GJ Analitike O Zaka

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.
net/publication/327561157
GJEOMETRIA ANALITIKE (ANALYTICAL GEOMETRY)
Book · September 2018
CITATIONS READS
0 2,033
1 author:
Orgest Zaka
Universiteti Vlores
82 PUBLICATIONS 150 CITATIONS
SEE PROFILE
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
Albanian-language book: LINEAR AND MULTILINEAR ALGEBRA (lectures) View project
Problem solving in Abstract Algebra (Group, Ring, Modules and Galois Theory) View project
All content following this page was uploaded by Orgest Zaka on 10 September 2018.
The user has requested enhancement of the downloaded file.

DR. ORGEST ZAKA
GJEOMETRIA
ANALITIKE
BOTIMI I PARË
y = x2
M2 M
M2 M
E2 I II J I
II j
e2
O i I M1
III O e1 E1 M1 x = x1 III
IV Forma e planit ORTOGONAL
Pamja e planit AFIN (i = j = 1, i ⊥ j)
BOTIMET VLLAMASI
TIRANË 2018
Dr. Orgest ZAKA
Drejtues i Grupit Kërkimor/Mësimor të Algjebër-Gjeometrisë,
Departamenti i Matematikës,
Fakulteti i Shkencave Teknike
Universiteti i Vlorës “Ismail Qemali”.
Email: orgest.zaka@univlora.edu.al
GJEOMETRIA ANALITIKE
Botuar në Tiranë në muajin Shtator 2018.
Punoi në kompjuter: Autori.

Kopertina: Autori.
© Dr. Orgest ZAKA: Të gjitha të drejtat e autorit janë të

rezervuara. Kopjimi, Riprodhimi i materialit me çdo mënyrë
është i ndaluar pa lejën e autorit.
CIP katalogimi, BK, Tiranë

ZAKA, Orgest
Gjeometria Analitike\
Orgest ZAKA.-Tiranë 2018
Botimet Vllamasi
ISBN: 978-9928-257-23-9
PARATHËNIE ORGEST ZAKA

PARATHËNIE
Gjeometria analitike, e quajtur edhe gjeometria e

koordinatave, është lënda matematikore në të cilën simbolizmi
algjebrik dhe metodat përdoren për të përfaqësuar dhe zgjidhur
problemet në gjeometri. Rëndësia e gjeometrisë analitike është
se ajo përcakton një korrespondencë midis kurbave (vijave)
gjeometrike dhe ekuacioneve algjebrike. Kjo korrespondencë
bën të mundur riformulimin e problemeve të gjeometrisë si
probleme ekuivalente në algjebër dhe anasjelltas; pastaj
metodat e secilit subjekt mund të përdoren për të zgjidhur
problemet në tjetrën. Për shembull, kompjuterat krijojnë
animacione për shfaqje në lojëra dhe filma duke manipuluar
ekuacionet algjebrike.
Ky libër diskuton lëndët klasike të gjeometrisë Euklidiane,
afine dhe projektive në dy dhe tri dimensione, duke përfshirë
klasifikimin e vijave dhe sipërfaqeve të fuqisë së dytë dhe
shndërimet gjeometrike. Këto lëndë janë të rëndësishme si për
bazat matematikore të nxënësit dhe për aplikimet për lëndë të
ndryshme. Ato mund të studiohen në vitin e parë ose si një kurs
i dytë në gjeometri. Materiali paraqitet në mënyrë gjeometrike
dhe synon të zhvillojë intuitën gjeometrike dhe të menduarit
tek nxënësit, si dhe aftësinë e tyre për të kuptuar dhe dhënë
vërtetime matematikore. Algjebra lineare nuk është një
parakusht, për këtë libër, këtu kemi përfshirë edhe njohuri
elementare nga ajo. Libri përfshin disa risi metodologjike, dhe
një numër të madh ushtrimesh dhe problemesh me zgjidhje.
Gjeometria Analitike i

ORGEST ZAKA PARATHËNIE

Shumë kurikula vendase dhe të huaja, në degën e

Matematikës në vitin e parë të saj, por edhe në degë të tjera si
shkencat kompjuterike, informatika, fizika, inxhineritë, etje.,
kush më shumë e kush më pak, përfshijnë në kurset e tyre,
kurse të Algjebrës Lineare dhe të Gjeometrisë Analitike.
Në veçanti, kurset e tilla i japin studentëve njohuri të para
për vektorët dhe koordinatat, si dhe një njohje sipërfaqësore me
prerjet konike dhe vijat e fuqisë së dytë.
Në këtë mënyrë nuk mbulohen tema të tilla klasike, si
studimi gjeometrik dhe klasifikimi i vijave dhe sipërfaqeve të
fuqisë së dytë, dhe gjeometria projektive. Por, vijat dhe
sipërfaqet e fuqsisë së dytë, pavarësisht nga të qënit të “lashtë”,
janë të një rëndësie të madhe në matematikën e pastër dhe të
aplikuar. (Në fund të fundit, trajektoret e planetëve janë vija të
fuqisë së dytë!) Klasifikimi i vijave dhe sipërfaqeve të fuqisë së
dytë jep një shembull të shkëlqyer të një problemi tipik të
gjeometrisë: klasifikimi i objekteve gjeometrike dhe studimi i
pandryshueshmërive gjeometrike. Dhe gjeometria projektive,
jo vetëm që është një lëndë e bukur matematikore, por
gjithashtu përdoret gjerësisht në grafikë kompjuterike.
Në këtë libër unë propozoj një mënyrë alternative të
mësimdhënies ose një kurs të parë ose të dytë në gjeometri, i
cili do të zhvillonte lidhjen analitike dhe gjeometrinë
euklidiane, duke përfshirë edhe shndërimet gjeometrike, dhe të
japë një hyrje në gjeometrinë projektive. Ky kurs do të rriste
edukimin gjeometrik të studentëve dhe do të përfitojnë ata që
janë të interesuar në aplikime, në veçanti në kompjuterikë. Më
lejoni të shtoj gjithashtu se një kurs i tillë vazhdon të jetë mjaft
standard për programin e vitit të parë të shumë vendeve të
Evropës kontinentale, Francës, Rusisë, etj.
ii Gjeometria Analitike


Për më tepër, në këtë libër, ne gjithashtu synojmë të

përkrahim kthimin në modelet gjeometrike, t'i mësojmë
studentët të perceptojnë gjeometrinë si një botë në vetvete dhe
të zhvillojnë intuitë e tyre gjeometrike. Është e njohur që nga
puna e Hilbertit mbi bazat e gjeometrisë në fund të shekullit të
19-të që algjebra lineare mund të nxirret nga gjeometria
euklidiane: gjeometria mund të përdoret si pikënisje në
ndërtimin e hapësirës vektoriale reale n-dimensionale (shih, për
shembull, [14]). R 2 dhe R 3 janë vetëm modele të planit dhe
hapësirës.
Është e vërtetë se Bazat janë një problem nga ky
këndvështrim. Bazat e gjeometrisë nuk janë subjekt hyrës dhe
në vend që të japim një zhvillim aksiomatik jo të plotë, ne do të
preferojmë të ndërtojmë një intuitë gjeometrike të papërcaktuar
por themelore. (Kjo zakonisht bëhet edhe në Kalkuluset e vitit
të parë, kur dikush thotë se një vektor është një “varg” prej tre
numrash, dhe ka ‘një shigjetë sipër’, dhe gjithashtu kur dikush
punon me numra realë pa një përkufizim të duhur të këtyre
numrave.) Ne do të kujdesemi ta mbajmë këtë të fundit në një
nivel minimal dhe të padëmshëm. Fitimi në të menduarit
gjeometrik është më i rëndësishëm sesa humbjet e përkohshme
e ashpërsisë në bazë, të cilat megjithatë duhet të shpjegohen
hapur për studentët. Në libër, ne gjithashtu tregojmë një
zgjidhje të mundshme për problemin e bazave duke dhënë një
përkufizim logjikisht rigoroz të hapësirës afine dhe euklidiane
e cila përdor strukturën algjebrike të një hapësire lineare
(Seksioni 1.5), por ne nuk qëndrojmë shumë në këtë temë.
Libri është shkruar në mënyrë të tillë që të mund të
studiohet në vitin e parë ose të dytë. Përdorimi i algjebrës
lineare mbahet në një minimum që mësuesi mund ta ofrojë vetë,
Gjeometria Analitike iii


nëse është e nevojshme. Nëse mësohet në vitin e dytë, studentët

tashmë do të kenë kaluar në algjebrën lineare, kalkulusin (ose
Analizën matematike I) dhe elementet e gjeometrisë analitike.
Ata do të jenë të njohur me koordinatat ortogonale, vektorët,
drejtëzat, planet, dhe ekuacionet më të thjeshta të vijave dhe
sipërfaqeve të fuqisë së dytë. Ata gjithashtu do të jenë më të
pjekur, matematikisht dhe do të kenë parasysh faktin se
matematika përbëhet nga përkufizime, teorema dhe vërtetime,
si dhe me strukturën logjike të një prove.
Megjithatë, meqënëse, në shumë raste, studimi i
gjeometrisë analitike i përfshirë në kuadër të kurseve të
algjebrës lineare ose kalkulusit është mjaft i përciptë, dhe larg
nga të qenit uniform, ne diskutojmë subjektin që nga fillimi.
Kjo lejon krijimin e metodologjisë gjeometrike, ndërsa
ekspozimi i mëparshëm i studentit ndaj vektorëve dhe
koordinatave do të sigurojë një bazë për të kuptuar këtë
metodologji të re.
Libri fillon me një kapitull mbi vektorët, dhe koordinatat
e përgjithshme afine. Pastaj, diskutojmë ekuacionet e
drejtëzave dhe të planeve, dhe përdorim këto ekuacione për
zgjidhjen e problemeve gjeometrike. Nëse një mësues që
mendon se nxënësit e tij/saj, i njohin mirë këto tema, mund të
kalojë nëpër këto kapituj me një ritëm të shpejtë, por unë do të
rekomandoj që të kaloni ca kohë në zgjidhjen e problemeve
gjeometrike. E njëjta gjë vlen edhe për pjesët e kapitullit mbi
vijat dhe sipërfaqet e fuqisë së dytë që përbëhet kryesisht nga
materiale të reja. Gjithashtu theksoj se studimi ynë i
gjeometrisë është edhe në hapësirë, pra jo vetëm në plan.
Shumë kurse të dyta në gjeometri, studiojnë vetëm gjeometrinë
në plan dhe dallimi në atë që ka të bëjë me zhvillimin e
mendimit gjemetrik dhe intuitës së nxënësve është i
iv Gjeometria Analitike


jashtëzakonshëm. Kapitulli mbi vijat dhe sipërfaqet e fuqisë së

dytë, të cilin e quajmë gjeometria kuadratike, jep një zgjidhje
të plotë, gjeometrike, për problemin e klasifikimit, nga
pikëpamja afine dhe Euklidiane, duke përfshirë nocionin e
pandryshueshmërisë, dhe pa-ndryshueshmëritë themelore të
vijave dhe sipërfaqeve të fuqisë së dytë. Metodologjia e
klasifikimit përfshin disa risi.
Kapitulli tjetër zhvillon subjektin e shndërimeve
gjeometrike, dhe ne jemi përpjekur ta bëjmë atë sa më të
thjeshtë që është e mundur. Ne sjellim vetëm vetitë më të
rëndësishme të shndërimeve afine dhe ortogonale dhe
vërtetojmë se shndërimet ortogonale përbëhen nga simetri.
Në kapitullin e fundit, ne japim një hyrje në gjeometrinë
projektive, përsëri kryesisht në rastin tri-dimensional. Fillojmë
me hapësirën e zgjeruar afine, pastaj vendosim koordinatat
projektive duke zbatuar një shndërim linear të përgjithshëm në
koordinatat homogjene afine. Ne shpjegojmë se si të përdorim
koordinatat projektive në zgjidhjen e problemeve gjeometrike
lineare dhe kuadratike, duke përfshirë klasifikimin projektiv të
vijave dhe sipërfaqeve të fuqisë së dytë, dhe japim një hyrje të
sipërfaqsore për shndërimet projektive.
Unë jam i bindur se libri ofron një tekst të dobishëm për
një kurs të dytë gjeometrik për shumë kategori studentësh: në
matematikë, në shkenca kompjuterike, në fizikë, në inxhinieri,
etj, dhe shpresoj se do të kontribuojë në ringjalljen e studimit të
gjeometrisë në kolegje dhe universitete. Libri mund të përdoret
për studime individuale, por ndihma e një instruktori të
kualifikuar do ta bënte studimin shumë më të lehtë. Në të
vërtetë, ndërsa ne po mbajmë në një nivel fillestar dhe termat
teknikë dhe nocionet shpjegohen mirë, teksti ka një densitet në
Gjeometria Analitike v


rritje lidhur me përparimin në të dhe kërkon një përpjekje

korresponduese e të kuptuarit.
Karakteri klasik i materialit të përfshirë në këtë libër, e
bën një bibliografi të gjerë të panevojshme. Ky libër vjen si
zgjerim dhe përsosje e librit tim Gjeometria I [44]. Burimi im
kryesor për pjesën teorike janë [1], [2], [3], [4], [5], [7], [8],
[14], [15], [16], [17], [20], [21], [22], [24], [26], [27], [28],
[44], [50], [55], [56], [57]. Ushtrimet dhe problemet merren
edhe nga librat më të vjetër, veçanërisht [16] dhe [50], por edhe
nga shumë burime të tjera që i këmi në literaturën e përdorur në
fund të këtij libri. Në literaturë kam përmendur edhe disa
punime të miat si artikuj shkencorë por edhe tekste mësimorë
të botuar më herët [30]-[48], ku tek të cilët jam përpjekur të jap
një frymë sa më gjeometrike, e cila shërben shumë në hartimin
e këtij teksti. Në fund të librit, janë dhënë zgjidhje të
mjaftueshme të të gjitha këtyre ushtrimeve dhe problemet.
Gjithashtu mund të citojmë: [15], [52], [53], [57], etje.,
për gjeometrinë e avancuar analitike dhe projektive, [8], [9],
[16], [55], etje., për tekstet shkollore mbi gjeometrinë
projektive, [27], [51], [57] për një trajtim të gjerë të
gjeometrisë projektive, [10] për një trajtim klasik në gjuhën
angleze, [25], [26], etje., për një trajtim modern dhe të
avancuar të gjeometrisë, [24] për një kurs të bazuar
algjebrikisht të gjeometrisë analitike, [18] për një kurs mbi
bazat e gjeometrisë dhe [23] për aplikime në grafikën
kompjuterike.
Autori
Dr.Orgest ZAKA
vi Gjeometria Analitike

