UNIVERSITETI I PRISHTINËS

FAKULTETI I SHKENCAVE MATEMATIKE-NATYRORE

Departamenti i Matematikës

Prof. dr. Islam A. SHEHU

ANALIZA MATEMATIKE III

-A N A L I Z A R E A L E-
D e t y r a t ë z g j i d h u r a

P r i s h t i n ë, 2011

R e c e n s e n t ë:

1. Dr.sc. Ymer MEROVCI, prof.ord., FSHMN, Prishtinë.

2. Dr.sc. Muharrem Berisha, akademik, prof.ord., FSHMN, Prishtinë.
Redaktor profesional

Dr.sc. Halil Turku, prof.ord., FSHMN, Prishtinë.

Këshilli Botues i Universitetit lejoi botimin dhe përdorimin e këtij teksti me Vendimin nr.117/28
r të datës 12/06/1997.

Parathënie

Ky tekst është hartuar sipas pran programit dhe tekstit bazë ANALIZA MATEMATIKE III, botuar në
Prishtinë 1997, dhe së bashku paraqesin një terësi.
Thelbi i këtij teksti sikurse edhe i tekstit bazë, është masa dhe intregrali (kapitulli III dhe IV), gjë që shihet
edhe nga numri më i madh i detyrave (85 dhe 100).
Nga ana tjetër, kapitujt I dhe II janë parapregatitje dhe ndihmesë për shtjellim të detyrave përkatësisht të
problemeve për masën dhe integralin. Nga bashkësitë janë marr 20 detyra, ndërsa nga hapësira euklidiane
30 sosh. Hapësirat metrike zenë më pak vend këtu, jo për shkak të rëndësisë por për shkak të hapësirës.
Gjithsejt janë marr 10 detyra, sipas mendimit të autorit më tipike për karakterin e tekstit.
Në fund, kapitulli V përfaqsohet me 20 detyra të cilat paraqesin përgjithsim të masës dhe integralit.
Prej literaturës, së cituar në fund të tekstit, janë përzgjedhur detyrat përkatësisht problemet më tipike, duke
u mbështetur në parimin prej të lehtës kah më e vështira, prej të njohurës kah e panjohura, prej konkretës
kah abstrakja përkatësisht prej të thjeshtave kah ato më të ndërlikuara.
Recensentët prof.dr.Ymer Merovci dhe akademik prof.dr.Muharrem Berisha me vërejtjet dhe sygjerimet e
tyre pas leximit të kujdesshëm të dorëshkrimit më ndihmuan dukshëm në ngritjen e cilësisë së teskstit. Po
ashtu dorëshkrimin e lexuan me kudes të veçant prof.dr.Halil Turku, në cilësinë e redaktorit profesional,
kolegu Dr. Bujar Fejzullahu dhe lektori Selim Krasniqi. Të gjithëve u jam mirënjohës dhe i falenderoj
përzemërsisht.
Vështirësitë e sajimit të këtij teksti, autorin e përcjellin ato të tekstit bazë, i dhënë kohë më pare, këtë e
bënë vetë natyra e materies së shtjelluar. Për këtë arsye lëshimit mund të jenë të natyrës së ndryshme, për
çka autori vërejtjet e të gjithë lexuesve i mirëpret.

Prishtinë, nentor 2011. Autori

PËRMBAJTJA

Detyrat Zgjidhjet
1. BASHKËSITË
1.1. Elemente të teorisë së bashkësive . . . . . . . . 1 67
1.2. Hapësira euklidiane Rn . . . . . . . . . . . . . . . 6 80

2. HAPËSIRAT METRIKE
2.1. Hapësirat metrike ..................... . 13 98

3. TEORIA E MASËS
3.1. Masa në hapësirat abstrakte . . . . . . . . . . . . . . 17 103
3.2. Masa e Lebegut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 115
3.3. Funksionet e matshme . . .. . . . . . . . . . . . . . . . 29 131

4. TEORIA E INTEGRALIT
4.1. Integrali i Lebegut . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 147
 4.2. Derivimi dhe integrimi (në R) . . . . . . . . . . . . . 46 177
4.3. Integrali i Stiltesit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 193
4.4. Hapësirat Lp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 205

5. PËRGJITHËSIME TË MASËS DHE INTEGRALIT 60 211

LITERATURA ........................... 227

1.BASHKËSITË

1.1. ELEMENTE TË TEORISË SË BASHKËSIVE

Disa përkufizime dhe pohime fundamentale

Përkufizimi 1. Le të jetë A bashkësi arbitrare dhe

{ Ai }, i  I (1)
familja e nënbashkësive të saj. Bashkësia {x  A : i  I  x  Ai } quhet union i familjes së bashkësive (1) dhe
shënohet me A
iI
i .

Përkufizimi 2. Bashkësia {x  A : x  Ai , i  I } quhet prerje e familjes së bashkësive (1) dhe shënohet me A

iI
i .

Lema 1. Për çfarëdo familje bashkësish kanë vend barazimet:

   
 A B  ( Ai  B) dhe  Ai   B 
  i
   
 
( Ai  B) .
 iI  iI  iI  iI

Lema 2. Le të jetë {Ei }, i  I , familje nënbashkësish të bashkësisë U . Atëherë vlejnë barazimet:

c c
   
 E   dhe  E i  
 i
 
E ic
   
E ic .
 iI  iI  iI  iI

Lema 3. Nëse bashkësitë Ei , i  N , formojnë varg zvogëlues, dhe E

iN
i   , atëherë E1   (E
iN
i \ Ei 1 ) .
 
Lema 4. Nëse E i janë disjunkte, ndërsa Fn  E , atëherë F   .
i n1
i
iN
n

   i 1 
E \ .
Lema 5. Nëse E   Ei , atëherë E    i
i 1 
E j 
i 1 j 1 

Me funksionin real f të dhënë në bashkësinë X , shpesh lidhen dy funksione jonegative f  , f 

të përkufizuara në
bashkësinë X me formulat:
f  ( x)  max{ f ( x),0}  f  ( x)  max{ f ( x),0}, x  X .
Vlejnë barazimet:
f ( x)  f  ( x)  f  ( x)  f ( x)  f  ( x)  f  ( x), x  X .
Përkufizimi 3. Le të jetë dhënë vargu i bashkësive ( E n ) të bashkësisë X . Atëherë limit superior ose limit i sipërm,
shënohet lim sup E n ose lim E n quhet bashkësia
 
lim sup E n   E
n 1 k  n
k  {x  X : x  E n , n  N }  E *

dhe limiti inferior ose limiti i poshtëm, shënohet lim inf E n ose lim E n quhet bashkësia
 
liminf En  E {x X : xE , n  n
n1k n
k n 0 nuk var et nga x}  E* .

Përkufizimi 4. Funksioni f quhet funksion i zgjedhjes i bashkësisë X , nëse secilës nënbashkësi joboshe A  X i
shoqëron një element nga A . Pra,
f : P ( X ) \ {}  X , ashtu që f ( A)  A , ku   A  X .

Aksioma e zgjedhjes. Çdo bashkësi ka funksion të zgjedhjes.

Lema e Zornos. Le të jetë X një bashkësi e renditur. Nëse çdo zinxhir në X ka majorantë (minorantë), atëherë X
ka element maksimal (minimal).
Përkufizimi 5. Bashkësitë A, B ndërmjet të cilave mund të vendoset pasqyrim biektiv quhen ekuivalente (të
barasfuqishme), shënohet A ~ B .
Përkufizimi 6. Bashkësia A është e pafundme, nëse ndonjë nënbashkësi e vërtetë e saj A1 është ekuivalente me A .
Në të kundërtën, bashkësia A është e fundme.
Pohimi 1. Ekuivalenca e bashkësive është një relacion ekuivalence.
Përkufizimi 7. Nëse dy bashkësi janë ekuivalente, atëherë thuhet se kanë numër kardinalë (fuqi, potencë) të njëjtë.
Përkufizimi 8. Bashkësia A quhet e numërueshme nëse ajo është ekuivalente me bashkësinë e numrave natyralë,
A~ N .
Teorema 1. Unioni i një numri të shumtën të numërueshëm bashkësish të numërueshme është bashkësi e
numërueshme.
Teorema 2. Nëse A është bashkësi e numërueshme, atëherë e tillë është edhe bashkësia
Ak  
A 
 
A
A, k  1,2,  .
k  herë

Teorema 3. (Cantor). Segmenti I  [0,1] është i panumërueshëm.

Përkufizimi 9. Nëse një bashkësi A është ekuivalente me segmentin I  [0,1] , A ~ I , atëherë thuhet se A ka fuqinë
(potencën) e kontinuumit, ose shkurt ka numrin kardinalë c .
Pohimi 2. Çdo segment [a, b] , çdo interval (a, b) dhe çdo gjysmëinterval (a, b] ose [a, b) ka fuqinë c .
Teorema 4. Unioni i fundëm ose i numërueshëm i bashkësive me fuqi c po ashtu ka fuqinë c .
Teorema 5. Nëse elementet e bashkësisë A përcaktohen me anën e një numri të numërueshëm parametrash:
A  {a p1, p2 , p3 , } dhe secili prej tyre, pavarësisht nga të tjerët, merr c vlera. Atëherë bashkësia A ka fuqinë c .

Lema 6. Le të jetë A  A1  A2 . Nëse A ~ A2 , atëherë A ~ A1 .

Teorema 6. (Cantor–Bernstein). Nëse A ~ B1, B1  B dhe B ~ A1, A1  A , atëherë A ~ B .
Teorema 7. Le të jetë A bashkësi e çfarëdoshme dhe P ( A) bashkësia partitive e saj. Atëherë k ( A)  k ( P ( A)) .
Përkufizimi 10. Le të jetë X bashkësi e çfarëdoshme. Familja joboshe  e nënbashkësive të saj quhet unazë, nëse
për çfarëdo A, B   plotësohen kushtet:
10 A  B   ; 20 A \ B   .
Përkufizimi 11. Familja joboshe  e nënbashkësive të bashkësisë së dhënë X quhet algjebër ose algjebër e Bulit,
nëse plotësohen këto dy kushte:
10 për A, B   edhe A  B   ;
20 për A   edhe komplementi A c  X \ A   .
Përkufizimi 12. Familja joboshe  e nënbashkësive të bashkësisë së dhënë X quhet   unazë, nëse plotësohen
kushtet:
10 A \ B   për A, B   ;

20  A 
i 1
i për çdo varg Ai , i  N , elementesh nga  .

Nëse X  , atëherë   unaza  quhet   algjebër.

Pohimi 3. Le të jetë Ai varg elementesh nga unaza  (algjebra,   unaza ose   algjebra). Atëherë ekziston
vargu i elementeve disjunkte Bi   ashtu që
 
Bi  Ai , i dhe 
i 1
Ai  B
i 1
i .

Detyra
1. Të provohet që:  A \  B  (A
k
k
k
k
k
k \ Bk ) . Pastaj, me kundër-shembull të tregohet që, në rastin e

përgjithshëm, nuk qëndron barazimi.

2. Duke u mbështetur në përkufizim të limitit inferior dhe superior, të vërtetohen pohimet e mëposhtme.
a) Të provohet që: lim inf E n  lim sup E n . Pastaj, me kundër-shembull të tregohet që, përgjithësisht,
nuk qëndron barazimi.
 
b) Le të jetë An , n  N  A  
n1
An dhe Bn , n  N B  B
n1
n . Nëse vargu (En), nN , përkufizohet

me: E2n1  An , E2n  Bn , atëherë

lim sup E n  A  B dhe lim inf E n  A  B .
c) Nëse vargu (En) është monoton (rritës apo zvogëlues), atëherë
lim inf E n  lim sup E n .
d) Të vërtetohet, me kundërshembull, që vargu (En) mund të këtë limit edhe kur nuk është monoton.
3. Le të jetë f pasqyrim i bashkësisë X në atë Y . Të tregohet që:
a) nëse A1  A2  f ( A1 )  f ( A2 ) , për A1 , A2  X ;
b) f ( A1  A2 )  f ( A1 )  f ( A2 ) ;
c) f ( A1  A2 )  f ( A1 )  f ( A2 ) .
 Të jipet shembull për këtë rast.
4. Të ndërtohet pasqyrimi biektiv ndërmjet rrethit njësi dhe segmentit [0,1] .
5. Të vendoset pasqyrim biektiv ndërmjet:
a) qarkut të hapur njësi dhe bashkësisë së pikave të rrafshit;
b) rrethit dhe drejtëzës;
c) sferës dhe rrafshit.
6. Le të jenë dhënë bashkësitë X Y  Z. Të tregohet që, vlen implikacioni:
cardX  cardZ  cardY  cardZ .
7. Të vërtetohet ekzistenca e bashkësisë A  [1,1] dhe e vargut të numrave racionalë (qi , i  N ) ashtu
që bashkësitë Ai  A  qi , i  N janë disjunkte dhe që [1,1]  A
iN
i  [3,3] .

8. Le të jetë p numër natyral i thjeshtë më i madh se 1 , ndërsa x numër real i tillë që 0  x  1 . Të

tregohet që, ekziston vargu i numrave jonegativ (a n ) me veti që:

an
0  an  p  x  p
n 1
n
.

Ky zbërthim është i vetëm, përveç për numrat e trajtës q / p n , ku në atë rast ekzistojnë saktësisht dy
zbërthime.

an
Anasjelltas, nëse (a n ) është varg numrash jonegativ me veti 0  a n  p , atëherë seria
n 1 p

n

konvergjon dhe përkufizon numrin real x të tillë që 0  x  1 .

Vërejtje. Për p  10 fitohet zbërthimi dekadë, për p  2 diadë, ndërsa për p  3 triadë i numrit x .

9. Për bashkësinë D thuhet se është e dendur (e ngjeshur) në A , nëse D  A . Bashkësia D është e

 q 
dendur në R , nëse D  R . Të vërtetohet që, bashkësia D   n : q  1,2,  , p n 1  është e dendur në
p 
[0,1] , ku p është numër i thjeshtë natyral më i madh se 1 .
10. Të tregohet që, bashkësia e të gjitha polinomeve me koeficientë racional është të shumtën e
numërueshme.
11. Të tregohet që, bashkësia e pikave të këputjes së funksionit monoton është të shumtën e
numërueshme.
12. Bashkësia A e të gjitha pikave që shtrihen në katrorin {( x, y ) : 0  x  1, 0  y  1} ka numrin kardinal
c.
13. Të vërtetohet që, numri kardinal i të gjitha vargjeve, termat e të cilave marrin vlerat 0 dhe 1 është
c.
14. Të gjendet numri kardinal i bashkësisë së të gjitha funksioneve monotone në segmentin [a, b] .
15. Të vërtetohet që, numri kardinal i të gjitha funksioneve reale të përkufizuara në segmentin [0,1] është
rigorozisht më i madh se c . Mirëpo, familja e funksioneve reale të vazhdueshme të dhëna në [0,1]
ka fuqinë c .
16. Le të jetë X  {a, b, c} bashkësi tri elementeshe, ndërsa P ( X ) bashkësia partitive e saj. Të gjenden të
gjitha algjebrat të cilat mund të formohen me elementet e kësaj bashkësie.
17. Le të jetë X bashkësi e panumërueshme dhe A le të jetë familje e nënbashkësive A  X ashtu që
A  A c është e numërueshme. Të vërtetohet që, A është   algjebër.
18. Le të jetë f : X  Y . Nëse A është   algjebër në X , a është f (A)   algjebër në Y ?

19. Le të jetë dhënë pasqyrimi f : X  Y dhe B   algjebër në Y . Të tregohet që, f 1 (B ) është

  algjebër në X .
20. Le të jetë f : X Y dhe D   algjebër e gjeneruar me familjen H  P (Y ) , ndërsa    algjebër
1 1
e gjeneruar me familjen f (H). Të provohet që,   f (D ).

1. BASHKËSITË.
1.1. Elemente të teorisë së bashkësive

 
1. Nga x    A \B   x
A  x B . E nga këtu rrjedh se x  (A \ Bk ) . Pra,
 k k
 k k k
 k k  k k k

 A \  B  ( A
k
k
k
k
k
k \ Bk ) (1)

Që në (1) nuk ka vend barazimi shihet nga sa vijon. Le të jetë

Ak  A  {1,2,3}; k  1,2, 
dhe
B1  {1}, B2  {2}, B3  {3}, Bk  ; k  3 .
Atëherë
 


k 1
Ak \ B
k 1
k  {1,2,3} \ {1,2,3}   .

Ndërsa nga ana tjetër

A1 \ B1  {2,3}, A2 \ B 2  {1,3}, A3 \ B3  {1,2}
ashtu që
( A1 \ B1 )  ( A2 \ B 2 )  ( A3 \ B3 )  {1,2,3}   .

2. a) Le të jetë x  lim inf E n , pra x  
k  n0
E k për ndonjë n 0 . Atëherë x  E n për k  n 0 . Pra, x  E
k n
k, n .

Rrjedhimisht
 
x  E
n 1 k  n
k  lim sup E n .

Që, përgjithësisht, nuk vlen barazimi marrim

E 2 n  {1} dhe E 2 n 1  {0} .
Pra,
   
x E
k n
k  dhe lim inf E n   E
n 1 k  n
k .

Gjithashtu,
  


k 1
E k  {1} dhe lim sup   E k  {1} .
n 1 k  n
b) Vetia: “ x gjendet në pafund shumë bashkësi E n ” së pari, është ekuivalent me vetinë: “ x gjendet në pafund
shumë bashkësi An ose x gjendet në pafund shumë bashkësi Bn ”, e pastaj edhe me
“ x A
n
n  A (sepse An  ) ose x B
n
n  B (sepse Bn  ) ”.

Kështu u tregua se
lim sup E n  A  B .
Ngjashëm, tregohet edhe pjesa tjetër e detyrës.
c) Drejtpërdrejtë nga përkufizimi kemi
   
E*  lim sup E n  
n 1 k  n
Ek dhe E*  lim inf  E
n 1 k  n
k .

 
Le të jetë E n  E n 1 . Atëherë E
k n
k  E n dhe E*  E
n 1
n .

Nga ana tjetër,

 


k n
E k  E n  E n 1    E1  E 2    E n    E
k 1
k ,

sepse është supozuar që vargu është monotono rritës, d.m.th. E1  E 2    E n  E n . Pra, në rast vargu rritës
kemi

E *  E*  E
n 1
n .


Ngjashëm, në rast vargu zvogëlues, tregohet edhe barazimi E*  E*  E
n 1
n .

d) Le të jetë
E 2 k 1  {x  R : 0  x  1  1 /(2k  1)} dhe E 2 k  {x  R : 1 / 2k  x  1} .
Atëherë
E  lim sup E n  lim inf E n  (0,1) .

3. a) Është evident.
b) Le të jetë y  f ( A1  A2 ) . Tani ekziston x  A1  A2 , ku y  f (x) . Meqë x  A1 ose x  A2 , atëherë
f ( x)  f ( A1 ) ose f ( x)  f ( A2 ) , e nga këtu rrjedh se f ( x)  f ( A1 )  f ( A2 ) . Pra,
f ( A1  A2 )  f ( A1 )  f ( A2 ) . (1)
Anasjelltas, le të jetë y  f ( A1 )  f ( A2 ) nga rrjedh se y  f ( A1 ) ose y  f ( A2 ) . Atëherë ekziston
x  A1  A2 i tillë që y  f (x) , d.m.th. x  A1  A2 ashtu që f ( x)  y . Rrjedhimisht,
y  f ( x)  f ( A1  A2 ) . Pra,
f ( A1 )  f ( A2 )  f ( A1  A2 ) . (2)
Andaj, nga (1) dhe (2) kemi
f ( A1  A2 )  f ( A1 )  f ( A2 ) .
 c) Nga y  f ( A1  A2 ) rrjedh se y  f (x) për ndonjë x , i cili gjendet në të dy bashkësitë A1 dhe A2 . Çka do
të thotë se y gjendet në të dy bashkësitë f ( A1 ) dhe f ( A2 ) . Pra, edhe element i prerjes së tyre
f ( A1 )  f ( A2 ) . Pra,
f ( A1  A2 )  f ( A1 )  f ( A2 ) .
Që në këtë rast nuk vlen barazimi shihet nga kundërshembulli i mëposhtëm.
Le të jetë
A1  [0,3 / 4], A2  [ / 2,3 / 4], f ( x)  sin x ,
atëherë
f ( A1 )  [0,1], f ( A2 )  [1,1]
ndërsa
f ( A1  A2 )  f [ / 2,3 / 4]  [ 2 / 2,1]  f ( A1 )  f ( A2 )  [0,1] .

4. Me anë të funksioneve:
x  cos   y  sin  , 0    2 y y  2x
realizohet pasqyrimi biektiv ndërmjet pikave të rrethit (me koordinata
x, y ) dhe pikave (këndeve) të [0,2 ) , fig.3.
Më tej, gjysmëintervali [0,2 ) pasqyrohet në o (1,2 ) mënyrë të dyanshme në
gjysmëintervalin [0,1) kësisoj:
y1  mx  n ,
ku y1 (0)  0, y1 (1)  2 dhe nga 0 x
0 m0 n n 0
2  m  1  m  2 . Fig. 3
Andaj, funksioni y1  2x realizon pasqyrimin biektiv ndërmjet [0,1) dhe [0,2 ) . Tani vendosim pasqyrimin
ndërmjet [0,1) dhe segmentit [0,1] kësisoj: Nga segmenti [0,1] heqim vargun që përmban pikat 0,1 dhe të gjitha
pikat 1 / n, n  2,3,  . Pra, vargun:
1 1
0,1, ,  , ,  .
2 n
Shënojmë me A vargun e lart, ndërsa me A1 vargun:
1 1
0, ,  , ,  ;
2 n
atëherë
   1 1 

[0,1]  A    ,   A  B
 n 1  n  1 n 
   1 1 
[0,1)  A1     ,   A1  B .
 n 1  n  1 n 
Në pjesën B ruajmë pasqyrimin identik, ndërsa ndërmjet A dhe A1 vendosim këtë pasqyrim:
1 1
A : 0, 1, , , , 
2 n
f :  :    
1 1 1
A1 : 0, , , , , 
2 3 n 1
d.m.th.
x  cos   y1 f
 : r  [0,2 )  [0,1)  [0,1] . 
y  sin  

5. a) Pasqyrimi biektiv ndërmjet qarkut të hapur njësi pa qendrën e tij dhe komplementit
të të njëjtit qark të mbyllur njësi vendoset me ndihmën e inversionit, M1 që transformon

M2 O
... ...
Mn

Fig. 4
 qarkun e brendshëm në të jashtëm (e anasjelltas). Pra, mjafton të vendoset pasqyrim biektiv ndërmjet qarkut të
hapur njësi dhe të njëjtit qark të hapur njësi pa origjinën e koordinatave. Nga qarku i hapur njësi hiqet vargu i
pikave O, M 1 , M 2 ,  , M n ,  ( O  origjina), ndërsa qarkut të hapur pa qendrën O , i hiqen në këtë mënyrë pikat
M 1 , M 2 ,  , M n ,  , fig.4. Të dy pjesët që mbetën prej të dy këtyre qarqeve janë identike, dhe aty vendoset
pasqyrimi identik. Pasqyrimi i kërkuar vendoset, po të vendoset akoma pasqyrimi biektiv ndërmjet vargjeve:
O, M 1 , M 2 ,  , M n ,  dhe M 1 , M 2 ,  , M n ,  .
Por, një pasqyrim i tillë vendoset sipas skemës:
O, M 1 , M 2 ,  , M n , 
     
M1, M 2, M 3, , M n  1, .

b) e c). Fillimisht sipas metodës së rastit nën a) vendoset pasqyrimi biektiv ndërmjet rrethit apo sferës dhe rrethit
apo sferës pa një pikë. Si pikë e tillë e hequr merret pika S , diametri i
secilës është normal me drejtëzën apo rrafshin. S Ndërsa rrethi pa një pikë
ose sfera pa një pikë pasqyrohet në të gjithë drejtëzën apo rrethin me
anën e inversionit, duke marrë për qendër inversioni pikën e hequr S
, fig.5.
oO
M
6. Le të jetë f n : Z  Z pasqyrim i përkufizuar në M’ mënyrë induktive në këtë
mënyrë:

Fig. 5

f 0 ( z )  z , f n ( z )  f ( f n 1 ( z )); z  Z , n  N
ku pasqyrimi f : Z  X është biektiv. Ndërsa pasqyrimin g : Z  Y e përkufizojmë me formulat:
g ( z )  f ( z ) , ku z  f n
( Z \ Y ); n  0,1,2, 
dhe g ( z )  z , për vlerat tjera të z .
Tregojmë se, pasqyrimi g është biektiv. Me të vërtetë, nga
g ( z1 )  g ( z 2 ); z1 , z 2  f n
( Z \ Y )  f ( z1 )  f ( z 2 )
dhe meqë pasqyrimi f është biektiv rrjedh që z1  z 2 .

Nga ana tjetër, nëse z1  z 2 dhe z1  f n ( Z \ Y ) , ndërsa z 2   f n

c
( Z \ Y ) , atëherë g ( z1 )  g ( z 2 ) , sepse në
të kundëten nga
f ( z1 )  g ( z 2 )  z 2  z 2  f n
(Z \ Y ) ,
gjë që s’është e mundur.
Në këtë mënyrë kemi arritur në përfundim se g është injektiv.
Tregojmë se g është surjektiv.
y  Y , y f n
( Z \ Y ) ose y f n
(Z \ Y ) .
Meqë
f n (Z \ Y )  X  f n
(Z \ Y )  X  y  X

dhe meqë f  biektiv, atëherë z  Z  f ( z )  y dhe z  f n

( Z \ Y ) ose z  f n
(Z \ Y ) .

Nëse z   f (Z \ Y )  g ( z)  f ( z)  y .
n

Nëse z   f ( Z \ Y )  g ( z )  z dhe meqë Y  Z , nëse

n

y   f (Z \ Y )  g ( y)  y .
n

7. Në bashkësinë [1,1]  R përkufizojmë relacionin e ekuivalencës: ~ duke pozuar

 t ' ~ t ' ' , nëse t 't ' ' Q .
Ky relacion bashkësinë [ 1,1]  R e zbërthen në klasë disjunkte. Le të jetë A  [ 1,1] bashkësi, e cila
saktësisht përmban nga një element të secilës klasë. Ekzistencën e bashkësisë A e siguron aksioma e zgjedhjes.
Bashkësia e gjithë numrave racionalë nga [ 2,2] është e numërueshme, pra elementet e saj mund të shkruhen
në trajtë vargu q1 , q 2 ,  ashtu që i  j implikon q i  q j .
Nëse Ai  A j  ( A  q i )  ( A  q j )   , atëherë ekzistojnë numrat a, a ' A  [ 1,1] për të cilët është
a  q i  a ' q j . Nga rrjedh se a  a '  q j  q i  Q , atëherë a ~ a ' . Meqë bashkësia A përmban vetëm një
pikë nga secila klasë, tani duhet të jetë a  a ' . Pra, q i  q j , çka implikon se i  j . Pra, bashkësitë Ai , i  N ,
vërtetë janë disjunkte.
Duhet akoma treguar relacion e dhënë në detyrë:
[1,]  
Ai  [3,3] .
iN

Meqë, A  [1,1], q i  [2,2] atëherë Ai  A  qi  [3, 3] . Pra, edhe A

iN
i  [3,3] .

Pika arbitare t  [1,1] i takon ndonjerës klasë të zbërthimit të bashkësisë [1,1] , atëherë për përfaqësuesin
a të asaj klase në A vlen a ~ t , d.m.th. ekziston numri racional q  Q  t  a  q . Është e qartë se q  [2,2]
, sepse t , a  [1, 1] . Për këtë arsye kemi q  q j për ndonjë j  N , atëherë
t  a  q j  A  q j  Aj  A
iN
i

dhe kështu u tregua inklusioni i kërkuar.

8. Le të jetë 0  x  1 . Segmentin [0,1] e ndajmë në p pjesë të barabarta:
 1 1 2  p 1 
0, ,  , ,  ,  , 1
 p  p p  p 
k 1 k
dhe le të jetë k numër natyral i tillë që:  x  . Pozojmë
p p
k 1
a1  x.
p
k 1 k 
Më tej, segmentin  ,  e ndajmë në p pjesë të barabarta me gjatësi 1 / p 2 dhe le të jetë
 p p
a 2 {0,1,2,  , p  1} ashtu që
a1 a 2 a a 1
 2  x  1  22  2 .
p p p p p
Ky veprim vazhdohet, dhe le të jetë a n  {0,1,2,  , p  1} ashtu që
a1 a 2 a a a a 1
 2    nn  x  1  22    nn  n .
p p p p p p p
Atëherë,
n
ai 1
x p
i 1
i

pn
n 0 ,


kështu fitohet zbërthimi i numrit x .

Tash, tregojmë se vargu {a n } është i vetëm përveç kur x  q / p n , kur q është numër i plotë jonegativ i tillë që
q  pn .
Mbështetur në konstruktim të vargut {a n }, nëse x  q / p n , atëherë për çdo n kemi
 a1 a 2 a a a a 1
 2    nn  x  1  22    nn  n
p p p p p p p
ku a1 , a 2 , …, a n janë unike, pra, edhe vargu { a n } do të jetë unik.
a1 a 2 a
Nëse, x   2    nn , atëherë për a n  0 kemi
p p p
a1 a 2 a a 1 1
x  2    nn11  n n  n 
p p p p p

a1 a 2 a a 1 p 1
  2    nn11  n n 
p p p p i  n 1 p
n 
çka do të thotë se numri x ka dy zbërthime.

an
Anasjelltas, le të jetë {a n } varg numrash të plotë jonegativ, ku 0  a n  p , atëherë seria p
n 1
n
konvergjon,

an p 1
sepse n
 .
p pn

p 1
Seria 
n 1 pn
është gjeometrike me herës q  1 / p  1 ; prej nga rrjedh konvergjenca e saj ashtu që është edhe


an
seria p
n 1
n
konvergjon.


an
Nëse x  p
n 1
n
, atëherë x  0 dhe

p 1 p 1 p 1 p 1 1
x  2  n   1.
p p p p 1  1/ p

9. Tregojmë që D  [0,1] . Le të jetë x  [0,1] dhe   0 . Mbështetur në det.8, kemi


an
x p
n 1
n
,

n0 n0
an an q
çka do të thotë se ekziston n 0 , i tillë që x  p
n 1
n
  . Mirëpo, p
n 1
n

p n0
, gjë që u desh të tregohet.

10. Le të jetë An bashkësia e polinomeve të shkallës n me koeficientë racionalë. Nëse me A shënojmë bashkësinë
e të gjitha polinomeve me koeficientë racionalë, atëherë

A A ,
n 1
n An  Am  , n  m .

Tregojmë se An është e numërueshme. Pasqyrimi f : Q n  An i dhënë me:

f : (a1 , a 2 ,  , a n )  a1 x n  a 2 x n 1    a n 1 x  a n
është biektiv. Me të vërtetë,
(a1 , a 2 ,  , a n ) , (a1' , a 2' ,  , a n' )  Q n
nga
 f ((a1 , a 2 ,  , a n ))  f ((a1' , a 2' ,  , a n' )) 
a1 x n  a 2 x n 1    a n 1 x  a n  a1' x n  a 2' x n 1    a n' 1 x  a n'
 a1  a1' , a 2  a 2' ,  , a n  a n'
 (a1 , a 2 ,  , a n )  (a1' , a 2' ,  , a n' )  Q n ,
d.m.th. f është injektiv.
Në anën tjetër,
p ( x)  a1 x n  a 2 x n 1    a n 1 x  a n  A , ku a1 , a 2 ,  , a n  Q ,
kemi
(a1 , a 2 ,  , a n )  Q n dhe f (a1 , a 2 ,  , a n )  p ( x)
rrjedhimisht, f është surjektiv.
Meqë pasqyrimi f është biektiv, atëherë Q n ~ An , d.m.th. bashkësia An është e numërueshme (sepse Q n është
e numërueshme).
Përfundimisht, A është e numërueshme si union bashkësish të numërueshme.

11. Supozojmë se funksioni f është monotono rritës. Le të jetë x një pikë këputjeje, atëherë f ( x  )  f ( x  ) .
Meqë bashkësia e numrave racionalë Q është kudo e dendur në bashkësinë e numrave realë R , atëherë pikës x
mund t’i shoqërohet numri racionalë ashtu që
f ( x  )  r ( x)  f ( x  ) .
Tregojmë që, pikave të ndryshme të këputjeve iu përgjigjen numra të ndryshëm racionalë.
Me të vërtetë, le të jetë y një pikë këputjeje e tillë që y  x . Atëherë kësaj pike i shoqërohet numri racional r ( y )
ashtu që
f ( x  )  r ( y)  f ( x  ) .
Tregojmë që r ( x)  r ( y ) . Meqë f është rritës, atëherë
y  x  f ( y  )  f (x  )
dhe
f ( y  )  r ( y )  f ( y  )  f ( x  )  r ( x)  f ( x  ) .
Prej nga
r ( x)  r ( y ) , bile r ( y )  r ( x) .
Kjo do të thotë se ekziston pasqyrimi biektiv ndërmjet pikave të këputjeve të funksionit rritës dhe numrave
racional.
Në mënyrë analoge tregohet edhe rasti i funksionit monotono zvogëlues.
12. Shënojmë me I  [0,1) . Është evidente që I  A , nga rrjedh që
card ( I )  card ( A) . (3)
Tani, mbetet për të tregua edhe të kundërten d.m.th.
card ( A)  card ( I ) . (4)
Për këtë qëllim vendosim një pasqyrim biektiv ndërmjet bashkësisë A dhe një pjese të I
në këtë mënyrë, fig. 6. y
Le të jetë ( x, y )  A , atëherë mund të shkruajmë A
x  1  x  0, d1 d 2 d 3  , ku d i  0,1,2,  ,9
o (x,y)
y  1  y  0,  1 2 3  , ku  i  0,1,2,  ,9 .
Pikës ( x, y )  A në pasqyrimin e përmendur i shoqërojmë pikën
0 x
z  0, d1 1 d 2 2 d 3 3  ; 0  z  1 . Nga këtu kemi (4).
Përfundimisht, nga (3) dhe (4) kemi Fig. 6
card ( A)  card ( I )  c  card ( A)  c .
13. Shënojmë me A bashkësinë e të gjitha vargjeve të tilla. Le të jetë x  A , ku vargu x  {a n } është i tillë që
a n  0  1 . Për x  A, x  {a n } përkufizojmë numrin real y  (0,1) ashtu që 0, a1 a 2 a 3  paraqet zbërthimin
diad të numrit y , d.m.th.
a1 a 2 a
y  2    nn   ; y  (0,1) .
2 2 2
Rrjedhimisht,
card ( A)  card ([0,1])  c ,
sepse pasqyrimi x  y është biektiv.

14. Bashkësia e dhënë e ka fuqinë e kontinumit. Për të vërtetua këtë, fillimisht, duhet të kemi parasysh se bashkësia
e të gjitha vargjeve reale ka fuqinë e kontinumit.
Le të jetë r1 , r2 ,  , rn ,  vargu i të gjitha pikave racionale të segmentit [a, b] dhe f (r1 ), f (r2 ),  , f (rn ), 
vargu përkatës i vlerave të funksionit monoton f . Le të jetë gjithashtu g një funksion tjetër monoton.
Nëse f (ri )  g (ri ), i , atëherë ( g në këtë rast është patjetër monoton në po atë drejtim si dhe f , meqë në pikat
a, b kudo f ( x  )  g ( x  ) dhe f ( x  )  g ( x  ) ), ndërsa në pikat e vazhdueshmërisë ato përputhen: f ( x)  g ( x) ,
ndërsa atje ku
f ( x  )  () f ( x  ) (ose g ( x  )  () g ( x  ) )
f , g mund të marrin çdo vlerë të segmentit [ f ( x  ), f ( x  )] .
Le të jetë A  {U 1 , U 2 ,  , U n , } bashkësia e të gjitha vargjeve, termat e të cilave u i janë vlerat u i  f (ri ) të
funksionit monoton në pikat racionale të segmentit [a, b] . Shënojmë me B bashkësinë e vargjeve reale
{u1 , u 2 ,  , u n , } . Atëherë A  B . Pra, fuqia e A është jo më e madhe se e kontinumit. I ndajmë në klasa
funksionet monotone duke futur në një klasë C z që të gjitha funksionet që karakterizohen nga i njëjti varg
z : { f (ri )  u i }, i  1,2,  . Fuqia e bashkësisë së këtyre klasave është sa fuqia e A , pra k ( A) . Ekziston një
pasqyrim biektiv ndërmjet bashkësisë B dhë bashkësisë së të gjitha drejtëzave paralele me boshtin 0 x të rrafshit
real (sepse që të dyja kanë fuqinë e kontinumit). Në këtë pasqyrim bashkësisë A i korrespondon ndonjë
nënbashkësi A1 e drejtëzave paralele me 0 x . Meqë bashkësia e klasave C z i korrespondon një drejtëze të A1 .
Brenda një klase C z funksionet monotone kanë të njëjtën bashkësi pikash këputjeje {x1 , x 2 ,  , x n , } që ka
fuqinë të shumtën të numërueshme, dhe me të njejtët intervale [ f ( xi ), f ( xi )] . Për të marrë një funksion të kësaj
klasë duhet të përcaktojmë akoma f ( xi ) . Por si f ( xi ) merret çdo vlerë e rregulltë e segmentit [ f ( xi ), f ( xi )] .
Kështu çdo funksion monoton të një klase të fiksuar C z i korrespondon vargu i vlerave { f ( x1 ),  f ( x n , } ( i
tillë që vetëm kur ndryshon ai, ndryshon funksioni përkatës i klasës C z ), ku secili term i vargut merr vlera nga
një bashkësi me fuqinë e kontinumit. Pra, klasa C z ka fuqinë e kontinumit . Por, sikurse u tha më sipër klasës
C z i korrespondon një drejtëz e A1 . Meqë edhe pikat e kësaj drejtëze janë një kontinum, ekziston pasqyrimi
biektiv që i shoqëron çdo pike të kësaj drejtëze një funksion të C z dhe anasjelltas. Në këtë mënyrë merret një
pasqyrim biektiv ndërmjet të gjitha funksioneve monotone dhe të gjitha pikave të drejtëzave të bashkësisë A1 .
Por, çdo drejtëz e A1 ka fuqinë e kontinumit dhe vetë A1 përfshihet në rrafshin real që ka po atë fuqi. Nga
teorema e Kantor – Bernshtajnit rrejdh se edhe të gjitha pikat e drejtëzave të A1 , pra edhe të gjitha funksionet
monotone në [a, b] , janë një kontinum.
Vërejtje. Është e qartë se edhe bashkësia e të gjitha funksioneve rigorozisht monotone e të vazhdueshme në segmentin [a, b] e ka fuqinë e
kontinumit, si rast i vaçant i kësaj detyre.

15. a) Tregojmë se F nuk është ekuivante me [0,1] . Që të vërtetojmë këtë supozojmë të kundërtën se F  [0,1]
d.m.th. ekziston pasqyrimi biektiv  : F  [0,1] . Shënojmë me
f t ( x)  F (t , x)
i cili është një funksion i dy variablave i përkufizuar në katrorin njësi 0  t  1  0  x  1 .
 Funksioni  i dhënë me
 ( x )  F ( x, x )  1
është i përkufizuar në segmentin 0  x  1 , pra   F .
Këtij funksioni në pasqyrimin  i përgjigjet a  [0,1] , d.m.th.  :  ( x)  a , pra
 ( x)  f a ( x)  F (a, x) , ose F ( x, x)  1  F (a, x) .
Për x  a
F ( a, a )  1  F ( a, a ) ,
që nuk është e mundur, sepse 1  0 .
Pra , F nuk është ekuivalente me I  [0,1] .
Shënojmë me F *  {sin x  k}, 0  k  1 , tani F *  F .
Vërejmë se F *  I  [0,1] . Pra, përfundimisht, kemi se
k ( F *)  c  k ( F )  c .
b) Le të jetë *  {sin x  k} . Duket lehtë, që *   dhe k ()  c , nga rrjedh se
k ()  c . (5)
Na mbetet të vërtetojmë edhe të kundërtën
k ()  c . (6)
Shënojmë me H hapësirën e të gjitha vargjeve të trajtës
{u1 , u 2 , u 3 , }
ku u k , pavarësisht nga njëri tjetri marrin vlerat reale. Atëherë, k ( H )  c .
Le t’i radhisim gjithë numrat racional të segmentit [0,1]
r1 , r2 , r3 , 
dhe çdo funksioni f   i shoqërojmë vargun
a f  { f (r1 ), f (r2 ), f (r3 ), } .
Duket lehtë që, a f  H . Në këtë rast nëse funksionet e vazhdueshme f , g nuk janë identike, atëherë a f  a g .
Me të vërtetë, po të ishte a f  a g , atëherë barazimi
f ( x)  g ( x)
do të plotësohej për çdo numër racional në [0,1] , dhe në saje të vazhdueshmërisë së dy funksioneve, ky barazim
do të plotësohej edhe për çdo x  [0,1] . Pra, funksionet f , g do të ishin identik.
Andaj, bashkësia   H *  {a f } . Por, meqë H *  H dhe k ( H )  c , atëherë relacioni (6) qenka i vërtetë e së
bashku me të edhe pohimi.
16. {, X }, P ( X ) janë algjebra të bashkësisë. Nëse {a}  A, tani duhet {b, c}  A. Pra, do të kishim algjebrën
{,{a},{b, c}, X } .
Pastaj,
{, {b}, {a, c}, X } ; {, {c}, {a, b}, X } .
Pra, përfundimisht algjebrat e bashkësisë X janë familjet:
{, X }, P ( X ) , {{,{a},{b, c}, X },{,{b},{a, c}, X },{,{c},{a, b}, X } .

17. Është e qartë se  dhe X  A dhe përgjithësisht se A  A  A c  A. Le të jetë A1 , A2 , A3 ,  nga A. Nëse të


gjitha Ai janë bashkësi të numërueshme, atëherë edhe unioni i tyre A  A
i 1
i po ashtu është i numërueshëm dhe

i takon algjebrës A.
Nëse ekziston bashkësia Ai0 ashtu që Ai0 është e panumërueshme, atëherë Aic0 është e numërueshme. Pra,
c
   
 A 
 i
 A c
i  Aic0 .
 i 1  i 1
 
Rrjedhimisht,  A  A.
i 1
i

18. Le të jetë X  Y  {a, b, c} dhe f : X  Y i dhënë me:

f (a)  a, f (b)  f (c)  b .
Atëherë A  {, {a}, {b, c}, X } është  - algjebër.
Fytyra f ( A) nuk është  - algjebër në X , sepse f ( A)  {, a},{b},{a, b}}
nuk është algjebër në X .
19. Le të jenë B1, B2 , B3 ,  elemente të  - algjebrës B, atëherë

1 
  
f  Bi   f 1
( Bi ) .
 
 i 1  i 1
1 1 1
Le të jenë A1 , A2 , A3 ,   f (B), çka do të thotë se A1  f ( B1 ), B1  B ;  , An  f ( B n ), B n  B , … .
Atëherë,
 
1 
  
1  f 1
A  f n ( Bn )  f

B n

(B) ,
n 1 n 1  n 1 
1
d.m.th. se f (B) është e mbyllur ndaj komplementit.
1 1
Me të vërtetë, le të jetë A  f (B), atëherë A  f (B), B  B.
c 1 c 1 c 1
A ) f ( B))  f (B )  f (B), sepse B është algjebër bashkësish.
1
20. Mbështetur në detyrën e mëparshme (19) kemi se f (D) është  - algjebër, e cila përmban familjen
1 1 1
f (H). Pra, f (D)  f (H).
1
Duke u nisur nga fakti se  është  - algjebra më e vogël që e përmban familjen f (H) kemi
1
f (D)   . (7)
' 1 '
Le të jetë D  {B  Y : f B)  } . Atëherë D është  - algjebër, e cila përmban familjen H dhe nga ana tjetër
1 1
D është  - algjebra më e vogël, kemi se D  D . Prej nga f '
(D)  f '
(D )   . Pra, u tregua se
1
f (D)   . (8)
1
Përfundimisht, nga (7) dhe (8),   f (D).

1.2. HAPËSIRA EUKLIDIANE Rn

Disa përkufizime dhe pohime fundamentale

Teorema 1. Çdo bashkësi e hapur G  R mund të paraqitet si union i një numri të numërueshëm intervalesh të
hapura disjunkte.
Teorema vlen edhe për G  R * .
Teorema 2. Çdo bashkësi G  R n mund të paraqitet në trajtë unioni të shumtën të numërueshëm rruzujsh të hapur.
Përkufizimi 1. Familja S  S :   A e nënbashkësive S të bashkësisë X quhet mbulojë e bashkësisë Y  X
nëse Y   S . Nëse S është mbulojë e X , atëherë
 A

X  S .
 A
Mbuloja S është e fundme (e numërueshme), nëse bashkësia A është e fundme (e numërueshme).
Nëse çdo S është e hapur, atëherë thuhet se mbuloja është e hapur.

Teorema 3. (Borel-Lebeg). Nga çdo mbulojë e hapur G e bashkësisë së mbyllur e të kufizuar F  R n , mund të nxirret
mbulojë e fundme, d.m.th. një numër i fundëm bashkësish G  G, e cila po ashtu është mbulojë e bashkësisë F.

Le të jetë dhënë funksioni f : E  R, E  R n dhe x 0 pikë limite (grumbullimi) e bashkësisë E që i takon asaj
bashkësie.
Përkufizimi 2. Funksioni f është i vazhdueshëm në pikën x 0  E , nëse plotësohet njëri nga kushtet:
a) Për çdo varg x n , x n  E , i cili konvergjon në pikën x 0 , vargu përkatës  f ( x n ) i vlerave të funksionit
f konvergjon në f ( x 0 ) .
b) lim f ( x)  f ( x 0 ) .
x  x0

Funksioni f : E  R, E  R n , është i vazhdueshëm në bashkësinë E , nëse është i vazhdueshëm në çdo pikë të

bashkësinë E .
Teorema 4. Që funksioni f , i dhënë në bashkësinë e mbyllur F , të jetë i vazhdueshëm në atë bashkësi, është e
nevojshme dhe e mjaftueshme, që për çfarëdo numri realë a bashkësitë:
{x  F : f ( x)  a} dhe {x  F : f ( x)  a}
të jenë të mbyllura.
Përkufizimi 3. Funksioni f : E  R * , E  R n , quhet i gjysmëvazhdueshëm nga poshtë në pikën x 0 , nëse për çdo
  0,   0 , ashtu që nga x  E  B( x0 ,  ) rrjedh f ( x0 )    f ( x) , ndërsa i gjysmëvazhdueshëm nga lart, kur
nga x  E  B( x 0 ,  ) rrjedh f ( x)  f ( x 0 )   .
Funksioni f është i gjysmëvazhdueshëm në bashkësinë E , nëse është i gjysmëvazhduershëm në çdo pikë të
bashkësisë E .
Përkufizimi 4. Bashkësia E  R n quhet bashkësi e Borelit, nëse ajo i takon   algjebrës së gjeneruar me familjen
e të gjitha bashkësive të mbyllura nga R n .
Përkufizimi 5. Bashkësia G  R n quhet bashkësi e tipit G , nëse mund të paraqitet si prerje e një numri të shumtën
numërueshëm bashkësish të hapura: G  G
iN
i .

Bashkësia F  R n quhet bashkësi e tipit F , nëse mund të paraqitet si union i një numri të shumtën numërueshëm
bashkësish të mbyllura: F  F .
iN
i

Lema 1. 10 Bashkësia G është e tipit G atëherë dhe vetëm atëherë, kur ekziston vargu jorritës G1  G 2   i
bashkësive të hapura ashtu që G  G
iN
i .
 20 Bashkësia F është e tipit F atëherë dhe vetëm atëherë, kur ekziston vargu jozvogëlues F1  F2   i
bashkësive të mbyllura ashtu që F  F .
iN
i

Teorema 5.   algjebra e gjeneruar me familjen e të gjithë rruzujve të hapur B  R n përputhet me B.

Detyra
21. Që pika x  R n të jetë pikë limite e bashkësisë E  R n është e nevojshme dhe e mjaftueshme që
cilado rrethinë e mbyllur e pikës x të përmbajë të paktën një pikë y  E , y  x .
22. Pika x quhet pikë konturi (kufiri, skaji) e bashkësisë E , nëse në çdo rrethinë të saj ka si pika që i
takojnë E ashtu edhe pika që nuk i takojnë E . Të gjenden shembuj bashkësish të tilla në rrafsh që:
a) të mos kenë asnjë pikë konturi;
b) pikat e konturit të mos i përkasin bashkësisë;
c) një pjesë e pikave të konturit, por jo të gjitha t’i përkasin bashkësisë;
d) bashkësia vetë të jetë e panumërueshme dhe të përbëhet vetëm nga pika konturi;
e) të plotësohet kërkesa d) në drejtëz.
23. Pika x quhet pikë e brendshme e bashkësisë E , nëse E është rrethinë e saj. Brendësi E 0 e
bashkësisë E quhet bashkësia e të gjitha pikave të brendshme të E . Të provohet që, brendësia E 0
është bashkësi e hapur.
24. Bashkësia E është askund e dendur (e ngjeshur), nëse çdo interval ( ,  ) përmban nëninterval
(a, b) të tillë që (a, b)  E   . Të tregohet se, nëse E është askund e dendur në R , atëherë
E c  R \ E është bashkësi e dendur në R .
25. Cila është fuqia e të gjitha bashkësive të hapura në drejtëz ? Po në rrafsh ?
26. Të gjendet fuqia e të gjitha bashkësive të mbyllura në drejtëz dhe atyre në rrafsh ?
27. Të vërtehohet se, familja e të gjitha bashkësive të hapura G ( R n ) nuk e ka fuqinë më të madhe se
kontinuumi (përgjithësimi i det.25 dhe 26).
28. Pika x  R n quhet pikë kondensimi e bashkësisë E  R n , nëse çdo rruzull B ( x, r ) përmban
pambarimisht shumë pika të bashkësisë E .
a) Të tregohet se, çdo bashkësi e panumërueshme E  R n ka të paktën një pikë kondensimi.
b) Të gjendet shembull bashkësie E ku pika e grumbullimit nuk është pikë kondensimi.
29. Të tregohet se:
a) bashkësia E * e pikave të kondensimit të bashkësisë E  R n është e përsosur;
b) bashkësia E \ E * është të shumtën e numërueshme.
30. (Cantor-Bendecson) Të vërtetohet pohimi: Çdo bashkësi e mbyllur E është union i bashkësisë së
përsosur A dhe asaj të numërueshme B .
31. Të vërtetohet se:
a) Çdo bashkësi e përsosur E   është bashkësi e panumërueshme.
b) E  E * , ku E * është bashkësia e pikave të kondensimit.
32. Të provohet që, në rrafsh ose në drejtëz nuk ekzistojnë bashkësi, që të jenë njëkohësisht të hapura
edhe të mbyllura, me përjashtim të të gjithë rrafshit ose drejtëzës dhe bashkësisë boshe.
33. Nëse E është e mbuluar me një familje të çfarëdoshme intervalesh S, atëherë prej saj mund të nxirret
një nënfamilje e numërueshme S * që e mbulon bashkësinë E .
34. Shqyrtojmë qarkun e hapur E me rreze njësi dhe qendër në pikën O , kalojmë qarkun koncentrik C
me rreze 1 / 3 dhe ndërtojmë familjen e të gjitha qarqeve të mundshëm me rreze 2 / 3 , qendrat e të
cilëve shtrihen në rrethin C . Këto qarqe të hapur formojnë një mbulojë të pafundme të bashkësisë
E . Të provohet që:
a) Prej kësaj mbuloje s’mund të veçohet një nënmbulojë e fundme.
b) A mundet prej mbulojës së rrethit E , për të cilin bëhet fjalë në pikën a) të veçohet një nënmbulojë
e numërueshme ?
c) Bashkësia e qarqeve të hapur, e shqyrtuar në pikën a) mbulon qarkun e mbyllur me rreze 1   ,
dhe me qendër në pikën O , ku 0    1 / 2 . Si mund të merret prej kësaj mbuloje një nënmbulojë
e fundme ?

ai
35. Bashkësia e Kantorit. Le të jetë x  [0,1]  X , ku x  3
i 1
i
është zbërthimi triad i numrit x , d.m.th.

ai  {0,1,2} . Le të jetë K bashkësia e të gjithë numrave x  [0,1] zbërthimi triad i të cilëve nuk
përmban shifrën 1 (nëse x ka dy zbërthime tani merret ai i cili nuk ka 1 , p.sh.
1/ 3  0,1000 0,222) . Pra, 1 / 3  K , ndërsa 1 / 2  0,111; 1 / 2  K .
Le të jetë X 1  I 11  (1 / 3,2 / 3) dhe I 1( 2) , I 2( 2) intervale të hapura nga X \ X 1 , d.m.th.
I 1( 2)  (1 / 9, 2 / 9), I 2( 2)  (7 / 9, 8 / 9) , fig.1.

1/9 2/9 7/9 8/9

0 1/3 2/3 1
Fig.1
Më tej pozojmë X 2  I 1( 2)  I 2( 2) . Le të jenë I 1(3) , I 2(3) , I 3(3) , I 4(3) katër intervalet e mbetura dhe le të
22
jetë: X 3  I
i 1
i
( 3)
dhe ky proces vazhdohet pambarimisht.

Të vërtetohen pohimet e mëposhtme:

10 K  X \
nN
X n .

20 card ( K )  c .
30 Bashkësia K është askund e dendur në [0,1] .
40 Bashkësia K është e përsosur, d.m.th. K  K ' .
50 m( K )  0 .

36. Në qoftë se A është bashkësi që bën pjesë në domenin e funksionit y  f (x) , ku

n
x  (x1, x2 ,, xn )  R , atëherë f ( A) simbolizon bashkësinë e të gjithë numrave realë y , të tillë që
y  f (x) për ndonjë x  A . Nëse B është një nënbashkësi e kodomenit të funksionit y  f (x) ,
1
( B ) simbolizon që të gjitha pikat x të domenit të tij (në R ) të tilla që y  f ( x)  B .
n
atëherë f
1
10 A është i vërtetë barazimi f [ f ( A)]  A ?
1
20 A është i vërtetë barazimi f [ f ( B )]  B ?
 30 A mund të shkruajmë:
 
a) f  Ak  
 
f ( Ak ) ?
 k  k
 
b) f  Ak  
 
f ( Ak ) ?
 k  k
 
c) f limAk  lim f ( Ak ) ?
ku A1, A2 ,, Ak , janë nënbashkësi të domenit të funksionit y  f (x) , nëse funksioni në
fjalë bën pasqyrim biektiv të domenit në kodomen. Cili prej këtyre barazimeve nuk është
është i vërtetë nëse ky pasqyrim nuk është biektiv ?
d) f limAk   lim f ( Ak ) ?
37. Le të jetë E bashkësi e numërueshme pikash x të segmentit [a, b] . Të konstruktohet funksioni jo i
vazhdueshëm në të gjitha pikat e bashkësisë E , por i vazhduershëm në pikat e tjera të [a, b] .
38. Funksioni i Rimanit. Të vërtetohet që, funksioni i dhënë me:
1 p
 , x  , p, q  reciprokisht të thjeshtë
f ( x)   q q
0, x  iracional

është i vazhdueshëm në çdo pikë iracionale, ndërsa jo i vazhdueshëm në çdo pikë racionale.

39. Funksioni i Kantorit. Për x  [0,1]  X , le të jetë:


an
x 3
n 1
n

zbërthimi triad, ku ai  {0,1,2}, x  K (ku K është bashkësia e Kantorit nëse ai  {0,2} ). Le të jetë
n  n(x) numri i parë natyral i tillë që a n  1 . Nëse numri i tillë nuk ekziston tani pozojmë n(x)   .
Përkufizojmë funksionin L në X me:
ai 1
L( x)  
1i  n 2
i 1
 n ,
2
i cili quhet funksion i Kantorit.
Të vërtetohet se, L është funksion monotono rritës, d.m.th. nga x  y  L( x)  L( y ) dhe se është
konstantë në çdo interval komplementar fqinjë të bashkësisë së Kantorit.
40. Vazhdueshmëria e funksionit të Kantorit. Të vërtetohet se funksioni i Kantorit është i vazhdueshëm,
por jo uniformisht i vazhdueshëm.
41. a) Të tregohet që, bashkësia e numrave racionalë Q është bashkësi e tipit F , por jo e tipit G .
b) Të tregohet që, bashkësia e numrave iracionalë Ir nuk mund të paraqitet si union i numërueshëm
bashkësish të mbyllura, por që paraqitet si prerje e numërueshme bashkësish të hapura.
42. a) Le të jetë E bashkësi e numërueshme kudo e dendur në R . Të tregohet që, E nuk është bashkësi
e tipit G .
b) Të tregohet që, komplementi E c i bashkësisë së numërueshme dhe kudo të dendur E , në drejtëz,
nuk është e tipit F .
43. Të jepet shembull bashkësie në R , e cila të mos jetë as e tipit G as e tipit F .
44. Të vërtetohet që, përfytyrimi i vazhdueshëm i bashkësisë së hapur është bashkësi e tipit F , por
mund të mos jetë detyrimisht bashkësi e hapur.
45. Le të jetë f funksion i vazhdueshëm në (, ) , ndërsa A bashkësi e tipit F dhe B bashkësi e
1 1
tipit G (që të dyja në boshtin 0 y ). Të tregohet që, f ( A) është bashkësi e tipit F , ndërsa f ( B)
e tipit G .

46. Le të jetë f funksion i përkufizuar në bashkësinë e mbyllur F  R n . Të provohet që:

10 Bashkësia e pikave të vazhdueshmërisë së tij është bashkësi e tipit G (në R ).
n

20 Bashkësia e pikave të këputjes është bashkësi e tipit F .

47. Le të jetë f funksion real në R . Për   0 përkufizojmë:
g  ( x)  sup  f (s)  f (t )  dhe g ( x)  inf g  ( x) .
 0
s ,t( x  , x  )
10 Të provohet që, për çfarëdo a bashkësia {x : g ( x)  a} është e hapur.
20 Funksioni f është i vazhdueshëm në pikën x  g ( x)  0 .
30 Bashkësia e pikave në të cilat funksioni real f është i vazhdueshëm është bashkësi e tipit G .
48. Të provohet që, për çfarëdo vargu funksionesh të vazhdueshme ( f n ) në R bashkësia e pikave x
për të cilat lim f n ( x)   është e tipit G .
n 

49. Të provohet që, për çfarëdo vargu funksionesh të vazhdueshme ( f n ) bashkësia e pikave për të cilat
ekziston lim f n ( x) është e tipit F .
n 

50. Le të jetë f : [a, b]  [c, d ] homeomorfizëm i [a, b] në [c, d ] (d.m.th. f është bieksion, ku f , f 1
janë pasqyrime të vazhdueshme) ndërsa B1, B2 janë   algjebra të bashkësive të Borelit
përkatësisht të bashkësive [a, b] dhe [c, d ] . Atëherë, të tregohet që, f (B1)= B2 dhe f 1 (B2)=
B1.

