f )1

(ps2) (f1 + f2 |g)1 = (ϕ(g)|ϕ(f1 + f2 )) = (ϕ(g)|ϕ(f1 ) + ϕ(f2 ))
= (ϕ(g)|ϕ(f1 )) + (ϕ(g)|ϕ(f2 )) = (f1 |g)1 + (f2 |g)1 .
(ps3) (λf |g)1 = (ϕ(f )|ϕ(f )) = (ϕ(g)|λϕ(f )) = λ(ϕ(g)|ϕ(f )) = λ(f |g)1
(ps4) (f |f )1 = (ϕ(f )|ϕ(f )) =k ϕ(f ) k2 =k f k2 ≥ 0.
(ps5) (f |f )1 = 0 ⇐⇒k f k= 0 ⇐⇒ f = 0.
Nëse me k k1 shënojmë normën e prejardhur nga prodhimi skalar ( | )1 , d.m.th.

k f k21 = (f |f )1 (f ∈ X ∗ ), atëherë
k f k21 = (f |f )1 = (ϕ(f )|ϕ(f )) =k ϕ(f ) k2 =k f k2 .
Meqenëse X ∗ është hapësirë e plotë unitare, ajo është e Hilbertit. Që të tregojmë se
X është hapësirë refleksive, mjafton të tregojmë se pasqyrimi kanonik J : X → X ∗∗
është mbi. Le të jetë g ∈ X ∗∗ . Sipas teoremës 5.10.1, ekziston f0 ∈ X ∗ i tillë që
g(f ) = (f |f0 )1 (f ∈ X ∗ ).
Shënojmë me ϕ(f0 ) = x0 ∈ X. Atëherë për çdo f ∈ X ∗ ,
g(f ) = (f |f0 )1 = (ϕ(f0 )|ϕ(f )) = (x0 |ϕ(f )) = f (x0 ) = (Jx0 )f

=⇒ g = Jx0 .
Rrjedhim 5.10.1. Hapësira unitare X është e Hilbertit atëherë dhe vetëm

atëherë kur në të vlen teorema 5.10.1.
Vërtetim Nëse X është hapësirë unitare në të cilën për çdo f ∈ X ∗ ekziston
dhe është i vetëm elementi y ∈ X i tillë që f (x) = (x|y) (x ∈ X), atëherë funksioni
ϕ : X ∗ → X i dhënë me ϕ(f ) = y është izomorfizëm antilinear izometrik. Meqë
X ∗ është hapësirë e plotë atëherë edhe X është e plotë.
5.11. Paraqitja e funksionalit gjysmëlinear të vazhdueshëm

në hapësirat e Hilbertit
Duke zbatuar teoremën e Risit mbi paraqitjen e funksionalit linear të vazh-
dueshëm në hapësirën e Hilbertit, në këtë paragraf do të vërtetojmë teoremën e
ngjashme për paraqitjen e funksionalit gjysmëlinear të vazhdueshëm në hapësirat
e Hilbertit. Kjo na mundëson që në vazhdim të fusim kuptimin e operatorit të
adjunguar hermitian e lidhur me këtë edhe kuptimin e operatorit normal, unitar
dhe të vetadjunguar (hermitian).
Përkufizim 5.11.1. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara mbi
fushën Φ dhe L : X × Y → Φ funksional gjysmëlinear.
funksionali L është i kufizuar, nëse ekziston numri real M > 0 i tillë që
|L(x, y)| ≤ M k x kk y k (x ∈ X ∧ y ∈ Y ). (1)
Numri
k L k= sup{|L(x, y)| :k x k≤ 1∧ k y k≤ 1}. (2)
quhet normë e funksionalit L .
Teoremë 5.11.1. 1◦ Funksionali gjysmëlinear L : X × Y → Φ është i vazh-
dueshëm atëherë dhe vetëm atëherë kur ai është i kufizuar.
2◦ Bashkësia L(X × Y, Φ) e të gjithë funksionaleve gjysmëlinear të vazhdu-
eshëm është nënhapësirë vektoriale e hapësirës (X × Y → Φ).
3◦ Me (2) është përkufizuar një normë në L(X × Y, Φ). Në lidhje me këtë
normë L(X × Y, Φ) është hapësirë e Banahut.
Vërtetimi i teoremës 5.11.1 është i ngjashëm me atë në teoremat 3.4.1 dhe
3.4.2 duke pasur parasysh se relacioni (1) sjell vazhdueshmërinë e funksionaleve
linearë
x 7→ L(x, y) ∧ y 7→ L(x, y).
Teoremë 5.11.2. Le të jetë X hapësirë vektoriale e normuar, Y hapësirë

unitare dhe A : X → Y operator linear. Operatori A është i vazhdueshëm atëherë
dhe vetëm atëherë kur funksionali gjysmëlinear
L(x, y) = (Ax|y)(x ∈ X ∧ y ∈ Y ) (3)
është i vazhdueshëm. Në këtë rast k A k=k L k, d.m.th.
k A k= sup{|(Ax, y)| :k x k≤ 1∧ k y k≤ 1}. (4)

PARAQITJA E FUNKSIONALIT GJYSMËLINEAR TË VAZHDUESHËM 161
Vërtetim. Nëse A = 0, vërtetimi është trivial. Në të kundërtën ekziston

x0 ∈ X i tillë që Ax0 6= 0. Pa e prishur peshën e vërtetimit mund të supozojmë
Ax0
se k x0 k≤ 1. Atëherë y0 = kAx 0k
është vektor njësi në Y për të cilin
Ax0
(Ax0 |y0 ) = (Ax0 | ) =k Ax0 k
k Ax0 k
Pra për çdo x ∈ X(k x k≤ 1) ekziston vektori njësi y ∈ Y i tillë që (Ax|y) =k Ax k.
Prej nga
sup{k Au k: u ∈ X, k u k≤ 1} ≤ sup{|(Ax|y)| :k x k≤ 1∧ k y k≤ 1}. (5)
Nëse funksionali (3) është i kufizuar, sipas (5), edhe operatori A është i kufizuar
dhe k A k≤k L k.
Nga ana tjetër, sipas jobarazimit të Buniakovski-Koshi-Shvarcit
|L(x, y)| = |(Ax|y)| ≤k Ax kk y k (x ∈ X ∧ y ∈ Y ). (6)
Prej këtu rrjedh se kur A është operator linear i kufizuar edhe L është i kufizuar
dhe k L k ≤ k A k. Rrjedhimisht vazhdueshmëria e njërit nga funksionet L dhe A
sjellë vazhdueshmërinë e tjetrit dhe
k A k≤k L k ∧ k L k≤k A k⇐⇒k L k=k A k .
Teoremë 5.11.3. Le të jenë X, Y hapësira vektoriale të normuara mbi të
njejtën fushë Φ dhe L : X × Y → Φ funksional gjysmëlinear i vazhdueshëm.
1◦ Nëse Y është hapësirë e Hilbertit, atëherë ekziston dhe është i vetëm op-
eratori A ∈ L(X, Y ) i tillë që k A k=k L k dhe
L(x, y) = (Ax, y) (x ∈ X ∧ y ∈ Y ).
2◦ Nëse X është hapësirë e Hilbertit, atëherë ekziston dhe është i vetëm op-
eratori B ∈ L(Y, X) i tillë që k B k=k L k dhe
L(x, y) = (x, By) (x ∈ X ∧ y ∈ Y ).
3◦ Nëse X, Y janë hapësira të Hilbertit, atëherë ekziston çifti i vetëm i oper-
atorëve A ∈ L(X, Y ) dhe B ∈ L(Y, X) të tillë që k A k=k B k=k L k dhe
L(x, y) = (Ax, y) = (x, By) (x ∈ X ∧ y ∈ Y ).

Vërtetim. 1◦ Për x ∈ X të fiksuar, funksionali y 7→ L(x, y) është linear dhe

i vazhdueshëm në Y , prej nga sipas teoremës 5.10.1., ekziston dhe është i vetëm
elementi x∗ ∈ Y i tillë
L(x, y) = (x∗ |y)(y ∈ Y ).
Me Ax = x∗ , në mënyrë të vetme është përcaktuar operatori A : X → Y . Tregojmë

se A është linear. Me të vërtetë nga L(x, y) = (Ax|y)(y ∈ Y ), për çdo x1 , x2 ∈ X
dhe për çdo α, β ∈ Φ, kemi:
(A(αx1 + βx2 )|y) = L(αx1 + βx2 , y) = αL(x1 , y) + βL(x2 , y)

= α(Ax1 |y) + β(Ax2 |y) = (αAx1 |y) + (βAx2 |y)
= (αAx1 + βAx2 |y) (y ∈ Y )
Me tutje, nga vazhdueshmëria e funksionalit L(x, y) = (Ax|y), sipas teoremës

5.11.2 rrjedh se operatori A është i vazhdueshëm dhe k A k=k L k.
2◦ Vërtetohet ngjashëm si 1◦ .
3◦ Rjedh nga 1◦ dhe 2◦ .
Rjedhim 5.11.1. Nëse X është hapësirë vektoriale e normuar dhe Y hapësirë

e Hilbertit, atëherë me
L(x, y) = (Ax|y) (x ∈ X ∧ y ∈ Y )
është dhënë izomorfizmi izometrik L 7→ A i hapësirës së Banahut L(X × Y, Φ) të

të gjithë funksionaleve gjysmëlinearë të vazhdueshëm L : X × Y → Φ në hapësirën
e Banahut L(X, Y ).
Rrjedhim 5.11.2. Nëse X është hapësirë e Hilbertit dhe Y hapësirë vekto-
riale e normuar, atëherë me
L(x, y) = (x|By) (x ∈ X ∧ y ∈ Y )
është dhënë izomorfizëm antilinear izometrik L 7→ B i L(X × Y, Φ) në L(Y, X).
5.12. Operatorët hermitianë të adjunguar
Teoremë 5.12.1. Le të jenë X, Y hapësira të Hilbertit mbi të njejtën fushë
Φ. Për çdo operator A ∈ L(X, Y ) ekziston operatori i vetëm A∗ ∈ L(Y, X) i tillë
që
(Ax|y) = (x|A∗ y)(x ∈ X ∧ y ∈ Y ) (1)
dhe k A k=k A∗ k.
OPERATORËT HERMITIANË TË ADJUNGUAR 163
Vërtetim. Për A ∈ L(X, Y ), me (x, y) 7→ (Ax|y) = L(x, y) është përkufizuar

një funksional gjysmëlinear i vazhdueshëm L : X × Y → Φ. Sipas teoremës 5.11.3,
ekziston dhe është i vetëm operatori A∗ ∈ L(Y, X) i tillë që
L(x, y) = (Ax|y) = (x|A∗ y)(x ∈ X ∧ y ∈ Y )
dhe k A k=k A∗ k=k L k.