PËRMBLEDHJA ORGEST ZAKA

TABELA PËRMBLEDHËSE
PARATHËNIE.....................................................................i
TABELA PËRMBLEDHSE.............................................vii
TABELA E FIGURAVE...................................................xi
KREU I
ALGJEBRA E VEKTORËVE
1. HYRJE.............................................................................1
1.1 VEKTORËT E LIRË.....................................................2
1.2 VEPRIMET LINEARE ME VEKTORËT....................7
USHTRIME DHE PROBLEME........................................21
1.3 KOORDINATAT E VEKTORËVE DHE PIKAVE...23
USHTRIME DHE PROBLEMA.......................................35
1.4 PRODUKTET E VEKTORËVE.................................37
1.5 PËRKUFIZIM I HAPËSIRËS AFINE DHE ASAJ
EUKLIDIANE...................................................................61
KREU II
GJEOMETRIA LINEARE
2.1 VIJAT DHE SIPËRFAQET.........................................63
2.2 EKUACIONET E DREJTËZAVE DHE PLANEVE..67
2.3 PROBLEMET GJEOMETRIKE MBI DREJTËZAT
DHE PLANET...................................................................86
USHTRIME DHE PROBLEMA.....................................105
Gjeometria Analitike vii

ORGEST ZAKA PËRMBLEDHJA

KREU 3
GJEOMETRIA KUADRATIKE
3.1 RRATHËT DHE SFERAT........................................109
3.2 VIJAT DHE SIPËRFAQET E FUQISË SË DYTË.. 139
3.3 VIJAT DHE SIPËRFAQET E FUQISË SË DYTË:
TEORIA E PËRGJITHSHME....................................... 156
3.4 KLASIFIKIMI I VIJAVE DHE SIPËRFAQEVE TË
FUQISË SË DYTË......................................................... 187
USHTRIME E PROBLEMA...........................................209
KREU 4
SHNDËRIMET GJEOMETRIKE
4.1 HYRJE PARIME TË PËRGJITHSHME...................211
4.2 SHNDËRIMET AFFINE...........................................216
4.3 SHNDËRIMET ORTOGONALE..............................230
KREU 5
GJEOMETRIA PROJEKTIVE
5.1 VETITË E INCIDENCËS PROJEKTIVE.................247
5.2 KOORDINATAT HOMOGJENE.............................262
5.3 RAPORTET E DYFISHTA DHE SISTEMET
KOORDINATIVË PROJEKTIVË..................................274
viii Gjeometria Analitike

PËRMBLEDHJA ORGEST ZAKA


5.4 VIJAT E FUQISË SË DYTË, SIPËRFAQET E
FUQISË SË DYTË, SHNDËRIMET PROJEKTIVE..... 295
ZGJIDHJET
ZGJIDHJET KREU 1......................................................309
ZGJIDHJET KREU 2......................................................316
ZGJIDHJET KREU 3......................................................327
ZGJIDHJET KREU 4......................................................360
ZGJIDHJET KREU 5......................................................370
REFERENCAT.......................................................387
INDEKSI.................................................................393
Gjeometria Analitike ix

ORGEST ZAKA PËRMBLEDHJA

DEDIKUAR, BASHKSHORTES TIME

DHE TRI FËMIJËVE TË MI
BERNARD, HENRI DHE EMMA

Duke ju kërkuar ndjesë për mungesën që shkaktoi hartimi i
këtij libri, gjatë Verës 2018.
x Gjeometria Analitike

LISTA E FIGURAVE ORGEST ZAKA

LISTA E FIGURAVE
FIGURA NË KREUN 1
Figura.1.1.1..........................................................................4
Figura.1.2.1..........................................................................8
Figura.1.2.2..........................................................................8
Figura.1.2.3........................................................................10
Figura.1.2.4........................................................................11
Figura.1.2.5........................................................................14
Figura.1.2.6........................................................................17
Figura.1.2.7........................................................................18
Figura.1.2.8........................................................................20
Figura.1.3.1........................................................................26
Figura.1.3.2........................................................................27
Figura.1.3.3........................................................................32
Figura.1.3.4........................................................................34
Figura.1.4.1........................................................................38
Figura.1.4.2........................................................................39
Figura.1.4.3........................................................................43
Figura.1.4.4........................................................................44
Figura.1.4.5........................................................................47
Figura.1.4.6........................................................................51
Figura.1.4.7........................................................................55
Gjeometria Analitike xi

ORGEST ZAKA LISTA E FIGURAVE

FIGURA NË KREUN 2
Figura.2.1.1........................................................................63
Figura.2.1.2........................................................................66
Figura.2.2.1........................................................................68
Figura.2.2.2........................................................................69
Figura.2.2.3........................................................................74
Figura.2.2.4........................................................................80
Figura.2.3.1........................................................................89
Figura.2.3.2........................................................................91
Figura.2.3.3........................................................................93
Figura.2.3.4........................................................................94
Figura.2.3.5........................................................................97
FIGURA NË KREUN 3
Figura.3.1.1......................................................................113
Figura.3.1.2......................................................................114
Figura.3.1.3......................................................................115
Figura.3.1.4......................................................................115
Figura.3.1.5......................................................................117
Figura.3.1.6......................................................................119
Figura.3.1.7......................................................................125
Figura.3.1.8......................................................................128
Figura.3.1.9......................................................................129
Figura.3.1.10....................................................................132
xii Gjeometria Analitike

LISTA E FIGURAVE ORGEST ZAKA

Figura.3.1.11....................................................................134
Figura.3.2.1......................................................................139
Figura.3.2.2......................................................................142
Figura.3.2.3......................................................................143
Figura .3.2.4.....................................................................145
Figura.3.2.5......................................................................146
Figura .3.2.6.....................................................................149
Figura.3.2.7......................................................................150
Figura.3.2.8......................................................................151
Figura.3.2.9......................................................................152
Figura.3.2.10....................................................................152
FIGURA NË KREUN 4
Figura.4.1.1......................................................................212
Figura.4.2.1......................................................................217
Figura.4.3.1......................................................................233
Figura.4.3.2......................................................................237
Figura.4.3.3......................................................................240
Figura.4.3.4......................................................................242
Figura.4.3.5......................................................................243
FIGURA NË KREUN 5
Figura.5.1.1......................................................................253
Figura.5.1.2......................................................................256
Figura.5.1.3......................................................................257
Gjeometria Analitike xiii

ORGEST ZAKA LISTA E FIGURAVE

Figura.5.1.4......................................................................258
Figura.5.1.5......................................................................260
Figura.5.1.6......................................................................261
Figura.5.3.1......................................................................279
Figura.5.3.2......................................................................284
Figura.5.3.3......................................................................286
Figura.5.3.4......................................................................287
Figura.5.3.5......................................................................289
xiv Gjeometria Analitike

KREU I ORGEST ZAKA
KREU I
ALGJEBRA E VEKTORËVE
1. HYRJE
Në këtë kurs, kur ne i referohemi gjeometrisë, ajo që ne kemi
në mëndje është studimi i pikës, drejtëzës, vijave të fuqisë së
dyte, planeve dhe figurave të tjera, siç ato shfaqen tek ne në
lëndët e gjimnazit dhe në gjeometritë universitare. Figurat që
vendosen në një plan i përkasin planit real ose gjeometrisë 2-
Dimensionale Euklidiane, ndërsa trupat i përkasin gjeometrisë
3-Dimensionale Euklidiane apo si njihet tjetër gjeometrisë së
hapsirës.
Është e mundur, gjithashtu që ne ti referohemi gjeometrisë
një dimensionale si gjeometria përgjatë një drejtëze. Për më
tepër gjeometria që ne po mendojmë këtu është quajtur
gjeometria Euklideane për nder të Euklidit i cili ishtë i pari që
bëri në mënyrë sistematike studimet ne librin e tij të famshëm
të quajtur “Elementët”.
Gjeometria analitike është studimi i gjeometrisë nga ana
algjebrike. Është zbuluar nga Rene Dekartit (1596–1650) një
matematikan dhe filozof i famshëm francez i cili shpjegoi
metodën në librin e tij “Gjeometria”(1651). Në mënyrë
esenciale, metoda e gjeometrisë analitike konsiston në
ndërtimin e një fjalori që jep një përkthim të problemeve
Gjeometria Analitike 1

ORGEST ZAKA KREU I
gjeometrike në gjuhën e Algjebrës dhe një përkthim gjeometrik

të zgjidhjeve algjebrike të këtyre problemeve.
Ajo çfarë ne kemi për qëllim është studimi i këtij fjalori në
mënyrë preçize. Hyrja më e rëndësishme e një fjalori është pika
ļ numri i koordinatave dhe kjo ishte e pasqyruar në librin e
Dekartit. Megjithatë, në shek e 19-të dhe veçanërisht për
nevojat e fizikës, Hamilton dhe Grassmann zbuluan disa
objekte të ndërmjetme të quajtura vektorë, që janë objekte
gjeometrike nga njëra anë dhë që mund të llogariten
algjebrikisht nga ana tjetër.
Vektorët janë shumë të mirë për të përfaqësuar kuptimet
fizike siç janë: shpejtësia, nxitimi, forca etj…, por ky
përfaqësim nuk është qëllimit ynë. Në bazë të saj ne do të
studiojmë fillimisht algjebrën e vektorëve dhe pastaj ne do ti
përdorim për të zhvilluar gjeometrinë analitike.
1.1 VEKTORËT E LIRË.
Ne supozojmë se lexuesi është familjarizuar me
gjeometrinë elementare të studiuar në shkollën e mesme, këtu
janë disa nocione të pakta bazë të cilat ne i duam për të studiuar
vektorët. Pikat gjeometrike mund të lëvizin përgjatë lëvizjes së
drejtë me një ose disa drejtime të mundshme.
Një drejtëz sipas një drejtimi të zgjedhur është quajtur bosht,
drejtimi i zgjedhur do të quhet pozitiv dhe dretimi i kundërt i tij,
do të quhet negativ. Një drejtim është një karakteristikë e
zakonshme e një familje drejtëzash, që janë paralele me një
drejtëz të dhënë.
Ndonjëherë është e nevojshme ti referohemi një çifti
drejtimesh të kundërta si një objekt matematikor. Ky objekt
2 Gjeometria Analitike

KREU I ORGEST ZAKA
është përcaktuar me një familje drejtëzash paraele. Në këtë rast

ne do ti referohemi asaj si një drejtim i pa-shënjuar. Pastaj, një
drejtim i zakonshëm do të quhet drejtim i shënjuar.
Nëse nuk përmenden, të gjitha drejtimet tona do ti
shënjojmë.
Figurat gjeometrike mund të lëvizen në një plan ose
hapësirë në një mënyrë të tillë që të gjitha pikat e figurës të
lëvizin përgjatë drejtëzave paralele, në të njëjtin drejtim dhe me
të njëjtën gjatësi. Ky nocion është quajtur një zhvendosje
paralele.
Figurat e vetme gjeometrike janë segmentet [A,B] që janë

bashkësia e pikave të një segmenti. Në qoftë se zgjidhet një
njësi gjatësie dhe gjithmonë kur ne do flasim për gjatësi në këtë
liber, ne supozojmë që një zgjedhje e tillë bëhet, dhe çdo
segment ka një gjatësi të mirëpërcaktuar të cilin e shënojmë
edhe me m(AB) që është jonegative, pra një numër real jo
negativ.
Një çift i radhitur pikash (A,B) përcakton një segment të

orjentuar. Ky segment i orjentuar do të përcaktohet nga vektori
JJJG
AB , ku A është origjina dhe B është fundi i një segmenti.
Orjentimi i një segmenti i jep përparësi një drejtimi të mirë
përcaktuar të quajtur drejtimi i segmentit.
Në qoftë se një segment i orientuar shtrihet në një bosht, ne
themi se segmenti është pozitiv ose negativ sipas faktit nëse
drejtimi i segmentit përputhet me drejtimin pozitiv apo negativ
të boshtit (drejtëzës). Ne do të përcaktojmë nocionin e gjatësisë
algjebrike të një segmenti të orientuar sipas një boshti nga

ORGEST ZAKA KREU I
JJJG
numri m AB 1 AB (ku e marrim ‘+’ për segmentet
pozitive dhe ‘–‘ për segmentet negative).
Në të gjitha terminologjitë e vendosura, ne themi që mund
ta përcaktojme atë:
B''
B
G
G v B'
v G
A'' v
A
A'
Fig.1.1.1
G
Përkufizim 1.1.1. Një vektor i lire v është një kalsë e
JJJG JJJJJG JJJJJG
orientuar segmentësh AB, A ' B ', A '' B '', etj, të përcaktuara
nga fakti i të qënit paralel dhe të barabartë midis tyre.
Çdonjëri prej segmenteve të një klase të orientuar
segmentesh të mara nga të qënit paralel dhe të barrabartë me
JJJG G JJJG
AB , quhet një segment përfaqësues i v . Me fjalë të tjera AB
G
përfaqëson klasën v , me origjinë në A dhe me pikë fundore,
apo skaj në B dhe ne gjithashtu do të shkruajmë që:
G JJJG
v AB.
JJJJJG
Kështu ne duhet të kuptojmë se në qoftë se A ' B ' është përftuar
JJJG
nga AB nga një përputhje pas një zhvendosjeje paralele,
vektoret e përcaktuar nga këto dy segmenta janë treguar se janë
të njëjtë. (Shikoni fig.1.1.1).

KREU I ORGEST ZAKA
JJJG JJJJJG
Me sa duket kjo situatë ndodh nëse AB dhe A ' B ' kanë
gjatësi dhe drejtim të njëjtë. Është ë rëndësishme të vëmë rë se
JJJJJG JJJJJG
çdo dy segmente të orientuara A ' B ', A '' B '' të klasës që
G
përcaktojnë vektorin (përfaqësues) v janë të përftueshme nga
njëri-tjetëri nga përqasjet paralele.
G
Veçanërisht në qoftë se vektori v është përfaqësuar
JJJG JJJJJG JJJJJG
fillimisht nga vektori AB pastaj vektorët A ' B ' dhe A '' B ''
kanë gjatësi dhe drejtim të njëjtë me gjatësin e drejtimin e
JJJG
vektorit AB , atëherë gjatësia dhe drejtimi i zakonshëm i gjithë
segmentëve përfaqësues të një vektori janë të quajtura gjatësi
dhe drejtim të vetë vektorit.
G G
Gjatësia e vektorit v do të shënohet me v . Një vektor me
G
gjatësi 0 (zero) do të quhet një vektor 0 (vektor-zero) dhe do
G
të shënohet me simbolin 0. Është e qartë që bashkësitë
korespoduese të segmentëve të orientuar kanë pikën fundore
(skajin) dhe origjinën në të njëjtën pike, janë thjesht pika.
Megjithatë ne mund të themi që kemi një vektor zero në çdo
drejtim ose themi që një vektor zero ka drejtim të të
çfarëdoshëm.
Shënim: Një vektor me gjatësi 1 njësi quhet vektor njësi.
G
Për çdo vektor v egziston një vektor i mirëpërcaktuar që ka të
G
njëjtën gjatësi si v por në drejtim të kundërt. Ky vektor do të
JJG
quhet vektor i kundërt dhe do të shënohet me v. Në qoftë se
G JJJG
vektori v është përfaqesuar nga vektori AB , atëherë vektori
JJG JJJG
v mund të përfaqësohet nga vektori BA.