1.2. Hapësira euklidiane

21. Kushti i nevojshëm (  ). Le të jetë x pikë limite e bashkësisë E , ndërsa V rrethinë arbitrare e saj. Mbështetur
në përkufizim të pikës limite, ekziston vargu x m  x, m  N , ku të gjithë x m  x  x m  E . Mirëpo, atëherë
të gjitha termat x m , duke filluar prej ndonjë indeksi, përmbahen në V , ku mes tyre ka pambarimisht shumë të
ndryshëm.
Kushti i mjaftueshëm (  ). Le të plotësohen kushtet e detyrës. Për çfarëdo m  N nga rrethina V ( x,1 / m)
zgjedhim pikën y m  E , y m  x . Atëherë
d ( y m , x)  1 / m ,
e për këtë ym x . Rrjedhimisht se, x është pikë limite e bashkësisë E .
22. a) I gjithë rrafshi dhe bashkësia boshe.
b) Rruzulli i hapur, bashkësia e hapur.
c) Rruzulli i hapur plus një pjesë e konturit të tij.
d) Bashkësia e pikave P( x, y ) të rrafshit që i kanë koordinatat x, y iracionale. Kjo bashkësi ka fuqinë e
kontinuumit. Në çdo rrethinë rrethore me rreze  , meqë në intervalin ( x, x   ) gjendet numri racionalë,
gjendet pika Q(r , y ) e cila ka distancë nga P :

d ( P, Q )  ( x  r ) 2  ( y  r ) 2   .
Pra, çdo rrethinë e pikës P të bashkësisë së ndërtuar përveç kësaj pike ka edhe pika Q , që nuk i takojnë
bashkësisë.
e) Merret bashkësia e të gjithë numrave iracionalë.

23. Le të jetë x 0  E 0 , ku x 0 është çfarëdo. Si pikë e brendshme e E , x 0 shtrihet në E së bashku me ndonjë

rrethinë V ( x 0 ) . Çdo pikë x V ( x 0 ) është pikë e E . Në fakt meqë V ( x 0 ) është bashkësi e hapur, x shtrihet në
V ( x 0 ) se bashku me një rrethinë të saj V1 ( x) ashtu që V1 ( x)  V ( x 0 )  E . Kjo tregon se x është pikë e
brendshme e E 0 , pra x  E . Mbështetur në arbitraritet të pikës x kemi se V ( x 0 )  E 0 . Si pasojë x 0 është pikë
e brendshme e E , prej nga rrjedh se E është e hapur.

24. Çdo interval (a, b) përmban interval ( ,  ) , i cili tërësisht nuk i takon E , pra që i takon E c . Kështu që E c
është kudo e dendur.
25. a) Shqyrtojmë bashkësinë E e të gjithë intervaleve të drejtëzës me ekstremitete racionale. Bashkësia E është e
numërueshme. Çdo union intervalesh i bashkësisë E është bashkësi e hapur. Çdo bashkësi e hapur G është
union i të gjithë intervaleve me ekstremitete racionale që përfshihen në G . Në të vërtetë, ky union shtrihet në G .
Anasjelltas, çdo pikë e G shtrihet në G së bashku me një rrethinë, pra dhe me një interval me ekstremitete
racionale që shtrihet në këtë rrethinë. Si rrjedhim pika në fjalë e G shtrihet në unionin e mësipërm. Duke i
shoqëruar çdo bashkësie të hapur G familjen e të gjithë intervaleve me ekstremitete racionale që shtrihen në G ,
merret pasqyrimi biektiv i të gjitha bashkësive të hapura G në një pjesë të bashkësisë se të gjitha nënbashkësive
të vërteta të E . Si e tillë familja e të gjitha bashkësive G ka fuqi jo më të madhe se 2  0  c . Mirëpo, familja G
, përmban intervalet e trajtës (0, a ) , ku a është numër real pozitiv arbitrar. Kështu që fuqia e G është jo më e
vogël se e kontinumit. Pra, familja G ka fuqinë e kontinumit.
b) Rasti i rrafshit, zgjidhet krejtësisht një lloj si në drejtëz, duke pasur parasysh faktin që rolin e intervaleve me
ekstremitete racionale e luajnë qarqet racionale B( Pk ,1 / n) .

26. Fuqia e kontinuumit. Çdo bashkësie të mbyllur Fi i shoqërohet bashkësia e hapur, komplement i Fi : Fic . Çdo
bashkësi e hapur G është fytyrë e bashkësisë së mbyllur G c  F dhe nëse F1  F2 , ku F1 , F2 janë të mbyllura,
edhe G1  F1c  G 2  F2c . Pra, familja F është ekuivalente me familjen G e bashkësive të hapura, e cila ka
fuqinë e kontinuumit (Det.25).

27. Le të jetë A  {B1 , B2 ,  , Bi , } , ku Bi  B(q i , ri ) , qi  R n , ndërsa ri  Q . Atëherë secila bashkësi e hapur

G është union i vetëm një nënvargu Bi ; i  1,2,  .
Me të vërtetë, nëse G1 , G 2 janë dy bashkësi të hapura të ndryshme, atëherë p.sh. bashkësia G1 ka pikën x ,
e cila nuk i takon bashkësisë G 2 . Pra, ekziston rruzulli Bi i cili përmbahet në bashkësinë G1 , ndërsa nuk
përmbahet në atë G 2 . Bashkësia e të gjitha vargjeve të numrave natyralë ka fuqinë c .

28. a) Për të qenë më të qartë fillimisht pohimin e tregojmë për drejtëz me metodën e ndarjes.
Një nga gjysmat e [a1 , b1 ] të segmentit [a, b] që përfshin bashkësinë e panumërueshme E do të përmbajë një
pjesë E1 të panumërueshme të saj. Po kështu një nga gjysmat [a 2 , b2 ] të [a1 , b1 ] do të përmbajë pjesën e
panumërueshme E 2 të E . Duke vazhduar pafundësisht këtë proces merret vargu i segmenteve [a k , bk ] që
 shtrëngohen tek një pikë p . Për k mjaft të mëdha rrethina e çfarëdoshme e pikës p përfshin segmente [a k , bk ] ,
pra edhe bashkësinë e panumërueshme E k  E . Kjo tregon që p është pikë kondensimi.
Përgjithësisht, le të jetë E bashkësi e panumërueshme. Meqë R n  J
iN
i , ku J i janë kube n  dimensionale

(p.sh. të mbyllur dhe me brinjë gjatësie njësi), atëherë të paktën njëra prej bashkësive E  J i duhet të jetë e
panumërueshme dhe prandaj mund të supozojmë që bashkësia E është e pakufizuar. Tani, vërtetimi i pohimit të
detyrës do të përfundonte duke përsëritur vërtetimin e teoremës së njohur të Bolzano-Vajershtrasit në R n (si dhe
pjesën e mësipërme të zgjidhjes).
b) Pika x  0 është pikë grumbullimi e bashkësisë
E  {1 / n : n  1,2, }
por bashkësia E nuk ka pika kondensimi.
29. a) Duhet tregua se E * është bashkësi e mbyllur dhe e dendur në vete. Le të jetë x  (E*)' pikë grumbullimi e
bashkësisë E * . Atëherë rruzulli B( x, r ) përmban të paktën një pikë kondensimi të ndryshme nga x , e për këtë
B( x, r ) përmban panumërueshëm shumë pika të E . Pra, x është pikë kondensimi për bashkësinë E , ndërsa
E * është bashkësi e mbyllur. Mbetet të tregohet që, E * është e dendur në vete.
Le të jetë x  E * dhe B  B[ x, r ] rruzull i çfarëdoshëm me qendër në pikën x , ndërsa
Bi  B( x, r / i ) \ B( x, r /(i  1)); i  1,2,  . Atëherë
B B
iN
i  {x}, B1  B \ B( x, r / 2) ,

ashtu që të paktën për një vlerë të indeksit i , p.sh. i  i0 , bashkësia përkatëse Bi0 përmban panumërueshëm
shumë pika nga E . Atëherë, mbështetur në det..27, ekziston pika x 0  R n , e tillë që është pikë kondensimi e
bashkësisë E  Bi0 , e aq më parë e bashkësisë E  B . Meqë B është bashkësi e mbyllur x 0  B . Përveç kësaj,
është e qartë se x 0  x , sepse x  Bi0 1 . Pra, x është pikë grumbullimi e bashkësisë E * d.m.th. E * nuk ka
pika izolimi, pra është bashkësi e dendur në vete.
b) Për çdo x  E \ E * ekziston rruzulli B( x, r ) , i cili nuk përmban më shumë se numërueshëm shumë pika nga E
. Mund të zgjedhim r ashtu që r  Q (duke e zvogëluar r nëse është e nevojshme).
Nga ana tjetër, dihet se ekziston vektori “racional q  Q ”, i tillë që
x  B(q, r / 2)  B( x, r ) .
Andaj,
E \ E*   ( B(q, r / 2)  E ) .
qQ 'rQ
Për këtë bashkësia E \ E * është të shumtën e numërueshme.
30. Para se gjithash E*  E '  E . Pra, nga E  E * ( E \ E*) dhe det.29 rrjedh pohimi i detyrës.

31. a) Supozojmë të kundërtën se E është bashkësi e numërueshme dhe E  {e1 , e 2 , } . Meqë E është e dendur në
vete, çdo pikë e E është pikë grumbullimi, e për këtë, për çdo element x  E , rruzulli B( x, r ) përmban
pambarimisht shumë elemente nga E . Andaj, ekziston elementi x1 dhe numri pozitiv r1  0 ashtu që
e1  B[ x1 , r1 ]  B1 . Mirëpo, B1 gjithashtu përmban pambarimisht shumë elemente nga E , e pra mes tyre ekziston
elementi x 2 dhe numri r2 ashtu që
B2  B( x 2 , r2 )  B1 ; e1 , e 2  B2
dhe r2  r1 / 2 , etj. Pra, me induksion, mund të merren rruzujt Bi  B( xi , ri ), i , ashtu që
e1 , e 2 ,  , e n  Bi ; Bi  Bi 1    B2  B1 dhe ri  r1 / 2 i 1 .
 Rrjedhimisht, ekziston pika e vetme x 0  B ; x i i  x 0 . Atëherë x 0  E '  E , pra, x 0  ei për ndonjë i  N .
Mirëpo, kjo është absurde, sepse x 0  Bi , ndërsa x 0  ei  Bi .
b) Sipas supozimit E*  E '  E . Pra, duhet treguar vetëm edhe inklusionin e kundërt E  E * . Le të jetë x  E
dhe B( x, r ) rruzull i hapur arbitrar. Lehtë tregohet që, bashkësia E i  B( x, r )  E po ashtu është bashkësi e
dendur në vete. Përveç kësaj, ajo përmban të gjitha pikat grumbulluese të veta, eventualisht, përveç atyre të cilat
shtrihen në konturin e rruzullit B( x, r ) . Me të vërtetë, nga ( A  B)'  A' B' rrjedh se
E1'  [ B( x, r )]' E '  [ B( x, r )]' E  B[ x, r ] .
'
Pra, E 1  E1  E1' është bashkësi e përsosur, e cila përmbahet në B[ x, r ] . Nga këtu, mbështetur nën a), ajo është
e panumërueshme. Andaj, x është pikë kondensimi d.m.th. E  E * .

32. R  E  E c dhe E  E c   , ku E, E c janë të hapura (të mbyllura). Le të jetë x  E  y  E c dhe

konsiderojmë p.sh. se x  y . Atëherë E  (, y ] është bashkësi (joboshe) e mbyllur e kufizuar me pikën y .
Andaj ekziston pika z  max( E  (, y ]) dhe z  E . Tregojmë se z  E c d.m.th. z  E  E c . Nga
c
përkufizimi i numrit z përfundojmë se z  y, z  E dhe ( z , y ]  E   . D.m.th. ( z , y ]  E . Nëse
c
y  z  z  E c . Nëse z  y , atëherë z  ( z , y ]  E  E c  z  E c që është në kundërshtim me faktin se
E  Ec   .
Ngjashëm vërtetohet për R 2 .

33. Çdo pikë x e bashkësisë E ndodhet brenda ndonjë intervali  x  S brenda të cilit merret një interval (rx , R x ) ,
që përfshin pikën x  E dhe që ka ekstremitete racionale rx , R x , fig.
x
7.
Marrim në shqyrtim familjen e intervaleve të tillë {( rx , R x )} . Kjo e
o o
mbulon bashkësinë E. Çdo intervali (rx , R x ) nga familja e të gjithë rx x Rx
intervaleve të S që e përfshijnë këtë interval i shoqërohet një
përfaqësues i vetëm  x . Familja e këtyre përfaqësuesve gjithashtu e
Fig. 7
mbulon E dhe formon ndonjë S *  S.
Provojmë që, familja S * është të shumtën e numërueshme.
Për çdo interval   S * , shënojmë me B  familjen nënintervaleve të të gjitha intervaleve të familjes
{( rx , R x )} që shtrihen tërësisht në  . Nëse   ' , atëherë B   B '   , sepse sikur në rast të kundërt të
gjendej intervali   B   B  ' , ku   {( rx , R x )} , atëherë    dhe   ' dhe si rrjedhim atij do t’i
shoqëronim dy intervale të ndryshme , ' të familjes S * që u futen në S, ndërsa në bazë të ndërtimit të S
* kjo është e pamundur. Çdo intervali   S * i shoqërohet një përfaqësues nga B  . Nga sa u tha mësipër
meqë B   B '   , intervaleve të ndryshëm ,  ' i’u përgjigjen përfaqësues të ndryshëm të tipit
(r , R), (r ' , R' ) me ekstremitete racionale. Pra, familja S * është ekuivalente me familjen e përfaqësuesve.
Por, kjo e fundit si pjesë e familjes së numërueshme të të gjitha intervaleve me ekstremitete racionale është e
numërueshme ose e fundme.
34. a) Supozojmë duke u nisur nga e kundërta që ekziston nënmbuloja e fundme e përbërë prej qarqeve R1 , R2 ,  , Rn
'
n n  n  n n
. Pra, E   Ri . Gjithashtu E  Ri , sepse E '   Ri  . Po ashtu,
   Ri  R . Por, konturi i qarkut
  i
i 1 i 1  i 1  i 1 i 1
 n
të mbyllur E ka vetëm një pikë të përbashkët me qarkun e mbyllur Ri , fig.8. Si pasojë R
i 1
i ka vetëm një

n
numër të fundmë pikash nga konturi i E , ndërsa pjesa tjetër e konturit të E është jashtë saj. Pra, E  R
i 1
i .

Ky absurditet e provon pohimin.

o Mi
B o
P
o Ri
ox
ox A
C
E

Fig. 8 Fig. 9

b) Mbi rrethin bashkëqendror C merret pika fikse A . Çdo pikë B e rrethit C karakterizohet me këndin
a , ku 0  a  2 , fig.9. Si nënmbulojë të numërueshme marrim familjen e të gjitha qarqeve me qendra në ato
pika mbi rrethin C , që i’u përgjigjen vlerave racionale të a , 0  a  2 . Le të shënojmë këtë familje me S dhe
le të provojmë që çdo pikë P  E , shtrihet në një qark të familjes S. Rrezja OP pret rrethin C në pikën B ,
që karakterizohet nga vlera a . Por, OP  1, OB  1 / 3 . Pra, BP  OP  OB  2 / 3 . Nëse a është racionale nga
pabarazimi i fundit rrjedh se qarku me qendër B dhe rreze 2 / 3 përmban pikën P dhe i takon familjes S .
Nëse a është iracionale gjejmë vargun racional a n  a . Pra, a n  a dhe pikat përkatëse Bn  B , bile
distanca PBn  PB  2 / 3 . Pra, për n  n0 , PBn  2 / 3 .
Qarku me qendër në pikën Bn i takon familjes S (me rreze 2 / 3 ).
Nga ana tjetër, meqë PBn  2 / 3 , pika P i takon këtij qarku të hapur. Pra, çdo pikë P  E i takon ndonjë
qarku të S, si pikë e brendshme.
c) Merren qarqe të njëpasnjëshme me qendra B1 , B2 ,  , Bn të tillë që, harku Bi Bi 1 , për i  1,2,  , n , (ku
Bn 1  B1 ) të jetë 1 / n e gjatësisë së rrethit C , dhe që kanë pikën P të prerjes së dy rrathëve fqinjë më të largët
nga 0 me distancë OP  1   .
35. Bashkësia e Kantorit.
10 Le të jetë x  [0,1]  X dhe x  0, a1 a 2  a n  zbërthimi triadë i numrit x, x  X 1  a1  1 . Nëse a1  0 ,
atëherë
a a 2 2 1 1
x  22  33    2  3    , x   x  X 1 .
3 3 3 3 3 3
Ndërsa kur a1  2 , atëherë
2 a2 2
x     x  X1 .
3 32 3
Tregojmë që, nëse x  X 1 , atëherë a1  1 .
Anasjelltas, le të jetë a1  1 . Atëherë x  X 1 , sepse
1 a2 2
x
  .
3 32 3
Ngjashëm , për x  1 / 3 përfundojmë që 1 / 3  x  2 / 3 .
 Prandaj, nëse a1  1 , atëherë x  I1(2)  I 2(2)  a2  1 dhe nëse a1  1, a 2  1 dhe tani
x X3  I 1(3)  I 2(3)  I 3(3)  I 1(3)  a 3  1 dhe më tej ky proces vazhdohet.
20 Mënyra e parë. Për këtë qëllim vendosim pasqyrimin biektiv ndërmjet bashkësisë K dhe bashkësisë së të gjitha
zbërthimeve diade të numrave të [0,1] . Çdo
x  0, a1 a 2  a n  , ku a n  0 ose 2
le ti shoqërohet zbërthimi diad
0, nëse a n  0
y  0, b1b2  bn  , ku bn  
1, nëse a n  2.
Mirëpo, meqë zbërthime diade të numrave nga [0,1] ka “më shumë” se numra realë në [0,1] (sepse disa numrave
i’u përgjigjen dy zbërthime diade), nga pasqyrimi biektiv i vendosur, mund të përfundohet që
card ( K )  c .
Mirëpo, nga ana tjetër, meqë K  [0,1] vlen edhe
card ( K )  c .
Rrjedhimisht, nga dy pabarazimet e fundit kemi
card ( K )  c .
Mënyra e dytë. Pohimi rrjedh nga fakti se bashkësia e të gjitha vargjeve të trajtës {s1 , s 2 , } kur pavarësisht nga
njëra tjetra s k marrin vlerat 0 ose 1 kemi card ( K )  c .


30 Le të jetë ( ,  ) interval i hapur arbitrar nga segmenti [0,1] . Bashkësia p / 3 n : p  1,2,  ,3 n 1 është e dendur 
në [0,1] , për këtë ekziston p  p / 3 n  ( ,  ) .
Numri natyral p ka njërën prej tri trajtave:
p  3k  1, p  3k  2, p  3k .
Nëse p  3k  1 , atëherë ka dy mundësi:
3k  2 3k  2
  .
3 n
3n
Në rastin e parë kemi
 3k  1 3k  2   3k  1 3k  2 
 n ,   ( ,  )   n , K ,
 3 3n   3 3n 
 3k  1 3k  2 
sepse intervalet  n ,  largohen gjatë ndërtimit të bashkësisë së Kantorit.
 3 3n 
3k  2
Nëse   , atëherë zgjedhim s  n  1 të tillë që
3n
1 1 3k  1  1 1 3k  1 
s
   n   s   n  .
3 3  3  3 3 3 3
Le të jetë
3t  1 
(3k  1)  3 s  n 1  3t , s
  3(3t  1)  3 s   3t  1  3 s 1  .
3 3
3t  1 3t  2 3t  1 3t  2 
Atëherë edhe 3t  2  3 s 1  ,   . Mirëpo, intervalet  s 1 , s 1 
s 1
 s 1
largohen gjatë
3 3  3 3 
konstruktimit të bashkësisë së Kantorit dhe prerja e këtyre intervaleve me bashkësinë e Kantorit është boshe.
Ngjashëm, shqyrtohen edhe dy trajtat e tjera.
40 Bashkësia K është e përsosur d.m.th. K  K ' , në të vërtetë se çdo pikë e bashkësisë K është pikë grumbullimi
e K.
Mënyra analitike. Le të jetë x  K ,   0 . Duhet treguar se ekziston y  K , y  x , i tillë që y  x   .
Nëse
 
ai
x  0, a1 a 2   3 ,
i 1
i
a i {0,2}

marrim numrin natyral k ashtu që 1 / 3 k   (i tilli sigurisht se ekziston). Pozojmë

y  0, a1 a 2  a k bk 1bk  2  , ku bk 1  a k 1 .
Nëse a k 1  0 , atëherë bk 1  2 , ndërsa kur a k 1  2 kemi bk 1  0 . Atëherë
bk 1  a k 1 bk  2  a k  2 2 2 1
yx  k 1
 k 2
  k 1
 k 2
  .
3 3 3 3 3k
Përgjithësisht, duhet treguar se y  x .

bk 1  a k 1 bi  a i
yx 
3 k 1
 
i k  2 3i



bk 1  a k 1 bi  a i 2 1 1

3 k 1
 
i k 2 3 i

3 k 1

3 k 1

3 k 1
0,

sepse
 
bi  a i bi  a i 1 1

i k 2 3 i
 
i k 2 3 i
2 3
i k 2
i

3 k 1
.

Mënyra gjeometrike. Gjeometrikisht bashkësia K nuk ka pika izolimi, sepse nëse ka pika izolimi, atëherë pikat
e tilla do të ishin pika takimi për dy intervalet I i , I j , por intervalet e këtilla nuk mund të takohen.
50 Duke u nisur nga
2 1 1
m( X 1 )  l ( X 1 )    ;
3 3 3
   
m( X 2 )  m I 1( 2)  m I 2( 2) 
3
1
2

3
1
2

2
32
;

1 1 1 1 4
m( X 3 )  2
 2
   ;
3 3 32 32 32

  1 2 2 2 23
m  Xn    2  3  4 
  3 3 3 3
 nN 
1  1
2
2 2 1
 1          1 ,
3  3 3  3

2
1
3
atëherë, përfundimisht kemi
 
m( K )  m[0,1]  m X n  11 0 . 
 
 nN 
1
36. 10 Jo. Është i vërtetë inklusioni A  f f [( A)] . Me të vërtetë, nëse x 0  A , atëherë f ( x 0 )  y 0  f ( A)  B . Pra,
1
x0  f f [( A)] . Po të marrim në R , f ( x)  x 2 dhe A  [0, ) , atëherë
f ( A)  [0, ] , ndërsa f 1 [ f ( A)]  f 1 ([0, ])  (, )  A .
Megjithatë, nëse funksioni pasqyron domenin në kodomen të funksionit me një pasqyrim biektiv, atëherë edhe
f 1 f [( A)]  A , pra A  f 1 f [( A)] .
Me të vërtetë, nëse x 0  f 1 f [( A)] , atëherë f ( x 0 )  y 0  f ( A) . Pra, ekziston x' A i tillë që
f ( x' )  y 0  f ( A) . Por, x 0  x' A , sepse sikur x 0  x' , atëherë f ( x 0 )  f ( x' ) , gjë që është absurde.
 1 1 1
20 Po, nëse y 0  f [ f ( B)] , atëherë gjendet x 0  f ( B) i tillë që f ( x 0 )  y 0 , pra y 0  B (meqë x 0  f ( B)
1
). Si rrjedhim f [ f ( B)]  B .
1
Anasjelltas, nëse y 0  B , atëherë ekziston x 0  f ( B) (ekziston x 0 i domenit i tillë që f ( x 0 )  y 0 , pra
1 1 1
x0  f ( B) . Si rrjedhim y 0  f [ f ( B)] , prej nga B  f [ f ( B)] .
 
30 a) Po. Kur y 0  f  A  , gjendet i tillë që y  f ( x ) . Atëherë x  A për ndonjë k , pra
 k
 0 0 0 k
 k 
y 0  f ( x 0 )  f ( Ak )   f (A ) .
k
k

Anasjelltas, kur y 0   f ( A ) , atëherë

k
k y 0  f ( Ak ) për ndonjë k . Pra, gjendet për çdo k ndonjë x k  Ak i

 
tillë që x 0  Ak . Meqë x 0  Ak  A , atëherë y 0  f ( x 0 )  f  A .
k
 k

k  k 
 
b) Po. Le të jetë y 0  f  A  . Pra, y  f ( x ) për ndonjë x 
A . Meqë x 0  Ak , për çdo k , atëherë
 k
 0 0 0 k
 k  k

y 0  f ( x 0 )  f ( Ak ) , për çdo k , ose y 0   f ( A ) , atëherë y

k
k 0  f ( Ak ) , për çdo k . Pra, gjendet për çdo k

ndonjë x k  Ak i tillë që y 0  f ( x k ) . Por, meqë y  f (x) realizon një pasqyrim biektiv, kemi
 
 f ( A )  [0,1]  f   A
k k
.

k  k 
c) dhe d) . Po, nëse y  f (x) është pasqyrim biektiv. Me të vërtetë, nga 30 a), b) për këtë rast kemi:
         
f lim Ak   f  Ak  
   f Ak   
f ( Ak )  lim f ( Ak )
   
 n 1 k  n  n 1  k  n  n 1 k  n
         

f lim Ak  f 

 Ak  

f
  Ak  
  
f ( Ak )  lim f ( Ak ) . 
 n 1 k  n  n 1  k  n  n 1 k  n
Nëse y  f (x) nuk është pasqyrim biektiv, atëherë kemi vetëm
f lim Ak   lim f ( Ak ) dhe
f lim Ak  lim f ( Ak ) .  
Tek shembulli i mësipërm po të marrim: A2 k  [0,1], A2 k 1  [1,0] , kemi
  

A k  {0},  A k  {0}  f lim Ak   {0} ,

k n n 1 k  n
ndërsa
f ( Ak )  [0,1], lim f ( Ak )  [0,1] .
Për rastin e dytë marrim:
0, x  1 / k ; k  1,2,3, 
f ( x)   2
 x , x  1 / k
dhe Ak  (0,1 / k ] . Atëherë
  

 Ak  (0,1 / n],   A k  (0,1 / n]   . Pra, f lim Ak   .  

k n n 1 k  n

Nga ana tjetër, f ( Ak )  {0}  {(0,1 / k 2 ][1 / n 2 } , bile f ( Ak )  f ( Ak ) , kur k '  k . Ndërsa
   
f ( Ak )  f ( An )   f ( A )   f ( A )  {0} .
n 1 k  n
k
n 1
n

 
Kështu që, f lim Ak  lim f ( Ak ) .

37. Bashkësia e numërueshme E renditet në trajtën e vargut x1 , x 2 ,  , x n ,  . Ndërtojmë funksionin

1 n , x  x n
f ( x)   .
0, x  x n , n
Nëse x  x n në çdo rrethinë të kësaj pike ka pika x' E , pra pika ku f ( x' )  0 . Atëherë lëkundja
 ( x n   , x n   )  f ( x n )  f ( x)  1 n
prej nga  ( x n )  1 n  0 . Pika x n është pikë këputjeje.
Nëse x 0  x n për çdo n , sido që të jetë   0 gjendet indeksi n i tillë që 1 n   ose n  1  . Duke shënuar me
 
:   min x 0  x k , meqë x 0  x k , rrejdh se   0 .
Intervali ( x 0   , x 0   ) , nga bashkësia E ka vetëm pika me indekse më të mëdha se sa 1 n   ose n  1  .
Meqë
1
sup f ( x)  dhe inf f ( x)  0
x( x0  , x0  ) n x( x0  , x0  )

kemi se  ( x 0   , x 0   )  1 n ose  ( x 0 )  1 n , n . Rrjedhimisht,  ( x 0 )  0 . 

38. Funksioni i Rimanit. Le të jetë x 0 numër iracional. Sipas përkufizimit të vetë funksionit f ( x 0 )  0 dhe le të
jetë  çfarëdo numri pozitiv. Tregojmë se, ekziston numri pozitiv  i tillë që nga x  x 0   rrjedh

f ( x)  f ( x 0 )   , d.m.th. f (x)   .

1 1
Le të jetë k 0 numri më i vogël natyral i tillë që   prej nga  .
k0 k0  1

p 
Le të jenë c1 , c 2 ,  , c m numra të trajtës  : ( p, q)  1 , ku q  k 0 dhe le të jetë   min  x 0  c i   0 .
q  1i  m

Nëse x  ( x 0   , x 0   ) dhe x numër iracional, atëherë f (x)  0   .

p
Le të jetë x  ( x 0   , x 0   ) dhe x numër racional i trajtës . Atëherë q  k 0  1 . Por
q
1 1
f ( x)     , me çka tregohet vazhdueshmëria e funksionit f në pikën x 0 .
q k0  1

1
Le të jetë x 0 numër racional i trajtës p / q , ku p, q janë relativisht të thjeshtë. Atëherë f ( x 0 )   0 . Marrim
q
1
  0 , tani pohojmë se nuk ekziston   0 me veti:
q

f ( x)  f ( x 0 )   , kur x  x 0   .

Në të vërtetë, në rrethinën ( x 0   , x 0   ) ekziston numri iracional y i tillë që f ( y )  0 . Rrjedhimisht,

f ( y)  f ( x0 )  1 / q   .

39. Funksioni i Kantorit.

 1 2 1 1 2
Nëse  x  , n( x)  1 , atëherë L( x)  është konstantë në  ,  .
3 3 2 3 3
1 2 0 1 0 1 1
Nëse  x  , x   2 , n(x)  2 , atëherë L(x)  2  2  .
3 3 3 3 2 2 4
7 8 2 1 a3 2 1 3
Nëse  x  , x   2  3 , n(x)  2 , tani L(x)  2  2  .
9 9 3 3 3 2 2 4

2 2 2 2
Për x  1   2  3 , n(x)   , tani L( x) 
3 3 3 2
i 1
i 1
1.

2
Nëse x  X n  I i 1
(n)
i , ku x  X j për j  n , atëherë

n1 aj  aj n 1 aj
1 1
x 3
j 1
j

3n
 3
j n1
j
dhe L( x)  2
j 1
i 1

2 n
 L është konstantë në I i(n ) .

Le të jetë x  y , ku x  0, a1 a 2  dhe y  0, b1b2  dy zbërthime triade të numrave x, y . Tregojmë se ekziston

k i tillë që ai  bi për i  1,2,  , k ( k mund të jetë edhe i pafundmë) dhe le të jetë njëri nga pabarazimet e
mësipërme pabarazim rigoroz.
Mjafton të tregohet se a1  b1 . Po të supozonim a1  b1 , atëherë b1  1  a1 dhe
b1 b3 b 2 b  1 a1 a1 a 3
y  2  1  2  1     x
3 3 3 3 3 3 3 32
kemi se y  x , pra kontradiksion.
Le të jenë
n  n( x) min{i : a i  1} dhe n'  n( y ) min{i : bi  1} ,
atëherë mund të ndodhin tri raste: n  n' , n  n' dhe n  n' .
10 Le të jetë n  n' dhe le të jetë n  n'   , atëherë mbështetur në atë që u tregua më lart rrjedh se ekziston k ,
i tillë që
a1  b1 ,  , a k  bk
dhe prej a k  2  bk të gjitha shifrat a k janë 0 ose 2 duhet të jetë a k  0 . Atëherë
n 1 aj k 1 
1 1 ai 1 ak 1 1
L( x ) 
2 2
j 1
i

2 2
i 1
i

22 k
 
2 i  k 1 2 i


2
n 1 bj
1 1 bk 1 1 2 k 1

2 
j 1 2
i
 
2 2k 2k 2k

1

1
2
n 1 b 
1 1 bk 1 1 1 bi
 
j
      L( y ) .
2 j 1 2 i 2 2 k 2 k 2 k 2 i 1 2 i
Le të jenë n dhe n' të fundmë, atëherë
x  0, a1 a 2  a k 1 a k  a n 11 (a1 ,  , a n 1  1)
y  0, b1b2  bk 1bk  a n 11 (b1 ,  , bn 1  1) ,
ku a1  b1 , a 2  b2 ,  , a k 1  bk 1 dhe a k  bk .
Nga a k  bk dhe bk  1  ak  2  bk  a k  bk  2 . Nga
n 1 aj n 1 bj
1 1 1 1 1 1
L( x ) 
2 2j 1
i

2 2n
dhe L( y ) 
2 2
j 1
i

2 2n

 k 1 a j  bi n 1
1 1 a k  bk 1 a i  bi
L( x)  L( y ) 
2 
j 1 2i

2 2n
 
2 i  k 1 2 i


 n 1
1 1 2 1 2 1 1 1

2
0
2 2 n

2 i  k 1 2 i k 
2 2 i  k 1 2 i
0. 
40. a) Vazhdueshmëria e funksionit të Kantorit. Për të treguar vazhdueshmërinë e funksionit të Kantorit për x  {0,1] ,
mjafton të tregohet vazhdueshmëria e funksionit të Kantorit në çdo pikë të bashkësisë së Kantorit, sepse në
intervalet e hapura komplementare është konstantë.
Le të jetë   0 çfarëdo dhe x  0, a1 a 2  a i ; a i  {0,2} dhe y  x  0  y  x  1 / 3 ; y  0, b1b2  , ku a1  b1 .
Më parë kishim se a i  bi ; i  1,2,  , k për ndonjë indeks k .
Nëse a1  b1 , atëherë do të kishim
b1  a1 b2  a 2 2 b a  2 1 1
yx  2
     2 2 2     
3 3 3  3  3 3 3
që është absurde.
Me induksion matematik tregojmë që, nëse 0  y  x  1 / 3 n , atëherë a i  bi ; i  1,2,  , n .
1 1
Për n  1 u tregua më parë. Le të jetë y  x  n 1  n , atëherë a i  bi ; i  1,2,  , n sipas supozimit të
3 3
induksionit. Për x, y  K
x  y  a n 1  bn 1 , atëherë a n 1  0, bn 1  2 ;
bn 1  a n 1 bn  2  a n  2 2
yx n2
 n2
 n 1
t ,
3 3 3
ku
bn  2  a n  2 bn  3  a n  3 2 3 2 3 1
t  n2
 n 3
  n2
 n 3
  n2
  n 1
3 3 3 3 3 2 3
n 1
rrjedhimisht, fitohet y  x  1 / 3 , që është kontradiksion.
Marrim j ashtu që 1 / 2 j   . Për   1 / 3 j dhe y çfarëdo numri real i bashkësisë së Kantorit K , ashtu që
y  x    1 / 3 j . Meqë a i  bi ; i  1,2,  , j , atëherë
 
1 a k  bk 1 a k  bk
L( x )  L( y )  
2 k  j 1 2 k

2 k  j 1 2 k  


1 2 1 1 1
    
2 k  j 1 2 k 2 j 1 1  1 / 2 2 j


gjë që tregon vazhdueshmërinë e funksionit Kantorit L në pikat x  K .

b) Jo. Për   1 sido që të merret   0 gjendet n e tillë që 1 / 3 n   . Një interval fqinjë çfarëdo i rangut n , që
po e shënojmë me ( ,  ) ka gjatësi më të vogël se  (gjatësia e tij është 1 / 3 n ). Pra, duke marrë x   dhe

y kemi se L( x)  0, L( y )  1 dhe L( y )  L( x)  1 , megjithëse y  x   .
2
41. a) Bashkësia Q është e numërueshme, pra mund të shkruhet në trajtë vargu:

Q  {q1 , q 2 , }  {q1 }  {q 2 }     {q } ,
n 1
n

ku {q n } është bashkësi e mbyllur për çdo n  N . Pra , Q  F .

Tregojmë se bashkësia Q nuk mund të paraqitet si prerje e numërueshme e bashkësive të hapura.
 
Supozojmë të kundërtën, pra le të jetë Q  G
n 1
n . Nga Q  R  G n  R .

Le të jetë Q 1  Q  2 . Atëherë, nga


Q  R  Q1  R , ku Q1   (G
n 1
n  2) ,

G n  2 janë bashkësi të hapura gjithkund të dendura. Prerja Q  Q1 është gjithkund e dendur në R . Çka është
absurd, sepse Q  Q1   .
b) Mbështetur në a) kemi
Q  F  Ir  R \ Q  G ,
mirëpo Ir  F , sepse Q  G .

42. a) Ekziston numri real a i tillë që E  E a   , ku E a  {x  E : x  a} , dhe që E a është kudo e dendur dhe e
tipit G poqë se edhe E është e tipit G . Por, atëherë prerja E  E a duhet të jetë kudo e dendur , gjë që bie në
kundërshtim me E  E a   . Pra, E nuk është e tipit G .
b) Sikur E c të jetë e tipit F , komplementi i saj ( E c ) c  E duhet të jetë e tipit G , gjë që është e pamundur
(shih nën a)).
43. Le të jetë Q bashkësia e numrave racional, ndërsa Ir e atyre iracional.
Më tej, le të jetë
A  Q  [0, ), B  (,0)  Ir dhe C  A  B .
Pohojmë që, bashkësia C nuk i takon as tipit F as asaj G .
Vërejmë që, bashkësia Ir  [0,1] nuk është e tipit F , sepse po të ishte ashtu, atëherë bashkësia [k , k  1]  Ir
do të ishte e tipit F . Rrjedhimisht do të kishim që, bashkësia e numrave iracional është e tipit F , sepse nga
Q  F  Ir  R \ Q  G , Ir  F ,
se Q  G .
Nëse C  G , atëherë edhe C  [0,1]  [0,1]  Q do të ishte e tipit G , kundërshtim.
Ngjashëm, tregohet se C  F .

44. Bashkësia e hapur E është e tipit F . Në të vërtetë E është union i numërueshëm intervalesh disjunkte dhe çdo

interval është shumë e numërueshme segmentesh. Kështu, pra E  F
n 1
n , ku Fn janë të mbyllura. Atëherë


f ( Fn ) janë të tipit F dhe vlen f ( E )   f ( F ) . Pra,
n 1
n f (E ) është e tipit F si union i numërueshëm

bashkësish të tilla.
 
1
45. Nëse A  F 1
n , ku Fn janë të mbyllura dhe B  G
1
n , ku G n janë të hapura, atëherë f ( Fn ) është e

1
mbyllur dhe f (G n ) është e hapur ( n  1,2,  ) . Pastaj,
 
1 1 1 1
f ( A)  f
1
( Fn ) dhe f ( B)  f 1
(G n ) .

1 1
Pra, f ( A) është e tipit F dhe f ( B ) e tipit G .
46. 10 Le të jetë A bashkësia e pikave të vazhdueshmërisë dhe B ajo e pikave të këputjes. Për   1 / n; n  1,2, 
dhe çdo pikë x  A gjendet (meqë luhatja  ( x, f , F )  0 , pra luhatja e f në pikën x në lidhje me F është
zero) rrethina V xn , në lidhje me të cilën lëkundja  (V xn ) plotëson kushtin  (V xn )  1 / n . Familja e rrethinave V xn
mbulon bashkësinë A . Pra, duke shënuar me
Gn  
V xn
xA
(1)

 
kemi A  G n ; n  1,2,  etj. ose A  
n 1
G n , meqë G n janë të hapura, pra G
n 1
n është bashkësi e tipit G .

 
Le të provojmë akoma që 
n 1
G n  A . Supozojmë se x  G
n 1
n , pra x  G n , n . Nga (1) rrjedh se për n

ekziston rrethina V xn e ndonjë pike x e tillë që x  V xn . Marrim rrethinën  xn të pikës x , të tillë që  xn  V xn .

Atëherë lëkundja  ( xn ) plotëson kushtin  ( xn )   (V xn )  1 / n . Kur n   , rrjedh se  ( x, f , F )  0 , pra
 
x  A . Kështu që, edhe 
n 1
G n  A . Atëherë, A  G n  G .
n 1
20 Bashkësia B (shih nën a)) jepet me barazimin
B  F \ A  F  Ac (2)
c n
ku A është komplementi i A me gjithë R .
c
    
Por, A   G n   G nc 
c
  
Fn janë bashkësi të mbyllura. Si pasojë A c është e tipit F . Por, edhe prerja
 
 n 1  n 1 n 1

B  F  A c është e tipit F .

47. 10 Le të jetë g ( x 0 )  a . Duhet treguar se ekziston rrethina U e pikës x 0 e tillë që g ( x)  a , për x  U . Nga
përkufizimi i g ( x 0 ) rrjedh ekzistenca e   0 ashtu që
g ( x0 )  g  ( x0 )  a .
Le të jetë z  ( x 0   / 2, x 0   / 2) , atëherë
( x 0   / 2, x 0   / 2)  ( x 0   , x 0   )  g  / 2 ( z )  g  ( x 0 )  a ,
për z  U  U x0  ( x 0   / 2, x 0   / 2) , gjë që u deshtë të tregohet.

20 Le të jetë f funksion i vazhdueshëm në pikën x 0 . Atëherë për çfarëdo   0 ekziston   0 , ashtu që

f ( x)  f ( x 0 )   / 2 , për x  x 0   .
Le të jenë s, t  ( x 0   , x 0   ) , atëherë
f ( s )  f (t )  f ( s )  f ( x 0 )  f ( x 0 )  f (t )   / 2   / 2   ,
gjë që do të thotë se g  ( x 0 )    g ( x 0 )   , meqë  është çfarëdo kemi g ( x 0 )  0 .
Anasjelltas, le të jetë g ( x 0 )  0 . Le të jetë   0 , tani g ( x 0 )   . Nga përkufizimi i funksionit g rrjedh
ekzistenca e   0 ashtu që
0  g  ( x 0 )    f ( s )  f (t )   , për s, t  ( x 0   , x 0   ) .
Veçanërisht, f ( s )  f ( x 0 )   , për s  ( x 0   , x 0   ) , gjë që paraqet vazhdueshmërinë e funksionit f në
pikën x 0 .

30 Le të jetë A  {x : f i vazhd . në pikën x} . Duke u mbështetur në 20 kemi


A  {x : g ( x)  0}  {x : g ( x)  1 / n} .
n 1
 Ndërsa mbështetur në 10 bashkësia A  {x : g ( x)  1 / n} është e hapur, gjë që do të thotë se bashkësia A është e
tipit G .


48. Le të jetë B  x : lim f n ( x)   dhe 
 
Am,n  x  R : f m ( x)  n e An   Am,n , A A n .
mn n 1
Bashkësitë Am,n janë të hapura, sepse funksionet f n , n  N dhe An janë të hapura si unione bashkësish të
hapura. Është e qartë se, A G .
 
Tregojmë që, A  B . Le të jetë x 0  A  
n 1
An , d.m.th. x 0  An , n  N . Nga x 0  A1  A m,1 rrjedh që
m 1

x 0  Ak1 ,1 , për ndonjë k1  0 , d.m.th. f k1 ( x 0 )  1 .


Nga x 0  A2  A
m2
m, 2 rrjedh ekzistenca e k 2  0 , i tillë që f k 2 ( x 0 )  2 .

Mund të merret k 2  k1 . Duke vazhduar këtë proces kemi

f kn ( x 0 )  n ,
d.m.th. lim f n ( x)   prej nga rrjedh se x 0  B .
Anasjelltas, le të jetë x 0  B , lim f n ( x)   . Për çdo k ekziston n k , i tillë që
f kk ( x0 )  k ,
ku merret që n k  k . Atëherë
 
x0  A
mk
m, k  Ak , k  N , d.m.th. x 0  A k  A.
k 1

 
49. Le të jetë A  x : ekziston lim f n ( x) . Le të jetë x 0  A , tani ekziston lim f n ( x 0 )  f n ( x 0 ) është varg i Koshit
n n
 për çfarëdo   0 ekziston indeksi n 0 i tillë që
f n ( x 0 )  f n  p ( x 0 )   , për n  n0 ; p  1,2,  .
Për numrin natyral k përkufizojmë:

 x : f 

Ank  n ( x)  f n  p ( x)  1 / k ,
p 1
e cila paraqet bashkësi të mbyllur si prerje bashkësish të mbyllura. Le të jetë

Ak  A
n 1
k
n F ,


si union i numërueshëm bashkësish të mbyllura dhe le të jetë B  A
k 1
k
 F  .

Pohimi i kërkuar fitohet, nëse tregojmë që A  B . Le të jetë x 0  B dhe le të jetë   0, x 0  A k , k  1,2,  .


Nga x 0  A
n 1
k
n, n 0 , i tillë që x  Ank0 për të cilin

f n0 ( x 0 )  f n0  p ( x 0 )  1 / k   ,
gjë që do të thotë se ekziston lim f n ( x 0 ) prej nga rrjedh që x 0  A .
n
 Anasjelltas, le të jetë x 0  A , d.m.th. ekziston lim f n ( x 0 ) . Për   1 / k  0 ekziston n 0 ashtu që
n

f n0 ( x 0 )  f n0  p ( x 0 )    1 / k ; p  1,2,  .
Rrjedhimisht,

 1
x0   x : f
p 1
n0 ( x)  f n0  p ( x)    Ank0
k
 
 x0  A p 1
k
n  A k  x0  A
k 1
k
B.

50. Le të jetë G1 familja e bashkësive të hapura të intervalit [a, b] , ndërsa G2 familja e bashkësive të hapura
të intervalit [c, d ] . Atëherë
G1  B 1 dhe G 2  B2.
Nëse H është bashkësi e hapur e [a, b] , atëherë f (H ) është bashkësi e hapur në [c, d ] . Rrjedhimisht,
f (B1)  ( f 1 ) 1 (B1) = B2 dhe f 1 (B2) = B1
ashtu që, nëse A është bashkësi e Borelit në [a, b] , tani f ( A) do të jetë bashkësi e Borelit në [c, d ] .

2. HAPËSIRAT METRIKE

2.1. HAPËSIRAT METRIKE

Disa përkufizime dhe pohime fundamentale

Përkufizimi 1. Metrikë në bashkësinë joboshe X quhet pasqyrimi d : X  X  R , për të cilin plotësohen kushtet:
(M1) d ( x, y )  0 , për çdo x, y  X ;
(M2) d ( x, y )  0  x  y ;
(M3) d ( x, y )  d ( y, x) , për çdo x, y  X ; (simetria)
(M4) d(x, y)  d(x, z)  d(z, y) , për çdo x, y, z  X ; (pabar. i trekëndshit).
Hapësira metrike është çifti ( X , d ) i bashkësisë X dhe metrikës d në X .
Nëse në vend të (M2) merret kushti më i dobët:
'
( M 2 ) x  y  d ( x, y )  0 ,
atëherë fitohet pseudometrika përkatësisht hapësira pseudometrike.
Përkufizimi 2. Le të jetë ( X , d ) hapësirë metrike. Atëherë:
10 Distancë e pikës x0  X nga bashkësia joboshe A  X quhet numri
d ( x 0 , A)  inf{d ( x 0 , x) : x  A} .
2 Distancë ndërmjet nënbashkësive joboshe A, B  X quhet numri
0

d ( A, B)  inf{d ( x, y ) : x  A, y  B} .
30 Diametër i bashkësisë joboshe A  X quhet numri (nëse ekziston)
diam( A)  sup{d ( x, y ) : x, y  A} .

Përkufizimi 3. Bashkësia A  X është bashkësi e hapur, nëse për çdo x  A ekziston ndonjë r  0 e tillë që rruzulli
B ( x, r )  A .

Përkufizimi 4. Bashkësia A  X në hapësirën X është e mbyllur, nëse X \ A është e hapur.

Përkufizimi 5. Elementi x i hapësirës metrike X quhet limit i vargut të elementeve x1 , x 2 ,  , x n ,  nga X , nëse
d ( x n , x) n 0 .


Përkufizimi 6. Funksioni f : X 1  X 2 nga hapësira metrike ( X 1 , d1 ) në hapësirën metrike ( X 2 , d 2 ) është i

vazhdueshëm në pikën x0  X 1 , nëse
(  0) (U x0 ) (x), x  U x0  d 2 ( f ( x), f ( x 0 ))   ,
ku U x0 është rrethinë e hapur e pikës x 0 .

Lema 1. Distanca d ( x, y ) është funksion i vazhdueshëm i argumenteve të vetë x dhe y , d.m.th.

d ( x n , y n )   d ( x, y ) .
n 

Përkufizimi 7. Bashkësia E  X është e dendur (e ngjeshur) në hapësirën X , nëse E  X .

Përkufizimi 8. Hapësira X është separabile, nëse ekziston nënbashkësia e numërueshme E  X , e cila është e
dendur në X .
Përkufizimi 9. Vargu ( x n ) në hapësirën metrike ( X , d ) quhet varg i Koshit (fundamental, themelor), nëse për çdo
  0 ekziston n0 ( )  n0  N , i tillë që për çdo m, n  N nga m, n  n0  d ( xm , xn )   .
Përkufizimi 10. Hapësira metrike ( X , d ) quhet komplete (e plotë), nëse çdo varg i Koshit ( x n ) konvergjon në një
pikë x  X .
Përkufizimi 11. Le të jetë f : X  X pasqyrim i hapësirës metrike ( X , d ) në vetvete. Pasqyrimi f quhet
kontraksion, nëse ekziston numri real q, 0  q  1 , i tillë që për çdo x, y  X të jetë
d ( f ( x), f ( y ))  qd ( x, y ) .
Numri q quhet koeficient i kontraksionit.

Teorema 1. (Banah). Pasqyrimi kontraktiv f i hapësirës komplete metrike X në vetvete ka vetëm një pikë fikse.

Përkufizimi 12. Le të jetë T bashkësi e çfarëdoshme, ndërsa X familje joboshe e funksioneve reale të fundme x të
dhëna në T . Bashkësia X quhet hapësirë lineare ose vektoriale, nëse është e mbyllur ndaj veprimit të mbledhjes së
funksioneve dhe shumëzimit me skalar, d.m.th. kur plotësohen kushtet:
- për çfarëdo dy funksione x, y  X ,
- dhe çfarëdo numri real  ,
funksionet x  y dhe x po ashtu gjenden në X .

Përkufizimi 13. Hapësira lineare e funksioneve X quhet hapësirë e normuar, nëse për çfarëdo elementi x  X
përcaktohet numri real jonegativ, i cili quhet normë e tij dhe shënohet x , e që i plotëson kushtet:
(N1) x  0, x  X ;
(N2) x  0  x  0;
(N3) x   x , x  X dhe çfarëdo numri  ;
(N4) x y  x  y , x, y  X (pabarazimi i trekëndëshit).

Përkufizimi 14. Pasqyrimi f : X  R ose C quhet funksional.

Detyra
51. Në bashkësinë e numrave realë është përkufizuar metrika d me:
x y
d ( x, y )  ; x, y  R .
1 x  y
Të provohet që, ( R, d ) është hapësirë metrike.
52. Të provohet që, në bashkësinë e funksioneve të vazhdueshme në R  (, ) funksioni d i dhënë
me:

1 max x(t )  y (t )
d ( x, y ) 
n 1 2

n

1
a t b
 max x(t )  y (t )
a t b
paraqet hapësirë metrike.
53. Le të jetë X bashkësia e të gjitha funksioneve reale të integrueshme (sipas Rimanit) në segmentin
[0,1] . Të tregohet që, me formulën
1
d ( f , g)   f ( x)  g ( x) dx;
0
f ,g X

është dhënë një pseudometrikë në X . Pastaj me kundërshembull të tregohet se d nuk është metrikë
në X .
54. Le të jetë X bashkësia e të gjitha funksioneve të vazhdueshme reale (komplekse) f : [a, b]  R (C )
të përkufizuara në segmentin [a, b]  R . Të tregohet që, me barazimin
1/ p
b 
d p (a, b)   f ( x)  g ( x) dx  , p  1

p
 
a 
është përkufizuar një metrikë në bashkësinë X .
55. Le të jetë C[0,1] hapësira e funksioneve të vazhdueshme në [0,1] . Për x  C[0,1] le të jetë
f ( x)  min{x(t ) : t  [0,1]} . Të tregohet vazhdueshmëria e funksionit f : C[0,1]  R .
56. Duke u mbështetur në teoremën e Vajershtrasit të tregohet që, hapësira C[a, b] është separabile. Prej
nga rrjedh që:
1

 f ( x) x
n
dx  0, n  N ,  f  0 .
0

57. Le të jetë x0 pikë e fiksuar ndërsa x pikë e çfarëdoshme në X . Të provohet vazhdueshmëria e

funksionit f : X  R , ku

[d ( x0 , x)]n
f ( x)  
n 0 n!
.

58. Le të jetë s : C * [0,1]  R , ku C * [0,1] është hapësia e funksioneve pjesë-pjesë diferenciabile,

funksion i dhënë me:
1
s( f )  
0
1  [ f ' ( x)]2 dx
 ( s është gjatësia e harkut të lakores y  f (x) ). Të vërtetohet që, s nuk është i vazhdueshëm, por i
gjysmëvazhdueshëm nga poshtë, d.m.th. për çdo f  C * [0,1] ekziston rruzulli
B( f ,  )  g  B( f ,  )  s( g )  s( f )   ,   0 .


3
ak
59. Le të jetë K bashkësia e Kantorit, ndërsa I  [0,1] . Për x  K , pozojmë x  k , ku a k  0 ose
k 1

1  ak
2 . Të provohet që, pasqyrimi f : K  [0,1] , i dhënë me: f ( x)  
2 k 1 2 k
është i vazhdueshëm dhe

surjektiv (J.L.Kelley).
60. Të provohet që, pasqyrimi F : C[0,1]  C[0,1] , i dhënë me:
1


F ( f )  sin xy f ( y )dy , ku f  C[0,1], x  [0,1]
0
është uniformisht i vazhdueshëm.

2 Hapësirat metrike

2.1. Hapësirat metrike

51.
52.
1
53. Meqë për çdo x  [0,1], f ( x)  g ( x)  0 , atëherë edhe d ( f , g )   f (x)  g(x)  0 , d.m.th. vlen
0
(M1) d ( f , g )  0 , për çdo x, y  X .
Nga f  g  f ( x)  g ( x) për çdo x  [0,1] , kështu që f ( x)  g ( x)  0 për çdo x  [0,1] , prej nga rrjedh se
1
d ( f , g)   f ( x)  g ( x) dx  0 , d.m.th. vlen
0
(M2)’ f  g  d ( f , g)  0 .
Meqë f ( x)  g ( x)  g ( x)  f ( x) për çdo x  [0,1] , përfundojmë se vlen
(M3) d ( f , g)  d (g, f ) .
Meqë për f , g , h  X dhe x  [0,1] vlen f (x)  g(x)  f (x)  h(x)  h(x)  g(x) ,
kemi se edhe
 1 1 1

 f ( x)  g ( x) dx   f ( x)  h( x) dx   h( x)  g ( x) dx ,
0 0 0
d.m.th. vlen
(M4) d ( f , g )  ( f , h)  d (h, g ), f , g , h  X .
Kështu, u tregua se d është pseudometrikë në bashkësinë X .
Funksioni d nuk është metrikë në X , sepse për funksionet f , g : [0,1]  R të përkufizuar me:
f (0)  1, f ( x)  0 për 0  x  1 dhe g ( x)  0 për çdo x  [0,1] ,
vlen f  g , mirëpo
1 1
d ( f , g)  
0
f ( x)  g ( x) dx   f ( x) dx  0 .
0
b
54. Meqë për çdo x  [0,1], f ( x)  g ( x)  0 , kemi se  f ( x)  g ( x) dx  0 , kështu që vlen
a
(M1) d p ( f , g )  0 për çdo f , g  X .
p
Nga f  g  f ( x)  g ( x) për çdo x  [0,1] , kështu që f ( x)  g ( x)  0 për çdo x  [0,1] , prej nga rrjedh se
1 p
b p 
 
a

d p ( f , g )   f ( x)  g ( x) dx   0 .

 
Nga ana tjetër, nga d p ( f , g )  0  f  g , d.m.th. f ( x)  g ( x) për çdo x  [a, b] .
Me të vërtetë, në të kundërtën, do të ekzistonte x 0  [a, b] , i tillë që f ( x 0 )  g ( x 0 ) , kështu që
p p
f ( x0 )  g ( x0 )    0 . Si pasojë e kësaj, funksioni i vazhdueshëm x  f ( x)  g ( x) do të kishte integral
b

 f ( x)  g ( x)
p
pozitiv në [a, b] , d.m.th. dx  0 , prej nga rrjedh se d p ( f , g )  0 , gjë që është në kundërshtim
a
me supozimin se d p ( f , g )  0 . Pra, vlen aksioma
(M2) d p ( f , g)  0  f  g .
Meqë për çdo x  [0,1] vlen f ( x)  g ( x)  g ( x)  f ( x) , kemi se vlen
(M3) d p ( f , g)  d p (g, f ) .
b
Për p  1 , funksioni d1 ( f , g )   f ( x)  g ( x) dx e plotëson pabarazimin e trekëndëshit, sepse për çdo
a
f,gX

dhe çdo x  [a, b] vlen

f ( x )  g ( x )  f ( x )  h( x )  h( x )  g ( x )  f ( x )  h( x )  h( x )  g ( x )
prej nga rrjedh se
b b b


a
f ( x)  g ( x) dx  
a

f ( x)  h( x) dx  h( x)  g ( x) dx
a
d.m.th. d1 ( f , g )  d1 ( f , h)  d1 (h, g ), f , g , h  X .
Që pabarazimi i trekëndëshit plotësohet edhe për p  1 , shihet nga pabarazimi i Minkovskit:
1 p 1 p 1 p
b  b  b 
 f ( x)  g ( x) p dx    f ( x) dx    g ( x) dx 
  
p p
, p 1,
     
a  a  a 
 Më tej, le të jenë f , g , h funksione arbitrare nga X . Atëherë nga pabarazimi i Minkovskit, për
F ( x)  f ( x)  h( x) dhe G ( x)  h( x)  g ( x) , marrim
1 p 1 p 1 p
b  b  b 
 f ( x)  g ( x) p dx    f ( x)  h( x) p dx    h( x)  g ( x) p dx 

a
 


a
 


a


 ,

d.m.th. vlen
(M4) d p ( f , g )  d p ( f , h)  dp (h, g ), p  1 .
Kështu, u tregua se d p , p  1 është metrikë në X .