Vërtetimi i teoremës 5.12.1 mund të bëhet edhe pavarësisht nga teorema
5.11.3.
Le të jetë y ∈ Y dhe f : X → Φ pasqyrim i dhënë me
f (x) = (Ax|y)(x ∈ X).
Është e qartë se f ∈ X ∗ . Prandaj sipas teoremës 5.10.1, ekziston elementi i vetëm

z ∈ X i tillë që
f (x) = (x|z)(x ∈ X).
Le të jetë A∗ : Y → X pasqyrim i përkufizuar me A∗ y = z. A∗ është operator
linear (provojeni !) dhe plotëson barazimin (1). Më tutje,
k A∗ y k2 = (A∗ y|A∗ y) = (AA∗ y|y) ≤k A kk A∗ y kk y k

=⇒k A∗ y k≤k A kk y k
=⇒ A∗ ∈ L(Y, X).
Tregojmë tani se A∗ është i vetëm. Në të kundërtën, sikur të ekzistonte A∗1 ∈
L(Y, X) për të cilin plotësohet relacioni (1), atëherë për çdo x ∈ X dhe për çdo
y ∈ Y , kemi:
(x|A∗ y − A∗1 y) = (x|A∗ y) − (x|A∗1 y) = (Ax|y) − (Ax|y) = 0,
prej nga, sipas lemës 5.1.1, rrjedh se A∗ y = A∗1 y(y ∈ Y ) =⇒ A∗ = A∗1 .

Përkufizim 5.12.1. Le të jenë X, Y hapësira të Hilbertit mbi të njëjtën fushë
Φ. Operatori A∗ ∈ L(Y, X) quhet operator hermitian i adjunguar i operatorit
A ∈ L(X, Y ) nëse plotësohet relacioni (1).
Lemë 5.12.1. Le të jenë X, Y, Z hapësira të Hilbertit mbi fushën Φ. Pasqyri-
mi A 7→ A∗ i L(X, Y ) në L(Y, X) ka këto veti:
1◦ (αA + βB)∗ = αA∗ + βB ∗ (antilineariteti),
2◦ k A∗ k=k A k (izometria),
◦ ∗ ∗
3 (A ) = A (involucioni),
4◦ (BA)∗ = A∗ B ∗ (A ∈ L(X, Y ), B ∈ L(Y, Z)),
5◦ k A∗ A k=k AA∗ k=k A k2 ,
6◦ A∗ A = 0 ⇐⇒ A = 0,
7◦ O∗ = O ∧ I ∗ = I.
Vërtetim: 1◦ . Për çdo x ∈ X dhe për çdo y ∈ Y , kemi
(x|(αA + βB)∗ y) = ((αA + βB)x|y) = α(Ax|y) + β(Bx|y)

= α(x|A∗ y) + β(x|B ∗ y) = (x|αA∗ y) + (x|βB ∗ y)
= (x|αA∗ y + βB ∗ y) = (x|(αA∗ + βB ∗ )y)
=⇒ (αA + βB)∗ = αA∗ + βB ∗ .
3◦ Për çdo x ∈ X dhe për çdo y ∈ Y , kemi:
((A∗ )∗ x|y) = (x|A∗ y) = (Ax|y) =⇒ (A∗ )∗ = A.
4◦ Për çdo x ∈ X dhe për çdo z ∈ Z, kemi:
(x|(BA)∗ z) = (BAx|z) = (Ax|B ∗ z) = (x|A∗ B ∗ z) =⇒ (BA)∗ = A∗ B ∗ .
5◦ Për çdo x ∈ X, kemi:
k Ax k2 = (Ax|Ax) = (A∗ Ax|x) ≤k A∗ Ax kk x k≤k A∗ A kk x k2

=⇒k A k2 ≤k A∗ A k≤k A∗ kk A k=k A k2
=⇒k A∗ A k=k A k2 .
Në mënyrë të ngjashme vërtetohet se k AA∗ k=k A k2 .

6◦ Rrjedh drejtprsëdrejti nga 5◦ .
Lemë 5.12.2. Le të jenë X, Y hapësira të Hilbertit dhe A ∈ L(X, Y ). Nëse
ekziston A−1 ∈ L(Y, X), atëherë ekziston (A∗ )−1 ∈ L(X, Y ) dhe (A∗ )−1 = (A−1 )∗ .
Vërtetim. Sipas relacionit 7◦ të lemës 5.12.1,
A∗ (A−1 )∗ = (A−1 A)∗ = I ∗ = I
dhe
(A−1 )∗ A∗ = (AA−1 )∗ = I ∗ = I.
Lemë 5.12.3. Le të jenë X, Y hapësira të Hilbertit dhe A ∈ L(X, Y ).

Atëherë
1◦ N (A) = R(A∗ )⊥ 5◦ N (A) = N (A∗ A)

2◦ N (A∗ ) = R(A)⊥ 6◦ N (A∗ ) = N (AA∗ )
3◦ X = N (A) + cl R(A∗ ) 7◦ cl R(A) = cl R(AA∗ )
OPERATORËT E VETADJUNGUARË, NORMALË, POZITIVË DHE UNITARË 165
4◦ Y = N (A∗ ) ⊕ cl R(A) 8◦ cl R(A∗ ) = cl R(A∗ A).

Vërtetim. 1◦ x ∈ N (A) =⇒ Ax = 0 =⇒ (x|A∗ y) = (Ax|y) = 0(y ∈ Y ) =⇒
x ∈ R(A∗ )⊥ , d.m.th. N (A) ⊆ R(A∗ )⊥ . Nga ana tjetër x ∈ R(A∗ )⊥ =⇒ (Ax|y) =
(x|A∗ y) = 0(y ∈ Y ) =⇒ Ax = 0 =⇒ x ∈ N (A), d.m.th. se R(A∗ )⊥ ⊆ N (A).
2◦ Rrjedh nga 1◦ dhe barazimi (A∗ )∗ = A.
Vërtetimin e barazimeve 3◦ dhe 4◦ po ia lëmë lexuesit për ushtrime.
5◦ x ∈ N (A∗ A) =⇒ A∗ Ax = 0 =⇒ (Ax|Ax) = (x|A∗ Ax) = 0 =⇒ Ax =
0 =⇒ x ∈ N (A), d.m.th. N (A∗ A) ⊆ N (A). Nga ana tjetër x ∈ N (A) =⇒ Ax =
0 =⇒ A∗ Ax = 0 =⇒ x ∈ N (A∗ A), d.m.th. N (A) ⊆ N (A∗ A).
6◦ Rrjedh drejtpërsëdrejti nga 5◦ dhe barazimi (A∗ )∗ = A.
7◦ Është e qartë se R(AA∗ ) ⊆ R(A) =⇒ cl R(AA∗ ) ⊆ cl R(A). Nga ana tjetër,
meqë cl R(AA∗ ) ⊆ cl R(A), atëherë cl R(A) = cl R(AA∗ ) + cl R(AA∗ )⊥ . Le të jetë
x ∈ R(A) ⊂ cl R(A), atëherë x = y + z ku y ∈ cl R(AA∗ ) dhe z ∈ cl R(AA∗ )⊥ .
Sipas 2◦ dhe 6◦ cl R(AA∗ )⊥ = R(AA∗ )⊥ = R((AA∗ )∗ )⊥ = N(AA∗ ) = N(A∗ ) =
R(A)⊥ . Prandaj
0 = (x|z) = (y + z|z) = (y|z) + (z|z) = (z|z) =⇒ z = 0 =⇒ x = y ∈ cl R(AA∗ ).
Rrjedhimisht R(A) ⊆ cl R(AA∗ ) =⇒ cl R(A) ⊆ cl R(AA∗ ).
5.13. Operatorët e vetadjunguarë, normalë, pozitivë

dhe unitarë
Përkufizim 5.13.1 Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X). Opera-
tori A quhet:
(a) i vetadjunguar (hermitian), nëse A = A∗ .
(b) unitar, nëse AA∗ = A∗ A = I.
(c) normal, nëse AA∗ = A∗ A.
Lemë 5.13.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X). Është e
vërtetë ekuivalenca:
A = A∗ ⇐⇒ (Ax|x) ∈ R(x ∈ X).
Vërtetim. Le të jetë A = A∗ , atëherë për çdo x ∈ X,
(Ax|x) = (x|A∗ x) = (A∗ x|x) = (Ax|x)
d.m.th. se (Ax|x) ∈ R.
Anasjelltas. Supozojmë se për çdo x ∈ X, (Ax|x) ∈ R. Sipas teoremës 5.2.1,

për çdo x, y ∈ X, kemi:
(Ax|y) = (Ay|x) = (x|Ay) = (A∗ x|y) =⇒ A = A∗ .
Përkufizim 5.13.2. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X). Thuhet

se operatori A është pozitiv, nëse
(Ax|x) ≥ 0(x ∈ X).
Në këtë rast shënojmë A ≥ 0 ose 0 ≤ A.

