Professional Documents
Culture Documents
BASHKSIT
1. BASHKSIT. KUPTIMET ELEMENTARE
Bashksia sht kuptim elementar n matematik.
Tek kuptimi i bashksis, sht me rndsi t dijm elementet (antart)
q prmban ajo.
Bashksit do ti shnojm me shkronjat A, B, C , D,...
Elementet e bashksive do ti shnojm me shkronjat a, b, c, d ,...
Nse elementi a i takon bashksis A, simbolikisht shnohet a A
(lexohet: a element i A s).
Nse elementi a nuk i takon bashksis A, simbolikisht shnohet a A
(lexohet: a nuk sht element i A s).
Zakonisht bashksit i prshkruajm me njrn nga mnyrat vijuese:
1) Duke prshkruar elementet, p.sh. bashksia {a, b, c, d } prbhet nga
elementet a, b, c, d .
2) Duke prshkruar vetit e elementeve me an t ndonj shprehje
p ( x ). P.sh. nse dshirojm t paraqesim bashksin e numrave
njshifror natyror kemi A = {x |1 x < 10, x }.
Bashksia t cils i takojn t gjitha elementet, prfshir edhe vetveten
quhet bashksi universale. Simbolikisht shnohet .
Bashksia q nuk ka asnj element quhet bashksi boshe. Simbolikisht
shnohet me .
Disa nga bashksit numerike:
BASHKSIT
c)
C = {x | x N , x + 4 = 3}.
Zgjidhja.
a) A = {4,5,6,7,8,9,10,11}.
b) B = {2, 4,6,8,10,12,14}.
c) Meq zgjidhja e barazimit x + 4 = 3 sht x = 1 N prfundojm se
bashksia C nuk prmban asnj element. D.m.th. C = .
Shembulli 2. Jan dhn bashksit
X = {4, 2} , Y = {x | x 2 6 x + 8 = 0} ,
Z = {x | x N , xift, 1 < x < 5}.
Cila prej tyre sht e barabart me B = {2, 4}?
Zgjidhja.
Pr t caktuar elementet e bashksis Y zgjidhim barazimin kuadratik
x 2 6 x + 8 = 0 . Pas zgjidhjes merret x1 = 2, x2 = 4. Pra Y = {2, 4}.
sht e qart se Z = {2, 4}.
Pra, q t tri bashksit X , Y , Z jan t barabarta me bashksin {2, 4}.
Shembulli 3. Jan dhn bashksit:
X = {x | x 2 = 9 2 x = 4} , Y = {x | x x} ,
Z = {x | x Z , x + 8 = 8}. Cila prej tyre sht boshe?
Zgjidhja.
Lexuesi le t arsyetoj se bashksit X dhe Y jan boshe.
Prkufizimi 1. (NNBASHKSIA). Bashksia A sht nnbashksi e
bashksis B, nse do element i bashksis A njkohsisht i
takon edhe bashksis B. Simbolikisht shnojm A B.
Pra, A B x A x B.
Nse A nuk sht
shnojm A B.
nnbashksi
bashksis
simbolikisht
P.sh. nse A = {1, 2,3}, B = {1, 2,3, 4,5}, C = {2,3, 4,5}, ather A B, A C.
N figurn vijuese, me an t diagramit t Venit jan paraqitur
bashksit A, B ku A B.
ALGJEBRA
B
x
A
sht e qart se pr do bashksi A vlejn: A A dhe A.
Le t sqarojm pohimin:
A pr do bashksi A ,
q nse e shprehim me fjal do t thot:
do element i bashksis i takon bashksis A .
sht e qart se nj bashksi, le t themi X nuk sht nnbashksi e nj
bashksie tjetr Y , nse n bashksin X gjendet nj element q nuk
gjendet n bashksin Y . Pr shembull, bashksia {1,3,5,7} nuk sht
nnbashksi e bashksis {1, 2,3, 4,5,6} , sepse 7 sht n bashksin e
par por nuk sht n bashksin e dyt.
Kshtu pohimi A do t ishte i pasakt nse e gjejm nj element n
bashksin i cili nuk sht n bashksin A. Por, nj element t till
nuk mund ta gjejm sepse bashksia nuk ka asnj element.
Konkludojm se vlen A , pr do bashksi A.
Prkufizimi 2. (BARAZIA E BASHKSIVE). Nse A B dhe B A,
ather themi se bashksit jan t barabarta.
Simbolikisht shnojm A = B. Pra, bashksit A, B prmbajn t njjtat
elemente.
Prkufizimi 3. (NNBASHKSIA E MIRFILLT). Nse A B dhe
A B ather themi se A sht nnbashksi e mirfillt e
bashksis B. Simbolikisht shnojm A B.
Shembulli 4. Jan dhn bashksit
A = {x | x Z , x > 1},
BASHKSIT
B = { y | y N , y plotpjestohet me 2} ,
C = {z | z sht numr ift m i madh se 10}.
Cila prej tyre sht nnbashksi e bashksis W = {2, 4, 6,...}?
A sht ndonjra nnbashksi e mirfillt e bashksis W ?
Zgjidhja.