Vërejtje. Hapësira metrike metrike ( X , d p ) zakonisht shënohet me C p [0,1] ose C L p [a, b] , ndërsa metrika d p shënohet

me d L p , p 1.
Veçanërisht janë të rëndësishme hapësirat C1 [a, b] dhe C 2 [a, b] të metrizuara me metrikat:
12
b b 
 f ( x)  g ( x) dx dhe d 2 ( f , g )   f ( x)  g ( x) dx 

2
d1 ( f , g )  .
 
a a 

55. 10 Le të jetë f  g   , t  [a, b] pikë për të cilën m( f )  f (t ) , ndërsa s  [a, b] pikë në të cilën m( g )  g ( s ) ,
ekzistenca e të cilave rrjedh nga vazhdueshmëria e funksioneve f , g . Atëherë
  f (t )  g (t )   , për t  [a, b] ,
tani
  f (t )  g (t )  f (t )  g ( s )  m( f )  m( g )
  f ( s )  g ( s )  f (t )  g ( s )  m( f )  m( g )
prej nga
m( f )  m( g )   ,
që implikon vazhdueshmërinë e funksionit m .
20 Ngjashëm tregohet edhe vazhdueshmëria e funksionit M .
56. Fillimisht vërejmë se nëse bashkësia P është e dendur në X dhe Q e dendur në P , atëherë Q është e dendur
në X .
Me të vërtetë, për B( x,  ), x  X , ekziston a   dhe a  B( x,  ) , pra B(a, )  B( x,  ) . Meqë Q është e dendur
në  , ekziston b  Q : b  B(a, )  b  B( x,  ) , d.m.th. Q  X .
Mbështetur në teoremën e Vajershtusit bashkësia e polinomeve është e dendur në C[a, b] , pra gjejmë bashkësinë
e numërueshme të dendur në bashkësinë e polinomeve.
Le të jetë
p ( x)  a 0  a1 x    a u x n
polinom i çfarëdoshëm, ndërsa
q ( x)  b0  b1 x    bn x n
polinom me koeficient racional, i tillë që
a i  bi   , për i  0,1,2,  , n .
Atëherë
n n

 (a x
i
p  q  sup i  bi ) x 2   sup .
i 0 i 0


Le të jetë  i  max a i , bi , atëherë 
n n
p  q  
i 0
 i   , për    / 
i 0
i .
 Meqë bashkësia e polinomeve me koeficient racionalë është e numërueshme, rrjedh se C[a, b] është separabile.
Meqë bashkësia e polinomeve është kudo e dendur në C[a, b] , atëherë ekziston vargu i polinomeve { p n ( x)} i
tillë që p n unif
 f (x) . Prej nga
b b b


a

f 2 ( x)dx  f ( x) lim p n ( x)dx  lim
a
n  n   f ( x) p
a
n ( x ) dx 

b b
 n  n
 lim
n   
f ( x)  a i( n ) x i  dx  lim
n 
 a i( n )  f ( x) x dx  0 .
i

a  i 0  i 0 a
Rrjedhimisht se f ( x)  0, x  [a, b] .
h
57. Pasqyrimi h  d ( x 0 , x) është i X R vazhdueshëm, pra
pasqyrimi i dhënë zbërthehet në diagramin e mëposhtëm dhe është i
vazhdueshëm si kompozim pasqyrimesh të vazhdueshme.
ex
f

58. Le të jetë f n varg funksionesh në [0,1] Fig.10 R ashtu që grafikët e tyre të

jenë: për f1 gjysmërreth mbi [0,1] , për f 2 unioni i dy
gjysmërrathëve mbi [0,1 / 2], [1 / 2,1] , për f3 unioni i katër
gjysmërrathëve mbi [0,1 / 4], [1 / 4,2 / 4] , [2 / 4,3 / 4], [3 / 4,1] , etj., fig.11. Atëherë
f n  0 në C * [0,1] .
Me të vërtetë, për n  n 0 :
1
fn  0  n0 1
n

0 .
2 0 1 1 3
4 2 4
Mirëpo,
1  Fig. 11
s ( f n )  2 n 1   
, për n  1,2, 
n
2 2
Meqë s (0)  0 , nga f n  f nuk rrjedh që s ( f n )  s (0) , pasqyrimi s nuk është i vazhdueshëm.

59. 10 Tregojmë se pasqyrimi f është surjektiv.

Meqë çdo element nga K mund të paraqitet në trajtë thyese triadike me shifrat 0 dhe 2, kemi
a a a
x  K  x  0, a1 a 2 a 3   1  22  33   , ku a i  0 ose 2.
3 3 3
Përkufizojmë
1 a a  a a
f ( x)   1  22    12  23   .
22 2  2 2
ai
Atëherë f (K ) përbëhet prej të gjitha thyesave diadike shifrat e të cilave janë  0 ose 1, d.m.th. janë numra
2
nga [0,1] , pra f ( K )  [0,1] .
20 Tregojmë vazhdueshmërinë e funksionit f . Nga
1
x  y  k 1  a i  bi , për i  1,2,  , k ,
3
ku x  0, a1 a 2  , ndërsa y  0, b1b2  . Atëherë

1 1
f ( x)  f ( y )  2
i  k 1
i

2k
k 0 .


Pra, f është i vazhdueshëm.

 Vërejtje. Ky shembull interesan është rast i veçantë i pohimit të përgjithshëm që:“Bashkësia e Kantonit K vazhdueshëm
mund të pasqyrohet në çfarëdo hapësirë metrike kompakte”.
1 1
60. F ( f1 )  F ( f 2 )  sup
x[ 0,1]

0

sin xy f1 ( y )dy  sin xy f 2 ( y )dy 
0
1
  f ( y)  f
0
1 2 ( y ) dy

 sup f1 ( y )  f 2 ( y )  f1  f 2 .
y[ 0,1]

3. TEORIA E MASËS

3.1. MASA NË HAPËSIRAT ABSTRAKTE

Disa përkufizime dhe pohime fundamentale

Përkufizimi 1. Le të jetë  çfarëdo familje bashkësish dhe f funksion real (kompleks) i dhënë në  . Funksioni f
quhet aditiv (aditiv i fundëm), nëse për çfarëdo familje të fundme bashkësish disjunkte {E1 , E 2 ,  , E n } , të cilat i
n n
përkasin familjes  , ashtu që unioni i tyre E  
k 1
E k po ashtu i përketë  , atëherë shuma  f (E
k 1
k ) ka kuptim

n
dhe vlen barazimi: f ( E )   f (E
k 1
k).

Përkufizimi 2. Funksioni i bashkësisë f quhet   aditiv (aditiv i numërueshëm), nëse për çfarëdo vargu {E n }
 
bashkësish nga familja  , unioni E  E n po ashtu gjendet në  , ka kuptim shuma  f (E
k 1
k ) , dhe vlen
n 1
barazimi:

f (E)   f (E
n 1
n) .

Pohimi 1. Funksioni i fundëm aditiv, i dhënë në unazën  është   aditiv.

Teorema 1. Le të jetë f funksion   aditiv, domeni i të cilit është unaza  . Kanë vend pohimet:
 10 (Vazhdueshmëria nga poshtë). Nëse { An }, n  N , është varg rritës bashkësish nga unaza  , ashtu që

numrat f ( An ), n  N , janë të fundëm, atëherë kur unioni A  A
n 1
n i takon unazës  , ekziston

lim f ( An ) dhe vlen barazimi:

n
f ( A)  lim f ( An ) .
n
20 (Vazhdueshmëria nga lart). Nëse {Bn }, n  N , është varg zvogëlues bashkësish nga unaza  , ashtu që duke

filluar prej ndonjë indeksi n , numri f ( Bn ) , është i fundëm, atëherë kur prerja B   Bn i takon unazës
n 1
 , ekziston lim f ( Bn ) dhe vlen barazimi: f ( B)  lim f ( Bn ) .
n n

Përkufizimi 3. Pasqyrimi  :   R * quhet masë (në  ), nëse plotësohen aksiomat:

10  ()  0 ;
20  ( E )  0, E   (pozitiviteti)
   
30  
 
Ek  

 (Ek )  (   aditiviteti)
 k 1  k 1
për çfarëdo vargu ( E k ) disjunkt elementesh nga  , unioni i të cilit gjendet në  .

Lema 1. Masa është funksion monoton, suptraktiv dhe aditiv.

Lema 2. Le të jetë  masë në , ( E n ) varg bashkësish disjunkte të shumtën i numërueshëm nga  , ku
E n  E , n  N . Atëherë   (E
n
n)   (E) .

Lema 3. (Subaditiviteti i numërueshëm i masës). Le të jetë  masë në , ( E n ) varg bashkësish disjunkte të shumtën
i numërueshëm, i tillë që për E, E n   vlen E  E
n
n . Atëherë  ( E )    (E
n
n).

Lema 4. (Vazhdueshmëria e masës). 10 Nëse ( An ), n  N , është varg jozvogëlues elementesh nga  , atëherë
 
   lim  ( A ) .

A n
 n
n
 n 
20 Nëse ( An ) , është varg jorritës elementesh nga  dhe ekziston n0  N i tillë që  ( An0 )   , atëherë
 
  An   lim  ( An ) .
  n
 n 
Përkufizimi 4. Le të jetë X bashkësi e çfarëdoshme. Masë e jashtme në X quhet funksioni real jonegativ  * , i
dhënë në familjen e të gjitha nënbashkësive të bashkësisë X , dhe i cili i plotëson kushtet:
10  * ()  0 ;
20 nëse E  E
n
n , ku familja e bashkësive E n  X është të shumtën e numërueshme, atëherë

 * (E)    * (E
n
n) (subaditiviteti i numërueshëm).

Teorema 2. Le të jetë  masë në X , e dhënë në gjysmëunazën  dhe le të jetë  * funksion i përkufizuar për
çfarëdo E  X , ashtu që
 10 nëse për E ekziston mbuloja të shumtën e numërueshme nga gjysmunaza  , d.m.th.
E E
n
n ,E n  , n  N , atëherë

 * ( E )  inf   (E
n
n)

ku infimumi merret sipas të gjitha mbulojave të tipit të dhënë;

20 në rastin e kundërt  * ( E )   .
Atëherë  * është masë e jashtme në X ashtu që:  *( A)  ( A),A .

Përkufizimi 5. (Caratheodory). Le të jetë  * masë e jashtme në X dhe A, E  X . Bashkësia E është bashkësi

 *  e matshme (ose e matshme), nëse për çfarëdo bashkësie A vlen barazimi:
 * ( A)   * ( A  E )   * ( A  E c ) .
Teorema 3. a) Familja M e të gjitha bashkësive  *  të matshme në X është   algjebër, ndërsa funksioni
   */ M masë në X .
b) Masa    * / M është masë komplete.

Lema 5. Nëse  * ( E )  0 , atëherë bashkësia E  M.

Lema 6. Nëse A  E  B , ku A, B  M dhe  ( A)   ( B) , atëherë E  M.

Lema 7. (Kriteri i  *  matshmërisë). Le të jetë E  X . Nëse për çfarëdo   0 ekzistojnë bashkësitë A, B  M ,

të tilla që A  E  B dhe  ( B \ A)   , atëherë E  M.

Teorema 4. Le të jetë  masë në X , e dhënë në gjysmunazën  ,  * masë e jashtme e gjeneruar me masën 

dhe  masë e gjeneruar me masën e jashtme  * . Atëherë  është zgjerim i masës  në   algjebrën M e
bashkësive  *  të matshme, d.m.th.   M dhe vlen barazimi: (E)  (E),E..

Përkufizimi 6. Hapësirë e matshme quhet çifti ( X , ) , i cili përbëhet prej bashkësisë X dhe   algjebrës  të
nënbashkësive të X .
Përkufizimi 7. Çdo hapësirë e matshme e furnizuar me masën  në   algjebrës  quhet hapësirë e masës dhe
shënohet ( X , ,  ) .

Përkufizimi 8. Masa  quhet e fundme në X , nëse  ( E )  , E   , d.m.th.  ( X )   . Ndërsa masa  quhet

  e fundme, kur ekziston vargu ( X n ) i bashkësive nga  , i tillë që: X  X
n
n ,  ( X n )  , n  N . Nëse  është

masë e fundme dhe  ( X )  1 , atëherë masa  quhet masë e probabilitetit në ( X , ) .

Përkufizimi 9. Hapësira e masës ( X , ,  ) quhet komplete (e plotë), nëse  përmban të gjitha nënbashkësitë me
masë zero, d.m.th. kur nga  ( E )  0, E   , dhe F  E rrjedh që F   .

Teorema 5. (Kompletimi i masës). Nëse ( X , ,  ) është hapësirë e masës, atëherë

ekziston hapësira e masës komplete ( X , ,  ) , e tillë që:
10    ;
20 për E     ( E )   ( E ) ;
30 bashkësia E    E  A  B; B  , A  C  ,  (C )  0 .
(Masa  quhet kompletim i masës  , ndërsa kompletimi  i   algjebrës  ).
Përkufizimi 10. Le të jetë ( X , ,  ) hapësirë e masës  . Bashkësia e matshme A   quhet atom, nëse  ( A)  0
dhe për çdo bashkësi të matshme E  A vlen  ( E )  0 ose  ( E )   ( A) .

Masa  quhet atomike ose masë me atome, nëse ekziston të paktën një atom në  dhe masë joatomike ose e
vazhdueshme kur nuk ka atome.
Pohimi 2. Ekzistojnë të shumtën numërueshëm shumë atome.
Pohimi 3. Hapësira e masës ( X , ,  ) me masë   të fundme, mund të këtë të shumtën numërueshëm shumë atome
disjunkte.

Detyra
61. Le të jetë    unazë e nënbashkësive të bashkësisë X dhe  :   R funksion me veti:
10  ()  0 .
20  ( A)  0, A   .
30  është funksion i fundëm aditiv.
40 Nëse B1  B2 , ku B  ,
i Bi , i  N , atëherë lim (Bn )  0 .
n
iN
Të vërtetohet që,  është masë.
62. Le të jetë X bashkësi e panumërueshme dhe le të jetë

  A  X : k ( A)  0  k ( A c )  0 . 
a) Të tregohet që,  është   algjebër e bashkësive të X .
b) Të tregohet që, funksioni  :   R  i përkufizuar me:
0, për k ( A)  0
 ( A)   , A
1, për k ( A c )  0
është masë në  .
63. Le të jetë X bashkësi e panumërueshme. Përkufizojmë “masën e numërimit” më sa vijon. Nëse
A  X marrim:
 ( A)  numri i elementeve të bashkësisë A ,
kur A është e fundme, dhe
 ( A)   , kur A është e pafundme.
Të provohet që,  është masë aditive e fundme në   algjebrën P ( X ) . Pastaj, të shqyrtohet a është
masa  masë   e fundme ?

64. Le të jetë N bashkësia e numrave natyralë dhe le të përkufizojmë funksionin e bashkësisë  me:

0, A

 ( A)   , A bashkësi e pafundme


2
 1 / n , A bashkësi joboshe e fundme.
nN
A është funksioni  masë ?
65. Le të jetë X bashkësi joboshe ndërsa P ( X )   algjebra e nënbashkësive të bashkësisë X . Le të jetë
x0  X pikë e fiksuar. Përkufizojmë
 1, x0  E
 (E)  
0, x0  E.
Të tregohet se,  është masë në P ( X ) .
66. Le të jetë  interval i dhënë i drejtëzës së zgjeruar R * . Shënojmë me   familjen e të gjitha
intervaleve të trajtës [a, b) , ku a  b ashtu që a, b   . Më tej, supozojmë se në intervalin  është
përkufizuar funksioni i fundëm g . Për I  [a, b)    të çfarëdoshëm pozojmë
 ( I )  g (b)  g (a) . (*)
Të tregohet aditiviteti i fundëm i funksion bashkësisë  të përkufizuar në   me relacionin (*).
67. Të jipet shembull mase aditiv të fundme, e cila nuk është masë   aditive (aditiv e numërueshme).
68. Le të jetë  unazë bashkësish, ndërsa (  n ) varg masash në  , i cili konvergjon zakonshëm në
funksionin e bashkësisë
 :  ( E )  lim  n ( E ), E   .
n
Të vërtetohet që,  është masë , nëse
10 ekziston masa e fundme  në  , e tillë që: n , nN ; ose
20 vargu (  n ) është rritës.

 

69. Le të jetë  masë në   algjebrën  . Nëse   (E
k 1
k )   , atëherë  lim E k  0 . Të vërtetohet.

Ky rezultat njihet si lema Borel-Kanteli, i cili aplikohet në teori të probabilitetit.

70. Le të jetë    algjebër e nënbashkësive të bashkësisë X dhe  masë në  . Shënojmë me:
1  {E  X : A, B , A  E  B  (B \ A)  0} dhe 1(E)  (A).
Të tregohet se, 1 është   algjebër e nënbashkësive të X dhe 1 masë në te.
71. Le të jetë  masë aditiv e fundme në hapësirën e masës ( X , ,  ) . Të tregohet se,  është masë  
aditive, atëherë dhe vetëm atëherë kur për çfarëdo vargu monotono zvogëlues të bashkësive të

matshme ( E n ) me veti që E n    lim  ( E n )  0 .
n
n 1

72. Le të jetë ( X , ,  ) hapësirë mase dhe ' bashkësia e të gjitha nënbashkësive A  X me veti: për
çdo nënbashkësi S  X vlen
 * ( S )   * ( S  A)   * ( S \ A) . (*)
Të vërtetohen këto pohime:
10 , X  ' ;
20 nëse A  '  A c  X \ A  ' ;
30 A, B  '  A  B  ' ; nëse bashkësitë A, B  ' janë disjunkte, atëherë
 * ( S  ( A  B))   * ( S  A)   * ( S  B), AS  X . (**)
4 ' është algjebër bashkësish.
0

73. Le të jetë X bashkësi e matshme e çfarëdoshme,   P ( X ) bashkësia partitive dhe f : X  [0, ]

. Për E  P ( X ) pozojmë:
 ( E )   f ( x) ,
xE
  n 
 k 1

ku shuma përkufizohet me: sup  f ( x k ) dhe shumimi bëhet sipas të gjitha nënbashkësive të

fundme {x1 , x 2 ,  , x n } nga E .
Të tregohet se, ( X , ,  ) është hapësirë mase.
74. Le të jetë (  n ) varg masash në hapësirën ( X , ,  ) , i tillë që  n ( A)   n 1 ( A), A   . Të tregohet
që,  ( A)  lim  n ( A) përkufizon masë në   algjebrën  .
n

75. Të provohet që,

10 Nëse (  n ) është varg masash në  , ndërsa (t n ) varg numrash pozitiv, atëherë   t
nN
n n

është masë në  .
20 Çdo masë  në   algjebrën P (N ) mund të shkruhet në trajtën   t 
nN
n n , ku (t n ) është

varg numrash pozitiv, ndërsa  n masa e Dirakut në pikën n .

76. Të provohet që, masa në   unazë arrinë supremumin e vet.
77. Le të jetë  masë në   unazën  , ndërsa ( E n ) varg bashkësish nga  , i cili plotëson kushtin
  (E
nN
n)   . Të tregohet që,

 (lim sup E n )  0 .
78. Le të jetë  masë në   unazën  , ndërsa ( E n ) varg bashkësish nga  . Të provohet që,
10  (lim inf E n )  lim inf  ( E n ) ;
20  (lim sup E n )  lim sup  ( E n ) , nëse bashkësia E
j n
j është me masë të fundme, për n ;

30 nëse bashkësia E
j n
j është me masë të fundme, për n dhe lim E n  E , atëherë
n

lim  ( E n )   ( E ) .
n

79. Le të jetë ( X , ,  ) hapësirë e masës  .

a) Të tregohet që, masa e Lebegut nuk ka atome .
b) Të tregohet që, çdo bashkësi që e përmban x0 në det.65 është atom.
80. (Cilësia e Darbu-s). Të vërtetohet që, nëse  është masë joatomike   e fundme në hapësirën
( X , ) , atëherë për çdo numër  dhe çdo bashkësi të matshme E   , ku 0     ( E ) , ekziston
bashkësia e matshme F   ashtu që    ( F ) .
3. Teoria e masës
3.1. Masa në hapësirat abstrakte

61. Le të jetë ( Ai , i  N ) varg bashkësish disjunkte nga  , A   A   . Atëherë bashkësitë

iN
i

n
Bn  A \  A , iN
i 1
i

formojnë varg zvogëlues, B n  , B n   dhe sipas 40 vlen lim (Bn )  0 . Mirëpo,

n
nN

  
A   Ai   Bn

 
 i 1 
dhe
  n   n
 ( A)    Ai   Bn      Ai     ( Bn ) 
 i 1 

   
 ( Ai )   ( Bn ) . 
  iN   i 1

Përfundimisht, duke kaluar në limit në relacionin e fundit marrim


 ( A)   ( A ) .
i 1
i

62. a) Tregojmë që, për A, Ac  dhe për Ai , i  N vlen  A  .

i
iN
Me të vërtetë, le të jetë A   . Dallojmë dy raste:
10 Nëse k ( A)  0 , atëherë A c   , sepse ( A c ) c  A dhe k ( A)  0 .
20 k ( A c )  0 , atëherë sipas përkufizimit të  , A c   .
Tregojmë tani që, nga Ai  , i  N   A  .
iN
i

Me të vërtetë, le të jenë Ai  , i  N . Pozojmë

A
iN
i  A B,

ku
A  A : k ( A )   
iN
'
i i 0 dhe B  A : k ( A )   .
iN
''
i
c
i 0

Është e qartë se bashkësitë A dhe B c  

iN
''
Aic janë të shumtën të numërueshme.

c c c c
Në fund, nga ( A  B)  A  B  B rrjedh se ( A  B) c është të shumtën e numërueshme, d.m.th.

 A  A  B  .
iN
i

Pra,  është   algjebër.

b) Fillimisht duhet vërejtur që funksioni  është përkufizuar korekt, sepse për A   kemi k ( A)  0 ose
k ( A c )  0 . Andaj,
0
 ( A)  
1.
Duhet treguar që, plotësohen aksiomat e përkufizimit të masës.
 (M1) Meqë k ()  0  0   ()  0 .
0
(M2) A  ,  ( A)   , d.m.th.  ( A)  0 .
1
(M3) Le të jenë Ai  , i  N , Ai  A j  , i  j .
Dallojmë këto dy raste:
 
10 Për çdo i  N , k ( Ai )  0 , atëherë k  Ai   0 prej nga

 
 iN 
 
 A   0.
  i (1)
 iN 
Nga ana tjetër, meqë për çdo i  N , k ( Ai )  0 , atëherë për çdo i  N kemi  ( Ai )  0 , rrjedhimisht


 ( A )  0 .
i 1
i (2)

Përfundimisht, nga (1) dhe (2) kemi

  
  Ai  
 
 
 ( Ai ) ,
 iN  i 1
d.m.th.  është   aditiv.

20 Ekziston i0  N , i tillë që Ai0 të jetë e panumërueshme. Meqë Ai0   , atëherë k ( Aic0 )  0 .

Tregojmë, tani që, nga të gjitha bashkësitë Ai  , i  N , më së shumti një është e panumërueshme.
Në të kundërten, po të ekzistonte edhe ndonjë A'i0   që merr pjesë në  A , e tillë që k ( A'
iN
i i0 )  0 , atëherë

nga Ai0  A'i0   rrjedh që

X  ( Ai0  A' i0 ) c  Aic0  Ai'0c ,
d.m.th. X është të shumtën e numërueshshme . Kundërshtim.
c
 
Më tej, nga 
Ai   dhe ngase Ai është e panumërueshme, atëherë  Ai  është e numërueshme. Pra,
 
 
iN iN  iN 
 
  A   1 . (3)
 i
 iN 
Nga ana tjetër,
 i0 1 


i 1
 ( Ai )  
i 1
 ( Ai )   ( Ai0 )   ( A )  1 .
i i0 1
i (4)

Përfundimisht, nga (3) dhe (4) rrjedh që  është   aditiv.


63. Le të jetë A  A , ku A  A
i 1
i i j  , i  j . Nëse pambarimisht shumë bashkësi Ai janë boshe, atëherë

    
 ( Ai )  1 , ashtu që kemi:  Ai është e pafundme ashtu që:   Ai    .
 ( Ai )   dhe bashkësia    
i 1 i 1  i 1 
Nëse An   për n  m kemi A  A1  A2    Am . Nëse secila prej bashkësive A1 , A2 ,  , Am është e
fundme, atëherë vlen aditiviteti (i fundëm), sepse
 m m
 ( A)  k ( A)  k ( A1  A2    Am )   k( A )   ( A ) .
i 1
i
i 1
i

Është e qartë që, nga vetë përkufizimi vlen  ( X )   d.m.th. se  nuk është masë e fundme.
Ndërsa nga panumërueshmëria e bashkësisë X rrjedh që, bashkësia X nuk mund të paraqitet si union i
numërueshëm bashkësish të fundme, d.m.th. se masa  nuk është   e fundme.

64. Meqë bashkësia N është e pafundme, rrjedh që  (N )   . Nga ana tjetër,

  
1 2
N 
n 1
{n} dhe vlen 
n 1
 {n}  n
n 1
2

6
 (N )   ,

d.m.th.  nuk është funksion   aditiv.


65. Nga  ( X )  1 rrjedh se  ()  0 . Le të jetë E  E
i 1
i , ku E i  E j   , për i  j . Nëse x 0  E , atëherë

ekziston elementi i vetëm i0  N i tillë që x 0  E i0 , d.m.th. x 0  E j , për j  i 0 . Rrjedhimisht,

 ( E )  1 ,  ( E i0 )  1 ,  ( E j )  0 për j  i0
ashtu që


  (E )   (E
i 1
i i0 ) 1.

n
66. Le të jenë I 1 , I 2 ,  , I n  B  intervale disjunkte arbitrare. Shënojmë me I unionin e tyre I  I
k 1
k dhe

konsiderojmë se bashkësia I gjithashtu është element i familjes B  . Duhet treguar saktësia e barazimit:
n
I   I
k 1
K . (5)

Në qoftë se ndonjë prej intervaleve I k (k  1,2,  , n) është i zbrazët, atëherë rrjedh se relacioni (5), I k  0 .
Andaj, vërtetimi i saktësisë se relacionit (5), mund të kufizohet në rastin kur asnjeri nga intervalet
I k (k  1,2,  , n) nuk është i zbrazët. Tani është e qartë se as intervali I nuk do të jetë i tillë.
Le të jetë I  [a, b) dhe I k  [ a k , bk ), ( k  1,2,  , n) . Intervalet I 1 , I 2 ,  , I n mund të riemërtohen ashtu që
a1  a 2    a n .
Lehtë shihet se a  a1 . Vetvetiu shihet se a1  I 1  I , sepse a  a1  b .
n
Nga ana tjetër, a  I  I k 1
k . Rrjedhimisht, ekziston numri natyral k 0  n , i tillë që a  I k0 , e kjo na sjell në

pabarazimin a  a k  a1 .
Më tej, është e qartë se b1  b , sepse në të kundërtën pabarazimi b1  b , do të thotë se b  I 1  I ç’është absurd.
n
Meqë intervalet I 1 , I 2 ,  , I n janë disjunkt, atëherë I \ I 1  I
k 2
k . Por, duke u bazuar n’atë çka u tha më lart

n
rrjedh se I \ I 1  [a, b) \ [a, b1 )  [b1 , b) . Kështu që, [b1 , b)  I
k 2
k dhe gjendeni në kushtet fillestare, vetëm me

ndryshim që numri i cili merr pjesë në union është për 1 më i vogël. Duke përsëritur veprimin e lart fitohet vargu
i barazimeve
b1  a 2 , b2  a 3 ,  , bn  2  a n 1
dhe në fund arrijmë në barazimin
 n
[bn 1 , b)  I
k n
k  I n  [ a n , bn ) ,

i cili na jep bn 1  a n , b  bn . Duke pozuar

bn  a n 1
përfundimisht, mund të shkruajmë
a  a1 , bk  a k 1 (k  1,2,  , n) . (6)
Atëherë, duke pasur parasysh përkufizimin e funksionit  dhe barazimin (6) kemi
n n n


k 1
I k   g (bk )  g (a k )   g (a k 1 )  g (a k ) 
k 1 k 1
 g (a n 1 )  g (a1 )  g (b)  g (a )  I ,
e ky është relacioni i kërkuar (5).
67. Le të jetë X  N bashkësia e numrave natyral dhe le të jetë:
  { A  N : ose A ose A c është bashkësi e fundme } .
Përkufizojmë  ( A)  0 , nëse A është e fundme, ndërsa  ( A)   kur A është e pafundme, për A   .
Pohojmë që,  është masë aditiv e fundme, por jo masë   aditive.
Në të vërtetë, tregojmë që, për A, B kemi
 ( A  B)   ( A)   ( B); A  B   .
Nëse A, B janë bashkësi të fundme, atëherë A  B është bashkësi e fundme, ashtu që vlen
 ( A  B)  0,  ( A)  0,  ( B)  0 .
Nëse A është bashkësi e pafundme, ndërsa bashkësia B e fundme, atëherë A  B është bashkësi e pafundme
ashtu që
 ( A  B)  ,  ( A)  ,  ( B)  0 .
Ngjashëm, shqyrtohet rasati kur bashkësia A është e fundme, ndërsa ajo B e pafundme.
Duhet vërejtur që, nuk është e mundur që të dy bashkësitë A, B të jenë të pafundme dhe t’iu takojnë algjebrave
dhe të jenë disjunkte, sepse nga A  B   rrjedh se B  Ac , ndërsa nëse A është bashkësi e pafundme A   ,
atëherë bashkësia A c është e fundme. Rrjedhimisht, bashkësia B është e fundme.
Tregojmë që,  nuk është masë   aditive në  . Le të jetë An   dhe të gjitha bashkësitë An le të jenë të

fundme, atëherë  ( An )  0, n  N , kështu që kemi se edhe  ( A )  0 .
n 1
n


Nga ana tjetër, bashkësia B  A
n 1
n është e pafundme, e tillë që  ( B)  0 .

Vërejmë që, B   nëse merret që bashkësia B të këtë komplement të fundmë, gjë që nuk është vështirë të
arrihet me zgjedhjen e përshtatshme të bashkësive An .

68. Meqë,  n ()  0, n , atëherë  ()  lim  n ()  0 .

Meqë  n  0, n  N    0 .
Le të jetë ( Ei ) varg i çfarëdoshëm i bashkësive disjunkte në  ashtu që  E  .
i
i

10 Seria 
i
n ( Ei ) konvergjon uniformisht (sipas n ), sepse

 
 n ( E i )   ( E i ), i, n dhe  ( E )     E    
i i
i  i 
    

  E   lim   E   lim  (E )  lim  (E )   (E ) .
i
n
n i
n
n i
n
n i i
 i   i  i i i

20 Meqë vargu rritës konvergjon në supremumin e tij, do të jetë

     
 Ei   lim  n  Ei   sup Ei   sup  n (Ei ) 
 
 n   n   
 i   i    n i

n
 m i m

 sup sup  n (Ei )  sup sup  n (Ei ) 
m n i m

 sup lim   (E )  sup   (E )    (E ) .

n i i i
m n m i m
i m i

    
69. Lema Borel-Kanteli. lim ( E n )    E 

n 1  k  n
k
  An , ku An  E k .
 n 1 k n

Vërejmë se: lim E k  An , për n  N . Nga   (E
k 1
k )   rrjedh që, mbetja e asaj serie tenton në zero, kur


n   , d.m.th.  ( An )    (E
k n
k )0.


Rrjedhimisht,  lim E k  0 . 
70. Le të jetë E    A, B   të tilla që
A  E  B dhe  ( B \ A)  0 .
Nga, A  E  B  B c  E c  A c ; A c , B c  
dhe
B c \ A c  A c  ( B c ) c  A c  B  B \ A   ( A c \ B c )  0  E c  1 .
Le të janë E i  1  Ai , Bi   të tilla që
  
 ( Bi \ Ai )  0 e Ai  E i  Bi  
i 1
Ai   i 1
Ei  B
i 1
i

dhe
       
   Ai     ( Bi \ Ai )   0 
Bi \  E   1.
    i
 i 1 i 1   i 1  i 1
Pra, 1 është  - algjebër.
Tregojmë që, 1 është përkufizuar korrekt.
Supozojmë se A1  E  B1 dhe 1 ( B1 \ A1 )  0 . Pra, A  E  B dhe A1  E  B1 .
Duhet treguar se
1 ( E )   ( A)   ( A1 ) .
A \ A1  E \ A1  B1 \ A1   ( A \ A1 )  0
A1 \ A  E \ A  B \ A   ( A1 \ A)  0
A  ( A  A1 )  ( A \ A1 )   ( A)   ( A1  A1 )   ( A1 )
   ( A)   ( A1 ) .
A1  ( A  A1 )  ( A1 \ A)   ( A1 )   ( A1 \ A)   ( A) 
Le të jetë Ei  1 , i  1,2,  ; E i  E i  , i  j
       

  E i     Ai  
      ( A )    (E ) .
i i
 i 1   i 1  i 1 i 1
 Pra, 1 është masë në 1 .

71. Mbështetur në supozim kemi se lim  ( E k )  0 .

k 
Tregojmë të kundërtën. Supozojmë se për çfarëdo vargu monoton zvogëlues të bashkësive të matshme ( E n ) me
prerje boshe vlen
lim  ( E m )  0 .
n 

Le të jetë E  E
k 1
k, E k  E l   për k  l . Pozojmë

A n  E \ ( E1  E 2    E n ) .

Atëherë ( An ) është varg monotono zvogëlues i bashkësive të matshme, ku A
n 1
n   . Bazuar në aditivitetin e

fundëm të masës  , kemi

n
 (E)    (E
k 1
k)   ( An ), n  1,2,  .

Duke kaluar në limit në barazimin e fundit, kur n   , kemi

n n
 ( E )  lim
n 
  (E
k 1
k )  lim  ( An ) 
n 
  (E
k 1
k ).

d.m.th. masa  është  - aditive.

72. 10 Meqë S  X , kemi

 * ( S  )   * ( S \ )   * ()   * ( S )   * ( S ) , pra    .
Ngjashëm,
 * ( S  X )   * ( S \ X )   * ( S )   * ()   * ( S ) , pra X   .
20  * ( S  A)   * ( S  A  B)   * ( S  A  B c )
 * ( S  A c )   * ( S  A c  B)   * ( S  A c  B c ) .
 * ( S )   * ( S  A)   * ( S  A  B )   * ( S  A  B c )   * ( S  A c  B ) 
  * ( S  ( A  B) c ) .
30 Le të jenë A,   '. Për S  X vlen relacioni (*). Meqë edhe   ' vlen
 * ( S  A)   * (( S  A)  )   * (( S  A)   c ) . (7)
Në mënyrë analoge vlen
 * ( S  A c )   * (( S  A c )  )   * (( S  A c )  B c ) . (8)
Nga (7) , (8) dhe (*), kemi
 * ( S )   * ( S  A  )   * ( S  A   c )   * ( S  A c  )) . (9)
Nëse më (9) për S marrim S  ( A  ) fitohet
 * ( S  ( A  ))   * ( S  A  )   * ( S  A   c )   * ( S  A c  ) . (10)
Duke zëvendësuar (10) në (9) dhe kemi
 * ( S )   * ( S  ( A  )   * ( S  ( A  ) c ) . (11)
d.m.th. A    '
Në qoftë se A     , atëherë (10) kalonë në (**).
40 Nëse A,   ' , atëherë në (9) në vend të S pozojmë S  (A \ ) c  S  (A c  ) dhe marrim
 * ( S  ( A \ ) c )   * ( S  A  )   * ( S  A c  )   * ( S  ( A  ) c )
Atëherë (9) kalon në
  * ( S )   * ( S  ( A \ ))   * ( S  ( A \ ) c )  A \   ' .
73. Problem të vetëm paraqet  -aditiviteti i masës  . Le të jetë {E k } varg disnjukt bashkësish të matshme ashtu

që E  E
k 1
k .

Le të jetë {x1 , x 2 ,  , x n } nënbashkësi e fundme e E dhe le të jetë

m
{x1 , x 2 ,  , x n }  E
i 1
ki , mn.

Atëherë
n m 


k 1
f ( xk )  
i 1
 ( E ki )    (E
k 1
k ). (12)

Duke marrë supremumin në anën e majtë të pabarazimit (12) sipas të gjitha nënbashkësieve të matshme kemi

 (E)    (E
k 1
k ). (13)

Për të treguar pabarazimin e kundërt të pabarazimit (13), fillimisht supozojmë se  ( E k )   , për çdo k . Pra,
nga E  E k rrjedh se  (E )   .
Pra, supozojmë se  ( E k )   , për çdo k  N . Le të jetë   0,  2 k  0 dhe le të jetë
{x1, k , x 2, k ,  , x n ( k ),k }  E k ashtu që
n(k )

 ( Ek )   f (x
i 1
i ,k ) 
2k
, k  1,2, (14)

Për çdo numër natyral m , {x1,1 ,  , x n ( m),m } është nënbashkësi e fundme e E , pra nga (14) rrjedh
m m n( k ) n


k 1
 (Ek )  
k 1 i 1
f ( x i ,k )  1 2k 1
k
  (E)   . (15)

Ana e djathtë në (15) nuk varet nga m , pra nëse lëshojmë që, m   , fitojmë


  (E
k 1
k )   (E)   .

Mbështetur në arbitraritet të   0 fitohet rezultati.

74. Nga  n ()  0 rrjedh se  ()  0 . Është e qartë se  ( A)  [0,] për A   . Nëse A  B   , atëherë
( A  B)  lim[n ( A  B)]  lim[n ( A)  n (B)]  lim n ( A)  lim n (B)  ( A)  (B) ,
n n n n
prej nga rrjedh se  është masë aditive e fundme.
Më tej, nëse E  F , atëherë  ( E )   ( F ) d.m.th.  është funksion monoton.

Le të jetë E  E
i 1
i , ku E i  E j   për i  j . Atëherë

n  n    
  ( E )    E      E 
i i i
i 1  i 1   i 1 
për çfarëdo numri natyral n . Rrjedhimisht,
   
  ( Ei )   Ei 
   (16)
i 1  i 1 
Meqë  n ( A)   ( A) për çdo A   , për çfarëdo numri natyral n kemi se
   
n 
n 

Ei  
 
 n ( Ei )  
 ( Ei ) .
 i 1  i 1 i 1
Mbështetur në arbitraritet të numrit natyral n kemi se
   
  Ei  
   
 ( Ei ) . (17)
 i 1  j 1
Përfundimisht, nga (16) dhe (17) rrjedh se  është masë.

75. 10 Për çdo E   përkufizohet shuma t n  n (E ) e serisë me terma pozitive (shënuar me simbolin e njëjtë),
është e qartë që,  plotëson aksiomat (M1) e (M2) (vërejmë që 0    0 ). Nëse ( E j ) është varg disjunkt në
 unioni i të cilit gjendet në  , atëherë
 
 E j  
  
tn  
 n (E j )  
t n  n (E j )   (E j ) , 
 j  n j j n j

sepse shuma e serisë së dyfishtë me terma pozitive nuk varët nga mënyra që kryhet mbledhja.
20 Le të jetë  masë në P (N ) dhe t n   ({n}) për n  N . Nëse E është pjesë e N , atëherë E është
të shumtën e numërueshme, për shkak të   aditivitetit të masës  ,
 
  
 (E)   {n}   ({n})    {n} E ( n)  t n  n (E) .
 nN  nN nN nN

76. Le të jetë  masë në   unazën  dhe a  sup A   . Më tej, le të jetë ( An ) një varg në  për të cilin është
lim  ( An )  a . Atëherë me Bn  A
in
n ; n  0,1,2,  përkufizohet vargu rritës i bashkësive nga  , i cili

konvergjon në ndonjë bashkësi B   , ku  ( B)  lim  ( B n ) .

Nga ana tjetër, nga An  B n rrjedh se  ( An )   ( B n )  a , pra lim  ( Bn )  a . Përfundimisht,  ( B)  a .

77. Meqë limsupEn  E , m  0,1,,

j atëherë 0  (limsupEn)  (E ) 0
jm
j m
(si mbetje e serisë
j m
konveergjente), prej nga fitohet pohimi i kërkuar.

78. 10 Le të jetë E n  E
j n
j , për n  0,1,  . Atëherë ( E n ) është varg rritës bashkësish në  , i cili konvergjon në

bashkësinë E  lim inf E n , tani mbështetur në vazhdueshmërinë e masës nga lart,  ( E )   (lim inf E n ) . Meqë
masa është funksion rritës dhe Fn  E j për j  n , së pari do të jetë  ( Fn )   ( E j ) për j  n , e pastaj
 ( E n )  inf  ( F j ) , rrjedhimisht, kur n   , fitohet pabarazimi i kërkuar.
j n
20 Vërtetohet ngjashëm me rastin e parë.
30 Rrjedh nga 10 dhe 20 .
Vërejtje. Nëse për  merret familja e të gjitha pjesëve të bashkësisë {0,1} , ndërsa për masën  të përkufizuar me
 ({0})   ({1})  1 lehtë shihet që për vargun E n  {0} nëse n çift,  {1} nëse n tek, në pabarazimet e dhënë vlejnë
shenjat rigoroze.
79. a) Këtu mendohet në hapësirën me masë të Lebegut, pra ( R, , m) . Le të jetë E  [a, b] të cilën e zbërthejmë në
dy nënbashkësi
 a  b a  b 
A1  E  a,  e B1   , b  E
 2   2 
dhe
m( A1 )  m( E ) ; m( B1 )  m( E ) .
 Nëse m( A1 )  m( E ) , atëherë duke pozuar E1  A1 kemi se m( E1 )  m( E ) . Nga ana tjetër m( A1 )  (b  a ) / 2 .
Nëse vazhdohet ky veprim arrihet në vargun zvogëlues të bashkësive ( An ) , ashtu që m( An )  (b  a ) / 2 n ,
atëherë ekziston n , i tillë që 0  m( An )  m( E ) dhe që m( E \ An )  0 kështu që E nuk është atom.
b) Nëse x 0  E dhe nëse A  E , atëherë  ( A)  1,  ( E \ A)  0 . Ndërsa nëse x0  A dhe
 ( A)  0,  ( E \ A)  1 d.m.th. E nuk është atom. 
80. Cilësia Darbu.
a) Le të jetë 0     ( E )   dhe 0  a 0  { ( A)   , A  E}   . Të paktën një A  E e tillë ekziston (p.sh.
A   ). Atëherë për çdo  0  0 ekziston A0  E ashtu që a 0   0   ( A0 )  a 0 . Nga ana tjetër, nëse
b0  inf{ ( B) :  ( B)   , ,B  A0 , B  } , atëherë ekziston B0   ashtu që A0  B0 dhe
b0   ( B0 )  b0   0 . Andaj, ekzistojnë nënbashkësitë e matshme A0 , B0 të bashkësisë E ashtu që
A0  B0  E , A0   0   ( A0 )  a 0 dhe b0   ( B0 )  b0   0 .
Nëse
a1  sup{ ( A) : A0  A  B0 ,  ( A)   }  a 0 ,
atëherë ekziston bashkësia e matshme A1  E e tillë që
A0  A1  a1   0 / 2   ( A1 )  a1 .
Duke pozuar
b1  inf{ ( B) : A1  B0 ,  ( B)   }  b0
gjendet bashkësia B1 , A1  B1  B0 , e tillë që
b1   ( B1 )  b1   0 / 2 .
Ky veprim mund të vazhdohet.
Lehtë provohet që, me induksion, në këtë mënyrë ekzistojnë dy vargje bashkësish të matshme An , Bn dhe
dy vargje numrash realë a n , bn , ashtu që
1) A0  A1    An    B n    B1  B0  E
2) a n  a n 1  sup{ ( A) : An  A  B n ,  ( A)   }
3) bn 1  bn  inf{ ( B) : An  B  B n 1 ,  ( B)   }
4) a n   0  2  n   ( A)  a n dhe bn   ( Bn )  bn   0  2  n , n  N .
Për a  lim a n    b  lim bn vlen
  A   lim  ( A )  a
n n dhe   B   lim  (B )  b .
n n

Nëse A  A , B B
n n , atëherë
A  B  A  ( B \ A) dhe An  A  B  Bn , n  N .
Bashkësia E nuk ka atome, tani nënbashkësia B \ A nuk mund të jetë atom. Pra, nëse  ( B \ A)  0 , atëherë
ekziston C   , C  B \ A dhe  (C )   ( B \ A) . Mirëpo, duke pasur parasysh 1), 2), 3) e 4) dhe
An  A  C  B  Bn , n  N , rrjedh që në rast se,
a n   0  2  n   ( An )   ( A  C )   ( A)   (C )  a n 1 .
Andaj, kur n   ,  (C )  0 , e pamundur. Nëse rast se  ( A  C )   , ngjashëm, nga
bn 1   ( A  C )   ( A)   (C )   ( Bn )  bn   0  2  n ,
përfundojmë që  (C )  0 .
Ky kundërshtim tregon që  ( B \ A)  0 , d.m.th.  ( B)   ( A)  a  b   .
Kështu, u treguar rasti kur 0     ( E )   .
b) Tash, le të jetë E  E n,  ( E n )   . Mund të konsiderohet që bashkësitë E n janë disjunkte dhe
 ( E n )  0, n  N .
 Për 0     ( E ) , ekziston vargu  n , 0   n   ( E n ) , ashtu që

 n  .
Atëherë, mbështetur në a), ekziston vargu i bashkësive të matshme An , An  E n , ku  ( An )   n . Andaj,
bashkësia e kërkuar është
A A n .

3.2. MASA E LEBEGUT

Disa përkufizime dhe pohime fundamentale
Interval në hapësirën euklidiane R n quhet kuadri i drejtë me tehe paralele me boshte. Pra, bashkësia
I  {x  ( xi ) : xi  (ai , bi ); i  1,2,  , n} , ku ai , bi  R; ai  bi , i  1,2,  , n .

Përkufizimi 1. Masë e jashtme e bashkësisë E  R n quhet numri

 

m * E  inf  v( I i ) : E 
 i i
Ii 

ku infimumi merret sipas të gjitha, të shumtën numërueshëm, mbulojave me intervale të bashkësisë E .
Pohimi 1. Nëse E  F , atëherë m * E  m * F .

Pohimi 2. Nëse E  E i , atëherë m * E  m* E

i
i (subaditiviteti).
i
Teorema 1. Për çfarëdo intervali I vlen m * I  v( I ) .

Përkufizimi 2. Bashkësia E quhet e matshme (në kuptim të Lebegut), nëse për çfarëdo   0 gjenden bashkësia e
mbyllur F dhe bashkësia e hapur G , ashtu që
F EG dhe m * (G \ F )   .
Lema 1. Çdo interval dhe çdo zero-bashkësi janë të matshme.

Përkufizimi 3. Në qoftë se bashkësia E  R n është e matshme, atëherë masa e saj quhet masë e Lebegut e bashkësisë
E dhe shënohet mE d.m.th. m  m * / M.
Teorema 2. Bashkësia E është e matshme  kur ajo mund të paraqitet në trajtë unioni të F  bashkësisë dhe
zero-bashkësisë (ose në trajtë ndryshimi të G  bashkësisë dhe zero-bashkësisë).
Teorema 3. Të gjitha bashkësitë e Borelit nga hapësira euklidiane R n janë të matshme.
Teorema 4. 10 Familja m e të gjitha bashkësive të matshme është   algjebër e nënbashkësive të hapësirës R n , e
gjeneruar me bashkësi të hapura dhe zero-bashkësi.
20 Masa e Lebegut në m është masë e tillë që mI  v( I ), I .
30 Treshi ( R n , m , m) është hapësirë komplete me masë m .
Teorema 5. 10 Masa e jashtme e çfarëdo bashkësie E  R n shprehet me formulen:
 m * E  inf{mG : E  G, G  G ( R n ) - bashkësi e hapur } .
20 Në qoftë se bashkësia E  R n është e matshme, atëherë
m * E  sup{mF : E  F, F F ( R n ) - bashkësi e mbyllur e kufizuar } .
Anasjelltas, nëse vlen barazimi i fundit dhe m * E   , atëherë E është e matshme.
Pohimi 3. Për çdo bashkësi të matshme E  m ( R n ) vlen
mE  sup{mK : K  E , K  K ( R n )} ,
ku K ( R n ) paraqet familjen e të gjitha nënbashkësive kompakte të R n .

Teorema 6. (Borel). Në qoftë se vargu i fundëm apo i pafundëm i intervaleve I n e mbulon intervalin I , atëherë

 v( I
n
n )  v( I ) .

Teorema 7. Ekziston nënbashkësia e pamatshme e hapësirës euklidiane R n .

Detyra
81. Të vërtetohet që, masa e jashtme është invariante ndaj translacionit, d.m.th.
m * ( E  x)  m * E .
82. Të tregohet që, nëse m * A  0 , atëherë
m * ( A  B)  m * B .
83. Nëse A  R është bashkësi e kufizuar, atëherë masa e jashtme e saj është e fundme. A vlen pohimi
i kundërt ?
84. Duke shfrytëzuar masën e jashtme të tregohet që, intervali (a, ) është bashkësi e matshme.
85. Të vërtetohet që, për bashkësinë e dhënë A  R dhe   0 :
a) Ekziston bashkësia e hapur H ashtu që:
A  H dhe m * H  m * A   .
b) Ekziston bashkësia G  G  m * A  m * G .
86. Le të jetë A bashkësia e numrave racionalë të segmentit [0,1] , ndërsa {I k } familje e pafundme
intervalesh të hapura, e cila e mbulon bashkësinë A . Të provohet që,  l(I
k
k )  1.

87. Të provohet që, nëse bashkësia E është e matshme, atëherë e tillë është edhe bashkësia
E  y  {x  y : x  E} dhe vlen
m( E  y )  mE .
88. Le të jetë E bashkësi e matshme në drejtëz dhe k numër i plotë i çfarëdoshëm. Shënojmë me kE
bashkësinë e të gjitha pikave kx, x  E . Të tregohet që, kE është bashkësi e matshme dhe
m(kE )  k mE .

89. Le të jenë dhënë bashkësitë e matshme E, F . Përkufizojmë relacionin “~” me:

E ~ F  m( EF )  0 .
A është relacioni i përkufizuar më lart relacion ekuivalence ?
90. Nëse A, B janë dy bashkësi të matshme që nuk priten, atëherë për çdo bashkësi E vlen
m * [ E  ( A  B )]  m * ( E  A)  m * ( E  B ) .
91. Le të jenë E1 , E 2 dy bashkësi të matshme të segmentit [0,1] . Të vërtetohet që, nëse mE1  mE 2  1 ,
atëherë m( E1  E 2 )  0 .
92. Le të jenë dhënë n bashkësi të matshme E1 , E 2 ,  , E n të segmentit [0,1] ashtu që:
n
mE1  mE2  mEn  n 1. Të vërtetohet që, prerja E k ka masë pozitive.
k 1

93. Le të jetë m * E   dhe le të jenë dhënë pohimet:

a) E është bashkësi e matshme.
b) Për çdo   0 ekziston bashkësia e hapur G e tillë që:
E  G  m * (G \ E )   .
c) Për çdo   0 të dhënë ekziston unioni U i fundëm i intervaleve të hapura të tilla që:
m * ( EU )   .
Të vërtetohet që: a)  b)  c)  b).
94. Të vërtetohet që, tri pohimet e mëposhtme janë ekuivalente:
a) E është bashkësi e matshme.
b) Për   0 të dhënë, ekziston bashkësia e hapur H e tillë që:
E  H  m * (H \ E)   .
c) Ekziston bashkësia G  G , ashtu që: m * (G \ E )  0 .

95. Le të jetë A  R k bashkësi e çfarëdoshme. Të tregohet që:

m * A  inf{mG : G bashkësi e hapur që e mbulon A} .
96. Të gjendet vargu i bashkësive të matshme ashtu që:
 
A1  A2  A3   dhe m An    ,

 n 1 
ku  është numër pozitiv ose zero i dhënë më parë dhe m( An )   për çdo n  N .
97. Le të jetë A  E  E (rrafshi euklidian) bashkësi e tillë e cila mbetet kur prej katrorit njësi [0,1]  [0,1]
largohet katrori (1 / 3, 2 / 3)  (1 / 3,2 / 3 . Pastaj largohen 8 katrorët:
[(1/ 9,2 / 9)  (1/ 9,2 / 9)] [(4 / 9,5 / 9) (1/ 9,2 / 9)] [(7 / 9,8 / 9) (1/ 9,2 / 9)]
[(1/ 9,2 / 9)  (4 / 9,5 / 9)]  [(7 / 9,8 / 9)  (4 / 9,5 / 9)] 
[(1/ 9,2 / 9)(7 / 9,8 / 9)] [(4 / 9,5 / 9)  (7 / 9,8 / 9)]  [(7/9,8/9)(7/9,8/9)].
Ky proces vazhdohet pambarimisht.
Të gjendet masa e bashkësisë A ?
98. Të vërtetohet që, familja M e të gjitha bashkësive të matshme në drejtëz ka po atë fuqi si dhe
bashkësia e tërë bashkësive numerike, d.m.th.
2 c  k (P (R ) ).
99. Le të jetë E bashkësi e pamatshme, ndërsa A bashkësi me masë zero. Të vërtetohet që, bashkësia
E  A c është bashkësi e pamatshme.
100. Le të jetë dhënë bashkësia E e kufizuar. Përkufizojmë masën e brendshme të bashkësisë E me:
m* E  sup{mF : F e mbyllur } .
F E
Të vërtetohet që, bashkësia E është e matshme, atëherë dhe vetëm atëherë nëse vlen m* E  m * E .
 101. Le të jetë ( E n ) varg bashkësish të matshme të segmentit [0,1] me veti që, për çdo   0 , ekziston
bashkësia E k , e tillë që mE k  1   .
 
Të provohet që, vlen barazimi: m E k   1 .

 k 1 
102. Le të jenë E1  E 2  E3   bashkësi të matshme dhe E1 bashkësi me masë të fundme. Të tregohet
 
që, m Ek   lim m(En ) .

 k 1  n
103. Të gjendet masa e bashkësisë së numrave realë nga [0,1] , zbërthimi decimal i të cilit nuk e përmban
shifrën 7 .
104. Për 0    1 të dhënë, të konstruktohet bashkësia e hapur G  [0,1] , e tillë që të jetë e dendur në
[0,1] dhe që mG   .
105. (Lebeg). Bashkësia e kufizuar E është e matshme, atëherë dhe vetëm atëherë nëse ekziston intervali
I  E ashtu që:
m * (I  m * (I )  m * (I \ E) . (L)
Bashkësia e pakufizuar është e matshme  kur është union i numërue-shëm i bashkësive të
matshme. Të vërtetohet, ekuivalenca e matshmërisë sipas Lebegut dhe Karatheodorit.

106. (Halmosh). Le të jenë q1 , q 2 ,  numra racionalë të segmentit [0,1]  I . Për   0 dhe i  N , le të


jetë Fi ( ) interval i hapur gjatësie  / 2 i dhe qendër në qi . Përkufizojmë F( )  F ( )
i dhe
1

F F1/ n . Atëherë, të vërtetohet që:
1
a) Ekziston   0 x  I ashtu që x  F ( ) .
b) Bashkësia F ( ) është e hapur dhe m(F ( ))   .
c) Bashkësia I \ F ( ) është askund e dendur.
d) Bashkësia F ka masën zero.
107. (S. Mardeshiq). Bashkësia e numrave racionalë nga segmenti [0,1] le të jetë shkruar në trajtë vargu:
q1 , q 2 ,  . Për numrin q n marrim intervalin (a n , bn )  [0,1] dhe bn  a n  1 / 2 n . Ndërsa për 0 dhe
1 marrim intervalin e mbyllur nga e majta përkatësisht e djathta. Le të jetë

1 1

A  (a n , bn )  [0, )  (b1 ,1]; a  , 1  b1  ; 0  mA  1 .
n2 3 8
Të vërtetohet që, funksioni f i dhënë me:
 
f ( x)  m [0, x]  A c : x  [0,1]
është funksion i vazhdueshëm, i cili është konstantë në secilën rrthinë të pikës racionale, por nuk
është konstantë mbi [0,1] .

108. Le të jetë ( E n ) varg zvogëlues bashkësish të matshme në hapësirën euklidiane dhe   0 i dhënë. Të
tregohet që, ekziston vargu zvogëlues i bashkësive të mbyllura ( Fn ) , i tillë që, për çdo n  N vlen:
 Fn  E n  mFn  mE n   .

109. Të tregohet që, për bashkësinë e çfarëdoshme E  R të tillë që mE  p  0 dhe për çdo numër real
q  p , ekziston bashkësia e matshme F ashtu që mF  q .

110. Të tregohet që, nëse E  R është bashkësi e pakufizuar , atëherë ekziston çifti i pikave racionale e
kësaj bashkësie, distanca e të cilave është numër racional.

3.2. Masa e Lebegut në Rn

81. Le të jetë E  x  { y  x : y  E} . Nëse {I n }nN është familje bashkësish të hapura, e cila e mbulon bashkësinë
E , atëherë familja {I n  x : n  N } paraqet familje bashkësish të hapura që e mbulon bashkësinë E  x . Nga
 
E 1
In  E  x   (I n  x) .
1

Anasjelltas, nëse E  x  I
1
n, z  E  x , tani

z  y  x In  y  z  x In  x
edhe {I n  x : n  N } do të jetë mbuloj e bashkësisë E .
Më tej,
 
m * ( E  x)  inf 1
l ( I n  x)  inf  l(I
1
n)  m*E .

Pra,
m * ( E  x)  m * E . (1)
Anasjelltas,
 
m * E  inf 
1
l ( I n  x)  inf  l(I
1
n)  m * ( E  x) .

Pra,
m * E  m * ( E  x) (2)
Andaj, nga (1) dhe (2) kemi
m * ( E  x)  m * E .

82. Duke u nisur nga

m * ( A  B)  m * A  m * B  m * B
dhe
m * B  m * ( A  B)
përfundojmë që, m * ( A  B)  m * B .
83. Meqë bashkësia A është e kufizuar, atëherë ekziston segmenti [a, b] A  [a, b] . Duke shfrytëzuar monotoninë
e masës së jashtme kemi
m * A  m * ([a, b])  b  a   .
Në qoftë se Q është bashkësia e numrave racional, atëherë
m*Q  0 ,
mirëpo, bashkësia Q nuk është e kufizuar.
Andaj, e anasjelltë e pohimit nuk qëndron.
84. Le të jetë A bashkësi e çfarëdoshme dhe le të jenë A1  A  (a, ) dhe A2  A  (, a ] . Duhet treguar që,
m * A1  m * A2  m * A .
Nëse m * A   , nuk ka çka të vërtetohet.
Nëse m * A   , atëherë për   0 , ekziston familja e numërueshme {I n } e intervaleve të hapura e cila e mbulon
bashkësinë A dhe për të cilët vlen


 l(I
n 1
n)  m* A .

