.

CVIJANOVIC

F. FERENCI
V. UNGAR

Z.UZELAC
1. COMIC

ZBIRKA
ZADATAA IZ
ZA SUDENE NI FAULETA

~f2tr#rt4
EOGRD,

1983.

6~~.___ ~

...a .......

~t

,\-.~_.?........-

I.~e b r .........._. _ ...

... ............-

Recenzent dr Zvezdana Radafin, za izdaval!a M/hailo Joz/c, urednik Boz/ca Vidanovic,

urednik Gordana /(rstic, reeqje korica Branko Yeljovic.
Ttra! 2000 primeraka

Stampa: Stampara "akar" - or

tehni~ki

PREDGOVOR
knjiga namenjena prvenstveno studentima 1 godine Fakulteta tehnickih nauka u Novom Sadu, autori se nadaju da moze korisno poslu!iti i studentima osta1ih fakulteta.
Glavu 1 napisao . Ferenci, Glavu 11 napisala . Ungar, Glavu
111 napisala . Ungar, Glavu IV napisala 1. m, Glavu V napisa1a
1. m, Glavu VI, napisala 1. m, Glavu VII l i 2 napisala . Ungar,
3 napisala . Cvijanovic, Glavu VIII napisala Z. Uzelac.
Autori se zahvaljuju svima koji a.tajuCi tekst ka na eventua1ne greke i dj korisne primedbe. Takode se zahvaljuju dr Vojislavu arie, redovnom pro(esoru Fakulteta tehnickih nauka u Novom Sadu na korisnim save-

tima.

Autori

D R

GLAVA 1

Granicne vrednosti
GLAVA II

31

Funkcije jedne promenljive

GLV

III

76

Funkcije vise promenljivih

GLAVA IV

108

Neodredjeni inteQral
1.

Integracija smenom, parcijalna integrRcijR

2. Integracija racionalnih funkcija

g.

(,

Integrali oblika

108

Vax 2 +bx+c)dx

128

4. Integrali iracionalnih funkcija

(

5. Integrali oblika

117

135

() eCl.Xcos f,x + (x)eaxsinRx)dx

6 . Integrali trigonometrijskih fl1nkcija .

142
148

GLAVA V

164

Odredjeni intearal
1. Izracunavanje odredjenoa intearala

164

definiciji

2. PovrS:ine ravnih

ficura

3. Duzina luka ravne krive

170
179

4.

Zapremina tela

183

5.

Povrsine obrtnih tela

194

6.

Teziste, momenti inercije

203

7. Mesoviti zadaci

211

GLAVA \71

Diferencijalna geornetrija

216

f:r i ve u pros toru .

216

2. Povrsi u prostoru

235

1.

f3. Krive linije

povrsini

251

GLAVA VII

Diferencijalne

jedna~ine

268

l. Diferencijalne jedna~ine prvog reda

2. Diferencijalne

jedna~ine

3. Primena diferencijalnih

viseg reda
jedna~ina

268

302
327

GLAVA VIII
-Numeri~ka

analiza

l. Numeri~ko resavanje jednacina

pribl!znoresavanje 8 i8 tema linearnih

jednacina
3. Interpolacija

364
364

2.

388

4. Numericko diferenciranje
s. Numericka integracija

394
400
404

6. Numericke metode za priblizno

resavanje diferencijalnih jednacina

407

GLAVA 1
GRANICNE VREDNOSTI
l. Granicne vrednosti nizova
~a

beskonatni niz rea1nih brojeva

(1

kaze
ko

>

konvergentan

to

pise

slutaju

I<

za

naziva
=,

Broj

-+

takav

ako

za sva-

vrednost

za

nagoi1avanja

tatka

> N

granitna

-+

konvergira broju

postoji prirodan broj N=N(e:)

krace

-+

niza

niza

ako

kost

I
za svako

>

I<

za beskonatno

tatka nagoi1avanja

nitna

:
nogo

konvergentnog niza

vred[Josti

vrednost.
Ako nizovi
1
n-+

) = 1

konvergentni,

n-+

+ 1
n-+

jest~ njegova

tada

vazi

gra-

lim
.... ""

lim
.... ""
lim
.... ""

lim
.... ""

lim
.... ""

lim
.... ""

lim
.... ""

).

