Memoraoj

En la lasta tago de Odlehre kaj ia atoro.

de Gustav Theodor Fechner
(Leipzig, presita kaj eldonita de Breitkopf & Hrtel. 1876.)


Enhavo:

I. es!"o de Hegel
II. Historia
III. #endolo elpro$as
I% k!n sinjorino rep!ta&io salajrataj eksperi"entoj
% 'a&(s&(riftli&(es
I. esumo de !egel.
La tn )dle(re *ajnas ekde la "orto de lia in$entisto, de$as esti +injoro $.
ei&(en,a&( ,one no"i, t!te perdita, pied,atis a- kontra- la spiritis"o, ki!n *i (a$as
"alproksi"an rilaton en la fono. La jena kontri,!o al la (istorio Interte"pe de$!s
retenas io" el la sa"an intereson, por tiel do diri la lasta akto de la apero de ti!
doktrino estas no"ita, ki! l!dis lia a",ig!a rolo por i! te"po kro" la .!staj instr!oj
k!n la asertoj de aparteno. /nka- est!s do"a.e, se negati$a kaj poziti$a testo daton,
ki!n "i en la paso de ti!j konektoj de$as paroli, restis forgesita.
0n la 1efa, la sek$aj re&ordatorios estas de t!te seninten&a rilato en ki! "i eniris en
la lastaj jaroj anta- $. ei&(en,a&( "orto s!r lia insisto de lia instr!ado. 2allonge,
no"e . $. 3anted en "ia partopreno en siaj eksperi"entoj la lasta $i$donanto de ti!
doktrino, d. 4redis (, post li frapis $ane tie kaj tie s!r la pordoj de .!sta s&ien&istoj 1e
la eniro de la sa"a, k!n "ia (elpo e1 agnoskon de la sa"a tr!di. 5i atendo "i
ko"prene,le n!n ne po$is egali, kaj .i estas de la ko"en&o il!zio6 1ar "i po$is (a$i
1i!jn li faris sian deklaron konfir"i, 7 ta"en .i ne eliros al esti pre&izigita kialoj
arrolladora esploro 7 tiel "i far!s 1e la e"o ke ekzistas en .!sta rondoj kontra- $
ei&(en,a&( doktrino tiel. pro,a,le $!ndis "ian rep!ta&ion, lia instr!o sed ne (elpis
s!pren.
/nta- eniri en pli ador! kelkajn "allongajn notojn por refre*igi la "e"oron de la
d!one forgesita )d.
La )8 estas ei&(en,a&(, la "agnetis"o kaj elektro analoga, i"pondera,le agento
ki!, ta"en, pli a- "alpli de .i prezentas "alsa"ajn feno"enojn kaj liaj apartaj le.oj
sek$as. 9i estas inkl!dita en 1i!j korpoj, kaj :!s kiel "agnetis"o kaj elektro d!, por
distingi tiel poziti$aj kaj negati$aj "odifoj, ki!j estas karakterizitaj per &erta
kontrasto de feno"enoj a- efektoj. Liaj efektoj po$as k$anka" .enerale n!r de &ertaj
personoj, tn sensiti$es, per&eptas, kio estas dotitaj per propra ner$a irrita,ilidad, la
si"pto"oj de ei&(en,a&( estas donitaj.+ed +ensiti$e okazas ofte s!fi1as6 ilia
no",ro estas ei&(en,a&( la infor"o poste proksi"!"e d!ono de la popolo6 n!r ke
ekzistas "!ltaj gradoj s!, la sa"a por ki! pasas en la ne7sensiti$es6 anka- *an.as la
gradon de senti$e&o, e1 en la sa"a te"o post "!ltaj &irkonstan&oj. ei&(en,a&(
*ajnas s!pozi, ke solidare&o de la signoj de senti$e&o okazas6 2i kredas, ke tia
s!,$en&io estas li"igita6 sed ne $olas iri en detalo s!r .i. I! (a$as g;in por intereso
a- por kontroli aliajn s!r senti$e&o en ei&(en,a&( senso, .i tro$as en al"ena- la
sek$aj akti$igo konstatier,aren fa&ila si"pto"oj indikas la sa"a.
+ente"a .enerale ner$enreiz,arer kiel ne7sente"a, pli por *an.i la "edion, $etero
kaj eksteraj &irkonstan&oj estas t!te kort!*ita, ti"igi fa&ile, senripoza dor"ado,
k$anka" estas tiel sente"a ne estas "alsanaj, sed anta- aliaj deter"initaj
e$ent!ala:oj, kiel kon$!lsioj, "igrenoj, so"na",!lis"o .. ! *atas. klinita. 'eni! forta
0aters a"antojn ,onega "al$ar"aj karnoj, salatoj kaj disdegno a&idaj n!tra:oj, ne
po$as f!nk&ii ,one en "algrandaj 1a",roj, a- inter aliaj personoj, inkl!dante en la
(o"a"ason, restantan, estas t!*itaj de la 1eesto de "agneto a- for,rosante k!n
"agnetoj en spe&iala "aniero6 /nka- io"ete "altrank$iligita per l!nl!"o6 sentas
staris anta- la speg!lo kiel i! retardante6 (a$i a$ersi<n al la fla$a kontrasto prefero
por la ,l!a koloro en $esta:oj, lo.ejo, & & 7 0n la sek$aj d! spe&i"enoj $
ei&(en,a&( "etas pli pezo. %i po$as esti la persono esti ekza"enita, "aldekstre
proffer kaj ,alaas $ertikale k!n indekso fingro de lia dekstra "ano kaj "alrapidigi
.in, ne de la pojno .is la pinto de la "eza fingro, ili t!s;! kaj en la distan&o de 1irka-
!n! &enti"etro de =ertified sentas infl!on en la $ojo kia" fajnan "al$ar"eta $enteto
fingro k!r!s la jenajn "ane, pri kiel ,lo$ita el pajlo "alla-te, do li estas sente"a, li
sentas nenion, do li ne estas ti!. 4aj> 0n io"ete k$ietigitaj l!"o, en gradigitaj n!r n!r
$!alita 1ielo en "alfortaj tagl!"o 1a",roj, sed anka- en la $espero de kandell!"o,
konsideri la testo "anon s!per la ok!loj en la k!ti"a $ida ga"o. ?ia" li pripensis la
fingropintoj tenante .in kontra- "al(ela fono, la dorso estas !n! a- d! pa*ojn. 'e7
sente"aj estas (ie,ei per&epti nenion nek!ti"a, sed "alko$ras +ensiti$e pri la pinto
de 1i! fingro en akra aspektas tre delikata fl!o, senkolora, senl!"aj, $ol!pto kiel,
"<$il, kelkaj linioj s!pren, s!pren trenas, s!de klinante, kaj d!" li fingroj la po$as
anka- apliki, sek$ante ilin 1ie. 'e ekzistas f!"o sen aero, neni! "alklaro, .i aspektas
kiel sia tan, si"ila sed ri"arkinde zrter de rep!ta&io kiel le$i.anta aero.
La pli de&ide I! presents s!prajn n!"erplato, la pli e$ol!intaj estas la i"posto en
ei&(en,a&( senso k!n li.
8e la senno",raj de"onstra&ioj a- efikoj de )d paradi ei&(en,a&(, "i &itas n!r
la jenajn>
La d! pol!soj de "agneto kiel la "alo konsiletojn de Bergkritalls radian )d, ki!n
sensiti$es estas $ide,la kiel ,!ntaj Li&(ta!sstr@"!ng en plenan "all!"on.
La s!da pol!so de "agneto estas la!Aidrig de la "aldekstra "ano de sensiti$es
sentis la 'orda #ol!so agra,le "al$ar"igi (n! "al$ar"eta), dorsflankita de
dekstre. La-e, kiel "agnetoj kond!tas ti!rilate kristaloj kaj "!ltaj aliaj korpo 1e .ia
ekstre"aj kontra-aj.
=erte n!ligitaj pendolo po$as esti "o$ita al la s!pro ankron p!nkto $i,ro aplikante
la fingro de sensiti$es.
La plej ko"pleta, sed $er*ajne i! pa&ien&on .isf!nda, prezento de ei&(en,a&( la
siste"o po$as esti tro$itaj en la d!7$ol!"a $erko de la sa"a> BLa sente"a (o"oB
(+t!ttgart 18CD kaj 18CC.)6 "allonga po$as instr!i pri la 1efajn p!nktojn de sia
B/foris"oj de senti$e&o kaj )dB (%ieno Bra!"Eller 1.866.), a- donita de "i
reko"en&as en kritike7kond!tis al sia instr!ado eseo de "ia li,ro> B#rofesoro
+&(leiden kaj la L!noB ( Leipzig, F!"pre&(t. 18C6, p G6H ff.)
9enerale ekspliki "in n!n anti&ipi "ian pozi&ion pri ti! doktrino, kiel .i estis kaj
restas 1ia" la jenaj>
0n "ia opinio, "eritas la senti$e&o ratios de (o"oj k!n strangaj a- e1 nenor"ale
,es&(affener ner$oza irrita,ilidad, no"ita sensiti$es en ei&(en,a&( la sen&o, sed
prof!nda, esti s!,"etita al tanta flanko kaj etendante al kiel "!ltaj indi$id!oj
st!di6 +ed neni! estis farita en tia sa"a p!nkto kaj k!n la sa"a persisto kiel agis
ei&(en,a&(6 neni! reno$igo de tia st!do estas do $ers;ajne tro$os pretekston reiri al
ei&(en,a&(. /nka- ne po$as apliki al priori "al$er*ajne ke tio "!ltaj rez!ltoj
ei&(en,a&( La tro$os, ki!j diferen&as de ti!j tre, ki! po$as akiri k!n personoj de
d!ona a- nor"ala irrita,ilidad, kaj tiel estas en tia de$io ne estas en si "e" kialo
ei&(en,a&( La for:etante rez!ltoj, sed n!r por ekza"eni ilin ap!de. +ed tio estas
ne&esa, .i estas nee,la por trank$iligi "als!pren en la "e"7raportis ei&(en,a&(
s!preniro kontra- siaj a",a!; t!tan siste"on kiel pri lia teoria kaj eksperi"enta
pra$igo de la sa"a "aniero de la ko"en&o la plej seriozaj "altrank$iloj. ?ia
ekza"eno sed anka- tro$is .isf!nde kaj en i! "ez!ro al "ia s&io ankora- ne
okazis6 e;a&te in$estigadores tro$is .is n!n fari ankora- alia6 kaj tial "i prenos .is
anta-enig! "iaopinie tie k!ne6 e,le la $ero kaj al ei&(en,a&( doktrino, n!r ne po$as
de&idi sen pl!a enketo tiel, kaj ne disigi la ,onan grenon de la granda dezerto. 0n la
sa"a sen&o, n!r in,o!nd tie, "i parolis anta-e en la s!pre "en&iita eseo de "ia L!no
li,ro, kaj pensas, ke e1 n!n estas dirita esti .entilaj.