Le të jenë I n'  I n  (a, ) dhe I n''  I n  (, a ] . Atëherë I n' , I n'' janë intervale (ose bashkësi boshe) dhe
l ( I n )  l ( I n' )  l ( I n'' )  m * I n'  m * I n'' .
Meqë A1  In
'
n , kemi

 
m * A1  m * 
 I '
n

 m* I '
n ,
 n  n

dhe meqë A2  I n
''
n , po ashtu, kemi

 
m * A2  m * 
  I n''  
 m* I ''
n .
 n  n
Atëherë,
m * A1  m * A2   (m * I
n
'
n  m * I n'' )   l(I
n
n)  m* A ,

dhe meqë   0 është arbitrar, kemi se intervali (a, ) është bashkësi e matshme.

85. a) Le të jetë

m * A  inf
A  I n
 l(I
1
n)

masa e jashtme e bashkësisë A , sipas përkufizimit. Atëherë, për   0 të dhënë ekziston mbuloja {I n : n  N } e
bashkësisë A , e tillë që
 
A  1
In dhe m * A   l(I
1
n)  m* A .


Le të jetë H  I 1
n , atëherë H është bashkësi e hapur, A  H dhe

    
m * A  m * H  m * In  
    m * (I n )   l(I n)  m* A .
 1  1 1
Pra,
m* A  m*H  m* A .
 b) Për numrin natyral të dhënë ekziston bashkësia e hapur G n  A , e tillë që
1
m * A  m * Gn  m * A  .
n

Përkufizojmë: G  G
1
n . Atëherë G  G dhe G  G n .

Më tej, kemi
1
m * G  m * Gn  m * A  , n .
n
Rrjedhimisht, m * G  m * A . Andaj, m * G  m * A .
86. Le të jetë A  I 1  I 2    I s dhe le të jetë I 1  (a1 , b1 ) , I 2  (a 2 , b2 ),  , I s  (a s , bs ) . Mund të merret
që
a1  a 2    a s (3)
sepse, nëse kjo nuk ngjet atëherë bëhet rigrupim i familjes së bashkësive ashtu që të plotësoj kushtin e dhënë
(3). Nga 0  A, a1  0  b1 , nëse b1  1 , atëherë është e qartë që, 
l ( I k )  1 . Nëse b1  1 , atëherë b1  (a 2 , b2 )
k
dhe përgjithësisht bs 1  (a s , bs ) , dhe
s

 l(I )  b
i 1
i s  a s  bs 1  a s 1    b2  a 2  b1  a1

 bs  (a s  bs 1 )    (a 2  b1 )  a1  bs  a1  1 .

87. Fillimisht vërtetojmë barazimet:

A  ( E  y )  [( A  y )  E ]  y (4)
c c
A  ( E  y )  [( A  y )  E ]  y (5)
c c
( E  y)  E  y . (6)
Për ilustrim vërtetojmë saktësinë e barazimit (4).
Le të jetë z  A  ( E  y ), z  A, z  x  y, x  X , nga kemi
x  z  y  x  A  y, z  x  y .
Meqë x  E , x  A  y , d.m.th. z  [( A  y )  E ]  y .
Anasjelltas, për z [( A  y)  E]  y, z  u  y, u  ( A  y)  E , uE  z E  y . Atëherë
u  x  y, x  A  z  x  y  y  x  A .
Pra,
z  A, z  E  y  z  A  ( E  y ) .
Ngjashëm, vërtetohen edhe relacionet (5) dhe (6).
Le të jetë A nënbashkësi arbitrare e bashkësisë së numrave realë. Atëherë, sipas përkufizimit të masës:
T  m * [ A  ( E  y )]  m * [ A  ( E  y ) c ]
( 4)
 m * {[( A  y )  E ]  y}  m * {[( A  y )  E c ]  y} .
Duke u mbështetur në invariancën e masës së jashtme dhe matshmërinë e bashkësisë E kemi
T  m * [( A  y )  E ]  m * [( A  y )  E c ]
 m * ( A  y)
 m* A.
88. Në qoftë se k  0 ,atëherë kE  {0} dhe zgjidhja është e qartë. Le të jetë k  0 . Tregojmë se për çdo bashkësi A
në drejtëz ka vend barazimi:
m * (kA)  k m * ( A) .
 Më tej për çdo mbulojë  I
 J
të bashkësisë A ku I  ,   J janë intervale,  I
 I
paraqet mbulojë të bashkësisë

kA me intervale dhe anasjelltas. Prej këtu dhe nga barazimi  (kI )  k I për çdo interval I marrim
m * (kA)  inf
kAUkI


 (kI  )  inf  k  ( I  )  k inf  I   k m * A .
 
Për këtë arsye nëse E dhe kE janë të matshme, sipas Lebegut, atëherë
m(kE )  m * (kE )  k m * E  k mE .
Mbetet të tregojmë se nga matshmëria e E rrjedh matshmëria e kE . Le të jetë A bashkësi e çfarëdoshme e
matshme në drejtëz.
1
Meqë E është e matshme për bashkësinë A kemi:
k
1   1    1  
m *  A   m *   A   E   m *   A   E c  
k   k    k  
 1  1   1  1 
 m *   A   (kE )   m *   A   (kE ) c  =
 k  k   k  k 
1  1
 
 m *   A  kE   m *  A  kE c  
 k   k 


1
k

m * ( A  kE   m * A  kE c .
Prej nga
1 
k m *  A   m * ( A  kE )  m * ( A  (kE ) c ) .
k 
1   1 
Por, meqë k m *  A   m *  k A   m * A kemi
k   k 
m * A  m * ( A  kE )  m * ( A  (kE ) c ) (7)
Nga (7), meqë A është e çfarëdoshme kemi që kE është bashkësi e matshme.
89. Provohen me radhë aksiomat e relacionit të ekuivalencës.
10 E ~ E , sepse EE   dhe m  0 .
20 Le të jetë E ~ F , atëherë
m[( E \ F )  ( F \ E )]  0 .
Nga
EF  FE  m( FE )  0 .
Pra, m( EF )  0 .
30 Le të jetë E ~ F dhe F ~ G , atëherë
m( EF )  0 dhe m( FG )  0 .
Nga inklusioni EG  ( EF )  ( FG ) duke pasur parasysh subaditivitetin e masës së Lebegut, kemi
m( EG )  m( EF )  m( FG )  0 .
Andaj, relacioni i dhënë është relacion ekuivalence.
90. Duke u nisur nga barazimi:
E  ( A  B)  ( E  A)  ( E  B)
dhe që A  E , E  B nuk priten, atëherë
m * [ E  ( A  B)]  m * [( E  A)  ( E  B)]
 m * ( E  A)  m * ( E  B) .
Pra,
m * [ E  ( A  B)]  m * ( E  A)  m * ( E  B) (8)
 Anasjelltas, për   0 ekziston bashkësia e hapur G , e tillë që
E  ( A  B)  ( E  A)  ( E  B)  G
dhe
m * [ E  ( A  B)]  m * G   .
Shënojmë me:
E1  G  A 
  E1  E 2  
E2  G  B
dhe
E1  G  A  E  A
  E1  E2  (G  A) (G  B)  G (A B)  G .
E2  G  B  E  B
Rrjedhimisht,
m * [ E  ( A  B)]  m * G  
 m * ( E1  E 2 )    m * E1  m * E 2  
 m * (G  A)  m * (G  B)  
 m * ( E  A)  m * ( E  B)   .
Kur   0 , kemi
m * [ E  ( A  B)]  m * ( E  A)  m * ( E  B) . (9)
Përfundimisht, nga (8) dhe (9) fitohet pohimi i kërkuar.
91. Duke u nisur nga E1  [0,1]  E 2  [0,1] rrjedh që edhe uninoni
E1  E 2  [0,1]  m( E1  E 2 )  1 .
Mbështetur në faktin që
m( E  F )  m( E  F )  mE  mF ,
për çfarëdo E, F bashkësi të matshme. Atëherë
mE1  mE 2  m( E1  E 2 )  m( E1  E 2 )
rrjedhimisht,
m( E1  E 2 )  mE1  mE 2  m( E1  E 2 )  mE1  mE 2  1  0 .
n n n n
92. [0,1] \ 
i 1
Ei   [0,1] \ Ei    Ei  [0,1] \  [0,1] \ Ei  . Rrjedhimisht,
i 1 i 1 i 1

 n   n 
m E i   1  m [0,1] \ E i  .
 
   
 i 1   i 1 
Por,
 n  n n
m [0,1] \ E i  
   m[0,1] \ E i    1  m( E ) .
i
 i 1  i 1 i 1
Nga kushti i dhënë:
n n

 m( E )  n  1  n   m( E )  1
i 1
i
i 1
i

rrjedh që
 n   n 
m [0,1] \ E i   1 , d.m.th. m E i   0 .
 
   
 i 1   i 1 
93. a)  b). Le të jetë m * E   . Mbështetur në det.85, ekziston bashkësia e hapur G e tillë që
E  G  m*G  m* E   .
Meqë m* E    m*G   . Ndërsa nga matshmëria e bashkësisë E kemi
 m * A  m * ( A  E)  m * ( A  E c ) .
Veçanërisht, për A  G , kemi
m * G  m * (G  E )  m * (G  E c ) .
Meqë E  G  G  E  E , atëherë
m * G  m * E  m * (G \ E ) .
Rrjedhimisht,
m * (G \ E )  m * G  m * E    m * (G \ E )   .
b)  c). Le të jetë G bashkësi e hapur, e tillë që:
E  G  m * (G \ E )   / 2 .

Le të jetë G  I 1
n . Meqë m*G   , ekziston numri natyral n 0 , i tillë që



 l(I
n n0 1
N )
2
.

n0
Pozojmë: U  I
n 1
n . Atëherë nga

UE  (U \ E )  ( E \ U )  (G \ E )  (G \ U )
kemi
m * (UE )  m * (G \ E )  m * (G \ U )   / 2   / 2   .
c)  b) . Arsyetohet ngjashëm.

94. Le të jetë E bashkësi arbitrare me masë të jashtme. Atëherë E  E
n 0
n , ku

E n  E  [n, n  1)  (n  1,n]; m * E n   .

a)  b) Për  / 2 n 1 të dhënë, ekziston intervali i hapur H n  E n i tillë që
m * ( H n \ E n )   / 2 n 1 .

Përkufizojmë: H  H
n 0
n . Atëherë H është e hapur dhe akoma H  E . Pastaj,

  
H \E  n 0
Hn \ 
n 0
En   (H
n 0
n \ En )

dhe
 

m * (H \ E)  n 0
m * (H n \ En )  2
n 0
n 1
 .

b)  c) Për çdo numër natyral n  N , ekziston bashkësia e hapur H n  E e tillë që

m * (H n \ E)  1 / n .

Le të jetë G  H
n 1
n . Atëherë G  G , (G \ E )  ( H n \ E ) dhe m * (G \ E )  m * ( H n \ E )  1 / n , për çdo

n . Rrjedhimisht, m * (G \ E )  0 .
c)  b) Meqë m * (G \ E )  0 , G  E , G  G . G është bashkësi e matshme, tani për çdo bashkësi A  R
kemi
m * ( A)  m * ( A  G )  m * ( A  G * ) .
G  (G \ E )  E , A  G  ( A  (G \ E ))  ( A  B) .
 Atëherë ,
m * ( A  G )  m * ( A  E ) , sepse A  (G \ E )  (G \ E ) .
Nga E  G  G c  E c , A  E c  ( A  G ) c  ( A  (G \ E )) .
Meqë m * ( A  (G \ E ))  m * (G \ E )  0 kemi m * ( A  E c )  m * ( A  G c ) .
Përfundimisht,
m * ( A  E )  m * ( A  E c )  m * ( A  G )  m * ( A  G c )  m * ( A) ,
rrjedhimisht, E është bashkësi e matshme.
95. Meqë masa e jashtme është funksion rritës do të jetë m(G )  m * ( A) , për çdo bashkësi të hapur G  A . Prej këtu
rrjedh se barazia të cilën po e vërtetojmë vlen për m * ( A)   . Le të jetë m * ( A)   dhe le të jetë   0 i
çfarëdoshëm. Atëherë ekziston vargu i intervaleve I n  në R k , i cili e mbulon bashkësinë A dhe plotëson kushtin

 m( I n)  m * ( A)   . Çdo intervali I n i shoqërojmë intervalin e hapur J n  I n , i cili ka masën

m( J n )  m( I n )  2  n 1  . Bashkësia G  J n ka masën
m(G )   m( J n)   m( In )2  n 1
 ,
  m( I n)  m * ( A)      m * ( A)  2
d.m.th. m(G )  m * ( A)  2 .
Ndërsa në anën tjetër,
m * ( A)  m(G )  m * ( A)  2
e kjo do të thotë se m * ( A)  inf{m(G ) G - bashkësi e hapur që e mbulon bashkësinë A} .

96. Marrim
A1  [ ,0]  [1, ) e A2  [ ,0]  [2, )

dhe gjejmë An  [ ,0]  [n, ) . Atëherë A
n 1
n  [ ,0] . Pastaj,

  
m An   m([ ,0])  0  ( )    0 dhe m( An )  , n  N .

 
 n 1 
97. Shënojmë me A' bashkësinë e katrorëve të larguar nga katrori. Pra,
A  [0,1]  [0,1] \ A' . (10)
Bashkësia e katrorëve të larguar përbëhet prej:
1 katror me syprinë 1 / 9
8 katrorë me syprinë 1 / 9 2
8 2 katrorë me syprinë 1 / 9 3

8 n katrorë me syprinë 1 / 9 n 1

Shih fig.12.
 1
8/9
7/9
2/3
5/9
4/9
1/3
2/9
1/9

0 1/9 2/9 1/3 4/9 5/9 2/3 7/9 8/9 1

Fig.12

Më tej,
1 1 1 1
mA'   8  2  8 2  3    8 n  n 1  
9 9 9 9
1  8 8  1 1
2 n
8
 1              1.
9  9  9  9  9 1 / 9
Përfundimisht, mbështetur në (10), kemi se mA  0 .
98. Para se gjithash është e qartë që,
k (M)  2 c , sepse M  P (R ) . (11)
Nga ana tjetër, le të marrim ndonjë bashkësi të matshme me masë zero dhe me fuqi c (p.sh. bashkësinë e Kantorit)
dhe le të shënojmë me S familjen e të gjitha bashkësive të saj. Meqë çdo nënbashkësi e një bashkësie me masë
zero ka gjithashtu masën e jashtme baras me zero dhe si pasojë, është e matshme, atëherë S  M. Dhe meqë k
(S)  2 c , tani është e qartë se
k (M)  2 c . (12)
c
Rrjedhimisht, nga (11) dhe (12) fitohet pohimi i dhënë: k (M)  2 .

99. Le të jetë E  ( E  A)  ( E  A c ) , atëherë E  A  A .

Meqë mA  0  E  A është e matshme. Po të ishte E  A c bashkësi e matshme, atëherë edhe ajo
E  ( E  A)  ( E  A c ) do të jetë e matshme, gjë që është në kundërshtim me pohimin e detyrës.
Andaj, bashkësia E  A c nuk është e matshme.

100. Do të supozojmë kufizueshmërinë e bashkësisë F .

 : Le të jetë E bashkësi e matshme. Atëherë për çdo   0 ekziston bashkësia e mbyllur F  E , e tillë që
m * ( E \ F )   . Atëherë,
mE  m( E \ F )  mF
dhe përgjithësisht vlen
mF  mE  mF   .
Çka do të thotë se
 m* E  sup{mF : F e mbyllur }  mE  m * E ,
F E
sepse nëse E është bashkësi e matshme, atëherë masa e jashtme përputhet me masën e brendshme.
 : Supozojmë që, m* E  m * E   , sepse kemi supozuar që bashkësia F është e kufizuar. Atëherë
m* E  m * E do të thotë që, për çdo   0 , ekziston bashkësia e mbyllur F dhe bashkësia e hapur G  E
ashtu që mF   .
Më tej,
 
m* E   mF  m* E  m * E  mG  ,
2 2
nga rrjedh që,
m * ( E \ F )  m * (G \ F )   .
Përfundimisht, sipas një kriteri, rrjedh matshmëria e bashkësisë E .
      
101. Meqë  E k  [0,1] , rrjedh që m E k   1 . Nëse m E k   1 , atëherë
 
   
k 1  k 1   k 1 
  
T  m E k   1 .

 
 k 1 
Marrim   1  T  0 , atëherë për shkak të supozimit, ekziston bashkësia E j , e tillë që
m( E j )  1    1  (1  T )  T

m( E j )  T   m( E
k 1
k)  m( E j ) ,

kundërshtim.

102. Le të jetë E  E k 1
k . Atëherë

  
E1 \ E  E1 \  E k   ( E1 \ E 2 )  ( E 2 \ E 3 )  
 (13)
 
 k 1 
Meqë E1 \ E 2 , E 2 \ E 3 ,  janë disjunkte dhe të gjitha bashkësitë janë të matshme kemi:
m( E1 \ E )  m( E1 \ E 2 )  m( E 2 \ E 3 )   (14)
Në anën tjetër, meqë E1  E , E1  E 2 , E 2  E 3 ,  mund të shkruajmë:
m( E1 )  m( E )  lim m( E1 \ E 2 )  m( E 2 \ E 3 )    m( E n 1 \ E n ) 
n 
 lim m( E1 )  m( E2 )  m( E2 )  m( E3 )    m( En1 )  m( En ) 
n
 lim m( E1 )  m( E n )  m( E1 )  lim m( E n ) .
n  n 
Më tej, meqë m( E1 )   përfundimisht marrim
  
m( E )  m E k   lim m( E n ) .

  n 
 k 1 
103. Le të jetë I  [0,1] . Shënojmë me E bashkësinë e të gjithë numrave realë të segmentit [0,1] paraqitja decimale
e të cilëve nuk e përmban shifrën 7 , fig.13.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10/10=1

0 7/10 8/10 10/10=1

Fig.13
 Segmentin [0,1] e ndajmë në 10 pjesë të barabarta. Numrat realë të segmentit I të cilët gjatë paraqitjes
decimale, në shifrën e parë pas presës dhjetore nuk e kanë numrin 7 nuk mund të jenë nga intervali
I 11  [7 / 10,8 / 10) . Më tej, çdo njërin nga 9 nënsegmentet tjera e ndajmë në 10 pjesë të barabarta, kështu
gjendet që bashkësia e të gjithë numrave realë të segmentit I \ I11 të cilët gjatë paraqitjes decimale në shifrën e
dytë pas presës dhjetore nuk e kanë numrin 7 nuk mund të jenë nga intervalet:
I 12  [7 / 100,8 / 100) , I 22  [17 / 100,18 / 100),  , I 92  [97 / 100,98 / 100) .
Ky proces vazhdohet pambarimisht shumë herë. Atëherë, meqë
7 8  7 8   7 8  7 8  7 8 
[0,1] \ E  ,   ,  1 ,1  9 ,9   ,  
10 10  100 100   10 10  100 100 10001000
kemi
1 9 99
m([0,1] \ E )    
10 10 1000
1  9 9 9  1
2 3
1
 1            1.
10  10  10   1`0   10 1  9 / 10
Përfundimisht, m( E )  m([0,1]  1)  1  1  0 .

104. Për   1 , bashkësia e kërkuar është (0,1) sepse m(0,1)  1 . Le të jetë 0    1 . Shënojmë me I 11 intervalin
e hapur me qendër në 1 / 2 e diametër  / 3 d.m.th.
1  1  
I 11    ,  1 1
  (a1 , a1 ) .
 2 23 2 23
Rreth qendrave të dy intervaleve të mbetura formojmë intervalet I11 , I 22 me diametër  / 3 2 , d.m.th.
11    11    
I 12      ,      (a12 , a 22 )
2 
 2  2 23 23 2  2 23 23 
2

11    11    
I 22      1  ,    1    (a 32 , a 42 ) , fig. 14.
 2  2 23  23 2  2 23  23 
2 2

I 12 I 11 I 22
 2 |  1 | 1 2 |  
0 a1 a 22 a1 a2 a3 a 42 1

Fig. 14
Këtë proces e vazhdojmë pafundimisht shumë herë.
2 n 1 
Shënojmë me G  1
I 11 , 2
G  I 12  I 22 ,  ,G  n
i 1
I in dhe G  G
n 1
n
.

Nga konstruktimi vërejmë se bashkësia G është e hapur dhe


     1
m(G )   m(G
n 1
n
)
3
2
3
4
3 2
8
3 4
 
3 1 2/3
 ,

sepse bashkësitë G n janë disjunkte.

Tregojmë, tani se bashkësia G është kudo e dendur në [0,1] , për këtë mjafton të tregojmë se   0 dhe
x  [0,1] y  G ashtu që x  y   .
Në qoftë se x  G vërtetimi rrjedhë menjëherë, prandaj supozojmë se x  G . Le të jenë:
F 1  [0,1] \ G1 , F 2  [0,1] \ (G1  G 2 ),, F n  [0,1] \ (G1  G 2    G n )
atëherë
 2
F 1  [0, a11 ]  [a 12 ,1]  F
i 1
i
1

4
F 2  [0, a12 ]  [a 22 , a11 ]  [a 12 , a 32 ]  [a 42 ,1]  F
i 1
i
2


2k
k
F  F
i 1
i
K
.

Vërejmë se vargu ( F n ) është zvogëluar dhe të gjitha segmentet Fi k (k  1,2,  ; i  1,2,  ,2 k ) nga F k kanë
diametër më të vogël se 1 / 2 k .
Meqenëse x  G , atëherë x  G 1  x  F 1 . Shënojmë me T1 atë segment nga F11 për të cilin
x  T1 , x  G1  G 2  x  F 2 . Shënojmë me T2 atë segment nga F 2 për të cilin x  T 2 etj.
Nëse vazhdojmë këtë proces marrim vargun (Tn ) të segmenteve që shtrëngohen, të tillë që x  Tn , n  N . Në
bazë të teoremës së Kantorit T
nN
n  {x} .

1 1
Më tej, në bazë të faktit që k
k 0 , k  N

ashtu që  e meqë
2 2k
m(Tk )  m( Fi k ) (k  1,2,  ; i  1,2,  ,2 k ) , atëherë m(Tk )   .
Shënojmë me Tk  [c k , d k ] . Nga x  Tk  [c k , d k ] kemi
d k  x  d k  ck    d k  x  
x  ck  d k  ck    x    ck
prej nga
Tk  [ c k , d k ]  ( x   , x   ) .
Në bazë të ndërtimit të bashkësisë G k 1 , veçojmë atë interval të hapur me qendër në Tk dhe diametër  / 3 k 1 ,
të cilin po e shënojmë me I k 1 . Atëherë:
I k 1  Tk  ( x   , x   ) .
Relacioni i fundit tregon se y  I k 1  G , i tillë që y  ( x   , x   ) , d.m.th. x  y   .

105. Lebeg. Le të jetë E bashkësi e kufizuar e matshme sipas Karateodorit, atëherë

m * ( A)  m * ( A  E )  m * ( A  E c ) (K)
për çdo bashkësi A . Le të jetë I interval që e përmban bashkësinë E , E  I , I  E  E . Nëse në përkufizim
të matshëmrisë pozojmë A  I kemi
m * (I )  m * (E)  m * (I \ E)
d.m.th. bashkësia E është e matshme sipas Lebegut.
Le të jetë E e matshme sipas Lebegut, d.m.th. ekziston I  E ashtu që vlen (L) . Më tej ekzistojnë bashkësitë
G1 , G 2  G të tilla që
E  G1  I , I \ E  G 2  I dhe m * (G1 )  m * ( E ), m * (G 2 )  m * ( I \ E ) .
Atëherë,
I  G1  G2
m(G1  G 2 )  m(G1 )  m(G 2 )  m(G1  G 2 ) 
 m * (E)  m * (I \ E)  m * (I )  0 .
Rrjedhimisht, nga
G1 \ E  G1  ( I \ E )  G1  G 2  m * (G1 \ E )  0
kemi se
 E  G1 \ (G1 \ E )
d.m.th. matshmëria e bashkësisë E sipas Karateadirit.
106. Halmosh. a) Tregojmë që, segmenti [0,1]  I nuk mund të jetë nënbashkësi e F ( ) për 0    1 . Supozojmë
të kundërtën, pra le të jetë [0,1]  F ( ) , tani duke pasur parasysh se
    

m( F ( ))  m Fi ( )  
    mFi ( )   2 i

 i 1  i 1 i 1
kemi se 1  m[0,1]   . Absurd.
b) Është e qartë se F ( ) është e hapur. Mbështetur në a) kemi
mF ( )    .
c) Le të jetë ( ,  ) interval i çfarëdoshëm i segmentit [0,1] . Mbështetur në dendësi të numrave racionalë,
ekzistojnë numrat racional q i ashtu që   q i   .
   
Fi ( )   qi  i , qi  i  .
 2 2 2 2
Le të jetë
     
 '  max  , q i  i ,  '  min  , q i  i  .
 2  2  2  2
Atëherë, ( ' ,  ' )  ( ,  ), ( ' ,  ' )  Fi ( ) dhe
   
( ' ,  ' )  ( I \ F ( ))  ( ' ,  ' )   I \  Fk ( )  

  
  k 1 
    
 ( ' ,  ' )   I   ( Fk ( ) c   ( ' ,  ' )  Fk ( ) c  
 
  
  k 1  k 1
që tregon se I \ F (a ) është askund e dendur në I .

d) F   F (1 n), F  F (1 n) për n  1,2,
n 1
1
m( F )  m( F (1 n))   0 , d.m.th. m( F )  0 .
n n 
107. S. Mardeshiq.

f (0)  m [0,0]  A c  m({0})  0
c
f (1)  m({[0,1]  A })  1  m( A)  0 .
Le të jetë x  q n , atëherë a n  q n  bn . Le të jetë y, z  [a n , bn ] . Atëherë [0, y]  A c  [0, z )  A c ,
sepse
[0, y ]  [0, a n ]  (a n , y ] c c
  [o, y ]  A  [0, a n ]  A .
[0, z ]  [0, a n ]  (a n , z ] 
Ngjashëm,
[0, z ]  A c  [0, a n ]  A c  f ( y )  f ( z ) .
Nëse h  0 , atëherë
  
f ( x  h)  f ( x)  m [0, x  h]  A c  m [0, x]  A c  
 m[ x, x  h]  A   h .c

Pra, f ( x  h )  f ( x ) h 0 .
0
Ngjashëm, tregohet edhe rasti kur h  0 .
108. Në fillim zgjedhim bashkësinë e mbyllur F1  E1 , të tillë që mF1  mE1   2 . Më tej konstruktimin e
bashkësive Fn e bëjmë me induksion. Le të jetë k  n bashkësia e mbyllur FK me vetinë që
 (2 k  1)
Fk  E k , mFk  mE k  dhe F1  F2    Fn 1 .
2k
Zgjedhim, më tej, bashkësinë e mbyllur Fn e cila e plotëson kushtin:
Fn  E n  Fn 1 dhe mFn  m( E n  Fn 1 )   / 2 n .
Meqë m( E n  Fn 1 )  mE n  mFn 1  m( E n  Fn 1 ) , atëherë
mFn  mE n  mFn 1  m( E n  Fn 1 )   / 2 n .
Më tej, nga E n  Fn 1  E n 1  m( E n  Fn 1 )  mE n 1 dhe në bazë të supozimit të induksionit
 (2 n 1  1)
mE n 1  mFn 1  përfundimisht marrim:
2 n 1
  (2 n 1  1)   2n  1
mFn  mE n  mFn 1   mFn 1    mE  
 2 n 1  2n n
2n
 
dhe kështu
2n  1
Fn  E n , mFn  mE n    mE n   , Fn  Fn 1 . 
2n
109. 10 Le të jetë E bashkësi e kufizuar në R d.m.th. E  [a, b] dhe le të jetë f funksion i përkufizuar në [a, b]
me formulën:
f ( x)  m([a, x]  E ) .
Është e qartë se f është funksion rritës në [a, b] dhe
f (a )  0 , f (b)  mE  p  0 .
Tregojmë se funksioni f është i vazhdueshëm. Lë të jenë x, x  h  [a, b] .
Për h  0 , kemi
f ( x  h)  f ( x)  m([a, x  h]  E )  m([a, x]  E )
 m([ x, x  h]  E )  m([ x, x  h])  h  h .
Pra,
f ( x  h)  f ( x )  h (*)
Meqë f është funksion rritës, atëherë
xh  x (h  0)
f ( x  h)  f ( x )  f ( x  h)  f ( x )  0 .
Andaj, në bazë të (*) kemi
f ( x  h)  f ( x )  h .
Ngjashëm, h  0 tregohet
f ( x )  f ( x  h)  h ,
d.m.th. funksioni f është i vazhdueshëm në [a, b] .
Meqë f (a )  0  q  p  f (b) në bazë të teoremës së dytë të Koshit mbi vazhdueshmërinë e funksioneve,
ekziston x 0  (a, b) e tillë që
f ( x 0 )  q ose m([a, x 0 ]  E )  q .
Andaj, bashkësia F  [a, x 0 ]  E  E është bashkësia e kërkuar.
20 Le të jetë E  R bashkësi e pakufizuar. Përkufizojmë bashkësitë E n  [n, n]  E . Atëherë ( E n ) është
varg monoton (rritës) bashkësish ashtu që mE  lim mE n . Çka do të thotë se ekziston n 0  N i tillë që
n
p  mE n0  q .
 Le të jetë r  mE n0  q . Bashkësia E n0 është e kufizuar, atëherë bazuar në 10 ekziston nënbashkësia e matshme
F  E n0 e tillë që mF  q .

110. Le të jetë mE  c  0 dhe E n  {n, n}  E . Atëherë E1  E 2  E 3   dhe vlen

lim mE n  mE  c  0 .
n
Për këtë ekziston n 0 i tillë që mE n0  0 dhe E n0  E . Atëherë, ekzistojnë pikat x, y  E n0 , ashtu që
x  y  r - numër racional. Është e qartë se x, y  E (nga vetë përkufizimi).

3.3. FUNKSIONET E MATSHME

Disa përkufizime dhe pohime fundamentale

Le të jetë ( X , ) hapësirë e matshme, ndërsa T le të jetë hapësirë topologjike ku T  R, R*,R n ,C .

Përkufizimi 1. Le të jetë f : X  T funksion i tillë që

f 1 (G )   , për çdo bashkësi të hapur G  G të hapësirës T .
Atëherë funksioni f quhet   i matshëm në X apo shkurt, funksion i matshëm në X , nëse  algjebra 
kuptohet.
Nëse E   funksioni f : E  R * quhet i matshëm në E gjithnjë kur
1
E f (G )  , G  G.

Përkufizimi 2. Le të jetë ( X , ) hapësirë e matshme, ndërsa funksioni f : E  R * , E nënbashkësi e matshme nga

X . Bashkësi e Lebegut quhen të gjitha bashkësitë e këtyre katër tipeve:
I. {x  E : f ( x)  a} ; II. {x  E : f ( x)  a} ;
III. {x  E : f ( x)  a} ; IV. {x  E : f ( x)  a} ,
për çfarëdo numri real a .
Përkufizimi 3. Funksioni f : E  R, E  X , quhet i matshëm (në atë bashkësi) apo më saktësisht   i matshëm,
nëse të gjitha bashkësitë e Lebegut të tij janë të matshme.
Teorema 1. Nëse funksioni f : E  R, E  X është i tillë që, cilado prej bashkësive të Lebegut të tij është e matshme,
për a  R , atëherë ai funksion është i matshëm.
Lema 1. Nëse f ( x)  c (c  konstantë), në bashkësinë e matshme E , atëherë funksioni f është i matshëm.

Lema 2. Nëse funksioni f është i matshëm në bashkësinë E , atëherë ai është i matshëm edhe në cilëndo nënbashkësi
E1  E .

Lema 3. Le të jetë dhënë funksioni f në bashkësinë E , e cila është union të shumtën i numërueshëm bashkësish

Ei , E  E
i 1
i . Nëse f është i matshëm në çdo Ei , atëherë ai është i matshëm edhe në E .
Lema 4. Nëse E është bashkësi e matshme, atëherë funksioni karakteristik  E i saj, po ashtu është i matshëm (në X
).
Lema 5. Nëse masa  është komplete, atëherë çdo funksion f , i dhënë në bashkësinë E , i tillë që  ( E )  0 , është
i matshëm.
Pohimi 1. Nëse f : X  R * është funksion   i matshëm në hapësirën ( X , ,  ) , ku  ( X )   , atëherë f (x) ka
vlerë të njëjtë në të gjitha pikat e atomeve të masës  , përveç ndoshta në pikat e nënbashkësive me masë zero.

Teorema 2. Në qoftë se funksioni f është i vazhdueshëm në bashkësinë e mbyllur F  R n , atëherë ai është i matshëm
sipas Lebegut në atë bashkësi.

Rrjedhimi 1. Funksioni f , i vazhdueshëm në çfarëdo bashkësie të matshme E  R n , është i matshëm në E .

Lema 6. Nëse f është funksion i matshëm në bashkësinë E  X , atëherë të tilla në E janë edhe funksionet:
10 cf , c  konstantë; 20 f ; 30 f 2 ; 40 1 / f , f  0 , në E .

Teorema 3. Nëse f , g janë funksione të matshme në bashkësinë E , atëherë po ashtu në E janë të matshme edhe
funksionet:
10 f  g ; 20 fg ; 30 f / g , g ( x)  0, x  E .

Lema 7. Nëse {fn} është varg (i fundmë apo i pafundmë) funksionesh të matshme në bashkësinë E  X , dhe
f (x)  sup f n (x) ose g(x)  inf f n (x) është i fundmë për x E , atëherë edhe funksioni f përkatësisht g është i
n n

matshëm në E .
Teorema 4. Le të jenë f n , n  N , dhe f funksione të dhëna në bashkësinë E  X ,, ku f n , n  N janë të matshme
në E dhe f (x)  lim f n (x) . Atëherë edhe funksioni f po ashtu është i matshëm në bashkësinë E .
n

Përkufizimi 4. Funksion shkallëzor në bashkësinë X quhet çdo funksion real f : X  R , i cili merë një numër të
fundmë vlerash, d.m.th. për të cilin bashkësia f ( X )  R .
Çdo funksion shkallëzor mund të paraqitet në trajtën:
n
f  a 
i 1
i i , (1)

ku bashkësitë A1 , A2 ,  , An janë disjunkte, ndërsa a1 , a 2 ,  , a n numra realë.

Përkufizimi 5. Funksioni s : X  R quhet funksion i thjeshtë (elementar) ndaj hapësirës ( X , ,  ) nëse mund të
paraqitet në trajtën (1), ku A1 , A2 ,  , An janë bashkësi reciprokisht disjunkte nga  me masë të fundme,  ( Ai )   .
Trajta e tillë quhet reprezentim standard i funksionit të thjeshtë.
n
Pohimi 2. Funksioni i thjeshtë s  a 
i 1
i Ei ; ku Ei  {x  X : s(x)  ai } , është i matshëm  kur është e matshme secila

nga bashkësitë Ei .

Teorema 5. I. Çdo funksion real (kompleks) i zgjeruar f : X  R * i matshëm është limit i vargut {s n } të funksioneve
të thjeshta.
II. Nëse funksioni real i zgjeruar, jonegativ f : X  [0, ] është i matshëm, atëherë ekziston vargu i
funksioneve të thjeshta {s n } ashtu që:
10 0  sn ( x)  sn1 ( x), x  X , n  N ; 20 f ( x)  s n ( x), x  X .
Pohimi 3. Funksioni f : X  R n është i matshëm  nëse është e matshme secila koordinat e tij d.m.th. nëse
f ( x)   f1 ( x), f 2 ( x),  , f n ( x) , x  X , atëherë matshmëria e funksionit f është ekuivalente me matshmërinë e
secilit funksion koordinativ f k ; k  1,2,  , n .

Përkufizimi 6. Nëse ndonjë pohim (veti) vlen vetëm për disa pika të bashkësisë E  X dhe mund të ndodhë që të mos
vlejë për të tjerat, por bashkësia e pikave të tilla nga E , ku ai nuk vlen përmbahet në ndonjë bashkësi me masë zero,
atëherë thuhet se ai pohim vlen pothuajse kudo ( ose gadi për çdo x  E ) në bashkësinë E .
Përkufizimi 7. Dy funksione f , g të dhëna në bashkësinë E  X janë ekuivalente në atë bashkësi, shënohet f ~ g ,
nëse f ( x)  g ( x) p.k. në E .

Pohimi 4. Le të jetë  masë komplete në hapësirën X . Nëse f është funksion i matshëm në bashkësinë E  X ,
dhe f ( x)  g ( x) p.k. në E , atëherë edhe g është funksion i matshëm.

Teorema 6. Le të jetë  masë komplete në hapësirën X . Nëse funksionet f n , n  N , dhe f , të dhëna në bashkësinë
E  X , ku f n , n janë të matshme në E dhe f n ( x)  f ( x) p.k. në E , atëherë funksioni f po ashtu është i
matshëm në E .
Përkufizimi 8. Le të jenë f n , n  N dhe f funksione të matshme në bashkësinë E  X . Thuhet se vargu { f n }
konvergjon sipas masës (në bashkësinë E ) në funksionin f , nëse për çfarëdo   0 :
{x E : fn(x)  f (x)     0 .
n

Teorema 7. (Lebeg). Nëse vargu { f n } i funksioneve të matshme në bashkësinë E , ku  (E )   , konvergjon p.k. te

funksioni f në atë bashkësi, atëherë f n 
f .

Teorema 8. (F.Riez). Nëse f n 


f në bashkësinë E , atëherë ekziston nënvargu { f nk } , i cili konvergjon te
funksioni f p.k. në E .

Teorema 9. (Egorov). Le të jetë dhënë vargu { f n } i funksioneve të matshme dhe të fundme p.k. në bashkësinë E  X ,
ku  (E )   , dhe f n  f në E , ku edhe funksioni f po ashtu është i fundmë p.k. Atëherë për çfarëdo   0
p .k .

ekziston bashkësia e matshme A  E , e tillë që  ( A)   dhe f n unif

. f në E \ A .

Teorema 10. (Luzin). Le të jetë f funksion i matshëm dhe i fundmë p.k. në bashkësinë E  R n . Atëherë për çfarëdo
  0 ekziston funksioni  i vazhdueshëm në tërë R n , dhe i tillë që m{x  E : f ( x)   ( x)    .

Teorema 11. (Freshe). Nëse funksioni f është i matshëm dhe i fundmë p.k. në bashkësinë E  R n , atëherë ekziston
vargu  n i funksioneve të vazhdueshme në tërë R n , dhe i tillë që  n  f në E .
p .k .

Teorema 12. Në hapësirat normale topologjike ( X , ) (d.m.th. hapësira të Hausdorfit në të cilat vlen lema e
Urihsonit) algjebra e bashkësive të Berit është   unazë e gjeneruar me të gjitha bashkësitë e hapura F .

Rrjedhimi 1. Për hapësirën metrike X , klasa e bashkësive të Berit dhe të Borelit përputhen.
Përkufizimi 9. Le të jetë ( X , ,  ) hapësirë e masës, ndërsa ( X , ) hapësirë e Hausdorfit. Masa  quhet masë
regulare, nëse plotësohen kushtet:
10 Bashkësitë e hapura janë të matshme, d.m.th.   M, dhe për çdo bashkësi të matshme E  X masa e
Lebegut mE  inf{mU : U   , E  U } .
2 Le të jetë K familja e të gjitha bashkësive kompakte K  X . Atëherë mK  , K  K.
0

30 Për çdo bashkësi të matshme E  X vlen: mE  sup{mK : K K, KE}.

Detyra
111. Funksioni f është i matshëm, atëherë dhe vetëm atëherë kur f 3 është i tillë.

112. Le të jetë f funksion i matshëm. A është i matshëm funksioni e f ?

113. Le të jetë f funksion i dhënë me:
 f ( x), f ( x)  n
[ f ( x)]n  
0, f ( x)  n.
Nga matshmëria e funksionit f , a rrjedh matshmëria e atij [ f ] n ?
114. Për funksionin g thuhet se është funksion i Borelit, nëse bashkësia {x : g ( x)  a} , për çdo numër
realë a , është bashkësi e Borelit.
Të vërtetohet se funksioni f i përkufizuar në drejtëzën R është i mat-shëm, atëherë dhe vetëm
atëherë nëse plotësohet kushti (*):
Për çdo bashkësi të Borelit B  R , bashkësia f 1 ( B) është e matshme
(*).
115. Le të jetë f funksion i matshëm, kurse g funksion i Borelit. Atëherë g  f është funksion i
matshëm.
116. Nëse g është funksion i vazhdueshëm në R , ndërsa h funksion i matshëm po ashtu në R , atëherë
kompozimi g  h është funksion i matshëm në R .

117. Le të jenë dhënë funksionet e matshme f , g në bashkësinë e matshme E  R n . Të tregohet,

matshmëria e bashkësive:
E( f  g ) , E( f  g ) , E( f  g) , E( f  g ) , E( f  g) .
118. Le të jetë f funksion real i përkufizuar në bashkësinë e matshme E , ashtu që
{ x  E : f ( x )  r}
për çdo numër racional r . Të provohet që, f është funksion i matshëm.

119. Le të jetë f funksion në bashkësinë e matshme E  R n . Të provohet që, funksioni f është i

matshëm  nëse ekziston vargu { f n } i funksioneve reale të vazhdueshme në E , i cili konvergjon
në f pothuajse kudo (p.k.) në E .
120. Funksioni i Dirishleut
0, x  Q
f ( x)  
1, x  Q
fitohet si limit (i dyfishtë) i vargut të funksioneve të vazhdueshme
 
f ( x)  lim lim cos(2 n! x
n  m 
2m

prej nga rrjedh matshmëria e funksionit të Dirishleut. Të vërtetohet që, funksioni i Dirishleut nuk
mund të fitohet si limit (i njëfishtë) i vargut të funksioneve të vazhdueshme.

121. Të tregohet që, matshmëria e funksionit f në çfarëdo segmenti [ ,  ]  [a, b] implikon

matshmërinë e funksionit f në [a, b] , ku   a dhe   b .
122. Le të jetë f funksion i matshëm në [a, b] . Për   0 dhe M  0 të dhënë, ekziston funksioni i
thjeshtë s në [a, b] i tillë që
f ( x)  s ( x)   , përveç në bashkësinë ku është f ( x)  M .
Nëse m  f ( x)  M , atëherë edhe m  s ( x)  M .
123. Le të jetë f funksion i matshëm në [a, b] , i cili në bashkësinë me masë zero merr vlerat   . Të
tregohet që, për   0 të dhënë ekziston K  0 ashtu që
f ( x)  K , x  [a, b] \ A dhe m( A)   .

124. Le të jetë s funksion i thjeshtë në [a, b] . Të tregohet se, ekziston funksioni shkallëzor g në [a, b] i
tillë që
g ( x)  s ( x), x  [a, b]
përveç në bashkësinë me masë më të vogël se  .
125. Le të jetë f funksion real i fundmë pothuajse kudo në [a, b] , ashtu që, për çfarëdo   0 , ekziston
bashkësia e mbyllur F : F  [a, b] , m([a, b] \ F )   , ku f është i vazhdueshëm në F . Atëherë,
funksioni f është i matshëm.
126. Të vërtetohet teorema e Luzinit për drejtëz R : Nëse f është funksion i matshëm në R dhe   0 i
dhënë, atëherë ekziston bashkësia e mbyllur F  R , e tillë që m( R \ F )   dhe f i vazhdueshëm
në F .
127. Le të jetë E  R n bashkësi e matshme dhe {Et }tR familje e nënbashkësive të matshme të saj, e cila
plotëson kushtin:
(s  R) Et  E s .
t s
(*)

Të vërtetohet që, ekziston saktësisht vetëm një funksion i matshëm f në E , i tillë që

E ( f  t )  Et , t  R .
Anasjelltas, nëse f është funksion i matshëm në E , atëherë familja e bashkësive
Et  E( f  t )  Et , t  R , plotëson kushtin (*).

128. Le të jetë A  R n bashkësi e matshme dhe f funksion në A . Të tregohet ekuivalenca e kushteve:

a) funksioni f është i matshëm;
b) për çdo   0 ekziston bashkësia e matshme E  Am( A \ E)   dhe që restrikcioni f / E është i
vazhdueshëm;
c) për çdo bashkësi kompakte K  A dhe çdo   0 ekziston bashkësia kompakte
K1  K  m( K \ K1 )   dhe që restrikcioni f / E është i vazhdueshëm.
Vërejtje. Ekuivalenca e kushteve a) dhe b) paraqet një variant të teoremës së Luzinit, ndërsa kushti b) ose c)
mund të merret si përkufizim i matshmërisë së funksionit.
129. Le të jetë f funksioni real aditiv në R , d.m.th. i tillë që
f (a  b)  f (a )  f (b), a, b  R .
Të vërtetohet që:
10 Funksioni f është i vazhdueshëm  kur f është i vazhdueshëm në një pikë të fiksuar nga R .
20 Nëse f është i matshëm, atëherë ai është edhe i vazhdueshëm.
130. Të gjendet një shembull i familjes të panumërueshme funksionesh të matshme, e cila ka vetin që
supremumi sipas asaj familje e nuk paraqet funksion të matshëm.
131. Le të jetë f funksion i dhënë në R . Të provohet matshmëria e funksionit f , nëse është e matshme
bashkësia
x : f ( x)  a ,
për çdo a nga ndonjë bashkësi E , e cila është e dendur në R .
132. (S. Kantaroviq). Le të jetë f funksion i matshëm dhe p.k. i fundëm në [a, b] . Të vërtetohet që,
ekziston numri real h , i tillë që
ba
mx  [a, b] : f ( x)  h  ,
2
ba
ndërsa për çfarëdo H  h : mx  [a, b] : f ( x)  H   .
2
133. Le të jetë f funksion i matshëm në bashkësinë A . Të vërtetohet që, funksioni
 (t )  mx  A : f ( x)  t
nuk zvogëlohet dhe është i vazhdueshëm nga e majta. Ndërsa funksioni
 (t )  mx  A : f ( x)  t
nuk rritet dhe është i vazhdueshëm nga e djathta.
134. Le të jetë A bashkësi e matshme (sipas Lebegut) me masë pozitive. Të vërtetohet që, ekziston E  A
, ashtu që E nuk është bashkësi e matshme (sipas Lebegut).
135. Të vërtetohet që, ekziston bashkësia e Lebegut, e cila nuk është e Borelit.
136. Të vërtetohet që, kompozimi i funksionit të vazhdueshëm dhe atij të matshëm, sipas Lebegut, nuk
është i matshëm, sipas Lebegut.
137. Le të jetë E bashkësi e pamatshme (në kuptim të Lebegut) dhe mund të përkufizohet funksioni f
në E  [0,1] me:
 x, x  E
f ( x)  
 x , x  E .
A është funksioni f i matshëm ?

138. Të gjendet shembull funksioni të tillë që, bashkësia

{x : f ( x)  a}
të jetë e matshme, por funksioni f mos të jetë i matshëm.
139. Të vërtetohet që, nga matshmëria e funksionit f në segmentin [0,1] dhe matshmëria në bashkësinë
A  [0,1] nuk rrjedh matshmëria e bashkësisë f ( A) .
140. Le të jetë f funksion i matshëm në E dhe E1 bashkësi e hapur (e mbyllur) në drejtëzën reale R .
Të tregohet që, f ( E1 ) është bashkësi e matshme.
141. Të vërtetohet që, në drejtëzën reale R nuk ekziston bashkësia e matshme A , e cila ka vetinë që për
çdo interval I të vlejë:
1
m( A  I )  m( I ) .
2
142. Të vërtetohet që, nëse funksionet f n , n  N dhe f janë funksione të matshme në bashkësinë E  X ,
atëherë bashkësia x  E : f n ( x)  f ( x) është e matshme.
143. Le të jetë ( f n ) varg i funksioneve që konvergjon sipas masës te funksioni f në bashkësinë E . Të
tregohet që, nëse për çdo n  N dhe për çdo x  E , f n ( x)  M , atëherë p.k. në E , vlen f ( x)  M .
144. Le të jetë E  R n bashkësi e matshme me masë të fundme. Shënojmë me M  (E ) familjen e të gjitha
funksioneve p.k. të fundme në E dhe
p ( f )  p E ( f )  inf   0 : mE  f   ; f  M  (E ) .
Të provohet që, për çfarëdo f , g dhe çdo varg fundamental { f n } nga M  (E ) vlen:
10 0  p ( f )  m( E ) ;
20 p ( f )  0  f  0 p.k. në E ;
30 p  f   p ( f ) ;
40 p ( f  g )  p ( f )  p ( g ) ;
50 f  g p.k. në E , atëherë p ( f )  p ( g ) ;
60 f n 
m
f  lim p ( f  f n )  0 .
n

145. a) Të tregohet që, nëse ( X , ,  ) është hapësirë komplete dhe nëse f është funksion i matshëm,
ndërsa nëse g është funksion i tillë që:  x : f ( x)  g ( x)  0 , atëherë edhe g është funksion
i matshëm.
b) Të tregohet që, nëse hapësira e masës nuk është komplete, atëherë pohimi nën a) nuk qëndron.
Të jepet kundërshembull.

3.3. Funksionet e matshme

111. x  E : f 3
 
( x)  a  x  E : f ( x)  3 a . 
112. Le të jetë a çfarëdo numri realë. Nëse a  0 , atëherë
x  E : e 
 a  x  E : f ( x)  ln a .
f ( x)

Ndërsa për a  0 , kemi


x  E : e f ( x)  a  E , 
ku E është domeni i funksionit f .

113. Le të jetë   R . Nëse   n , atëherë x  E : [ f ] n      , ndërsa për   n , bashkësia

x  E : [ f ] n     x  E : f ( x)    \ x  E : f ( x)  n
është e matshme, si ndryshim i bashkësive të matshme.
114. Le të jetë M   algjebra e bashkësive të matshme në R dhe f funksion i matshëm. Tregojmë që plotësohet
kushti i dhënë. Nga matshmëria e funksionit f kemi
1 1 1
f ( , )  M , f (,  )  M  f ( ,  )  M.
1
Nëse H është bashkësi e hapur, atëherë f ( H )  M . Atëherë , bazuar në përkufizim të bashkësisë së
Borelit, kemi
 H  B,
1
ku H është familje bashkësish të hapura, ndërsa B është   algjebra e bashkësive të Borelit. Atëherë f
1 1
(H)  f (B) dhe pohojmë që f (B) është   algjebra më e vogël e cila përmban familjen H .
1
Është e qartë se, f (B) është   algjebër. Gjithashtu është e qartë se ajo është më e vogla, sepse në të
kundërtën, nëse S është   algjebër e tillë që f 1 (H)  S  f 1 (B), atëherë H  f (S)  B. D.m.th.
se f (S) është   algjebër më e vogël se sa   algjebra B, e cila përmban të gjitha bashkësitë e hapura,
çka paraqet kontradiksion. Pra, f 1 (B)  M, gjë që e pohon kushti i dhënë.
Anasjelltas, supozojmë se plotësohet kushti i dhënë. Atëherë, fytyra inverse e çdo bashkësie të Borelit është
bashkësi e matshme. Sepse intervali (,) është bashkësi e hapur, ajo është e Borelit, atëherë f 1(,) është e
matshme. E kjo do të thotë matshmëria e funksionit f .

115. Duhet treguar matshmëria e bashkësisë ( g  f ) 1 (a, ), a  R . Nga përkufizimi kemi
( g  f ) 1 (a, )  f 1
( g 1 (a, )) .
Sipas supozimit të detyrës g 1 (a, ) është bashkësi e Borelit në drejtëzën numerike, atëherë mbështetur në
1
detyrën e fundit bashkësia f ( g 1 (a, )) është e matshme, nga fitohet pohimi ynë.

116. Duhet treguar matshmëria e bashkësisë ( g  h) 1 ( , )  h 1 ( g 1 ( , )) , në R , për   R .

Intervali ( ,  ) është bashkësi e hapur në R , g funksion i vazhdueshëm, atëherë edhe g 1 (a, ) gjithashtu
është bashkësi e hapur, e cila mund të paraqitet si union i fundmë i numërueshëm intervalesh disjunkt të hapur.
n
Pra, g 1 ( , )   (a , b ) .Atëherë
i i
i 1
n
h 1 ( g 1 ( , ))  h 1
(a i , bi )
i 1

është e matshme, sepse bashkësia h 1 (a i , bi )  h 1 (a i , )  h 1 (, bi ) është e matshme, si prerje e dy

bashkësive të matshme.
117. Meqë bashkësia e numrave racionalë Q është kudo e dendur në R , atëherë për çdo x  A kemi
f ( x)  g ( x)  (q  Q) f ( x)  q  g ( x) ,
prej nga rrjedh që bashkësia A( f  g )   A( f  q)  A(q  g )
qQ
është e matshme (si union i numërueshme

bashkësish të matshme).
Ngjashëm, tregohet që bashkësia A( f  g ) është e matshme.
Përfundimisht, bashkësitë A( f  g )  A \ A( f  g ), A( f  g )  A \ A( f  g ) dhe
A( f  g )  A( f  g )  A( f  g ) janë të matshme (si ndryshim përkatësisht prerje e bashkësive).

118. Le të jetë  numër real arbitrar dhe (rn ) varg numrash racional monotono rritës, i cili konvergjon në  . Nga
saktësia e barazimit

{x  E : f ( x)   }   {x  E : f ( x)  r }
n 1
n (1)

rrjedh matshmëria e funksionit f . Pra, duhet vërtetuar relacioni (1). Nga


  rn  {x  E : f ( x)   }  {x  E : f ( x)  r } , për çdo n ,
n 1
n
 
atëherë {x  E : f ( x)   }   {x  E : f ( x)  r } .
n 1
n


Anasjelltas, le të jetë y 0   {x  E : f ( x)  r }
n 1
n dhe f ( y 0 )  rn , për çfarëdo n , atëherë f ( y 0 )  lim rn   ,
n 

y 0  {x  E : f ( x)   } .

119. Është e qartë se, kushti i dhënë është e mjaftueshëm. Pra duhet treguar që, ai është edhe nevojshëm.
Supozojmë që, E  R n , në të kundërtën do të shqyrtonim funksionin f 0  f në E ,  0 në R n \ E .
Le të jetë f   A funksioni karakteristik i bashkësisë A  R n . Duke shënuar me C R (E ) familjen e
funksioneve reale të vazhdueshme në E , kemi
(  0) (h  C  ( E )) m( E \ (h  f )   (2)
Me të vërtetë, për   0 të dhënë mjafton të merret bashkësia e hapur G  A dhe bashkësia e mbyllur F  A
ashtu që të jetë m(G \ F )   dhe të pozohet
d ( x, E \ G )
h( x )  .
d ( x, E \ G )  d ( x, F )
n
Nëse f  s funksion i fundmë i thjeshtë, atëherë prapë vlen (2). Le të jetë s    k  Ak , A
k 1
k E.

Mbështetur në atë që u tha më lart, mjafton, të merren funksionet e vazhdueshme hk në E të tilla që

n
m( E (hk   Ak ))   n dhe të pozohet h  
k 1
k hk e të vërehet që E (h  s )   E (h k  sk ) .

Përfundimisht, le të jetë f funksion arbitrar i matshëm në E . Marrim vargun ( s n ) të funksioneve të thjeshta

në E , i cili konvergjon në funksionin f dhe f n ; n  1,2,  varg funksionesh reale të vazhdueshme në E
ashtu që masa e bashkësisë E n  E ( f n  s n ) më e vogël se 1 n (n  1) . Bashkësia B  lim sup E n   E
n 1 k  n
k

ka masë zero, sepse masa e saj është më e vogël  m( E

k n
k )  1 n për n  1,2,  . Për x  B vargu numerik

 f n (x) dallon nga vargu s n (x) vetëm për një numër të fundmë termash, i cili konvergjon, sikurse ky i fundit,
në f (x) .

120. Le të jetë x numër racional i trajtës p q . Atëherë 2q! x  2 (q  1) ; për n  q  2n! x  2k , kur k është
numër i plotë ashtu që
cos 2n! x  1 për n  q dhe për n  q .
Kemi cos 2n! x  1 ose 1  cos 2n! x  1 .
1, n  q
lim (cos 2n! x) 2 m  
m  0, për ndonjë n  q.
Atëherë,
lim  lim (cos 2n! x) 2 m   1 .
n   m   
Le të jetë x numër iracional, atëherë 2n! x  2 s (kur s është numër i plotë), sepse nëse
2n! x  2 s  x  s n! që është në kundërshtim me supozimin që x është numër iracional. Tani
1  cos 2n! x  1 prej nga rrjedh që (cos 2n! x) 2 m  1 , d.m.th.

lim (cos 2n! x) 2 m  0  lim  lim (cos 2n! x) 2 m   0 .

m  m   m   
Tregojmë që, nuk është e mundur që funksioni i Dirishleut të paraqitet si limit funksionesh të vazhdueshme.
 Supozojmë të kundërtën, pra le të jetë f ( x)  lim g n ( x) , ku g n është varg funksionesh të vazhdueshme.
n 
Le të jetë Fn  x : g n  1 2 . Nga supozimi i vazhdueshëm së funksioneve g n rrjedh që bashkësitë Fn janë
ta mbyllura.
Pabarazimi
x : f ( x)  1 2  lim Fn (3)
n 
është në kundërshtim me faktin që bashkësia e numrave iracionalë nuk është e tipit F , sepse lim Fn  F .
n 
Tregojmë që vlen pabarazimi (3). Le të jetë
     
 F   lim F .
An   Fk  Fn  Fn 1   dhe A 
  k An 
 n  n 
k n n 1 n 1  k  n 
Nga g ( x 0 )  1 2 dhe fakti që g s ( x 0 )   g ( x 0 ) rrjedh ekzistenca e numrit n  N ashtu që g k ( x 0 )  1 2
s 

për k  n d.m.th. x 0  F
k n
k  An .

    
 F   lim F . Nëse me I shënojmë bashkësinë e numrave iracional,
Tregojmë që x 0   An   
n 1  k  n
k
 n  n
n 1 
tregojmë që: I  lim Fn .
n 
 
Le të jetë y 0  lim Fn 
n  n 1  k  n
   F
 , d.m.th. ekziston n , i tillë që g ( y )  1 2 për k  n . Atëherë
 k 0 k 0 0

f ( y 0 )  lim g k ( y 0 )  1 2 , sepse ekziston lim g k , prej nga rrjedh që y 0  I .
k  k 

Vërejtje. Nga pjesa e parë e detyrës përfundohet që funksioni i Dirishleut është i matshëm si limit i dyfishtë i vargut të
funksioneve të matshme.
121. Le të jenë ( n ), (  n ) dy vargje të tilla që  n   n 1 ashtu që  n  a dhe  n   n 1 ashtu që  n  b ,

atëherë (a, b)   ( n , n ) . Është e qartë se ( n  n )  [a, b] , rrjedhimisht që edhe  
n 1
 a b

n 1
( n ,  n )  (a, b) .
Fig.15.
Le të jetë x 0  (a, b) , atëherë a  x 0  b . Pastaj, a   n0  x 0 dhe x 0   n1  b ,

atëherë x 0  ( n ,  n ) . Për n'  max(n0 , n1 ) , nga kemi x 0   (
n 1
n , n ) . Nga saktësia e barazimit

{x  [a, b] : f ( x)  c}  {x  (a, b) : f ( x)  c}  T ,
ku T është bashkësi, e cila përbëhet më së shumti prej dy pikave a, b , ndërsa ka masë zero. Atëherë

{x  (a, b) : f ( x)  c}  {x  (
n 1
n , n ) : f ( x)  c} çka do të thotë se funksioni f është i matshëm në (a, b) .