Rrjedhim 5.13.1. Çdo operator pozitiv është i vetadjunguar.
Vërtetim. Vërtetimi rrjedh drejtpërsëdrejti nga lema 5.13.1 dhe përkufizimi
5.13.2.
Rrjedhim 5.13.2. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X). Atëherë

A∗ A ≥ 0.
Vërtetim. (A∗ Ax|x) = (Ax|Ax) ≥ 0.
Sipas përkufizimit 5.13.2, relacioni ≤ në bashkësinë e operatorëve të vetad-
junguarë në X përkufizohet kështu:
B ≤ A ⇐⇒ A − B ≥ 0 ⇐⇒ ((A − B)x|x) ≥ 0 (x ∈ X)
⇐⇒ (Ax|x) ≥ (Bx|x) (x ∈ X).
Lemë 5.13.2. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A, B ∈ L(X) operatorë

të vetadjunguarë. Operatori AB është i vetadjunguar atëherë dhe vetëm atëherë
kur A, B janë komutativë.
Vërtetim. Supozojmë se AB është operator i vetadjunguar, d.m.th.
(AB)∗ = AB. Atëherë AB = (AB)∗ = B ∗ A∗ = BA.
Anasjelltas. Supozojmë se AB = BA, atëherë (AB)∗ = B ∗ A∗ = BA = AB.
Lemë 5.13.3. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe (An ) varg operatorësh
të vetadjunguarë nga L(X). Nëse An → A ∈ L(X), atëherë A është operator i
vetadjunguar.
Vërtetim. Kemi:
k A − A∗ k =k A − An + An − A∗n + A∗n − A∗ k
≤k An − A k + k An − A∗n k + k A∗n − A∗ k
=k An − A k + k (An − A)∗ k= 2 k An − A k→ 0
=⇒ A = A∗ .
Në vazhdim po i vërtetojmë disa veti të operatorëve unitarë.

Teoremë 5.13.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe U, V ∈ L(X) opera-
torë unitarë. Atëherë
1◦ U është izometri,
2◦ X 6= {0} =⇒k U k= 1,
3◦ U −1 (= U ∗ ) është izometri,
4◦ U V është operator unitar,
5◦ T ∈ L(X) është operator unitar atëherë dhe vetëm atëherë kur T është
izometri dhe pasqyrim mbi.
Vërtetim. 1◦ k U x k2 = (U x|U x) = (x|U ∗ U x) = (x|Ix) = (x|x) =k x k2 .
Është e qartë se 1◦ =⇒ 2◦ dhe 1◦ =⇒ 3◦ .
4◦ (U V )(U V )∗ = (U V )(V ∗ U ∗ ) = U V V ∗ U ∗ = U IU ∗ = U U ∗ = I
(U V )∗ (U V ) = (V ∗ U ∗ )(U V ) = V ∗ U ∗ U V = V ∗ IV = V ∗ V = I.
5◦ Le të jetë T operator unitar. Sipas përkufizimit, çdo operator unitar është
pasqyrim mbi, kurse sipas 1◦ , T është izometri.
Anasjelltas. Le të jetë T izometri dhe pasqyrim mbi. Atëherë ekziston T −1 ∈
L(X). Tregojmë se T −1 = T ∗ . Meqenëse T është izometri, për çdo x ∈ X,
(T ∗ T x|x) = (T x|T x) = (x|x) = (Ix|x)

=⇒ ((T ∗ T − I)x|x) = 0 (x ∈ X)
=⇒ T ∗ T − I = O =⇒ T ∗ T = I.
Vërejmë se T ∗ = T ∗ (T T −1 ) = (T ∗ T )T −1 = IT −1 = T −1 .
Lemë 5.13.4. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X). Atëherë
ekziston çifti i vetëm i operatorëve të vetadjunguarë T, V ∈ L(X) të tillë që A =
T + iV .
Vërtetim. Le të jetë T = 21 (A+A∗ ) dhe V = 2i 1
(A−A∗ ), atëherë A = T +iV .
Provohet lehtë se T dhe V janë operatorë të vetadjunguarë. Tregojmë tani se çifti
i operatorëve T, V është përcaktuar në mënyrë të vetme. Në të kundërtën, nëse
ekziston edhe një çift tjetër i operatorëve të vetadjunguarë T1 , V1 i tillë që A =
T1 +iV1 , atëherë T +iV = T1 +iV1 =⇒ T −T1 = −i(V1 −V ) =⇒ T = T1 ∧V = V1 .
Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X). Me përkufizim
A + A∗ A − A∗
ReA = ∧ ImA = .
2 2i
Duke pasë parasysh këtë, nga vërtetimi i lemës 5.13.4 rrjedh se për çdo A ∈ L(X)
vlen
A = ReA + iImA.
Lemë 5.13.5. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X). Kushtet e

mëposhtme janë ekuivalente:
1◦ A është operator normal,
2◦ ReA dhe ImA janë operatorë komutativë,
3◦ k Ax k=k A∗ x k (x ∈ X) ⇐⇒ N (A) = N (A∗ ).
Vërtetitm. 1◦ ⇐⇒2◦ . Rrjedh drejtpërsëdrejti nga barazimet
A2 − AA∗ + A∗ A − A∗ 2
ReA · ImA =
4i
A2 + AA∗ − A∗ A − A∗ 2
ImA · ReA = .
4i
1◦ ⇐⇒3◦ . Rrjedh drejtpërsëdrejti nga relacioni
k Ax k2 − k A∗ x k2 = (Ax|Ax) − (A∗ x|A∗ x) = (A∗ Ax|x) − (AA∗ x|x)

= ((A∗ A − AA∗ )x|x) (x ∈ X).
Është e qartë se shuma e operatorëve pozitivë është operator pozitiv. Për

prodhimin e operatorëve vlen kjo:
Teoremë 5.13.2. Le të jetë X hapesirë e Hilbertit dhe A, B ∈ L(X) opera-
torë pozitivë. Nëse operatorët A, B janë komutativë, atëherë AB është operator
pozitiv.
Vërtetim. Pa e prishur përgjithsimin e teoremës mund të supozojmë se
A 6= 0. Përkufizojmë vargun (An ) në L(X) me formulën
A1 =k A k−1 A ∧ An+1 = An − A2n (n ∈ N ). (1)
Vërtetojmë se
0 ≤ An ≤ I(n ∈ N ). (2)
Për n=1, jobarazimi (2) është i vërtetë, sepse A ≥ 0 =⇒ A1 ≥ 0 dhe (A1 x|x) =
k A k−1 (Ax|x) ≤k A k−1 k Ax kk x k≤k A k−1 k A kk x k2 = (x|x) = (Ix|x) =⇒
A ≤ I. Supozojmë se jobarazimi (2) vlen për n = k, d.m.th. 0 ≤ Ak ≤ I =⇒
0 ≤ I − Ak ≤ I. Meqenëse Ak (si operator pozitiv) është i vetadjunguar, për çdo
x ∈ X, kemi:
(A2k (I − Ak )x|x) = (Ak (I − Ak )x|Ak x) = ((I − Ak )Ak x|Ak x) ≥ 0

=⇒ A2k (I − Ak ) ≥ 0. (3)
Në mënyrë të ngjashme vërtetohet se
Ak (I − Ak )2 ≥ 0. (4)
0 ≤ A2k (I − Ak ) + Ak (I − Ak )2 = Ak − A2k = Ak+1 .
Nga ana tjetër,
A2k ≥ 0 ∧ I − Ak ≥ 0 =⇒ A2k + I − Ak ≥ 0 =⇒ −(Ak − A2k ) + I ≥ 0

=⇒ Ak − A2k ≤ I =⇒ Ak+1 ≤ I.
Vërejmë, në vazhdim, se
A1 = A21 + A2 = A21 + A22 + A3 = · · ·

= A21 + A22 + · · · + A2n + An+1 . (5)
Meqenëse An+1 ≥ 0, nga (5) rrjedh se
A21 + A22 + · · · + A2n ≤ A1 . (6)
Më tutje, meqë Ai është operator i vetadjunguar, nga (1) dhe (6), kemi
n
X n
X n
X
k Ai x k2 = (Ai x|Ai x) = (A2i x|x) ≤ (A1 x|x) (7)
i=1 i=1 i=1
Xn
=⇒ k Ai x k2 < ∞ =⇒ An x → 0.
i=1
Tani nga (5), kemi:

n
X
A2i x = (A1 − An+1 )x → A1 x. (8)
i=1
Përfundimisht, meqë A1 komuton me operatorin B, nga B ≥ 0, (8) dhe vazh-

dueshmëria e prodhimit skalar, për çdo x ∈ X,
n
X
(ABx|x) =k A k (BA1 x|x) =k A k lim (BA2i x|x)
i=1
n
X
=k A k lim (BAi x|Ai x) ≥ 0
i=1
=⇒ AB ≥ 0.
Përkufizim 5.13.3. Le të jetë X hapësirë e Hilberit dhe (An ) varg opera-
torësh të vetadjunguarë nga L(X). Vargu (An ) quhet:
1. rritës, nëse An ≤ An+1 (n ∈ N )
2. zvogëlues, nëse An ≥ An+1 (n ∈ N )

3. monoton, nëse është rritës apo zvogëlues.
Teoremë 5.13.3. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit, B ∈ L(X) operator i
vetadjunguar dhe (An ) ⊂ L(X) varg operatorësh të vetadjunguarë. Nëse termat
e vargut (An ) komutojnë ndërmjet veti dhe me operatorin B, dhe nëse
A1 ≤ A2 ≤ · · · ≤ An ≤ · · · ≤ B, (9)
atëherë ekziston operatori i vetadjunguar A ∈ L(X) i tillë që për çdo x ∈ X
lim An x = Ax ∧ A ≤ B.
Vërtetim. Përkufizojmë vargun (Bn ) me formulën
Bn = B − An (n ∈ N ).
Vërejmë se
2
Bm − Bn Bm = (Bm − Bn )Bm = (An − Am )(B − Am )
= (B − Am )(An − Am ) (10)
2
Bn Bm − Bn = Bn (Bm − Bn ) = (B − An )(An − Am )
= (An − Am )(B − An ). (11)
Për n > m, nga (10),(11) dhe teorema 5.13.2, kemi

2
Bm − Bn Bm ≥ 0 ∧ Bn Bm − Bn2 ≥ 0
=⇒ Bn2 ≤ Bn Bm ≤ Bm 2
(m < n), (12)
ose
2
(Bm x|x) ≥ (Bn Bm x|x) ≥ (Bn2 x|x) = (Bn x|Bn x) =k Bn x k2 ≥ 0,
d.m.th. se (Bn2 x|x)(n ∈ N ) (si varg jorritës i numrave jonegativ) është konvergjent.
Nga relacioni i fundit për m < n, kemi
k Bm x − Bn x k2 = ((Bm − Bn )x|(Bm − Bn )x) = ((Bm − Bn )2 x|x)