ei&(en,a&( igas "in d!" nia korespondado ko"pli"ento, kion "i kredas
perla,ori skri,ante> BLa plej ,ela parto de $ia letero estas ti!, en ki! $i diras, tiel
zorge"a $i estas en la fido, do atent! $i nekredante.B Iakte, "i "oti$ita kontra- li kaj
anka- "oti$igi ene difinitaj per ti! ,ieno la pozi&ion al lia instr!ado, kiel "i j;!s
"en&iita. La sa"a proprieto sed anka- kion ei&(en,a&( po$is, tiel o,stina diri tiel
fine 1e "ia kalkanoj al pinglo, ki!n "i !zis por ne kon&ernas lin, kaj "i detenas "in
pro di$ersaj kialoj preska- n!r defende kontra- li.#arto 2i (a$is e1 ok!pita k!n aliaj
a:oj, ne deziras "in en*ipigi s!r kiel *ajnis al "i tre stranga "alp!ra oJal j!.o
tereno k!n, per, ia" "i de$is lasi "in en g;i, ne po$is anta-$idi kie po$!s
dispelas6 kelkaj 2i s&iis, kiel "i diris, ke "i po$!s (elpi al lia ka-zas ne n!r k!n
ei&(en,a&(6 fine pra$igas alian s&ien&a kialo ol preni "ian antipation al ti!
konsor&io.
2i n!n donas folgends> !n!e, (istoria res!"o de, k!n ei&(en,a&( en lastaj jaroj
g$idis anta- sia "orto, intertraktadoj kaj lia lasta $i$kondi1oj en Leipzig,
1)
, d!a,
reprezento de la ofi&istoj en sia okazo pendolo testoj ki!j (a$as i!jn ko"!najn
interesojn, kaj esti klopodita ei&(en,a&( sin k!s;igis granda pezo, sed ki! donis
negati$an rez!lton6 ?rie, la reprezento de re"anded serion de eksperi"entoj ki!j "i
agis k!n "i afi*ita de ei&(en,a&(, ofi&isto +ensiti$e, $irino rep!ta&ion, kaj, sen i!
de&ida ent!te plen!"i, sed $aloras konfir"i interesa kaj plia ekza"eno fakto.

1)
preni en sia eksa ne de$!s esti ne&esa, pro tio ke 1i! en&iklopedio diras. '!r
,eil!fig"ag "e"ori ke ei&(en,a&( estas la des&!,ridor de &reosote kaj
parafino.
II. !istorian.
Ka" en 18DC ei&(en,a&( iris al "i leteron, al interesi por lia
instr!ado6 2i respondis al li per d!,ojn, kaj 1ar ni ne re&iproke kon$ertis
ni, la responde&o (a$is k!n kelkaj leteroj al *i finon de la afero. 4ontra-
la ekspozi&ioj ki!jn "i faris en 18C6 en la L!no li,ro por liaj st!doj, li
respondis en tiparo (ki! al "i la titolo estas preterlasita), ki! anka- sin
kontra- siaj aliaj ri$aloj, kaj predikis al "i pri (a$ante inter ili. 0kde "i
inter liaj kontra-!loj estis preska!; la sola n!n, la e,le&o ke tie po$!s
esti io en lia instr!ado, e1 ak&eptante li t!rnis poste ripetis k!ra.igi sin al
"i "e", e1 fari eksperi"entojn s!r la )dfrage6 ki!n "i tro$is "in s!, la
kondi1o preta por ke "i po$!s fari ko"isiono "iaj kolegoj por la artiko
pro$o okazis. +ed tio estas ad$ersa "ontris preni .in, do "i klarigis
ei&(en,a&( ke "i $olis (a$i "ian "anon nenion ko"!nan k!n tio, las!
"in paroli, ta"en, "i pri la sendo al pro$i pendolo aparato, per ki! la
pro$oj rez!ltis lian "ala$anta.on. Bone diris ei&(en,a&(, e1 $oli $eni
al Leipzig por kon$inki "in pri la pra$e&o de siaj pro$oj kaj, k$anka"
"i rif!zis "ian partoprenon en .i anti&ipe kaj "al(elpi sian tradi&ion e1
penis, li $enis en j!lio 1867 kaj restis tie .is sia s!r Kan!aro 1H, 186H
okazis, "orton, pli ol !n! jaro sen po$i $eni al siaj inten&oj. Li alportis
!n! $irino rep!ta&io, ki! estis anta!;e sia "astr!"istino kaj la- li
"irindan +ensiti$e est! k!n 1i!j "o$adoj de lia doktrino po$is esti
ko"en&ita. 5ar li estis ia" tie, "i *atis i!jn de "i la-e,le de&ida, ne pl!
eskapi pro$oj6 sed la tre ner$oza persono $oja.is fari.is tiel
"alsana,
G)
kaj ili falis de la serioze&o k!n ki! la pro$oj estis atakitaj en
tia altera&i<n, ke ili deklaris sin pro$! ne esti s!fi1e adepto n!n6 kaj ekde
la kondi1o pli"al,onigis pli kaj pli, ei&(en,a&( de$is resendi ilin post
"allonga te"po. La pro$oj "i ankora- d!" lia 1eesto tie faris al *i, do
restis neadek$ata aro. I!j "iLlangen de&idis6 La s!k&eso de i! "in
s!rprizis, sen de$i pr!$i ion difinitan, ekde la +ensiti$e de la e,lo de
ripeti.o s!, "odifita &irkonstan&oj pri$ataj6 sed s!k&eso s!rprizis "in,
di de$io de la "agneta nadlo, ki!, aparte forte naskis la persono k!n la
fingroj de !n! kiel la alia "ano k!n la k!,!to, kaj "i asist por ripeto s!,
&irkonstan&oj ki!j *ajnis al "i "al(elpas i! tro"pas, 1ar de$as
teni. 8etaloj pri oni "in donante I%.


G)
I"perio Ba&( kredis tion po$os fari ilin tenas al la sa"a la- la
longa Hinfa(ren odi&allJ "alfa$oran agado telegrafa ka,lo.
ei&(en,a&( (a$as n!n d!" lia $izito t!te ok!pata, ser1i +ensiti$e
(1efe de "alaltaj klasoj) kaj registri la si"pto"ojn de lia senti$e&o anka-
pro$as sian "anon k!n .i.4iel li diris al "i, li arigis 1MM personoj
s!r$oje 1i tien6 sed ankora- $olas proponi i!n el ili por la asistantoj estos
de 2i pro$as anka- al "i de 1ia" atendante ke $irino rep!ta&io, por ki!
li (a$is la plej konfido de$!s esti restarigita .is n!n, por lasi ilin re$enos,
tiel ke, kiel li diris ki! pro$as BkritaB "als!k&esis. Najne li fidis la $ojo
estis atakita la aferon 1i tie, la rez!ltoj ne t!te s&ias kion k!rson "e"
po$as esti konsiderata kiel pr!$o ke *i "eritas neni!n $eran konfidon, a-
al"ena-, ke la plej karakteriza efikoj de )d "alofte n!r !n! po$as esti
ko"en&ita okazanta ni$eloj de senti$e&o, kiel li ne po$is tro$i lin
tie. /nka-, li 1ia" parolis pri $oli starigi k$ara "all!"a l!"on
feno"enoj en "agnetoj, sed tio ne okazis.
8!"e, la signoj de "aras"!s senilis 1e la 81j(rigen $iro alfrontis
d!" lia $izito al pli kaj pli. Lia $izio deprenis, kaj li estis tiel forta en
a!;dado, preska- s!rda, ke $i po$!s paroli krii k!n li6 liaj piedoj ne
lin6 fine renkontis lin apopleksio de apopleksio, ki! paralizis lin flanken,
li *telis de kons&io kaj post kelkaj tagoj de sia $i$o 1esigis. 9is liaj lastaj
tagoj, sed li 1ia" parolis ree de la ,eda-ron, ke li de$os "orti (a$i
$enkis sen la apro,o de lia "etodo ,one6 kio tragika sorto n!n, ta"en,
anka- fari.is parto de li.
2iaj personaj rilatoj k!n ei&(en,a&( ri"arkis ke kro" la folgends
esti disk!titaj partopreno en liaj pro$oj li"igita al li post ne po$is eliri en
longaj inter$aloj $iziti ia" de"andi kiel .i estis k!n sia kondi1o kaj
pro$anta afero por "i lasi $orerz(len "aso de o,ser$oj ki!jn li (a$as
ekde refarita k!n sensiti$es kaj registris, kio estas ko"!na tereno de$as
tro$i grandegan aretoj de "an!skripto en lia literat!ra resta:ojn, d!" li
p!*is d!" jaroj, kaj lia s!gestoj por "i sangas sian aferon intereso,
pa&ien&e ak&eptis. 01 se ne, li (a$as, "i kredas, $i$is sole&an tie. 0n la
lastaj tagoj anta- sia "orto li faris la $irinon krio $en! deno$e, sed n!r
por s!,teni lin6 0ksperi"entoj ne po$!s esti pli ke $idi k!n *i, 1ar la
sente"a kiel "agnetaj propra:oj estis kaj restis "alaperinta.
=;! "i dir! (iena&( kio fine $enas el la ei&(en,a&( la instigo de "i
!zis, kond!kante al folgends pro$i ion, do .i po$!s esti la kazo s!, la
jenaj>
#er la pendolo testoj de negati$aj rez!ltoj estas, "i kredas, "istika
feno"eno ki! (antis "!lte pli fr!e en la "ondo kaj .i okazas n!r kiel
e$enant no$ajn post!lojn sek!re&o esen&e en ei&(en,a&(, t!te
forpelitaj de la ka"po6 tio ko"prene,le g$idata de la "agneta ka"po en
no$an, k!n la s&ien&o sed neni! a1eto ankora- &ertigis ekde la kondi1oj
s!, ki! .i aperas, ne po$as esti prod!ktitaj ar,itre, kaj estos de n!n i!
s!spekte"a, kion "i po$as, (a$as Berzeli!s sed e1 post tio okazis la
fatalo, la pre&ize&o de s!,"etita al li de ei&(en,a&( en =arls,ad, odi&
eksperi"ento pr!$is esti tro$ita, ili "eti ti!n oni $idis n!r signo de
ko"en&i.anta senilidad g;i.