122. Le të jetë A  {x  [a, b] : f ( x)  M } dhe B  [a, b] \ A . Atëherë

x  A  f ( x)  M .
Tani f është funksion i kufizuar e i matshëm në bashkësinë B .
 
Le të jetë f  f  f  , ku f 
 max{ f ,0} dhe f 
 max{ f ,0} . Bazuar në teoremën mbi aproksimimin
e funksioneve jonegative, ekzistojnë funksionet e thjeshta s1 , s 2 të tilla që f  ( x)  s1 ( x)   / 2 dhe

f  ( x)  s 2 ( x)   / 2 . Atëherë
 
f (x) [s1(x)  s2 (x)]  f  ( x)  s1 ( x)  f  (x)  s2 (x)     .
2 2
Funksioni s  s1  s 2 është i thjeshtë.

123. Le të jetë E n  x  [a, b] : f ( x)  n dhe E n  x  [a, b] : f ( x)    E n ,
n 1
ku m( E n )  m([a, b])  b  a, E n 1  E n . Atëherë, m( A1 )  lim m( E n )  0 , d.m.th. për   0 të dhënë ekziston
n
n1  N i tillë që m( E n1 )   2 . Nga kemi [a, b]  [a, ] \ ( E n1 )  E n1 rrjedh që për x  E n1 të jetë
f ( x)  n1  K 1 .
Le të jetë B  E n1 . Ngjashëm, tregohet ekzistenca e bashkësisë C të tillë që m(C )   2 dhe n 2  f ( x) për
x C .
Le të jetë K  max(n1 , n 2 ) dhe A  B  C . Atëherë m( A)   dhe | f ( x) | K për x  [a, b] \ A .
n n
124. Le të jetë s  
i 1
c i  Ei , ku Ei  {x [a, b] : s( x)  ci} , E  [a, b]
i 1
i dhe Ei  E j   , për i  j . Mbështetur

në një pohim rrjedh se për  të dhënë dhe për çfarëdo bashkësie të matshme E i , ekziston bashkësia e hapur

J i , e cila përbëhet nga unioni i fundmë disjunkt intervalesh të hapura ashtu që m( E i J i )  . Funksioni
n
n
g ( x)  c 
i 1
i Ji është funksion shkallëzor, sepse është konstantë në një numër të fundmë intervalesh të hapura.

Nga Ei  ( Ei  J i )  ( Ei \ J i ) , kemi s ( x)  g ( x) , për x  E i  J i . Pra, s ( x)  g ( x) , përveç në bashkësinë

n

 (E
i 1
i \ J i ) . Mirëpo,

n n

 (E
i 1
i \ Ji )   ( E J ) , nga rrjedh se
i 1
i i

 n  n 
m ( E i \ J i )  
   
m( E i J i )   n   ,
n
 i 1  i 1
gjë që u deshtë të vërtetohet.
125. Nga kushti i dhënë për   1 / n  0 , kemi ekzistencën e bashkësive të mbyllura Fn , ashtu që
m[a, b] \ Fn   1 / n dhe f është funksion i vazhdueshëm në Fn .

Le të jetë F  F
n 1
n , atëherë f është funksion i vazhdueshëm në F dhe përgjithësisht

  
m [a, b] \ Fn   m[a, b] \ Fn   1 / n, n .

 
 n 1 
Rrjedhimisht,
          
m [a, b] \ Fn   0 , [a, b]   [a, b] \
 Fn    F n   T  F , ku T  [a, b] \
  Fn dhe m(T )  0 
     
 n 1   n 1   n 1  n 1
.
Funksioni f është i matshëm në bashkësinë T , për këtë duhet vërtetuar matshmëria e funksionit f në

bashkësinë F
n 1
n .


Mirëpo, funksioni f është i vazhdueshëm në F  F
n 1
n , dhe F është bashkësi e Borelit (e si tillë është e


matshme në [a, b]  R ), atëherë në bazë të teoremës 2, rrjedhimit 1, ai është i matshëm në F  F
n 1
n .

Vërejtje. Ky është pohim i anasjelltë me teoremën e Luzinit (në të vërtetë një variantë të saj).
126. Le të jetë ( s n ) varg funksionesh të thjeshta i cili konvergjon në funksionin s , pra s n  s . Atëherë ekzistojnë

bashkësitë e mbyllura Fn ashtu që m[a, b] \ Fn   dhe funksionet s n janë të vazhdueshme në Fn .
2 n 1

Le të jetë F0  F
n 1
n . Atëherë të gjitha funksionet s n janë të vazhdueshme në F0 dhe vlen

     
m[a, b] \ F0   m [a, b] \ Fn   m [a, b] \ Fn 
 
   
 n 1   n 1 
 
 
 
n 1
m[a, b] \ Fn   2
n 1
n 1

2
.


Meqë plotësohen kushtet e teoremës Egorovit, ekziston bashkësia e mbyllur E  F0 e tillë që m( F0 \ E ) 
2
dhe që s n  s konvergjon uniformisht në E .
Funksionet s n janë të vazhdueshme në E dhe meqë konvergjenca është uniforme kemi se edhe funksioni
kufitar s është i vazhdueshëm në E . Atëherë, përfundimisht, kemi
 
m[a, b] \ E   m[a, b] \ F0   mF0 \ E     .
2 2
Vërejtje. Teorema e Lusinit vlen edhe për interval të hapur (a, b) , gjysmë të hapur [a, b) dhe për bashkësinë e matshme
me masë të fundme.
127. Meqë f ( x)  sup t dhe t  f ( x)  x  E t , atëherë f ( x)  sup t , d.m.th. funksioni f (nëse ekziston) është i
t  f ( x) xEt
vetëm. Për të treguar ekzistencën e funksionit f (i dhënë me barazimin e mësipërm) të plotësojë kushtin (*),
për familjen E t  E ( f  t ) / t  R) . Kjo rrjedh nga
x  E ( f  s )  f ( x)  s  s  sup t  s  (t  ) x  E t
tEt

 t  s  (t  s ) x  E t  E
t s
t  Es .

Funksioni f është i matshëm, sepse bashkësia Et janë të matshme.

Anasjelltas, nëse f është funksion i matshëm në E dhe E t  E ( f  t ), t  R , atëherë nga
x E
t s
t  (t  s ) x  E t  (t  s ) f ( x)  t  f ( x)  s

rrjedh kushti (*).

128. a)  b). Le të jetë f funksion i matshëm dhe   0 . Le të jetë {I n } varg intervalesh në drejtëzën reale të
1
zgjeruar, i cili formon një bazë për topologjinë e saj. Bashkësia Bn  f ( I n )n është e matshme, pra ekziston
bashkësia e hapur G n  Bn (në A ) dhe bashkësia e mbyllur Fn  B n (në A ) të tilla që m(G n \ Fn )   2 n 1 .
Le të jetë H   (G n \ Fn ) dhe E  A \ H . Atëherë masa e bashkësisë A \ E është   2 n 1   dhe për
çdo n bashkësia
( f | E ) 1 ( I n )  f 1
( I n )  E  Bn  E  ( Bn  E )  (G n \ Fn )  E ) 
 ( Bn  (G n \ Fn ))  E  G n  E
është e hapur në E . Me fjalë të tjera, ( f \ E ) 1 , fytyra reciproke e çfarëdo bashkësie nga baza {I n } për
topologjinë e drejtëzës reale të zgjeruar është bashkësi e hapur në E . Prej nga rrjedh vazhdueshmëria e
funksionit f | E .
b)  c). Le të jetë b) dhe le të jenë dhënë bashkësitë kompakte K  A dhe   0 . Fillimisht marrim bashkësinë
e matshme E  A të tillë që m( A \ E )   2 dhe funksionin e vazhdueshëm f | E e pastaj bashkësinë
kompakte K '  K  E ashtu që m( K  E ) \ K '   2 . Atëherë masa e bashkësisë
K \ K '  ( K \ ( K  E ))  (( K  E ) \ K '  ( A \ E )  (( K  E ) \ K ' )
është   ndërsa funksioni f | K '  ( f | E ) | K ' është i vazhdueshëm.
c)  a) . Le të jetë c). Atëherë për çdo   0 ekziston bashkësia e matshme E  A e tillë që m( A \ E )   dhe
që funksioni f është i matshëm në E .
Me të vërtetë A është e matshme si union i një bashkësie F  F dhe ndonjë vargu bashkësish kompakte:
F K n . Për çdo n marrim bashkësinë kompakte K n'  K të tillë që m( K n \ K n' )   2 n 1 dhe që f | K n'

është i vazhdueshëm (nga rrjedh matshmëria e f në K n' ) dhe E  K '

n , fitohen pohimet e kërkuara.
Tani, le të jetë E n  A; n  1,2,  bashkësi e matshme e tillë që m( A \ E n )  1 n dhe f funksionin e matshëm
në E . Atëherë f është i matshëm edhe në bashkësinë E  E n e në këtë edhe në A (nga A \ E  A \ En )
rrjedh m( A \ E )  1 n , n , pra bashkësia A \ E ka masë zero).

129. 10 Nga aditiviteti i funksionit: f (a  b)  f (a )  f (b) rrjedh që

f (0)  f (0  0)  f (0)  f (0)  f (0)  0 
f (a  (a ))  f (a )  f (a )  f (a )   f (a ) .
Le të f funksion i vazhdueshëm në pikën x 0  R . Le të jetë x n  x 0 , atëherë
y n  x n  x  x0  x0 .
Duke u mbështetur në vazhdueshmërinë e funksionit f në pikën x 0 , kemi
lim f ( y n )  f ( x 0 ) ose lim[ f ( x n )  f ( x)  f ( x 0 )]  f ( x 0 ) ,
n n
nga rrjedh se lim f ( x n )  f ( x) . E kjo është vazhdueshmëria e funksionit f në pikën x .
n

20 Në qoftë se funksioni f është i matshëm, atëherë mbështetur në teoremën e Luzinit, për   1 ekziston
bashkësia e mbyllur F e tillë që f të jetë i vazhdueshëm në F dhe m( R \ F )  1 . Meqë F   dhe funksioni
f është i vazhdueshëm në bashkësinë F , atëherë mbështetur në 10 rrjedh vazhdueshmëria e f në drejtëzën
numerike.
130. Le të jetë A bashkësi e pamatshme e [0,1] , ekzistenca e secilës është vërtetuar. Është e qartë se bashkësia A
është e panumërueshme. Për   A përkufizojmë
1, x  
f  ( x)  
0, x   .
 Pra, f  ( x)   { } ( x) është funksioni karakteristik i bashkësisë { } .
Është e qartë se funksioni f  është i matshëm. Le të jetë h( x)  sup f  ( x) . Atëherë h(x)   (x) është funksion
 A
karakteristik i bashkësisë A . Rrjedhimisht, h nuk është i matshëm, sepse bashkësia A nuk është e matshme.

131. Sipas supozimit E  R . Le të jetë a  R . Tregojmë matshmërinë e bashkësisë

x : f ( x)  a .
Me të vërtetë, ekziston vargu i numrave (a n ) monotono rritës, i tillë që a n  E dhe a n  a . Atëherë

x  R : f ( x)  a   x : f ( x)  a n  .
n 1

Nëse x0 i takon bashkësisë së anës së majtë, atëherë f ( x 0 )  a dhe nga a n  a rrjedh ekzistenca e numrit
natyral n 0 , ashtu që f ( x 0 )  a n0  a , çka do të thotë se

   x : f ( x)  a n .
x 0  x : f ( x)  a n0 
n 1

Është e qartë se  x : f ( x)  a   x : f ( x)  a. Kështu fitohet matshmëria e bashkësisë: x : f ( x)  asi
n 1
n

union i numërueshëm i bashkësive të matshme.

Andaj, përfundimisht fitohet edhe matshmëria e funksionit f . ‫ﭪ‬

132. Kantoroviq. Le të jenë

ba ba
A  x  R : [a, b]  {t : f (t )  x}  dhe B  x  R : m([a, b]  {t : f (t )  x})  .
2 2
Plotësohen këto 3 kushte:
10 A  B  R . 20 A  B   .
30 Nëse x  A, y  B , atëherë x  y , sepse po të ishte x  y do të kishim
[a, b]  {t : f (t )  x}  [a, b]  {t : f (t )  y} 
ba ba
 m([a, b]  {t : f (t )  x})  m([a, b]  {t : f (t )  y}) 
2 2
që paraqet absurd.
Pra, bashkësia A gjendet “në të majtë” të bashkësisë B .
40 Le të jenë A  , B   . Marrim N  {t  [a, b] : f (t )  } e P  {t  [a, b] : f (t )  } , ndërsa
N k  {t : f (t )  k} e Pk  {t : f (t )  k} .
Nga supozimi që funksioni f është i fundmë pothuajse kudo kemi se m( P)  m( N )  0 dhe ( Pk ) është varg
zvogëlues i bashkësive të matshme, ndërsa ( N k ) varg rritës i bashkësive të matshme të cilët konvergjojnë në
P dhe [a, b] \ N . Atëherë
  
lim m( N k )  m N k   m{t : f (t )  }  b  a  m( N )  b  a

k   
 k 1 
dhe
  
lim m( Pk )  m Pk   m{t : f (t )  }  0 .

k   
 k 1 
Nga dy barazimet e fundit rrjedh ekzistenca e numrave k1 , k 2 ashtu që
m( N k1 )  (b  a ) / 2 dhe m( Pk2 )  (b  a ) / 2
d.m.th. k1  A e k 2  B që është tregua që bashkësitë A, B nuk janë boshe.
Mbështetur në 10, 20, 30, 40 dhe aksiomën e Dedikindit për vazhdueshmërinë e numrave realë ekziston numri
h i cili është ose më i madhi në bashkësinë A ose më i vogli në bashkësinë B .
 Le të jetë x  B dhe bashkësitë: E n  [a, b]  {t : f (t )  x  1 / n}, n  N .
Bashkësitë ( E n ) formojnë varg zvogëlues bashkësish të matshme, atëherë
   ba
lim m( E n )  m {[ a, b]  {t : f (t )  x  1 / n}} 
 ,
k    2
 n 1 
d.m.th. ekziston n 0  N ashtu që
ba
m( E n0 )  m([a, b]  {t : f (t )  x  1 / n0 }) 
2
prej nga rrjedh që x  1 / n0  B .
Tregojmë që, për çdo x  B ekziston x1  x i tillë që x1  B , kështu që fitohet që B nuk posedon element
minimal ashtu që bashkësia A posedon elementin maksimal h .
ba
Atëherë, m({x  [a, b] : f ( x)  h})  dhe që për H  h kemi që H  B gjë që implikon
2
ba
m({x  [a, b] : f ( x)  H })  .
2
133. Le të jetë t  t ' . Atëherë {x  A : f ( x)  t}  {x : f ( x)  t ' } prej nga, mbështetur në monotoni të masës së
Lebegut m , kemi
m({x  A : f ( x)  t})  m({x : f ( x)  t ' })
pra,  (t )   (t ' ) d.m.th.  nuk zvogëlohet. Le të jetë c n  t dhe lim c n  t , ku (c n ) është varg i çfarëdoshëm
n 
me vetitë e dhëna. Tregojmë që, lim  (c n )   (c) .
n 
Marrim që, përgjithësisht, vargu (c n ) është monotono rritës. Bashkësitë {x : f ( x)  c n } formojnë varg rritës
të bashkësive të matshme unioni i të cilave është bashkësi {x  A : f ( x)  t} . Atëherë
 (t )  m({x  A : f ( x)  t})  lim m({x  A : f ( x)  c n })  lim  (c n )
n  n 
d.m.th. funksioni  është i vazhdueshëm nga e majta.
Ngjashëm tregohet edhe zvogëlimi i funksionit  . Nëse merret vargu monotono zvogëlues i numrave realë
(d n ) , i cili konvergjon në t , atëherë
{x  A : f ( x)  d n 1 }  {x : f ( x)  d n }

dhe, përgjithësisht, vlen  {x  A : f ( x)  d
n 1
n }  {x : f ( x)  t} , prej nga, kemi

m({x  A : f ( x)  t})  lim m({x : f ( x)  d n }) d.m.th.  (t )  lim  (d n ) .

n  n 


134. Duke u nisur nga A   A  [n, n] , ekziston numri
n 1
n 0  N , i tillë që m A  [n, n]  0 . Pozojmë

B  A  [n, n] dhe le të jetë x  E , atëherë

B x  { y  B : y  x  r numër racional } dhe B  B
xB
x .

Për x1 , x 2  B , kemi
B x1  B x2 , nëse x1  x 2  r numër racional ose B x1  B x2   .
Me të vërtetë, nëse z  B x1  B x2 , atëherë
z  x1  r1 , z  x 2  r2 , x1  x2  x1  z  z  x2  r2  r1 numër racional.

Pra, në këtë rast x1 B x2 .
B
Në rastin tjetër, për u  B x1 , kemi
 u  x2  u  x1  x1  x2 numër racional.
Çka do të thotë se B x1  B x2 .
Ngjashëm, tregohet se B x1  B x2 .
Më tej, sipas aksiomës së zgjedhjes ekziston E  B , e tillë që saktësisht përbëhet nga një pikë e secilës klase
të ndryshme {B x } .
Pohojmë që, bashkësia E nuk është e matshme sipas Lebegut.
Le të jenë (rn )1 numra racional të segmentit [2n0 ,2n0 ] . Atëherë E  rn dhe E  rl janë disjunkte për
nl.
135. Le të jetë K  [0,1] , ku K është bashkësia e Kantorit me masë zero. Atëherë

m([0,1] \ K )  1 dhe [0,1] \ K  I
j 1
j ,

ku I j janë intervale të hapura disjunkte.

Le të jetë, L(x) , funksioni i Kantorit i cili është konstantë në secilin prej intervaleve I j ; funksion monotono
rritës dhe që L(0)  0 e L(1)  1 .
Le të jetë, g ( x)  x  L( x) , ku g (0)  0, g (1)  2 , është funksion i vazhdueshëm, funksioni g është
rigorozisht rritës, sepse për x  x'  L( x)  L( x' ) prej nga rrjedh që x  L( x)  x  L( x' )  x' L( x' ) d.m.th.
g ( x)  g ( x' ) kështu që ekziston funksioni invers g 1 , i cili po ashtu është funksion i vazhdueshëm në [0,2] .
Funksioni g realizon homeomorfizmin ndërmjet [0,1] dhe [0,2] .
g ([0,1])  g ( K )  g ([0,1] \ K ) .
Por,
    
L([0,1] \ K )  L I j  
  
L( I j )  (a j )
 
 j 1  j 1 j 1

është bashkësi e numërueshme.

Andaj,
g ( I j )  {g ( x ) : x  I j }  {x  L( x ) : x  I j }
 {x  a j : x  I j }  a j  I j .
Atëherë,
m( g ( I j ))  m( x  a j )  m( I j ).
Meqë funksioni g është rigorozisht monoton kemi g ( I j )  g ( I k )   për j  k d.m.th.
       
m( g  I j   m g ( I j )  
       m( g ( L j ))   l ( I j )  1  m( g ([0,1] \ K ))  1 .
 j 1   j 1  j 1 j 1

Atëherë, g ( K )  g ([0,1] \ K )   . Rrjedhimisht,

2  m( g ([0,1])  m( g ( K ))  m( g ([0,1] \ K ))  m( g ( K ))  1  m( g ( K ))  1 .
Ekziston E  g (K ) ashtu që E nuk është e matshme sipas Lebegut. Atëherë
g 1 ( E )  g 1 ( g ( K ))  K  g 1 ( E )
është bashkësi e matshme sipas Lebegut.
Pohojmë që, g 1 ( E ) nuk është bashkësi e Borelit. Po të ishte g 1 ( E ) bashkësi e Borelit, atëherë e tillë do të
ishte edhe bashkësia g ( g 1 ( E )) në [0,2] (shih det.50) që paraqet kundërshtim, sepse bashkësia E nuk është
matshme sipas Lebegut.
136. Le të jetë L funksioni i Kantorit në [0,1] dhe f ( x)  x  L( x) . Atëherë f është funksion i vazhdueshëm në
[0,1] , ku f (0)  0, f (1)  2 dhe funksioni f është rigorozisht monoton rritës në [0,1] kështu që ekziston
 funksioni invers g  f 1 : [0,2]  [0,1] , i cili po ashtu është funksion i vazhdueshëm dhe monoton rigorozisht
rritës. Mbështetur në detyrën e mëparshme bashkësia f (K ) ka masë pozitive, për këtë ekziston bashkësia e
pamatshme E  f (K ) .
1
Funksioni g  f është i vazhdueshëm në [0,2] dhe le të jetë h   f 1 ( E ) . Atëherë funksioni h është i
1 1
matshëm, sepse bashkësia f ( E ) është e matshme. Matshmëria e bashkësisë f ( E ) rrjedh nga fakti që
f 1 ( E )  K dhe çdo nënbashkësi e bashkësisë me masë zero po ashtu është bashkësi e matshme.
Tash, shqyrtojmë kompozimin h  g . Nëse x  E , atëherë
(h  g )( x)  h( f 1 ( x))  1 .
Ndërsa, nëse x  E , atëherë
(h  g )( x)  h( g ( x))  h( f 1 ( x))  0
d.m.th. që h  g   E (funksioni karakteristik i bashkësisë E ) , pra rrjedh që funksioni h  g nuk është
funksion i matshëm.

137. Tregojmë që, funksioni f nuk është i matshëm. Për ilustrim po japim “grafin” e funksionit f .
Shikojmë bashkësinë:
(,0)  E , 0  E y
{x : f ( x)  0}   Në të dy rastet kemi o1
(,0]  E , 0  E.
E  (,0)   ose E  (,0]   .
Mirëpo, (,0) E nuk është e matshme, sepse po të ishte e matshme, do o o
-1 1 x
të rrjedhte matshmëria e bashkësisë E . Kontradikion.
Pra, funksioni f nuk është i matshëm.

138. Funksioni f nga detyra e mëparshme nuk është i matshëm, mirëpo o -1

bashkësia {x : f ( x)  a}  {a} për a  E është e matshme në kuptim të
Fig.16
Lebegut.
Nëse a  E , atëherë {x : f ( x)  a}  {a,a} çka po ashtu paraqet bashkësi të matshme.

139. Le të jetë L funksioni i Kantorit në [0,1] , g ( x)  x  L( x) dhe bashkësia e Kantorit K me masë zero.
Bazuar në det.135 m( g ( K ))  1 dhe g është injektiv, sepse g është funksion rigorozisht monotono rritës dhe
le të jetë E  g(K) , ku E ishte bashkësi e pamatshme. Ekzistenca e bashkësisë së pamatshme rrjedh nga det.
134.
Le të jetë A  g 1 ( E )  K , ku m( K )  0 , pra m( A)  0 dhe A është bashkësi e matshme. Atëherë
g ( A)  g ( g 1 ( E ))  E , d.m.th fytyra g ( A) nuk është bashkësi e matshme.

140. Le të jetë E1  ( ,  )  R . Atëherë ( ,  )  (,  )  ( ,) . Në bazë të matshmërisë së funksionit

1 1
f ( ,  ) dhe f ( ,) janë bashkësi të matshme, por atëherë
f 1
( ,  )  f 1
(,  )  ( ,)  f 1 (,  )  f 1 ( ,)
d.m.th. se f 1 ( ,  ) është bashkësi e matshme.
Në qoftë se E1 është bashkësi e çfarëdoshme e hapur, atëherë E1 mund të shprehet si union i fundmë apo i
numërueshëm intervalesh të hapura. Pra,
 

E1  ( i ,  i ) dhe f 1 ( E1 )  f 1  ( i ,  i )  .

 
 iN 
1
Kështu u vërtetua se f ( E1 ) është e matshme.
 Në qoftë se E1 është bashkësi e mbyllur, atëherë E1  R \ E 2 , ku E 2 është ndonjë bashkësi e hapur. Meqë R
1 1
dhe E 2 janë bashkësi të hapura, atëherë f ( R) dhe f ( E 2 ) janë bashkësi të matshme, prandaj edhe
1 1 1 1
f ( E1 )  f (R \ E2 )  f ( R) \ f ( E 2 ) është e matshëm si diferencë e dy bashkësive të matshme.
141. Supozojmë të kundërtën, pra le të jetë m( A  [0,1])  1 / 2 . Nga përkufizimi i masës m rrjedh ekzistenca e

mbulojës së bashkësisë A  [0,1] e intervaleve disjunkte {I n }; n  1,2,  ashtu që  l(I
n 1
n)  1 , gjë që është

kundërshtim, sepse
 
1 m( I i ) 1
2
 m( A  [0,1])   m( A  I )  
i 1
i
i 1
2
 .
2

142. Për çdo x  E përkufizojmë funksionet g dhe h :

g ( x)  lim f n ( x) dhe h( x)  lim f n ( x) .
Gjatë kësaj bashkësia E1 e pikave të tilla x  E për të cilat lim f n ( x) (i fundëm apo i barabartë me  )
ekziston, është i barabartë me x  E : g ( x)  h( x) , dhe për këtë e matshme. Bashkësia
E 2  x  E , g ( x)  f ( x) po ashtu është e matshme, atëherë edhe
x  E : f n ( x)  f ( x)  E1  E 2
është e matshme.
143. Supozojmë të kundërtën se në ndonjë bashkësi me masë pozitive f ( x)  M , atëherë ekziston bashkësia E ' me
masë pozitive dhe n 0  N i tillë që x  E ' me masë pozitive dhe n 0  N i tillë që x  E ' , f ( x)  M  1 / n0 .
Le të jetë m( E ' )    0 . Meqë n  N dh x  E , f n ( x)  M , atëherë,
f ( x)  f n ( x)  1 / n0 , x  E '  E d.m.th. E '  E  f  f n  1 / n0  ,
rrjedhimisht, n  N vlen

mE f  f n  1 / n 0    0 , 
që nuk është e mundur, sepse lim f n 
m
f .

144. Për f  M  (E ) dhe   0 le të jetë

X ( f ; )  E (| f |  ) dhe  ( f ; )  m( X ( f ; )) .
Nga X ( f ; )  E rrjedh që 0   ( f ; )  m( E ) . Atëherë pasqyrimi    ( f ; ) i bashkësisë R  dhe është
zvogëlues, i vazhdueshëm nga ana e djathtë dhe  ()  0 , tani bashkësia   0 :  ( f ; )    është interval
i mbyllur në [ p ( f ), ) në R  , d.m.th. p ( f )     ( f ; )   . Atëherë,
10 është rrjedhim i drejtpërdrejt i përkufizimit.
20 Rrjedh nga p( f )  0  m( E (| f | 0  0 ,
30 Është evidentë.
40 Meqë
( f  g )( x)  p ( f )  p ( g )  f ( x)  g ( x)  p ( f )  p ( g ) 
| f ( x) | p ( f ) ose | g ( x) | p ( g ) ,
do të jetë
E (| f  g | p ( f )  p ( g ))  E (| f | p ( f ))  E (| g )  p ( g )) ,
prej nga fillimisht fitohet
 ( f  g ; p ( f )  p ( g ))  p ( f )  p ( g )
e pastaj pabarazimi i kërkuar.
 50 Mbështetur në 30, mund të supozohet që funksionet janë pozitive dhe që f  g në E (sepse, sipas
përkufizimit, p ( f ) nuk varët nga vlerat që funksioni f merr në bashkësinë me masë zero). Atëherë, nga
f  g rrjedh se
E ( f  p ( g ))  E ( g  p ( g )) dhe  ( f ; p ( g ))  p ( g ) .
60 Nëse lim f n 
m
f dhe   0 , atëherë nga lim  ( f  f n ;  )  0 , rrjedh  ( f  f n ;  )   e me këtë edhe
p ( f  f n )   për n mjaft më të madh.
Anasjelltas, le të jetë lim p ( f  f n )  0 dhe   0 . Atëherë për çfarëdo 0     vlen p ( f  f n )   , për n
mjaft të madh. Për ato vlera të n do të jetë:  ( f  f n ;  )   ( f  f n ;  )   .

145. a) Le të jetë E  x : f ( x)  g ( x) , atëherë E është bashkësi e matshme dhe vlen  ( E )  0 . Le të jetë a
çfarëdo numri realë, atëherë nga
x : g ( x)  a  x : f ( x)  a  x  E : g ( x)  c
rrjedh matshmëria e funksionit g , sepse bashkësia e parë në anën e djathtë është e matshme meqë f është i
matshëm, ndërsa bashkësia e dytë si nënbashkësi e bashkësisë me masë zero është bashkësi e matshme
mbështetur në kompletshmërisë të masës  .
b) Le të jetë hapësira e masës jokomplete, atëherë ekziston bashkësia e matshme E ashtu që  ( E )  0 për të
cilën ekziston bashkësia e pamatshme A  E .
Le të jetë f ( x)  0 për çdo x  X . Atëherë f është funksion i matshëm. Le të jetë
0 : x  E c

g ( x)  1 : x  E \ A
2 : x  A.

Atëherë,
x : f ( x)  g ( x)  E ,  ( E )  0
d.m.th. se f  g p.k. në X . Mirëpo nga
x  X : g ( x)  1  A ,
rrjedh se g nuk është funksion i matshëm.

4. TEORIA E INTEGRALIT
4.1. INTEGRALI I LEBEGUT
Disa përkufizime dhe pohime fundamentale
Përkufizimi 1. Le të jetë ( X , ,  ) hapësirë e masës dhe s  S ( X , ,  ) funksion i thjeshtë me paraqitje standarde:
n n
s a 
i 1
i Ai dhe X  A .
i 1
i

Integral I (s ) i funksionit të thjeshtë s quhet “numri” (real ose simboli  ) i dhënë me:
 n  n
I (s)  
X
sd  sd   a 
X i 1
i Ai d  a  
i 1
i
X
Ai d   a ( A ) .
i 1
i i

“Numri”

 sd   s 
E X
E d

quhet integral i funksionit s në bashkësinë E  X .

Lema 1. Për integralin I : S  R vlejnë vetitë:

 
10 I (Cs )  Cs d  C s d  CI ( s ), C  0, s  S.
X X


20 I ( s  t )  ( s  t ) d 
X
 s d   t d I (s)  I (t ), s, t  S.
X X

30 Nëse s  t , atëherë I ( s )   s d   t d  I (t ), s, t 

X X
S.

Pra, integrali është funksional linear monoton në S.

Lema 2. Le të jetë s funksion i thjeshtë i matshëm. Funksioni  :   R * i përkufizuar me:
 ( E )  sd 
E
është masë në  .
Përkufizimi 2. Le të jetë f : X  [0, ] funksion i matshëm dhe E  M+. Integrali i funksionit f në bashkësinë
E përcaktohet me formulën:

 f d  sup  s d ,
E
0 s  f
E
ku supremumi merret sipas të gjitha funksioneve të thjeshta të matshme s të tilla që 0  s  f .
Teorema 1. (Teorema e Lebegut mbi konvergjencën monotono - Bepo Levi). Le të jetë { f n } varg funksionesh të
matshme në X , ashtu që
10 0  f1 ( x)  f 2 ( x)    , x  X ; 20 lim f n ( x)  f ( x), x  X .
n
Atëherë f është funksion i matshëm dhe vlen barazimi:
lim
n f
X
n d   f d .
X

Lema 3. Nëse f , g : X  [0, ] , atëherë vlejnë barazimet:

10  Cf d  C  f d , për çdo numër real C  0 .

X X

20  ( f  g ) d   f d   g d .
X X X
Pra, integrali është funksional linear.
Teorema 2 (Fatu). Le të jenë f n : X  [0, ] funksione të matshme për n . Nëse pozojmë f (x)  liminf fn(x), x  X ,
n

atëherë  f d  liminf  f d .
X
n
X
n
Përkufizimi 3. Le të jetë f : E  R funksion real i matshëm në bashkësinë e matshme E  X . Nëse së paku njëri

f f
 
prej integraleve: d , d ka vlerë të fundme, atëherë integrali i Lebegut i funksionit f në E përcaktohet
E E
me:

 f d  f f
 
d  d .
E E E
Në këtë rast thuhet se funksioni f është i integrueshëm sipas Lebegut ose   integrueshëm. Klasa e funksioneve të
tilla shënohet me L( E ,  ) ose L(E ) .

Teorema 3. (Integrueshmëria absolute e integralit). Funksioni i matshëm f  L( E ,  ) , atëherë dhe vetëm atëherë
kur f  L( E ,  ) .

Teorema 4. Le të jenë f , g  L( E ,  ) dhe C konstantë, C   . Atëherë

10 Cf  L( E ,  ) dhe  Cf d  C  f d ;
X X

20 f  g  L( E ,  ) dhe  ( f  g ) d   f d   g d .
X X X
Pra, integrali është funksional linear.
Teorema 5. (Teorema dominante e Lebegut). Le të jetë { f n } varg funksionesh të matshme ashtu që:
f ( x)  lim f n ( x) ekziston për x  X . Nëse ekziston funksioni g  L( E ,  ) , i tillë që: f n ( x)  g ( x), n  N , x  X ,
n
atëherë edhe f  L( E ,  ) dhe
lim
n f
X
n d   f d .
X

Teorema 6. (Vazhdueshmëria absolute e integralit). Le të jetë f funksion i integrueshëm në X . Atëherë çdo numri

  0 i përgjigjet numri   0 i tillë që për çdo bashkësi E  X të matshme me masë E   ashtu që  f d   .

X

Teorema 7. Le të jetë f  L( X ,  ) . Atëherë

 (E)   f d ,
E
E M

është funksion bashkësie   aditiv në M.

Përkufizimi 4. Funksioni f : X Rn është i integrueshëm, atëherë dhe vetëm atëherë kur janë të integrueshme të gjitha
funksionet koordinative f k ; k  1,2,, n të tij. Atëherë
 
 f d   f1 d ,
  f 2 d ,  ,  f n d  .
 
X X X X 
b


Teorema 8. Nëse ekziston integrali i Rimanit: I  ( R) f ( x)dx , atëherë funksioni f është i integrueshëm edhe sipas
a
Lebegut në segmentin [a, b] dhe vlen

 f dx  I .
[ a ,b ]
Pohimi vlen edhe për n  1 .
Detyra
146. Cilët prej funksioneve të mëposhtme janë të integrueshëm
a) sipas Rimanit; b) sipas Lebegut.
3
1 f ( x)  x , për x iracionalë nga [0,1] , ndërsa f ( x)  1 , për x racionalë.
0

20 f ( x)  x 2 në pikat e bashkësisë së Kantorit K , ndërsa f ( x)  1 / 2 n në pikat e intervaleve fqinjë

të saj, gjatësia e të cilëve është 3  n .
sin  x, x  [0,1/ 2]  K c

30 f ( x)   x 2 , xK
 c
cos  x, x  [1/ 2,1]  K

ku K është bashkësia e Kantorit, ndërsa K c komplementi i saj.

1
147. Të njehsohet  f ( x)dx , nëse funksioni
0
f është dhënë me:

a) f ( x)  sin x, x  K bashkësia e Kantorit, ndërsa f ( x)  c n , kur x është nga intervalet e

larguara me gjatësi 3  n dhe c n  .
b) f ( x)  0, x  K dhe f ( x)  n , kur x është nga intervalet e larguara me gjatësi 3  n .
148. Cili prej funksioneve të mëposhtme është i integrueshëm sipas Lebegut dhe sa është integrali i tyre
i Lebegut, nëse ata ekzistojnë.
a) f ( x)  ( x  1) 1 / 3 , x  [1,2] . b) f ( x)  x 2 , x  [0,1] .
149. A është i integrueshëm (sipas Lebegut) funksioni i mëposhtëm, dhe nëse është të të gjendet integrali
i tij.
 x 1 / 2 , x  Q
f ( x)   3 në segmentin [0,1] .
 x , x  Q

150. Është dhënë funksioni f ( x)  [ x] i përkufizuar në segmentin [a, b] , ku a  0  b . Të tregohet se,

funksioni f është L-integrueshëm.

  1 1 
151. Të njehsohet:  xdx , ku A  [0,1] \ 
A n 1  2
, 2.
 4n  1 4n 
152. Për f : E  R , le të jetë
 f ( x), f ( x)  n
[ f ]n  
n, f ( x)  n.
Të vërtetohet se, për funksionin pozitiv të matshëm f : [a, b]  R vlen
 b b

a 
[ f ] n dx  [ f ] n dx 
a
 0  n  mE{x : f ( x)  n} 
n 
 0 .
n 

153. Të tregohet që, nëse f është funksion i integrueshëm në drejtëzën R , atëherë

 



f ( x  t ) dx   f ( x) dx,

t  R .

154. Le të jetë f funksion i kufizuar i matshëm në drejtëzën R ashtu që

mx : f ( x)  0   .
Të tregohet, integrueshmëria e funksionit f në R .

155. Le të jetë 0       . Për çfarë vlerash të parametrit p funksioni f p është i integrueshëm në

intervalin [0, ) , nëse
1
f ( x)   .
x  x
n3 x 3 / 4
156. Është dhënë vargu { f n } , ku f n ( x)  , x [0,1] . Të vërtetohet se, vargu nuk konvergjon
1  n4 x 2
1
uniformisht dhe të njehsohet lim fn (x)dx .
n 
0

n2 x
157. Është dhënë vargu { f n } , ku f n (x)  , x (, ) . Të vërtetohet se, vlen
n4  x 4
 
lim
n 
fn (x)dx  

f (x)dx.,
por megjithatë vargu { f n } nuk ka asnjë dominatë të integrueshme.
158. Le të jetë { f n } varg funksionesh të integrueshme uniformisht konvergjente në bashkësinë e matshme
E , ku mE   .
a) Të tregohet se, funksioni f (x)  lim f n (x) është i integrueshëm në E dhe se
n  E
f n  f dx n 0


.
b) Me shembull, të tregohet se, kushti mE   është qenësor.
159. Le të jetë dhënë vargu i funksioneve f n ( x)  ne  nx . Të provohet se, për vargun e dhënë ekziston
dominanta integrale L për çdo interval [ , ],   0 , ndërsa për intervalin [0, ] dominanta e tillë
nuk ekziston.
e  n (t  x ) 1
160. Është dhënë vargu funksional f n ( x)  n
1 [1  e  n ( t  x ) ] 2 
f (t )dt , ku f (t ) është i integrueshëm në

segmentin [1,1] . Të provohet që, lim f n (t )  f ( x) , nëse f (t ) është i vazhdueshëm në pikën

n
t  x  (1,1) .
161. Të jepet shembull vargu funksionesh për të cilin lim f n ( x)  f ( x) , ndërsa
n
b b

n 
a

lim f n ( x) dx  lim f n ( x) dx ,
a
n
 b b

n 
mirëpo: lim( R ) f n ( x) dx  ( R ) lim f n ( x) dx .
a

a
n

162. Të provohet që,

1 f ( x) 1 ln(1  x )
 dx  
n
lim 2
dx ,
n 0 1 x 0 1 x2

x2 xn
ku f n ( x)  x     (1) n 1  ; x  [0,1] .
2 n
xp
1 1 1


163. Të provohet që: 
0 1 x
ln dx 
x n 0
( p  n  1) 2
; p  1.

n
n  x n
164. Të vërtetohet që: lim
n 
0
x a 1 1   dx 
 n 0
x a 1e  x dx; a  0 .

e ax 1
dx  n  0




165. Të tregohet barazimi: ; a  1.
0
e 1
x
n 1 a
166. Të njehsohen:
n n
n x  2 x n x  x/2
a) lim
n 
0
1   e dx ;
 n
b) lim
n  0
1   e dx .
 n
167. Të provohet që, nëse f është funksion i integrueshëm në [1,2] dhe nëse
2

 f ( x) x dx  K , x  [a, b] , atëherë f  0 p.k.

n

168. Le të jetë f  0  
E
f dx  0 . Të tregohet që, f  0 p.k. në E .

169. Le të jetë f funksion i matshëm dhe i integrueshëm në bashkësinë E . Të tregohet që, bashkësia
A  {x  E : f ( x)  } ka masën zero.
170. Të tregohet që, funksioni karakteristik  K i bashkësisë së Kantorit K , është R-integrueshëm dhe të
1
njehsohet 
0
K ( x) dx .

171. Le të jetë dhënë funksioni f  0 i integrueshëm në E dhe E n  {x  E : f ( x)  n}, n  N . Të

provohet që, n  mE n n 0 .


fn
172. Të tregohet që, konditë e nevojshme dhe e mjaftueshme që 1
E
fn
dx  0 është që

f n 
m
f , ku { f n } është varg funksionesh të matshme kudo i fundëm në E .

173. Në intervalin e mbyllur [a, b] le të jetë dhënë funksioni f  0 i integrueshëm. Le të jetë

0  q  b  a dhe S bashkësia e të gjitha nënbashkësive të matshme e  [a, b] ashtu që m e  q .Të
provohet që:
  
eS 
e

inf  f ( x)dx   0 .


174. Le të jetë A  R n bashkësi e matshme, ku mA  0 dhe f funksion pozitiv në A . Të njehsohet:

1
sup
X  A, 0 mX   mX

X
f dm .

175. Le të jetë A  R n bashkësi e matshme, ku 0  mA   dhe f funksion pozitiv i matshëm në A . Të

tregohet se, për çdo 0    mA vlen: inf
X  A, mX    f dm  0 .
X

176. a) Le të jetë E  R n bashkësi e matshme. Të vërtetohet që:

mE  m( E ) , ku  E  { x  R n : x  E} .
b) Të vërtetohet që, për çdo f  L( R n ) vlen barazimi:

 f ( x)dm   f ( x)dm . (*)

Rn Rn

177. Të njehsohet integrali (i Lebegut) për funksionin f në segmentin [0,1] , nëse f ( x)  10 në pikat e
bashkësisë së Kantorit, ndërsa në intervalet e mesme për grafik merren gjysmërrathët e sipërm të cilat
kanë për diametër intervalet e tilla.
178. Le të jetë A  R k bashkësi e matshme, f n , n  N , funksione të matshme, ndërsa g, h funksione të
integrueshme në A dhe g  f n  h p.k. në A , për n . Të vërtetohet që, funksionet f n , lim inf f n
dhe lim sup f n janë të integrueshme në A dhe që vlen

 (liminf f
A
n )dm  liminf  f dm  limsup  f dm   (limsup f
A
n
A
n
A
n )dm .

179. (Titçmarsh)). Le të jetë f ( x)  0 për x nga bashkësia e Kantorit, ndërsa f ( x)  n në intervalet e

1
hapur komplementar gjatësie 1 / 3 n . Të vërtetohet që:  f ( x) dx  3 .
0

180. (Fedejev). Le të jenë f , g  0 p.k. të fundmë, të matshme, të dhënë në bashkësinë E . Nëse

E y  E ( g  y ) , atëherë



E

fg dx   ( y ) dy , ku  ( y ) 
0
 f dx .
Ey

181. L të jetë f funksion i integrueshëm në [a, b] dhe   0 . Të vërtetohet, ekzistenca e funksionit të

thjeshtë s ashtu që
b

 f ( x)  s( x) dx   .
a

182. Të tregohet që, ndryshim bashkësia D( E )  {x  y : x  E , y  E} e bashkësisë së matshme (sipas

Lebegut) E me masë pozitive, përmban interval të hapur.
183. Le të jetë f funksion i integrueshëm në bashkësinë E . Të tregohet që, për çfarëdo funksioni të
matshëm për të cilin pothuajse kudo (p.k.) në E është   h(x)   , atëherë
 a) (Teorema mbi vlerën mesatare). Ekziston   [ ,  ] ashtu që


E
f ( x) h( x) dx   
E
f ( x) dx .

b) Të tregohet që, është e mundur që të mos ekzistojë numri real  për të cilin vlen

 f ( x) h( x) dx    f ( x) dx .
A A

184. (Gavurin). Le të jetë f  L[a, b] dhe  konstantë 0    b  a . Nëse për çdo bashkësi E me masë
 vlen  f dx  0 , atëherë
E
f ~ 0.

185. Le të jetë ( f n ) varg funksionesh i përkufizuar në [0,1] me: f n ( x)  d1  d 2    d n , ku

d i ; i  1,2,3,  janë shifrat e zbërthimit diad të numrit x .
1
Të njehsohet: lim
n  f
0
n ( x ) dx .

186. Le të jetë E   dhe le të jetë f n 


f e gn 

g (sipas masës) dhe f n , g n funksione të
fundme. Nëse a, b janë numra realë, të tregohet:
10 af n  bg n 


af  bg dhe f n  
f .
20 Nëse f  0 p.k., atëherë f n2 

f 2.
30 f n g n 

fg .

sin x 
187. Le të jetë f ( x)  , x  [1, ) .
x
Për çfarë vlerash të parametrave  ,   0 funksioni f është:
a) i integrueshëm (sipas Lebegut);
b) ka integral jo të vet të Rimanit;
c) është absolutisht i integrueshëm sipas Rimanit.
188. Le të jetë f funksion i integrueshëm në R  (, ) dhe   0 . Të tregohet që, ekziston intervali i
mbyllur i fundmë [a, b] dhe funksioni i vazhdueshëm g në [a, b] , i tillë që g ( x)  0 , për x  a ,
x  b dhe vlen




f ( x)  g ( x) dx   .

189. Le të jetë E  X , X   . Shënojmë me M1 klasën e të gjitha funksioneve të matshme, të dhëna

në E dhe p.k. të fundme. Për çfarëdo dy funksione f , g  M1 distanca ndërmjet tyre jepet
me:
f g
d ( f , g) 
E

1  f  g
d . (*)

Të vërtetohet që, M1 është hapësirë metrike.

190. Le të jetë A  R k bashkësi e matshme, f funksion i matshëm në A dhe f * funksion zvogëlues në
intervalin I  (0, mA) , i tillë që për çdo t  R vlen mI (( f *  t )   m A( f  t )  . Të provohet që:
 a) nëse f  0 p.k. në A , atëherë  f dm   f * dx ;
A I

b) nëse mA   , atëherë f  L( A)  f *  L( I ) ;  f dm   f * dx .
A I

4. Teoria e integralit
4.1. Integrali i Lebegut

146. 10 Funksioni f është i integrueshëm sipas Rimanit ( R - integrushëm), sepse bashkësia e pikave të këputje
1
është i gjithë segmentit [0,1] .
2
Gjithashtu f ( x) ~ x 3 i cili është i integrueshëm sipas Lebegut ( L - integrushëm), (sepse është R -
integrueshëm) dhe
1 1
1
( L) 
0

f ( x)dx  x 3 dx 
0
4
.

20 Funksioni f është i vazhdueshëm në çdo interval fqinjë, sepse është konstantë në intervale të tillë, masa e
1
të cilëve (e unionit) është sa masa e segmentit të integrimit [0,1] . Pra, ekziston ( R)  f ( x)dx dhe bile
0
1 1
( R)  f ( x)dx  ( L) f ( x)dx ,
0 0
c
ku K është komplementi bashkësinë së Kantorit.
Por,
 
1 1 1 1 1
( L)  f ( x)dx  
n 1
2 n 1 
2 n

3 n

2 3
n 1
n

4
.
Kc

30 Në K c \ 1 / 2 funksioni është i vazhdueshëm, meqë m( K c )  m([0,1]) ai është R - integrueshëm. Pra,

1 1 12 1

 
( R) f ( x)dx  ( L) f ( x)dx  sin x dx 
0 0

0 12
 cos x dx  0 ,
sepse
sin x, 0  x  1 2
f ( x) ~ g ( x)  
cos x, 1 2  x  1.
147. a) Meqë [0,1]  K  L , ku mK  0 , Atëherë
1
 f (x)dx  
0 K L
f ( x)dx   K
f ( x)dx   L
f ( x)dx  
L
f ( x)dx 
 2 n1
 c dx  

 n cn ,
L n 1 3n
ku seria konvergjon absolutisht.
b) Sikur nën a) vetëm për c n  n , kemi
1
 f ( x)dx  
0 K L
f ( x)dx   K
f ( x)dx  
L
f ( x)dx  
L
f ( x)dx 
n1
2n1 1 2  2 22  3 2n1  n 1  2
 
 

 n dx 
L
n n   2  3  n 
n1 3 3 3 3 3 3
n 
n1 3
 
 3.

148. a) Funksioni është i integrueshëm, sepse nëse marrim

( x  1) 1 / 3 , për ( x  1) 1 / 3  n
 f ( x)n  
n, për ( x  1) 1 / 3  n
ose
 1 / 3 1
 ( x  1) , për 1  3  x  2
 f ( x ) n  
n
n, 1
për 1  x  1  3
 n
atëherë
2 11 / n 3 2 11 / n 3 1
   ( x  1) 1 / 3 dx  nx 1 t
1 / 3
[ f ( x)] n dx  n dx  3
 dt 
1 1 11 / n 1 / n3
1
3 2/3 1 3 1 
 n(1  n 3  1)  t  2  1  2  .
2 1 / n3 n 2 n 
Prej nga
2 2 1 3 1  3
 f ( x)dx  lim  [ f ( x)] dx  lim  n
1 n  1 n n  2
 1  2    .
2 n  2
b) Marrim
 x 2 , për x 2  n
[ f ( x)] n  
n, për x  2  n
ose
 x 2 , për x 2  1 / n
[ f ( x)] n  
n, për x 2  1 / n.
Atëherë,
 2 1
 x , për  x 1
 n
[ f ( x)] n  
n, për 0  x  1 .
 n
Më tej,
1 1/ n 1
 [ f ( x)] dx   n x
2
n dx  dx  2 n  1 .
0 0 1/ n
Rrjedhimisht,

 f ( x)dx  lim  [ f ( x)] dx  lim 2 

1 1
n  1   .
0 n  0 n n 

Pra, integrali i lartë nuk ekziston d.m.th. funksioni f nuk është i integrueshëm.

149. Meqë bashkësia e numrave racionalë e segmentit [0,1] është e numërueshme, atëherë ajo ka masën 0 . Prandaj,
 1 1 1
 f ( x)dx  
0 0 x
dx .

Shënojmë
 1 1
 : n
 x x
[h( x)] n  
n : 1
 n,
 x
apo
 1  11 1
 : x  : 1 x  2
 1  x  xn n
[h( x)] n     
 x  n n : 1  1
x n: 0 x 2 .
 
n  n
Atëherë,
1 1 / n2 1 1
0
[h( x)] dx  n dx 
n 
0 
1 / n2 x
dx  2

Andaj,
1 1
0 n  0 
f ( x)dx  lim [h( x)] dx  2 .
n

150. Që të tregojmë se funksioni i dhënë është i L– integrueshëm, mjafton të vërtetojmë se është i matshëm dhe i
kufizuar, fig.17.
Siç dihet funksioni f mund të shkru-het si
shumë funk-sionesh karakte-ristike të
nëninter-valeve të segmentit [0, b] :
2

0
a =0 3 b

Fig. 17
f ( x)  0   [(00,)1) ( x)  1   [(11,)2) ( x)  2   [(22,)3) ( x)   .
Meqë intervalet janë L – të matshëm, atëherë, mbështetur në faktin se edhe funksioni karakteristik është i
matshëm, edhe funksionet karakteristike të tyre janë të matshëm. Pra, edhe f është funksion L– i matshëm,
si shumë funksionesh të matshëm.
Meqë
f ( x)  b, për çdo x  [a, b]
rrjedh se f është i kufizuar.
Andaj, funksioni f është L– i integrueshëm.

151. Meqë veprimi  është aditiv, kemi

 xdx   x dx  
A [ 0,1]
  1
n 1  4 n 2 1

,
1 

4n2 
xdx (1)

  1 1  1 1
Shënojmë: E   n 1
E n ,ku E n   2 , 2  .Meqë
 4n  1 4n  2
 2
4(n  1)  1 4n  1
,
 rrjedh se bashkësitë E n janë disjunkteë, d.m.th. E n  E m   , për n  m . Atëherë, meqë E n janë disjunkte
dhe funksioni x  f ( x)  x është pozitiv në E n vlen edhe vetia

  xdx

 
n 1
En
xdx  xdx   E n 1 En
(2)

Më tej,
1 / 4n2
14 n 2
1 1 1 1 
En 
xdx  x 2 dx  x 2
1 /( 4 n 1) 2 1 /( 4 n 2 1)
 
2 16n 4
 2 2 
(4n  1) 
1 16n 4  8n 2  1  16n n 8n 2  1
  .
2 16n 4 (4n 2  1) 2 32n 4 (4n 2  1) 2
Pra,
8n 2  1
 xdx  32n
En (4n 2  1) 2
. 4
(3)

Duke pozuar (3) në (2), kemi

1 8n 2  1




n 1 En
xdx 
32 n 1 n 4 ( 4n 2  1) 2
. (4)

Përfundimisht, duke pozuar (4) në (1) fitojmë

1 1 8n 2  1 1 1 8n 2  1
 
 

A 
xdx  xdx 
0 32 
n 1 n 4 ( 4n 2  1) 2
 
2 32 n 1 n 4 ( 4n 2  1) 2
.

152. Le të jetë
b b
 a 2n 
an [ f ] dx [ f ]ndx  2n  mEn  n  mEn  n  mEn , ku En {x[a,b]: f (x) n}.
a
Nga ana tjetër,
[ f ]2n [ f ]n dx   [ f ]2n [ f ]n dx  (2n  n)mE2n  2n  mE2n ,
bb b
an  aa a 2
ashtu që
a n  0  nëse n  mE n  0 , kur n   .

153. Le të jetë f funksioni karakteristik i bashkësisë së matshme A d.m.th. f  x A , atëherë

1 : x  t  A 1 : x  A  t
f (x  t)  x A (x  t)     x At ( x )
0 : x  t  A 0 : x  A  t
prej nga kemi
  



f ( x  t )dx 

 x At ( x)dx  m( A  t )  m( A)   f ( x)dx .

Mbështetur në linearitet të integralit barazimi i dhënë vlen për funksione të thjeshta, në të vërtetë
n  n 

 s( x  t )dx    c x i 1
i Ai ( x  t )dx  c  x
i 1
i

Ai ( x  t )dx  a  x
i 1
i

Ai t ( x ) dx 

n n  n 
  C m( A
i 1
i i  t)   C m( A )    C X
i 1
i i i Ai 
( x)dx  s ( x)dx .
  i 1 
Le të jetë f  0 . Atëherë ekziston varg monoton rritës i funksioneve të thjeshta s n  , i cili konvergjon në f .
Prej nga kemi
   

 f ( x  t )dx  lim  s

n 

n (x  t )dx  lim
n 

s n ( x ) dx   f ( x)dx .

 
Nëse funksioni f është i çfarëdoshëm, atëherë f  f  f  . Nga saktësia e barazimit të dhënë për funksionit
 
f dhe f rrjedh saktësia e barazimit të dhënë për funksionin f .

154. Le të jetë f  0 . Ekziston vargu i funksioneve të thjeshta ( s n ) i tillë që

s n  s n 1 dhe lim s n ( x)  f ( x) , për çdo x  R .
n 
m m 
Le të jetë E i  x : f ( x)  0 ashtu që m Ei   mx : f ( x)  0  A   .

 
i 1  i 1 
m
Mirëpo,  C m( E )  M , ku
i 1
i i f ( x)  M kemi s n ( x ) dx M .

Duke aplikuar teoremën mbi kongjencën monotone kemi

 f ( x)dx  lim  s n 
n ( x ) dx  MA   ,
çka do të thotë integrueshmëria e funksionit f .

155. Nga
 1 

 f p ( x)dx   f p ( x)dx  f
p
( x)dx
0 0 1
rrjedh se fundësia e integraleve të anës së djathtë implikon fundësin e integralit në anën e majtë.
Për 0  x  1 kemi
1
f ( x)  
x 1  x  
.
 
Nëse x  0 , atëherë f ( x) x   1 d.m.th. mjafton të shqyrtohet funksioni g ( x)  x  .
1
Vërejmë se funksioni g p ( x)  p është i integrueshëm, atëherë dhe vlen atëherë, kur p  1  0  p  1 / 
x
.
1 1
Për 1  x  , f ( x)    1 kur x   mjafton të shqyrtohet funksioni
x 1 x  
dhe meqë

1  x  
p p
h ( x)  1 x është i integrueshëm.
Funksioni h ( x)  1 x p është i integrueshëm., atëherë dhe vetëm atëherë, kur  p  1  0  p  1  .
p

p
Përfundimisht, funksioni f është i integrueshëm në (0, ) , atëherë dhe vetëm atëherë kur 1 /   p  1 /  .

156. Shihet se lim f n ( x)  0  f ( x) . Që të tregojmë se f n nuk konvergjon uniformisht në funksionin f në segmentin

n
[0,1] thirremi në kushtin e nevojshëm dhe të mjaftueshëm të konvergjencës uniforme që thotë:
sup f n ( x)  f ( x) n 0 .

0 x 1

n3 x3/ 4
Më tej, f n ( x)  f ( x)  f n ( x)  . Meqë 1 / n 2 , për çdo n , është nga [0,1] , atëherë
1  n4 x2

sup
n3 x 3 / 4
 sup f ( x)  f
 1  n3 1/ n 2
n 2  
 3/ 4

n3 / 2
   .
 
4 2 n 2 n
0 x1 1  n x 0 x1  n  1 n 4 1 / n 2 2
Pra,
sup f n ( x)  f ( x) n  ,

0 x 1
d.m.th. se vargu nuk është uniformisht i kufizuar, as uniformisht konvergjent. Andaj, nuk mund të shfrytëzohet
teorema e Lebegut mbi konvergjencën e kufizuar.
 Nga ana tjetër,
n3 x3 / 4 (n 2 x) 3 / 2
1 1
f n ( x)  0 dhe f n ( x)     ,
1 n 4 x 2 1  (n 2 x) 2 x 3 / 4 x 3 / 4
sepse duke zëvendësuar
(n 2 x) 3 / 2 a3/ 2 1, 0  a 1
n2 x  a :   
1  (n 2 x) 2 1  a 2 1 / a  1, a  1.
a3/ 2 a3/ 2 1 a2 1
Për a  1 : 2
 1/ 2 2 2
 2
 2
 ,
1 a a  a (1 / a  1) a a 1 a
sepse nga a  1  a  1  1 / a  1 .
Andaj, përfundimisht, meqë funksioni g ( x)  1 / x 3 / 4 është i integrueshëm, duke u mbështetur në teoremën
dominate të Lebegut , kemi
1 1
lim
n  0
f n ( x)dx   f ( x)dx  0 .
0

157. Shihet që f n ( x)  0  f ( x), x  (, ) .


Më tej, f n  L(, ) dhe  
fn (x)dx  0; n 1,2,. Andaj,
 
lim
n 

fn (x)dx  

f (x)dx.
Nga ana tjetër,
  n2x 
 
fn (x) dx  2
n4  x4 2 
dx  ; n  1,2, dhe f n ( x)  0, x  (, ) .
0
Po të ekzistonte dominanta e integrueshme g e tillë që
f n ( x)  g ( x), x  (, ) ,
atëherë
 
lim
n 

fn (x) dx    n
lim fn (x) dx  0 ,
 
gjë që nuk është e mundur, sepse lim
n 

fn (x) dx 
2
.