Cauchyev opsti princip konvergencije:

konvergentan potrebno

odgovara prirodan broj

1

Niz
ko

=1,2,

. ,

= ()

za svako

>

::. +

monotonim nizovima:

1 ili

>

uvek

monotoni niz

M(~O)

za sva-

+l

<

postoji prirodan broj N=N(M)

konver-

>

za svako

za proizvoljni realan broj

takav da

> N ,

tada niz tezi u pozitivnu beskonacnost i

pise se lim =.
.... ""
ovde umesto nejednakosti > vazi < , onda niz tezi u
gativnu beskonacnost, sto se pise sa
lim
.... ""

lim '

.... ""

1=

sledi

lim
n+

Za nizove

lim
.... ""

1 i

"'

lim
.... ""

lim
.... ""

polinom stepena k

(k prirodan broj,

'"

lim
.... ""
Za

sledi

lim
.... ""

kaze se da su asimptotski jednaki ako

to se obelezava sa

Iz

ogranicen.

Iz

bio

za neko

slucaju kada kod niza

takav da

monoton ako vazi

dovoljno da svakom pozitivnom broju

ogranicen ako

Princip
gentan ako

1 <

da bi niz

Ako
-

Ako
lim
.... "'

'::'

lim

<

za

> N

onda

k,

(N prirodan broj)
vazi

1im

.... '"

2. Granicne vrednosti i neprekidnost.

funkcija

Okolina realnog broja

taj broj.
lina

Okolina

simbola

od

u=u \!}

tezi

R)

.... '"
=

=1,2,

koji

(,"'),

sadrzi

dok oko-

jedna medju oko1inama

granicnu

tezi

za

f(a n )

lim

da ima

kada

lim

vazi

(-"',"') U {-"',} =R

Za realnu funkciju f(x) definisanu

rec:i

razmak

(-"',).

-'" razmak oblika

Neka

otvoreni

'" razmak oblika

simbola

ako za

svakoj

vrednost
svaki

niz

tacki

sku-

(limes)

i1i

sa osobinama:

(Heineova

definicija

granicne vrednosti

fun-

.... '"

kcije).

se oznacava

sa lim f(x)

slucaju da

rea-

""

lan broj

gornjoj

f(x)
lim
.... -

lim

f(x)

definiciji

( 1evi 1imes
(desni

1imes

!;

ako

<

>

<

tada

>

onda

).

x .... ato
Pravi1a za racunanje
nose se
lim

g(x)

granicne

konacni,

sa granicnim vrednostima nizova

vrednosti

onda

funkcija,

kada

(f(x)+g(x))

-+

lim

(f(x)g(x))

lim

f(x)

g ()

-+

Pored

toga

1im f(x)+

1im g(x)

-+

-+

1im f(x)
-+

-+

vazi:

:':l-'i~:"")g-(---'-)
-+

1im
-4>-

1imy(x)
-+

1im f(x)
-+

""

lim

su

(lm
-+

g(x)

ako
1lll

F(x)

F(x)

f(g(x))

g(x)

f(k)

= (-00,00)

kada

k~b

x~a

x~a

Funkcija

f(x)

definisana

u toj

tacki,

1lll

vaii

f(x)

x~a

neprekidna

tacki

postoji konacna

f(x)

granicna

vrednost

= f(a).

x~a

Ako

e1ementarna

funkcija
n

nekog otvorenog interva1a,

kama.

(Ova

granicnih

nn

vrednosti,

definisana

svakoj

neprekidna

tacki

u tim tac-

cesto koristi pri1ikom izracunavanje

m

videti

zadatak

18. ),

).)

1.

Pokazati da

lim

1,>

n~OO

Razlikovacemo tri slucaja

ReSenje.

Za drugi slucaj nije potrebno

lako dokazuje
1/ <

zbog

1,

,>

ni~ta

>

1,

>

Pre svega

n_

>"

1,

~to

1n
Va- 11

IIi! - 11

dovoljno veliko.
n-

=Va-

h n promenljiva velicina.
Dalje

1.

lako dokazati pOlaze6i od

Iz prethodnog imamo

te

1.

Treba pokazati da se izraz

gde

=1/

dovoljno dokazati da

suprotnog. Medjutim stepenovanjem dobijamo

voljno malim cim

1.