2
= (Bm x|x) − 2(Bm Bn x|x) + (Bn2 x|x) → 0.
Pra, (Bn x) është varg i Koshit në X. Meqë X është e plotë, (Bn x) është kon-
vergjent. Rrjedhimisht, (An x) është varg konvergjent. Shënojmë me Ax (x ∈ X)
limitin e tij. Provohet lehtë se A është linear. Nga k An k≤k B k=⇒k A k≤
k B k=⇒ A ∈ L(X). Tregojmë tani se A ≤ B dhe A = A∗ . Vërtet,
(Ax|x) = lim(An x|x) ≤ lim(Bx|x) = (Bx|x)

(Ax|y) = lim(An x|y) = lim(x|An y) = (x|Ay).
OPERATORËT SIMETRIKË 171
5.14. Operatorët simetrikë
Le të jetë A ∈ L(X) operator i vetadjunguar. Sipas përkufizimit të operatorit

të vetadjunguar rrjedh se ai e plotëson relacionin
(Ax|y) = (x|Ay) (x, y ∈ X). (1)
Në teoremën 5.14.2 do të vërtetojmë se çdo operator linear A : X → X që e

plotëson relacionin e simetrisë (1) është i vazhdueshëm. Me relacionin (1) lidhet
edhe kuptimi i operatorit simetrik. Operatori simetrik përkufizohet në hapësirat
unitare dhe nuk është e thënë të jetë i vazhdueshëm.
Përkufizim 5.14.1. Le të jetë X hapësirë unitare. Operatori A : X → X

quhet simetrik nëse
(Ax|y) = (x|Ay) (x, y ∈ X). (2)
Numrat
m = inf{(Ax|x) : x ∈ X, k x k= 1}
M = sup{(Ax|x) : x ∈ X, k x k= 1}
i quajmë, përkatësisht, kufi i poshtëm dhe i sipërm i operatorit simetrik A.
Është e qartë se operatori simetrik është linear. Të kujtojmë këtu se për
operatorin linear të kufizuar A nga hapësira vektoriale e normuar X në hapësirën
unitare Y (teorema 5.11.2) vlen
k A k= sup{|(Ax|y)| :k x k≤ 1∧ k y k≤ 1}. (3)
Teoremë 5.14.1. Nëse A ∈ L(X) është operator simetrik, atëherë
k A k= sup{|(Ax|x)| :k x k≤ 1}. (4)
Vërtetim. Shënojmë me ω(A) = sup{|(Ax|x)| :k x k≤ 1}. Sipas (3),

ω(A) ≤k A k. Tregojmë se ω(A) ≥k A k. Le të jenë x, y ∈ X, k x k≤ 1∧ k y k≤ 1.
Duke zbatuar relacionin e paralelogramit, kemi:
(A(x + y)|x + y) − (A(x − y)|x − y) = 4Re(Ax|y)

prej nga
4|Re(Ax|y)| ≤ |(A(x + y)|x + y)| + |(A(x − y)|x − y)|

x+y x+y
= |(A | )| k x + y k2 +
kx+y k kx+y k
x−y x−y
+ |(A | )| k x − y k2
kx−y k kx−y k
≤ ω(A) k x + y k2 +ω(A) k x − y k2
= 2ω(A)(k x k2 + k y k2 ) ≤ 4ω(A).
=⇒ |Re(Ax|y)| ≤ ω(A).
Le të jetë ϕ ∈ R (ϕ = arg(Ax|y)) i tillë që (Ax|y) = eiϕ |(Ax|y)|. Atëherë
|(Ax|y)| = (Ae−iϕ x|y) = |Re(Ae−iϕ x|y)| ≤ ω(A).
Nga |(Ax|y)| ≤ ω(A) (k x k≤ 1∧ k y k≤ 1), sipas relacionit (3) rrjedh se k A k≤

ω(A).
Rrjedhim 5.14.1. Le të jetë A ∈ L(X) operator simetrik. Atëherë është i

vërtetë implikimi
(Ax|x) = 0(x ∈ X) =⇒ A = 0.
Teoremë 5.14.2. (E.Hellinger-O.Teoplitz,1910). Nëse A është operator

simetrik në hapësirën e Hilbertit X, atëherë A është operator i vetadjunguar dhe
i kufizuar.
Më parë po e vërtetojmë këtë
Lemë 5.14.1. Nëse A është operator i pakufizuar në hapësirën unitare X,

atëherë për çdo bashkësi vektorësh x1 , x2 , · · · , xm ∈ X dhe për çdo numër real M ≥
0 ekziston vektori njësi e ∈ X i tillë që k Ae k> M ∧ e ⊥ {x1 , · · · , xm , A2 x1 , · · · ,
A2 xm }.
Vërtetim. Supozojmë se A është operator linear i pakufizuar në hapësirën

unitare X. Le të jetë X1 = L({x1 , x2 , · · · , xm , A2 x1 , A2 x2 , · · · , A2 xm }). Meqë
dim X1 < ∞, X1 është nënhapësirë e mbyllur e hapësirës X. Shënojmë me X2
plotësin ortogonal të nënhapësirës X1 në X dhe me Ai (i = 1, 2) ngushtimin e
operatorit A në nënhapësirën Xi (i = 1, 2), d.m.th. Ai x = Ax(x ∈ Xi ). Është e
qartë se Ai (i = 1, 2) është linear. Meqenëse dim X1 < ∞, A1 është i vazhdueshëm
në X1 . Më tutje, për çdo x ∈ X, x = y + z (y ∈ X1 ∧ z ∈ X2 ),
k Ax k=k A1 y + A2 z k≤k A1 y k + k A2 z k≤k A1 kk y k + k A2 z k .

PROJEKTORËT ORTOGONALË 173
Nga relacioni i fundit rrjedh se kur A është operator i pakufizuar edhe A2 është
operator i tillë, d.m.th., për çdo M ≥ 0 ekziston vektori njësi e ∈ X2 ⊆ X i tillë
që k Ae k=k A2 e k≥ M . Meqë e ∈ X2 atëherë
e ⊥ {x1 , x2 , · · · , xm , A2 x1 , · · · , A2 x2 , A2 xm }.
Vërtetimi i teoremës 5.14.2. Supozojmë të kundërtën se A është operator

i pakufizuar. Le të jetë e1 ∈ X(k e1 k= 1) i tillë që k Ae1 k≥ 1. Për x1 = e1
dhe M = 2, sipas lemës 5.14.1, ekziston vektori njësi e2 ∈ X i tillë që e2 ⊥
{e1 , A2 e1 }∧ k Ae2 k≥ 2. Duke vazhduar këtë proces, me induksion matematik
përkufizojmë bashkësinë e ortonormuar (en ) të tillë që
ek ⊥ {e1 , e2 , · · · , ek−1 , A2 e1 , · · · , A2 ek−1 }∧ k Aek k≥ k.
Më tutje, nga (ek |A2 ej ) = 0(j < k) dhe nga relacioni (1), marrim (Aek |Aej ) = 0.
Prandaj, (Aek ) është varg ortogonal.
n
X 1
Konsiderojmë vargun (xn ) në X të dhënë me xn = ek (n ∈ N ). Vargu
k
k=1
(xn ) është i Koshit në X. Me të vërtetë për çdo ε > 0 dhe për çdo p ∈ N , ekziston
indeksi n0 = [ pε − 1] i tillë që
n+p n+p
X 1 X 1
n > n0 =⇒k xn+p − xn k =k ek k≤ k ek k
k k
k=n+1 k=n+1
n+p
X 1 1 1 1 .
= = + + ··· +
k n+1 n+2 n+p
k=n+1
p
≤ < ε.
n+1
Meqenëse X është hapësirë e Hilbertit,vargu (xn ) konvergjon tek vektori x =

∞
X 1
ek ∈ X. Më tutje
k
k=1
k Ax k2 = (Ax|Ax) = (x|A2 x) = lim (xn |A2 x).

n→∞
Nga ana tjetër, nga

n X∞
X 1
(xn |A2 x) = (A2 xn |x) = (A2 ek |ej )
j=1
kj
k=1
n X k2 n
X 1 2
= k Aek k ≥ =n
k2 k2
k=1 k=1
rrjedh se vargu n 7→ (xn |A2 x) është i pakufizuar, që nuk është e mundur. Rrje-
dhimisht A është operator i kufizuar.
5.15. Projektorët ortogonalë

Operatorët e projektimit (projektorët) ortoganalë të hapësirës së Hilbertit X
në një nënhapësirë të mbyllur të saj paraqesin rastin më të thjeshtë të operatorëve
të vetadjunguarë.
Teoremë 5.15.1.Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe P ∈ L(X). P është
projektor ortogonal në ndonjë nënhapësirë të mbyllur M ⊆ X, atëherë dhe vetëm
atëherë kur P 2 = P = P ∗ . Në këtë rast R(P ) = {x ∈ X : P x = x}.
Vërtetim. Le të jetë P = PM projektor i hapësirës X në nënhapësirën e
mbyllyr M . Tregojmë se P ∗ = P = P 2 . Vërtet, për çdo x, y ∈ X (x = x1 +x2 , y =
y1 + y2 ku x1 , y1 ∈ M dhe x2 , y2 ∈ M ⊥ ),
(P x|y) = (x1 |y1 + y2 ) = (x1 |y1 ) + (x1 |y2 ) = (x1 |y1 )

= (x1 + x2 |y1 ) = (x|P y)
=⇒ P = P ∗ .
Nga ana tjetër, meqë për y ∈ M, P y = y ∈ M , atëherë për çdo x ∈ X, P x ∈

M =⇒ P 2 x = P (P x) = P x =⇒ P 2 = P .
Anasjelltas. Le të jetë P ∈ L(X) i tillë që P 2 = P = P ∗ . Vëjmë
M = {x ∈ X : P x = x} ⊆ X.
Është e qartë se M ⊆ R(P ). Nga ana tjetër
y ∈ R(P ) =⇒ (∃x ∈ X)P x = y =⇒ (∃x ∈ X)P y = P 2 x = P x = y

=⇒ y ∈ M,
d.m.th. se R(P ) ⊆ M . Rrjedhimisht, M = R(P ). Tregojmë tani se M është

nënhapësirë e mbyllyr në X. Vërtet,
y0 ∈ cl M =⇒ (∃(yn ) ⊂ M )yn → y0
=⇒ y0 = lim yn = lim P yn = P ( lim yn ) = P y0
n→∞ n→∞ n→∞
=⇒ y0 ∈ M.
Meqenëse R(P ) = M = cl M, sipas lemës 5.12.3, X = N (P ) + cl R(P) = R(P)⊥ +

cl R(P) = M + M⊥ . Prandaj, për çdo x ∈ X (x = y + z; y ∈ M, z ∈ M ⊥ ), kemi
Px = Py + Pz = Py = y
d.m.th. se P është projektor ortogonal në nënhapësirën M = R(P ).