#or "i "e", sed a",a- pro$oj gajnis la sek$aj pli .enerala gra$e&o al
la t!ta )dle(re kaj tiaj po$is anka- pro,a,le por ali!loj, iliajn
nedi$ide,laj ne estas &erte anti&ipe (a$as. #ri la !n!a, "i diras al "i
"e"> se pro$o ei&(en,a&( sin deklaras kiel kardinalo testo de lia
instr!ado kaj reko"endis .in al "i anta- aliaj en li,ere&o la sa"a, jes,
kiel $idos s!,e, "!ltfoje kaj priskri,ita per tiaj "odifoj ki!jn faras neni!
o,:eto *ajnas resti, ta"en "alla,ore"a pr!$as s!r proksi"a inspektado,
tiel ke la sa"a po$as sa"e ,one apliki al aliaj sian )d$ers!&(e, kontra-
ki!j neni! o,:eto *ajnas resti, kaj g;i estos kontra!; &;i!j infor"oj
ei&(en,a&( deko"en&e la plej granda "alfido por a"i6 7 ilate la d!an
sed> se pro$o, kiel $idos, ei&(en,a&( "e" e1 ne "etis spe&ialan
e"fazon, ta"en, li proponas t!tan anta-an fizikaj kaj fiziologiaj kono de
fre"daj gajnojn, estas &erte pli proksi"a ekza"eno kontra- 1i!j o,:etoj,
po$as anka- apliki la sa"an de aliaj de liaj eksperi"entoj, la rez!lto
estas stranga kaj e,le e1 esti neita sian anta-i.
+e n!n sed anka- kelkaj en si fre"dan rez!ltojn ki!j asertas esti tro$ita
ei&(en,a&(, estas pli konfir"is s!r proksi"a ekza"eno, tio aldon!s
k$anka" lia prioritato por ili, sed ne la siste"o, ki!n li $olis k!nigi ilin,
sa$ita el la 2i konfesas, ja, ke "i kredas ke estas spe&o de s!,jekti$a
#(antas"agoria. 4aj en ti! senso, .i de$as 1ia" resti $era ke la lastaj
tagoj de )dle(re koin&idi k!n ti!j de ties a-toro, e,le anka- oni po$as
re$i$igi.
Contribuu a millorar la traducci
III. "endolo testoj.
Ke la te"po kia" 'apoleono reg!lo ankora- floras, deklaris sa"te"pe $irino
ko"!nan &elon, se "i ne eraras en !r,o de +!pra L!za&io, li "ortis. +ed 1ar !n! el ili
(a$is neni!n ofi&ialan klienton, estis pro dis$astigado de tiaj infor"oj al prenis
responde&on, kaj atestis, ke ili (a$as la jenajn ri"edojn, k!n respekto por sperti
a!sente, 1! li "ortis a- $i$as. %i "etis d! pe&oj da pano kaj tiel &rossAise d! pe&ojn
de kar,on re&iproke. 2eze de, al D ekster&entra p!nktoj por li"igita spa&o po$as esti
ringo a- alia peza korpo s!r solida kaj fir"e tenis per la fingroj fadeno pendantajn kaj
estas en pensoj la de"andon pri tio a!sentes, 1! "orta a- $i$a. 5! li $i$as, tiel ke la
pendolo ko"en&as inter la d! pe&oj da pano, aliflanke, se li estas "orta, inter la d!
pe&ojn reen kar,on kaj (erz!s&(Aingen. 0n peto por 'apoleon n!n la respondo estis
anta-$idita en sen$i$a, sendistinge estis ankora- s!fi1e ,one lokita.
?i! fiasko estis fiksitaj al la jena &irkonstan&o. I"ag! la eksperi"ento "e"
prenante persono en "enso, de la ja" s&ias 1! .i estas "orta a- $i$a, kaj $i tro$os la
,alan&ilo de la pendolo .enerale .!sta. +ed n!r a-dis anka-, ke $i s&ias anti&ipe, 1! la
persono estas $i$anta a- "ortinta, kaj ke fiasko tiel n!r 1ar la $irino ne s&ias de
Text original
'apoleono pendis. #or sen$ole, e1 se oni pensas konser$i la pendolo t(read dekstra
kontin!a, sek$as la "ano anta-i la atendata a- i"agitaj direkto de "o$ado, kaj
"algrandaj p!lsos la-grade aldoni .is pli s!,stan&a efekton. 7 4iel fa&ile j!g;i ,azita
s!r 1i la konata pro$o (a$i ene tenis de fadeno en $itra ringo "ontras la no",ron da
(oroj.
0n la anta-a (a$as tiel diri pop!laraj $ersioj de eksperi"ento, k!n .iaj di$ersaj
"odifoj sed (a$as anka- traktas fizikisto. /parte, i!j kredis, "alko$ri per pendolo
os&iladoj ak$o a- "etaloj s!, la tero a- la sa"a po$i "alsa"a direkto de pendolo
os&iladoj en "alsa"aj korpoj a- korpopartoj de pol!sa nat!ro pr!$as6 al 1i!j tiaj
pro$oj de la s!pre, se "i ne eraras !n!a de /l. $. H!",oldt donita kaj ok!pita k!n
pro$oj deklaro tro$is sian fina:on, post ki! estis en fizikaj rondoj kaj skri,oj ne
"en&iis.
Hiena&( po$!s esti ri"arkita ke ei&(en,a&( $enis reen al eksperi"entoj de 1i ti!
klaso en 1i!j, pro tio ke k$anka" ti! aserto ne po$!s esti kons&ia de. Iakte, li estis
kon$inkite si siajn ta-ge&o, .is li (azarde tro$is, ke la os&iloj de la pendolo, s!, la
kond!kado de sensiti$es, sed n!r de sensiti$es, eniris, e1 se la fadeno de la ek"o$on
ago de la "ano t!te forigita kaj $itro "edio estis protektitaj kontra- "o$igo aero
infl!o6 kaj ki! $ol!s le$i sedo al la sek$a, la GO sek&ioj de lia B/foris"ojB de
forigitaj, reprezento de ti!j eksperi"entoj.
B#li dis$astigata eraro f!nde dis,ati ol enketi lia fonto, "i (a$as "algrandan
aparaton kolekti.is kaj en(a$is la pendolo fadeno $!ndo s!r tr!nko por ke .i t!*as
lin, kie estas rigoraj k!n fingroj kiel sed kie estas "e,lo, de la sa"a ne po$as esti
atingita. La aro estas protektata per $itra &ilindro anta- aero "o$ado. ?ie estas kie la
pendolo estas a,sol!te protektita de eksteraj "ekanikaj infl!oj, "i "etis "iajn
fingrojn s!r la fadeno tr!nko kaj estis la s!k&eso kiel "i alie atendis, perfekta (alti la
pendolo. 2i .ojis tro$i $ian $ojon al f!nda ref!to de tiel ekradikita en personoj eraro,
kaj $olis n!r al 1i! s!perfl!a kontrolon ripeto t!*i la pendolo tr!nko kelkaj aliaj
personoj, anta- "i diras faris la aparaton, la pendolo restis k!n "alsa"aj (o"oj kiel
sen"o$a kiel k!n "i., al "ia ne "algranda s!rprizo, sed $ere $enis en !n! el ili, forta
$iro de DC jaroj, en "o$ado, kaj fakte, tiel ofte kiel li ripetis t!*i la tr!nko por ke
send!,e estis konsente,la kiel al la pre&ize&o de la p!,likigado. +ed &;i ti!, pro tio,
la sola sente"a inter la e;a"inadores. '!n "i $okis aliajn +ensiti$e ka-zo kaj jen kaj
jen la pendolo falis en la t!*as de 1i!j ti!j en $i,roj ki!j estis sente"a kaj (altis 1e
1i!j, ki!j ne estis fiksa "!ro. ?i! estas tiel deter"inis ke en "alalta sensiti$es
eksk!rsoj n!r "algranda grande&o, pli granda en "eza sente"a, ktp progresi$e pli
elonga&i<n el"etita en la sa"an "ez!ron, kiel la senti$e&o de la popolo starig;is. B
B'!n la "istero estis la ekspozi&io de /Pilo kalkanon. 9i "ontri.is n!n ke la
ekzisto de $i,roj t!*ante la pendolo fadeno n!daj "anoj ne fa,lon, sed realo ta"en
estas s!, 1irka-ita &ertaj anta-kondi1oj, ki!j estas +&(Aankendes ,alda- ekapero fr!e
foresto s!, *ajne si"ilaj &irkonstan&oj en *!ldo en "alsa"aj (o"oj. 'eni! s&iis
nenion pri la ekzisto de diferen&o inter (o"oj ki!j n!r k!nigas la dete&&i<n de
senti$e&o al la l!"o. 4iel longe kiel $i ne s&ias tion, estis nee,le tro$i ka-zo kial la
pendolo $enis ,alda-, ,alda- $enonta. La rez!lto de la *ajna nekonsek$en&o de
eksperi"entaj faktoj estis, ke ili estis ne s&ien&a konsidero disi.i. +ed n!n $idp!nkte
de senti$e&o, kie ili (a$as en la an<di&a le.oj, ili aperas kiel konstanto, ke e1 je !n!
kaj la sa"a persono, dependanta s!r 1! ili sentas sin pli7"alpli sana a- "alsana
folloA, pli a- proksi"a elongations. 4reas sente"a dekstre 8 linioj lar.a ,alan&iloj de
la pendolo, kaj $i "etos alian dekstre s!r 1i tio, la $er*as sian ep<ni"o )d en .i, do
gri"pi s!r ti!j 1G linioj. +e oni estas "aldekstre dekstre sit!anta s!r la pendolo, do
le$as la sa"a silenta t!j. 5! $i, d!" la dekstra estas pro la pendolo tr!nko odnegati$e
s!,stan&oj, s!lf!ro, seleno, per&(lori& a&ido, kar,o en sia "aldekstra "ano, pliigi la
$i,roj6 oni faras la sa"an per fero, k!pro, stano, pl!",o, kaj aliaj odpositi$en
korpojn, tiel la pendolo estas sen"o$a t!j. 5! la eksperi"entinto (orlo.o, *losilo,
io" da "ono en sia po*o, do li ne po$as alporti la pendolo ,alan&ilo en kiel sente"a
e,le. 2i (a$is tian ki! li$eras de 1i!j "etaloj kaj alkond!kis la pendolo 1M linioj
rapid!, s!r(a$i ,otojn, ki!jn oni plenigis per feraj najloj, kaj t!j akiris lian pendolo en
sen"o$a. ?iel sente"a, sed anka- kiel konstanta, ti!j feno"enoj ki!j, kiel $i po$as
$idi, falas predon al 1i!j odi& sfero. La negati$a )8 fl!as de la sente"a "ano la
fadeno la- ki! ne n!r de$as esti tre ,ela, "als!pren al la pendolo, ki!n "i .is 1G Lot
$erfertigte se$ere&o de pl!",o, spiris k!ne la fadeno kaj lia "etalo pezo $ide,la tan
el, estas en la k$ara "all!"a odle!&(tend. kaj okazas en lineara os&iladoj en rektaj
propor&iojn k!n la *ar.o (pl!",oQ) de )d. La poziti$a )d, kia" akiris s!per la
negati$a reg!lo, .i kond!tas lia efekto s!r la pendolo, kaj ti! ri&e$as enen sen"o$a. 7
#or gajni la s&ien&o no$a "o$a forto kaj la )d k!nigas la li"igita no",ro de fizikaj
"otoroj B.