Vrejm se:
2. VEPRIMET ME BASHKSI
Prkufizimi 1. (PRERJA- ) Prerja e bashksive A, B sht bashksia e
elementeve t prbashkta t tyre. Pra,
A B = {x | x A dhe x B}.
N figurn vijuese sht paraqitur diagrami i Venit pr prerjen e
bashksive.
B
A B
A B = {4,6,8,10}.
N prgjithsi, prerja e ndonj familje t bashksive, sht bashksia e
elementeve q i takojn secils prej bashksive t asaj familje.
Pra
A = {x | x A ,
iI
pr do i I }.
ALGJEBRA
A = A A A A A = {5}.
i
i =1
A = {1, 2,...,8}.
i =1
A =.
i
...
An = {n, n + 1, n + 2, n + 3,...}
...
Ather qart se:
A =
i
A =
i
BASHKSIT
jan
A1 = {x N | x = 4k , k N }
A2 = {x N | x = 4k + 1, k N }
A3 = {x N | x = 4k + 2, k N }
A4 = {x N | x = 4k + 3, k N }.
Bashksit A1 , A2 , A3 , A4 jan n dyshe disjunkte sepse Ai Aj = , pr
Po ashtu edhe
A =. Pra, bashksit
i
A1 , A2 , A3 , A4 jan disjunkte.
i =1
A B = {x | x A ose x B}.
N figurn vijuese sht paraqitur diagrami i Venit pr unionin e
bashksive.
A
B
A B
ALGJEBRA
Pra
A = { x | x A , pr ndonj i I }
i
iI
ose
A = { x | ekziston i I , x A }.
iI
(Fi , Fj F, i j , Fi Fj = ) .
2) Unioni i elementeve (bashksive) nga F sht bashksia S , pra
= S , Fi F.
F1
F5
F3
F4
F2
F1
F3
F2
Figura 1
F1
F2
F3
Figura 2
Figura 3
F = {F1 , F2 , F3 , F4 , F5}
paraqet zbrthim t bashksis S sepse do dy bashksi Fi , Fj S ,
F = S.
i
i =1
BASHKSIT
{{1},{2},{3}}
{{1, 2},{3}}
{{1,3},{2}}
{{1},{2,3}}
{{1, 2,3}}
A \ B = {x | x A dhe x B}.
N figurn vijuese sht paraqitur diagrami i Venit pr ndryshimin e
bashksive A \ B.
A
B
A\ B
A \ B = {5,7,9,11}.
Prkufizimi 4. (NDRYSHIMI SIMETRIK- ) Ndryshimi simetrik i
bashksive A, B sht bashksia e prkufizuar si vijon
ALGJEBRA
AB = ( A \ B ) ( B \ A).
N figurn vijuese sht paraqitur diagrami i Venit pr ndryshimin
simetrik t bashksive A, B .
AB
AI = {x | x I dhe x A}.
D.m.th. AI = I \ A. 1
AI
AC .
BASHKSIT
10
x x
A = x | x S S , B = y | y S y S .
3
2 4
b) T caktohen: A B, A B, A \ B, B \ A, AB, AS .
Zgjidhja.
a)
b)
Zgjidhja.
Lexuesi le t vrej se:
Z C Z T = Z , Z C Z T = , Z C \ Z T = Z C , Z T \ Z C = Z T ,
Z C ZT = ( Z C \ ZT ) ( ZT \ Z C ) = Z , ( ZT ) Z = Z ZT = Z C , ( Z C ) Z = Z \ Z C = ZT .
Shembulli 11. T vrtetohet se A \ B = A B.
Zgjidhja.
Duhet t tregojm se
x A \ B ather dhe vetm
x A B. Vrtet
x A \ B x A x B x A x B x A B.
ather nse
ALGJEBRA
11
P( A) = {,{1},{2}, A} ,
P ( B ) = {,{1},{2},{3},{1, 2},{1,3},{2,3}, B}.
Nse provojm t caktojm P (C ) do t vrejm se nj gj e till sht e
pamundur.
Ndoshta, dikush mund t sugjeroj iden q n kt rast t shfrytzojm
kompjuterin.
Vrejm s pari se kur bashksia A kishte 2 elemente ather P( A)
kishte 4 = 22 elemente.
N rastin e bashksis B me 3 elemente, P( B ) kishte 23 elemente.
N prgjithsi n rastin kur bashksia X ka n elemente, ather P( X )
ka 2n elemente.
Kshtu n rastin e bashksis C me 64 elemente, P (C ) ka 264 elemente.
Le t themi se e kemi br programin dhe q e posedojm nj kompjuter
q paraqet 106 bashksi n sekond. Por edhe me kt kompjuter nj
llogaritje e till do t ishte e pamundur.
Faktin se bashksia A ka k elemente e shnojm n( A) = k .
Shembulli 13. Le t jen A, B bashksi t fundme disjunkte. Tregoni se
A B sht e fundme dhe vlen n( A B ) = n( A) + n( B ).
Zgjidhja.
Le t jen A = {a1 , a2 ,..., an }, B = {b1 , b2 ,..., bm } | A B = .