Nga vërtetimi i teoremës 5.15.1, vërejmë se kur P është projektor ortogonal
i hapësirës së Hilbertit X në nënhapësirën e mbyllur M , atëherë M = R(P ).
Rrjedhimisht për çdo projektor ortogonal P të hapësirës së Hilbertit X, P = PR(P ) .
Lemë 5.15.1. Le të jenë M1 , M2 nënhapësira të mbyllura të hapësirës së
Hilbertit X. Atëherë:
M1 ⊥ M2 ⇐⇒ PM1 · PM2 = 0.
Vërtetim. Supozojmë se PM1 · PM2 = 0, atëherë për çdo x1 ∈ M1 , x2 ∈ M2 ,

kemi (x1 |x2 ) = (PM1 x1 |PM2 x2 ) = (x1 |PM1 PM2 x2 ) = 0.
Anasjelltas. Supozojmë se M1 ⊥ M2 , atëherë për çdo x ∈ X, PM2 x ∈ M2 =⇒
PM1 PM2 x = PM1 (PM2 x) = 0.
Në lidhje me lemën 5.15.1 marrim këtë:
Përkufizim 5.15.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe P, Q ∈ L(X)
projektorë ortogonalë. Thuhet se projektori P është ortogonal në projektorin Q,
shënojmë P ⊥ Q, nëse P Q = O.
Teoremë 5.15.2. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe P1 , P2 projektorë
ortogonalë në X. P = P1 P2 është projektor ortogonal atëherë dhe vetëm atëherë
kur P1 P2 = P2 P1 . Në këtë rast
P = PR(P1 )∩R(P2 ) .
Vërtetim. Supozojmë se P është projektor ortogonal, atëherë P1 P2 = P =

P ∗ = (P1 P2 )∗ = P2∗ P1∗ = P2 P1 .
Anasjelltas. Supozojmë se P1 P2 = P2 P1 , atëherë
P 2 = (P1 P2 )2 = P1 P2 P1 P2 = P12 · P22 = P1 P2 = P.

P ∗ = (P1 P2 )∗ = P2∗ P1∗ = P2 P1 = P.
Tregojmë tani se P = PR(P1 )∩R(P2 ) ⇐⇒ R(P1 P2 ) = R(P1 ) ∩ R(P2 ). Vërtet,
x ∈ R(P1 ) ∩ R(P2 ) ⇐⇒ x ∈ R(P1 ) ∧ x ∈ R(P2 ) =⇒ P1 x = x ∧ P2 x = x

=⇒ (P1 P2 )x = P1 (P2 x) = P1 x = x =⇒ x ∈ R(P1 P2 ).
Nga ana tjetër,
x ∈ R(P1 P2 ) =⇒ P1 P2 x = x = P2 P1 x =⇒ P1 x = x ∧ P2 x = x
=⇒ x ∈ R(P1 ) ∧ x ∈ R(P2 ) =⇒ x ∈ R(P1 ) ∩ R(P2 ).
Teoremë 5.15.3. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe P1 , P2 projektorë

ortogonalë në X. P = P1 + P2 është projektor ortogonal atëherë dhe vetëm
atëherë kur R(P1 ) ⊥ R(P2 ). Në këtë rast,
P = PR(P1 )+R(P2 ) .
Vërtetim. Supozojmë se P = P1 + P2 është projektor ortogonal. Atëherë

k P k= 1, prandaj për çdo x ∈ R(P1 ),
k x k2 =k P x k2 = (P x|P x) = (P ∗ P x|x) = (P 2 x|x) = (P x|x)

= ((P1 + P2 )x|x) = (P1 x|x) + (P2 x|x)
=k P1 x k2 + k P2 x k2 =k x k2 + k P2 x k2 ≥k x k2
=⇒k P2 x k2 = 0 =⇒ P2 x = 0
=⇒ P2 (R(P1 )) = {0} =⇒ R(P1 ) ⊆ N (P2 ) = R(P2 )⊥
=⇒ R(P1 ) ⊥ R(P2 ).
Anasjelltas. Supozojmë se R(P1 ) ⊥ R(P2 ). Tregojmë se P = P1 + P2 është

projektor ortogonal. Sipas lemës 5.15.1, P1 · P2 = 0. Prandaj
P 2 = (P1 + P2 )2 = P12 + P1 P2 + P2 P1 + P22 = P12 + p22 = P1 + P2 = P

P ∗ = (P1 + P2 )∗ = P1∗ + P2∗ = P1 + P2 = P.
Në fund tregojmë se P = PR(P1 )+R(P2 ) ⇐⇒ R(P1 + P2 ) = R(P1 ) + R(P2 ).

Vërtet, për çdo x ∈ X, kemi:
x = y + z (y ∈ R(P1 ) + R(P2 ), z ⊥ (R(P1 ) + R(P2 ))).
Nga ana tjetër y ∈ R(P1 ) + R(P2 ) =⇒ y = y1 + y2 (y1 ∈ R(P1 ), y2 ∈ R(P2 )).

Prandaj
P x = (P1 + P2 )x = (P1 + P2 )y + (P1 + P2 )z = (P1 + P2 )y = P1 y + P2 y

= y1 + y2 = y = PR(P1 )+R(P2 ) x
=⇒ PR(P1 +P2 ) = P = PR(P1 )+R(P2 ) .
Teoremë 5.15.4. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe le të jenë P1 , P2 ∈

L(X) projektorë ortogonal. Pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
1◦ R(P1 ) ⊆ R(P2 ),
2◦ P2 P1 = P1 ,
3◦ P1 P2 = P1 ,
4◦ k P1 x k≤k P2 x k (x ∈ X),
5◦ P1 ≤ P2 ,
6◦ N (P2 ) ⊆ N (P1 ),
7◦ P2 − P1 është projektor ortogonal.
Nëse vlen njëri nga kushtet 1◦ -7◦ , atëherë P2 − P1 = PR(P2 )∩R(P1 )⊥ .
Vërtetim. 1◦ =⇒2◦ . Supozojmë se R(P1 ) ⊆ R(P2 ); atëherë për çdo x ∈
X, P1 x ∈ R(P2 ). Prandaj P2 P1 x = P1 x(x ∈ X).
2◦ =⇒3◦ . P1 = P1∗ = (P2 P1 )∗ = P1∗ P2∗ = P1 P2 .
3◦ =⇒4◦ . k P1 x k=k P1 P2 x k≤k P1 kk P2 x k=k P2 x k.
4◦ =⇒5◦ . Për çdo x ∈ X, kemi:
(P1 x|x) = (P12 x|x) = (P1 x|P1 x) =k P1 x k2 ≤k P2 x k2

= (P2 x|P2 x) = (P22 x|x) = (P2 x|x).
5◦ =⇒6◦ . Nga P1 ≤ P2 , për çdo x ∈ X, kemi:
k P1 x k2 = (P1 x|x) ≤ (P2 x|x) =k P2 x k2

=⇒ N (P2 ) ⊆ N (P1 ).
6◦ =⇒ 1◦ N (P2 ) ⊆ N (P1 ) =⇒ R(P2 )⊥ ⊆ R(P1 )⊥

=⇒ R(P1 )⊥⊥ ⊆ R(P2 )⊥⊥ =⇒ R(P1 ) ⊆ R(P2 ).
7◦ =⇒1◦ . Supozojmë se P2 − P1 është projektor ortogonal, atëherë
P2 − P1 = (P2 − P1 )2 = P22 − P2 P1 − P1 P2 + P12

=⇒ P1 P2 + P2 P1 = 2P1
=⇒ P2 P1 P2 = P2 P1 ∧ P2 P1 P2 = P1 P2
=⇒ P2 P1 = P1 P2 = P1 ⇐⇒ R(P1 ) ⊆ R(P2 ).
1◦ =⇒7◦ . Supozojmë se R(P1 ) ⊆ R(P2 ) ⇐⇒ P2 P1 = P1 P2 = P1 , atëherë
(P2 − P1 )2 = P22 − P2 P1 − P1 P2 + P12

= P2 − P1 − P1 + P1 = P2 − P1 ,
(P2 − P1 )∗ = P2∗ − P1∗ = P2 − P1 .
Në fund tregojmë se P2 − P1 = PR(P2 )∩R(P1 )⊥ . Vërtet, nga 2◦ dhe 3◦ , kemi:
P2 − P1 = P2 − P2 P1 = P2 (I − P1 )
P2 − P1 = P2 − P1 P2 = (I − P1 )P2 .
Prej nga
R(P2 − P1 ) = R(P2 (I − P1 )) = R(P2 ) ∩ R(I − P1 )
= R(P2 ) ∩ N (P1 ) = R(P2 ) ∩ R(P1 )⊥ .
Një zbatim i projektorëve ortogonalë. Në paragrafin 3.3, vërtetuam se

kur X është hapësirë vektoriale e normuar dhe Y hapësirë e Banahut, cl F(X, Y) ⊂
K(X, Y).
Teoremë 5.15.5. Nëse X është hapësirë e Banahut kurse Y hapësirë e
Hilbertit, atëherë
cl F(X, Y) = K(X, Y).
Vërtetim. Le të jetë A ∈ K(X, Y ), S = B[0, 1] dhe ε > 0. Meqenëse AS

është bashkësi relativisht kompakte në Y , atëherë
n
AS = ∪ {B(yi , ε) : yi ∈ AS}.
i=1
Shënojmë me M = L({y1 , · · · , yn }). Meqenëse dim M < ∞, M është e mbyllur në

Y . Le të jetë P = PM ∈ L(Y ). Sipas 3◦ të teoremës 5.5.1, për çdo x ∈ S,
k Ax − P Ax k = inf{k Ax − y k: y ∈ M } < ε
=⇒k A − P A k< ε.
Meqenëse R(P A) = R(P ) = M , atëherë dim R(P A) = n < ∞ =⇒ P A ∈ F(X, Y ).