+!ple"ento al "i aldon! el korespondado aldonis k!n ei&(en,a&( jenajn detalojn
g;ia (a-g!sto 1866)> Li estis Blas! disro"pi f!nda"ento "!ro de sia do"o la
pendolo tro *atis kaj la aparato konektita al .i6 k$anka" tio lia ne e1 ,ezonas,B fari
torJ rez!ltoj gajni 7 Bla direkto de la os&iladoj estas 1ia" perpendik!lara al la &entro
de la korpo de la sensiti$es,B kaj estis pr!$ita per pl!a esploro kiel efekto de
B"alak&eptoB por la eksperi"entinto 7 Bla pendolo "o$ado ko"en&os s!fi1e "alforta
kaj "alrapida, spe&iale ,ezonas la !n!an feno"enoj longa te"po .is no"e la t!ta
sonorilo jar sat!rita n!r k!n )d estas. 0kzistas ,ezonis pro,a,le pl!raj "in!toj. #oste
s!k&esoj de la enirejo de la $i,roj rapida. Ili okazas n!r tre "alla-te, ke oni apena-
per&eptas pl!. La-grade ili "aldikig;! kaj poste ir! (o"ojn per senti$e&o 1M 7
1G # 1D linioj t!ta longe&o (teksa:o longo de proksi"!"e 1M &oloj). B 0st! la (o"o
sana, 7 Btiel atingi la eksk!rso en C "in!toj 2a;ini!".B 4!n alta sensiti$es .in,
ei&(en,a&( estis ankora- farita ajn eksperi"entoj.
'!, ei&(en,a&( sendis "in aparato por "ontri ti!jn eksperi"entojn, konsistanta
en !n!, por fiksi en la kolo de sonorilo jar a- ,otelo, ligna /!ffatzstE&ke, en ki! la
tenilo estas enigita al ti! de la peza korpo portante 1e sia "als!pra fino, fadeno estas
en$ol$er pl!raj t!rnoj s!praj fino. /nta- enofi&igante la j!.o "i petis ankora- en
letero al ei&(en,a&( en la sek$aj p!nktoj, ki!n li lasis !ndis&!ssed sia aforis"oj,
kion "i kredas &iti pr!$i ke "i ne "altrafis ion, por fari sian pendolo eksperi"enton
la- siaj propraj reg!loj.
5! la fadeno el lino a- silko de$!s esti, kio longo doni lin, 1! esti fiksa s!,e
korpon de ajna "etalo kaj ajna pezo po$is per"esi al ajna spe&o $ati, ligno, $itro,
"etalo flosi la pendolo &olgar ki! fingroj estas 1! sedo de "als!k&eso de la
)d$er(ltnisse la ap!da "!ro ia" ekzistis kaj kiel .i po$!s esti por e$iti a- le$i6 1!
la reg!lo ke la sperti +ensiti$e de$as (a$i neni!n "etalon esti etendita tia" estis ke
neni! ajn de$as 1eesti en la 1a",ron kaj en la strekita de la +pektanto, tiaokaze "i,
ta"en, la kondi1oj de la eksperi"ento ne prod!ktas $irto, a- 1! n!r (inrei&(e ke
+ensiti$e "e" ne staras rekte en kontakto k!n "etalo a- tiaj el!zi.o s!r la
$esto6 fine, 1! li, la- la karakteroj ki!jn 2i diris al li, $ere rekonis la sente"a, la !n!a
estis dispone,laj por d!ngado de pro$oj "in sente"a kaj do ta-gas por teni la tentoj.
#or "allonge&o, "i ne estas 1i tie aparte en sia respondi 1i!j ti!j de"andoj, sed n!r
ri"arko> !n!e, ke "i plen!"is lian ,one reko"enditaj de sia "ez!rojn6 d!e, ke kiel
ei&(en,a&( poste la aparato "e" prenis proksi"an rigardon 1e la alinea&i<n ke "i
donis al li kaj sinjorino rep!ta&io faris pro$ojn, li estis ne le$i neni!n o,:eton al "ia
linio7s!pre "aniero. 4iel esen&a6 k$anka" ne donis al "i de ei&(en,a&( si en la
"ano, atentigi ilin Le$as n!r indikas, ke la sonorilo, en ki! pendis la pendolo, estis
ak&eptita k!n lia "als!pra &irkla rando en fanditan $akso ringon s!r sandstone
sla,on, ki! en oni, la fizika ka,ineto en /!g!ste!" ligitas tereta.o Loka estas
inkl!zi$ita i""o$a,lJ en la "!roj de fenestro re&eso, per ki! la stato de la aparato
estis tiel asist ke forta kolizioj po$is prod!kti neni! konata "o$ado de pendolo s!r la
sa,lo*tono sla,o. F;i por la preparado de "i #rofesoro Hankel esti danke"a. /l la
eksperi"entoj ko"en&e dispone,la +ensiti$e, "ia edzino, ?!*ante, kiel ri"arkis
ei&(en,a&( al la spe&ifita karakterojn de 2i, ke ili Bde&idis sente"a sed pro,a,le ne
treB estis, kaj espri"is 1i!kaze anti&ipi sedoj al ilia !zo en la eksperi"entoj, kio
po$!s okazi e1 "alpli tiel, ol li e1 deklaris ke la pendolo pro$oj ja" okazi k!n
Bsignifas sensiti$esB, kaj li e1 ne ti!j faritaj per alta sensiti$es. #arenteze, "i ne
li"igis "in al pro$oj k!n ina +ensiti$e, sed s!feris O $iraj indi$id!oj, s!r ki!j,
al"ena- d! el ili, la ter"ino Bsente"a de&idisB sa"e ,ona, se ne pli ,one, ol rigardis
"ian edzinon.
4!n la spe&ifita aparatoj pro$o n!n faris en la "aniero spe&ifita de ei&(en,a&( el
la k$ar indi$id!oj je D "alsa"aj tagoj. Rn!j "i lasis k$in "in!toj n!r lin kaj tia"
alia 1
1
/
G
da-re C "in!toj por ke la indi$id!o anka- tenis pe&on da kar,o, grafito a-
s!lf!ro en la "aldekstra "ano, d!" la k$ar fingroj de la dekstra "ano (ekskl!dante
la dikfingro ) estis "etitaj s!r la tr!nko fadeno k!n la pintoj. 0n neni! el la D kazoj "i
po$!s $idi ion de la spe&ifita ei&(en,a&( s!k&esoj korespondi kaj po$!s esti
interpretita kiel an<di&a efekton. '!r la jenan "arki tie ki!j po$!s $eni en ajna ripeto
de tiaj testoj, se oni ne ja" (a$as s!fi1e por la anta-e !zitaj, en konsidero.
l) +e "i e1 $enis al la k$iete staris aparatoj, "i ko"en&is pensi sen "anoj aplikante
io", por tiel diri "ikroskopaj, per&epti "o$i.o de la pendolo, sed ne estas t!te &erta,
se .i ne estas "ia tro"pado, nenio "alpli ol nor"ala, k!n l!"o flagris t!*is la ok!lo
estis pro la D eksperi"entaj s!,jektoj n!r kredis li ri"arkis ion pri tio, la aliaj
deklaras la pendolo por 1i! sen"o$a. 4apra, post 1i!j, ke la alproksi"i.o de (o"a
$ar"ego fonto en akirado de la sonorilo $okas eksteren, de la "o$ado dependis relo.
G) 0n d! el la k$ar kazoj, *ajnis al "i d!,indaj "o$ado "i pensis "i rekonis e1
anta- la pro$o por plifortigi !n!foje send!,a a-to$et!rejo, sed anstata- kreskante en
la da-rigo de la eksperi"ento, ili reiris al la originala do!,tf!lness kiel ili estis, reen
anta- la eksperi"ento sen preni !n! el ti!j odnegati$en korpon "aldekstren io"ete
*an.is .in. /nka- ei&(en,a&( "e" skri,is poste ke tia "alforta "o$i.oj "i B&;ar
nenio atendas6 la pendolo os&iladoj far!s fine forta kaj e"faza kaj ,atante neni!.B
La kialo de io kio i.is ri"arkinde "o$adoj po$!s "aniero deter"ini kaj
enkond!kota "eritas 1ar de$as starigi singarde"o en si"ilaj eksperi"entoj s!r .i.
8e ko"en&o "i estis proksi"!"e sendita al la, de ei&(en,a&(, aparato ri"arkis
d! erarojn, !n!e, ke la fadeno tr!nko ankora- "!ntita en siaj ka$oj, kaj d!e, ke .i
estis tro "aldikaj por krita pro$oj, ki!jn "i e1 pro$os k!n poziti$aj rez!ltoj sen
kontrolo eksperi"entoj neni! konfido estis donita. +!r la anta!;a p!nkto, ta"en,
"alpli e"fazo estis "etita kiel la t!rni.o .i okazis n!r per konsiderinda penado, d!"
la fingroj kia" pro$oj estas si"ple pendig! fa&ile, kaj en ,redado kaj "alaltigo de la
fadeno estis fa&ile rekone,laj. ?a"en, ke la d!a &irkonstan&o ne estis sen infl!o en la
eksperi"entoj, .i estas klara de la sek$a. 4ia" "i pro$on te"oj en la k!rso de la
eksperi"entoj faritaj la per&epte,la, ke "i far! per&epti sp!ro en &irkla "o$ado s!r la
pendolo !n!sen&a kiel ko"en&e, li respondis> BKes, li sentis ke li de$is preni tre
zorge"a, ne la- la (orlo.o de spirojn sen$ole fari k!n la "als!pren s!r la tr!nko
fingroj dorso kaj (ers&(ie,ende "o$ado6 se ne, la s!k&eso po$!s dependi s!r B. 0stis
n!n post plenigo de la t!to 0ksperi"ento, d!" ki!j la "o$ado estis perdinta deno$e
al la a",ig!a a- neper&epte,la, farita inten&e de la &ikloj de spirojn ti! alterna
ekspozi&io al granda grado kaj ,alda- i.is ne n!r la pendolo en la plej klara "o$ado,
sed la Bending de la fadeno tr!nko anta-en kaj reen anka- $idis tie. 8!"e, la
pendolo "o$ado estis tre nereg!laj, kaj foje preska- (ezitis deno$e, sed n!r dependis
de la (orlo.o spirojn ne ko(era k!n la pendolo os&iladoj. 4aj kia" la agon estis
starigita s!r la tr!nko ki! "ez!ras 0n konsento k!n $i,roj ne n!r reg!la, sed anka-
pligrandigita, kaj "i poste kond!kis ilin .is 1M al 1G linioj 1e la "als!pro (je
proksi"!"e l piedo longo de fadeno) "e"6 pl!i, .i ne s!k&esos.