Ather A B = {a1 , a2 ,..., an , b1 , b2 ,..., bm }. Pra n( A B) = n + m = n( A) + n( B).
BASHKSIT
12
emrtimi
Ligjet komutative
Ligjet asociative
Ligjet distributive
Ligjet e De Morganit
A B = A B, A B = A B
Ligjet e komplementit
A A = , A A = U
Ligji i komplementit t
dyfisht
7 Ligjet idempotente
8 Ligjet e absorbimit
9 Ligjet e dominimit
10 Ligjet e identitetit
6
rregulla
A B = B A, A B = B A
A ( B C ) = ( A B) C ,
A ( B C ) = ( A B) C
A ( B C ) = ( A B) ( A C )
A ( B C ) = ( A B) ( A C )
A= A
A A = A, A A = A,
A ( A B) = A, A ( A B) = A
A = , A U = U
A = A, A U = A.
( A B ) ( A B) = (( A B ) A) (( A B ) B )
= ( A ( A B )) ( B ( A B))
= (( A A) ( A B )) (( B A) ( B B))
ALGJEBRA
13
= ( A ( A B )) (( A B) )
= A ( A B) = A .
Ngjashm vrtetohen rastet e tjera.
Shembulli 14. Le t jet E sht bashksi e fardoshme, kurse { Ai }iI
familje e bashksive. T vrtetohet se vlejn pohimet:
a) E Ai = ( E Ai );
iI
iI
b) E Ai = ( E Ai ).
iI
iI
Zgjidhja.
a) x E Ai x E x Ai
iI
iI
x E x Ai , pr ndonj i I
x E Ai , pr ndonj i I
x ( E Ai ).
iI
b) Ngjashm.
Shembulli 15. T vrtetohet se vlejn pohimet:
a) E \ Ai = ( E \ Ai )
iI
iI
b) E \ Ai = ( E \ Ai )
iI
iI
iI
x E x Ai , pr do i I
x E \ Ai , pr do i I
x ( E \ Ai ).
iI
Pra E \ Ai = ( E \ Ai ) .
iI
b) Ngjashm.
iI
BASHKSIT
14
4. PRODHIMI KARTEZIAN
Prkufizimi 1. Prodhimi kartezian A B i bashksive A dhe B sht
bashksia e t gjitha dysheve t renditura ( a, b) ashtu q
elementi i par i takon bashksis A kurse elementi i dyt i
takon bashksis s B.
Pra A B = {(a, b) | a A, b B}.
N prgjithsi prodhimi kartezian i bashksive A1 , A2 ,..., An sht
bashksia e n sheve t renditura, ashtu q elementi i i t i takon
bashksis Ai . Pra
n
A
i =1
ALGJEBRA
15
Zgjidhja.
I lihet lexuesit.
Shembulli 18. T vrtetohet se pr bashksit e fardoshme A, B, C vlen
( A B) ( A C ) = A ( B C ).
Zgjidhja.
( A B ) ( A C ) = {( x, y ) | ( x, y ) A B ( x, y ) A C}
= {( x, y ) | x A, y B x A, y C}
= {( x, y ) | x A, y B y C}
= {( x, y ) | x A y ( B C )}
= A ( B C ).
bitve
bashksis
BASHKSIT
16
1 1 0 1 0
1 0 1 1 1
A B
1 0 0 1 0
A B
1 1 1 1 1
00101110
ather
ALGJEBRA
17
b) Pse {}?
A B
.
AC =
( A B) \ C =
A = x | x S
S ,
3
y y
B = y | y S + S ,
2
5
z2
C = z | z S 25 S .
4
b) T caktohen: A ( B C ), B \ ( A C ),( A \ B ) \ C , AS ( B S \ C S )
8. sht dhn bashksia S = {0, 2, 4,6,8,10,12}.
a) T caktohen bashksit
BASHKSIT
18
2x x
A = x | x S S ,
3 2
y2
B = y | yS
+ 1 N
y+4
z2
C = z | z S > z .
4
b) T caktohen:
( A B) C ,( A \ C ) ( B \ C ), A ( B C ), A \ ( B \ ( A C ))
9. Le t jet R bashksia e numrave real. Le t jen Q, I bashksit e
numrave racional dhe iracional prkatsisht.
T caktohet: R I , Q I , R Q, Q R , I R , Q I .
10. Provoni nse vlejn pohimet vijuese:
a) ( A B ) C = ( A C ) ( B C )
b) ( A B ) C = ( A C ) ( B C )
c) A ( B \ C ) = ( A B) \ ( A C ).
11. Le t jen A, B bashksi t fundme. Bashksit A B, A B jan t
fundme dhe vlen n( A B ) = n( A) + n( B ) n( A B ).
12. Le t jet L drejtz e rrafshit. Pr do x L, le t jet C x rrethi me
rreze 1 dhe qendr n pikn x. far paraqesin bashksit
C
xL
C
xL
dhe
iI
k 1
14. Le t jet Ak = x | x N ,
x < k , k N . T caktohen bashksit
k
B = Ak , C = Ak .
k N
k N
nN
= .
ALGJEBRA
19
c)
A B, A B, A, B.