Rrjedhimisht për çdo A ∈ K(X1 , Y ) dhe për çdo ε > 0 ekziston P A ∈ F(X, Y ) i
tillë që k A − P A k< ε, d.m.th. cl F(X, Y) = K(X, Y).
5.16. Rrënja katrore e operatorit pozitiv
Teoremë 5.16.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X) operator

pozitiv. Atëherë ekziston dhe është i vetëm operatori pozitiv B ∈ L(X) i tillë që
A = B 2 dhe për çdo C ∈ L(X), AC = CA =⇒ BC = CB.
Vërtetim. Nëse A = 0, vërtetimi është trivial. Le të jetë A 6= 0, atëherë
(Ax|x) ≤k Ax kk x k≤k A k k x k2 (x ∈ X). Shënojmë me A1 =k A k−1 A,
atëherë (A1 x|x) ≤k x k2 = (Ix|x) (x ∈ X) =⇒ A1 ≤ I. Kështu, nëse supozojmë
RRËNJA KATRORE E OPERATORIT POZITIV 179
se për operatorin A1 (0 < A1 ≤ I) ekziston dhe është i vetëm operatori pozitiv

S ∈ L(X) i tillë që A1 = S 2 , atëherë
(k A k1/2 S)2 =k A k ·S 2 =k A k A1 = A
=⇒ B =k A k1/2 S.
Ky përfundim na mundëson që pa e prishur përgjithësimin e teoremës, të supo-

zojmë se 0 < A ≤ I. Përkufizojmë tani vargun (Bn ) në këtë mënyrë:
1
B0 = 0, Bn+1 = Bn + (A − Bn2 ) (n ∈ N ). (1)
2
Është e qartë se termat e vargut (Bn ) janë operatorë komutativë të vetadjunguarë
të cilët komutojnë me çdo operator që komuton me operatorin A (vërtetoni p.sh.
me induksion matematik). Gjithashtu provohet lehtë se
1 1
I − Bn+1 = (I − Bn )2 + (I − A) ≥ 0
2 2
=⇒ Bn ≤ I (n ∈ N ). (2)
si dhe
1
Bn+1 − Bn = [(I − Bn+1 ) + (I − Bn )](Bn − Bn−1 ). (3)
2
Nga (2), (3) dhe teorema 5.13.2, duke zbatuar metodën e induksionit matematik
vërtetohet se
Bn ≤ Bn+1 (n ∈ N ). (4)
Nga (2), (4) dhe teorema 5.13.3, ekziston operatori pozitiv B ∈ L(X) i tillë që për
çdo x ∈ X,
lim Bn x = Bx. (5)
n→∞
1
B = B + (A − B 2 ) =⇒ A = B 2 .
2
Në fund, nëse ekziston C ∈ L(X) i tillë që CA = AC, atëherë CBn = Bn C =⇒
CB = BC.
Uniciteti. Supozojmë të kundërtën, se ekziston edhe një operator tjetër pozitiv
T ∈ L(X) i tillë që A = T 2 dhe për çdo C ∈ L(X) të tillë që AC = CA, vlen
T C = CT . Meqenëse AB = BA, atëherë T B = BT . Tregojmë tani se T = B.
Vërtet, për çdo x ∈ X dhe y = (B − T )x,
(By|y) + (T y|y) = ((B + T )y|y) = ((B + T )(B − T )x|y)

= ((B 2 − T 2 )x|y) = ((A − A)x|y) = 0
=⇒ (By|y) + (T y|y) = 0.
Më tutje, meqë T ≥ 0, ekziston operatori i vetadjunguar U ∈ L(X) i tillë që

U 2 = T . Prej nga
k U y k2 = (U y|U y) = (U 2 y|y) = (T y|y) = 0

=⇒ U y = 0 =⇒ T y = U (U y) = 0.
Në mënyrë të ngjashmë vërtetohet se By = 0. Në fund për çdo x ∈ X,
k Bx − T x k2 = ((B − T )2 x|x) = ((B − T )y|x) = (By|x) − (T y|x) = 0

=⇒ Bx = T x(x ∈ X) =⇒ B = T.
Përkufizim 5.16.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X) operator

2
pozitiv. Operatori pozitiv B ∈ L(X) për të cilin A √ = B quhet rrënjë katrore
1/2
pozitive e operatorit A dhe shënohet me A ose A. Modul i operatorit T ∈
L(X), shënohet me |T |, quhet rrënja katrore pozitive e operatorit T ∗ T , d.m.th.
|T | = (T ∗ T )1/2 .
Është e qartë se kur T ≥ 0, T = (T ∗ T )1/2 .
Rrjedhim 5.16.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe T ∈ L(X). Është e
vërtetë ekuivalenca
T ≥ 0 ⇐⇒ (∃S ∈ L(X))T = S ∗ S.
Vërtetim. Supozojmë se ekziston S ∈ L(X) i tillë që T = S ∗ S, atëherë sipas

rrjedhimit 5.13.2, T ≥ 0.
Anasjelltas. Supozojmë se T ≥ 0; atëherë sipas teoremës 5.16.1, ekziston
operatori pozitiv S = T 1/2 ∈ L(X) i tillë që
T = T 1/2 · T 1/2 = (T 1/2 )∗ T 1/2 = S ∗ S.
5.17. Izometria e pjesshme

Përkufizim 5.17.1. Le të jenë X, Y hapësira të Hilbertit. Operatori V ∈
L(X, Y ) quhet izometri e pjesshme, nëse
k V x k=k x k (x ∈ N (V )⊥ ). (1)
Nënhapësirat N (V )⊥ dhe R(V ) quhen, përkatësisht, hapësirë e fillimit dhe e

fundit për izometrinë e pjesshme V .
Është e qartë se kur V është izometri e pjesshme, atëherë k V k≤ 1. Nëse
N (V ) = {0}, V është izometri.
IZOMETRIA E PJESSHME 181
Lemë 5.17.1 Le të jenë X, Y hapësira të Hilbertit. Nëse V ∈ L(X, Y ) është
izometri e pjesshme, atëherë R(V ) është e mbyllur në Y .
Vërtetimin po ia lëmë lexuesit.
Lemë 5.17.2 Le të jenë X, Y hapësira të Hilbertit. Nëse V ∈ L(X, Y ) është
izometri e pjesshme, atëherë edhe V ∗ është izometri e pjesshme dhe vlejnë këto
barazime
V ∗ V = PN (V )⊥ ∧ V V ∗ = PR(V ) . (2)
Vërtetim. Nga përkufizimi 5.17.1, rrjedh se
k V x k =k PN (V )⊥ x k (x ∈ X) (3)
=⇒ (Vx |Vx ) = (PN (V )⊥ x|PN (V )⊥ x)(x ∈ X).
Meqenëse PN (V )⊥ është operator i vetadjunguar dhe idempotent, nga relacioni i

fundit, për çdo x ∈ X, kemi:
(V ∗ V x|x) = (PN∗ (V )⊥ PN (V )⊥ x|x) = (PN2 (V )⊥ x|x) = (PN (V )⊥ x|x)

=⇒ V ∗ V = PN (V )⊥ .
Më tutje, nga V ∗ V = PN (V )⊥ dhe (3), kemi:
k V ∗ V x k=k PN (V )⊥ x k=k V x k (x ∈ X).
Meqenëse N (V ∗ ) = R(V ), nga relacioni i fundit rrjedh se për çdo y = V x ∈ R(V ),

kemi:
k V ∗ y k=k y k (y ∈ R(V ) = N (V ∗ )⊥ ),
d.m.th. se V ∗ është izometri e pjesshme. Në fund,
k V ∗ y k =k y k (y ∈ R(V ))
=⇒k V ∗ y k=k PR(V ) y k (y ∈ Y )
=⇒ (V V ∗ y|y) = (V ∗ y|V ∗ y) = (PR(V ) y|PR(V ) y)
∗ 2
= (PR(V ) PR(V ) y|y) = (PR(V ) y|y)
= (PR(V ) y|y) (y ∈ R(V ))

∗
=⇒ V V = PR(V ) .
Teoremë 5.17.1. Le të jenë X, Y hapësira të Hilbertit dhe V ∈ L(X, Y ).

Pohimet që vijojnë janë ekuivalente:
1◦ V është izometri e pjesshme,
2◦ V ∗ është izometri e pjesshme,
3◦ V ∗ V është projektor ortogonal,
4◦ V V ∗ është projektor ortogonal,

5◦ V V ∗ V = V ,
6◦ V ∗ V V ∗ = V ∗ .
Vërtetim. Sipas lemës 5.17.2 dhe faktit se V ∗∗ = V , është e vërtetë se
1 ⇐⇒2◦ , 1◦ ⇐⇒3◦ , 1◦ ⇐⇒4◦ , 2◦ ⇐⇒3◦ , dhe 2◦ ⇐⇒4◦ .
◦
3◦ ⇐⇒5◦ . Supozojmë se V ∗ V është projektor ortogonal. Sipas lemës 5.12.3,

R(V V ) = R(V ∗ ) = N (V )⊥ , d.m.th. V ∗ V = PN (V )⊥ . Meqenëse I − PN (V )⊥ =
∗
PN (V ) , atëherë V (I − PN (V )⊥ ) = V − V V ∗ V = 0.
5◦ ⇐⇒6◦ . V V ∗ V = V ⇐⇒ (V V ∗ V )∗ = V ∗ ⇐⇒ V ∗ V V ∗ = V ∗ .
2◦ ⇐⇒6◦ . Vërtetimi është i ngjashëm më 2◦ ⇐⇒6◦ .
5◦ ⇐⇒3◦ . Supozojmë se V V ∗ V = V , atëherë (V ∗ V )2 = V ∗ V V ∗ V = V ∗ V
dhe (V ∗ V )∗ = V ∗ V .
6◦ ⇐⇒4◦ . Vërtetimi është i ngjashëm me 5◦ ⇐⇒3◦ .
3◦ ⇐⇒1◦ . Supozojmë se V ∗ V = PN (V )⊥ , atëherë për çdo x ∈ N (V )⊥ ,
k V x k2 = (V x|V x) = (x|V ∗ V x) = (x|PN (V )⊥ x) = (x|x) =k x k2 ,
kështu që V është izometri e pjesshme.