4ia" "i infor"is ei&(en,a&( la negati$a trafo de salajrata pro$oj, li respondis, la
eksperi"entaj s!,jektoj ne ankora- estis sente"a s!fi1a, kaj ankora- ser1is aliajn
eksk!zoj kro" &irkonstan&oj, sen po$i e1 alfiksi ilin tre pezo. +ed "i kredas ke "i
po$as ind!lgi la leganton k!n disk!to pri .i post "i ne n!r signifas esti farinta la
eksperi"entoj pli zorge"e ol ei&(en,a&( "e", sed anka-, kia" re$enanta al la
pendolo eksperi"ento s!, la d!ngita k!n $irino al$oko pro$oj de 1efa faktoro &anSll
pr!$i. 4iel estos "ontrata en klarigante kial la pro$oj sed ei&(en,a&( tio" fa&ila
glE&kten, d!" ili ne $olas s!k&esi en "ia la,oro $ojo.
4ia" "i finis longan te"pon k!n ti!j eksperi"entoj, la pendolo aparato estis sed
n!n (altis ne*an.ita, .i poste alian, por k!ra&aj &eloj k!n la !zo de la tn ani"ala
"agnetis"o kiel k!n ei&(en,a&( la )dle(re pro,a,le fa"iliara, infor"is +ro 1e "i,
el la eksperi"entoj a-ditaj kaj ti!j dezirantaj fari sin kiel li esperis, ke *i s!k&esos. La
pendolo restis (post 1i! "etalo deponita) s!, la infl!o de sia "ano, kiel trank$ila kiel
en la anta-aj eksperi"entoj.
I$. %un sinjorino re&utacio salajrataj eks&erimentoj .
Rzanta "i donas "!ltan la-$orte, n!r k!n kelkaj "allongigoj kaj
asides, deno$e, kion "i ri&e$is en "ia notoj $orfinde kiel tagli,ron, "i
kredas ke la intereso de ti! ko"!nikado po$as (a$i pri okaz!s k!n
"allongaj k!ntiri.o sa"a (altejo, e1 i!j detalo por taksi la eksperi"entoj
estas ne&esa.
Ta-do, K!lio D 1867t(
5i"atene ro s!rprizis "in $. ei&(en,a&( k!n siaj $izitoj. +!r "ia
ripetita epistolar rif!zo enga.i.i en liaj eksperi"entoj, post "i faris
neni!n ko"isionon "iajn kolegojn por kontroli ilin po$is pro$oki, kaj la
pendolo testoj por nenio, li respondis, ke li e,le $enos ta"en kaj e1 $olis
alporti sente"a, n!r por "ontri "ian pro$ojn fari neni!n aserton ke "i
far! p!,likan reganta s!r k!rson paradante ke "i ne (elp!s sed po$as
fari .in, se "i n!r :!s kon$inkis sin, se li estas fidanta s!r "i ankora- ,
2i ak&eptis lin tre "al$ar"e rakontis al li deno$e> 2i est!s dezirinta
n!ligas "ian parton de partopreno en liaj eksperi"entoj. 4aj nenio elir!s
por si, sed foriris 1ar li estis tie !n!foje k!n li en lia (otelo al la !r,o
8resdeno, kie li rakontis al "i sian sente"a, granda, sed pli "algrasa ol
fortan $irinon inter DM kaj CM jaroj, la !n!foje e,le estis ,ela, i"agitaj,
kaj "i $idis ta,lon, s!r ki! li &;i!jn e,lajn preparoj, "agnetoj, s!lf!ro
kaj "etaloj, k!nfandita en t!,oj, kristaloj, kr!da kaj k!irita o$o, ktp,
ki!n "i konas ja" dis$asti.is.
La +ensiti$e klarigis ke *i ne estis s!fi1e ,one, kaj lian senti$e&on ne
grande pliigis :!s (odia-6 sed la jena ordo la!; ei&(en,a&( "e", farita
de "i en la "ano eksperi"entoj estis faritaj.
l) distingo de fera s&eptro de "agneta $ergo de senti. 0kde "i tro$is ke
!n! ligno estis io" pli peza ol la alia, "i en$ol$is a",a- tre papero kaj
ne forli,erigis ilin, prenas sian "anon, sed "etis .in paralela al la ta,lo,
por ke ili k!n la en$ol$ita randoj s!r la ta,lo rando etendi.is. La 'orda
#ol!so estas "al$ar"eta per sia "aldekstra "ano, la +!da #ol!so
la!Aidrig, a-, la- la $ortoj de la sente"a, Bgr!seli&(B per&eptas kaj poste
la distingo de la indiferenta feraj $ergoj okazi. La +ensiti$e eraris. La
sa"a eksperi"ento estis poste ripetitaj inter aliaj eksperi"entoj d!foje
k!n egala "iLl!ngene" s!k&esoj. ?a"en, .i tro$is ke la "agneta stango,
ki! estas n!r proksi"!"e la longe&on de d!ono trikilo kaj la (sed
rektang!la) kr!&o sek&io de "edio&re krajono ne po$is fari io" pli
"alpeza a- pli pezaj feraj $ergoj, te $er*ajne ne estis tre ta-ga por
eksperi"entoj s!r "alalta senti$e&o , 4ia" "i de"andis ei&(en,a&(
kial ne preni pli fortan ,astonojn, li diris ke li estis de la s!k&eso de la
pro$oj por esti atingita6 '!n alportis io" pli grandaj kaj pli fortaj
,astonojn, tial la pro$o distingi inter la pol!soj $ere s!k&esis, kio
ko"prene,le po$!s esti (azardo. 8!"e, .i frapis "in, ke la sek$aj
eksperi"entoj ne$arie akiri "alanta- 1i! alia.
G) oko kristalo en$ol$is "in s!r papero, tiel ke diferen&o de liaj
ekstre"aj estis pl! rekone,la, :!s "etis s!r la ta,lon. 9i diferen&is per la
fingro, sen t!*i la paperon "e", la ekstre"a rajto, kio de$as aperi
"al$ar"igi al ei&(en,a&( estas "i anta-e donitaj, klarigo. La sa"a
eksperi"ento estis ripetita fojo k!n la sa"a s!k&eso en alia kristalo.
O) / 4na!l ,l!an kaj alia de fla$a lano de la sa"a grande&o, en$ol$is
"in s!r papero, estis .!ste distingis el .i. Rn! 4na!l, "i ne s&ias kion
sentas no"e k!n la "aldekstra inkl!zi$e por la papero de kE(liger ol la
aliaj.
D) 2i prenis d! pilkoj de senkolora, la de la "aldekstra, la alia en la
dekstran "anon, sen +ensiti$e s&iis en ki!, kaj tenis .in d!"
proksi"!"e C "in!toj en g;i, tia" oni transdonis al la sensiti$es. Rn!
estas por "ane odnegati$ la aliaj *ar.itaj odpositi$ kaj (iena&( de
kE(liger ol la aliaj per&eptas. ei&(en,a&( anta-e indikita kiel s!k&eso
"ank!s, kaj li estis $ere *atas.
C) ei&(en,a&( (a$is inter siaj &eloj st!dadi sakon fla$a, alia k!n
nigra7rigardante, kiel li diris "ortintoj, pizoj. La forpasinto estas
distinge,laj disde $i$antaj per la sento de 4E(ligkeit kaj La!ligkeit a-
Fr!seli&(keit. 2i lasos la pizoj distri,!i por ne s&ias en ki! +ensiti$e
forlasi sakoj, ko$rita s!r 1i! a"aso papera ko$rilo, kaj las! la sente"oj
de sentoj por (in,eAegte la fingron 1e "algrandan distan&on s!per la
papero, la diferen&o entajpi la senton. Li falis .!ste en la sen&o de
ei&(en,a&( deklaris anta-e.
6) 2ia 1a",ro *losilo estis "etita s!, t!keto, por ke .i lakse, estis
"!lta konstr!o ,!lges tie kaj tie pri tio, kaj la loko de la *losilon en kielo
$ide,lis tra la t!ko per6 2i "e", kia" "i g$idis la "anon s!per la
t!kon, ne distinga sento pri la sit!o de la kla$o (a$is. Ni k!ris *ia
fingropintoj en "algranda distan&o s!per la t!kon el, ki!n "i (a$is
zorge"e nokto, ke s;i ne t!j t!*os la t!kon, kaj post kelkaj "o"entoj la7
reen farita, *i iris k!n rapida "o$ado de la ejo la drapo irantaj, per ki! li
estis, ne s!rprize a!sna(" fakte.
0n 1i!j 1i ti!j eksperi"entoj la sensiti$es tra, farita el *ia 1eesto,
"ez!roj estis ekster"ita la e,lon, anta-e s&ii *i de$is fari sian
aserton6 kaj k!n la es&epto de C) kaj 6) kaj la preparoj estis faritaj tiel ke
ei&(en,a&( "e" ne s&ias ki! flanko respe&ti$ la odpositi$e kaj estis la
odnegati$e korpo, tiel ekskl!dante la e,le&on de i! gra$!lo de lia parto,
kion i! anka- de aliaj kialoj por ne pensas tiel.