158. a) Nga konvergjenca uniforme: f n ( x) unif

. f ( x) rrjedh se për   0 vlen
f n ( x)  f ( x)   , n  N ( ) përkatësisht f ( x)  f N ( x)   .
Pra, funksioni f integrueshëm.
Më tej,


E
f n  f dx    mE , n  N ( ) d.m.th. 
E
f n  f dx n 0 .


b) Le të jetë
1
 : nëse x  [1, n]
f n ( x)   x
0 : nëse x  (n, ),

atëherë
1
f n unif
. në [1, ) .
x
Ndërsa funksioni x  f ( x)  1 / x nuk është aty i integrueshëm.

159. Shohim se f n ( x)  0 p.k. përveç në x  0 . Pra,

 lim f n ( x)  0  f ( x) p.k.
n
Për f n (x) në intervalin [ , ) ekziston dominanta integrale L , sepse
nx n 2 x 2 (nx) n
e nx  1     seria e Maklorenit.
1! 2! n!
Prej nga kemi
n2 x2
e nx 
2!
1
 n2 x2 
e  nx     2
2  n2 x2
 
2n 2 1
n e  nx  2 2  2  2  g ( x)  L .
n x nx x
1
Pra, f n ( x)  2 . Më tej,
x

 1 1 1
 x x 
2
dx  
 M .

Pra, g  L[ , ) . Andaj,

  
lim
n  f n dx   f ( x)dx  0 dx  0 .
0
Tash, tregojmë se, në intervalin [0, ) dominanta integrale nuk ekziston.
Supozojmë të kundërtën se dominanta integrale në [0, ) ekziston. Atëherë,
   1 nx 
n 
lim fndx  lim
n  0
nenxdx  lim n
n 0
enxdx  lim n
n n
e
0
 1(0 1)  1 .
 
Pra, lim
n  f n dx  1 . Mirëpo, kjo nuk është e mundur, sepse lim
n  f dx  0 .
n

Kontradiksion.
160. Funksionet f n janë të vazhdueshme, sepse
e  n (t  x )
Fn (t , x)  n  ,
[1  e  n (t  x ) ] 2
është i vazhdueshëm sipas x , për çdo t dhe akoma Fn (t , x)  f (t ) .
Le të jetë x pikë në të cilën funksioni f është i vazhdueshëm. Meqë
1
1 1
1
Fn (t , x)dt 
1  e  n (t  x ) 
n 1 .


Formojmë ndryshimin
1 1
f n ( x)  f ( x) 1
Fn (t , x)dt   1
[ f (t )  f ( x)]Fn (t , x)dt 
x  x  1
  1
I  I  x 
 
x 
[ f (t )  f ( x)]Fn (t , x)dt .

Meqë Fn (t , x)  0 dhe
Fn (t , x)  n e  n , për t  x   .
Mbledhësi i parë dhe i tretë, mbështetur në teoremën dominante të Lebegut, tentojnë në zero. Pastaj, nga
vazhdueshmëria e funksionit f në pikën x , kemi
f ( x)  f (t )   , për t  x   .
Atëherë,
 x  x 
 I
x
  x 
Fn (t , x)dt  

dhe   0 , kur   0 . Pra, që të tri integralet tentojnë në zero, kur  dhe  tentojnë në zero.
Përfundimisht,
 1 
n  1  
lim[ f n ( x)  f ( x)] Fn (t , x)dt   0 ,

d.m.th. lim f n ( x)  f ( x) .
n

Vërejtje. Kjo detyrë tregon se teorema dominante e Lebegut nuk mund të aplikohet drejtpërdrejt, por nevojiten edhe
shqyrtime plotësuese.
161. Le të jetë (rk ) vargu i numrit racional të segmentit [0,1] .
Përkufizojmë vargun e funksioneve ( f n ) në [0,1] kësisoj:
1, x  r1 , r2 ,  , rn
f n ( x)   .
0, x  r1 , r2 ,  , rn
Atëherë,
1, x racional nga [0,1]
lim f n ( x)  f ( x)   .
n 0, x iracional nga [0,1]
Nga vet përkufizimi i vargut ( f n ) kemi
1 1


0
f n ( x)dx  0 dhe lim
n f
0
n ( x ) dx  0.

Nga ana tjetër, duke patur parasysh funksionin e Dirichleut, kemi

1 1


0
lim f n ( x)dx 
n  f ( x)dx  0 .
0
Atëherë,
1 1
lim
n 
0

f n ( x)dx  lim f n ( x)dx .
0
n

Mirëpo, integrali i Rimanit:

1 1


( R) f n ( x)dx  0 , pra edhe lim( R) f n ( x)dx  0 .
0
n 
0
Ndërsa
1 1


( R) lim f n ( x)dx  ( R) f ( x)dx ,
0
n 
0
nuk ekziston. Atëherë,
1 1

n 
lim( R) f n ( x)dx  ( R) lim f n ( x)dx .
0

0
n

162. Meqë
xn


ln(1  x)  (1) n 1 , për x  (1,1) ,
n 0 n
atëherë
lim f n ( x)  ln(1  x) , për x  [0,1] .
n
Pra,
 f n ( x) ln(1  x)
lim 2
 , për x  [0,1] .
n 1 x 1 x2
Më tej,
x2 x3 xn
f n ( x)  x    
2 3 n
n
 x

n 1 n 
 ln(1  x)  g ( x) funksion i integrueshëm.
Atëherë,
f n ( x) f n ( x) ln(1  x ln(1  x)
2
 2
 2
  ln(1  x)  g ( x) i integrueshëm.
1 x 1 x 1 x 1 x 2
Andaj,
1 f n ( x) 1 ln(1  x)
lim
n  1 x
0 2
dx  0 1 x 2
dx .

1
163. Funksionin x  e zbërthejmë në seri:
1 x
1

 n
1 x  x2    xn    x .
1 x n 0
Atëherë
1 xp 1 1 1



0 1 x
ln dx 
x 0 n 0
x n x p ln dx .
x
Funksionet x  x n x p , p  1 dhe x  ln 1 / x janë të matshme dhe jonegative në (0,1) . Andaj, mbështetur në
një rrjedhim të Teoremës së Lebegut , kemi
xp 1 1
0 1  x ln x dx  0  n0 x x ln x dx
1 1  n p

1 1
u  ln , du   dx
1 1 x x
 x
 n p
 ln dx 
n 0 0 x x n  p 1

v  x n  p dx 
n  p 1
 n  p 1
1

 1 x 11 x n  p 1



n 0
ln
 x n  p  1 0
 0 x n  p  1 
dx 

1 x n p x n  p 1
  n  p  1 dx  
 
 .
n 0 0 n 0 (n  p  1) 2
164. Marrim
 x a 1 1  x / n n , për x  [0, n]
f n ( x)  
0, për x  (n, ).
Më tej, lim f n ( x)  x a 1e  x  f ( x) . Nga
n
n n
 x  x
lim1    e  x  0  1    e  x
n  n  n
a 1
pas shumëzimit me x  0 , kemi
0  f n ( x)  x a 1e  x .
 Funksioni x  e  x është i vazhdueshëm në [0, a ] , pra ai është edhe i kufizuar, d.m.th. ekziston M  0 ashtu
që e  x  M . Atëherë
f n ( x)  f n ( x)  x a 1e  x  Mx a 1  g ( x) .
Meqë funksioni x  x a 1 , a  0 , është i integrueshëm, atëherë
 
lim
n 0
f n ( x)dx   f ( x)dx
0
n
  x 
lim
n 0
x a 1 1   dx 
 n  0
x a 1e  x dx .

165. Duke u nisur nga

1 1 1 1


 x x
 e x x
dhe  xn
x
e  1 e (1  e ) 1 e 1  x n 0

kemi
1 1
 
  nx  ( n 1)
x
 e x x
 e x e  e .
e 1 1 e n  0 n 0

 e ax  
 
  ( n 1) ax  ( a  n 1) x
0 x
e 1
dx 
0
e
n 0
e dx 
0
e
n 0
dx .

Meqë funksionet x  e ( a  n 1) x janë të matshme e jonegative në intervalin [1, ) , bazuar në teoremën e
Lebegut mund të ndërrojnë vendet simbolet  dhe  . Pra,

 e ax  
dx    n 0 e( a  n 1) e ax dx   n 0  e( a  n 1) x dx b 2  4ac
 
0 e 1
x 0 0

e ( a  n 1) 1
 
 
  .
n 0 a  n  1 n 0 n 1 a
0

166. Për të aplikuar teoremën e Lebegut duhet treguar se vargu i funksioneve g n ( x)  1  x / n n është varg
monotono rritës jonegativ.
Mbështetur në pabarazimin e Bernulit, kemi
n 1
 x  n n 1 x x
1   1  1 .
 n  1 n n 1 n
Pra,
n 1
 x  n x
1   1
 n  1  n
apo pas fuqizimit në n , kemi
n 1 n
 x   x
1    1   .
 n  1   n 
Andaj,
g n ( x)  g n 1 ( x) , për n  N .
Tani marrim
(1  x / n) n  e 2 x , për x  [0, n]
f n ( x)  
0, për x  (n, ).
Vargu ( f n ) është monotono rritës dhe jonegativ. Atëherë
 n
 x
lim f n ( x)  lim1   e  2 x  e x e  2 x  e  x
n n  n
përkatësisht
n
n x  2 x 
lim
n 
0
1   e dx 
 n 
0
e  x dx  1  0  1 .

Andaj,
n
n x  2 x
lim
n 
0
1   e dx  1 .
 n
167. Shënojmë me E  [1,2] . Funksioni f është ekuivalnet me zero, atëherë dhe vetëm atëherë nëse
mE| f ( x) | 0  0 .
Supozojmë të kundërtën, se f nuk është ekuivalent me zero, atëherë mE (| f ( x) | 0)  0 .

Më tej, E (| f ( x) | 0   E  f ( x)  1 / n . Atëherë, jo për çdo n , kemi
n 1
mE  | f ( x) | 1 / n   0 ,
sepse në të kundërtën

mE  f ( x)  0    mE  f ( x)  1 / n  0 .
n 1


Le të jetë n 0 i tillë që mE f ( x)  1 / n0  0 . Marrim 
A  E  f ( x)  1 / n 0  dhe A p  A  1  1 / p,2 , për p  2,3,  .
  
Atëherë A   A p  A0 , ku A0 është prerja e A me bashkësinë që përmban vetëm pikën x  1 .

 
 p 2 
Meqë mA  0 , atëherë jo për çdo p kemi mA p  0 , sepse për ndryshe mA p  0 . Shënojmë me p 0 atë indeks
1
për të cilin mA p0  a  0 , për x  A p0 vlen x n  1  1 / p 0 n , sepse A p0  1  1 / p 0 ,2 dhe f ( x)  , meqë
n0
A po  A . Pra,
2 n
1 1 
 f ( x) x  f ( x) x dx  1    a   .
n n
dx 
n0  p 0  n 
1 Ap0
2

 f ( x) x
n
Gjë që kundërshton faktin se dx  M , prej nga rrjedh se supozimi i bërë është i gabuar. Rrjedhimisht
1
që, f ~ 0 .

168. Le të jetë E n  x : f n ( x)  1 / n . Atëherë

1
0  mE n 
n En  
f ( x)dx  f ( x)dx  0  mE n  0 .
E

Më tej, le të jetë E 0  x : f ( x)  0 , atëherë E 0   E n dhe
n 1



0  mE 0  mE n  0  mE 0  0 ,
n 1
që do të thotë se f  0 p.k. në E .
169. Le të jetë An  {x  E : f ( x)  n}; n  1,2,  . Meqë f është funksion i matshëm, bashkësitë An ; n  1,2, 
janë të matshme. Aq më tepër A1  A2   dhe A  A
nN
n .

Tregojmë se mA është e fundme. Me të vërtetë, nga


E
f dm   An f dm  ndm  n mAn
An

për n  1 rrjedh që mA   1 f dm   . Atëherë

E
1
mA  lim mAn  lim
n n n  E
f dm  0  mA  0 .

170. Le të jetë K bashkësia e Kantorit. Nga m( K )  0 rrjedh se  K është funksion i vazhdueshëm në çdo pikë të
bashkësisë [0,1] \ K dhe pika të vetme të këputjes janë pikat e bashkësisë së Kantorit, ashtu që  K është
pothuajse kudo funksion i vazhdueshëm, kështu fitohet R - integrueshmëria e funksionit  K . Gjatë njehsimit
1 1
të integralit, e konsiderojmë si të Lebegut, d.m.th.  K ~ 1 në [0,1] dhe kështu kemi 
0

 K ( x)dx  1 dx  1 .
0

171. Para se gjithash mE n  0 , për n , sepse në të kundërtën po të ekzistonte {n k }  {n} i tillë që mE nk  c  0 ,

atëherë


E
f ( x)dx   En k
f ( x)dx  n k mE nk  cn k k  .


Rrjedhimisht, funksioni f nuk është i integrueshëm. Kundërshtim.

Më tej, është evidente që
n mE n   [ f ] dx   f dx 
E
n
E En
f dx (5)

Me të vërtetë,
f : f n
[ f ]n  
0 : f  n,
atëherë
 [ f ] dx   f dx 
E
n
E En 
f dx  ndx 
En  f dx   f dx   f dx
Enc En E

 n mE n   ndx   f dx   f dx
En Enc En

 n mE n   f dx   f dx  n mE . n
E E
Meqë [ f ] n  f i integrueshëm, atëherë bazuar në teoremën e Lebegut, kemi
lim
n  [ f ] dx  
E
n
E
f dx .
Andaj, nga relacioni (5), kemi
lim n mE n  lim
n n
 [ f ] dx   f dx lim 
E
n
E n En
f dx .

Rrjedhimisht, n mE n n 0 .


172. Fillimisht f n (x) mund të konsiderohen kudo të fundmë, sepse integralet e tyre në bashkësinë me masë zero
janë zero. Ndërsa shprehja
f n ( x)
,
1  f n ( x)
 kur f n   mund të konsiderohet e përcaktuar gjë që e cila nuk prish punë, sepse masa e kësaj bashkësie
është zero (sepse f n janë kudo të fundmë).
Nëse 0  a  b  0  a  ab  b  ab ose
a b
 (6)
1 a 1 b
1
Është evidente që, funksioni x  është monoton.
1 x
Sikur f n nuk
  f do të ekzistonte  0 e tillë që mE f n  0  nuk
konver
 konver
0 .
 
Pra, ekziston  0  0 dhe vargu rritës n k i tillë që mE f nk   0   0 . Nga f nk   0 bazuar në (6) rrjedh që

f nk 0
 .
1  f nk 1 0
Pra,
 fn 
 
mE f nk   0  E  k

1 fn

0
1 0

  E nk  mE nk   0 .
 k 
Atëherë,
f nk f nk 0
1
E
f nk
dx   1
Enk
f nk
dx 
1 0
0  0

që është në kundërshtim me kushtin e detyrës.

Anasjelltas, nëse f n 
m
f , atëherë nga
fn  fn 
 f n  E  f n   0   E  0  .
1 fn 1 f 
 n 
fn
Andaj,  0.
1  fn m

fn
Përfundimisht, meqë  1 dhe teorema e Lebegut, kemi
1 fn
fn
1
E
fn
dx  0 .

 
173. Supozojmë të kundëtën që inf  f ( x)dx   0 . Meqë
eS
 e 
 f 0 dhe m e  q  0 nuk mund të jetë

 
eS 
inf  f ( x)dx   0 . Pra,
 e 
 
eS 
inf  f ( x)dx   0 .
 e 
Bazuar në përkufizim të infimumit, për çdo n  N dhe çdo   1 / n 2 ekziston e n  S ( m e  q  0 ) e tillë që
1
e

0  f ( x)dx  0    2 .
n
n
 
Shënojmë me: E n  e
k n
k , atëherë E1  E 2    E n   dhe

mE n  men  q  0 .

Marrim E  E n1
n . Atëherë E  E n , n dhe mE  lim En  q  0 d.m.th. E  S.
n

Tregojmë që,  f ( x)dx  0 . Shënojmë me [ f ]

E
n funksionin prerës të f . Meqë E  E n kemi

   
1
 
0  [ f ]n dx  [ f ]n dx  n mEn  n m ek   n mek  n
 
k n n
2   (7)
E En  n1  k n

1
Meqë n
k n
2
është mbetje për serinë konvergjente dhe duke kaluar në limit kemi

 [ f ] dx  0, n .
E
n (8)

Nga (8) meqë në bazë të përkufizimit kemi

 fdx  0  lim [ f ] dx   f dx  0 .
E
n
E
n
E
Meqë f  0 , tani f ~ 0 që bie në kundërshtim me faktin që f  0 në [a, b] . Atëherë
1
 [ f ] dx  n me   ndx   f dx  n
en
n n
en en
2
.

174. Le të jetë supremumi i kërkuar i barabartë me  . Më tej,

  sup ess f ( x) ,
xA

sup ess f ( x)  inf{  R * : m( A( f   ))  0}

xA
dhe le të jetë X  A, 0  mX   .
Meqë për X , f   p.k. në X , kemi

 f dm   dm  mX
X X
dhe prej këtu
1
 sup
X  A, 0 mX   mX
 f dm   .
X
Në anën tjetër,    , bashkësia A( f   ) ka masë pozitive d.m.th. m( A( f   ))  0 për këtë arsye
përmban ndonjë X . Atëherë, nga f   në X rrjedh që

 f dm   mX     .
X
Meqë   dhe i çfarëdoshëm do të jetë    d.m.th.    .

175. Për n  1,2,  le të jetë An  A( f  1 / n) . Vargu ( An ) i bashkësive të matshme është rritës dhe tenton në
bashkësinë A n
n  A( f  0) , ndërsa vargu (mAn ) tenton në


m( A( f  0))  mA  mA  , kur n   .
2
 
Le të jetë N  1 numër natyral i tillë që mAN  mA  . Për X  A dhe mX   , kemi
2
m( X  AN )  m( X \ ( X \ AN ))  mX  m( X \ AN )
 mX  m( A \ AN )  mX  mA  mAN
   mA  mA   / 2   / 2
dhe prej këtu
1 1 

X
f dm  f dm  
N
X  AN
dm  m( X  AN ) 
N 
2N
0.
X  AN

Rrjedhimisht, inf
X  A, mX    f dm  0 .
X

176. a) Le të jetë I  {x  R n :  i  xi   i , 1  i  n} interval i hapur në R n , atëherë

 I  { x  R n :   i   xi   i , 1  i  n}
është po ashtu interval i hapur në R n dhe vlen
n n
m(  I )  i 1
( i   i )   (i 1
i   i )  m( I ) .

Le të jetë V bashkësi e çfarëdoshme e hapur në R n . Atëherë ekziston vargu ( I k ) i intervaleve të hapura

disjunte, i tillë që V  I
kN
k , V   ( I
kN
k ) dhe

mV   mI
kN
k   m(  I
kN
k )  m(V ) .

Më tej, le të jetë E  R n bashkësi e çfarëdoshme e matshme. Atëherë

mE  inf{mV : E  V , V e hapur } .
Rrjedhimisht,
m( E )  inf{m(V ) :  E  V , V e hapur }
 inf{mV : E  V , V e hapur }  mE .
b) Vërtetimin e bëjmë në disa hapa. Nëse në barazimin e dhënë (*) funksioni nën integral është funksion
karakteristik i ndonjë bashkësie të matshme E  R n , atëherë
1, për x   E 1, për  x  E
  E ( x)      E ( x)
0, për x   E 0, për  x  E
dhe

 n
E ( x )dm  mE  m( E )  n
 E ( x )dm   n
E (  x )dm .
R R R
k
Nëse në (*) funksioni nën integral është i thjeshtë, d.m.th. s   i 1
i Ei , atëherë

k k

 s ( x)dm    i  Ei ( x)     i Ei ( x)dm 
R n
R i 1
n i 1 R n

k k
  
i 1
i  Ei ( x)dm     i Ei ( x)   s( x)dm .
R n
R i 1
n
Rn

n
Përfundimisht, le të jetë f  L( R ) . Supozojmë se f  0 (sepse f  f  f  ), atëherë ekziston vargu i
funksioneve të thjeshta ( s k ) , i tillë që
0  s k  s k 1  f
 dhe për x  R n , s k ( x) k f ( x) . Mbështetur në teoremën e Lebegut, kemi


 f ( x) dm   lim s ( x) dm  lim  s ( x) dm 
k
k
k
k
Rn Rn Rn

 lim
k  s ( x) dm   lim s ( x) dm   f ( x) dm .
k
k
k
Rn Rn Rn

177. Shënojmë me K bashkësinë e Kantorit, kurse intervalet e mesme në trajtë të vargut zvogëlues ( n ,  n ) .
Atëherë
1  n

 f ( x)dx   f ( x)dx    f ( x)dx .

n 1  n
0 K

Integrali në K është zero, sepse mK  0 . Integralet nëpër intervalet ( n ,  n ) mund të njehsohen si integrale
të Rimanit. Rrjedhimisht çdonjëri prej tyre është i barabartë me syprinën përkatëse të gjysmërrathëve. Për këtë
arsye
1 
 ( n   n ) 2
 f ( x)dx  n 1
8
.
0
Meqë për bashkësinë e Kantorit vlen:
1 1 1 1
11  , 2 2  3 3  2 , 4 4  7 7  3 , 8 8 1515 4 etj.
3 3 3 3
Andaj,
1
  1 2 22 2 n 1   1 

0
f ( x)dx 
8  3 2

34

36

3 2n
   
 8 7 56
.

178. Për n , funksioni f n është i integrueshëm, sepse është i matshëm dhe vlera absolute e tij ka majorant të
 
integrueshëm funksionin: sup g , h  g  h . Meqë g  f n  h p.k. në A , për n , atëherë
 g  fn  h p.k. në A .
Rrjedhimisht, për n , vlen
f n  sup( f n , f n )  sup g , h   p.k. në A .
Më tej, meqë veprimi lim inf në vargun e funksioneve e ruan matshmërinë dhe renditjen, atëherë lim inf f n
është funksion i integrueshëm në A . Po ashtu edhe funksionet f n  g janë të matshme dhe pozitive p.k. në
A , mbështetur në lemën e Fatos, kemi

 (lim inf f
A
n )dm 
A

 gdm  (lim inf ( f n  g )) 
A


 lim inf ( f n  g )dm  lim inf
A
f
A
n dm 
 gdm .
A
Rrjedhimisht,
lim inf f
A
n dm   (lim inf f
A
n )dm . (9)

Nëse në pabarazimin e fundit marrim  f n në vend të f n , atëherë

lim sup f
A
n dm   (lim sup f
A
n )dm . (10)

Përfundimisht, nga (9) dhe (10) rrjedh saktësia e pabarazimit të kërkuar.

179. Titçmarsh. Interval i hapur i komplementit të bashkësisë së Kantorit me gjatësi 1 3 është inetervali 1 3 , 2 3 ;
intervale të hapur me gjatësi 1 3 2 janë intervalet 1 9, 2 9  dhe 7 9 , 8 9  . Intervale me gjatësi 1 33 ka 4 , etj.
Atëherë
1 23 29 2 33

 f (x)dx   1dx  2  2dx  2  3dx 

2

0 13 19 1 33

1 2 1
  2  2  22  3  3   
3 3 3

1  1
2  n 1
2 2 2
 1  2       
3  3 3  3
 n 
3
n 1  
3.


2
Ky rezultat fitohet duke integruar serinë  nx
n 1
n 1
, për x 
3
.

180. Fedejev. Për të fituar rezultatin e kërkuar shqyrtohen rastet e veçanta të funksioneve f e g .
1) Le të jenë f e g funksione karakteristike në nënbashkësinë e matshme të bashkësisë E , d.m.th.
f   A , g   B . Atëherë
E : y  0 m( A) : y0
 
E y  x  E : g ( x)  y   B : 0  y  1 ;  ( y )  m( A  B) : 0  y  1 ,
 : 1  y   0 : 1  y  
 
ashtu që
 1


E
f ( x) g ( x)dx  m( A  B) dhe 
0

 ( y )dy   ( y )dy m( A  B) .
0

2) Le të jetë f funksion i thjeshtë, ndërsa g funksion karakteristik

n
f ( x)  a 
i 1
i Ai ( x); g ( x)   B ( x) .

Bashkësitë E y janë sikurse në rastin 1), ndërsa

 n
 
 i 1
a i m ( Ai ) : y0
 n
 .
 ( y)   f ( x ) dx   
 i 1
a i m ( A i  B ) :0  y  1
Ey
0 : 1  y  



Atëherë,
 1 n

 
 ( y )dy   ( y )dy   a m( A
i 1
i i  B) dhe
0 0
n n

 f ( x) g ( x)dx  
i 1 E
 Ai  B ( x)dx   a m( A
i 1
i i  B) .
E
, n
3) Funksionet f e g le të jenë të thjeshta: f  j 1
a j  A j dhe g  b 
i 1
i Bi , ku 0  b1  b2    bn . Atëherë
 E 0  E për 0  y  b1
E y  B1    Bn për bi 1  y  bi
E i  B1    Bn ; bn 1  y  bn kemi Ey  Bn dhe E y   për y  bn .
Më tej
 m  m
 (0)  
E0
f ( x)dx  

E
 j 1
a j  A j ( x) dx 


 a m( A ) .
j 1
j j

Për 0  y  b1 :
 m  m
( y)   
 a  j Aj ( x) dx 
  a m A j j  B1  B2    Bn  , 
B1  Bn  j 1  j 1

m
dhe për bi 1  y  bi kemi  ( y )   a m( A
j j  ( B1  B2    Bn ) ashtu që
52
 1 b2 bn 


0

 ( y )dy   ( y )dy   ( y )dy   
0

b1

bm1
 ( y )dy   ( y)dy 
bn

 
 b1 
  a j m( A j  ( B1  B2    Bn ) 

 
m m
 b2  b1   
a j m A j  ( B2    Bn )    (bn  bn 1 )   a m( A j j  Bn ) 
j 1 j 1
m m m
   b1  j 1
a j m( A j  B1 )  b2 
j 1
a j m ( A j  B 2 )    bn  a m( A
j 1
j j  Bn ) 

n m
  a b m( A
i 1 j 1
j i j  Bi )   f ( x) g ( x)dx .
E
4) Le të jetë f funksion i thjeshtë, ndërsa g funksion i matshëm. Ekziston vargu monotono rritës i funksioneve
të thjeshta t n  i cili konvergjon në g .
Le të jetë E yn  x : t n ( x)  y, E y  x : g ( x)  y . Atëherë

E yn  E yn 1 ; E  f ( x)dx   f ( x)dx  ( y) ,
n
y  E y dhe  n ( y ) 
n 1 E yn Ey

ku  n ( y ) është varg monotono rritës i funksioneve dhe vlen




0
n ( y ) dy 
 f ( x)t n ( x)dx
E
mbështetur në rastin 3).
Duke aplikuar teoremën mbi konvergjencën monotone, kemi
 


0
n  
 ( y )dy  lim  n ( y )dy  lim
0
n   f ( x)t
E
n ( x ) dx 
 f ( x) g ( x)dx .
E
5) Tash, në fund f e g le të jenë funksione të çfarëdoshme jonegative të matshme. Atëherë ekziston vargu
monotono rritës i funksioneve të thjeshta s n  i tillë që s n  f .
Le të jetë
  n ( y)  s n ( x ) dx dhe E y  x : g ( x)  y .
Ey

Mbështetur në rastin 4) vlen barazimi




E

s n ( x) g ( x)dx   n ( y )dy .
0
Duke aplikuar dy herë teoremën mbi konvergjencën monotone fitojmë
 


E
f ( x) g ( x)  lim
n   E
n  
s n ( x) g ( x)dx  lim  n ( y )dy   ( y )dy .
0
0

181. Le të jetë f  0 , atëherë ekziston vargu monoton i funksioneve të thjeshta s n  i tillë që s n  f . Mbështetur
në teoremën mbi konvergjencën monotone, kemi
b b

s
a
n ( x ) dx   f ( x)dx ,
a
d.m.th.
b b

 f ( x)  s
a
n ( x ) dx    f ( x)  s( x)dx  
a
për n  n 0 .


Nëse funksioni f është arbitrar, atëherë f  f  f  , ku f 
 0, f 
 0 . Ekzistojnë funksionet e thjeshta
s1 , s 2 ashtu që
b b
 
 f
 
f  s1 dx  dhe  s 2 dx  .
a
2 a
2
Tani, për funksionin s  s1  s 2 , kemi
b

 f  s dx   f 
 f 
 s1  s 2  dx 
a
b b
 
f f
 
  s1 dx   s 2 dx    .
2 2
a a

182. Nga m( E )  0 rrjedh ekzistenca e segmentit [a, b] ashtu që bashkësia E  [a, b] ka masë pozitive, sepse
përndryshe do të kishim se bashkësia E të ketë masë 0 çka është në kundërshtim me supozimin.
Le të jetë E1  E  [a, b] . Përkufizojmë në funksionin f me:
b


f ( x)   E1 ( y )  E1 ( x  y ) dy .
a
Atëherë,
b


f (0)   E1 ( y ) 2 dy  m( E1 )  0 .
a
Tregojmë vazhdueshmërinë e funksionit f në pikën x  0 .
b b


f (0  h)  f (0)   E1 ( y )  E1 (h  y )   E1 ( y ) dy 
a

a
E1 ( y  h)   E1 ( y ) dy .

Atëherë
b
lim
h 0 
a
E1 ( y  h)   E1 ( y ) dy  0 ,
 sepse funksioni  E1 ( y ) është i integrueshëm. Vazhdueshmëria e funksionit f në pikën x  0 implikon
ekzistencën e intervalit të hapur I  ( ,  ) me veti që f ( x)  0 për x  I , d.m.th.
b b


a
E1 ( y )  E1 ( x  y )dy  0 përkatësisht 
a
E1 ( y )  E1  x ( y ) dy 0.


Nëse x 0  I  ( ,  )   E1 ( E1  X 0 ) ( y ) dy  m( E1  ( E1  x 0 ))  0 d.m.th.
a
E1  ( E1  x 0 )  , u  v  x 0 ; u , v  E1 , pra x 0  v  u  E1 \ E1  E \ E , x 0  D( E ) .
Tregojmë se çdo pikë e I  ( ,  ) i takon bashkësisë D(E ) , pra, I  D(E ) .

183. a) Nëse pabarazimi   h(x)   shumëzohet me funksionin jonegativ | f ( x) | , atëherë

 | f ( x) || f ( x) | h( x)   | f ( x) | pothuajse kudo.
Pas integrimit kemi


E

 | f ( x) | dx  | f ( x) | h( x)dx   | f ( x) | dx
E
E
(11)

Nëse  | f ( x) | dx  0 , atëherë
E
f ( x)  0 pothuajse kudo, pra h( x) | f ( x) | 0 pothuajse kudo. Rrjedhimisht,

 | f ( x) | h( x)dx  0    | f ( x) | dx ,
E E

kështu që në këtë rast  është çfarëdo numri realë nga segmenti [ ,  ] . Nëse supozojmë se  | f ( x) | dx  0 ,
E

atëherë duke e pjesëtuar pabarazimin (11) me  | f ( x) | dx  0 kemi se

E

 | f ( x) | h( x)dx
 E
 .

E
| f ( x) | dx

Në këtë rast marrim   | f ( x) | h( x)dx E

 | f ( x) | dx .
E
1 : x  0,1 / 2
b) Për E  [0,1] dhe f ( x)   . Atëherë
 1 : x  1 / 2,1
f ( x)   [0,1 2) ( x)   [1 / 2,1] ( x) .
Le të jetë h( x)  2   [0,1 / 2) ( x)  3   [1 / 2,1] ( x) . Atëherë
1

 f ( x)dx  0, 2  h( x)  3 , për çdo x [0,1] .

0
Përfundimisht,
1 12 1 12 1
1

0
f ( x) h( x)dx  
0
f ( x) h( x)dx  
12

f ( x) h( x)dx  2 dx  3 dx  
0

12
2
.

184. Tregojmë se

 f ( x)dx  0 dhe  f ( x)dx  0 ,

E E
ku E   x  [a, b] : f ( x)  0; E   x  [a, b] : f ( x)  0 , d.m.th. se f  0 p.k. prej nga rrjedh rezultati i
kërkuar.
Nëse funksioni f nuk është ekuivalent me zero funksion, atëherë do të kishim

 f ( x)dx  p  0
E
dhe  | f ( x) | dx  q  0 .
E
Supozojmë se p  q (ngjashëm shqyrtohet edhe rasti p  q ).
Shqyrtojmë disa raste:
10 Le të jetë m(E  )   (nuk mund të jetë m(E  )   , sepse do të kishim  f ( x)dx  0 , për këtë marrim
E

ba
m(E  )   ). Segmentin [a, b] e ndajmë në n intervale  i me gjatësi  a . Le të jetë E i   i  E  .
n
Atëherë
n n

 E i  E  ; E i  E j   për i  j dhe  f ( x)dx    f ( x)dx  p .

i 1 Ei
i 1 E

p
Rrjedhimisht, ekziston bashkësia Ei ashtu që  f ( x)dx  n
Ei
(në këtë rast m( E i )   ).

Le të jetë     m( E i ) . Bashkësitë E  \ Ei e kanë masën

m( E  \ E i )  m( E  )  m( E i )    m( E i )    0 .
~
Atëherë, ekziston nënbashkësia e matshme E  E  \ E i me masë me  .
~
Shënojmë me L  E i  E , atëherë
~
m( L )  m( E i )  m( E )  m( E i )    m( E i )   ,
çka implikon se
p

L

0  f ( x)dx  f ( x)dx   0
Ei
n
çka paraqet absurd.
20 Le të jetë m(E  )   . Nga
m( E  )  m( E  )  b  a      m( E  )  m( E  ) .
Ekziston nënbashkësia e matshme A  E  ashtu që m( A)    m( E  ) . Atëherë

 | f ( x)dx   | f ( x) | dx  q  p .
A E

Marrim  | f ( x) | dx  p . Nëse  | f ( x) | dx  q  0 . Atëherë për B  E

A A
 \ A kemi

 | f ( x) | dx  0 .
B
Bashkësinë A e zbërthejmë në bashkësitë A1 , A2 ,  , An ashtu që
m( A j )  m( B) për j  1,2,  , n .
2 n 1
Marrim indeksin i të tillë që  | f ( x) | dx  n . Atëherë  | f ( x) | dx 
Ai A \ Ai
n
q . Për bashkësinë B  E  \ A

~ ~
ekziston bashkësia e matshme B  B , e tillë që m( B )  m( Ai ) . Atëherë
~

~
| f ( x) | dx  0 , sepse B  B .
B
 ~ ~
Meqë B  ( A \ Ai )  , Ai  A, B  B, B  A   kemi
~ ~
m( B  ( A \ Ai ))  m( B )  m( A \ Ai )  m( Ai )  m( A)  m( Ai )  m( A) .
Rrjedhimisht,
n 1
~

| f ( x) | dx  | f ( x) | dx   n
q p.
B ( A \ Ai ) A \ Ai
~
Duke marr T  B  ( A \ Ai )  E  kemi
~
m(T )  m( B )  m( A \ Ai )  m( E  )  m( A)  m( E  )  
ashtu që
0  f ( x)dx   f ( x)dx  p  q  0
~
E B ( A \ Ai )
çka paraqet absurd. Pra,

E
 | f ( x) | dx   | f ( x) | dx  0  f  0 .
E

Nëse | f ( x) | dx  q , atëherë për S  A  E  kemi

A
m( S )  m( A)  m( E  )    m( E  )  m( E  )   .
Nga kushti i supozimit fitojmë absurd:
0  f ( x)dx  f ( x)dx   f ( x)dx   f ( x)dx  | f ( x) | dx  p  q  0 .
S A E E A

185. Le të jetë A bashkësia e gjithë x  [0,1] zbërthim diad i të cilit ka pambarimisht shumë njësha, ndërsa B
bashkësia e të gjithë numrave x zbërthimi diad i të cilit ka numër të fundmë njësha. Bashkësia B është e
numërueshme, m( B)  0 ashtu që kemi m( A)  1 .
Tregojmë se f n (x)   për x  A . Le të jetë M çfarëdo numri real pozitiv. Ekziston numri natyral k , i tillë
që k  M . Për x  A ,
x  0, a1 , a 2 ,  , a n1  0, a n2  0,  , a nk  0 , ku n1  n 2    n k .
Atëherë f nk ( x0 )  an1  an2    ank  k  M dhe për n  n k kemi f n (x0 )  f nk (x0 )  k  M . Pra,
lim f n ( x 0 )   .
n 
Vargu ( f n ) është monotono rritës, për çka ekziston lim f n ( x) , për çdo x  [0,1] . Mbështetur në teoremën për
n 
konvergjencën monotone, kemi
1 1
lim
n  f 0
n ( x ) dx 
 f ( x)dx   ,
0

sepse nëse  f    f (x)   p.k. në [0,1] , që paraqet kundërshtim me faktin e treguar në fillim.
186. 10 Është i njohur fakti që f n  g n  f  g . Le të jetë a  0 , atëherë nga
{x  E : af n ( x)  af ( x)   }  x  E : f n ( x)  f ( x)   / a 
rrjedh se af n 

af .
Kur a  0 rasti është trivial. Më tej, nga
{x  E : f n ( x)  f ( x)   }  x  E : f n ( x)  f ( x)   }
rrjedh se konvergjenca sipas masës i vargut të funksioneve f n në funksionin f implikon se f n 

f .
20 Le të jetë f n 

0 , atëherë nga
 x  E : f 2
n ( x)  
   x : f n ( x)   
dhe rastin nën 10 kemi se f n2 

0.
30 Nga barazimi
1

fn gn  ( fn  gn )2  ( fn  gn )2
4

mbështetur në 10 dhe faktin që f n2 

f 2
kemi. f n g n 

fg .

sin   1
187. a) f (x)  
  
. Duke pozuar x   t kemi
 
 
sin x  1 dt

1
x 
dx 

sin t  
1
t (  1) / 
.

sin t sin t 1
Vërejmë se ka integral të Lebegut, atëherë dhe vetëm atehrë, kur   1 , sepse në atë rast  dhe
t t t
1
është funksion i integrueshëm.
t
sin t
Duke pasur parasysh se funksioni nuk është L - integrueshëm, kemi
t
   1
1  1.

sin t
b) Funksioni ka integral jo të vetë të Rimanit, atëherë dhe vetëm atëherë, kur   0 , sepse kthehet në seri
t
   1
alternative e cila konvergjon, atëherë dhe vetëm atëherë, kur  0 , përkatësisht     1 .

c) Ngjashëm me a) fitohet se   1 .
188. Për çdo numër natyral n përkufizojmë funksionet e integrueshme ( f n ) :
 f ( x) : x  [n, n], f ( x)  n

 n : x  [n, n], f ( x)  n
f n ( x)  
  n : x  [n, n], f ( x)  n
 0 : x  [n, n].

Atëherë
lim f n ( x)  f ( x) dhe f n ( x)  f ( x) .
n 
Mbështetur në teoremën e Lebegut mbi konvergjencën dominante kemi
 

n
lim

 f n (x)  f (x) dx  0 , d.m.th. se ekziston n 0  N i tillë që f

n0 (x)  f (x) dx
2
.

Le të jetë f 0  f [  n0 , n0 ] funksion i integrueshëm në [a, b] . Ekziston funksioni i vazhdueshëm g 0 në

segmentin [a, b] i tillë që
b

f
a
0 ( x)  g 0 ( x) dx 
4
, ku a  n0 , b  n0 .

Përgjithësisht, ekziston funksioni i vazhdueshëm g i tillë që

b

g ( x)  0 për x  a, x  b dhe g
a
0 ( x)  g ( x) dx 
4
.
 Ekzistenca e funksionit të vazhdueshëm g me vetitë e larta tregohet më sa vijon.

Le të jetë M  max  g 0 ( x)  dhe 0    . Përkufizojmë:
x[ a ,b ] 16 M
g ( x)  g 0 ( x) për x  [a   , b   ]
g (0)  0 , ndërsa në segmentin [a, a   ], g është funksion linear
g 0 (a   )
g ( x)  ( x  a) .

Ngjashëm, përkufizohet funksioni g në segmentin [b   , b] .
a  a  b  b


a
g 0 ( x)  g ( x) dx  
a
g 0 ( x)  g ( x) dx  
a 
g 0 ( x)  g ( x) dx  g
b 
0 ( x)  g ( x) dx 

 
 2M  2M  4M  4M  .
16M 4
Në fund, f  g  f  f n0  f n0  f n0  g 0  g 0  g .

189. Meqë funksioni nënintegral është i kufizuar (vlerat e të cilit janë ndërmjet 0 dhe 1 dhe i matshëm, atëherë
integrali i tij ekziston. Nëse f e g zëvendëson me çfarëdo funksioni ekuivalent nga S, atëherë d ( f , g ) nuk
ndërron d.m.th. d ( f , g ) nuk varet nga përfaqësuesit në formulën (*).
Tregojmë që, d ( f , g ) i përkufizuar me (*) plotëson aksiomat e hapësirës metrike.
10 Është e qartë që, d ( f , f )  0
20 Nëse d ( f , g )  0 , atëherë funksioni nënintegral në (*) është ekuivalent me 0, pra, f ~ g . E kjo do të thotë
që f dhe g janë të barabarta si elemente të S. Pra, d ( f , g )  d ( g , f ) .
30 Për të vërtetuar pabarazimin e trekëndëshit shfrytëzojmë pabarazimin ndihmës. Le të jetë 0     . Atëherë
       . Duke pjesëtuar të dy anët me (1   )(1   ) , kemi
 
 (12)
1 1 
Tani, për çfarëdo dy numra realë a, b duke shfrytëzuar pabarazimin (12) kemi
|a b| |a||b| |a| |b| |a| |b|
     .
1 | a  b | 1 | a |  | b | 1 | a |  | b | 1 | a |  | b | 1 | a | 1 | b |
Marrim çfarëdo tri funksione f , g , h  S dhe pozojmë
a  f ( x)  g ( x), b  h( x)  g ( x) .
Atëherë,
| f ( x)  g ( x) | | f ( x )  h( x ) | | h( x )  g ( x ) |
  .
1 | f ( x)  g ( x) | 1 | f ( x)  h( x) | 1 | h( x)  g ( x) |
Pas integrimit sipas bashkësisë E kemi d ( f , g )  d ( f , h)  d (h, g ) .

190. Në vërtetim mjafton të shqyrtohet vetëm funksioni f dhe të tregohet që integrali në rastin e parë, ndërsa
integrueshmëria dhe integrali në rastin e dytë mund të fitohet nga të dhënat për f të cilat, janë të njëjta edhe
për funksionin f * . Fillimisht theksojmë vetitë e përbashkëta të këtyre funksioneve: matshëmria ( f * është i
matshëm si monoton), masa e bashkësisë në të cilën funksioni është përkufizuar (m( A)  m( I ) ), pasqyrimi 
i bashkësisë R në [0, m( A)] ,  (t )  m( A( f  t ) ), pozitiviteti ( f  0 p.k . mbi A  f *  0 p.k . mbi I ) . Vetëm
implikacioni i fundit kërkon vërtetim. Nëse f  0 p.k mbi A , atëherë m( I ( f *  t ))  m( A( f  t ))  m( A) për
çdo t  0 , e meqë bashkësia I ( f *  t ) intervali (0,  ) (sepse f * zvogëlohet), do të jetë   m( A) , atëherë
f * ( x)  t për x  I prej nga, kur t  0  , fitohet f *  0 mbi I .
a) Nëse  (t )   për ndonjë t  0 , atëherë për t kemi
  fdm   fdm  t (t )   d.m.th.  fdm   .
A A( f  t ) A

Le të jetë, tash, e kundërta d.m.th.  (t )   për çdo t  0 . Atëherë m( A( f  t )   (t  ) për 0  t   ;

veçanërisht m( A( f  ))   (  ) . Duke marr  (0  )   (0)  m( A) kemi
m( A( s  f  t )  m( A( f  s )  m( A( f  t ))   / s  )   (t  ) , për 0  s  t  
(meqë m( A(s  f  t )  A( f  s) \ A( f  t )), A( f  s)  A( f  t ) ; m( A( f  t )   ).
Funksionin x  [x] e zgjerojmë nga R mbi R duke marr []   dhe []   . Atëherë, funksionet
1 j j j 1
n
[nf ]   n
jN
A
n
 f       A( f  ) , n  1,2, 
n 
janë shumat e serive termat e të cilave janë pozitive dhe të matshme në A , kemi
    
1
nf dm  j   j   1     j  1       (  ) .
 
n n
jN   
n   n  
A

1 
Meqë vargu  [nf ]  i funksioneve të matshme pozitive konvergjon në f (në A ) dhe majorizohet me
n 
funksionin f , kemi
1

fdm  lim nf dm

n
A A

mbështetur ne lemën e Fatos, nëse  fdm   përkatësisht teoremës së Lebegut mbi konvergjcën dominante
A

nëse  fdm   .
A
b) Mënyra e parë. Meqë me ndihmën e integralit të funksioneve pozitive dhe të matshme (në A ) funksionet
f  , f  mund të shprehet edhe integrueshmëria dhe integrali i funksionit f , është e mjaftueshme (mbështetur

në a)) të tregohet që, pasqyrimet t  m( A( f *  t ) dhe t  m( A( f  t )) e bashkësisë R në [0, m( A)] të
përcaktuara me pasqyrimin  dhe numrin m( A) .
Meqë m( A)   , tani m( A( f  t ))   (t  ) për t  R (shih a)) prej nga m( A( f  t ))  m( A)   (t  ) dhe
rezultatet e kërkuara fitohen nga tabela e mëposhtme.
t A( f   t ) m( A( f   t )) A( f   t ) m( A( f   t ))
t0 A m( A) A m( A)
t0 A( f  t )  (t ) A( f  t ) m( A)   (t ) 

Mënyra e dytë. Shih p.sh. [16].

4.2. DERIVIMI DHE INTEGRIMI (NË R)

Disa përkufizime dhe pohime fundamentale
Përkufizimi 1. Le të jetë dhënë funksioni f : R  R * dhe pozojmë
f ( x  h)  f ( x )
D ( x, h ) 
h
kur h  0 . Çdo x të fiksuar i përgjigjen katër vlera (të fundme ose të pafundme) në R * :
lim D( x, h) , lim D( x, h) , lim D( x, h) , lim D( x, h)
h  0 h  0 h  0 h  0

të cilat quhen derivati: i djathtë i sipërm, i djathtë i poshtëm, i majtë i sipërm, dhe i majtë i poshtëm i funksionit f
në pikën x . I shënojmë shkurtimisht: D  f , D  f , D  f , D  f . Me Df nënkuptojmë cilindo prej tyre.
Përkufizimi 2. Le të jetë E  R bashkësi me masë të jashtme të fundme. Familja F e segmenteve të fundmë me
masë të ndryshme prej zeros quhet mbulojë e Vitalit e bashkësisë E , nëse për çfarëdo x  E dhe për çdo   0
ekziston segmenti I  F ashtu që: x  I  l (I )   .
Teorema 1. (Vitali). Le të jetë E  R bashkësi eventualisht edhe e pamatshme, por e tillë që masa e jashtme e saj
m * E   . Atëherë nga çdo mbulojë e Vitalit {I } të bashkësisë E mund të ndahet familja e pikave nga E të cilat
 
nuk i takojnë I k ka masën zero, d.m.th. m E \
 I k   0; I i  I j  , i  j .

 
k  k 
Teorema 2. (Lebeg). I. Funksioni monoton f : [a, b]  R ka derivat të fundmë pothuajse kudo në [a, b]  R .
b
II. Vlen pabarazimi:  f ' ( x)dx  f (b)  f (a) .
a
Përkufizimi 3. Funksioni f : [a, b]  R ka variacion të kufizuar, nëse bashkësia {V ( f , D) : D  D } është e kufizuar,
ku D është familja e të gjitha ndarjeve të segmentit [a, b] , ndërsa V ( f ; D) variacioni i funksionit f për ndarjen
D . Numri
V ( f )  sup{V ( f ; D)}
D
quhet variacion total i funksionit f .
b
Shënohet Vf , ndërsa klasa e funksioneve të tilla BV [a, b] .
a

Pohimi 1. Funksioni kompleks f : [a, b]  C është me variacion të kufizuar  kur të tilla janë funksionet
Re f , Im f .
Pohimi 2. Nëse f , g : [a, b]  R janë funksione me variacion të kufizuar, atëherë i tillë është edhe kombinimi lineare
f   g .
Pohimi 3. Nëse f : [a, b]  R është me variacion të kufizuar dhe c  (a, b) , atëherë edhe restrikcionet
f1  f /[a, c], f 2  f /[c, b] janë me variacion të kufizuar dhe vlen
b c b
Vf  Vf  V f , a  c  b .
a a c

Vlen edhe pohimi i anasjelltë.

x
Rrjedhimi 1. Funksioni v( x)  V f është monotono jozvogëlues.
a

Teorema 3. (Zhordan). Funksioni f : [a, b]  R është me variacion të kufizuar  nëse ka trajtën f  f1  f 2 , ku

f1 , f 2 : [a, b]  R janë rritëse.
x
Pohimi 4. Le të jetë f : [a, b]  R funksion i integrueshëm. Atëherë funksioni F i përkufizuar me: F ( x) 
 f (t ) dt
a
është i vazhdueshëm dhe ka variacion të kufizuar në [a, b] .
Rrjedhimi 1. Funksioni F ka derivat pothuajse kudo.
Teorema 4. Le të jetë f funksion i integrueshëm në segmentin [a, b] dhe F primitiv i tij. Atëherë F ka derivat të
fundëm p.k. në [a, b] dhe F'  f p.k. në [a,b] .

Përkufizimi 4. Funksioni f : [a, b]  R (ose C ) quhet absolutisht i vazhdueshëm në

[a, b] , nëse për numrin arbitrar të dhënë   0 ekziston numri   0 i tillë që
n

 f ( x i' )  f ( x i )   , për çdo familje të fundme intervalesh disjunkte (xi , xi' )  [a, b]; i  1,2,, n
i 1

 n  n
ashtu që   (x '
 xi )   x '
 xi   .
 i
 i
 i 1  i 1

Pohimi 5. Nëse f është funksion absolutisht i vazhdueshëm në [a, b] , atëherë ai aty është edhe me variacion të
kufizuar.
Rrjedhimi 1. Funksioni absolutisht i vazhdueshëm në [a, b] ka derivat p.k. në atë segment.
Teorema 5. Funksioni f absolutisht i vazhdueshëm në [a, b] ka derivat të fundmë f ' p.k. në [a, b] , i cili është i
integrueshëm për x  [a, b] dhe vlen
x

 f ' (t ) dt  f ( x)  f (a) .
a

Përkufizimi 5. Funksioni i vazhdueshëm me variacion të kufizuar, i cili nuk reduktohet në konstantë dhe derivat p.k.
të barabartë me zero quhet funksion singular.
Teorema 6. Funksioni i vazhdueshëm f me variacion të kufizuar në [a, b] mund të zbërthehet në mënyrë të vetme
në trajtën: f  g  h , ku g është funksion absolutisht i vazhdueshëm dhe g (a )  f (a ) , ndërsa h funksion singular
ose identikisht i barabartë me zero.
Pohimi 7. (Integrimi parcial). Le të jetë g funksion i integrueshëm, ndërsa f funksion absolutisht i vazhdueshëm në
[a, b] . Atëherë vlen formula
b b


a
f ( x)g ( x) dx  [ f ( x)G ( x)]ba   f ' ( x)G( x) dx ,
a
ku funksioni G është integral i pacaktuar i funksionit g .

Pohimi 8. (Zëvendësimi i variablave). Le të jetë f funksion i integrueshëm në [a, b] , ndërsa G le të jetë rigorozisht
rritës absolutisht i vazhdueshëm në intervalin [ ,  ] , ashtu që a  G (t )  b, t  [ ,  ] , ku a  G ( ), b  G (  ) .
Atëherë
b   t

 f ' (x)dx   f [G(t)]G' (t)dt   f [G(t)]g(t)dt , ku G(t) g()d; g()0.

a a

Pohimi 9. Funksioni absolutisht i vazhdueshëm pasqyron bashkësinë e matshme në bashkësi të matshme.

Përkufizimi 6. Le të jetë f funksion i integrueshëm në [a, b] dhe f (x)   . Pika x quhet pikë e Lebegut e
funksionit f , nëse vlen:
xh
1
lim
h 0 h  f (t )  f ( x) dt  0 .
x
Detyra
191. Të tregohet që, nëse f  C[a, b] , atëherë funksionet
m( x)  inf  f (t ) : t  [a, b] dhe M ( x)  sup f (t ) : t  [a, b]
janë monotone dhe të vazhdueshme.
192. Të gjendet shembull çifti funksionesh monotono rritëse prodhimi i të cilave nuk është funksion
monoton.
193. Të jepet shembull funksioni monotono rritës ashtu që në çdo pikë racionale të këtë këputje, ndërsa
në çdo pikë iracionale të jetë i vazhdueshëm.
194. Të provohet se, çdo funksion monoton në segmentin [a, b] në secilën pikë c  (a, b) , ka limitin e
majtë e të djathtë, dhe që këputjet janë të llojit të parë.
195. Të tregohet që, çdo funksion monoton në [a, b] ka të shumtën numërueshëm shumë këputje.
196. Të provohet që, çdo funksion monoton në [a, b] , është i matshëm.

197. Le të jetë f  C[a, b] dhe nëse njëri nga derivatet (p.sh. D  ) është jonegativ në [a, b] , atëherë
f (b)  f (a ) .
198. Të gjenden të katër numrat e derivateve të Dinit për funksionin:
 x1 / 3 sin 1 / x
 , x0
f ( x )   1  e1 / x në pikën x  0 .
0, x0

199. Të vërtetohet që, konditë e nevojshme dhe e mjaftueshme që funksioni f të jetë me variacion të
kufizuar, është ekzistenca e funksionit jozvogëlues g , i tillë që:
nga x1  x 2  f ( x 2 )  f ( x1 )  g ( x 2 )  g ( x1 ) .

200. Nëse f është funksion me variacion të kufizuar, atëherë edhe f është i tillë. Pastaj të sqarohet me
kundërshembull që pohimi i anasjelltë nuk qëndron.
201. Të gjendet variacioni i plotë i funksionit y  kf ( x)  l , ku k , l  R , nëse funksioni f ka variacion
të plotë të barabartë me A në segmentin [a, b] .
202. Le të jetë E  [0,1] dhe  E funksioni karakteristik i bashkësisë E . Të tregohet që, funksioni  E
është me variacion të kufizuar  nëse kufiri E i bashkësisë E është bashkësi e fundme.
203. Le të jetë
0, x iracional ose x  0
f ( x)   3
1 / q , x  p / q, ( p, q )  1.
Të tregohet që, f është me variacion të kufizuar në [0,1] .
204. Në segmentin [0,1] përkufizojmë funksionin f më sa vijon. Për çfarëdo numri pozitiv n pozojmë
f 1 / 2n   1 / 2n; f 1 /( 2n  1)   0; f (0)  0 ,
ndërsa në segmentet 1 /( k  1),1 / k  është linear. Të provohet që, funksioni f është i vazhdueshëm
me variacion të pakufizuar.
205. Të gjendet variacioni total i funksionit:
  x  1, x  1

f ( x)  10, x  1 në segmentin [0,2] .
 2
x , x  1
x 2 , x  [0,1)

206. Le të jetë dhënë funksioni f ( x)  0, x  [1,2)
 x  3, x  [2,3].

x
a) Të gjendet v( x)  V f , x  [0,3] ;
a
b) Funksioni f të shkruhet si ndryshim i dy funksioneve monotone.

207. Funksioni f ( x)  cos 2 x me variacion të kufizuar në [0,  ] të paraqitet si ndryshim i dy funksioneve

monotono rritëse.
 x 2 , x  [0,1)

208. Funksioni: f ( x)  0, x 1
1, x  (1,2]

me variacion të kufizuar të shprehet si ndryshim i dy funksioneve monotone.

209. Le të jetë f  BV [0,1] . Të tregohet që, funksioni F i dhënë me: F ( x)  f (ax  b), a  0 , është me
1 (1b ) / a
variacion të kufizuar në segmentin [b / a, (1  b) / a ] dhe që vlen V f  V F.
0 b / a

210. Le të jetë f funksion i përkufizuar në intervalin [a, ) me variacion të kufizuar në çdo segment
t
[a, t ], t  a . Të tregohet që, nëse lim V f ekziston, atëherë ekziston edhe lim f ( x) . Pastaj, të jepet
t  a x 
shembull funksioni të tillë që, pohimi i kundërt nuk qëndron.
211. Funksioni f  BV [a, b] zgjerohet në tërë drejtëzën reale, f ( x)  f (a ), x  a , ndërsa
f ( x)  f (b), x  b . Të tregohet që:
b b


a
f ( x  h)  f ( x) dx  h V f , h  R .
a

212. a) Të tregohet që, nga vazhdueshmëria absolute e funksionit f në segmentin [ ,1] për çdo   0 dhe
vazhdueshmëria e funksionit f në pikën x  0 nuk rrjedh vazhdueshmëria absolute e funksionit
f në segmentin [0,1] .
b) Të tregohet që, funksionit f është absolutisht i vazhdueshëm, nëse f është absolutisht i
vazhdueshëm në çfarëdo segmenti [ ,1] për çdo   0 , f është i vazhdueshëm në pikën x  0
dhe funksioni f është me variacion të kufizuar në segmentin [0,1] .
 x  sin 1 / x  , x  (0,1]
213. Le të jetë f ( x)  
0, x  0.
Të tregohet që, për 0     funksioni f është absolutisht i vazhdueshëm.
214. Në segmentin [a, b] është dhënë një funksion absolutisht i vazhdueshëm rigorozisht monoton f . Të
tregohet që, nëse F ( y ) është absolutisht i vazhdueshëm në [ f (a ), f (b)] , atëherë funksioni F [ f ( x)]
është absolutisht i vazhdueshëm në [a, b] .
215. (Opial). Të provohet që, nëse f është funksion absolutisht i vazhdueshëm në [a, b] dhe f (0)  0 ,
atëherë vlen pabarazimi
a a

 
2
2 f ' ( x) f ( x) dx  a f ' ( x) dx . Kur vlen barazimi ?
0 0

216. Le të jenë f , g funksione absolutisht të vazhdueshme në segmentin [a, b]  R . Të tregohet që:

b b

  f ' g dx .
b
fg ' dx  fg a 
a a

217. Të vërtetohet që, nuk ekziston bashkësia e matshme A  R e tillë që për çfarëdo segmenti I në R
vlen m( A  I )  mI / 2 .
218. Thuhet se funksioni f ka vetinë (N): nëse fytyra f (E ) e bashkësisë E me masë zero, është bashkësi
me masë zero. Të vërtetohet që, funksioni i cili ka derivat të fundmë posedon vetinë (N).
219. Le të jetë I segment në R dhe f funksion absolutisht i vazhdueshëm në te. Të vërtetohet që, për
çdo bashkësi A  I :
a) nëse A është bashkësi me masë zero, atëherë e tillë është edhe f ( A) ;
b) nëse A është bashkësi e matshme, atëherë e tillë është edhe f ( A) .
220. Densiteti i bashkësisë së matshme E në pikën t përkufizohet me:
1
lim mE  [t  h, t  h] .
h 0 2 h

Të tregohet që, densiteti në bashkësisë E është pothuajse i barabartë me 1 dhe pothuajse 0 në

komplement E c .