ORGEST ZAKA KREU I
G
Pohim 1.1.2. Egziston një dhe vetëm një vektor v i lidhur me
një çift pikash të dhëna (A,B), pra që ka origjinë në pikën A dhe
skaj në pikën B.
Pohimit mund ti japim edhe këtë formulim.
G
Për çdo vektor v , dhe për çdo pikë të dhënë A, egziston një dhe
JJJG
vetëm një pikë e dhënë B që vektori AB të përfaqësojë vektorin
G G
v , kjo mund të shënohet edhe si B A v .
G
Vërtetimi: Le të kemi një pikë A dhe vektorin v. Nga pika A
G
ndërtojmë drejtëzën (d) që është paralele me vektorin v. E
G
zhvendosim paralelisht vektorin v me origjinë në pikën A,
G
skaji i vektorit v do të jetë pika e kërkuar B. Pra kështu kemi
JJJG
përcaktuar vektorin AB , ku pika B është një pikë drejtëzës
G
(d) që ndërtuam e cila është paralele me vektorin v , në
G G
drejtimin v dhe në një distancë v nga A.
฀
Le të theksojmë njëherë që të gjithë vektorët tanë do të jenë
vektorë të lirë. Fakti që një vektor është karakterizuar nga
gjatësia dhe drejtimi i bën vektorët kaq të përdorshëm në fizikë
dhe atje përdoren ‘lloje të tjera’ të vektorëve, për shembull më
një origjinë të fiksuar ose rrëshqitëse përgjatë një drejtëze të
vetme. Për shkak se ne punojmë me vektor të lirë, vetëm lidhja
e paralelizmit është domethënëse apo kryesore, për pozitën e
tyre. Kështu 2(ose më shumë) vektorë do të quhen vektorë
kolinearë në qoftë se ata janë të dy paralelë me një drejtëz të
dhënë, dhë 3 (ose një familje të çfarëdoshme) e vektorëve do të

KREU I ORGEST ZAKA
quhet vektor komplanarë në qoftë se ata janë paralel në një

plan të dhënë.
Në veçanti në qoftë se d është një drejtëz e dhënë, në do të
shënojmë me V(d) bashkësinë e të gjithë vektorëve që janë
paralel me drejtzën (d) (ose që shtrihen në të), dhë në qoftë se Į
është një plan i dhënë ne do të shënojmë me V bashkësinë e të
gjithë vektorëve që janë paralelë (ose që i përkasin) planit Į.
Bashkësia e të gjithë vektorëve të lirë të hapësirës do të
shënohet me V.
Vërejtje. Përdorim shigjetën në paraqitjen e vektorëve dhë
mos e harroni atë pasi mund të ngatërroheni midis vektorëve
dhe numrave. Vetëm numrat që do të përcaktohen vetëm nga
shkronja të thjeshta.
1.2 VEPRIMET LINEARE ME VEKTORËT
Rëndësia e vektorëve në gjeometri është në saj të mundësisë së
kryerjes së veprimeve algjebrike me vektorët dhe kjo mundësi
ndiqet nga fakti se vektorët tanë janë të lirë.
G G
Përkufizim 1.2.1. Le të jenë u , v, dy vektorë të cilët i shënojmë
G JJJG G JJJG
si u AB, v BC ku A merret pikë e çfarëdoshme, shumë të
G G G G
vektorëve u , v, do të quajmë vektorin u v, i cili sipas shënimit
JJJG
të mësipërm do të jetë vektori AC.
G G
Shuma u v, nuk varet nga zgjidhja e pikës A, lexuesi me
lehtësi mund të shohë nga Fig.1.2.1 në qoftë se pika A është
zgjedhur, pikat B dhe C janë të mirë përcaktuar nga pohimi
G G
1.1.2 në qoftë se vektorët u , v, nuk janë paralel, shuma e tyre
G G
u v, gjithashtu mund të përftohen nga e ashtuquajtura rregulla

ORGEST ZAKA KREU I
e paralelogramit ose nga rregulla e trekëndëshit, pra kur:

G JJJG G JJJG G G JJJG
u AB dhe v BC , kemi që u v AC.
C'
G
C G v G
u
v
G
G v
u G
v G B'
A' u
G B
A u
Fig. 1.2.1
G
u C
G
G G v
v u G
v
G
A u B
Fig.1.2.2
Shuma e vektorëve është gjë e ndryshme shuma e gjatësisë së
tyre. Prandaj kemi pohimin e mëposhtëm:
G G
Pohimi 1.2.2: Për çdo dy vektorë u , v, ka vënd mosbarazimi i
mëposhtëm:
G G G G
u v u v (1.2.1)
G G
Në (1.2.1) barazimi qëndron në qoftë se u dhe v , janë
paralelë dhe kanë të njëjtin drejtim.

KREU I ORGEST ZAKA
Vërtetim. Në fakt, në një trekënësh ABC (Fig.1.2.1) gjatësitë

e brinjëve duhet të plotësojë mosbarrazimin
AB BC AC .
Barazimi do të kishte vënd në qoftë se pika B ndodhet midis
pikës A dhe C të segmentit AC (pra n.q.se pika B është pikë e
brendshme e segmentit me kulme në A dhe C).
•
Vërejtje 1.2.3: Nga një karakteristikë tjetër e njohur për të
njëjtin trekëndësh ABC ne marrim:
G JG G G
u v u v (1.2.2)
G G
Barazimi qëndron kur vektorët u dhe v janë paralelë dhe kanë
drejtime të kundërta.
Tani, në japim disa veti bazë të mbledhjes së vektorëve:
Pohim 1.2.4. Kanë vënd pohimet e mëposhtëme:
G G JG
a) Shoqërimi për çdo 3 vektorë u , v dhe p ne kemi që:
G G G G G G
u v p u v p (1.2.3)
G
b) Ekzistenca e zeros: për çdo vektor u ne kemi që:
G G G G G
u 0 0 u u (1.2.4)
G
c) Ekzitenca e vektorit të kundërt: për çdo vektor u ne kemi që:
G G G G G
u u u u 0 (1.2.5)
G G
d) Ndërimtariteti: Për çdo 2 vektorë u dhe v ne kemi që:
G G G G
u v v u (1.2.6)

ORGEST ZAKA KREU I
Vërtetmin: Vërtetimi i shoqërimit është treguar në Fig.1.2.3

lexuesi me lehtësi mund ti vërtetoj vet vetitë b) dhe c) duke
përdorur përcaktimin e shumës së vektorëve. Së fundi, në qoftë
G G
se u dhe v nuk janë paralele ndërimtariteti provohet në
fig.1.2.2 dhe në qoftë se janë paralele (1.2.6) ndiqet duke
krahasuar gjatësinë dhe drejimin e 2 anëve të formulës.
•
D
JG
p
JG
p
v p
G JG
JG
C
p
G
v
G
v
G
u
G
G
u
G v G
u v
A G
u B
Fig.1.2.3
Vërejtje 1.2.5: Themi se një sistem algjebrik i mbyllur në sajë
të një veprimi që plotëson vetitë a), b), c) më sipër quhet një
grup.
Pra bashkësia e vektorëve së bashku me veprimin e
mbledhjes së vektorëve formon grup. Në qoftë se plotësohet
edhe vetia d), grupi thuhet se është ndërimtar ose Abelian (nga
emri i matematicienit norvegjez të shek 19 Niels Abel) rëndësia
e ndërimtaritetit dhe shoqërimit të tij qëndron në faktin së ai na
lejon ne të përcaktojmë shumën e një numri të pafundësh
vektorësh.
JG JJG JJG
Rezultati do të përftohet nga u1 u2 ... un , dhe do të
merret duke shtuar parametrat në këtë shprehje, kështu që të

KREU I ORGEST ZAKA
shtojë vetëm dy vektorë në secilin hap. Shoqërimi siguron që

rezultati të jetë i pavarur nga zgjidhja e vendeve. Për parantezë
po japim një shembull:
Shembull 1.2.6. Në qoftë se A1 , A2 , , An 1 , An është një vijë
poligonale atëherë ka vend barazimi,
JJJJG JJJJG JJJJJJG JJJJG
A1 A2 A2 A3 ... An 1 An A1 An .
Në veçanti, në qoftë se një vijë poligonale është e mbyllur, p.sh.

An A1 (Pra këto pika janë kulmet e një shumë këndëshi),
shuma e vektorëve përgjatë këndeve të saj në një orientim të
fiksuar është e barabartë me zero (në drejtim të akrepave të orës
ose në të kundërt). Më tutje, ekzistenca e vektorëve të kundërt
na lejon ne që të përcaktojmë veprimin e diferences së 2
vektorëve në mënyrat e mëposhtë:
G G G G
u v u v (1.2.7)
D C
G
G
G
v
u
v
G
v
A G B
u
G
G
v
u
G
v
C'
Fig.1.2.4
G G
Fig.1.2.4 tregon 2 ndërtimet u v , njëra me ndihmën e
trekëndëshit ABC , dhe tjetra me ndihmën e diagonales DB, të
paralelogramit ABCD. Sigurisht, ndërtimi i dytë është i
përdorshëm vetëm në qoftë se vektorët nuk janë paralel. Është e

ORGEST ZAKA KREU I
rëndësishme të vini re se mënyra e parë e të shkruajturit të

diferencës në fig.1.2.4 paraqitet si:
JJJJG JJJG JJJG
AC ' AB BC
dhe duke përdorur vetitë e pohimit 1.2.4, vërehet që ky rezultat
është ekuivalet me:
JJJJG JJJJG JJJG
BC ' AC ' AB,
ky rezultat është kaq i rëndësishëm sa që ne do ta formulojmë

atë si një pohim:
Pohim 1.2.7: Për çdo tri pika A, B, C në hapësirë ne kemi
lidhjen vektoriale:
JJJG JJJG JJJG
BC AC AB (1.2.8)
Për një mënyrë tjetër të shkruajturi lidhja e njëjtë e cila do
të jetë shumë e rëndësishme më vonë, ne do ta përcaktojmë si
më poshtë:
Përkufizim 1.2.8: Le të zgjedhim një pikë të çfarëdoshme O si
JJG JJJJG
një origjinë e pergjithshme. Pastaj vektori rM OM quhet
rreze vektoriale e pikës M.
Pohim 1.2.9: Në qoftë se O është një origjinë e fiksuar, për çdo
dy pika M, N njëra ka:
JJJJG JJG JJG
MN rN – rM (1.2.9)
Veprimi tjetër bazë, të cilin ne duam të studiojmë është

shumëzimi i një vektori me një numër real. Në kontekstin e
veprimeve vektoriale, numrat real gjithashtu do të quhen
skalarë. Bashkësia e të gjithë numrave real shënohet me.
฀

KREU I ORGEST ZAKA
G
Përkufizim 1.2.10: Për çdo skalar Ȝ dhe çdo vektor v , ne do
G G
të përcaktojmë vektorin v ose v gjatësia e të cilit është:
G G
v v
(ku Ȝ është vlera absolute e Ȝ), dhe drejtimi i të cilit është i

G
njëjtë me drejtimin e vektorit v , në qoftë se 0 dhe ka
G
drejtim të kundërt me drejtimin e vektorit v , në qoftë se 0.
G G
Vektori v , është produkt i skalarit (numrit) Ȝ dhe vektorit v.
Pohimi i mëposhtëm paraqet vetitë bazë të veprimit të

përcaktuar nga përkufizimi 1.2.10.
G G
Pohim 1.2.11: v , p V dhe , µ , produkti midis një
madhësie skalare dhe një vektori plotëson vetitë e mëposhtëme:
G G
a) 1 v v ,
G G
b) µv µ v,
G G G
c) µ v v µv ,
G G G G
d) v p v p.
(Vetitë c) dhe d) janë vetitë shpërndarëse).
Vërtetim: a) është e lehtë, dhe b), c) duhet të kontrollohen nga
shënjat e mundshme të Ȝ dhe µ: në të gjitha rastet, ajo ndiqet
me lehtësi nga përkufizimi 1.2.10 qe vektorët e të dy anëve, të
b) dhe c) kanë të njëjtin drejtim dhe gjatësi.
Së fundi pika b) vërtetohet duke ndjekur ngjashmërinë e
trekëdëshave ABC dhe A ' B ' C ' në fig.1.2.5.