Na osnovu svega zoga zakljucujemo da

lim = 1 za

< <

dalje sledi

lim = 11/ = 1/ = 1/

dokazivati. Treci slicaj se

osnovu prvog, treba samo staviti

1, iz

=1

>0

>

1.

rnoze uciniti proiz-

- 5 -

(l +h )

n
) h 2 + + (
l+nh n+ ( 2
) h n
n

Kako su sa desne strane sami pozitivni sabirci vidimo da

= (1 +h ) > 1 +nh

te

< (a-l)/n .

Sada mozemo izabrati N (:) tako du za > N (:)' h n <

inace proizv01jan broj. Treba samo da bude

: i

: >

N(e:) > (-l)/ :

to s1edi iz
(a-l)/n<
2.

(a-l)N(:)

Pokazati da

1im 10g

= .

n-+ oo

n.
Treba pokazati da za svako unapred dato
proizv01jno ve1ik broj) postoji N da

10g

dtim iz > 10
10g

za

>

>

N.

s1edi

>

i za N se moze uzeti

bi~o

koji prirodan broj koji nije manji

od 10 .
.

Ispitati da 1i konvergiraju nizovi

d

= (-1)

n.

n.
Kako la n + 1-a n ' =2, nije zadov01jan opsti
Kosijev kriterijum za konvergenciju nizova i niz.'ne konvergira
(osci1ira izmedju tacaka 1 i -1).
Iz cinjenice da

1im 1/n =

uvidjamo da niz

n-+ oo

tacke nagomi1avanja 1 i -1

prema tome ne konvergira.

ima dve

Za treci dati niz

I C -'1=1 (-1) 1 /- (_1) 1:.1

i vidimo da

>

Kako

d 2n =

4.

1/+1/

<

<:

< <

1/n+l/n = 2/

moze se uzeti bilo koji

za koji biti
1

imacemo ako

<

2/

zadovoljen opsti Kosijev kriterijum,naime za sva-

ko unapred zadato
od 2/

2,

<

broj

Pored toga lim =

veci
jer

-"

- ! = 1/ .

d 2n + 1 = -

(2+1)

niz d n oscilira neograniceno.

Naci sledece granicne vrednosti

-+

li(-33+52~+10)/(23+2+1)
-+

(7 5 - 2 +10)/(-5+1) .

lim
-+

Ovde

opsti clan niza racionalna funkcija

Granicna vrednost

jednaka granicnoj vrednosti kolic-

ReSenje.
od

najvisi~

nika clanova sa
)

stepenima.

Kako

( 2 -2+4) / (5n 5 +3n 3 -1) '\, 2 /5 5

to

1~m(-3n

lim

5.

+5

-+l)/(2

+3

(7 5 - 2 +1) / (-5+1)

Naci

Resenje.
za

= lim

za

Kako

-+

+1)

- 3/2

7 5 /-5

4 = _.

> .

za > 1,

< 1, razlikovacemo ta tri sluCaja.

= -7/5 lim

=1

za

=1

i -+

7 -

U prvom slucaju imamo neodredjeni izraz oblika (/) te

n
a / (l+an ) = a n / a n (l/a n +1) = 1/ (l/a n +1) = 1.
n-+oo
n-+co

U drugom slucaju svaki clan niza jednak

i granicna vrednost.

1/2,

to

U trecem slucaju d se vidi da granicna vrednost

niza jednaka nuli, jer brojitelj tezi nuli.

Sva tri slucaja zajedno mozemo prikazati

sledeci na-

IHn:

< l/n,

jer

-+ , to

1/2

>

=1

< < 1

opsti clan

= (sin n)/n .

Kako

n.

01

Ispitati konvergenciju niza ciji

6.

-1/n <

za
za
za

1f

lim an/(l+a n )
n-+oo

-1 < sin

<1

za svako

i kako l/n -+

n-+oo
7.

Naci

n.

'

lim ! [(n+i)!-n!]-1
n-+ oo

n![(n+l)!-n!- 1 =m n!/[n!(n+l-1>]
n-+oo

n-+co

l/n

n-+oo
8.

Na6i

(Jn+1 -

n-+co

J~).

Treba odrediti neodredjeni izraz tipa

postici racionalisanjem brojitelja: .

n.

/-

v/- ) =

lim (Vn+l -

/-

=lirn 1/ ( + 1+ V
n-+co

>

lirn

(J~1

:> ( n+1
n+ 1 +

-;

"-".

, posto irnenitelj tezi beskonacnosti.