4◦ ⇐⇒1◦ . Rrjedh nga 3◦ ⇐⇒2◦ duke ditur se V ∗∗ = V .
5.18. Zbërthimi polar i operatorit

Teoremë 5.18.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X). Atëherë
ekziston operatori pozitiv P ∈ L(X) dhe izometria e pjesshme V ∈ L(X) të tillë
që A = V P dhe N (P ) = N (V ). P dhe V janë të përcaktuar në mënyrë të vetme.
Vërtetim. Sipas teoremës 5.16.1, A∗ A ka rrënjë pozitive të përcaktuar në
mënyrë të vetme. Le të jetë P = (A∗ A)1/2 . Atëherë për çdo x ∈ X,
k P x k2 = (P x|P x) = (P 2 x|x) = (A∗ Ax|x) =k Ax k2 .
Le të jetë U : R(P ) → X operator i dhënë me U (P x) = Ax (x ∈ X). Meqenëse

k U (P x) k=k Ax k=k P x k (x ∈ X), U ∈ L(X) dhe U është izometri. Sipas
teoremës 3.1.10, U ka zgjerim të vetëm U1 ∈ L(cl R(P), X) i cili gjithashtu është
izometri. Le të jetë V : X → X operator i tillë që V = U1 në cl R(P) dhe V = 0
në R(P )⊥ . Është e qartë se V ∈ L(X). V është izometri e pjesshme sepse për çdo
x ∈ N (V )⊥ = R(P )⊥⊥ = cl R(P),
k V x k=k U1 x k=k x k .
OPERATORËT HERMITIAN SI NDRYSHIM I OPERATORËVE POZITIVË 183
Në fund vërejmë se A = V P dhe N (V ) = cl R(P)⊥ = R(P)⊥ = N(P∗ ) = N(P).

Uniciteti. Supozojmë se A = W Q ku W është izometri e pjesshme, kurse Q
operator pozitiv i tillë që N (W ) = N (Q). Atëherë A∗ = QW ∗ . Meqenëse W ∗ W
është projektor ortogonal në N (W )⊥ = N (Q)⊥ = cl R(Q), atëherë P 2 = A∗ A =
QW ∗ W Q = Q2 . Nga teorema 5.16.1, rrjedh se P = Q, mu për këtë V P = W P ,
d.m.th. se për çdo x ∈ R(P ), V x = W x. Meqenëse R(P )⊥ = N (P ) = N (W ) =
N (V ), atëherë për çdo x ∈ R(P )⊥ , V x = W x = 0. Rrjedhimisht V = W .
Teoremë 5.18.2. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X). Atëherë

ekziston operatori pozitiv Q ∈ L(X) dhe izometria e pjesshme W ∈ L(X) i tillë që
A = QW dhe N (Q)⊥ = R(W ) · Q dhe W janë të përcaktuar në mënyrë të vetme.
Vërtetim. Sipas teoremës 5.18.1, ekziston operatori pozitiv P ∈ L(X) dhe
izometria e pjesshme V ∈ L(X) i tillë që A∗ = V P dhe N (V ) = N (P ). Atëherë,
A = P ∗ V ∗ = P V ∗ , kështu që për Q = P dhe W = V ∗ merret paraqitja A = QW .
Në këtë rast N (Q)⊥ = N (P )⊥ = N (V )⊥ = cl R(V∗ ) = R(V∗ ) = R(W).
Përkufizim 5.18.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X). Paraqit-

jet e vetme A = V P (teorema 5.18.1) dhe A = QW (teorema 5.18.2) quhen
përkatësisht zbërthim polar i djathtë dhe i majtë i operatorit A.
Vërejtje 5.18.1. Vërtetohet se zbërthimet polare të tilla ekzistojnë edhe për
çdo operator A ∈ L(X, Y ) të hapësirave të Hilbertit X, Y . (shih [20], faqe 136).
5.19. Operatorët hermitian si ndryshim

i operatorëve pozitivë
Në këtë paragraf do të vërtetojmë se çdo operator i vetadjunguar mund të
paraqitet si ndryshim i operatorëve pozitivë.
Lemë 5.19.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit, A, B ∈ L(X) operator
komutativ i vetadjunguar të tillë që A2 = B 2 , P = PN (A−B) dhe C ∈ L(X).
Atëherë
1◦ C(A − B) = (A − B)C =⇒ CP = P C
2◦ Ax = 0 =⇒ P x = x
3◦ A = (2P − I)B.
Vërtetim 1◦ Le të jetë y ∈ N (A−B). Nëse C komuton me operatorin A−B,
atëherë
(A − B)Cy = C(A − B)y = 0 =⇒ Cy ∈ N (A − B)

=⇒ CP x ∈ N (A − B) (x ∈ X)
=⇒ P CP x = CP x (x ∈ X)
=⇒ P CP = CP. (1)
Meqenëse C ∗ komuton me A − B, ngjashëm vërtetohet se
P C ∗ P = C ∗ P. (2)
Nga (1) dhe (2) rrjedh se P C = (C ∗ P )∗ = (P C ∗ P )∗ = P CP = CP .

2◦ Supozojmë se Ax = 0, atëherë
k Bx k2 = (Bx|Bx) = (B 2 x|x) = (A2 x|x) = (Ax|Ax) = 0

=⇒ Bx = 0.
Tani
Ax = 0 ∧ Bx = 0 =⇒ (A − B)x = 0 =⇒ x ∈ N (A − B) =⇒ P x = PN (A−B) x = x.
3◦ (A − B)(A + B) = A2 − B 2 = 0
=⇒ (A + B)x ∈ N (A − B)(x ∈ X)
=⇒ P (A + B)x = PN (A−B) (A + B)x = (A + B)x(x ∈ X)
=⇒ P (A + B) = A + B.
Meqenëse A, B janë operatorë komutativë, sipas 1◦ , kemi:
A(A − B) = (A − B)A =⇒ P A = AP
B(A − B) = (A − B)B =⇒ P B = BP.
Tani
P A = AP ∧ P B = BP =⇒ P (A − B) = (A − B)P = (A − B)PN (A−B) = O.
Rrjedhimisht
P (A + B) − P (A − B) = A + B
=⇒ A = (2P − I)B.
Teoremë 5.19.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit, A ∈ L(X) operator i

vetadjunguar dhe C ∈ L(X). Atëherë ekziston projektori ortogonal E+ ∈ L(X) i
tillë që
1◦ CA = AC =⇒ CE+ = E+ C,
2◦ AE+ ≥ 0 ∧ A(I − E+ ) ≤ 0,
3◦ Ax = 0 =⇒ E+ x = x.
Vërtetim. Le të jetë B = (A2 )1/2 dhe E+ = PN (A−B) .
1◦ Sipas teoremës 5.16.1 dhe lemës 5.19.1, kemi:
(CA = AC =⇒ CB = BC) =⇒ C(A − B) = (A − B)C =⇒ E+ C = CE+ .

2◦ Nga 1◦ rrjedh se AE+ = E+ A dhe BE+ = E+ B. Nga ana tjetër sipas

barazimit 3◦ të lemës 5.19.1, A = (2E+ − I)B. Meqenëse E+ , B janë operatorë
pozitivë që komutojnë, nga teorema 5.13.2, E+ B ≥ 0. Prandaj
AE+ = (2E+ − I)BE+ = (2E+ − I)E+ B = E+ B ≥ O

A(I − E+ ) =(2E+ − I)B(I − E+ ) = (2E+ − I)(I − E+ )B
= − (I − E+ )B ≤ O.
Përkufizim 5.19.1. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit dhe A ∈ L(X) operator

i vetadjunguar. Operatorët
A+ = AE+ dhe A− = A(I − E+ )
quhen përkatësisht pjesa pozitive dhe negative e operatorit A.