ORGEST ZAKA KREU I
C'
JG
G p
v JG
G p JG
C
JG v p
G p JG
v p
G G B'
A v B v
0
JG C
G p JG
v
p
G A G
B' vG v B
J
JG G p
JG
v
p
p
G
0
v
C'
Fig.1.2.5
•
Vërejtje1.2.12: Ne sjellim në mend se një sistem algjebrik
konsiston në një bashkësi elementësh të quajtur vektorë, që
është një grup abelian për disa veprime të shumës abstrakte
dhe ku vektorët mund të shumëzohen nga numra real.
Bashkësia e vektorëve, nga më sipër pamë që lidhur me
mbledhjen e vektorëve, formon Grup Abelian, së bashku me
shumëzimin me skalar që plotëson vetitë a), b), c), d) të
pohimit 1.2.11 quhet hapësirë lineare ose hapësirë vektoriale.
Për shembull bashkësitë e vektorëve V d , V , V që përcaktam
më parë në këtë kapitull janë hapësira lineare. Ne gjithashtu
sjellim ndërmend përkufizime shumë të rëndësishme:

KREU I ORGEST ZAKA
Përkufizim 1.2.13: i) Një shprehje e tipit:

JG JJG JJG
1 v1 2 v2 " n vn (1.2.10)
JG JJG JJG
quhet një kombinim linear i vektorëve v1 , v2 ,..., vn me skalarët
1 , 2 , , n .
ii) Në qoftë se rezultati i kombinimeve lineare (1.2.10) nuk

bëhet 0 përveçse në rastit kur skalarët 1 , 2 , , n , janë të
JG JJG JJG
gjitha 0, sistemi i vektorëve v1 , v2 ,..., vn thuhet se është
JG JJG JJG
linearisht të pavarur (ose vektorët v1 , v2 ,..., vn janë linearisht të
pavarur).
Në qoftë se, në të kundërt, ekziston një bashkësi e
koefiçentëve i , jo të gjitha 0, që shuma (1.2.10) bëhet zero,
JG JJG JJG
atëherë sistemi i vektorëve v1 , v2 ,..., vn do të quhet linearisht i
varur.
Faktet e mëposhtme rrjedhin nga përkufizimi 1.2.13
JG JJG JJG G
a) Në qoftë se një nga vektorët v1 , v2 ,..., vn , është vektori 0,
JG JJG JJG
atëherë sistemi i vektorëve v1 , v2 ,..., vn është linearisht i
JG G
varur. (Në qoftë se vi 0, ne mund të marrim i 0 dhe
j 0 për j
i , dhe kombinimi (1.2.10) bëhet zero.)
JG JJG JJG
b) Në qoftë se vektorët v1 , v2 , , vn janë linearisht të varur,
dhe në qoftë se ne shtojme te sistemi i tyre, vektorët e tjerë
JJJG JJJG JJG JG JJG JJG
vn 1 , vn 2 , , vk , vektorët v1 , v2 , , vk janë përsëri linearisht të
varur (në qoftë se ne shtojmë vektorët e rinj të shumëzuar me 0
tek (1.2.10), dhe në qoftë se kishte koefiçentë jo zero në

ORGEST ZAKA KREU I
(1.2.10) të tillë që rezultati të jetë zero, kjo situate nuk

ndryshon.
c) Një nënsistem i një sistemi vektorësh linearisht të pavarur
konsiston vetë në vektorë linearisht të pavarur. (Në të kundërt
pika b) më sipër do të kundërshtohet.)
JG JJG JJG
Pohim 1.2.14: Vektorët v1 , v2 ,..., vn janë linearisht të pavarur
në qoftë se njëri nga këto vektorët mund të shprehet si një
kombinim linear i vektorëve të tjerë.
JG JJG JJG G
Vërtetim: Në qoftë se: v
1 1 v
2 2 " v
n n 0 dhe
supozojmë për shembull që 1 0, ne marrim:
JG JJG JJG
v1 v
2 2 " n n,
v (*)
ku
i
i , për i = 2,3,…,n.
1
Anasjelltas, është e qartë se (*) është ekuivalent i një lidhje të

varur lineare në rastin kur koeficineti Ȝ1 është jo-zero.
•
Pohim 1.2.15. Dy vektorë janë linearisht të varur në qoftë se
ata jane kolinearë, ose njëlloj, në qoftë se ata janë
proporcionalë.
G G
Vërtetim: Pohimi 1.2.14 tregon se vektorët u dhe v , janë
G G
linearisht të varur në qoftë se u v . Për shembull themi që
G G
dy-vektorët u dhe v , janë proporcionalë dhe proporcionaliteti
është ekuivalent me kolinearitetin për shkak të përkufizimit
1.2.10.
•

KREU I ORGEST ZAKA
Pohim 1.2.16. Tri vektorë janë linearisht të varur në qoftë se

ata janë vektorë komplanarë.
G G JG
Vërtetim: Vektorët u , v, p, janë linearisht të varur në qoftë se:
G G G
u v µp,
dhe përkufizimi gjeometrik i veprimeve vektoriale tregon se
G G JG
vektori u i përket planit të përcaktuar nga vektorët v dhe p.
Anasjelltas, në qoftë se dy nga vektorët e dhëne janë

kolinearë, ata janë linearisht të varur, pra e njëjta gjë qëndron
për të tre vektorët. Le të shohim tek tri vektorët komplanarë
G G JG
u , v dhe p, që dy prej të cilëve nuk janë në të njetën drejtëz.
Ne mund të ndërtojmë një paralelogram ABCD si në

Figurën 1.2.6, i cili tregon lidhjen e varësisë lineare të:
G G G
p u µv .
C
D
G
v JG
p
G
v
A G G
u u B
Fig.1.2.6
•
Pohim 1.2.17. Çdo katër vektorë të hapësirës 3-Dimensionale
3 janë linearisht të varur.

ORGEST ZAKA KREU I
Vërteim: Në qoftë se do të kishim që tri nga vektorët do të jenë

linearisht të varur atëherë të gjitha 4-shet janë linearisht të
varura. Le të shohim tek vektorët
G JJJG G JJJG JG JJJG G JJJG
u AB , v AC , p AD , q AE ,
T S
JG
p
U G E
D JG q
p G C G
G v v R
G u
u A
B
P Q
Fig.1.2.7
që tri vektorë të mos jenë në të njëjtin plan. Pastaj, planet Į, ȕ,
Ȗ të përcaktuara nga treshet ABC, ACD, ADB përkatësisht, dhe
planet që kalojnë nga pika E dhe janë paralelë përkatësisht me
planet Į, ȕ dhe Ȗ përcaktojnë paralelopipedin APQRSEUT të
Fig. 1.2.7, dhe ne shikojmë se ka vënd barrazimi:
G JJJG JJJG JJJG JJJG JJJG JJJG G G JG
q AE AQ AT AP AR AT u v p.
•
Po e përfundojmë këtë pjesë me dy problema të zgjidhura për
lexuesin. Në mënyrë që të formulojmë problemin e parë, ne
përcaktojmë nocionin e mëposhtëm të rëndësishëm:
Përkufizim 1.2.18. Në qoftë se A, B, C janë tri pika të një
boshti, numrash real:
JJJG JJJG
k A, B; C m AC / m CB (1.2.11)
Quhet një raport i thjeshtë i treshes A, B, C.

KREU I ORGEST ZAKA
Problem 1.2.19. Në saj të zgjedhjes së një origjine të

JJG
çfarëdoshme, llogarit rrezen vektoriale rC të pikës C në
JJG JJG
barrazimin (1.2.11) me ndihmën e rrezeve vektoriale rA , rB , të
pikave A e B përkatësisht dhe të raportit të thjeshtë ݇.
Zhgjidhja: Përkufizim (1.2.11) është ekuivalent me
JJJG JJJG
AC k CB, kështu kemi që:
JJG JJG JJG JJG
rC rA k rB rC (1.2.12)
Dhe ne përftojmë rezultatin e kërkuar:

G G
G rA k rB
rC (1.2.13)
1 k
Vërejtje 1.2.20: Vini re se vlera e raportit të thjeshtë, për k=1
karakterizon pikën e mesit të segmentit AB. Vini re gjithashtu
se në qoftë se A dhe B janë fikse, pikat C të drejtëzës (d) që
kalon nga pikat A, B, janë në një korespodencë një për një me
vlerat e raportit të thjeshtë k -1. Për C B, k .
Problem 1.2.21: Tregoni kongruencën e raportit të kulmeve në

lidhje me pikën e prerjes së tri mesoreve në një trekëndësh të
çfarëdoshëm.
Zgjidhja: Ne shohim tek trekëndëshi ABC të fig 1.2.8 ku
A ', B ', C ' janë pikat e mesit të brinjëve BC, CA, AB
përkatësisht. Në qoftë se ne përdorim pikën A si origjinë, në
bazën e formulës (1.2.13) ne marrim:
JJJG ' 1 JJJG JJJG JJJG 1 JJJG JJJG
AA AB AC ; BB ' AC AB
2 2

ORGEST ZAKA KREU I
JJJG JJJG
Tani le të kemi pikën G AA’ BB’ . Pastaj, AG AA ' dhe
JJJG JJJG
BG µ BB ' për dy skalarë Ȝ, µ. Për më tepër ne kemi
JJJG JJJG JJJG
BG AG – AB, pra kemi:
1 JJJG JJJG 1 JJJG JJJG JJJG

µ AC AB AB AC AB
2 2
pasi bëjmë shndërimet dhe zëvendësimet kemi që:

JJJG µ JJJG G
µ 1 AB AC 0.
2 2
JJJG JJJG
Dhe meqënëse vektorët AB, AC janë linearisht të pavarura
koeficentët pranë tyre në barrazimin e mësipërm duhet të jenë
zero dhe kështu ne përftojmë zgjidhjen:
2
µ .
3
Pra kemi raportn e thjeshtë k(A,A’,G) =2/3. Në mënyrë të
njëjtë, llogariten edhe raportet e tjera.
C
A'
B'
G
B
A C'
Fig.1.2.8
Pika G e këtj problemi është qëndra e gravitetit të trekëndëshit

ABC . Duke përdorur vlerën e raportit k A, A '; G 2 / 3

KREU I ORGEST ZAKA
përfitojmë vlerën e mëposhtme të rezes vektoriale të pikës G në

saj të origjinës (origjina e çfardoshme):
JJG 1 JJG JJG JJG
rG rA rB rC (1.2.14)
3
USHTRIME DHE PROBLEME
G G G
1.2.1 Le të jenë a , b , c vektorë linearisht të pavarur.
i) Çfarë mund të thuhet për varësinë lineare të vektorëve:

G G G G
l 2b c a
G G G G
m 2a b c ?
G G G G
n 2c a b
G G G G
ii) Shkruaj shpërberjen e vektorit s a b c si një kombinim
linear të vektorëve:
JG G G G
l ' a b 2c
JJG G G
m' a b .
JG G G
n ' 2b 3c
në qoftë se ajo ekziston.

1.2.2 Konsideroni katërkëndëshin e çfardoshëm ABCD dhe le të
jenë E, N, F, M përkatësisht pikat e meseve të brinjëve AB, BC,
CD, DA. Provoni se kanë vënd barazimet:
JJJG 1 JJJG JJJG JJJG JJJJG JJJG
EF AD BC ; AC MN EF .
2
1.2.3 Për çdo trekëndësh të dhënë, provoni se ekziston një
trekëndësh brinjët e të cilit kanë të njëjtën gjatësi dhë drejtim të

ORGEST ZAKA KREU I
pashënjuar si mesoret e trekëndëshit fillestar. Në qoftë se ky

ndërtim është përsëritur dy herë, atëherë trekëndëshi i dytë
është i ngjashëm me të parin me raport ngjashmërie 3 / 4.
1.2.4 Në çdo tetrahedron (piramidë-trekëndore) provoni se
segmentet që bashkojnë një kulm me qendrën e faqes përballë
dhe segmentet që bashkojnë pikat e meseve të brinjëve të
kuadërta, kanë të gjithë një pikë të pëbashkët, të quajtur qëndra
e gravitetit të tetrahedrit.
1.2.5 Le të jetë SABC një piramidë trekëndore dhe le të jenë A’,
B’, C’ pika të çfarëdoshme përkatësisht të brrinjëve SA, SB, SC.
Le të jetë M pika prerëse e planeve A’BC, B’CA, C’AB dhe N
pika prerëse e planeve AB’C’, BC’A’, CA’B’.
Provoni se pikat M, N, S janë pika kolineare.

KREU II ORGEST ZAKA
KREU II
GJEOMETRIA LINEARE
2.1 VIJAT DHE SIPËRFAQET

Këtë kapitull po e fillojmë me studimin dhe prezantimet
(paraqitjet) analitike të vijave dhe sipërfaqeve, më të thjeshta,
për shembull: riprezantimi i vijës dhe sipërfaqes me ndihmën e
sistemeve koordinative. Ne gjithashtu do të studiojmë
karakteristikat gjeometrike të këtyre vijave dhe sipërfaqeve me
ndihmën e konsideratave algjebrike, duke përdorur
përfaqësuesit e tyre koordinativ. Për nivelin e këtij libri, është
pak si herët për një përcaktim të përgjithshëm dhe rigoros të
vijës, dhe sipërfaqeve.
Vija
x y
Fig.2.1.1
Duke ndjekur intuitën ne e mendojmë një vijë si një objekt

gjeometrik i cili i korespondon formës të një teli të hollë të

ORGEST ZAKA KREU II
përkulur, mundësisht të një gjatësie të fundme (shikoni

fig.2.1.1).
Në mënyrën alternative një vija mund të shihet si një trajektore
e një pike në saj të një sistemi koordinativ të fiksuar që varet
nga një parametër t, (për shembull, koha) dhe lakorja do të
përfaqësohet nga ekuacionet parametrike :
x f t ,y g t ,z h t , (2.1.1)
Ku f , g , h, janë funksione të (variablit) parametrit t.
Ekuacioni (2.1.1) tregon faktin bazë se një vijë është një objekt
një–dimensional me sensin që parametri i pavarur përcakton
pozicionin e pikës në vijë. Natyra e këtij parametri mund të jetë
arbitrare.
Ne do të zgjedhim ekuacionin (2.1.1) në saj të t dhe marim:
t a x ,
kordinatat e pikave të vijës do të karakterizohen nga pjesa e

mbetur e ekuacionit (2.1.1):
y x ,z x (2.1.2)
ku:
x g a x , x h a x .
Barazimet (2.1.2) quhen, barazime shpjeguese të vijës.

(Sigurisht boshtet kordinative x, y, z janë të ndryshueshme në
këto barazime).
Ndonjëhere barazimet 2.1.2 janë ekuivalente me barazime të
përgjithshme të formës:

KREU II ORGEST ZAKA
F x, y , z 0
. (2.1.3)
G x, y , z 0
Ku kalimi nga (2.1.3) tek (2.1.2) bëhet duke zgjidhur (2.1.3)

për y dhe z.
Barazimet (2.1.3) quhen barazime të nënkuptuara të vijës.
Ato përcaktojnë vijën duke na dhënë, të dhëna karakteristike të
pikave të vijës për shembull, ato përcaktojnë vijën siç quhet
edhe në gjeometrinë elementare si: vënd gjeometrik i pikave.
Por, sigurisht, jo çdo vënd gjeometrik i pikave në hapësirë
është një vijë, ajo është një vijë në qoftë se, pikat varen në një
parametër të vetëm të pavarur, në një mënyrë të këndshme.
Më së fundi le të vëmë re vijat në plan dhe në qoftë se, ne
studiojmë problemat e një plani të vëtëm gjeometrik ne mund të
përdorim për shembull planin Oxy, ose e mendojmë në hapsirë
si plani z=0, çifti (x,y) është një pikë e vijës dhe pastaj
ekuacionet e vijës në plan marin format e mëposhtme:
¾ Ekuacioni parametrik:
x f t ,y g t (2.1.4)
¾ Ekuacioni i drejtpërdrejtë:
y x (2.1.5)
¾ Ekuacioni i përgjithshëm
F x, y 0. (2.1.6)
Tani, përsëri, intuita jonë na tregon se, një sipërfaqe duhet të

mendohet si një përkulje e një plani: mundësisht mendohet fleta
e pafundme ose trajekrorja e një vije lëvizëse. (fig.2.1.2).