4.2. Derivimi dhe integrimi (në R)

191. Nga
m( x  h)  sup f (t ) : t  [a, x  h]
 sup f (t ) : t  [a, x]  M ( x)
për h  0 , rrjedh që M (x) rritet.
Ngjashëm, tregohet që m(x) zvogëlohet.
Tregojmë që M (x) është i vazhdueshëm nga ana e djathtë për x  [a, b] . Meqë f është i vazhdueshëm në x ,
e zgjedhim h të tillë që
f ( y )  f ( x)   2 për y  [ x, x  h] ,
Nëse ndryshimi
 M ( x  h)  M ( x )  M ( x  h)  M ( x )  0 ,
atëherë aq më parë është M ( x  h)  M ( x)   .
Le të jetë M ( x  h)  M ( x)  0 . Atëherë ekziston y 0  [ x, x  h] i tillë që M ( x  h)  f ( y 0 )   2 , ndërsa
M ( x)  f ( x) . Rrjedhimisht,
M ( x  h)  M ( x )  M ( x  h)  M ( x )  f ( y 0 )   2  f ( x )   .
Ngjashëm, tregohet vazhdueshmëria nga ana e majtë e funksionit M (x) për x  [a, b] . Po ashtu edhe
vazhdueshmëria e funksionit m(x) .

192. Funksionet f1 ( x)  x e f1 ( x)  x3 janë monotono rritëse në intervalin (, ) , ndërsa funksioni f1 ( x) 

f 2 ( x)  x 4 nuk është i tillë në këtë interval.

193. Le të jetë (q n ) vargu i numrave racionalë nga segmenti [0,1] . Pastaj A  a
n 1
n varg konvergjent me terma

pozitive. Përkufizojmë funksionin f me:

f ( x)  a
qn  x
n

ku shumimi bëhet vetëm për ato a n për indeksin e të cilit vlen q n  x .

Funksioni f është rritës, sepse për x1 , x 2  [0,1] dhe x1  x 2 ekziston indeksi q s i tillë që x1  q s  x 2 .
Atëherë
f ( x 2 )  f ( x1 )  a s  0 .
Le të jetë x  [0,1] numër racional dhe x  q . Atëherë
f ( x  h)  f ( x)  a , për h  0 .
Më tej, f ( x  )  f ( x)  a  0 dhe f ka këputje në të djathtë në pikën x .

Le të jetë x iracionalë, kurse N i tillë që a
n  N 1
n  .

E zgjedhim h të tillë që në segmentin [ x, x  h] mos të bie asnjëri nga numrat q1 , q 2 ,  , q N . Atëherë

f ( x  h)  f ( x )   an
x  qn  x  h
 ,

d.m.th. funksioni është i vazhdueshëm në të djathtë të pikës x .

Ngjashëm, tregohet edhe vazhdueshmëria në të majtë (edhe në pika racionale). 
Vërejtje. Lehtë tregohet se madhësia e kërcimit në pikën x  q n është numri a n dhe se shuma e të gjitha kërcimeve është
vargu A .

194. Bashkësia numerike { f ( y )}a  y  x është e kufizuar nga ana e djathtë me numrin f (x) d.m.th. ajo ka supremum.
Nëse këtë e shënojmë me A , atëherë është evidente që A  f (x) .
Pohojmë që A  f ( x  ) . Me të vërtetë, mbështetur në përkufizim të supremumit, për çdo   0 ekziston
ndonjë   0 i tillë që
A    f (x   )  A .
Duke pasur parasysh monotonin e funksionit f , aq më parë vlen
A    f ( y )  A , për y  [ x   , x)
d.m.th.
f ( y)  A   për y  [ x   , x) .
Pra, A  f ( x  ) dhe f ( x  )  f ( x) .
Ngjashëm, tregohet pohimi edhe për f ( x  ) .
 Në qoftë se a  x  y  b , atëherë mbështetur në atë që u tregua më lartë dhe monotoni të funksionit f kemi
f ( y  )  sup f (t )  sup f (t ) dhe f ( x  )  inf f (t )  inf f (t )
a  y x t  y x t b x t  y
 
nga drejtpërdrejtë rrjedh që f ( x )  f ( y ) .

195. Le të jetë x pikë këputjeje e funksionit f të cilës i shoqërojmë numrin racional r (x) , ashtu që
f ( x  )  r ( x)  f ( x  ) .
Nëse y është tjetër pikë e këputjes së funksionit f , le të jetë y  x , atëherë mbështetur në detyrën e
mëparshme vlen
f ( y  )  f (x  ) .
Pra, numri racional r ( y ) , i cili i përgjigjet këputjes y dallohet nga r (x) . Çka do të thotë që çdo këputjeje të
funksionit f i përgjigjet numri racional tjetër, d.m.th. ekziston pasqyrimi bijektiv ndërmjet bashkësisë së të
gjitha pikave të këputjes së funksionit f dhe një pjese të bashkësisë së numrave racional. Rrjedhimisht, pika
këputjeje nuk mund të këtë më shumë se sa ka numra racionalë. 
196. Le të jetë f : [a, b]  R funksion monotono rritës. Bashkësia A  {x : f ( x)  a} është boshe, një pikëshe ose
interval.
Tregojmë këtë të fundit. Le të jenë x1 , x 2  A , ku x1  x 2 dhe le të jetë x  ( x1 , x 2 ) . Atëherë
f ( x 2 )  f ( x)  f ( x1 )  a  x  A .
Meqë bashkësia A është bashkësi e Lebegut e tipit I, ajo është e matshme. Rrjedhimisht, funksioni i dhënë
është i matshëm. 
Vërejtje. Matshmëria e funksionit monoton rrjedh edhe nga det.4.50 (sepse bashkësia e pikave të këputjes është të shumtën
e numërueshme d.m.th. funksioni monoton është pothuajse kudo i vazhdueshëm).
197. Le të jetë A  {x  [a, b] : f ( x)  f (a )} . Atëherë bashkësia A është joboshe, sepse e përmban pikën a .
Le të jetë c  sup A . Pohojmë që, f (c)  f (a ) . Mbështetur në përkufizim të supremumit rrjedh ekzistenca e
vargut {a n } të tillë që, a n  A d.m.th.
f (a n )  f (a) dhe a n  c , ku lim a n  c .
n
Meqë funksioni f është i vazhdueshëm në pikën c rrjedh që f (c)  f (a ) .
Tregojmë që, c  b . Supozojmë të kundërtën d.m.th. c  b . Atëherë nga përkufizimi i D  f (c) dhe nga
supozimi se D  f (c)  0 rrjedh ekzistenca e h  0 ashtu që
f (c  h)  f (c )
0.
h
Rrjedhimisht,
f (c  h )  f (c )  0  f (c  h )  f (c )  f ( a )
që është në kundërshtim me përkufizimin e supremumit. 
198. Kemi
f (0  h)  f (0) h1 / 3 sin 1 / x
 .
h h(1  e1 / h )
Për h  0 marrim zëvendësimin:
1
 t; h  0  t  
h
dhe
 t 2 / 3 sin t t 2 / 3
 0
1  et 1 t

ku është aplikuar rregulla e Lopitalit, sepse kemi të bëjë me trajtën e pacaktuar 0 / 0 . Pra,
t 2/3 2 t 1/ 3
lim  0
t 0 1  et 3 et
ashtu që
D  f (0)  D  f (0)  0 .
Nga ana tjetër, për h  0 , kur h  0; 1 / h  , e1/ h  0 , atëherë
1  sin 1 / h  2 / 3  
1/ h
 1 dhe sup 1/ h
h     D f (0)   .
1 e h  0 1  e 
Ndërsa nga
 sin 1 / h  2 / 3 
inf  h     D f (0)   .
h  0 1  e1 / h 
199. : Supozojmë që funksioni f ka variacion të kufizuar. Marrim funksionin g të përkufizuar me:
x
g ( x)  V ( f ) ,
a
i cili është jozvogëlues dhe për x1  x 2 , ku x1 , x 2  [a, b] , kemi
x2 x2 x1
f ( x 2 )  f ( x1 )  V ( f )  V ( f )  V  g ( x 2 )  g ( x1 ) .
x1 a a
 : Nga kushti i dhënë:
f ( x 2 )  f ( x1 )  g ( x 2 )  g ( x1 ) , për x1  x 2
rrjedh se
f ( x 2 )  f ( x1 )  g ( x 2 )  g ( x1 ) ose g ( x 2 )  f ( x1 )  g ( x 2 )  f ( x 2 ) .
Pra,  ( x)  g ( x)  f ( x) është jozvogëlues. Atëherë funksioni   g  f është me variacion të kufizuar si
ndryshim i funksioneve të tilla (sepse g, f janë monotone).

200. Supozojmë se f  BV [a, b] . Atëherë

n n b

i 1
f ( x i )  f ( x i 1 )   f (x )  f (x
i 1
i i 1 ) V( f )
a

ose
b b
V f  V ( f )  f  BV [a, b] .
a a
Shembulli që, e kundërta nuk qëndron. Le të jetë
 1, x  Q
f ( x)   në [0,1] .
 1, x  Q
Zgjedhim në mënyrë arbitrare 2n  1 pika racionale dhe iracionale:
0  x 0  x1  x 2    x 2 n  2  x 2 n 1  x 2 n  1 ,
ku të gjitha x 2 k janë iracionale, ndërsa x 2 k 1 racionale. Atëherë
2 n 1 2 n 1


i 0
f ( x i 1 )  f ( x i )   2  2(2n  1)   .
i 0
n 

1
Pra, V ( f )   . Ndërsa, nga ana tjetër:
0
 1
f 1V f  0 .
0

201. Nëse V e V ' janë variacionet për të njëjtën ndarje të segmentit [a, b] të funksioneve f dhe kf  l
përkatësisht, atëherë
n 1
V'  kf ( x
i 0
i 1 )  l  kf ( xi )  l

n 1 n 1
 
i 0
k f ( x i 1 )  f ( x i )  k  f (x
i 0
i 1 )  f ( xi )  k V .

202. Supozojmë që kufiri E i bashkësisë E është bashkësi e fundme, pra E  a1 , a 2 ,  , a k  , ku

0  a1  a 2    a k  1 . Nëse a i  E , atëherë ekziston a i  E ashtu që a i  a i'  a i 1 .
 
Nga pikat a i , a i' ; i  1,2,  , k dhe prej 0 e 1 formojmë ndarjen D të segmentit [0,1] . Atëherë

VD   f (x )  f (x
i i 1 )  f ( x1 )  f (0)  f (1)  f ( x2k )  2k  1  1  2(k  1) .

Nëse D' është ndarje e cila merret kur ndarjes D i shtohet pika ndarëse xt e tillë që a i'  x t  a i 1 , atëherë
f ( xt )  f (a i' )  f (a i 1 )  f ( xt )  1  f (a i 1 )  f (a i' ) .
Duke shtuar pika të reja ndarëse shuma V D nuk rritet kështu që
1
supV D : D ndarja  2k  1 d.m.th.  ( f )  2(k  1) .
0
Le të jetë f   E funksion me variacion të kufizuar në [0,1] . Tregojmë që, E është bashkësi e fundme. Nëse
supozojmë të kundërtën, d.m.th. E është bashkësi e pafundme, atëherë
E  a1 , a 2 , , a i  a j për i  j .
Për çdo numër natyral n ekziston ndarja D e segmentit [0,1] ashtu që V D  2n  2 prej nga rrjedh që funksioni
është me variacion të pakufizuar gjë që kundërshton supozimin.
203. Le të jetë
E1  {1}, E 2  1 2, E 3  1 3 , 2 3, E 4  1 4 , 2 4 , 3 4 \ 1 2  1 4 , 3 4
dhe përgjithësisht
n 1
E n  1 n , 2 n ,  , (n  1) n \ E i .
i 1

Bashkësitë Ei janë disnjukte dhe vlen E
i 1
i  {0}  Q , ku Q është bashkësia e numrave racionalë nga [0,1] .

Le të jetë
1 1
f1 ( x)   E1 ( x), f 2 ( x)   E1 ( x)  2
 E2 ( x),  , f n ( x)  f n 1 ( x)   En ( x ) .
2 n3
Atëherë,
f n  f n 1 dhe lim f n ( x)  f ( x) .
n 
Andaj,
1 1 1 1
2 2 22
0
( f1 )  1, 0
( f2 )  1 
23
, 
0
( f3 )  1  
23 33
,, (f )
0
n

2 22 2(n  1)
 1 3
 3  k
2 3 n3
 
2(n  1)
sepse seria 
n 1 n3
konvergjon. Me aplikimin e teoremës së Helit fitohet rezulteti i kërkuar.

204. Fillimisht, vërejmë se për n  0 kemi:

f 1 /(2n  1)  f (1)  0 .
Meqë funksioni i njëvlershëm f është linear ai është i vazhdueshëm në 1 /(k  1),1 / k  dhe meqë

 1 1
[0,1]    k  1 , k  , atëherë funksioni
k 1
f është i vazhdueshëm në [0,1] .

Le të jetë
1 1 1 1
0    1
2n 2n  1 3 2
një ndarje e segmentit [0,1] . Atëherë
1 2 n 1 2n
V( f ) 
0

k 0
f ( x k 1 )  f ( x k )   f (1 /(2k  1))  f (1 / 2k ) 
k 1
2n 2n 2n 2n
1
 
k 1
 f (1/ 2n)  
k 1
 1 / 2n  
k 1
1 / 2n  
2 1 / n   .
k 1
n 

1
Pra, V ( f )    f  BV [0,1] .
0

205. Grafiku i funksionit është dhënë në fig.18. Le të jetë

0  x 0  x1    x n 1  1  x n 1    x 2 n 1  x 2 n  2 ,
atëherë
2 2 n 1
V( f ) 
0
 f (x
i 0
i 1 )  f ( xi ) 

n2
  f (x
i 0
i 1 )  f ( xi )  f ( x n )  f ( x n 1 )  f ( x n 1 )  f ( x n ) 

2n2
  f (x
i  n 1
i 1 )  f ( xi )  f ( x 2 n )  f ( x 2 n 1 ) 

 f ( xi )  f ( x 0 )  f ( x 2 )  f ( x1 )    f ( x n )  f ( x n 1 ) 
 f ( xn1 )  f ( xn )  f ( xn2 )  f ( xn1 )   f ( x2n )  f ( x2n1 ) 
 f (x1)  f (x0 )  f (x2 )  f (x1)   f (xn )  f (xn1)  f (xn1)  f (xn ) 
 f (xn2 )  f (xn1)  f (xn3)  f (xn2 )   f (x2n )  f (x2n1) 
 f (x2n )  f (x0 )  f (xn )  f (xn )  f (xn2 )  f (xn1) 

o (1,10)
y (2,4)

0 1 2 x

-1o
Fig.18
  4  (1)  10  10  2 x n21 .
Përfundimisht, kemi
2
V ( f )  sup{4  1  20  2 x n21 }  25  2  23 .
0

206. Gjatë përcaktimit të funksionit v preferohet (kur është e mundshme) që domeni i funksionit f të zbërthehet
në intervale monotonie, sepse variacioni i funksioneve monotone lehtë njehsohet. Më tej, duke shtuar vlerën
absolute të kërcimeve në skaje të intervaleve, atëherë mund të konsiderohet që funksioni f në ato pikë është
“arnuar”, d.m.th. për vlerë të funksionit të merret limiti i djathtë përkatësisht i majtë në skajin e majtë,
përkatësisht të djathtë të intervalit. Po ashtu preferohet të bëhet paraqitja grafike e funksionit (prej nga shihet
madhësia e kërcimit). Fig.19.
a) Për x  [0,1] : v( x)  f ( x)  f (0)  x 2 .
1 x x 1
Për x  [1,2] : v( x)   0
(f) 
1
1   ( f )  1 ,tani v( x)  2 ,për x [1,2] .
1
(f)
0
2 x x
Për x  [2,3] : v( x)  (f ) (f )  2 (f ).
0 2 2
Duke njehsuar kërcimin në pikën 2, mund të konsiderohet që
f është monoton në [2,3] , tani
x

 ( f )  1  ( x  3)  1  x  1 ,
2 _
1
d.m.th. v( x)  x  1 , për x  [2,3] . Pra,
 x 2 , x  [0,1]

v( x)   2, x  [1,2] .
 x  1, x  [2,3]
 o o o o
1 2 3
b) Funksionet v dhe v  f janë Fig. 19 rritëse, d.m.th. një prej
mundësive të paraqitjes së funksioneve f si
ndryshim funksionesh monotone është f  v  (v  f ) .

207. Funksioni f (x)  cos2 x është zvogëlues për x [0,  / 2] , ndërsa rritës për x  [ / 2,  ] , fig.20. Andaj, për
x  [0,  / 2] kemi
x  /2  /2
V( f )  V ( f )  V ( f ) .
0 0 x

1 x  cos 2 x

 /2
 x

Fig.20
Pra,
x  /2  /2
V cos2 x  V cos2 x  V cos2 x  f ( / 2)  f (0)  f ( / 2)  f ( x) 
0 0 x
  cos2( / 2)  cos2 0  cos2( / 2)  cos2 x  1 cos2 x  sin2 x .
Për x  [ / 2,  ] kemi
x  /2 x
V cos2 x  V cos2 x  V cos2 x 
0 0  /2

 cos ( / 2)  cos 0  cos2 x  cos2( / 2)  1 cos2 x .

2 2

Andaj,
x 1  cos2 x, për 0  x   / 2
V cos2 x  
0 1  cos2 x, për  / 2  x   .
Pozojmë
x
F ( x)  V cos2 x (që është funksion monoton)
0
dhe
x
G ( x)  F ( x)  f ( x)  V cos 2 x  cos 2 x 
0

1  cos x  cos2 x, për 0  x   / 2

2

1  cos2 x  cos2 x, pwr  / 2  x  
1  2 cos 2 x, për 0  x   / 2

1, për  / 2  x   .
Andaj, f ( x)  cos 2 x  F ( x)  G ( x) . 

208. Për x  [0,1) kemi

x 1 1
V f  V f  V  f (1 )  f (0)  f (1 )  f ( x)  0  (1)  [ x 2  (1)]  x 2 .
0 0 x
Për x  1 kemi
x y
V f  2.
0
Për x  (1,2] kemi
x 1 x 1 1 1
V f  V f  V f  V f  Vf  V f 
0 0 1 0 0 1

 f (1 )  f (0)  f (1 )  f (1 ) 
 
0 1 2 x
 f (0)  f (1 )  f (1 )  f (1 )
 1  1  (1)  3 .
Pra, -1o
 x 2 , x  [0,1)
x  Fig. 21
V f  2, x  1
0
3, x  (1,2].

Më tej,
 x 2 , x  [0,1)  x 2 , x  [0,1)
x  
G ( x)  V f  f ( x)  2, x  1  0, x 1 
0
3, x  (1,2]. 1, x  (1,2]
 
 2 x 2 , x  [0,1)

 2, x 1
2, x  (1,2].

Andaj, f ( x)  F ( x)  G ( x) .

209. Supozojmë të kundërtën që, funksioni F nuk është me variacion të kufizuar në segmentin e dhënë
[b / a, (1  b) / a ] . Atëherë për n  N ndarja D :
b 1 b
   0  1     n 1   n 
a a
n
e tillë që  F (
k 1
k)  F ( k 1 )  n .

Ndajmë, tani segmentin [0,1] me pikat  k  a k  b , ku k  0,1,2,  , n . Atëherë

n n


k 1
f ( k )  f ( k 1 )   f (a
k 1
k  b)  f (a k 1  b) 

n
  F (
k 1
k )  F ( k 1 )  n . (1)

Nga (1) sikur F të ishte me variacion të pakufizuar në [b / a, (1  b) / a ] , atëherë edhe f do të jetë me
variacion të pakufizuar në [0,1] . Rrjedhimisht, F është me variacion të kufizuar në segmentin e dhënë
[b / a, (1  b) / a ] .
Më tej, shënojmë me D' ndarjen
 0  1     n 1   n
atëherë
n n (1b ) / a
sup
P ' k 1
 f ( k )  f ( k 1 )  sup
P

k 1
F ( k )  F ( k 1 )  V
b / a
F. (2)

1 (1b ) / a
Nga (2) marrim V f  V F.
0 b / a

t t
210. Le të ekzistojë lim V f . Shënojmë me F (t )  V f , atëherë bazuar në kriter të Koshit mbi ekzistencën e limitit
t  a a
të funksionit për   0 ekziston t 0  [a, ) ashtu që për çdo t ' , t ' ' me veti t ' '  t '  t 0 plotësohet pabarazimi
t '' t'
F (t ' ' )  F (t ' )    V f  V f   .
a a
t '' t' t ''
Mirëpo, V f  V f  V f   . Atëherë,
a a t'
t ''
f (t ' ' )  f (t ' )  V   .
t'
Rrjedhimisht, për funksionin f plotësohet kriteri Koshi d.m.th. ekziston lim f ( x) .
t 
Që pohimi i anasjelltë nuk qëndron shihet në kundërshembullin e mëposhtëm.
sin x
Le të jetë f ( x)  , atëherë
x
n
V f  f (3 / 2)  f ( )  f (2 )  f (3 / 2)   f (n )  f (n   / 2)

4 1 1 1 
       ,
 3 5 2n  1  n  
 
1
sepse seria  2n  1 divergjon.
n2
Mirëpo,
sin x
lim f ( x)  lim 0.
t  x  x
211. Varësisht nga h dallojmë tri rastet e mëposhtme.
1) Për h  0 . Pabarazimi i dhënë duket 0  0 .
2) Për h  0 . Le të jetë
x
 ( x)   f dx,
a
a xbh .

Atëherë  (x)  0, për a  x  b  h , ndërsa  (x)   (b), për b  x  b  h dhe marrim

b b

a
f ( x  h)  f ( x) dx 
a
 [ ( x  h)   ( x)]dx 
bh b bbh ah b


  (x)dx   (x)dx 
ah

a

a
 
 ( x)dx   ( x)dx   ( x)dx 
a a
bh ah bh ah
   ( x)dx    ( x)dx    ( x)dx    ( x)dx 
b a b a
ah
b
 h (b)    ( x)dx  h (b)  h V f .
a
a

x
3) Për h  0 . Le të jetë  ( x)  Vf , për a  h  x  b . Atëherë  ( x)  0 , për a  h  x  a , ndërsa  ( x)   (b) ,
ah
për a  h  x  b dhe marrim
b b

a
f ( x  h)  f ( x) dx   [ ( x)   ( x  h)]dx 
a
b bh b a bh

  
  (x)dx   (x)dx   (x)dx   (x)dx   (x)dx 
a ah a

ah

a
b a

bh
  ( x)dx    ( x)dx 
ah
b

bh
  ( x)dx  h (b) .
Nga 1), 2) dhe 3) rrjedh që pabarazimi i dhënë vlen për çdo h  R .
212. a) Le të jetë dhënë funksioni
 x sin 1 x , x  (0,1]
f ( x)   .
 0, x  0
Ky funksion është me variacion të pakufizuar (që vërtetohet drejtpërdrejtë), f është absolutisht i vazhdueshëm
në secilin segment [ ,1] , por funksioni f nuk është absolutisht i vazhdueshëm, sepse funksioni është me
variacion të pakufizuar.
b) Nëse funksioni f plotëson kushtin për variacion të kufizuar, atëherë f është ndryshim i funksioneve
monotono rritës ashtu që f ' ekziston pothuajse kudo dhe është funksion i integrueshëm në [0,1] .
 1
Nga integrueshmëria e funksionit f ' ( x) rrjedh që funksioni G ( x)   f ' (t )dt
x
është funksion i vazhdueshëm i

x (si funksion i kufirit të poshtëm), atëherë

1 1


0
f ' (t )dt  lim
 0  f ' (t )dt .
Nga vazhdueshmëria absolute e funksionit f në segmentin [ ,1] rrjedh
1

 f ' (t )dt  f (1)  f ( ) .

Përfundimisht, fitohet vazhdueshmëria absolute e funksionit f në segmentin [0,1] :
1 1


0
f ' (t )dt  lim
 0  f ' (t )dt  lim  f (1)  f ( )  f (1)  f (0). 
0

213. Meqë për çdo   0 vlen

1
f (1)  f ( )   f ' ( x)dx
duhet treguar që funksioni f ' është i integrueshëm .
Për derivatin e funksionit f kemi
f ' ( x)  x  1  x    1 .
Është e qartë që funksioni x  1 është i integrueshëm në [0,1] , ndërsa për funksionin x    1 kemi
1 1
x 

   1
 x dx 
  0
0
   1
kështu që funksioni x është i integrueshëm në [0,1] , atëherë dhe vetëm atëherë nëse     0 , d.m.th.
    0 që është supozuar në detyrë.
Duke shfrytëzuar vazhdueshmërinë absolute të funksionit f në çfarëdo segmenti [ ,1] , për   0 kemi
1

 f ' ( x)dx  f (1)  f ( ) .

0
Atëherë,
1 1

 f ' ( x)dx  lim  f ' ( x)dx  lim f (1)  f ( )  f (1)  f (0) .

0
0 0

214. Marrim një   0 dhe gjejmë një   0 të tillë që për çdo sistem intervalesh që nuk priten ( xi , xi' ) për të cilin
n

 (x
i 1
'
i  x i )   të kemi

 F (x )  F (x )   .
i 1
'
i i

Pastaj, për këtë  gjejmë një   0 të tillë që, nga pabarazimi

n

 (x
i 1
'
i  xi )  

të rrjedh pabarazimi
 n

 [ f ( x )  f ( x )]   ,
i 1
'
i i

me të vetmin kusht që intervalet ( xi , xi' ) të mos priten.

Më tej, marrim një sistem arbitrar intervalesh që nuk priten ( xi , xi' ) , për të cilët shuma e gjatësive të jetë më e
vogël se  . Intervalet ( f ( xi ), f ( xi' )) gjithashtu nuk priten (këtu është terë thelbi) dhe shuma e gjatësive të tyre
është më e vogël se  . Pra,
n

 F[ f ( x )]  F[ f ( x )]   ,
i 1
'
i i

gjë që tregon pohimin.

215. Opial. Le të jetë

x
z ( x)   f ' (u) du,
0
0 xa.

Atëherë për 0  x  a kemi

x x
f ( x)  
0
f ' (u )du   y' (u) du  z( x) .
0
Më tej,
a a
a
2 
0

f ' ( x) f ( x) dx  2 z ' ( x) z ( x)dx  z 2 ( x)  z 2 (a ) .
0
0

Mbështetur në pabarazimin Bunjakovski-Shvarc, kemi

 a   a  a  a

   
2 2 2
z (a )   z ' ( x)dx    1  dx  [ z ' ( x)] dx   a f ' ( x) dx .
 0   0  0  0
Vërejmë që, barazimi vlen, atëherë dhe vetëm atëherë kur f  bx , b është konstantë.

216. Funksioni fg është absolutisht i vazhdueshëm në [a, b] si prodhim i dy funksioneve të tilla. Ai është i
derivueshëm p.k. në [a, b] dhe ( fg )'  f ' g  fg ' . Meqë funksionet f ' dhe g ' janë të integrueshme, ndërsa
funksionet f e g të matshme dhe të kufizuara (si të vazhdueshme), funksionet f ' g  fg ' do të jenë të
integrueshme, atëherë
b b b b

   
b
fg a
 ( fg )' dx  ( f ' g  fg ' ) dx  f ' g dx  fg ' dx .
a a a a

217. Supozojmë të kundërtën që, ekziston bashkësia e matshme A  R e tillë

mI
m( A  I )  ,
2
për çfarëdo intervali I në R . Meqë funksioni karakteristik  A është i inte-grueshëm në [0,1] , atëherë nga
supozimi i mësipërm kemi
x
x

0
A (t )dt  m( A  [0, x]) 
2
.

Duke derivuar anë për anë barazimin e mësipërm gjejmë se  A  1 / 2 p.k. në [0,1] , që nuk është e mundur.

218. Mjafton të tregohet kjo veti për një segment [a, b] (supozohet që f është i përkufizuar në interval të fundëm
apo të pafundëm ( ,  ) ).
 Me të vërtetë, sikur bashkësia E të jetë e pakufizuar dhe e tillë që mE  0 , marrim
E p  [ p, p  1]  E .
Pra,

E E
p  
p, pZ .

Si pasojë
    
f (E)  f 

Ep  
 
f ( E p ) dhe 
mf ( E )  mf ( E p )  0 
    p   p  

(sepse mE p  0 prej nga mf ( E p )  0 meqë konsiderohet e vërtetuar vetia (N) për [a, b] ).
Le të jetë E bashkësi në [a, b] e tillë që mE  0 . Shënojmë me
E n  E  f ' ( x)  n  .
Nga fakti që E n  E rrjedh se mE n  0 , për çdo n .

Nga ana tjetër, E  E
n 1
n dhe E n  E n 1 , sepse derivati në çdo pikë është i fundmë (në [a, b] , pra dhe në

E ). Atëherë
m * f ( E n )  n  m * E n  n  mE n  0 .

Pra, m * f ( E n )  0 . Mirëpo, f ( E )   f (E
n 1
n) kështu që


m* f (E)  m
n 1
*
f (E)  0 .

Rrjedhimisht, mf ( E )  0 .

219. a) Për çfarëdo intervali J  I edhe f (J ) është interval, sepse f është i vazhdueshëm, me masë  ( f ; J ) . Le
të jetë A  I bashkësi me masë zero. Për   0 marrim   0 ashtu që për çfarëdo vargu disjunkt ( J n ) të
intervaleve të hapura në I vlen  m( J n)    ( f ; J n)  .
Më tej, marrim një varg intervalesh ( J n ) të tillë që e mbulon bashkësinë A , atëherë { f ( J n )} do të jetë
mbulojë e bashkësisë f ( A) dhe prej aty
m * ( f ( A))   m( F ( J n ))   ( f ; J n)  .
Meqë   0 është çfarëdo, tani m * ( f ( A))  0 , pra f ( A) ka masën zero .
b) Le të jetë A  I bashkësi e matshme. Atëherë A  B  Z ( B është ndonjë bashkësi nga familja F  , ndërsa
Z me masë zero) dhe prej aty f ( A)  f ( B)  f ( Z ) . Atëherë, mbështetur në a), f (Z ) është bashkësi me masë
zero, pra është e mjaftueshme të tregohet që, f (B) është e matshme. Meqë çdo bashkësi e mbyllur F në R
është union i bashkësive kompakte F  [n, n]; n  N  , e tillë do të jetë edhe bashkësia B, B  K n , pra e

tillë është edhe fëtyra e vazhdueshme f ( B)   f /K n) . Andaj, f (B) është e matshme si bashkësi F .


220. Për t  E shqyrtohet funksioni F (t )   E ( s )ds , i cili është i derivueshëm pothuajse kudo dhe vlen
0

F ' (t )   E (t )  1 p.k. në E , ndërsa F' (t)  0 p.k. në E c .

Nga ana tjetër,
F (t  h)  F (t  h) 1 F (t  h)  F (t ) 1 F (t  h)  F (t )
lim  lim  lim  F ' (t ) .
h0 2h 2 h0 h 2 h0 h
 Mirëpo,
F (t  h)  F (t  h) 1  
t h t h

2h
   E ( s )ds   E ( s )ds  
2h 
t  h 0 
 
t h
1 1
  E ( s ) ds  mE  [t  h, t  h]
2h 2h
t h
ku shprehja e fundit konvergjon në densitetin e bashkësisë E në pikën t .

4.3. Integrali i Stiltesit

221. Le të jetë D  {a  x 0  x1    x n  b} , ndarje e çfarëdoshme e segmentit [a, b] . Atëherë

n n xi xi 1

 F (x )  F (x
i 1
i i 1 )    f (t )dg (t )   f (t )dg (t ) 
i 1 a
y
a o4

n xi n n b

  M V (g)  M V (g) ,
o
 f (t )dg (t ) 
i 1 xi 1 i 1 xi 1 a

ku M  max  f ( x)  . Pra, funksioni F është me variacion të kufizuar dhe 1

a  x b
vlen
b b 0 1 2 x
V
a
(F )  M V a
(g) .

-2
222. Grafiku i funksionit g jepet në fig. 22.

_1_ 0 dhe x 2  1 .
a) Këputjet e funksionit g janë x_
Atëherë __ _
__
_
__
-5 o
_
Fig. 22
2 1 1 2

    
xdg ( x)  xdg ( x)  xdg ( x)  xdg ( x)  0 g (0  )  g (0)  1 g (1 )  g (1 )    
1 0 0 1
0 1 2 0
x2 0 2 3 49
1
 
0

 xdx  x  0  dx  x(2 x)  1  [2  1] 
1
 x
2 1 3 1
3
6
.

2 0 2

 (x 1)dg(x)  (x 1) 1 dx   (x 1)(2x)dx  (0

2
b) 2 2 2
 1)[1  4]  (12  1)(2  1)
1 1 1
 2
 x3  0  x4 x2  50
  x   2   36   .
 3  1  4 2  1 3
  
2 0 2
c) 
1

x dg ( x)   xdx  x(2 x)dx  1(2  1) 
1

1
2
2
x 0 x3 43
 2 3 .
2 1 3 6
1

223. Funksioni x  e x është i vazhdueshëm në [1,2] , ndërsa funksioni g ka këputje në pikat: 1, 0, 1, 2 . Andaj,
derivati në pikat e këputjes nuk ekziston, kurse në pjesën tjetër është
zero, d.m.th. y
g'(x) 0 , për x[1,2] \ {1, 0, 1, 2}.
Atëherë integralin e njehsojmë sipas formulës:

b b n o
 
fdg  fg 'dx   f (ck )[g(ck )  g(ck )] 
a a i 1 | o | |
x
- 0 1 2
 f (a )[ g (a  )  g (a )]  f (b)[ g (b)  g (b  )] .
1
Në rastin tonë a  1, b  2 dhe shuma merret vetëm në pikat e
brendshme të këputjes d.m.th. në 0 dhe 1 , fig. 23. Pra,
Fig. 23
2 2

e dg(x)  e g'(x)dx f (c )[g(c )  g(c )] f (1)[g(1 )  g(1)] f (2)[g(2)  g(2 )]

x x    
k k k
1 1 ck 0,1
1


 ex  0dx f (0)[g(0) g(0)] f (1)[g(1 ) g(1)] f (1)[g(1) g(1)] f (2)[g(2) g(2)]
0

 e 0 [1  (1)]  e(2  1)  e 1 (1  0)  e 2 (1  2)  2  e  e 1  e 2 .

224. Le të jetë [a ]  n d.m.th. n  a  n  1 , fig. 24. Atëherë

a 1 2 n a


0

0

x 2 d [ x]  x 2 d [ x]  x 2 d [ x]   
1

n 1

x 2 d [ x]  x 2 d [ x] .
n
a


Integralet x 2 d [ x]  0 , sepse në segmentin [0, a ] funksioni x  [x] është konstantë. Atëherë
n
1 2 n

 x 2 d [ x ]  12 ,  x 2 d [ x]  2 2 ,   x
2
d [ x]  n 2
0 1 n 1
rrjedhimisht
a
n(n  1)(n  2)
x
2
d [ x ]  12  2 2    n 2  .
6
0
 y

|
0o | | x
1 2 3 n
0
Fig. 24
2 2 2
67
225. a) 
0

0

x 3dg ( x)  x 3 g ' ( x)  1 1  1  2 x 4 dx 
1
5
, fig.25.

b) Dallojmë disa raste.

1) Për p  0 kemi y
g ( x  p )  ( x  p ) 2 , x  [1,2] . (2,4)
Atëherë
2

 g ( x  p) dg ( x) 
0
2


 (1  p ) 2  ( x  p ) 2 2 x dx
1
0
o |
1
|
2
x

18 p 2  56 p  45
 (1  p ) 2  .
6 Fig. 25
2) Për p  0 integrali i dhënë: 2

 g(x  p) dg(x)
0
nuk

ekziston, sepse pikat e këputjes të këtyre funksioneve (në të vërtetë edhe vet funksionit) përputhen.
3) Për 1  p  0 kemi
0, x  1  p
g ( x  p)  
( x  p ) 2 , x  1  p.
Atëherë
2 2

  ( x  p)
2
g ( x  p ) dg ( x)   2 x dx .
0 1 p
4) Për p  1 kemi
2

 g ( x  p) dg ( x)  0 .
0

'
  x dt 
226. I  fdg  arctgx
   dx
 (1  t 2 ) 3 / 2 
0 0 0 
  x  tgz  z  arctgx
arctgx
  (1  x 2 3/ 2
)
dx  x  0, z  0; x  , z   / 2
0 1
dx  dz
cos 2 z
 /2  /2
zdz zdz
 
0
2
cos z (1  tg z ) 2 3/ 2
 
0  cos 2 z  sin 2 z 
3/ 2

cos z 2

 cos 2 z 
 /2  /2 u  z , du  dz
zdz
  cos 2 z
1
  z cos zdz  cos zdz  dv
0 0 v  sin z
cos 3 z
 /2
 /2 
 z sin z 0   sin zdz  2  1 .
0

227. Kur n   kemi

0, x [0, / 2]

gn(x)  g(x)   / 2, x ( / 2,]
, x (,2].

Atëherë
2  /2  2
V gn  V gn  V gn  V gn
0 0  /2 

  0   3   2   3 
        
2 
 
 2n n   2 n     n n n 
   2 / n  3 .
(Këtu shfrytëzuam faktin që për n mjaft të madh g n (x) është rritës në intervalet [0,  / 2], ( / 2,  ], ( ,2 ] ,
andaj nuk marrim vlerat absolute.)
Pra, ( g n ) është varg funksionesh me variacion të kufizuar.
Më tej,
2 2

n 
0

lim sin xdgn ( x)  sin xdg( x)
0

 
 
ck  / 2,
k

k

f (c )[g(c )  g(c )] f (0)[g(0 )  g(0)] f (2 )[g(2 )  g(2 )]
k
 

        

 f   g    g     f ( )[ g (  )  g ( )]
 2    2 

 2 
 
    
 g   g      0   .
2  2  2 2
   
228. a) Le të jetë h  0 . Atëherë
ch c ch
F (c  h )  F (c )  
a

f (t )dg (t )  f (t )dg (t ) 
a
 f (t )dg (t )
c
ch
 F (c  h )  F (c )  M V ( g )  M (c  h)  (c) ,
c
 x
ku  ( x)  V ( g ), M  sup  f ( x)  .
a x[ a ,b ]

Funksioni  është i vazhdueshëm në pikën c , atëherë dhe vetëm atëherë nëse funksioni g është i
vazhdueshëm. Nga vazhdueshmëria e funksionit g rrjedh edhe vazhdueshmëria e funksionit  në pikën c ,
atëherë
F (c  h)  F (c) h 0 .
0
b) Nëse f (c)  0 dhe nëse pika c është pikë këputjeje e funksionit g , atëherë
F (c  )  F (c  )  0  f (c ) g (c  )  g (c  ) .  
Nëse f (c)  0 dhe vazhdueshmëria e funksionit f rrjedh ekzistenca e numrit pozitiv  ashtu që

f ( x)  b për | x  c |  .
V (g)
a

Meqë funksioni F është funksion me variacion të kufizuar (det.221), ekzisojnë F (c  ), F (c  ) dhe vlen
F (c  )  lim F (c  h), F (c  )  lim F (c  h) .
h  0, h  0 h  0, h  0
Për | h |  kemi
ch
 b
F (c  h )  F (c  h )   f ( x) dg ( x)  b
V (g)   .
a
ch V (g)
a
Le të jetë f (c)  0 . Tregojmë që

F (c  )  F (c  )  f (c ) g (c  )  g (c  ) 
Nga vazhdueshmëria e funksionit f në pikën c dhe ekzistenca e limiteve g (c  ), g (c  ) , rrjedh ekzistenca e
numrit   0 ashtu që

f ( x )  f (c )  b
për x  c   .
4V ( g )
a
Më tej ,
 
g (c  h )  g (c  )  , g (c  h )  g (c  )  për 0  h  
8 | f (c ) | 8 | f (c )
F (c  h )  F (c  h )  f (c ) g (c  )  g (c  )   
ch

 f (t )dg (t )  f (c)g (c 

= )  g (c  ) .
ch
Nga përkufizimi i integralit të Stillerit rrjedh ekzistenca e ndarjes D e segmentit [c  h, c  h] ashtu që
n ch

 f (
k 1
k )g ( x k )  g ( x k 1 )   f (t )dg (t )  2 ,
ch
ku  k  [ x k 1 , x k ] mund të dhe merret që pika c ndarëse e segmentit [c  h, c  h] ;
c  h  x 0  x1   x n  c  h . Atëherë
F (c  h )  F (c  h )  f (c ) g (c  )  g (c  )   
  f (c)g (c  )  g (c  ) .
n


2
  f ( )g ( x )  g ( x
i 1
i i i 1 )

Mirëpo,
   f (c)g (c  )  g (c  ) 
n

 f ( )g ( x )  g ( x
i 1
i i i 1 )

n n
  i 1
f ( i )g ( x i )  g ( x i 1 )  f (c)g ( x )  g ( x
i 1
i i 1 )  

f (c)[ g ( x n )  g (c  )]  f (c)[ g (c  )  g ( xi )] 
n
   | f (c ) |    
 b  g(x )  g(x
i 1
i i 1 )  f (c )
8 | f (c ) |

8 | f (c ) |

4

8

8

2
.
4V ( g )
a
Rrjedhimisht,
F (c  h)  F (c  h)  f (c)[ g (c  )  g (c  )]   , për h   .

229. Vërejmë që, për n të fiksuar, funksionet g n janë monotono rritëse. Andaj,
1
V gn  gn (1)  gn (0)  1.
0 y
Për çdo x  [0,1] gjemë: lim g n ( x) . Për çdo x të
n

 k  1 kn 
tillë gjendet intervali  n ,  ashtu që
 n n
kn  1 k
x n (1) x  g n (x)
n n
dhe
2
 k 1 o
g n ( x)   n  . | | | | | |
x
 n  0 1
Nga relacioni (1) kemi:
kn  1 k 1 1
x n  ose Fig. 26
n n n
k 1 1
0 x n  .
n n
Apo duke vepruar me limit në pabarazimin e fundit fitojmë
2
kn  1  k 1
lim x dhe lim n   x2 .
n n n  n 
Për x  1 : g n ( x)  1 dhe lim g n ( x)  1 . Pra, lim g n ( x)  x 2 .
n n
Andaj,
1 1


lim e dgn (x)  exd(x2) . 
x
n
0 0

[nx]
230. Për n të fiksuar funksionet x  g n ( x)  janë jozvogëluese, andaj
n
1 [ n]
V g n  g n (1)  g n (0)   0 1.
0 n
Pra, ( g n ) është varg funksionesh me variacion të kufizuar.
 Më tej,
[nx]  nx  [nx]  1
0  nx  [nx]  1
[nx] 1
0 x  .
n n
Rrjedhimisht, nga pabarazimi i fundit, kemi
[nx]
lim g n ( x)  lim  x  g ( x) .
n n n
Andaj,
1 1 1
lim In  lim f ( x)d [nx] / n 
  f (x)d (x)   f (x)dx .
n n
0 0 0

231. Nisemi nga barazimi

2 2
1
0
f ( x) cos nxdx 
n  f ( x)d (sin nx) .
0
2
1
Duhet njehsuar:
n  f (x)d(sinnx) . Mbështetur në integrim parcial:
0
b b

 f dg   gdf  f (b) g (b)  f (a) g (a)

a a
dhe pozojmë g ( x)  sin nx . Atëherë
2 2
1 1 1
n 
0
n 
f (x)d(sinnx)  sinnxd( f (x))[ f (2)sin2  g(0)sinn 0]  0.
0
n
Pra,
2 2
1 1
n 
0
f (x)d (sinnx)  
n 
sin nxd( f (x)) .
0
Andaj,
2 2
1

0
f (x) cosnx dx  
n 
sin nxd( f (x))
0
2 2
1 1 2


0
f ( x) cos nxdx  
n  sin nxd ( f ( x))  n V
0
0
f .

232. Që të hyhet me limit brenda shenjës së integralit duhet treguar se g n janë me variacion të kufizuar, ndërsa f n
uniformisht konvergjente.
1 1 n
1 1
a) Meqë g n' ( x)  (1  x n ) n  nx n  x n (1  x n ) n  0 , d.m.th. ( g n ) është varg monotono rritës. Andaj,
n
3
V g n  g n (3)  g n (0)  (1  3 n )1 / n  11 / n  3(1  3  n )1 / n  11 / n
0
1
3n 
 1  3 n n
 31  n   n 1  3  1  2  g n  BV [0,3] .
 3 
1 xn xn
 lim
Atëherë, për x  1 : lim(1  x ) n 1/ n
 lim(1  n xn n
x ) e n n 1;
n n
për x  1 : lim n 1  1 ;
n
1 1
xn 
për x  1 : lim(1  x ) n 1/ n
 lim x(1  x n ) n  lim x(1  x n
) x n n x.
n n n
Pra,
1, x  [0,1]
lim g n ( x)  g ( x)  
n  x, x  (1,3].
Tregojmë konvergjencën uniforme të vargut ( f n ) . Meqë
2
lim f n ( x)  lim e  ( x  n )  0 ,
n n
mjafton të tregohet se
sup f n ( x)  0 n 0 .

Me të vërtetë,
2
sup f n ( x)  0  e  n ( x  n ) n 0 .

Andaj, me limit mund të hyhet brenda shenjës së integralit dhe përfundimisht kemi
lim
n f
[ 0,3]
n dg n 0.

nx
b) lim f n ( x)  lim  x . Tregojmë se: f n ( x) unif
 f ( x)  x .
n n 1 n  x
Me të vërtetë,
nx nx x  x2  nx  x  x2
sup fn (x)  x  sup  x  sup  sup 
1 n  x 1 n  x 1 n  x
x  x2 x  x2 3  32 12
 sup  sup   0 .
1 n  x 1 n 1 n 2
1 n2 n
Andaj,
3 3

   fg 'dx   f (1)[ g (1

lim f n dg n  fdg  )  g (1 )] 
n
[ 0,3] 0 0 ck 1

 f (0)[ g (1 )  g (0)]  f (3)[ g (3)  g (3  )]  4 .

c) 2 .
233. a) Meqë në segmentin [0,  ] funksioni f është monotono zvogëlues, atëherë për x  [0,  ] kemi

0
o o
 x
2
-1 o

 o

Fig. 27

 
v( x)  V f  V f  f ( )  f (0)  f ( )  f ( x) 
0 x

  0    x      x    x  x .

Pra, v( x)  x , për x  [0,  ] , dhe V f  sup {x}   .
0 x[ 0, ]
Tani intervalin (0,2 ] e ndajmë në intervale monotonie të funksionit f : ( ,3 / 2] e (3 / 2, 2 ] . Atëherë,
për x  ( ,3 / 2] kemi
    3 / 2 3 / 2
v( x)  V f  V f  V f  V  V f 
0 0    x

 f (x)  f (0)  f (   )  f ()  f (3 / 2)  f (   )  f (3 / 2)  f (x) 

    0  sin(   )    sin(3 / 2)  sin(   )  sin(3 / 2)  sinx
 2  2  sin x .
Andaj,
 x, x  [0,  ]

v( x)  2  2  sin x, x  ( ,3 / 2)
2  2  sin x, x  (3 / 2,2 ].


b) Shënojmë me G ( x)  v( x)  f ( x) d.m.th.
2 x , x  [0,  ]

G ( x)  2  2 sin x, x  ( ,3 / 2)
2  2 , x  (3 / 2,2 ].

Andaj,
f ( x)  v( x)  G ( x)
si ndryshim i dy funksioneve monotone.
c) Marrim g ( x)  e x . Meqë x  e x është i vazhdueshëm dhe f  BV . Pra, integrimi mund të bëhet dhe e
njehsojmë integralin:
2  2

 
e x df ( x)  e x d ( x)   e d (sin x)  g ( )[ f (  )  f (  )] 
x

0 0

 g(0)[g(0  )  f (0)]  g(2 )[ f (2 )  f (2  )] 

  2

 
  e dx  ex cosxdx e (0   )  e0(0  0)  e2 (sin2  sin2 ) 
x

0 

ex  2
 e x (sin x  cos x)   e 

0 2
e 2 e 
 e   1    e  .
2 2
234. Nga vazhdueshmëria e funksionit  rrjedh që I   ([a, b)] është interval i mbyllur, ndërsa nga monotonia e
tij që  (a ) dhe  (b) janë skajet e intervalit I . Meqë  është rigorozisht monoton, do të jetë edhe biektiv
d.m.th. ka funksionin invers  1 : I  [a, b] .
b
Nga f  C[a, b] dhe g  [ ]  V [a, b] ( g është monoton në [a, b] ) rrjedh ekzistenca e  fdg .
a

Nëse funksioni  është rigorozisht rritës dhe x 0  a, xi   1 g (a )  i  për 1  i  n  [ (b)]  [ (a )] ,

atëherë g ( x)   (a )  i  1 për x  x i 1 , x i  , dhe g ( x)  [ (b)] për x  [ x n , b] d.m.th. funksioni g është
konstant në intervalet ( xi 1 , xi ) , ka kërcime gjatësie 1 në pikat xi (dhe atë nga e majta), ndërsa g (a  )  g (a ) ,
andaj
b  xn b  xn b n [ (b )]
 

fdg   
a x   

fdg  fdg  fdg i 1
f ( x i)   f ( 1 (i )) .
[ ( a )]1

a  n  a xn

Nëse funksioni  është rigorozisht zvogëlues dhe xi   1  (a )  i  1 për

1  i  n  g (a )  g (b), x n 1  b , atëherë g ( x)   (a ) për x  [a, x1 ] dhe g ( x)  [ ( a )]  i për
 
x  x i , x i 1 d.m.th. funksioni g është konstant në intervalet ( xi , xi 1 ) , ka kërcime gjatësie –1 në pikat xi
(dhe atë nga e djatha), ndërsa g (b  )  g (b) , andaj
b b n n [ ( a )]

 
fdg  fdg    f ( x )   f ( x
i 1
i
i 1
n i 1 ) 

 f (g
[ (b )]1
1
(i )) .
a x1

 [hf ( x)  g ( x)] d ( x)  0
2
235. Nisemi nga relacioni:
a
b

 [h
2
f 2 ( x)  2hf ( x) g ( x)  g 2 ( x)] d ( x)  0
a
b b b
h2  a

f 2 ( x) d ( x)  2h f ( x) g ( x) d ( x)  g 2 ( x) d ( x)  0
a

a
Atëherë duke shënuar A, B,C përkatësisht integralet i mësipërm kemi
Ah2  2Bh C  0  (2B) 2  4AC  0 ose 4B2  4AC  0  B2  4AC .
Andaj, fitohet pabarazimi i kërkuar:
2
 b  b b

  
2 2
 f ( x) g ( x) d ( x)  f ( x) d ( x)  g ( x) d ( x) . 
 a  a a
4.4. HAPËSIRAT Lp

Disa përkufizime dhe pohime fundamentale

Përkufizimi 1. Funksioni real g i dhënë në intervalin (a, b) , ku   a  b   , quhet konveks nëse vlen
pabarazimi:
g[(1   ) x  y ]  (1   ) g ( x)  g ( y )
për a  x  b, a  y  b, dhe 0    1 .

Pohimi 1. Nëse funksioni g është konveks në (a, b) , atëherë ai është edhe i vazhdueshëm në (a, b) .

Pohimi 2. (Pabarazimi i Jensenit). Le të jetë  masë positive në   algjebrën e bashkësisë E , ku  ( E )  1 . Nëse

f është funksion real nga L1(), i tillë që a  f (x) b, për x  E dhe nëse g është funksion konveks në (a, b) , atëherë
 
g  f d   ( gf ) d .
 
 
E  E
Përkufizimi 2. Numrat real p dhe q të tillë që p  q  pq ose 1 / p  1 / q  1 quhet çift eksponentësh të konjuguar.

Teorema 1. Le të jetë p, q çift eksponentësh të konjuguar, 1  p   , ndërsa X hapësirë e masës  . Le të jenë

f , g funksione jonegative të matshme me vlera në [0, ] . Atëherë vlejnë pabarazimet:
1/ p 1/ q
   
 
fg d   f p d  
q
I. (Holder):  g d  .
X  X   X 
1/ p 1/ p 1/ p
     

 X

II. (Minkovski):  ( f  g ) p d 

  f p d 
 X 

  g p d 
 X 
 .

Për p  q  2 fitohet pabarazimi Shvarc-Bunjakovski.

Përkufizimi 3. Funksioni i matshëm kompleks f , i dhënë në X quhet i integrueshëm (ose shumueshëm) i rendit
1/ p
 p 

X

p, 1  p   , nëse f p   f d

 .

Klasa e të gjitha funksioneve të tilla shënohet: L p ( X ,  ) ose shkurt L p .

Përkufizimi 4. Le të jetë g : X [0,] funksion i matshëm dhe T bashkësia e të gjithë numrave real  të tillë që:
g 1 ((, ])  0 . Nëse T  pozojmë  , ndërsa për T  pozojmë   infT . Meqë
 
g 1(( , ])  g (  1/ n, ]
1
dhe meqë unioni i numërueshëm i bashkësive me masë zero është bashkësi me masë
n1
zero, shohim se   T .  quhet supremum esencial ose supremum qenësor (maksimum i drejtë) i funksionit g .
Shënohet   es sup g ose   vrai max g .
Ngjashëm përkufizohet edhe infimumi esencial i funksionit g .

Teorema 2. Nëse p, q janë eksponent të konjuguar, ku 1  p   dhe nëse f  L p ( X ), g  Lq ( X ) , atëherë

f , g  L1 ( X ) , dhe bile fg 1
 f p
g q
.

Teorema 3. Nëse 1  p   dhe f , g  L p ( X ) , atëherë f  g  Lp (X ) , dhe vlen

f g p f p g p.

Pohimi 3. Nëse fn  f sipas normës në L p ( X ,  ) , atëherë fn 


f .

Përkufizimi 5. Nëse për çfarëdo   0 gjendet numri natyral n 0 ashtu që

f m  f n   , m, n  n 0
tani vargu { f n } quhet varg i Koshit ose varg fundamental në L p ( X ,  ) .

Teorema 4. Hapësira L p ( X ,  ) , p  [0, ] është hapësirë komplekse e Banahut,.

Veçanërisht, L2 ( X ,  ) në lidhje me produktin skalar ( f , g )   f g d
X
paraqet hapësirë komplekse të Hilbertit.

Rrjedhimi 1. Nëse p  [0, ] dhe { f n } varg i Koshit në L p ( X ,  ) me limit f , atëherë { f n } ka nënvarg i cili
konvergjon në trajtë pikësore p.k. në f .

Teorema 5. Le të jetë S klasa e funksioneve të thjeshta komplekse të matshme në X të tilla që  {x : s ( x)  0}   .
Nëse p  [1, ] , atëherë S është e dendur në L p ( X ,  ) .
Përkufizimi 6. Bartës i funksionit kompleks g në hapësirën topologjike X quhet mbyllja e bashkësisë {x : g ( x)  0}
dhe shënohet: sup p g  {x : g ( x)  0} .

Teorema 6. Klasa e funksioneve komplekse C c ( X ) me bartës kompakt është e dendur në L p ( X ,  ) .

Teorema 7. Nëse X është hapësirë lokalisht kompakte e Hausdorfit, atëherë C 0 ( X ) është kompletim i hapësirës
C c ( X ) ndaj metrikës së përkufizuar me normën:
f  sup f ( x) .
xX

Trajta e përgjithshme e funksionalit linear në hapësirën L p ( X ,  ) jepet me:

 fg d , ku E  X , f  L
p
F( f )  , g  Lq , p  1 .
E

Detyra

236. Të jepet shembull funksioni f në segmentin [a, b] ashtu që

a) f  L , por f  L2 .
 b) f  L , por f  L p , p  1 .

237. Le të jetë mE   . Të tregohet që, L p ( E )  Lq ( E ) , për p  q .

238. Të tregohet që, nëse f n  f në L p , atëherë

 
p p
f n ( x) dx  f ( x) dx .

239. Le të jetë dhënë funksioni f në [0,1] , i tillë që f  L p , p  1 . Të vërtetohet që:

1
x
1) ekziston integrali i fundmë  f ( x) ln 2 dx ;
0
2) ekziston funksioni f ashtu që integrali i mësipërm të mos ekzistojë kur f  L , pra për p  1 .

240. Vargu { f n } konvergjon në f në hapësirën L p [a, b] , ndërsa {g n } në g në hapësirën Lq [a, b] , ku

1 / p  1 / q  1 . Atëherë
b b

n 
lim f n g n dx 
a
 fg dx .
a
Prej këtu, të provohet që, nëse c n  c, c n  [a, b] , atëherë
cn c
lim  f n dx   f dx .
n
a a

241. Të provohet që, nëse F është integral i ndonjë funksioni nga L p , atëherë
F ( x  h)  F ( x ) 1 1
1/ q
  0 , ku   1 .
h 0
h p q

242. Thuhet se funksioni f i dhënë në bashkësinë E është p.k. (pothuajse kudo) i kufizuar në E , nëse
ekziston konstanta C e tillë që p.k. në E të jetë f ( x)  C . Nëse në këto kushte shënojmë
A  inf {C} , atëherë A quhet kufi i përpiktë themelor i funksionit f dhe simbolikisht shënohet:
ess sup f ose vrai sup f .
Të provohet që:
a) Nëse f është p.k. i kufizuar në E dhe A  esssup f (x) , atëherë p.k. në E vlen f ( x)  A .
b) Nëse f  L p , për x  E , p  1 , atëherë
1/ p
 p 

 f dx 
 E 
  ess sup f .
p 

243. Nëse f , g  L p , p  2 , atëherë fg  L p / 2 .

244. Le të jetë  ()  1 dhe f , g funksione pozitive të matshme në  ashtu që f , g  1 . Të vërtetohet
që:


 
fd  gd  1 .