Nga A = (2E+ − I)B rrjedh se BE+ = 12 (A + B). Prej nga sipas teoremës
5.19.1,
1 1
A = AE+ = (A + B) ∧ A− = A(I − E+ ) = (A − B).
2 2
Rrjedhimisht
A = A+ + A− ose A = A+ − (−A− )(A+ ≥ 0 ∧ −A− ≥ 0).
1. Le të jetë X hapësirë unitare mbi fushën R. Vërtetoni se:
(∀x1 , x2 ∈ X \ {0}) k x1 + x2 k=k x1 k + k x2 k⇐⇒ (∃λ ∈ R+ )x2 = λx1 .
2. Le të jetë M nënhapësirë e mbyllur e hapësirës së Hilbertit X. Vërtetoni se

M ⊥⊥ = M . A vlen ky barazim nëse M nuk është e mbyllur?
3. Le të jenë X1 , X2 nënhapësira të haësirës së Hilbertit X. Vërtetoni se:
(X1 ∩ X2 )⊥ = cl (X⊥ ⊥
1 + X2 ).
4. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit, f ∈ X ∗ dhe M = {x : f (x) = 0}. Vërtetoni

se dim M ⊥ = 1.
5. Vërtetoni se ekziston funksioni i vazhdueshëm ϕ : [0, 1] → X që është 1-1 dhe
për të cilin (ϕ(b) − ϕ(a)) ⊥ (ϕ(d) − ϕ(c))(0 ≤ a ≤ b ≤ c ≤ d ≤ 1).
6. Le të jetë P[a, b] hapësira e të gjitha polinomeve të përkufizuara në segmentin
[a, b], në të të cilën prodhimi skalar është përkufizuar me
Zb
(p|q) = p(x)q(x)dx.
a
Nëse pn ∈ P[a, b](pn 6= 0) është polinom i shkallës n ortogonal në të gjitha
polinomet e shkallës < n, tregoni se të gjitha zerot e tij janë reale të ndryshme
dhe i takojnë segmentit [a, b].
7. Me një shembull tregoni se në hapësirën e Hilbertit X që ka një bazë të
ortonormuar të numërueshme nuk mund të përkufizohet masa.
8. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit. Vërtetoni se çdo sistem i pafundmë ortogonal
{un : n ∈ N } në X konvergjon në mënyrë të dobët në X, por jo edhe sipas
normës.
9. Le të jetë (xn ) varg në X. Vërtetoni se xn → x0 ∈ X, atëherë dhe vetëm
ω
atëherë kur xn −→x0 dhe k xn k→k x0 k.
P
10. P
Le të jetë (an ) varg i numrave pozitivë i tillë që an bn < ∞ ku bn ≥ 0 dhe
b2n < ∞. Vërtetoni se a2n < ∞.
P
11. Le të jetë x0 ∈ X dhe M nënhapësirë e mbyllur në X. Vërtetoni se
min{k x0 − x k: x ∈ M } = max{|(x0 |y)| : y ∈ M ⊥ ∧ k y k= 1}.
R1 R1
12. Njehsoni min |x3 − a − bx − cx2 |2 dx dhe max x3 g(x)dx, ku
a,b,c −1 −1
Z1 Z1 Z1 Z1
2
g(x)dx = xg(x)dx = x g(x)dx = 0 ∧ |g(x)|2 dx = 1.
−1 −1 −1 −1
R1
13. Njehsoni min |x3 − a − bx − cx2 |2 e−x dx.
a,b,c −1
R1 R1
14. Njehsoni max x3 h(x)dx (h = a + bx + cx2 ∧ h2 (x)dx = 1).
h −1 −1
15. Nëse A ⊂ [0, 2π] është bashkësi e matshme, vërtetoni se

Z Z
lim cos nxdx = lim sin nxdx = 0.
A A
16. Le të jetë l20 hapësira e vargjeve komplekse x = (xi ) për të cilin |xi |2 < ∞
P
dhe le të jetë A : l2 → l2 operator i përkufizuar me A(x) = (x2 , x3 , . . .).
Tregoni se vargu (An )n∈N konvergjon në mënyrë të dobët tek operatori 0.
17. Le të jetë (ei : i ∈ N ) bazë e ortonormuar në hapësirën e Hilbertit X. Oper-
atori A ∈ L(X) quhet operator i Hilbert-Shmidit nëse
X 1/2
k A k2 = k Aei k2 < ∞.
Vërtetoni se:
(a) k A k2 nuk varet nga zgjedhja e bazës së ortonormuar në X.
(b) k A k2 =k A∗ k2
(c) k A k≤k A k2
(d) k k2 është normë në klasën e operatorëve të Hilbert–Shmidit L0 (X).
(e) L0 (X) është nënhapësirë e L(X).
∞
(Aei |Bei ) përkufizon prodhimin skalar në L0 (X).
P
(ë) (A|B) =
i=1
(f) (L0 (X), k k2 ) është e plotë.

18. Le të jetë X hapësirë e Hilbertit, a, b ∈ X \ {0} (a 6= b) dhe A : X → X
operator i dhënë me barazimin
Ax = (x|a)b (x ∈ X).
1◦ Vërtetoni se A ∈ L(X) dhe njehsoni kAk.

2◦ Gjeni A∗ .
3◦ Gjeni N (A) dhe R(A).

Analiza Funksionale 1 Ramadan Zejnullahu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Analiza Funksionale 1 Ramadan Zejnullahu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

7

1.1. Hapësira vektoriale. Baza dhe dimensioni

X × X → X të dhënë me (x, y) 7→ x + y, (1)

Funksioni (1)–mbledhja në X ka këto veti:

(hv1) (x + y) + z = x + (y + z) (x, y, z ∈ X),

Funksioni (2)–shumëzimi me skalar ka këto veti:

(hv5) α(x + y) = αx + αy (α ∈ Φ; x, y ∈ X),

Elementet e hapësirës X i quajmë vektorë, kurse elementet e fushës Φ skalarë.

x + y =(x1 , . . . , xn ) + (y1 , . . . , yn ) = (x1 + y1 , . . . , xn + yn ) (3)

është hapësirë vektoriale.

(x + y)(t) =x(t) + y(t) (5)

është hapësirë vektoriale.

atëherë ngushtimet e funksioneve (1) dhe (2), d.m.th. funksionet (x, y) 7→ x + y

Është e qartë se L(S) është nënhapësirë e hapësirës vektoriale X. Nënhapësira e

d.m.th. S është linearisht e pavarur në X. Tregojmë tani se L(S) = X. Vërtet,

Teorema e mëposhtme vërteton ekzistencën e bazës algjebrike të hapësirës

F = {F ⊂ X : F është e linearisht e pavarur}

Në bashkësinë F përkufizojmë relacionin e renditjes në këtë mënyrë

Është e qartë se (F, ) është bashkësi pjesërisht e renditur. Tregojmë se (F, ) i

F0 është bashkësi linearisht e pavarur në X. Le të jetë {xi : i = 1, . . . , n} cilado

Teoremë 1.1.2. Çdo bashkësi linearisht e pavarur në hapësirën vektoriale

Rrjedhim 1.1.1. Nëse H është bazë algjebrike e hapësirës vektoriale X,

Në mënyrë analoge vërtetohet se cardG ≤cardH. Rrjedhimisht cardG =cardH.

Përkufizim 1.1.3. Dimension algjebrik (i Hamelit) i hapësirës vektoriale X

1.2. Funksionet lineare në hapësirat vektoriale

Nëse Φ = R, vetitë 2◦ dhe 4◦ përputhen, d.m.th. në hapësirën vektoriale reale,

Pasqyrimi identik x 7→ x i hapësirës X në vete është linear. E shënojmë atë

(A + B)(x) = Ax + Bx (A, B ∈ (X → Y )) (x ∈ X),

Provohet lehtë se bashkësia (X → Y ) në lidhje me veprimet e mësipërme është

ku λi 6= 0 vetëm për një numër të fundmë të indeksave i ∈ I. Përkufizojmë

Unicitetin e operatorit A le ta provojë lexuesi.

Vërtetim. Le të jetë {ei : i = 1, 2, . . . , n} bazë algjebrike në hapësirën X.

Është e qartë se fi ∈ X + (i = 1, 2, . . . , n). Tregojmë se {fi : i = 1, 2, . . . , n}

d.m.th. X + ⊆ L({f1 , f2 , . . . , fn }). Meqenëse inkluzioni i anasjelltë është çdo herë

Përkufizim 1.2.2. Baza {fi : i = 1, 2, . . . , n} e hapësirës X + e konstruktuar

(dim X = m) ∧ (dim Y = n) =⇒ dim (X → Y) = mn.

Për vërtetim, shih [19], faqe 49.

x ∈ X \ {0} =⇒ (∃f ∈ X + )f (x) 6= 0.

ku αx është koeficienti pranë x ∈ G. Është e qartë se f ∈ X + . Në fund, meqë

1.3. Izomorfizmi i hapësirave vektoriale

Përkufizim 1.3.1. Hapësirat vektoriale X dhe Y mbi të njëjtën fushë

Operatori linear A : X → Y është bijeksion, atëherë dhe vetëm atëhere, kur

Operatori linear A : X → Y është injeksion, atëherë dhe vetëm atëherë, kur

Vërtetim. Supozojmë se hapësirat vektoriale X dhe Y janë algjebrikisht

Anasjelltas. Supozojmë se dim X = dim Y. Nëse me G dhe H shënojmë

dim X = dim Y ⇐⇒ cardG = cardH,

X ekziston bijeksioni ϕ : G → H. Le të jetë x ∈ X, cilido. Atëherë

Funksioni A është mirë i përkufizuar, sepse paraqitja e vektorit x ∈ X në bazën

Vërejtje 1.3.1. Funksioni linear A : X → Y i konstruktuar në teoremën

1.4. Hapësirat refleksive

Tregojmë se x̂ ∈ X ++ . Me të vërtetë, për çdo f, g ∈ X + dhe për çdo α, β ∈ Φ,

x̂(αf + βg) = (αf + βg)(x) = αf (x) + βg(x) = αx̂(f ) + β x̂(g).

Konsiderojmë tani pasqyrimin J : X → X ++ të dhënë me

J është 1-1. Le të jenë x1 , x2 ∈ X. Atëherë

Kështu vërtetuam se hapësira vektoriale X është algjebrikisht izomorfe me nënha-

Teoremë 1.4.2. Nëse dim X = n < ∞, atëherë J : X → X ++ është izomor-

dim X = n =⇒ dim X+ = dim X++ = n.

Le të jetë {ei : i = 1, 2, . . . , n} bazë algjebrike në X. Atëherë {êi : i = 1, 2, . . . , n}

Prej nga për çdo F ∈ X ++ ekziston x ∈ X i tillë që J(x) = F .

1.5. Hapësira plotësuese dhe hapësira herës

Vërtetim. Le të jenë X1 , X2 nënhapësira plotësuese të hapësirës vektoriale

x ∈ X =⇒ x ∈ L(X1 ∪ X2 ) =⇒ x = αx01 + βx02 (x01 ∈ X1 ∧ x02 ∈ X2 ∧ α, β ∈ Φ)

Paraqitja x = x1 +x2 (x1 ∈ X1 ∧x2 ∈ X2 ) është e vetme, sepse sikur x = x1 +x2

Anasjelltas. Supozojmë se çdo element x ∈ X mund të paraqitet në mënyrë

Është e qartë se (F, ) është bashkësi pjesërisht e renditur. Tregojmë se (F, ) i