ORGEST ZAKA KREU II
z
Siperfaqe
x y
Fig.2.1.2
Meqë në vijë, tashmë kemi një parametër, dhe meqënëse, dhe
meqë lakorja lëviz dhe pozicioni i saj ndryshon në 'kohë', një
pikë e sipërfaqes përcaktohet nga vlerat e dy parametrave dhe
sipërfaqja përfaqësohet nga ekuacionet parametrike të formës:
x f u, v
y g u, v , ( 2.1.7)
z h u, v
ku u, v janë parametra.
Fakti se pikat e një sipërfaqeje varen nga dy parametra të pa

varur është karakteristikë për objektet të cilat meritojnë të
quhen sipërfaqe dhe për shkak të kësaj veçorie ne themi se një
sipërfaqe është një objekt 2-dimensional.
Për të njëjtën arsye si tek vijat bëhet e qartë se një sipërfaqe
gjithashtu mund të përfaqësohet madje edhe nga dy tipet e më
poshtme të ekuacioneve:
Ekuacioni i drejtpërdrejtë i sipërfaqeve:
z x, y (2.1.8)
Ekuacioni i përgjithshëm i sipërfaqeve:
F x, y , z 0 (2.1.9)

ORGEST ZAKA KREU II
G G G
r r0 tv (2.2.1)
ose trajta ekiuvalente me koordinata:
x x0 tv1
y y0 tv2 (2.2.2)
z z0 tv3
G G
Ku r , r0 janë rrezet vektoriale të pikave M dhe M0 përkatësisht,
dhe t-ja është një parametër t , dhe pikat kanë
koordinata si më poshtë:
G T
M x, y, z , M 0 x0 , y0 , z0 dhe v v1 , v2 , v3
JJJJJJG
Vërtetim: Pika ‫ ݀ א ܯ‬në qoftë se vektori M 0 M është parallel
G
(linearisht i varur) me vektorin v , atëherë do të kemi
JJJJJJG G
M 0M t v
(shig fig.2.2.1). Tani barazimi (2.2.1) ndiqet nga formula
themelore (1.2.9) dhe (2.2.2), dhe është vetëm një shprehje
koordinative e (2.2.1).
฀
z d M 0 x0 , y0 , z0
G
v
M x, y , z
O
y
x
Fig.2.2.1


ORGEST ZAKA KREU II
x x1 y y1 z z1
x2 x1 y2 y1 z2 z1 0 (2.2.20)
x3 x1 y3 y1 z3 z1
x y z 1
x1 y1 z1 1
0. (2.2.21)
x2 y2 z2 1
x3 y3 z3 1
Vërtetim: Përsëri për të paraqitur një plan (ose çdo figurë

tjetër) nga ana analitike do të thotë të përcaktosh barazimet
karakteristike që kënaqin pikat e tij (të saj): Për pikën i), është
e qartë se ‫ ߙ א ܯ‬në qoftë se se vektorët
G JG G G
r r0 , u, v
janë vektorë linearisht të varur (shih fig. 2.2.3). Kjo justifikon

barazimet (2.2.15) dhe (2.2.16) në koordinata afine dhe (2.2.17)
në koordinatat ortogonale (Pse??). Por (2.2.17) është
ekuivalent i (2.2.16) në po ato koordinata.
z
M0 G
v
JG G
r0 G JG
u r r0
O
JG
r
M
x y
Fig.2.2.3

KREU II ORGEST ZAKA
Pohim 2.3.1: i) Në planin gjeometrik, distanca nga pika

M 0 x0 , y0 tek drejtëza Ax By C 0 jepet nga barazimi:
Ax0 By0 C
(2.3.12)
2
A B2
ii) Në hapësirë, distanca nga pika M 0 x0 , y0 , z0 tek plani

Ax By Cz D 0 , është:
Ax0 By0 Cz0 D

(2.3.13)
2 2 2
A B C
Vërtetim: Vërtetimet i) dhe ii) janë të njëjta. Për të provuar i)

ne paraqesim të dhënat tona mbi fig. 2.3.2.
y M 0 x0 , y 0
Q
d JG
r0
JJG
rQ G
n
O x
P
Fig.2.3.2
G
Ku n është një vektor i nevojshëm normal me drejtëzën e
dhënë (d) në pikën P të saj, MP d , dhe Q është një pikë e
JJG
çfardoshme e (d) me rreze vektoriiale rQ . Ne shohim se:
JJJG JJJJG G G G
MP ProjnG QM r0 rQ n
(përdor formulën (1.4.4)).

KREU III ORGEST ZAKA
KREU 3

GJEOMETRIA KUADRATIKE
3.1 RRATHËT DHE SFERAT

Ky kapitull i është dedikuar studimit të sipërfaqeve dhe të
vijave të cilat kanë ekuacione të fuqisë (gradës) së dytë
përkatësisht në sisteme koordinative afine ose ortogonale, këtë
studim do ta fillojmë nga më të thjeshtat, pra, nga rrathët dhe
sferat.
Nga gjeometria e shkollës së mesme, ne kujtojmë se ekuacioni i
rrethit me qendër në pikën A dhe rreze R, është vëndi
gjeometrik i pikave M të ‘planit’ të tilla që distanca AM=R
është një numër i dhënë real, pozitiv, konstant. Vëndi
gjeometrik i pikave M të planit të tilla që AM=R është quajtur
rreth me qendër në pikën A dhe rreze R. Meqënëse do të
përdorim distancën, ne do të përdorim koordinatat ortogonale,
të cilat i kemi sqaruar në kreun 2. Rezultatet në vijim janë të
menjëhershme.
Pohim 3.1.1: i) Rrethi me qendër në pikën A dhe me rreze R
konsiston në bashkësine e pikave M, rrezet vektoriale të të
cilave vërtetojnë ekuacionin
JJG JJG
r
2
M rA R2 (3.1.1)

ORGEST ZAKA KREU III
Në këto kushte për sferën, duhen dy parametra dhe marrim

kështu gjerësinë gjeografike, d.m.th këndi M që formon vektori
JJJJG
AM me planin O(x,y) dhe gjatësinë gjeografike d.m.th këndi
JJJJG
\ që formojnë ‘plani i cili kalon nga vektori AM dhe është
paralel me boshtin Oz’ me ‘planin i cili kalon nga pika A dhe
është paralel me planin Oxz.
z'
z
M
R
A M
M'
\ y'
x'
y
x
Fig.3.1.2
Kështu nga fig 3.1.2 shohim se koordinatat e pikës M mbi sferë

jepen nga barazimet e mëposhtëme:
x D R cos M cos\
°
® y E R cos M sin\ (3.1.10)
° z J R sin M ,
¯
Pra këto janë ekuacionet parametrike të sferës.
Para se të vazhdojmë, mund të themi se parametrat tek
ekuacionet parametrike të rrethit dhe të sferës shpesh herë
përdoren si koordinatat të llojit special dhe këto janë të
rëndësishme në zbatimin e tyre.

JJG JJG 2

zëvendësuar duke zëvendësuar katrorin rM rA me një
JJG JJJG
produkt ku, në një nga faktorët rM është zëvendësuar me rM0 .
Kjo procedurë formale është njohur në algjebër si polarizim.

Nëse ekuacionet (3.1.1) dhe (3.1.20) i shprehim nëpërmjet
koordinatave, shohim se polarizimi i ekuacioneve të
përgjithshëm (3.1.3), (3.1.5) të rrethit (sferës) konsistojnë në
zëvendësimin
2 1
° x o xx0 , x o 2 x x0
°
° 2 1
® y o yy0 , y o y y0 (3.1.21)
° 2
° 2 1
° z o zz0 , z o 2 z z0
¯
ku x0 , y0 , z0 janë koordinatat e pikës M0.
Përfundimi që arijmë është se, ekuacioni i drejtëzës (planit)

tangente nga pika M0*, ku * është një rreth (sferë) i(e) dhënë
nga polarizimi i ekuacionit të përgjithshëm të *.
Shembull 3.1.5. Kontrolloj nëse pika M 0 2, 1,3 i përket
sferës * me ekuacion
x 2 y 2 z 2 x y z 14 0
Dhe të shkruajmë ekuacionin e planit tangent me sferën në
pikën M0.
Zgjidhje. Kontrolli nëse M0 kënaq ekuacionin e * është i
drejtpërdrejtë duke zëvendësuar koordinatat e pikës M0, në
ekuacionin e sferës.

Ndërsa në rastin e sferës, ne marrim cilindrin e jashtëshkruar

G
saj sipas drejtimit v. (Fig (3.1.7)).
Studimi i pikëprerjes me një drejtëz na çon në konceptin e
rëndësishëm të fuqisë së një pike në lidhje me një rreth (sferë).
z
G
v
A
JJG
rA
JJG
rM M
O
x y
Fi g.3.1.7
Pohim 3.1.7. Le të jetë * një rreth (sferë) me ekuacion të

përgjithshëm (3.1.3) (përkatësisht (3.1.5)) dhe le të jetë M një
pikë çfardo e planit (hapsirës) që ndodhet në *. Në qoftë se P1,
P2 janë pikat e prerjes së rrethit me drejtëzën (d) që kalon nga
JJJG JJJJG

pika M, atëherë prodhimi m MP1 m MP2 është i pavarur
nga drejtëza (d).
Vërtetim. Nëse ne paraqesim drejtëzën (d) me ekuacionin
G
(3.1.4) ku v është vektor njësi, termi O 2 i ekuacionit të
JJJG JJJJG
pikëprerjes (3.1.15) ka koefiçient 1, dhe m MP1 , m MP2
janë zgjidhjet O1 , O2 të tij. Në pikëpamjen e marrëdhënieve të
koordinatave dhe zgjidhjes së ekuacionit kuadratik, prodhimi i
dëshiruar është:

M1 :2
M3 M5
:1
M6 Q
M2 :3
M4
Fig.3.1.8
Duke përdorur ekuacionet (3.1.5) të sferës, lexuesi do të nxjerrë

një përfundim të ngjashëm se dy sfera kanë një plan radikal, (i
cili është vendi gjeometrik i pikave të barazlarguara nga të dy
sferat, dhe kalon nga të gjitha pikat e prerjes së dy sferave).
Tri sfera kanë një bosht radikal, dhe zakonisht katër sfera kanë
një pikë të përbashkët të quajtur qendra radikale e sferave.
Një nga vërejtjet e mësipërme ngre problemin e studimit të
prerjes së një sferë me një plan, i cili është i rëndësishëm në
vetvete.
Le të jetë * një sferë me ekuacionin (3.1.1) dhe le të jetë 3 një
JJJG
plan i përcaktuar nga pika M0 me rreze vektoriale rM 0 , dhe dy
JG JJG
vektorët v1 , v2 . Është e përshtatshme të zgjedhim vektorë me
gjatësi 1-njësi dhe pingulë të tillë që ata, të japin një sistem
koordinativ të brendshëm ortogonal të 3. Nëse pika M3 ka
rreze vektoriale:
JJG JJG
J JG JJG
rM rM0 [ v1 K v2 .

Ku [ ,K janë koordinatat ortogonale në planin 3. Kështu,

pikat prerjes karakterizohen nga ekuacioni që fitohet nëse ky
JJG
vektor rM futet në ekuacionin (3.1.1). Rezultati është:
JG JJJG JJG

[ 2 K 2 2v1 rM 0 - rA [
JJG JJJG JJG JJJG JJG 2 (3.1.24)

2v2 rM 0 - rA K rM 0 - rA - R 2 0
Dhe është e qartë se ky është një ekuacion i brendshëm i një

rrethi në planin 3 (krahasuar me ekuacionin (3.1.3)).
A' JG
v1
M0
JJG
v2
A JJJG
JJG rM 0
rM
JJG
rA
z
x
y
O
Fig.3.1.9
Për më tepër, ekuacioni (3.1.24) tregon se koordinatat e

brendshme të qendrës së këtij rrethi në lidhje me sistem
JG JJG
^ `
koordinativ ortonormal M 0 ; v1 , v2 janë pikërisht ato të
projeksionit ortogonal të qendrës A të sferës * në planin 3 (Fig
3.1.9) dhe rrezen e rrethit nund ta llogaritim në përputhje me
rrethanat.
Vëmë re se këto llogaritje na japin një metodë për studimin e
rrathëve në hapësirë.

Ne e përfundojmë këtë pjesë duke shqyrtuar shkurtimisht disa

sipërfaqe interesante që përmbajnë një familje të tërë rrathësh.
Le të jetë (d) një drejtëz, dhe C një vijë çfardo e hapësirës.
Nëse ne rrotullojmë vijën C rreth boshtit të rrotullimit (d)
d.m.th, ne lejojmë që çdo pikë M e vijës C të lëvizë përgjatë një
rrethi të vendosur në plan që kalon nga pika M dhe është pingul
me drejtëzën (boshtin) (d), marrim një sipërfaqe të quajtur
sipërfaqe rrotullimi (shih Fig.3.1.10)
z
(d)
A
M
M M'
C O S
M y
T
Q
P
x Fig.3.1.10
Rrathët e përshkruar nga pika të ndryshme të vijës C gjatë

rrotullimit, janë quajtur paralele të sipërfaqes. Vijat që
përftohen nga prerja e sipërfaqes me planet që kalojnë nga
boshti i rrotullimit quhen meridianë.
Është e qartë, se n.q.se zëvendësojmë vijën C me një nga
meridjanet, rrotullimi i saj rreth boshtit (d) do të gjenerojë të
njëjtën sipërfaqe dhe është më e thjeshtë të përdoret një
meridian për të marrë ekuacionin e sipërfaqes.

x2
y b 1,
a2
dhe është e lehtë të kuptohet se vija duket si në Fig.3.2.2. Në
veçanti, kurba përbëhet nga dy degë (të cilat quhen edhe krahët
e hipebolës). Dy drejtëzat y r b / a x janë asimptotat e
hiperbolës në kuptimin e zakonshëm të metodave të ndërtimit
të grafikëve: pika e vijës i afrohet asimptotës sa më shumë që
ne duam kur x shkon në rf (për x o rf, y / x o r b / a ).
y
y b / a x y b / a x
M x, y
F1 c, 0
F2 c, 0 A ' a, 0 O A a, 0 x
Fig.3.2.2
Një rast interesant është rasti kur a=b. Në këtë rast, vija quhet
një hiperbolë barabrinjëse, dhe ka ekuacion kanonik:
x2 y 2 a2 .
Nëse ne përdorim përgjysmoret e këndeve midis boshteve
koordinative si boshte të reja koordinativë, ekuacioni i
hiperbolës barabrinjëse merr formën e mëposhtme
karakteristike x y k , ku k është një konstante e re e caktuar.
(Lexues, ju lutem shpjegoheni!)