245. Të njehsohen:
  
sin 2 (n ) cos 2 (n )
n 1 n2
dhe 
n 1 n2
;   const. .

4.4. Hapësirat LP

1 1
1 1 1 1
236. a) Marrim f ( x) 
x
. Integrali 
0
x
dx konvergjon, ndërsa ai  x dx
0
divergjon. Pra,
x
 L[0,1] , por

2
 1 
   L[0,1] .
 
 x
1/ 2
 1
1 1
b) Marrim f ( x)  2
x ln x
, për x  0,  . Atëherë integrali jo i vetë
 2 
0
x ln 2 x
dx konvergjon, ndërsa për

1/ 2
1
p  1 integrali jo i vetë 
0
x (ln 2 x) p
p
dx divergjon. Pra, f  L , por f  L p , p  1 . 

237. Le të jetë f  L p (E ) dhe provojmë që f  Lq (E ) . Marrim E 0  x : f ( x)  1 . Atëherë  

 
  f ( x) dx  
  
q q q q
f f ( x) dx  f ( x) dx 
 
E  E \ E0 E0

 f ( x)
q p
 dx  mE 0  f  mE   .
E \ E0

Rrjedhimisht, f  Lq (E ) .

238. Le të jetë E1  x : f ( x)  0 dhe E 2  x : f ( x)  0 . Bashkësitë E1 , E 2 janë të matshme, atëherë

 fdx  0
E1
dhe  fdx  0 .
E2
Ndërsa, mbështetur në detyrën paraprake (det.237), kemi
f 0 (p.k) në E1 dhe f  0 (p.k) në E 2 ,
rrjedhimisht f  0 (p.k) në E .

239. 1) Funksioni x  ln x / 2 është i integrueshëm në çfarëdo fuqie q  1 , pra edhe për q të tillë që 1 / p  1 / q  1 .
Atëherë, mbështetur në pabarazimin e Holderit, kemi
1
x 1  1 x p 
f ( x) ln dx   f ( x) dx    ln
  dx    . 
p
2    2 
0 0  0 
 1 x 1
2) Funksioni x  f ( x)  2
 L[0,1] , por ai f ( x)  ln   L[0,1] .
x ln x / 2 2 x ln x / 2
b
240.   fg  f
a
n gn dx  f  fn p
 g p
 fn p
 g  gn q
n 0 .


Le të jetë
1, x  [a, c n ]
 n ( x)   .
0, x  [c n , b]
Atëherë
 n  Lq [a, b],  nq ( x)  1,  nq   [ a ,c ] ,
prej nga
c c


a
f n ( x)dx   f ( x)dx .
a

x
241. Le të jetë F ( x)   f (t ) dt . Atëherë
a
xh
F ( x  h)  F ( x ) 1
h
1/ q

h
1/ q  f (t ) dt 
x
1/ q 1/ q
1    x  h 
xh
p  p 
 
1/ q
 1/ q  f ( x) dt h   f ( x) dt  h 0 ,
0
h  x   x 
p
sepse f është funksion i integrueshëm.

242. a) Është e qartë se nëse A është kufi i përpiktë themelor, atëherë për çdo C  A vlen f ( x)  C p.k. në E .
Në fakt nga përkufizimi i A , ekziston C1, A  C1  C e tillë që f ( x)  C1 p.k. në E .
Pra, për çdo C  A kemi

mE f  C  0 . 
Por,

E  f  A 
 1
 E f
n 1
 A ,
n
 
dhe meqë mE f  A  1 / n  0 edhe mE f  A  0 . Pra,  
f ( x)  A p.k. në E .
b) Dallojmë dy raste:
p
1) ess sup f  A0   . Atëherë f ( x)  A p.k. në E , pra
xE
1/ p
 
 f p dx 

E
 

 A(mE )1 / p . (1)

Sipas   0 , marrim A   / 2 dhe kemi


mE f  A  1 / n  me  0 , 
mbështetur në përkufizim të A (meqë me  0 , atëherë f ( x)  A   / 2 p.k. në E ). Kështu që
 1/ p 1/ p
   
 f
 dx   f  dx 
p p
 ( A   / 2)(me)1 / p . (2)
   
E  e 
Por,
lim ( A   / 2)(me)1 / p  A   / 2 ; lim A(me)1 / p  A .
p  p 
Pra, për  / 2 (për   0 të dhënë) gjendet p 0 i tillë që për p  p 0 të jetë
1/ p 1/ p
( A   / 2)(me)  A   ; A(mE )  A .
Prej nga në bazë të pabarazimeve (1) dhe (2) për p  p 0 kemi
1/ p
 
A  f  dx 
p
 A
 
E 
kështu që
1/ p
 
lim  f dx 
p
 A.
p  
 E 
2) Nëse ess sup f   . Atëherë në bazë të përcaktimit të këtij rasti funksioni f nuk është p.k. i kufizuar në
xE
E . Kjo do të thotë se për çdo numër L , kemi
mE  f  L   me  0 .
Atëherë
1/ p 1/ p
   
 f p dx 
   f dx  
p
 L(me)1 / p ,
   
E  e 
për çdo numër n0  0 marrim L  n0 dhe meqë
lim L(me)1 / p  L
p 
gjejmë p 0 , që për p  p 0 , të jetë
L(me)1 / p  L    n0 .
Si rrjedhim për p  p 0 plotësohet pabarazimi
1/ p
 
 f p dx 

E
 

 n0

ku p 0 i përgjigjet numrit të dhënë n 0 . Kjo tregon që

1/ p
 
lim  f  dx 
p
.
p  
E 

243. Shënojmë me E  {x  [a, b] : f ( x)  g ( x)} , atëherë

E c  {x  [a, b] : f ( x)  g ( x)} .
Më tej,
2
x  E f ( x)  g ( x)  f ( x) g ( x)  g ( x) (3)
2
x  E c g ( x)  f ( x)  f ( x) g ( x)  f ( x) . (4)
p/2
Që të tregojmë se fg  L duhet vërtetuar se
 b

 fg
p/2
dx   .
a
Më tej,
b

 fg  f ( x) g ( x)  f ( x) g ( x)
p/2 p/2 p/2
dx  dx  dx
a E Ec

  g ( x)  dx   g ( x)  dx
p/2 2 p/2 2

E Ec

 g ( x)  f ( x)
p p
 dx  dx   .
E Ec

244. Mënyra e parë. Meqë f , g funksione pozitive dhe fg  1 , atëherë

 fd  0

  gd  0 .

Nëse ndonjeri nga këto integrale është i pafundëm, atëherë pabarazimi në fjalë plotësohet. Supozojmë, tani që
të dy integralet janë të fundëm d.m.th.
0  f    0  g   në  .
Fillimisht tregojmë se plotësohet relacioni:
1
st  1  ( ) t  s  2; s, t ,   (0, ) . (5)

Funksioni x  y  1 / x është konveks dhe i derivueshëm. Pra, çdo pikë ( s, t ) që gjendet mbi grafikun ( st  1 )
gjendet edhe mbi tangjenten e kësaj lakoreje, fig.28, d.m.th. yT (s)  t , ku tangjentja T :
1  1  1 1
y   ( x   )  y T   2 ( x   ) .
  2   
Rrjedhimisht,
1 1 y
t  (s   ) y  1/ x
 2
1 1 T o (s,t)
t  (s   )
  2
M ( ,1 /  )
1 o
t  1   (s   )
2
1
t  s  2 . o o
 0  x
Pra, plotësohet relacioni (5).
Më tej, nga fg  1 në  rrjedh që 1
f  g  2 , për  .
Fig. 28 
Apo duke integruar
1 (sepse  ()  1 ).

 f d 
Rrjedhimisht, nga 
 

gd   2 d  2


1
 f d 


gd   2  f d  gd   1 .






Mënyra e dytë. Meqë f  0, g  0 , atëherë edhe fg  0 .
Më tej, nga fg  1 rrjedh se fg  1 ose f  g  1 . Atëherë, mbështetur në pabarazimin Koshi-Shvarc,
kemi
 1/ 2 1/ 2
   
  f  d    
2 2

1  d 



f g d  
 
g d 


  f d  g d 
 


.

Prej nga kemi: 1   f d   gd .

 

245. Nëse    , gjendet n e tillë që   n   ' dhe  '   , ku n është numër i plotë ose
2 2 2 2
sin nx  sin x, cos n  cos n ' . Kjo tregon se problemi sillet në rastin kur  '   . Sistemi
trigonometrik
1 cos x sin x cos nx sin nx
, , ,, , ,
2    
është i mbyllur. Pra, nëse f  L2 , duke shënuar me c k koeficientet Furie të f në lidhje me këtë sistem, atëherë
 
f   f 2 ( x)dx  c k 0
k
2 , x  [  ,  ] (6)

  
1 cos nx sin nx
ku c 0 

 f ( x)  2
dx, c 2 n 1   f ( x) 


dx, c 2 n   f ( x) 


dx .

Marrim funksionin ndihmës, fig. 29

1, x     y
f ( x)  
0,   x  
i cili është i shumueshëm dhe bile f  L2 ( f 2  f ) . 1
Koeficientet e tij Furie janë:

1 2
c0 


2
dx 
2
,
  0   x

2 2 sin 
c2 n 1 
  cos ndx 
0
 n
, c2 n  0 . Fig. 29

Gjithashtu:
 



f 2 ( x)dx  2 dx  2 . 
0
Pra (6) merr trajtën:
2  2 
 2   2  sin 2 n 2 2 4 sin 2 n
2  
 2
 


n 1


 
 

 n2



 
k 1 n2
ose

sin 2 n 1

n 1 n 2
 .
2
Ndërsa nëse në formulën (6) marrim f ( x)  x në [ ,  ] kemi
2 2
  x    sin nx 
x dx 
 
2
dx  
    

dx  .

   2  n 1    
Prej nga gjejmë:

1 2
n
n 1
2

6
.
 
cos 2 n
Atëherë  n 1 n2
gjendet prej barazimit:

  
cos 2 n 1 sin 2 n
 n 1 n2
 n 
n 1
2

n 1 n2
.

5. PËRGJITHËSIME TË MASËS DHE

INTEGRALIT

5. PËRGJITHËSIME TË MASËS
DHE INTEGRALIT

Disa përkufizime dhe pohime fundamentale

Përkufizimi 1. Masë me shenjë në hapësirën e matshme ( X , ) quhet funksioni  :   R * , i cili i plotëson kushtet:
10  merr të shumtën njërën prej vlerave ,   ;
20  ()  0 ;
   
30   An  
   ( A ) , për çfarëdo vargu disjunkt A
n n  .
 n 1  n 1

Përkufizimi 2. Funksioni  :   C , i cili i plotëson kushtet:

10  ()  0 ;
   
20   E n  
    ( E n ) , për çfarëdo vargu bashkësish disjunkte E n , quhet masë komplekse në  .
 n 1  n 1
Çdo masë komplekse mund të zbërthehet në shumë të dy masave me shënjë:
   R  i I .
Teorema 1. (Lebeg-Radon-Nikodim). Le të jetë ( X , ,  ) hapësirë e masës   të fundme  , ndërsa  masë me
shenjë e dhënë në  . Nëse    , atëherë ekziston funksioni i integrueshëm f : X  R , i tillë që
 (E)   f d ,
E
E   .

Përkufizimi 3. Nëse A  X , B  Y , atëherë bashkësia A  B quhet kënddrejtë në X  Y . Bashkësitë A, B quhen

brinjë të kënddrejtit A  B .
Nëse A  1 , B   2 , atëherë A  B quhet kënddrejtë i matshëm.

Përkufizimi 4.   algjebra më e vogël e cila e përmban  0 shënohet me   1   2 dhe quhet prodhim

(produkt) i   algjebrave 1 ,  2 .

Përkufizimi 5. Le të jetë E  X  Y . Bashkësia

E x  { y  Y : ( x, y )  E} ( x i fiksuar)
quhet x  seksion ( x  prerje) i bashkësisë E me elementin x .
Ngjashëm, përkufizohet edhe y  seksion ( y  prerje)
E y  {x  X : ( x, y )  E} ( y i fiksuar).

Përkufizimi 6. Le të jetë f : X  Y  R * funksion i dhënë në nënbashkësinë E  X  Y dhe x një pikë nga X .

Funksioni f x : Y  R * i përkufizuar në seksionin E x me fx(y)  f (x, y) quhet seksion i f i determinuar me x .
Ngjashëm, përkufizohet edhe f y (x)  f (x, y) i determinuar me y  Y .

Pohimi 1. Çdo seksion i bashkësisë së matshme është bashkësi e matshme.

Pohimi 2. Nëse f : X  Y  R * është funksion i matshëm, atëherë edhe çdo x  seksion ( y  seksion) i tij po ashtu
është funksion i matshëm.
Lema 1. Le të jenë dhënë hapësirat e masave   të fundme ( X , 1 , 1 ) (Y ,  2 ,  2 ) dhe Q  X  Y . Atëherë
funksionet g, h të dhëna përkatësisht në X , Y me: g ( x)   2 (Q x ), h( y )  1 (Q y ) janë jonegative të matshme,
përkatësisht në 1 ,  2 dhe akoma vlen:  g d   h d
X
1
Y
2 .

Lema 2. Nëse ( X , 1 , 1 ) , (Y ,  2 ,  2 ) janë hapësira   të fundme dhe    algjebra më e vogël, e cila përmban
algjebrën  0 e të gjitha unioneve të kënddrejtëve të matshëm disjunkt të fundmë në X  Y , atëherë

 
 (C )  1 (C y ) d 2   2 (C x ) d1
Y X
është masë   e fundme në  dhe vlen
 ( A  B)  1 ( A)   2 ( B)
për çdo kënddrejtë të matshëm A  B .

Teorema 2. (Toneli). Nëse f është funksion jonegativ i matshëm në X  Y , atëherë

 f d   f d d   d d ,   
1 2 2 1 1  2 .

Teorema 3. (Fubini). Le të jetë f funksion i integrueshëm në në hapësirën ( X  Y , 1   2 ,  ),   1   2 .

Atëherë funksionet g, h të dhëna me:
g ( x)   f ( x, y) d 2 ( y) dhe h( y )   f ( x , y ) d ( x )
1
Ex Ey
janë pothuajse kudo të integrueshme dhe plotësojnë barazimin

 f d   g d   h d
1 2 , ku E  X  Y , E x  Y , E y  X .
E Ex Ey

Detyra
246. Le të jetë 1 unazë në X , ndërsa  2 unazë në Y . Nëse  0 është unazë në X  Y , e cila gjenerohet
me kënddrejtët A  B , ku A  1 , B   2 . Të vërtetohet që,  0 përputhet me familjen e të gjitha
unioneve disjunkte të fundme të kënddrejtëve:
m,n

(A  B
i , j 1
i j), ku Ai  1 , B j   2 .

247. Le të jenë ( X , 1 ), (Y ,  2 ) dy hapësira, ndërsa   1   2 prodhimi i   algjebrave 1 ,  2 .Të

vërtetohet që, kënddrejti ABA1, B2 .
248. Le të jetë H ( x, y ) funksion i thjeshtë në hapësirën X  Y . Të tregohet që, çdo seksion i funksionit të
thjeshtë po ashtu është funksion i thjeshtë.
249. Le të jetë m masë e Lebegut në R . Të tregohet që, nëse S është bashkësi e pamatshme në R dhe
y 0 pikë e dhënë e R , atëherë S  { y 0 } është bashkësi e pamatshme, prej nga mund të konkludohet
që prodhimi i dy masave komplete është masë jo komplete.
250. Le të jenë f , g dy funksione të integrueshme në hapësirat ( X , 1 , 1 ) , (Y ,  2 ,  2 ) , ku
1 ( X )  ,  2 (Y )   dhe të jetë   1   2 . Të tregohet që, f ( x)  g ( y ) është funksion i
integrueshëm në hapësirën ( X  Y , ,  ) dhe vlen

 f ( x) g ( y) d   f ( x) d  g ( y) d
X Y X
1
Y
2.

251. Të shqyrtohet ekzistenca dhe barazia e integralit të dyfishtë dhe atyre të njëpasnjëshëm në katrorin
E 2  [0,1]  [0,1] , për funksionet e mëposhtme.
x2  y2 1
a) f ( x, y )  ; b) f ( x, y )  ;
(x2  y 2 )2 (1  xy ) p
( x  1 / 2) 3 , 0  y  x  1 / 2
c) f ( x, y )  
0, y  x  1 / 2  y  0.

252. Le të jetë X  Y  [0,1] dhe 1  m masë e Lebegut në [0,1] , ndërsa  2 masa e numërimit në [0,1] .
Le të jetë f ( x, y )   D ( x, y ) , ku D  {(x, x) : 0  x 1}Q është diagonalja e katrorit Q  (0,1)  (0,1) .
Të tregohet që:
   
 f ( x, y ) d1  d 2  0  1   f ( x, y ) d 2  d1 .
 

Y X



X Y
 

Pse nuk vlen teorema e Fubinit ?
253. Le të jetë X  Y  N bashkësia e numrave natyralë dhe 1   2 masa e numërimit. Le të jetë
2  2  x , x  y

f ( x, y )   2  2  x , x  y  1
0, në rastet tjera.

Të shqyrtohet, a vlen teorema e Fubinit ?
254. Le të jenë ( X , 1 , 1 ) , (Y ,  2 ,  2 ) dy hapësira me masa të fundme, d.m.th. ku
1 ( X )  ,  2 (Y )   dhe   1   2 . Nëse pothuajse për çdo x  X vlen:
 2 ( E x )  1 ( Fx )
 nëse E, F janë bashkësi të matshme nga  , atëherë
 (E)   (F ) .
(Ky pohim njihet me emrin parimi i Kavalierit).
255. Le të jetë X  Y  [0,1] , 1   2  m masa e Lebegut në [0,1] . Të zgjidhet vargu ( n ) i tillë që
0   1   2    1,  n  1 . Le të jetë g n funksion real i vazhdueshëm, i cili anulohet jashtë
intervalit ( n ,  n 1 ) ashtu që
1

g
0
n (t ) dt 1. (*)

Le të jetë

f ( x, y )   g
n 1
n ( x)  g n 1 ( x) g n ( y ) . (**)

a) Të tregohet që, vargu (**) konvergjon dhe që


1 1
 
1 1

 f ( x, y )dy  dx  1  0   f ( x, y )dx  dy .

00
 


00


  (***)

b) Të tregohet që, funksioni f është i vazhdueshëm në çdo pikë, përveç në pikën (1,1) dhe
1
1 
 f ( x, y )dy  dx   .


00


(****)

256. Le të jetë X  Y  [0, ) , ndërsa 1 , 2 le të jenë familje bashkësish të Borelit në [0, ) . Masat
1 ,  2 masa të Lebegut m në [0, ) . Funksioni f
përkufizohet me fig.2. Të y vërtetohet që:
_ y=x
  5
10  f (x, y)dm(y)dm(x)  1 1 

  4_
X Y 
  _
3
 f ( x, y )dm( x) dm( y ) .
 

Y X

 2
20 Moduli f i funksionit f nuk 1 është i integrueshëm.
257. Le të jetë X  Y [0,1], 1  m1 masa | | |
x
e Lebegut në [0,1] ,
0 1 2 3 4 5
 2   d masa diskrete në [0,1] , ndërsa familjet
1 , 2 bashkësi të Borelit në Fig. 2 [0,1] . Le të jetë
1, x  y f  D , ku D
f ( x, y )   d.m.th.
0, x  y e katrorit njësi. Dhe, në fund, për çdo n  N , pozojmë
paraqet diagonalen
An  ( I 1  I 1 )    ( I k  I k )    ( I n  I n ) ,
k 1 1 
ku I k   ,  janë intervale, ndërsa I k  I k ; k  1,2,  , n katrorët përkatës. Të vërtetohet që:
 k n
10 D  
An është bashkësi e Borelit d.m.th. f është i matshëm.
nN

   
 f (x, y)dm( y) d (x)  0  1   f ( x, y)d ( x) dm( y) .
20   
[0,1]  [0,1]
 d  d  

 [ 0,1]  [ 0,1] 
3 Funksioni f është i integrueshëm, por masa  2   d nuk është   e fundme.
0
258. Le të jetë ( X , ) hapësirë e matshme, ku është   algjebër, X   , Y  R dhe B familja e
bashkësive të Borelit. Nëse f është funksion real jonegativ në X , atëherë bashkësia e sipërme
ordinate e funksionit f përkufizohet me:
V * ( f )  {( x, y ) : x  X ; 0  y  f ( x)} ,
e cila është nënbashkësi e X  Y dhe bashkësia e poshtme ordinate e funksionit f përkufizohet me:
V* ( f )  {( x, y ) : 0  y  f ( x)} .
a) Nëse f është funksion jonegativ i thjeshtë, atëherë bashkësitë V * ( f ), V* ( f ) janë të matshme.
b) Nëse f , g janë funksione jonegative të tilla që f ( x)  g ( x) , për x  X , atëherë
V * ( f )  V * ( g ) dhe V* ( f )  V* ( g ) .
c) Nëse ( f n ) është varg funksionesh jonegative monotono rritës, i cili konvergjon në funksionin
f , për x  X , atëherë V* ( f n ) është varg bashkësish monotono rritës unioni i të cilit është
V* ( f ) . Nëse ( f n ) është varg funksionesh monotono zvogëlues, i cili konvergjon në funksionin
f , atëherë V * ( f n ) është varg bashkësish zvogëlues prerja e të cilit është e barabartë me V * ( f )
.
259. Të tregohet që, nëse f është funksion jonegativ i matshëm, atëherë bashkësitë V * ( f ) dhe V* ( f )
janë të matshme (shih det.258).
260. Të provohet që, nëse f është funksion jonegativ në hapësirën ( X , ) i tillë që bashkësitë V * ( f )
dhe V* ( f ) janë të matshme, atëherë edhe funksioni f është i matshëm.
261. Le të jetë
G f  {( x, y ) : y  f ( x)}  X  R ,
ku f është funksion jonegativ në hapësirën ( X , ) . Të tregohet që, grafiku i funksionit të matshëm
është bashkësi e matshme në X  R .
262. Le të jetë X  Y  R dhe m masë e Lebegut në R , ndërsa   m  m prodhim i masave të Lebegut.
Le të jetë f është funksion jonegativ i matshëm i përkufizuar në R dhe le të jenë
E  V * ( f )  {( x, y ) : 0  y  f ( x)}
F  V* ( f )  {( x, y ) : 0  y  f ( x)} .
Të provohet që:

 ( E )  f ( x) dm ,
R
ku m është masë e Lebegut në R .
263. Të tregohen pohimet e mëposhtme.
a) Nëse  është masë me shenjë e tillë që    dhe    , atëherë   0 .
b) Nëse 1 dhe  2 janë masa singulare ndaj  , atëherë edhe kombinimi linear i tyre c11  c2 2
është masë singulare ndaj  .
c) Nëse 1 dhe  2 janë absolutisht të vazhdueshme ndaj  , atëherë e tillë është edhe c11  c 2 2 .
264. Të provohet që, nëse  është masë komplekse në ( X , ) , atëherë ekziston funksioni i matshëm f 0
i tillë që
f o ( x)  1   (E)  f o d  . 
E

265. Të provohet që, nëse  është masë komplekse në ( X , ) , atëherë

  f d   ff
X X
0 d ,

ku funksioni f 0 është përcaktuar me det.264.

5. Përgjithësimi i masës dhe integralit

246. Le të jetë E familja e të gjitha unioneve të fundme të një numri të fundmë kënddrejtës të matshëm. Natyrisht
se E përmban edhe të gjithë kënddrejtët. Meqë  0 është unazë e gjeneruar me familjen e të gjithë
kënddrejtëve, qartë që E   0 .
Vërtetimi do të kryhet, nëse tregohet që E është unazë. Me të vërtetë, meqë  0 është unaza më e vogël, e
cila përmban të gjithë kënddrejtët, atëherë  0  E. Pra,  0  E.
Tregojmë që, E është unazë. Le të jenë
m n
M 
i 1
Ai  Bi dhe M*  A
j 1
*
j  B *j

dy elemente të çfarëdoshme nga E . Duhet treguar që,

M  M * E dhe M \ M* E .
Unioni i një numri të fundmë elementesh disjunkte nga E dukshëm që është element nga E. Prandaj, meqë
M  M *  ( M \ M *)  ( M * \ M )  ( M * M )
mjafton të tregohet që ndryshimi dhe prerja e çfarëdo dy elementeve nga E, po ashtu i takon E. Mirëpo,
meqë
 n  m,n
 
m

M  M *   ( Ai  Bi )   ( A*j  B *j ) 
 
 ( Ai  Bi )  ( A*j  B *j )
 i 1   j 1  i , j 1

 ( A  A )  ( B  B ) ,
m,n
* *
 i j i j
i , j 1
rrjedhimisht, M  M *  E.
Me të vërtetë, kënddrejtët e tipit ( Ai  A*j )  ( Bi  B *j ) janë disjunkt, meqë kënddrejtët Ai  Bi ;
i  1,2,  , m përkatësisht A*j  B *j ; j  1,2,  , n janë kënddrejtë disjunkt, sepse p.sh.
( Ai1  A*j1 )  ( Bi1  B *j1 )  Ai1  Bi1 përkatësisht A*j1  B *j1
( Ai2  A*j2 )  ( Bi2  B *j2 )  Ai2  Bi2 përkatësisht A*j2  B *j2
Nga ana tjetër, kemi
c
m   n   m   n 
M \ M *   ( Ai  Bi ) \  ( A*j  B *j )   ( Ai  Bi )    ( A*j  B *j )  
   
 i 1   j 1   i 1   
   j 1 
m  n  m  n 
  ( Ai  Bi )   ( A*j  B *j ) c  
   ( Ai  Bi )  (A *
j  B *j ) 
 i 1   j 1 


i 1  j 1


  n   
     ( A  B ) \ ( A  C
m m n m
* *  * 
  ( Ai  Bi )  ( A j  B j )   i i j  B *j )   i ,
i 1  j 1  i 1  j 1 
 i 1

 ( A  B ) \ ( A 
n
*
ku C i  i i j  B *j , për i  1,2,  , m .
j 1
Bashkësitë C i janë disjunkte, sepse C i  Ai  Bi .
Nga ana tjetër, ( Ai  Bi ) \ ( A*j  B *j )  E. Meqë u tregua që ndryshimi i çfarëdo dy elementeve nga E i takon
E, mbështetur në induksion konkludojmë që prerja e fundmë shumë elementeve nga E po ashtu i takon E .
Pra, C i  E për çdo i , dhe meqë bashkësitë C i , ku i  1,2,  , m janë disjunkte, rrjedhimisht që,
m
M \ M*  C 
i 1
i E.

Kështu pohimi i detyrës u vërtetua tërësisht.

Vërejtje. Nëse me ' shënojmë unazën e unionit të fundmë të kënddrejtëve të çfarëdoshëm, atëherë 0  E
 '   0 d.m.th.  0  ' . Pra, kjo detyrë tregon që, çdo union i fundmë kënddrejtës mund të shkruhet si union
kënddrejtës disjunkt.
247. Le të jetë D  A  B , ku A  X , B  Y . Nëse D është kënddrejtë i matshëm d.m.th. nëse bashkësitë A, B
janë të matshme, atëherë edhe bashkësia D është e matshme.
Anasjelltas, le të jetë D bashkësi e matshme dhe D   , pra A   dhe B   . Atëherë çdo seksion është
bashkësi e matshme ashtu që të jetë
( A  B) x  B për x  A
dhe
( A  B) y  A për y  B
d.m.th. se është kënddrejtë i matshëm.
n
248. Le të jetë h( x, y )  c 
i 1
i Ei ( x, y ) , ku h( x, y )  ci për ( x, y )  E i ; x - seksion i funksionit h është:

h x ( y )  h( x, y ); ( E i ) x  y : ( x, y )  E i  .
Atëherë
n n
h x ( y )  h ( x, y )  
i 1
c i  Ei ( x, y )  c 
i 1
i Ei ( y) .

249. Bashkësia R  { y 0 } është bashkësi e matshme në M  M si prodhim i kënddrejtëve të matshëm. Përgjithësisht,

vlen
(m  m)( R  { y o })  MR  m({ y 0 })    0  0
Nëse S është bashkësi e pamatshme në R , atëherë
S  { y0 }  R  { y0 } ,
S 0  { y 0 } është nënbashkësi e bashkësisë me masë zero, por nuk është e matshme, sepse y 0 - seksioni
( S  { y 0 }) y0  S nuk është bashësi e matshme. 

250. Supozojmë se f , g janë funksione jonegative të integrueshme përkatësisht në hapësirat X , Y .

Fillimisht supozojmë se f , g janë funksione karakteristike në bashkësitë e matshme A, B përkatësisht në
hapësirat ( X , , 1 ), (Y ,  2 ,  2 ) , pra
f ( x) g ( y )   A ( x)   B ( y )   A B ( x, y ) .
Atëherë
  f (x)g( y)d   
X Y X Y
AB (x, y)d  ( A  B)  1 ( A)  2 (B)   f (x)d  g( y)d
X
1
Y
2 .

Nëse funksionet f , g janë të thjeshta, d.m.th.

n m
f ( x)  
i 1
a i  Ai ( x); g ( y )  b 
j 1
j Bj ( y)

atëherë funksioni f ( x) g ( y ) është i thjeshtë dhe vlen

n m
f ( x) g ( y )   a b 
i 1 j 1
i j Ai  B j ( x, y ) .

Më tej,
n m

 f ( x) g ( y )d    a b 
i 1 j 1
i j Ai  B j ( x , y ) d 

n m n m
 
i 1 j 1
a i b j  ( Ai  B j )   a b  ( A )  
i 1 j 1
i j 1 i 2 (B j ) .

Nga ana tjetër,

n m n m

 
f ( x)d1  g ( y )d 2  i 1
a i 1 ( Ai )   j 1
b j  2 (B j )   a b  ( A )  
i 1 j 1
i j 1 i 2 (B j ) .
X Y
Barazia e anëve të djathta implikon barazin për funksionet e thjeshta.
Tash, f e g le të jenë funksione jonegative të matshme, atëherë ekzistojnë vargjet e funksioneve të thjeshta
s n (x) në X dhe t n ( y ) në Y të tilla që
lim s n ( x)  f ( x) dhe lim t n ( y )  g ( y ) ,
n  n 
atëherë
lim s n ( x) t n ( y )  f ( x) g ( y ) .
n 
Mbështetur në teoremën e Lebegut mbi konvergjencën monotone, kemi

 f ( x) g ( y)d  lim  s
X Y
n
n ( x) t n ( y )d 

n 
X
n 
 lim s n ( x)d1  lim g n ( y )d 2  f ( x)d1  g ( y )d 2 .
Y

X

Y
Përfundimisht, kur f është funksion i çfarëdoshëm, atëherë
f ( x)  f  ( x)  f  ( x)
ku f  , f 
janë funksione pozitive të integrueshme në hapësirën X .
Ngjashëm, g ( y )  g  ( y )  g  ( y ) , ku g  , g  janë funksione jonegative të integrueshme në hapësirën Y .
Për prodhimin e funksioneve f e g fitohet
f ( x)  g ( y )  f  ( x) g  ( y )  f  ( x) g  ( y )  f  ( x) g  ( y )  f  ( x) g  ( y ) .  
Më tej,

 f (x) f (y)d   f f f f

(x)g ( y)d  
(x)g( y)d  
(x)g( y)d  
(x)g ( y)d 
X Y X Y X Y X Y X Y

   
 f (x)d1  g (y)d2  f (x)d  g (y)d  f (x)d1  g (y)d2  f (x)d1  g(y)d     
     

X Y X Y X Y X Y

  f ( x)d  g ( y)d
X
1
Y
2 ,

gjë u desh të tregohet.

251. a) Prerja rrethore (fig. 30.) T0  E 2  [0,1][0,1] , atëherë

y x2  y2 x2  y2
1  ( x
2
2
 y 2 )2
dxdy   ( x
T 0
2
 y 2 )2
dxdy 
E
 /2 1
cos 2 d
T 0  
T 0

dd  
0
cos 2 d 



0

0 0 1 x 1
 ln  0 0   .
2 0
Fig. 30
x2  y2
Pra, funksioni i dhënë: f ( x, y )  2 nuk është i integrueshëm në katrorin njësi
(x  y 2 )2
E2 .
Meqë
1 1 1 1
x2  y2 d  y  y 1

0
f ( x, y)dy 
0
 2 2 2
(x  y )
dy 
0
  
 2
dy  x  y  x  y 2
2 2
0

1 x 2
kemi
 1
1  1
dx 
0

 f ( x , y ) dy 

dx 
1  x 2 .
4
0 0
Nga ana tjetër,
1 1 1 1
x2  y2 d  x  x 1

0
f (x, y) dx   2 2 2
(x  y )
0
dy  
 2

2
dx  x  y  
0
2 2
x y 0

1 y2
rrjedhimisht
1 1  1
 dy 

0
 f ( x, y )dx dy  
 1 y 2
 .
4 
0 0
Pra, integralet e njëpasnjëshëm ekzistojnë, por janë të ndryshëm.
1
b) Meqë f ( x, y )   0 , atëherë y
(1  xy) p 1
T' 0

T 0

0 1 x

Fig. 31
dxdy dd
 (1  xy)   ( sin   cos    sin  cos  )
p p
 p 1
E2 T' 0

ku T' 0  (,  ) : 0    0,     3 / 2 , fig.31.

M   sin   cos    sin  cos     0 .
Më tej,
0
1 dd  d
 '
I
M p  
'
p 1

2M p 
0
p 1
 , p 2.
T 0 T 0
 Për p  2 , funksioni i dhënë nuk është i integrueshëm.
1
y
p.k., në të vërtetë çdo kund
c) Meqë
përveç
yx1/02

për x f( x1,/y2)dy  ( x) Atëherë
, fig.32. ekziston
1 2 
dy 11 1
(x) 
0
 (x 1/ 2)3

(x 1/ 2)2
, x
2
y  x 
 2 y  x
1
y   2
yx1/ 2
dy 1
1
(x)  
0

(x 1/ 2)3 (x 1/ 2)2
, x .
2 x 12
|
1
|
x

Pra,
Fig. 32
 1 1
 2
, x
2
 ( x  1 / 2)
 ( x)  
 1 1
, x
 ( x  1 / 2) 2 2
1
dhe funksioni  nuk është i integrueshëm, d.m.th.   ( x)dx
0
nuk ekziston.

1
Ndërsa  f ( x, y)dx   ( y) ekziston për çdo y . Me të vërtetë,
0
xy1/ 2 x1   y 1 / 2 1 
dx dx 1 1 1 
(y)   3
 
(x 1/ 2) xy1/ 2 (x 1/ 2)3
  
2  ( x 1 / 2) 2
 0,
( x 1 / 2) 2 y1/ 2 
0  0 
1
d.m.th.  ( y )  0 , për y  [0,1] . Pra,  ( y )dy  0 . 
0

Mbështetur në teoremën e Fubinit funksioni i dhënë f ( x, y ) , nuk është i integrueshëm në katrorin E 2  E  E ,

sepse përndryshe këto dy integrale të njëpasnjëshëm do të duhej të ekzistonin dhe të jenë të barabartë. 

252. Për vlerë të fiksuar të y shqyrtohet funksioni f y ( x)  f ( x, y ) si funksion i x . Veçanërisht

1 : x  y
 y ( x)   .
0; x  y
ashtu që
1 1 1
F2 ( y )  
0

f ( x, y )d1  f y ( x)d1   y d1 0
0

0
sepse funksioni nënintegral është i barabartë me zero poyhuajse kudo ndaj masës së Lebegut m . Pra,
1 1

 F ( y)d   0  d
0
2 2
0
2 0.

Tash, për x të fiksuar shqyrtohet funksioni

1 : y  x
f x ( y )  f ( x, y ); (   ) x ( y )    x ( x, y )  
0 : y  x
ashtu që
F1 ( x)  f
Y
x ( y ) d 2   
Y

 x ( y ) d 2  1   2 {x}  1  1  1 .

Më tej,
 1 1

 F ( x)d  1  dx  1
0
1 1
0
d.m.th.
 1
1  1 1
 

0
  0 

 f ( x, y )d 2 d  1  0   f ( x, y )d1 d 2 .
0 0
Vërejmë se, teorema e Tonelit nuk vlen, sepse masa e numërimit  2 në [0,1] nuk është  - e fundme.

253. Le të jetë

F1 ( x)   f ( x, y)d
N
2, F2 ( y )   f ( x, y)d
N
1

ku pozojmë d1  dx, d 2  dy .

3
 f (1, y)dy   f (1,1)dy   f (1,1)dy 2  2
1
F1 (1)   .
2
N {1} N \{1}
Le të jetë T  { y  N : y  x ose y  x  1} x  1 . Atëherë

  f ( x, y)dy   f (1,1)dy  2  2
x
F1 ( x)  f ( x, y )dy   2  2x  0  0 ,
yx y  x 1 T

3
 :x 1
prej nga kemi F1 ( x)   2 .
 0 : x  1
Më tej,

f   f ( x, y) dx   f ( x, y)dx   f ( x, y)dx 
y
F2 ( y )  ( x)dx  f ( x, y )dx 
N N x y x  y 1 T
x x
 22 22 0  0 .
Pastaj,
 3  3  
 F1 ( x)dx 
N
  
 f ( x, y )dx dy  ; f ( x, y )dy  0   f ( x, y )dy dx  0 .
2  2
N 

N N N N
Tregojmë se funksioni f ( x, y ) nuk është i integrueshëm në bashkësinë N  N . Marrim
C  ( x, y )  N  N : y  x; D  ( x, y ) : x  y  1; E  N  N \ (C  D) .
Atëherë,

 f ( x, y) d   | f ( x) | d   | f ( x, y) | d   | f ( x, y) | d .
C D E
Më tej,

 | f ( x, y) | d  (2  2 
x
)d  1  d   (C )   .
C C C

Ngjashëm,  | f ( x, y) | d   .
D
Pra, funksioni f nuk është i integrueshëm në N  N .

254. Nëse C është bashkësi e matshme e prodhimit ( X  Y ,  0 , 1   2 ) , atëherë

 
 (C )   2 (C x )d1  1 (C y )d 2 .
X

Y
Mbështetur në kushtet e detyrës dhe përkufizim të masës  , kemi

 
 ( E )   2 ( E x )d1   2 ( Fx )d1   ( F )
X Y
gjë që u deshtë të vërtetohet.
255. Funksioni
  1 1 
d n exp   , t  ( n ,  n 1 )

g n (t )    t   n  n 1  t 

0, t  ( n ,  n 1 )
është e vazhdueshëm i cili anulohet jashtë intervalit  n ,  n 1  . Konatanta  n përcaktohet nga kushti
1

g
0
n (t ) dt 1 .

Vërejmë se, për funksionet g n mund të merren funksionet grafet e të cilëve janë trekëndësha mbi intervalet
 n ,  n1  , ndërsa jashtë të barabartë me zero.
Tregojmë që, seria (**) konvergjon në çdo pikë dhe se funksioni f ( x, y ) është i vazhdueshëm në të gjitha pikat
përveç asaj (1,1). Le të jetë ( x 0 , y 0 )  (1,1),0  x 0  1,0  y 0  1 . Ekziston n 0 i tillë që  n  x 0   n 1 , pra
f ( x 0 , y 0 )  g n0 ( x 0 ) g n0 ( y 0 )  g n0 ( x 0 ) g n0 1 ( y 0 ) .
Seria (**) reduktohet më së shumti në dy terma prej nga rrjedh konvergjenca e saj.
Tregojmë vazhdueshmërinë e funksionit f në pikën ( x 0 , y 0 )  (1,1) . Nëse 0  x 0  1 , atëherë ekziston
segmenti [0, a ] , 0  x 0  a , ashtu që seria (**) konvergjon uniformisht në bashkësinë [0, a ]  [0,1] , sepse nëse
a   n0 , atëherë për n  n 0
rn ( x 0 , y o )  0   për ( x, y )  [0, a ]  [0,1]
prej nga rrjedh vazhdueshmëria e funksionit f në ( x 0 , y 0 ) .
Më tej,
 n 1  2 3  n 1

 f ( x, y) dx       
0
.
1 2 n

Veçanërisht shqyrtojmë
2 3

 f ( x, y) dx  g ( y),  f ( x, y) dx   g ( y)  g
1
1 1 2 ( y) ,
2

4 4 4


3
 
f ( x, y ) dx  ( g 2  g 3 ) g 2 ( y ) dx  ( g 3  g 4 ) g 3 ( y ) dx   g 2 ( y )  g 3 ( y )
3 3
ashtu që
 n 1 1  n 1



f ( x, y ) dx  g n ( y )  
0
f ( x, y ) dx  lim
n   f ( x, y) dx  lim g
0
n 
n ( y)  0; 0  y  1 ,
1

atëherë
11 
 f ( x, y ) dx  dy  0 .

00
 

Duke integruar, kemi
 2 3 n1

 f (x, y)dx g (x)  g (x),  f (x, y)dx g (x)  g (x),,  f (x, y)dx g (x)  g
1
1 2 2 3
0
1 n1(x)
2

Në fund, kemi
1  n 1

 f ( x, y) dy  lim  f ( x, y) dy  lim [ g ( x)  g
0
n 
0
n 
1 n 1 ( x )]  g1 ( x) , për x  [0,1]

ashtu që
11  1
 f ( x, y ) dy  x  g ( x) dx  1 .


00
 1 
 0
Shqyrtojmë integralin e fundit me vlerë absolute. Atëherë
2 2 

 f ( x, y) dy    [ g
1 k 1
k ( x)  g k 1 ( x)] g k ( y ) dy 
1

2
 g1 ( x)  g 2 ( x)   g ( y) dy  g ( x)  g
1
1 1 2 ( x) .

Ngjashëm,
 k 1

 f ( x, y) dy  g
k
k ( x)  g k 1 ( x) .

Atëherë,
11  1   n 1 
 f ( x, y ) dy  dx   f ( x, y )  dx 


00
  
 
 0 0 
2 3 n1


1

 g1(x)  g2(x) dx g2(x)  g3(x) dx 
2
 g (x)  g
n
n n1(x) dx  n   .
n

Nga fakti se funksioni f ( x, y ) nuk është i integrueshëm rrjedh se funksioni f duhet të ketë këputje në pikën
(1,1) , sepse po të ishte funksioni f i vazhdueshëm edhe në atë pike, atëherë funksioni f do të jetë i kufizuar
në katrorin Q  [0,1]  [0,1] prej nga do të kishim integrueshmërinë e tij që është në kundërshtim me atë që u
tregua më lart.

256. 10 Funksioni i dhënë f ka vlerën 1 në të gjitha pikat e katrorëve njësi të vijëzuar nën diagonalen ( y  x ),
ndërsa 1 në katrorët simetrik mbi diagonale. Në
pikat e tjera funksioni f ka y vlerën zero. Andaj,
_ y=x
5
_
4
_
3

1
| | |
0 1 2 3 4 5 x

Fig. 33
 1, 0  x 1

Y

g(x)  f (x, y)dm(y)  
0, 1 x  
dhe
1, 0 y 1

h(y)  f (x, y)dm(x) 
X 0, 1 y .
Atëherë

   
   f ( x, y)dm( y) dm( x)  1  1     f ( x, y)dm( x) dm( y) .
X Y Y X

20 Moduli f i funksionit f këtu nuk është i integrueshëm, sepse

X Y
 f d  1   ( A)   ,
ku   1   2 , ndërsa A bashkësia e katrorëve të vijëzuar.

257. 10 Meqë An  An 1 për n  N , dhe D  A

nN
n . Është e qartë se D është bashkësi e Borelit, d.m.th.

bashkësi e matshme. Rrjedhimisht, f është funksion i matshëm.

20 Këtu kemi
g(x)   f (x, y)dm(y)    Dx (x, y)dm( y)      0 , x [0,1]
Dx dm( y)  m {x}
[0,1] [0,1] [0,1]
ndërsa
h( y)   f (x, y)d (x)   
d Dy dd (x)  d {y}  1, y [0,1] .
[0,1] [0,1]
Andaj,
   
   
  
[0,1] [0,1]
f ( x, y)dm( y) d
 d ( x)  0  1   
 f ( x, y ) d d ( x) dm( y) .
 [ 0,1]  [ 0,1] 

30 Shih detyrën e mëparshme.

258. Vërejmë se, nëse f  0 , atëherë bashkësia ordinatave e poshtme e funksionit f është bashkësi boshe.

a) Le të jetë f ( x)  c 
i 1n
i Ei ( x) , ku ci  0 për i  1,2,  , n , atëherë për E i  1 bashkësia

n
V * ( f )  ( x, y ) : x  X ;0  y  f ( x)   (E i  [0, c i ))
i 1
është e matshme, si union i fundmë kënddrejtës të matshëm
n
V * ( f )  ( x, y ) : x  X ;0  y  f ( x)   (E i  [0, c i )) .
i 1
b) Nëse f ( x)  g ( x) për çdo x  X , atëherë nëse ( x, y ) V * ( f ) ; 0  y  g ( x)  ( x, y )  V * ( g ) .
Rrjedhimisht, V * ( f )  V * ( g ) .
Ngjashëm, tregohet se, edhe V* ( f )  V* ( g ) .
c) Le të jetë f n ( x)  f n 1 ( x) . Mbështetur në b) rrjedh se V* ( f n )  V* ( f n 1 )  V* ( f ) ashtu që për union, kemi
 

V ( f
n 1
* n )  V* ( f ).

Le të jetë ( x 0 , y 0 )  V* ( f ) çka do të thotë se y 0  f ( x 0 ) . Meqë lim f n ( x 0 )  f ( x 0 ) ekziston numri natyral

n 
n o i tillë që
y 0  f n0 ( x 0 )  f ( x 0 )
çka do të thotë se

( x 0 , y 0 )  V* ( f n0 )  V ( f
n 1
* n).

Le të jetë f n  f n 1  f ashtu që lim f n ( x)  f ( x) . Atëherë

n 
V * ( f n )  V * ( f n 1 )  V * ( f )
ashtu që për prerje vlen


V * ( f
n 1
n) V *( f ) .


Le të jetë ( x 0 , y 0 )  V * ( f
n 1
n) çka do të thotë se y 0  f n ( x 0 ) për çdo n  N nga fitohet se y 0  f ( x 0 )

d.m.th. ( x 0 , y o ) V * ( A) .

259. Supozojmë se f është funksion i kufizuar i matshëm në hapërsirën ( X , ) . Atëherë ekzistojnë vargjet e
funksioneve të thjeshta ( s n ) dhe (t n ) ashtu që
0  s n ( x)  s n 1 ( x)    f  t n 1 ( x)  t n ( x)
dhe
lim s n ( x)  lim t n ( x)  f ( x) .
n  n 
Mbështetur në det. 258 a), kemi
 
V *( f )  
n 1
V * (t n ) dhe V * ( f )  V * ( s
n 1
n)

nga rrjedh matshmëria e bashkësive V * ( f ), V* ( f ) .

Le të jetë, tani f funksion jonegativ i çfarëdoshëm dhe E  x  X : f ( x)  , atëherë mbështetur në
matshmëri të funksionit f bashkësia E është e matshme. Le të jetë A  X \ E , atëherë për x  A kemi se
f (x)   , çka do të thotë se ekziston n  N ashtu që f ( x)  n .
V * ( f )  (x, y) : x  X ;0  y  f (x)  (x, y) : x  E; 0  y  x  A : 0  y  f (x) .
Nga ana tjetër, meqë
V* ( f )  ( x, y ) : x  X ;0  y  f ( x) 
 ( x, y ) : x  E;0  y   x  A : 0  y  f ( x) 
 E* [0,)  ( x, y ) : x  A;0  y  f ( x)
kemi se bashkësitë V * ( f ) dhe V* ( f ) janë të matshme, atëherë dhe vetëm atëherë, kur janë të matshme
bashkësitë
T  ( x, y ) : x  A;0  y  f ( x) dhe S  ( x, y ) : x  A;0  y  f ( x) .
Fillimisht, tregojmë matshmërinë e bashkësisë S . Nëse ( x, y )  S , atëherë 0  y  f ( x), x  A . Por, x  A
implikon se f (x)   dhe f është funksion i matshëm në bashkësinë A . Për çdo n  N përkufizojmë
 f ( x) : f ( x)  n
f n ( x)   .
 n : f ( x)  n
 Atëherë ( f n ) është varg funksionesh të matshme, jonegative i cili është monotono rritës dhe konvergjon në
f . Nëse
V* ( f ; A)  ( x, y ) : x  A;0  y  f ( x) ;
V* ( f n ; A)  ( x, y ) : x  A;0  y  f n ( x) ,
atëherë, mbështetur ne detyrën e mëparme nën c),

V* ( f ; A)  V ( f
n 1
* n; A)

ku bashkësitë V* ( f n ; A) janë të matshme, sepse funksionet f n janë të kufizuara.

Tregojmë edhe matshmërinë e bashkësisë T . Le të jetë n çfarëdo numri natyral, x  A , nëse y  f (x) , atëherë
y  f ( x)  1 / n ashtu që
T  ( x, y ) : x  A;0  y  f ( x)  ( x, y ) : x  A;0  y  f ( x)  1 / n , n  N
d.m.th.

T  ( x, y) : x  A;0  y  f ( x)  1 / n .
n 1
Por, vërejmë se, vlen edhe inklusioni i kundërt, sepse nëse

( x0 , y 0 )   ( x, y) : x  A; 0  y  f ( x)  1 / n
n 1
atëherë
1
x 0  A; f ( x 0 )   dhe 0  y 0  f ( x 0 )  , për çdo n  N
n
pra, 0  y 0  f ( x 0 ) . Rrjedhimisht se ( x 0 , y 0 )  T .
Mbështetur në atë që u tregua më lartë bashkësitë ( x, y ) : x  A;0  y  f ( x)  1 / n janë të matshme, çka fitohet
matshëmria e bashkësisë T .
260. Tregojmë që, për çdo numër realë pozitiv a bashkësia x : f ( x)  a është e matshme. Le të jetë
V * ( f )  ( x, y ) : x  X ;0  y  ( x)
dhe
Tn  ( x, y ) : x, y / n  a  E 
 ( x, y ) : 0  y / n  a  f ( x), y  0  ( x, y ) : f ( x)  c, y  0 .
Atëherë bashkësitë Tn janë të matshme. Mbështetur në saktësinë e barazimit


 ( x, y) : ( x, y / n )  E, y  0  ( x, y) : f ( X )  c, y  0
n 1
duke marrë çfarëdo y - seksioni për y  0 dhe shfrytëzuar faktin se seksioni i bashkësisë së matshme është
bashkësi e matshme fitohet matshmëria e funksionit f .

261. Nga
V * ( f )  ( x, y ) : 0  y  f ( x) dhe V* ( f )  ( x, y ) : 0  y  f ( x)
kemi se
G f  V * ( f ) \ V* ( f )
d.m.th. G f është bashkësi e matshme, si ndryshim bashkësish të matshme. 

262. Fillimisht, f le të jetë funksion i thjeshtë, d.m.th.

n
f ( x)  c 
i 1
i Ei ( x) , ku ci  0; i  1,2,  , n .

Atëherë
 n
E  ( x, y ) : 0  y  f ( x)   E i  [0, c i ] .
i 1
Për prodhimin e masave kemi
 n  
 ( E )    ( E i  [0, ci ])  
   
m( E i )  c i .
 i 1  i 1
Mbështetur në përkufizim të integralit të funksionit të thjeshtë
n

 f ( x)dx  c
i 1
i m( E i ) dhe  f ( x)dx  ( E ) .
R R
Tash, le të jetë f funksion jonegativ i matshëm dhe E 0  x  R : f ( x)   . Atëherë,
V * ( f )  ( x, y ) : x  R;0  y  f ( x)  ( x, y ) : x  E 0 ;0  y   
 ( x, y ) : x  R \ E 0 ;0  y  f ( x) ;
V* ( f )  { f ( x, y ) : x  E o ;0  y  }  ( x, y ) : x  R \ E 0 ;0  y  f ( x) .
Nëse m( E 0 )  0 , atëherë
 (V * ( f ))   f ( x)dx  n  1 dx  n m( E ) , për çdo n  N ,
E0 E0
0

d.m.th.
E0
 f ( x)dx  , kështu që në këtë rast kemi
 (E)   (F )   f ( x)dx   .
R
Në rastin e shqyrtohen kur m( E 0 )  0 d.m.th. f është i fundmë pothuajse kudo. Ekziston vargu monotono
rritës i funksioneve të thjeshta ( s n ) i tillë që lim s n ( x)  f ( x) . Atëherë V* ( f )  V* ( s n ) dhe përgjithësisht
n 
vlen

V* ( f )  V (s
n 1
* n)

ku V* ( s n ) është varg monotono rritës i bashkësive të matshme dhe vlen

n  n  
 (V* ( f ))  lim  (V* ( s n ))  lim s n ( x)dx  f ( x)dx
R

R
d.m.th.
 (F )   f ( x)dx .
R

Më tej, nga V * ( f )  V* ( f ) rrjedh se  (V * ( f ))   f ( x)dx . Nëse  f ( x)dx 

R R
tani është e qartë se

 (V * ( f ))   . Pra, mjafton të shqyrtohet rasti kur  f ( x)dx   . Le të jetë

R
E  V * ( f )  x, y ) : x  R,0  y  f ( x) .
Mbështetur në përkufizim të masës  në hapësirën R  R kemi


 ( E )   2 ( E x )d1
R
ku
E x  y : ( x, y )  E  [0, f ( x)];  2 ( E x )  m([0, f ( x)]  f ( x) ,
kështu fitohet barazimi
  (E)   f ( x)dx .
R

263. a) Nga    rrjedh ekzistenca e bashkësive të matshme A e B të tilla që

A  B   dhe  ( A)   ( B)  0 .
Meqë    dhe  ( B)  0   ( B)  0 . Pra,  ( X )  0 .
b) Nga
1    X  A  B, A  B  , 1 ( A)   ( B)  0
ndërsa nga
 2    X  A1  B1 , A1  B1  ,  2 ( A1 )   ( B1 )  0
Atëherë
X  ( A  A1 )  ( B  B1 )
 ( B  B1 )   ( B)   ( B1 )  0
c11  c 2 2 ( A  A1 )  0 .
c) Meqë 1   dhe  2   , atëherë
 ( E )  0  1 ( E )  0 dhe  2 ( E )  0 .

Rrjedhimisht, (1   2 ) ( E )  1   2 ( E )  0 . 
264. Nga    mbështetur në teoremë e Radon-Nikodimit, rrjedh ekzistenca e funksionit të fundmë e të matshëm
f të tillë që
 (E)   fd  ,
E
për E   .

Nëse marrim

A  x  X : f ( x)  1  dhe B  x  X : f ( x)  1
atëherë nga


 ( A)  1d  
A
 fd
A
dhe 
 ( B)  1d  
B
 fd
B
rrjedh që

 1  f d    1  f  
A X
Ad   0 dhe   f  1d     f  1 
B X
Bd  0.

Më tej, mbështetur në pohimin mbi anulimin e integralit, kemi

   
 x  X : 1  f ( x)  A ( x)  0   ( A)  0
 x  X :  f ( x)  1  B ( x)  0   ( B)  0 .
Pra, nëse funksionin f e ndryshojmë në bashkësinë A  B ashtu që për çdo x  X , të marrim
1, x A  B
f 0 ( x)  
 f ( x), x  A  B,
atëherë
f0 1 dhe f  f 0  
p.k.  (sipas masës  )
sepse f ( x)  1 , për çdo x  A  B , dhe për këtë, përfundimisht,

 (E)  f
E
od  .

265. Mbështetur në përkufizim të integralit sipas masës komplekse, kemi

  f d   f d   f d  
 
R R  i f d I  i f d I .
X X X X X
Nga ana tjetër, ekzistojnë funksionet f1 , f 2 , f 3 , f 4 ashtu që
R ( E )   f d ,
E
1 R ( E )  f
E
2d 

dhe
 I ( E )   f d ,
E
3  I ( E )  f
E
4d .

Pra,

 f d   [( f
X X
1  f 2 )  i ( f 3  f 4 )] f d 

dhe


 ( E )  [( f1  f 2 )  i ( f 3  f 4 )] d  , për f   E .
E
Pra, mbështetur në teoremën e Radon-Nikodimit dhe det.264 kemi
f 0  ( f1  f 2 )  ( f 3  f 4 ) .

LITERATURA

[1] Alančić S., Uvod u realnu i funkcionalnu analizu, Boegrad, 1968. Përkthimi shqip, Prishtinë, 1982.
[2] Berisha M., Zejnullahu R., Përmbledhje detyrash të zgjidhura nga analiza reale, Prishtinë, 1983.
[3] Cohn D.L., Measure thyory, Birkhause, 1980.
[4] Fundo M., Përmbledhje ushtrimesh dhe problemesh të teorisë së funksioneve të variablit realë, Tiranë, 1974.
[5] Hadžić O., Endre P., Zbirka zadataka iz funkcionalne analize, Novi Sad, 1972.
[6] Halmos P.R., Measure Theory, Neë York, 1950.
[7] Haxhibeqiri Q., Përmbledhje detyrash nga topologjia, Prishtinë, 1996.
[8] Иваноски Н, Решени задачи по анализа III, Скопје, 1996.
[9] Mardesić S., , Matematička analiza u n-dimenzionalnom realnom prostoru 1 i 2, Zagreb (1974, 1977).
[10] Marjanović M., Metrički prostori. Stiltesov i Lebegov integral, Beograd, 1968.
[11] Mirković B., Teorija mera i integrala, Beograd, 1990.
[12] Muray R., Spiegel Ph.D., Theory and problems of real variables, Neë York, 1969.
[13] Oчaн И., Сборник задач по математическому анализу, Москва, 1981.
[14] Oxtoby J., Measure and Category, Berlin, 1971.
[15] Rudin W., Real and Complex Analysis, Neë York, 1966.
[16] Tasković M., Aranđelović D., Teorija funkcija i funkcionalna analiza, Beograd, 1981.
[17] Teляковский С. A., Сборник задач по теории функций действительного переменногo, Москва, 1980.
[18] Shehu I., Përmbledhje detyrash të zgjidhura nga matematika, Prishtinë, 1996.
[19] ShehuI., Analiza Matematike III, Prishtinë, 1997.
[20] Shehu I., Matematika, Prishtinë, 2001.