8!"e, la +ensiti$e estis en ti!j eksperi"entoj per la tasko prezenti
akran rigardantoj ok!lo kaj !zi nek!ti"ajn 4ontroll"aLregeln, t!te
*an.ita, "!ltfoje deklaris (odia- ili ne tre akra sento, donis 1i!j siajn
$erajn deklarojn kiel> Bili signifas, senti ke io" kE(liger, Btiel ke $i
po$!s diri al *i ne estis t!te &erta tie, kion "i s&i$olis plie, kaj konfesi
"ian (!"oron en la pro$oj sin "alka*e 1agreni.is, ke ili tiel estis $era,
1ar s;ajnis "eriti pli ,onan faron al "i6 *i tre"is per pro$ita "anojn,
diris fine, *i ne pl! po$is, li falis en kon$!lsioj, la ei&(en,a&( penis
forigi per for,rosante. 2allonge, la eksperi"entoj estis n!n fini.is6 kaj
ni faris el, ei&(en,a&( de$!s s&iigi "in se la $irino estas dispone,la por
repro$i.


8i"an1o, 6 j!lio.
i"arko de "i al ei&(en,a&(> BLa s!k&eso de la anta-aj pro$oj trafis
"in, sed la e,le&o de (azardaj renkonti !n! g;ia ne ekskl!das donita la
"algranda no",ro, kaj "ontrante frag"entado pro$oj estas o,jekti$e
$i&igi ia" "algranda do "i pri !n!, $i ja". faris anta-e, reen proponon,
kaj dir! al "i k!n &erte&o, se la sek$aj tri testoj signfa pli,oni.oj.
1) 2i alportos al "i io" forta "agneta $ergeto k!n ne"arkita
#ollando kaj transdonos lin al $ia sensiti$es. Ni (a$as GM fojojn en $i&o,
a- e1 se ili est!s io" da, en d! sesioj, en la t!to, sed kiel ofte, por de&idi
ki! estas la norda pol!so. Inter 1i! pro$o "i "etis la ,astonon tiel ke .i
ne s&ias, 1! li ankora- (a$as la sa"an pozi&ion kiel anta-e, kaj *ajnigi
fina:on de la t!ta testo serio neni! signo de s!k&eso a- "als!k&esa
s!k&eso.
G) 2i alportos ta,!leton el s!lf!ro kaj egala de "etaloj. Ili estas
"etitaj en d! "alsa"aj, signifis egalaj, korpoj s!, folio de papero, sed
tiel, ke nek sente"a nek $i s&ias ki! el la d! p!nktoj a kaj kie la aliaj
estas. #or la prezento de la eksperi"entoj, la sedo for:etas ke la
sensiti$es, k$anka" ne$ola fordonas karaktero. Ni (a$as post senti per
(instrei&(t k!n fingroj en "algranda distan&o s!per la papero por de&idi
kie a kaj kie estas la alia plato. 8eno$e, ti! ofte (k!n *an.o de !,i&a&i<n)
ripeti.
O) 'i pro$izos la pendolo teston s!r 1e fiksa for"ado, sed n!r post la
anta-aj pro$oj, kaj kia" la +ensiti$e ja" k!ti"i.is, ke la "ano estis tiel
fir"a kiel e,la.
4$anka" la pendolo eksperi"ento ne s!k&esos, kaj "i konfesas
neni!n konfido (a$i, "i konsider!s la s!k&eso de la aliaj d!
eksperi"entojn s!fi1e doni $ian instr!ante f!nda"ento en sperto. B


Ken kelkaj o,ser$oj.
+tiri la fingron al la d!a pro$oj 1e "algrandan distan&on s!per la
papero, sek$e, estas ne&esa por ke ne sentis por la papero por diferen&o
en "al"ole&o a- $ar"ego alkond!ko inter d! platoj. La distingo de$!s
esti ti! de la sente"a al la ago de zinko, stano a- k!pro anka- kion e,l!s,
propraj;o k!ntiri.o en la "ano sentas, kio "ankas en s!lf!ro, grafito kaj
aliaj tre ele&tronegati$os korpojn al ei&(en,a&(.
#or atingi relati$e sek!ra kon$inko de an<di&a infl!o okazis, "i ne
post!las, ke renkonte 1i!j GM indi$id!ajn eksperi"entoj, sed anka- ne
fidi "algranda s!pere&o de gra$aj kazoj io6 ekde la s!k&eso de
&ontingen&ias egale ,one nee,ligis en i!j kazoj tiel "alalte so,repeso 1i
po$!s esti ka-zitaj. 0st!s s!fi&;e, se preska- 1i!j kazoj aplike,las. #or
fari pli definiti$an j!.on sed en ti! respekto ol n!ra /per&!, en "ia
opinio, po$!s !zi la teorio de pro,a,lo al la sek$a prin&ipo.
%ok! $era kazo k!n U, ,!sto k!n 7. +e ne ekzistas infl!o odi& loko, tiel
estas la *an&o de U kaj 7 de egala grande&o6 ki! ne nee,ligas ke per finia
no",ro de pro$oj kazoj, kiel ni s!pozas la GM, por &oin&iden&ia la U a- 7
s!perregi6 sed la in$erosi"ilit!d de troo pezo flanken kreskas k!n la
grande&o de la sa"aj, kaj po$as esti kalk!lita pre&ize kaj sen "alfa&ila:o
$eti tiel (la "alo s!pozo "alon), ki! la troo de U la sa"an *an&on s!r 7
estado donita s!, no",ro ,ontro$o.
O)
sed estas troo de ti! grande&o
estas atingita, do $i si"ple $eti tio", ke la post!lo de egalaj okazon, por
ki!j la ,eko estis sentata, ne ekzistas, sed ke tia infl!o (a$as la troo
forpelis tio" alta.
/nta-e, "i (a$is ti!n pro&ed!ron, ki! en la pli"!lto de (o"oj estas
aplike,la al 1i! lSpro$o anstata- al pli"!lto de eksperi"entoj k!n l
persono,
D)
+injoro $. ei&(en,a&( letero por ind!lgi sian k!ti"an
registri.o kaj &itante la-te ta-gaj kazoj, la sed &erte ne kiel p!ra loko,
proponita, kaj raportis al li la "etodo de kalk!li .in6 sed li ne estis &erta,
sed anstata-e post!lis li ri&e$as j!ste singarde"o la-te ta-gaj
kazoj. 4o"prene,le, la "etodo estas la plej fidinda, pli oni falas
kazoj6 sed "i ne po$!s "alo,ei la GM en la "<r,ida senti$e&o de
+ensiti$e.


O)
z. 4iel 1e GM kazoj po$as esti DHH $etas kontra- l, ke k!n la
sa"a *an&on U kaj 7 la troo de U la 7 $irto de n!raj (azardoj "alpli
ol 16 s!pron estos e1 negati$a, te la no",ro de U ne 18 (kiel
kontra- G negati$aj kazoj) s!k&es!s.
D)
4iel al ei&(en,a&( pri d!ono de la (o"oj de$!s esti pli a-
"alpli sente"a, kiel est!s, se $i (a$as grandan no",ron el ansoj
t!te (azarde inter ili, pli ankora- se $i z!z@ge la-te ner$enreiz,are
personojn, ti! lasta "etodo signifan s!pere&o de U kazoj don!,
de$!s ei&(en,a&( 0;istadorajto s!pozoj.


8 kaj H L!li.
#ost ei&(en,a&( ak&eptis la proponojn en(a$ita en "ia ,illet Bk!n
plez!roB kaj la ri"arko en 8 j!lio, Bli d!,is por "o"ento ki! la +ensiti$e
est!s prstiren &alentadores S, n!r de$as ankora- esti kon&editaj i!
"o"ento de lia reakiro,B li skri,is al "i en K!lio H> B'ia +ensiti$e estas
n!n io" pli ,one, sed tio" "al"!lte ke .i ne $enos en konto Indes,
k$anka" "alforte kontra- ilia sana stato diferen&as sed poziti$a kaj
negati$a, en la 1efa kaj faris lastan nokton .. 2i Bktp *tofo $i&o k!n s;i
per ki!j *i starigis t!te pra$as "ian "iron +!, tiaj &irkonstan&oj, "i
*at!s pro$i s!,"eti ilin al $ia tasko, se $i $olas (a$i la ,one&on de,
in$est! !n! (oro 7. 8o "i iris en la posttag"ezo per D (orlo.on en sia
(otelo k!n "ia propra tea"o.
Rn!e "i ser1is la +ensiti$e por a"ikoj alproksi"i.o trank$ile
$o1doni, ili de"andis, 1! ili kredas ke "i po$as porti la pro$oj, ki!jn ili
respondis d!,e"e kaj de"andis ei&(en,a&( e1 anta-e, se li far!s pli
,one prokrasti la pro$oj ankora-, kia" "alak&epti d!,inda s!k&eso. #ost
1i!, se ili ia" faris, "i de$!s gra$!ri la negati$aj rez!ltoj tiel kiel la
poziti$a. ?a"en, li *ajnis ne esti atendita la la,oron. 8o "i donis la
sensiti$es grandaj pezaj forta (!ffero "agneto, "i alportis anstata- la
,astonon en la "anon kaj de"andis *in, 1! *i sentis diferen&on la
pol!soj. Ni diris, ke *i sentis ion kE(liger pole ol la aliaj, sed n!r tre
"alforte. B'!, 7 diris ei&(en,a&(, 7 ne gra$as ke $i forte sentas la
diferen&on, sed tio $i sentas tion.B 7 2i al tio> B'!, do, se $i $olas, ni
ko"en&!.B
La pol!soj "e" ne faris referen&on6 edon! sendan.eraj al sed anka-,
1ar 1i!n fre"d!lon diskreta, flanke profitante di$idendon en la
ekstre"a:oj karakteroj, estis, "etis s!r ta,lo, k!n d! stangoj s!r la rando
de la ta,lo ,onega "agneto en 1i! eksperi"ento t!te ko$rita per kartono,
kaj forlasis la sensiti$es la!; la granda 4E(ligkeit la 'orda #ol!so,
deter"ini, !zanta la "aldekstran al la eksperi"entoj, ki! el la d! estis
#ollando. /nka- ei&(en,a&( ne konas la sit!on de la pol!soj.