sipërfaqen sipas një hiperbole dhe plani z=const e pret

sipërfaqen sipas një elipsi. Sipërfaqja ka pamjen siç tregohet në
Fig. 3.2.8. Ajo ka formën karakteristike të një qafe, dhe koni
asimptotik ka ekuacion
x2 y 2 z 2
0 (3.2.23)
a 2 b2 c2
O z
y
Fig.3.2.8
Tani, ne shohim parabolën (3.2.12). Një rrotullim i parabolës

rreth boshtit të y-ve na jep sipërfaqen
y 2 2 p x2 z 2 0,
e cila nuk është e shkallës së dytë, pra nuk është një kuadratik
dhe nuk kemi arsye për të diskutuar këtu. Por, rrotullimi i
parabolës rreth boshtit të saj të simetrisë x, jep kuadratikun
y 2 z 2 2 px 0 (3.2.24)
i cili është quajtur paraboloid.
Ekuacioni (3.2.24) sygjeron që ne të marrin në konsideratë
ekuacionin kuadratik kanonik
x2 y 2
r 2 z 0. (3.2.25)
a 2 b2
Në rastin e shenjës pozitive (+), sipërfaqja është quajtur një
paraboloid eliptik. Ajo është simetrike në lidhje me planet x=0,
y=0 (por jo lidhur me planin z=0), dhe në lidhje me boshtin e z-

ve. Nëse këtë sipërfaqe e presim me planin z=const formon

elips dhe n.q.se e presim me planet x=const, y=const përftojmë
parabola. Sipërfaqja ka pamjen si në Fig.3.2.9.
z
O y
x
Fig.3.2.9
Në rastin e ekuacionit (3.2.25) me shenjën negative (-),
sipërfaqja është quajtur një paraboloid hiperbolik. Ajo ka të
njëjtat boshte simetrie si paraboloidi eliptik dhe përsëri prerjet
me planet x=const, y=const janë parabola, por prerjet me
planin z=const janë hiperbola. Sipërfaqja ka pamjen siç
tregohet nga Fig.3.2.10.
O
x
y z
Fi g.3.2.10
Kuadratikët e përcaktuara më sipër, p.sh., elipsoidi,

hiperboloidi dhe paraboloidi, quhen kuadratikë të pa-
degjeneruar. Llojet e tjera të mundshme të kuadratikëve (p.sh.,
një sipërfaqe e cila jepet me ekuacionin kuadratik që përftohet

Vijat e fuqisë së dytë nga 1)-4) quhen të pa-degjeneruara, vijat

e fuqisë së dytë nga 5)-9) quhen të degjeneruar.
Teoremë 3.4.6. Çdo sipërfaqe e fuqisë së dytë ī ka një
ekuacion kanonik afin, dhe me natyrë afine (tip) të njërës nga
klasat e mëposhtme:
1) x 2 y 2 z 2 1 0 (elipsoid afin imagjinar)

2) x y z 1 0
2 2 2
(elipsoid afin real)
3) x2 y 2 z 2 1 0 (hiperboloid afin me dy-napa)
4) x2 y 2 z 2 1 0 (hiperboloid afin me një-napë)
5) x2 y 2 2 z 0 (paraboloid eliptik afin)
6) x 2 y 2 z 2 0 (paraboloid hiperbolik afin)
7) x 2 y 2 z 2 0 (kon imagjinar)
8) x y z
2 2 2
0 (kon real)
9) x2 y 2 1 0 (cilindër imagjinar)
10) x 2 y 2 1 0 (cilindër eliptik)
11) x 2 y 2 1 0 (cilindër hiperbolik)
12) y 2 2 x 0 (cilindër parabolik)
13) x 2 y 2 0 (një çift imagjinar planesh kongruentë)
14) x y
2 2
0 (një çift real planesh kongruentë)
15) x 1 0
2
(një çift real planesh paralelë)
16) x 1 0
2
(një çift imagjinar planesh paralelë)
17) x 2 0 (një çift planesh që mbivendosen)
Sipërfaqet e fuqisë së dytë nga 1)-6) quhen të pa-degjeneruar,
dhe nga 7)-17) quhen të sipërfaqe të degjenerur.

KREU IV ORGEST ZAKA
KREU 4
SHNDËRIMET GJEOMETRIKE
4.1 HYRJE PARIME TË PËRGJITHSHME

Teoria e kapitujve të mëparshëm mund të vazhdohet me
studimin e vijave dhe sipërfaqet më të komplikuara, të
përcaktuara nga më shumë ekuacione të përgjithshme
algjebrike. Por, zhvillimet e tilla janë përtej nivelit fillestar, dhe
këto janë diskutuar në fusha të avancuara të tilla si Gjeometria
Algjebrike dhe Gjeometria Diferenciale. Këtu, ne do të
vazhdojmë të diskutojmë tema elementare, por të një natyre
tjetër. Domethënë, ne do të studiojmë shndërimet elementare
gjeometrike. Objektet gjeometrike, drejtëzat, planet, hapësira,
vijat, sipërfaqet etj, mund të ndryshojnë variablat. Për
shembull, ato mund të zhvendosen, të ngjeshen, të zgjerohen
etj.. Në mënyrë që të studiojmë ndryshime të tilla, ne shikojmë
objektin origjinal si një bashkësi pikash A, B, , dhe në
objektin e ndryshimit si një bashkësi e dytë e pikave
' A ', B ', , ku primet tregojnë pozicionet e reja të pikave
origjinale. Në këtë mënyrë, krijohet një korrespondencë
: midis dy bashkësive të pikave (pra kemi një
korespondencë të dy figurave gjeometrike), dhe
korrespondencat e tilla janë shndërime gjeometrike. Një
ilustrim shumë i mirë i korrespondencës së pikave dhe të një

ORGEST ZAKA KREU IV
shndërimi gjeometrik është perspektiva e një piktori i cili

pikturon një objekt të sheshtë. Ku është bashkësia e
pikave origjinale, dhe ' imazhin e saj.
Çdo pikë A e objektit është bashkuar me pikën O ku O është
syri i piktorit, dhe drejtëza e cila pret planin në pikën
korresponduese A’ (shih Fig. 4.1.1).

'
A' A
O
Fig.4.1.1
Shndërimet gjeometrike janë të rëndësishme jo vetëm për

gjeometrinë, por edhe për aplikimet e ndryshme. Në veçanti,
grafika kompjuterike është një disiplinë moderne praktike ku
shndërimet gjeometrike janë përdorur gjerësisht, sepse ajo
përfaqëson objekte reale me imazhe në ekranin e një
kompjuteri.
Përkufizimi formal i shndërimeve gjeometrike është dhënë si
më poshtë:
Përkufizim 4.1.1. Një shndërim gjeometrik është një
korrespondencë midis dy grupeve të pikave gjeometrike,
:
të tilla që:
i) A , ! A , e tillë që A A .
ii) A1 A2 , A1 A2 , A1' A2'
iii) A , A | A A .

ORGEST ZAKA KREU IV
4.2 SHNDËRIMET AFFINE

Rëndësia e sistemeve afine dhe ortogonale sygjeron se ajo
duhet të jetë po aq e rëndësishme për të përkufizuar
Përkufizim 4.2.1. Le të jenë , bashkësitë e pikave të dy
drejtëzave d , d' ose të dy planeve , ose të
hapësirës, konsiderouar dy herë (janë të mundura edhe rastet
d d' , ). Pastaj, një shndërim gjeometrik
: është një shndërim afin, respektivisht një
shndërim ortogonal, nëse ekziston një çift sistemesh
koordinativë afine (ortogonale) në , përkatësisht, të tilla
që M koordinatat e M, dhe M M në lidhje me
këto dy sisteme janë të barabarta.
Me fjalë të tjera, në qoftë se ne jemi dakord se dy sisteme
koordinative si në përkufizimin 4.2.1 janë korrespondues të
njëri-tjetrit nga shndërimi , shndërimi është afine
(ortogonale) nëse ekzistojnë sisteme korespondues afin
(ortogonal) të tillë që ekuacionet e , në lidhje me këto sisteme
janë:
x x
y y. (4.2.1)
z z
Sigurisht, tek barazimet 4.2.1, (x,y,z) janë koordinatat e pikës

M dhe (x',y',z') janë koordinatat e pikës korresponduese
M , M M dhe ekuacionet janë shkruar për
hapësirën 3D. Për drejtëzën, ne kemi vetëm një koordinatë x
dhe për planet kemi çiftin e koordinatave (x,y).

ORGEST ZAKA KREU IV
4.3 SHNDËRIMET ORTOGONALE

Ne e dimë se shndërimet ortogonale janë afine. Prandaj, ata
gëzojnë të gjitha vetitë e shndërimeve afine të paraqitura në
Pohimet 4.2.4, 4.2.6, por kemi edhe pohim të ri.
Pohim 4.3.1. Një shndërim ortogonal ruan produktin skalar të
dy vektorëve dhe rrjedhimisht, ai ruan gjatësinë e një vektori,
distancën në midis dy pikave, këndin e dy drejtimeve, dhe
sipërfaqe dhe vëllime të pa-orientuara.
Vërtetim. Në lidhje me një sistem koordinativ ortogonal,
produkti skalar është shprehur nga formula (1.4.7) i cili
përmban vetëm koordinatat e vektorëve. Prandaj, në qoftë se ne
shprehim shndërimet tona nga ekuacionet (4.2.1), përfundojmë
vërtetimin.
฀
Në të vërtetë, mund të provohet se një shndwrim gjeometrik
midis drejtëzave, planeve, hapsirave është ortogonal nëse dhe
vetëm nëse ai ruan distancat. Në të vërtetë, është e qartë se nëse
një zhvendosje paralele ruan distancën midis dy pikave të
çfrdoshme, ajo do të dërgojë pikat kolineare në pika kolineare
dhe do të ruajë raportet e thjeshta. Prandaj, siç pamë në
seksionin e mëparshëm, shndërimi është afin dhe dërgon një
sistem koordinativ ortogonan në një sistem koordinativ afin.
Për më tepër, meqenëse gjatësitë janë ruajtur, janë ruajtur edhe
këndet (pse?), dhe sistemi koordinativ i imazhit të një sistemi
koordinativ ortogonal duhet të jetë gjithashtu një sistem
koordinativ ortogonal. Për shkak të këtij rezultati, shndwrimet
ortogonale quhen gjithashtu izometri.
Nëse, për më tepër, sndërimi ruaan edhe orientimin, ai quhet:
izometria e drejtpërdrejtë ose, nëse shndërimi është i një

ORGEST ZAKA KREU IV
ku është këndi midis planeve Oxz dhe planit të reflektimit

(shiko Fig.4.3.2). Dhe, ekuacionet (4.3.8) janë të ngjashme me
ekuacionet (4.3.6).
Tani, ne mund të shkruajmë rrotullimin si përbërje të dy
simetrive 1 , 2 në lidhje me planet që kalojnë nëpër boshtin
Oz, të cilat kanë ekuacione të njëjtat si për një zhvendosje
paralele, por, në koordinatat cilindrike.
Në rastin e një rrotullimi në plan, ne përdorim koordinatat
polare (seksioni 3.1). Në rastin e një drejtëze, nuk ka rrotullime
të ndryshme nga rotullimi identik. Në çdo rast, shndërimi
identik është id D për çdo simetri .
z M'
O
y
'
x
Fi g.4.3.4.
฀
Një klasë interesante e shndërimeve afine, të cilat ne nuk do të
studiojnë në detaje është dhënë nga
Përkufizim 4.3.10. Një shndërimi i cili është përbërje e një
shndërimi ortogonal dhe një homotetie quhet një ngjashmëri.

KREU V ORGEST ZAKA
KREU 5
GJEOMETRIA PROJEKTIVE
5.1 VETITË E INCIDENCËS PROJEKTIVE

Nëse ndodhemi midis binarëve paralele të një hekurudhe (kur
nuk po kalon treni), duket sikur binarët do të bashkohen diku,
shumë larg. Me fjalë të tjera, intuita jonë gjen një pikë takimi të
dy drejtëzave paralele në infinit. Për momentin, kjo është
thjesht një mënyrë të shprehuri, që në hapësirën Euklidiane
(afine) të zakonshme, nuk është përcaktuar asnjë nocion i pikës
në pafundësi (infinit).
Në hapësirën Euklidiane, ajo çfarë ndodh në të vërtet është se
dy drejtëza paralele kanë një drejtim të përbashkët të pashënuar
(shih paragrafin 1.1), dhe ky është një shpjegim për pikën në
infinit të intuitës sonë.
Gjeometria projektive është teoria që përkthen ndjenjën
intuitive përshkruar mbi një logjikë matematike të formuar. Kjo
teori është tepër ë rëndesishme për matematikën e pastër dhe
atë aplikative (p.sh. perspektivat e vizatimit të pikturave,
grafikët kompjuterik, etje). Ndërsa përfundimet e gjeometrisë
projektive ekzistonin kohë më parë (Pappus shekulli IV p.e.s,
etj), teoria u zhvillua gjerësisht në shekullin XIX (nga Poncelet,
Plucker, Grassmann, Klein dhe të tjerë) dhe ky zhvillim

ORGEST ZAKA KREU V

Fillimisht, supozojmë se dy trekëndëshat ndodhen në dy plane

të ndryshëm përkatësisht D dhe D ' (shih fig. 5.1.2).
Atëherë drejtëzat AB dhe A ' B ' i përkasin një plani të
përbashkët, domethënë planit OAB, dhe kjo nënkupton
ekzistencën e pikës P (shih pohimin 5.1.3, 6).
Në mënyrë të ngjajshme, me argumentime të njëjta, tregohet
edhe ekzistencën e pikave Q dhe R. Por, është e qartë se, pikat
P,Q,R janë pika të përbashkëta të planeve D dhe D ' , dhe,
meqënëse planet priten me njëri-tjetrin sipas një drejtëze, kemi
që pikat P,Q,R do të jenë në këtë drejtëz,sic kërkohet.
O
A
C
D
B R
Q
P
B'
D ' C'
A'
Fig.5.1.2
Tani, le të jenë dy trekëndësha të cilët i përkasin një plani të

vetëm D ; atëherë ekzistenca e pikave P,Q,R është e sigurt.
Sidoqoftë, për të parë nëse ato janë kolineare, duhet të dalim
nga plani D . Domethënë konsiderojmë dy të qendra të tjera
O1 , O2 jashtë planit D , të tilla që tri pikat O, O1 , O2 janë
kolineare (shih fig.5.1.3).