#ost la +ensiti$e donita lia aserto, ke "i &itis i"pli&is, "i ilin forigitaj,
la "agneto rapide t!rnis "ane 1irka- pl!raj fojoj, do "i post lia re7
sidi.ante s!r la ta,lon kaj t!j ko$ri k!n la =arton d!" la ok!po de la
no$a eksperi"ento "e" ne s&ias, 1! la 'orda #ol!so k!*as dekstra a-
"aldekstra, kaj "i kon$inki.is n!r post ges&(e(ener ko"!nika:o
larg;o. ?i! eksperi"ento estis sep fojojn en sinsek$o, post 1i! ripetita
forigo de la sente"a kaj s!pre7*an.ita pozi&io de la "agneto, ree, sed
kion klarigas la +ensiti$e ke *i estis tro ne&erta, kaj "i klarigis
ei&(en,a&( sin s!, ti!j &irkonstan&oj, la pro$o ol ne pr!$anta ne $olas
da-rigi. La s!k&eso de la pro$oj estis 7 4ia" aplikanta k!n U, k!n 7 oni
no"as ne7aplikado, la- 1i! de ti!j>
U 7 7 7 U 7 U
?ial, la rez!lto estis "als!k&esinta t!te al la "ala$anta.o. 5ar k!n
"anko odi& infl!o estis la pro,a,lo de U la 7 egalaj6 sed e1 la lasta
s!perregis.
2i anka- (a$is s!lf!ro telero kaj zinko telero, (ia"e !zata por
eksperi"entoj s!r kontakto elektro), la no"!"o de la d!a tipo de
eksperi"entoj $enigis 1i!jn sa"ajn di"ensiojn6 sed la +ensiti$e klarigita
en salajrata do preli"inar eksperi"entoj, kie *i estis anta-e konati.is k!n
la pozi&io de la d! platoj s!, la papero ki! lia senti$e&o por (odia-, ne
estis s!fi1a por tro$i diferen&on en ti!j &irkonstan&oj.
2algra- la deziro ei&(en,a&(, nek la tria pro$o, "i proponis fari, la
pendolo eksperi"ento. Li "e" kond!kis al si"ila "ekanis"o al la s!pre
sendis "in kaj !zata de "i n!r k!n la esen&a diferen&o, ke la ,otelo, en
ki! la pendolo pendanta s!,en, anstata- esti &e"entita al solida s!rfa&o,
estis "etita s!r !n!. +ed (a$is io"ete neegala tereno, por ke .i Ao,,led
io"ete s!r la ta,lo io". 4io .i (elpis ke li (a$is f!nda"enton "!ro de
lia do"o estos s!r$oje al "eti la tre"anta 1a",ro s!r .i. 4$anka" li
parolas pri BfiksiB .in6 sed nekonteste,le ne (a$as tian lokon6 alie li
de$!s, kiel "i desegnis lian atenton al la difekto, diris ke li $ere re"ediar
la sa"an (ej"e. 4iel .i de$!s esti do $enis, kia" la eksperi"entoj s!pre
s!k&esas n!r k!n sensiti$es, la dioj s&i!, se .i ne estas, 1ar +ensiti$e
.enerale (a$as tre"anta "ano.
4o"prene,le "i ne las! "in al eksperi"entoj k!n lia aparato6 ni iris
kontra-e al ti! priskri,ita s!pre, la- la anta-aj fiaskaj pro$oj, ankora-
restis staranta, solida linio f!nk&iadon de la aparato en /!g!ste!". La
pro$o "als!k&esis t!te6 La pendolo (altis sto&k7ankora-.
#or ti! &elo la sek$aj ri"arko de posta dato. ei&(en,a&( "e" nenia"
re$enis d!" sia restado en Leipzig kontra!; "in deno$e s!r la pendolo
eksperi"ento, "i !nge7pagas por i! te"po post la s!pre eksperi"entoj
k!n li ,otelon k!n la pendolo aparato aspektis si"ile "!ntita s!r fenestro
fenestro,reton, kia" li $idis lin k!n "i6 kaj li ne pridisp!tita de kelkaj el
la "!ltaj sensiti$es, li arigis, po$as fari e1 pro$as .in. +e ili s!k&esis, li
&erte ne silent! al "i.
8!"e, pro$o ei&(en,a&( sin "eti anta-en, d!" "i estis k!n li en la
(otelo, "irigis "in, kaj "i ankora- ne s&ias kion fari pri .i. )rdinara
Bo!ssole k!n nadlo de "al"!ltaj &enti"etroj s!, $itro estis "etita s!r la
ta,lo6 li (a$is fingron anta- la +ensiti$e pole (ne la glason, sed la
lo.ado) por respondi, kaj la "agneta nadlo $enis tien en si"ila $i,roj ol
se $i reen feran a- "agnetaj strioj al la sa"a pol!soj kaj reen , ?i!j
os&iladoj ne ,agatela, kaj la eksperi"ento estis s!k&esa en 1i! ripeto, e1
se .i estis ei&(en,a&( en aliaj partoj de la 1a",ro. 01 se la fingro de la
flanko alproksi"igis la pol!soj alterne kaj estis forigita de g(i. 2i
prezentis "in al la testo en la sa"a "aniero, do la nadloj restis t!te
sen"o$a. ei&(en,a&( diris la feno"eno estis "alforta (odia-6 foje la
+ensiti$eS$e "ontrita 1irka- la "agneta nadlo en la rondo. 2i rigardis la
fingro de la sensiti$es en sia k!rso kaj s!, la !ngoj pre&ize kiel e,la, la
persono forlasis la ,rakon s!per *ia k!,!toj a!fstreifen ie fero a- p!nktoj
de k!nk!dro, e,lis pelitaj tra ki! nadloj s!, la (a-to, "alko$ri6 #ri
nenio. ?a"en, "i da-re $enas reen al "i anta-e en ti!j pro$oj.
#er afa,le "i gajnis la konfidon de la sensiti$es kaj ekde ei&(en,a&(
estas d!ono s!rda, *i faris a,r!pte "alla-te kelkaj ko"entoj ki!jn ili
*at!s li pro,a,le ne estos a!;sk!ltata6 spe&iale s!r$oje al la pendolo
aparato, kie "i ser1is ion a!sz!(olen. 'e estas senrilata al la sento de sia
eldiroj tieaj, 1ar ili po$as (elpi al for:eti la s!spekton ki! "e" ar,itran
tro"pado estis foririnta. 4iel ei&(en,a&( post la 7 pro$oj k!n "agnetoj
de"andis &;! ili s!k&esis kaj "i rif!zis respondi .is post plenigo de 1i!j
GM, *i diris ke *i ne kredis sin, ke *i estis prenita. 8!" la eksperi"entoj
k!n la pendolo *i klarigis, ke *i pensis nenion pri ti! eksperi"ento, sed la
Barono de$os elteni sen d!,o6 kaj *i konsentis al "ia $idp!nkto, la j!.o
po$as esti pli fr!e okazis n!r pro neadek$ata instalado de la aparato, 1i!j
je. +!r$oje *i diris BHo, se n!r est!s n!r (ej"e, *i sopiris tio" pri sia
infano, est!s ter!re de$as resti 1i tie pli longe.B 2i de"andis al *i, kiel
okazis, ke ili prenis la Barono pro$i. Ni respondis ke *i estis 17 (a- 1DQ)
portas jarojn k!n li en la do"on en sia ok!po rilato, la pasintaj 8 jaroj
sed edzi.inta al $iro ki! estis, ,eda-rinde, disa"ore"aj kaj faris la
,arono en sia deziro ko"plezi, k!n tie tro ir! post ("i kredas
1
/
G
jaro)
(a$is ner$ozan "alsano, so,rante de la granda irrita,ilidad. +ed se .i
ankora- restos tie longan te"pon, do ili est!s "alpli kapa,las ti!j
eksperi"entoj. Ni *ajnis, fakte, e1 granda parto de la t!ta (istorio od
fortikaj;on, diris la ,arono (a$as personoj !zitaj en la eksperi"entoj,
ki!jn li pagis por .i, kaj .i estis tia" parolis ko"plezi lin6 al"ena- oni
diras tion. Najnis al "i, ko"prene,le, ke la persono, 1ar ili fa&ile (a$is
"ian "ale"on aldoni "in ei&(en,a&( la opinioj po$as ri"arki 2i
pro$is anka- i! paroli post la ,!s;on.
K!lio 1O7a.
La +ensiti$e falis ekde la lasta pro$o en tia stato de insensi,ilidad, ke
ei&(en,a&(, kiel li skri,is al "i, *i po$is stari kaj la "orto en la
ekstre"a:oj per k!driloj sen ke *i sentis ion. 5i "atene, ta"en li $enis al
"i, diris lia +ensiti$e ankora- ne .is n!n re$i$igis ripeti la
eksperi"entojn k!n (!ffero "agneto kaj &olgante6 sed la de$io de la
"agneta nadlo, ki! anka- "arteladis la t!ta stato de insensi,ilidad,
s!k&esos deno$e, kaj li petis "in konstati t!j ke li ne estis &erta pri la
da-ro de la akt!ala stato. 8o "i iris k!n li. La "agneta eksperi"entoj
ki!jn "i li"igis "in, do ,onstata al "i, "i dir!s, fer"is la "enso,
"algra- "i pro$is ekskl!di 1i!j e,laj ka-zoj de tro"pado.
0n la anta-aj eksperi"entoj, la +ensiti$e sidis anta- la nadlo, tiel ke la
s!da pol!so estis redonita al *i6 5i ti! fojo "i las! sidi al la flanko de la
nadlo. Ha$is la sente"a (a$is "agneto s!, la ro,o, s!spekto ki! e,l!s
a"i, kaj iris porti pli deklaroj, kiel li estis tre serioze proponitaj de tre
respektinda flanko, ti! (a$!s tre "alsa"aj "o$i.o kialoj de la nadlo
kondi1o de$as, kiel li faradis anta-e, e1 nee,le, la reg!la feno"enoj
ki!jn "i o,ser$is prod!ktaj;ojn, kaj e1 "alreg!la de$as prod!kti la
k!drilo sen prezento de la fingro, kion 1i!j ne estis la kazo. ?ia s!spekto
ne po$is teni ja" (iena&(. 5ie estis esplorita 1! la "o$ado de la "agneta
nadlo estis de"ando de altiro a- a,o"eno, kaj estis tro$itaj .enerale kio
parto de la "aldekstra a- dekstra "ano a- ,rako estis !zita, .i efikis la
s!da pol!so de la k!drilo, la norda pol!so estas altirita6 senkonsidere
ei&(en,a&(, ki! *ajnas (a$i la teston k!n la "agneta infl!o d!ngis n!r
"alprof!nde, al "ia de"ando, se ne dekstraj kaj "aldekstraj kond!tis
pol!saj kaj sek$e anz@ge kion la aliaj a,stieLe, sed a",a- estas
reko"pen&ita en efekto respondoj (a$is> ki! "ontr!s ko"!na tero
tiel6 sed fakte, dekstra kaj "aldekstra kond!tis t!te egala en ti!
respekto6n!r *ajnis pli fortaj ol la "aldekstra agi rajtojn. 0n ajna kazo,
pr!$o ke tie ekzistis neni! "e" est! tenata de ei&(en,a&( (eroa:o6 la
feno"eno kontra-diris preska- lia teorio, kaj li s&iis doni nenion
pre&izan respondon.