KREU V ORGEST ZAKA
O2 O1
O
A"
C"
A C B"
R
B
P
C'
Q
B'
A'
Fi g.5.1.3
Atëherë nëse shikojmë planet që kalojnë nga këto pika dhe nga
pikat A, B, C, shohim se ekziston një trekëndësh i ri me kulme
në pikat:
A " O1 A O2 A ',
°
® B " O1 B O2 B ',
°
¯C " O1C O2C .
'
Ky trekëndësh ‘ndodhet’ në një plan D ' z D , dhe është në

perspektiv me trekëndëshat e dhënë, me qendra perspektive
përkatësisht O1 dhe O2 .
Prandaj, nga rasti i vërtetuar i teoremës, kemi treshet e pikave

kolineare

ORGEST ZAKA KREU V

5.2 KOORDINATAT HOMOGJENE

Në hapësirën afine, në lidhje me një sistem koordinativ afin, një
pikë është përfaqësuar nga kooridnatat e saj afine (x,y,z) dhe një
drejtim i pashënuar (d) është përfaqësuar nga një kategori e
G
vektorëve proporcionalë O v (O v1 , O v2 ,O v3 ), 0 z O , dhe
G G
v z 0.
Meqënëse edhe pika edhe drejtimi janë pika projektive
(përkaësisht pikat e fundme dhe të pafundme të hapësirës së
zgjeruar), ne do të dëshironim të unifikonim përfaqësimin e
tyre në paraqitjen koordinative. Kjo mund të arrihet si më
poshtë. Zëvendësojmë treshen e rradhitur të numrave x, y, z
me katërshen e rradhitur x1 , x2 , x3 , x0 (kushtojini vëmendje
rradhitjes!), të cilat lidhen me x, y, z nga formulat
x1
°x
° x0
° x2
®y , x0 z 0 . (5.2.1)
° x0
° x3
°z
¯ x0
Ne paralajmërojmë lexuesin mos të ngatërrojë xi , i 1, 2, 3, 0

të barazimeve 5.2.1 me nocionin x x1 , y x2 , z x3 të
përdorur ndonjëherë në kapitujt e mëparëshëm, dhe që nuk do
të përdoret më këtej e tutje! Natyrisht, numrat xi të barazimeve
(5.2.1) janë përcaktuar vetëm deri në shumëzimin me një skalar
Ȝ të çfarëdoshm jo-zero. Do të themi se këta numra janë

ORGEST ZAKA KREU V

5.3 RAPORTET E DYFISHTA DHE SISTEMET

KOORDINATIVË PROJEKTIVË
Do të donim të dinim nëse, pavarësisht përkufizimit abstrakt të
koordinatave projektive, nuk do të ishte e mundur të lidhnim
koordinatat projektive me një lloj të veçantë të sistemeve
koordinative gjeometrike. Kjo do të arrihet me anë të një
nocioni të rëndësishëm të një raporti të dyfishtë.
Le të jetë (d) një drejtëz projektive me një system të
koordinatave projektive x1 , x0 të fiksuar në të. Le të jenë
M a , për a 1, 2, 3, 4 katër pika të drejtëzës (d).
Atëherë, raporti i dyfishtë ose raporti an-harmonik i këtyre

pikave është numri i përcaktuar nga
x11 x01 x11 x01

x13 x03 x14 x04
M1, M 2 ; M 3 , M 4 : (5.3.1)
x12 x02 x12 x02
x13 x03 x14 x04
ku indeksi i poshtëm tregon vendin e koordinatave dhe indeksi

i sipërm çfarë kujt pike M a , i përket. Pra pikat M a ,
për a 1, 2, 3, 4 kanë koordinata si më poshtë:

M1 x11 , x01 , M 2 x12 , x02 ; M 3 x13 , x03 , M 4 x14 , x04
Në barazimin (5.3.1) ne pranojmë mundësinë që dy pika të jenë
të njëjta (pra, vetëm tre nga katër pika janë të ndryshme) dhe,
në rrjedhimisht, raportit an-harmonik mund të jetë f. Nocioni i
raporteve të dyfishtë është i rëndësishëm sepse

KREU V ORGEST ZAKA
dhe formula (5.3.4) jep

O’P
A1 , A2 ; A3 , A4 .
OP’
Nga ana tjetër, supozojmë se ekuacionet e drejtëzave d1 dhe
d2 janë:
d1 : D1 x1 D 2 x2 D 0 x0 0,
d 2 : E1 x1 E 2 x2 E 0 x0 0,
dhe dy drejtëzat e tjera të tufës janë :

d 3 : V d1 W d 2 0,
d 4 : V ’d1 W ’d 2 0.
d
A4
A3
A2
A1 A1
A2
A3 d
A4
d '
d '
S 4
d4 S3
d 2 d3 S 1 S 2
d1
Fi g.5.3.1

Atëherë, formula e njëjtë (5.3.4) jep
V 'W
d , d ; d , d
1 2 3 4
VW '
.

ORGEST ZAKA KREU V

Siç është thënë me sipër, ka shumë raporte gjeometrike të

bukura. Nuk mund ti studiojmë këtu të gjitha por, thjesht për ti
përmendur pak, po japim një shembull. Katër pika të një plani
projektiv janë kulme të një katërkulmëshi, i cili ka gjashtë
brinjë, pra segmentet që bashkojnë kulmet dhe tri pika
diagonale, pra pikat e prerjes së segmenteve që bashkojnë
kulmet e kundërta (shih Fig. 5.3.2, ku A, B, C, D janë kulmet,
AB, AC, AD, BC, BD, CD janë brinjet, dhe E, F, G janë pikat
diagonal). Atëherë, kemi
Teoremë 5.3.7.(Desargu) Në çdo brinjë të një katërkulmëshi,
dy kulmet, pika diagonale dhe pikëprerja midis segmenteve që
bashkojnë dy pikat diagonale të tjera formojnë raport
harmonik.
Vërtetim. Me figurën 5.3.2, duam të vërtetojmë që
B, C ; E , X 1.
F
Y Z
B X C E
Fig.5.3.2

KREU V ORGEST ZAKA
Prandaj, sistemet e kooordinatave projektive të drejtëzës

(d) janë në një korrespondencë një-për-një me sistemin
koordinativ projektiv, dhe koordinatat projektive jo-homogjene
janë raporte të dyfishta.
Për më tepër, le të jenë > y1 , y 2 , y0 @ koordinata projektive të
një plani projektiv. Ne do të përcaktojmë pikat kryesore
shoqëruar me A1 >1: 0 : 0 @ , A2 > 0 :1: 0 @ , A0 > 0 : 0 :1@ , dhe pikën
njësi U >1:1:1@ , themi se katërshja A1 , A2 ; A0 , U është sistem
koordinativ projektiv lidhur me koordinatat yi . Është e
rëndësishme të vëmë re se tri nga katër pikat janë jo-kolineare
(kontrollo!).
M1
A2
U1
M
U0 M 0
U
A0 U2 A1 M2
Fig.5.3.4
Le të jetë M > y1 : y2 : y0 @ një pikë çfarëdo e planit. Duke

përdorur pandryshueshmërinë e raportit të dyfishtë nga
projektimet, dhe duke projektuar pikën A2 në drejtëzën A1 A0 ,
pikën A1 në drejtëzën A2 A0 dhe pikën A0 në drejtëzën A1 A2

ORGEST ZAKA KREU V

x12 x22 x02 0.

3) Çiftet e drejtëzave imagjinare dhe reale
x12 r x22 0.
4) Dy drejtëza ko-incidente (të puthitura)

x12 0.
(Në rastet 3 dhe 4, vijat e fuqisë së dytë janë të degjeneruara.)

Këtu, fakti kryesor është se, ekziston një tip i vetëm i vijave të
fuqisë së dytë reale të pa-degjeneruara (kategoria 2), dhe kjo
do të thotë se, nga këndvështrimi projektiv, elipset, hiperbolat
dhe parabola janë ekuivalente!
Në mënyrë të ngjashme, në hapësirën projektive kemi
Teoremë 5.4.5. Në hapësirën projektive reale, sipërfaqet e
fuqisë së dytë të pa-degjeneruara janë klasifikuar si më poshtë:
1) Sipërfaqet e fuqisë së dytë imagjinare, me ekuacion kanonik
x12 x22 x32 x02 0.
(Në një sipërfaqe të tillë nuk ka pika reale.)

2) Sipërfaqet e fuqisë së dytë të tipit Eliptik, me ekuacion
kanonik
x12 x22 x32 x02 0.
3) Sipërfaqet e fuqisë së dytë të tipit Hiperbolik, me ekuacion

kanonik
x12 x22 x32 x02 0.
Sipërfaqet e fuqisë së dytë të tjera (të degjeneruar) janë konet

ose çiftet e planeve.

REFERENCAT ORGEST ZAKA

REFERENCAT
[1] A. F. Horadam. A guide to undergraduate Projective Geometry.
Pergammon, Ruchcutters Bay, Australia, 1970.
[2] Clar M. Lawrence and James A. Hart. Calculus with
Analytical Geometry for the Technologies (Prentice Hall Series in
Technical Mathematics), 1980.
[3] D. Chatterjee. Analytical Geometry: Two and Three
Dimensions, 2009, Alpha Science International Limited.
[4] D. Hilbert and S. Cohn.Vossen (1990). Geometry And The
Imagination. Chelsea Publishing Company.
[5] David Hilbert (1900). Les principes fondamentaux de la
géométrie. Paris, Gauthier-Villars, Imprimeur-Libraire.
[6] Dr. Orgest ZAKA, (2017) Three Vertex and Parallelograms in
the Affine Plane: Similarity and Addition Abelian Groups of
Similarity n-vertexes in the Desargues Affine Plane. Mathematical
Modelling and Applications, Science Publishing Group., , Volume 2,
Issue 6,December 2017. http://www.sciencepublishinggroup.com/j/mma
[7] Eric Lord (2013). Symmetry and Pattern in Projective Geometry.
Springer London Heidelberg New York Dordrecht. Library of
Congress Control Number: 2012954673. 1st edition, published by
Springer-Verlag. ISBN 978-1-4471-4630-8.
[8] Frank Ayres (1967). Projective Geometry (Theory and
Problems, schaum outline). Schaum publishing company. Printed in
the united states of america..
[9] G. B. Gurevich. Projective Geometry. Gos. Izd. Fiz. Mat. Lit.,
Moscow, 1960.

ORGEST ZAKA REFERENCAT

[10] G. Salmon. A Tratise on the Analytical Geometry of Three

Dimensions. Hodges, Dublin, 1981.
[11] George A. Jennings (1994). Modern Geometry with
Applications. Springer-Verlag New York, Inc. ISBN 0-387-94222-X
Springer-Verlag New York Berlin Heidelberg.
[12] George B. Thomas . Calculus & Analytical Geometry: Single
Variable Version (Part 1- Chapters 1-7) [Ninth Edition]. 1996 –
Addison-Wesley.
[13] George Simmons. Calculus with Analytical Geometry, 1996,
McGraw-Hill Science/Engineering/Math)
[14] Gh. Gheorghiev, R. Miron, D. Papuc. Anaytical and
Differential Geometry I. Editura Didactica si Pedagogica Bucharest,
1968.
[15] H. S. M. Coxeter (1969). Introduction to GEOMETRY. John
Wiley & Sons, Inc. New York • London • Sydney • Toronto.
[16] H.S.M. Coxeter (1987). Projective Geometry, second edition.
Springer-Verlag New York Inc. ISBN 0-387-96532-7
[17] Horatio Nelson Robinson. Conic Sections and Analytical
Geometry: Theoretically and Practically Illustrated ,2010,Nabu Press
[18] I. Vaisman. Foundations of three-dimensional Euclidean
Geometry. M. Dekker, Inc, New York, 1980.
[19] Jean Gallier (2011). Geometric Methods and Applications.
(Texts in Applied Mathematics, vol 38). For Computer Science and
Engineering. Second Edition. Springer Science+Business Media,
LLC. ISBN 978-1-4419-9960-3.
[20] John Narrien. Analytical Geometry: With the Properties of
Conic Sections, and an Appendix, Constituting a Tract On
Descriptive Geometry. 2010 , Nabu Press.


[21] K.W. Gruenberg and A. J. Weir (1977). Linear Geometry

(2nd Edition). (Graduate texts in mathematics ; vol 49). Springer-
Verlag, New York Inc. ISBN 0-387-90227-9.
[22] Louis Leithold. Calculus and Analytical Geometry [Sixth
Edition]. HarperCollins College Division.
[23] M. Penna and R. R. Paterson. Projective Geometry and its
Aplications to Computer Graphic. Engelwood Cliffs, N. J.: Prentice
Hall, 1986.
[24] M. Postnikov. Lectures on Geometry I. Analytical Geometry.
Mir, Moscow, 1981.
[25] Marcel Berger, P. Pansu, X Saint-Raymond. Problems in
Geometry, Springer Verlag, Berlin, 1984.
[26] Marcel Berger. Geometry I, II. Universitext, Springer Verlag,
Berlin, 1987.
[27] Mayer, O., Projective Geometry. Editura Academiei, Bucharest,
1970.
[28] Michele Audin (2002). Geometry. Institut de Recherche
Mathematique Avancee, Universite Louis Pasteur et CNRS, 7 rue
Rene Descartes, 67084 Strasbourg cedex, France.
[29] Norman L. Johnson. Vikram Jha. Mauro Biliotti. Handbook
of Finite Translation Planes. 2007 by Taylor & Francis Group, LLC.
[30] Orgest ZAKA (2011). Image understanding and applications of
symmetry groups. Jurnal of Algebra and Computional Applications.
V.1 Issue 1. pp 20-30. ISSN 2217-6764.
[31] Orgest Zaka (2017) 3D Matrix Ring with a “Common”
Multiplication. Open Access Library Journal, Volume 4: e3593. pp
1-11. doi: 10.4236/oalib.1103593.
[32] Orgest ZAKA . Algjeber Abstrakte I (Teoria e Grupeve).
Tiranë 2013. Botimet Vllamasi, ISBN 978-9928-140-97-5


[33] Orgest ZAKA . Algjeber Abstrakte II (Unazat dhe Modulet).