La eksperi"ento estis farita n!r k!n la "aldekstra indekso fingro anta-
la +!da #ol!so, la sa"aj, k!n "i la !n!a pro$o estis prezentita de
ei&(en,a&( kaj kio *ajnas esti k!ti"e desegnitaj de .i en apliko. La
no"!"o $enis tra tiel ke la fingro estis la polo alproksi"igis de la
flanko, kaj la sola "alforta na-za "o$i.o, la os&ilado periodo responda
"ekanis"a e1 alproksi"igi kaj de"etante la fingron igitaj konsiderindan
$i,roj. +e *an&o por la reko"en&as de tentoj, kiel 1i tie, do ti! lerta:o ne
esti ignorita. +ed oni de$as atenti por apliki .in en $erke(rte" sen&o
estas ke la $i,ro anstata- pert!r,is pligrandigita. 0spri"as la fingron
a,o"eno efiko, do la nadloj fino .i efikis tiel longe persek!ti *in, kiel la
$i,roj foriras post ti! pa.o, 1ar la fingro rapide retiri per"esi la nadlo
fari ko"pletan re$eno os&ilado6 tia" deno$e kaj tiel pl! k!n la na-za
fingro sek$i, d!" 1e la altiro efekto de la fingro estas tiel longaj por
alproksi"i.i al la nadlo fino, kiel la $i,roj foriras al .i. %i konf!zis la
pro&ezo, tial .i pert!r,as la "o$ado. La sa"a eksperi"ento estis ripetita
k!n la dekstra fingro indi&o6 tia" !zis la sa"an eksperi"entoj k!n la
dekstra kaj "aldekstra indekso fingron al la norda pol!so, kie altiro
"o$ado okazis, do la indi&o fingro de a",a- "anoj ko",inita6 tia"
n!ra "eza fingro, tia" n!ra dikfingroj de la "anoj pro$itaj. 5ia" egalan
s!k&eson. La +ensiti$e diris la feno"eno falos kiel forta se 1i!j
k!ntenata fingroj estis k!nigitaj prezentitaj. 8iess okazis, kaj la $i,roj
prenis an&(!ra de DM V al CM V al 1i! flanko. 2i estis tia" p!gno kaj lia
4n!&kles proponi. La sa"an s!k&eson. 0n 1i!j 1i ti!j eksperi"entoj la
sperti ,rako s!per la k!,!to .is n!r, kaj la alia ,rako k!*is senok!pe s!r
la gen!oj. La tre forta s!k&eso sed kie la $i,roj preska- HM V progresis al
1i! flanko, k!ne kia" la nadlo k!n la k!,!to alproksi"igis k!n falditaj
,rakoj.
ei&(en,a&( estis (ie,ei ie tio" fora kaj trank$ila, ki! de lia tantie"o
en la eksperi"entoj estis nenio ti"inda6 kaj 1e la sensiti$es "i nenia"
ri"arkis "o$ado de la korpo ki! apogis la s!spekto ke $i (a$as
"agneton s!, la $estita, per la "o$ado de la s!k&eso est!s ka-zita. 2i
anka- (a$is ilin pl!rfoje pro$i n!r !n! fingro s!, ekspli&itan ordonon
gardi la korpon silente kiel e,la te"po, do, sen eks&ii pre&ize kia"
direktis atenton ke ti! dekreto estis seksperfortita.
#ost 1i!, $i ne po$as ak&epti .in, k$anka" (a$is pli la-te "agneta
nadloj kaj en*o$is ilin 1ie k!n la sa"a direkto de la pol!soj, ke la
persono s!r pingloj s!, la (a-to 1e 1i!j fingroj .is la k!,!to, kaj. 4io
/liflanke, la s!spekto ke ili s!, la 2et! la "agnetaj feno"enoj
erkEnstelt la nadlo "o$ante "agneto, do estas la sa"a ekskl!ditaj t!te
per la fakto ke la etendo, kiel t!"!lto de la nadlo $i,roj alproksi"igis
kaj forigita depende de la "aniero la fingroj d!" (&o"p. ja" "en&iita
ri"arko), la prin&ipo de la sente"a kaj ilian ta-gan !zon ei&(en,a&(
"e" ne s&iis tio" "als!k&esis, kiel .i de$is esti en akordo k!n "agneta
proprieto de la fingro, ki! estas e1 ne (a$!s s;ajnig!, se la +ensiti$e la
prin&ipo est!s konita.
1Da de K!lio.
5i"atene 1e 11 Horlo.o k!ne k!n #rofesoro 0rd"ann "i po$is
deter"ini por i"pliki.o en j!.oj n!n ripetis la eksperi"entoj k!n
"agneta nadlo. Ili falis en la sa"a "aniero kiel la alia tago, kaj
frappierten #rofesoro 0rd"ann kiel "i. Hodia- oni ka-zas de senil!zii.o
po$is "alko$ri tiel "al"!lta kiel anta-e. 2i :!s de"andis la +ensiti$e se
ili ne (a$as feron per si "e", *i neis6 sed n!r kiel io" penso de ilia
=rinolin tie kia" "i6 sed (odia- e1 "en&iis ke la pro$o s!k&esos sa"e
,one sen kiel k!n =rinolin6 kaj proponita, kiel .i anka- (a$is s!r li
de"eti la sa"o okazis en la &;a",ron de s;i. Iakte, la eksperi"entoj
ankora!; akiri .!ste kiel anta-e. /nka- po$as esti fa&ile preterrigardis,
ke la antaWa rez!ltoj, k$anka" e,le t!*itaj por la ekzisto de =rinolin, sed
prefere n!r en sia reg!le&o sek$e esti pert!r,ita ol po$as esti
generita. +eg!n la ri$eroj ei&(en,a&( klarigita ankora- pretaj por fari la
ne&esajn pro$ojn de la tre sen$estigis7sente"aj en 1eesto de da"oj ki!j
$olas ni deter"inas.
9i prenis la "agneta agado de la sensiti$es en la k!rso de
eksperi"entoj s!r 1i "atenoj "e" la-grade pli kaj pli el tia ke pliaj
a"endoj g;iajn ki!n ni ankora- (a$is en "enso, parte por gajni aliaj
de&o"isos, foje e1 por la delikata al "agnetaj feno"enoj 1eko ne po$!s
esti realigita. 4o"prene,le .i (a$!s tre apartan intereson, enketi, kie
estas s!de polaridad, ki!n "ontris la d! ,rakoj de la sensiti$es
!n!ani"e, la 'orda polaridad enfiksita en la korpo, kr!roj, kapo, "edolo
*n!ronQ +ed la t!ta atento estis direktita konstati n!r la .enerala fakto de
la 1eesto de "agneta stato de la sensiti$es, do ne $enis al la spe&ifaj
detaloj.
Contribuu a millorar la traducci
Text original$. 'achschri(tliches.
La persono $enis en la sek$aj tagoj en tiaj patologia
kondi1o ei&(en,a&( de$is resendi ilin, kaj estis poste
re ne pretas pro$i. 2i konsilis *in s!r *ia d!a 1eesto tie,
se la "agneta proprieto ek!s pri posta fojo k!n *i
deno$e, raporti al fizikisto a- fiziologo de ko"er&o por
pro$i .in, .i po$!s esti fa"a persono6 sed "i nenia"
a-dis de *i. #ost 1i!, do restis, k!n salajrataj $irino
rep!ta&io, pro$oj, k$anka" en "ia opinio, al
4onstatir!ng porte"pan "agneta proprieto de la $irino
s!fi1e, sed neko"pleta aro, kaj ei&(en,a&( (a$as
,e"erkter"aLen "i nenian *an&on por ko"pletigi la
sa"an oferton k!n aliaj sensiti$es. +ed n!n "i pensas,
ke "i ankora- de$as doni la jenajn ri"arkojn pri spa&o.
0n ajna kazo la pro$oj restas s!r la "agneta nadlo
k!n la infl!o de sensiti$es plej gra$a. ei&(en,a&( sin,
d!" .i aperas de la ko"en&o "eti .in neni! spe&iala
pezo6 la sa"a s!k&eso estis inter la "!ltaj k!riozaj
faktoj, ki!jn li kredis esti kon$inkitaj n!r !n! pli6 8o li
prod!ktis al "i la testo n!r pasante, inter aliaj6 kaj n!r
tia", kia" li ri"arkis, ke "i donis al 1i ti! pro$o s!per
1i!j aliaj la plej grandan atenton, li ko"en&is sian
parton fari.i interesita preferinde por li kaj donis
"!ltan pro,le"oj ekde tia", la sa"an s!k&eson k!n
aliaj sensiti$es, ki!jn li k!n$enigis tantas, aserti, sed
$ane. 4iel "i *ajnas "e"ori, estis "e"7d!ngita do s!r
lia apogeo en loka +pitale pro$oj de i! ne!r<ti&os
personojn, sa"e sen s!k&eso. 0n liaj skri,a:oj estas
nenio tro$i .in6 est! ki! ei&(en,a&( (a$as la testo en
la fr!aj pro$ita en aliaj aspektoj sensiti$es ne !tiligita
a- tro$is .in "als!k&esa. 2i de"andis lin pri tio, sed
"i forgesis, ke la respondo rez!ltis.
Hiena&( oni ne po$as atendi ke la karakteroj de la
senti$e&o en ei&(en,a&( senso, la "agneta
proprieto6 kaj, kiel .i "arkis anta-e, la $ojon de
s!k&eso io" kontra-diras la esta,lita de ei&(en,a&(
)dgesetzen ol ili (ineintrte.
+ed estas ti!j akiritaj 1e $irino krio, "agneta s!k&esoj
t!te tiel neatendita, ke, kon&erne al la anta-e pr!$ita
nee,la reprod!kti tiajn aliaj indi$id!oj, de la ko"en&o
i! d!,o kiel al la pre&ize&o de g;i de$as esti
per"esita. 0stis $ere ne tro"pas tieQ 4e ei&(en,a&(
"e" ne tro"pis, 1i! agnoskas ke tio kontentigas en
personaj rilatoj k!n li a!; el siaj $erkoj li estis tro
ok!pita per la reale&o de la s!pozita de la faktojn por
s!,teni e1 arto pe&oj por apogi sian kredinde&on ne&esa
6 kaj ke la +ensiti$e ne $olis tro"pi sin ja" konkl!dis
ke 1i!j prezentis sin n!r kiel pasi$a ilo ei&(en,a&(
Text original