Tiranë 2013. Botimet Vllamasi, ISBN 978-9928-140-95-1
[34] Orgest ZAKA . Algjeber Abstrakte III (Fushat dhe Teoria
Galua). Tiranë 2013. Botimet Vllamasi, ISBN 978-9928-140- 96-8
[35] Orgest ZAKA . Algjebra Lineare I. Tiranë 2013. Botimet
Vllamasi, ISBN 978-99956-94-96-8
[36] Orgest ZAKA . Algjebra Lineare II (Algjeber Lineare e
Avancuar). Tiranë 2013. Botimet Vllamasi, Isbn 978-99956-95-96-8
[37] Orgest Zaka . Ushtrime të Zgjidhura të Algjebrës Abstrakte.
Tiranë 2011. Botimet Vllamasi ISBN 978-99956-94-97-5
[38] Orgest ZAKA Gjergji Capollari (2011). Hapsirat Afine Mbi
një K-Hapsirë Vektoriale. Buletinin Shkencor I Universitetit “F.S.
Noli“ Të Korcës. Issn: 2078-7111. Viti Xvi I Botimit, Nr.22, 2011.
[39] Orgest ZAKA, (2011). Some Applications Of Group Theory.
"1st International Symposium on Computing in Informatics and
Mathematics (Iscim 2011)" June 2nd To 4th, 2011.
Durrës and Tirana. Procedings Book (Iscim 2011) ISBN 978-
9928-4044-8-0
[40] Orgest Zaka, Gjergji Capollari (2011). Sistemet Koordinative
Afine Në Hapsirat Afine Mbi K-Hapsirë Vektoriale. Buletinin
Shkencor I Universitetit “F.S. Noli“ Të Korcës. Issn: 2078-7111.
Viti Xvi I Botimit, Nr.22, 2011. Faqe 123-128.
[41] Orgest ZAKA, Kristaq Filipi (2016). One construction of an
affine plane over a corps. Journal of Advances in Mathematics.
Volume 12 Number 5. ISSN 23 47-19 21. Council for Innovative
Research. pp.6200-6206
[42] Orgest Zaka, Kristaq Filipi (2016). The transform of a line of
desargues affine plane in an additive group of its points. International
Journal of Current Research, ISSN:0975-833X. Vol.8, Issue, 07.
July. pp.34983-34990


[43] Orgest ZAKA, Kristaq FILIPI (2017). An application of finite

affine plane of order n, in an experiment planning. International
Journal of Science and Research (IJSR). Volume 6 Issue 6, June
2017, ISSN (Online): 2319-7064, Index Copernicus Value (2015):
78.96 | Impact Factor (2015): 6.391
[44] Orgest Zaka. Gjeometria I. (Gjeometria Analitike dhe e
Levizjes).Tiranë 2013.Botimet Vllamasi, ISBN: 978-9928-140-94-4
[45] Orgest Zaka. Algjebra Abstrakte (Unazat, Idealet, Hapsirat
Vektoriale dhe Modulet). Tiranë 2011. Botimet Vllamasi ISBN
978-99956-94-96-8
[46] Orgest Zaka. Arben Baushi, O.Xhoxhi. 2018. Transformime
gjeometrike në gjuhën multi-vektoriale dhe aplikime të tyre në
robotikë dhe animim. Buletini i Shkencave Teknike. Universiteti
Politeknik i Tiranes.
[47] Orgest Zaka. Kombinatorika (Teori dhe Ushtrime) . Tiranë
2012. Botimet Vllamasi ISBN 978-99956-94-98-2
[48] Orgest Zaka. Ushtrime të Zgjidhura në Matematikë.Tiranë
2013. Botimet Vllamasi ISBN 978-99956-94-95-1
[49] P.K. Mittal, Shanti Narayan. Analytical Solid Geometry.
2005, International Book Distributing Company.
[50] P.S. Alexandrov. Lectures on Analytical Geometry. Nauka,
Moscow, 1968.
[51] R.Lingenberg, A. Bauer (1986). Affine and Projective plane.
FOUNDATIONS OF MATHEMATICS. Part A. FOUNDATIONS
OF GEOMETRY.The Massachusetts Institute of Technology. ISBN
0-262-02048-3. pp 64-111.
[52] Reinhold Baer (1966). Linear Algebra and Projective
Geometry. Pure And Applied Mathematics. Academic Press Inc.,
Publishers New York, N.Y.


[53] Rey Casse (2006). Projective Geometry: An Introduction.

Published in the United States by Oxford University Press Inc., New
York. ISBN 0–19–929885–8.
[54] Robert Goldblatt (1987). Orthogonality and Spacetime
Geometry.Springer-Verlag New York Inc.ISBN-13: 978-0-387-
96519-2.AMS Classification: 53-01, 53-B30.
[55] Robin Hartshorne (1967), Foundations of projective geometry,
Lecture Notes, Harvard University, vol.1966/67, W. A. Benjamin,
Inc., New York. MR 0222751 (36 #5801).
[56] Robin Hartshorne (2000). Geometry: Euclid and Beyond.
Springer-Verlag New York, Berlin Heidelberg.ISBN 0-387-98650-2.
[57] Shaban Baxhaku (1991). Gjeometria e Larte II ,Gjeometria
Projektive per degen e Matematikes dhe per kualifikimin
pasuniversitar. Shtepia botuese e librit universitar Tirane. Shtypur ne
kombinatin poligrafik, shtypshkronja e dispensave, Tirane.

INDEKSI ORGEST ZAKA

INDEKSI
A
Abshisa 24 Drejtim i shënuar 3
An-harmonik i njëtrajtshëm Drejtimi asimptotik 162
283 Drejtimi kryesor 195
B Drejtëza e zgjeruar 248
Barazimi i Mobiusit 282 Dualiteti i planit 254
Baza afine 25
E
Baza ortogonale 25 Ekuacionet parametrike të
Bazë 23,24 vijës 64
Bosht 2 Ekuacioni (polinomi)
Bosht koordinativ 23 karakteristik 178
Bosht radikal 128 Ekuacioni i drejtpërdrejtë i
Boshti i simetrisë 178 vijës 65
C Ekuacioni i prerjes 162
Cilindër 103 Ekuacioni i përgjithshëm i
vijës 65
D
Ekuacioni kanonik i Elipsit
Dejtuese 143
188
Diametri konjuguar 176
Elips imagjinar 188
Drejtëza (plani) polar 123
Elipsi 139
Drejtëza e pafundme 248
Elipsoidi 148
Drejtëza projektive 249
Drejtëza të kithta 88 F
Drejtim 2, 3, 5 Fuqia e një pike 126
Drejtim i pa-shënuar 3

ORGEST ZAKA INDEKSI

Gj I
Gjatësi algjebrike 3 Identiteti Lagranzhit 53
Gjatësia 5 Incidenca 254
Gjeometri projektive 247 Inversioni 243
Gjeometria afine 61 Izometria 230
Gjeometria Euklidjane 62
J
Gjeometria komplekse 112
Jashtëqendërsia 143
Gjeometria lineare 63
Gjysmë-hapsirë 98 K
Gjysmë-plan 98 Katërbrinjësh i plotë 285
Katërkulmësh i plotë 285
G Këndet e Eulerit 246
Grupi 10 Koeficientët e Kronekerit 31
Grupi afin 219 Kolineacion 302
Grupi i shndërimeve 214 Kongruenca 231
Grupi ortogonal 219 Koni 103
Grupi projektiv 303 Koni asimptotik 151, 165
H Konike 156
Hapësira e zgjeruar 250 Koordinata cilindrike 116
Hapësira lineare 14 Koordinata projektive 270
Hapësira projektive 250, Koordinatat 23, 25
Hapësirë afine 61 Koordinatat e brendshme 74
Hapsira 14 Koordinatat homogjene 262
Hapsira duale 254 Koordinatat jo-homogjene
Hapsira Euklidian 1, 61 263
Hiperbola barabrinjëse 142 Koordinatat karteziane 25
Hiperbolë 141 Koordinatat polare 116
Hiperboloid me një napë 150 Koordinatat sferike 117
Hiperboloidi me dy napa 149 Korrelacioni 302
Homografia 302 Korrespondencë 211,
Homotetia 225 Kosinuse drejtuese 42

INDEKSI ORGEST ZAKA

Kuadrant 27 Perspektivë afine 217

Pika e pafundme 248
L
Pikat harmonike 281
Lartësia 24
Pikë fikse 226
Lëvizje 231
Pingule e përbashkët 93
M Pjerrësi 71
Matricat ortogonale 43 Plan diametral 175
Metoda e Gauss-it 299 Plan koordinativ 26
N Plani asimptotik 163
Ngjashmëria 242 Plani diametral i konjuguar
Normale 81 176
Normalja e rrethit 121 Plani Euklidjan 1
Normalja e sferës 121 Plani i pafundëm 248
Normalja e vijës (sipërfaqes) Plani i simetrisë 178
së fuqisë së dytë 170 Plani i zgjeruar 248
Plani projektiv 249
O
Plani radikal 128
Oktant 27
Plani tangent i sferës i sferës
Ordinatë 24
121
Orientimi 45
Plani tangent i sipërfaqes së
Origjina 3, 25
fuqisë së dytë 169
P
Polarizimi 122
Pandryshueshmëria 30
Poli 122
Pandryshueshmëritë
Produkt i përzjerë 55
ortogonale 191
Produkti skalar 37
Parabola 143, 145
Produkti vektorial 48
Paraboloid Eliptik 151
Programi Erlangen 215
Paraboloid hiperbolik 152
Projeksioni ortogonal 37
Parametra drejtuese 42
Përcaktor 52 Q
Përftuese drejtvizorer 166 Qendër radikale 128

ORGEST ZAKA INDEKSI

Qendra e simetrisë 171 Sh

Shndërim afin 216
R
Shndërim gjeometrik 212,
Raport i dyfishtë 281
213
Raporti harmonik 283
Shndërim i drejtpërdrejtë 227
Raporti i thjeshtë 18
Shndërim i koordinatave 30
Reflektim (simetria) 237,
Reze vektoriale 12 Shndërim qëndror afin 226
Shndërimi indirekt 228
Rrethi 109
Shndërimi afin i njëtrajtshëm
Rrotullimi 46,
228
Rrotullimi në hapsirë 234
Shndërimi helikoidal 235
S Shndërimi i përbërë 213
Segmenti 3 Shndërimi identik 213
Segmenti i orjentuar 3 Shndërimi ortogonal 216
Sekante 119 Shndërimi projektiv 302
Sfera 110
Sipërfaqe e fuqisë së dytë të T
Tangentja e rrethit 119
tipit eliptik 300
Tangentja e sferës 119
Sipërfaqe e fuqisë së dytë 156
Tangentja e vijës së fuqisë së
Sipërfaqe e fuqisë së dytë e
dytë 169
pa-degjeneruar 152
Teorema e Desargut 255
Sipërfaqe e fuqisë së dytë të
Teorema e klasifikimit
tipit Hiperbolik 300
190,194,200,201
Sipërfaqe e orientuar 54
Teorema e Pappusit 293
Sipërfaqe e Rrotullimit 132
Teorema e Paskalit 307
Sipërfaqja 66
Tetrahedri (Piramida) 22, 57
Sistem karakteristik 177
Torusi 135
Sistem koordinativ 25
Tufa e drejtëzave 99
Sistem koordinativ projektiv
Tufa e planeve 99
287
Tufa e rrathëve 130
Skalari 12

INDEKSI ORGEST ZAKA

V Vendi gjeometrik 65
Vatër 143, 145, 182 Vijë e fuqisë së dytë e
Vektor vetiak 177 degjeneruar 201
Vektorë kolinearë 6 Vijë e fuqisë së dytë e pa-
Vektorët komplanarë 7 degjeneruar 164, 201
Vektori 2, 4 Vlera vetiake 177
Vektori njësi 5
Zh
Vëllimi i orjentuar 56 Zhvendosja paralele 3, 230

View publication stats

GJ Analitike O Zaka

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

GJ Analitike O Zaka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

GJEOMETRIA ANALITIKE (ANALYTICAL GEOMETRY)

Book · September 2018

Albanian-language book: LINEAR AND MULTILINEAR ALGEBRA (lectures) View project

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Punoi në kompjuter: Autori.

© Dr. Orgest ZAKA: Të gjitha të drejtat e autorit janë të

CIP katalogimi, BK, Tiranë

Orgest ZAKA.-Tiranë 2018

Gjeometria analitike, e quajtur edhe gjeometria e

Shumë kurikula vendase dhe të huaja, në degën e

Për më tepër, në këtë libër, ne gjithashtu synojmë të

Gjeometria Analitike iii

nëse është e nevojshme. Nëse mësohet në vitin e dytë, studentët

jashtëzakonshëm. Kapitulli mbi vijat dhe sipërfaqet e fuqisë së

rritje lidhur me përparimin në të dhe kërkon një përpjekje

Gjeometria Analitike vii

USHTRIME DHE PROBLEMA.....................................292

DEDIKUAR, BASHKSHORTES TIME

BERNARD, HENRI DHE EMMA

xii Gjeometria Analitike

xiv Gjeometria Analitike

gjeometrike në gjuhën e Algjebrës dhe një përkthim gjeometrik

është përcaktuar me një familje drejtëzash paraele. Në këtë rast

Figurat e vetme gjeometrike janë segmentet [A,B] që janë

Një çift i radhitur pikash (A,B) përcakton një segment të

quhet vektor komplanarë në qoftë se ata janë paralel në një

e paralelogramit ose nga rregulla e trekëndëshit, pra kur:

Vërtetim. Në fakt, në një trekënësh ABC (Fig.1.2.1) gjatësitë

Vërtetmin: Vërtetimi i shoqërimit është treguar në Fig.1.2.3

shtojë vetëm dy vektorë në secilin hap. Shoqërimi siguron që

Në veçanti, në qoftë se një vijë poligonale është e mbyllur, p.sh.

rëndësishme të vini re se mënyra e parë e të shkruajturit të

ky rezultat është kaq i rëndësishëm sa që ne do ta formulojmë

Veprimi tjetër bazë, të cilin ne duam të studiojmë është

(ku Ȝ është vlera absolute e Ȝ), dhe drejtimi i të cilit është i

Pohimi i mëposhtëm paraqet vetitë bazë të veprimit të

Përkufizim 1.2.13: i) Një shprehje e tipit:

ii) Në qoftë se rezultati i kombinimeve lineare (1.2.10) nuk

(1.2.10) të tillë që rezultati të jetë zero, kjo situate nuk

Anasjelltas, është e qartë se (*) është ekuivalent i një lidhje të

Pohim 1.2.16. Tri vektorë janë linearisht të varur në qoftë se

Anasjelltas, në qoftë se dy nga vektorët e dhëne janë

Ne mund të ndërtojmë një paralelogram ABCD si në

Vërteim: Në qoftë se do të kishim që tri nga vektorët do të jenë

Quhet një raport i thjeshtë i treshes A, B, C.

Problem 1.2.19. Në saj të zgjedhjes së një origjine të

Dhe ne përftojmë rezultatin e kërkuar:

Problem 1.2.21: Tregoni kongruencën e raportit të kulmeve në

1 JJJG JJJG 1 JJJG JJJG JJJG

pasi bëjmë shndërimet dhe zëvendësimet kemi që:

Pika G e këtj problemi është qëndra e gravitetit të trekëndëshit

përfitojmë vlerën e mëposhtme të rezes vektoriale të pikës G në

i) Çfarë mund të thuhet për varësinë lineare të vektorëve:

në qoftë se ajo ekziston.

pashënjuar si mesoret e trekëndëshit fillestar. Në qoftë se ky

2.1 VIJAT DHE SIPËRFAQET

Duke ndjekur intuitën ne e mendojmë një vijë si një objekt

përkulur, mundësisht të një gjatësie të fundme (shikoni

Ku f , g , h, janë funksione të (variablit) parametrit t.

kordinatat e pikave të vijës do të karakterizohen nga pjesa e

Barazimet (2.1.2) quhen, barazime shpjeguese të vijës.

Ku kalimi nga (2.1.3) tek (2.1.2) bëhet duke zgjidhur (2.1.3)

1) x 2 y 2 z 2 1 0 (elipsoid afin imagjinar)

x12 x22 x02 0.