- 8 9.

Naci

l-im n gde
n+x

ResenJ.e.

n+x

= lirn
n+ oo

[( In

n 3 (!n 4 + 1- n 2 )

!n

2+

!n4+ 1 + n 2

n3
2+

In 4 + 1

n/2)

lim

an

n+ oo

=n3(~+1n4+1

12)

(fn4 + 1

=
+ n11

n3

1/4

2
In( .{ + h+1/n 4 + 12)n ( h+l/n 4 + 1)

(Ovde smo morali dva puta da primenimo postupak raciona

lisanja brojitelja da

10.

lim
n+ oo

Naci

ResenJ.e.

lim (3/1 _ n 3 +
n+ oo

se oslobodili izraza

n+ oo
3 2
/-3
2
(1-n) - .'1-n + ).

osnovu identi teta

3 2
3/

2]
[ 3/
~(1-n) - .'1-n +n
n2

lim ~~======~--~~==~-3 2 - 3/1-n 3 + 2 )

n+x ( 3 .'/ (1-n)

;-

11

Naci

ResenJ.e.

(~n3+n).n2

Racionalisacemo brojitelj

00_

lim a n , gde
n+CY>

an

(/n J +2n-n

(!ns + 1

3/7
3n)

+ n+lO)

u imenitelju i u brojitelju izvuci

faktor najveci stepen od

broju razlicitom od nule, i

za koji drugi faktor tezi konacnorn

tako dobijarno

kao

lim

....""

.... ""

n7/ 3 (

-1/6

1/n 1 / 3 +

3 _

,1 3/1

....""

12.

~/n5/3+2/n11/3_

n 5 / 2 ( h+1/n 5 + 1/3/2+ 10/n 5 / 2 )

lim

9 -

....""

a n gde

1+1/2 + 1/4 + + 1/2 n

1+1/3 t

1/9 + + l/n
;.

n.

lim
.... ""

(Izrazi u brojitelju i

imenitelju su zbirovi geometrijskihprogresija kolicnika q=1/2 i q1 = 1/3, x n .... , .... za

!!<l).

13.

Be8e~lje.

Prvo

izracunati vrednost zbira u broji-

telju razlomka.
Kako

12+22+2+ .. -+n 2 n(n+l~ (2n+l),

12 + 22 + 2+ ... +(2n)2 =~n(2n+l) (~+l)

6

duti

2 2 2
2
1 +3 +5 + .. +(2n-1)

{1 2 +2 2 +3 3 + . +(2n)2} _
{22+ 4 2+ 6 2+ .. +(2n)2}=

(2n+l) (4n+1)

2n(n+l) (2n+1)
3

Iz gornjrg obrasca za zbir sledi

lim
-+

12+ 2+ 5 2+ +(2n-l)2

lim 12+23+ ... +n(n+1)

3
n-,oo

Naci

14.

10 -

Retenje.

Kako se izraz u brojitelju mole napisati kao

( + 1)

1 (1+ 1 ) + 2 ( 2 +1 ) + .. +

= (1 2 + 2 2 + .. + 2 ) + (1 +,2+ ... +), v id imo

da se opsti clan niza moze napisati u konacnom obliku

upotrebljivane formule za zbir kvadrata prvih
m

va, i

vec

prirodnih broje-

obrasca za zbir aritmeticke progresije. Rezultat se

tada nalazi analogno rezultatu prethodnog zadatka (1/3).

15.

lim a n

Naci

gde

-+-

Resenje.

Kvadriranjem izraza u malim zagradama dobojamo

{ (n-1)

_
+ (2x/n) L1+2+ ... +

(-l)I+(1/ 2 ) [12+22+3+ . (n-1)21}

Na osnovu obrasca za zbir aritmeticke progresije i obrasca za zbir kvadrata sledi

odakle

lim

-+-

16.

+ + 1/3 .

Ispitati konvergenciju niza zadatog rekurzivnim

obrascem

gde su

( n=3,4,5, .. ),
2

dati realni brojevi.

Resenje.

Koristicerno se cinjenicorn da

aritmeticka

sredina dva broja podjednako udaljena od njih. Oduzimanjem

od

strana date jednakosti dobijamo

11 -

za
Ako

lim

1 .

jasno

Zato

da

n=,4,S,

(* )

za 'sve clanove niza

pretpostaviti da

".

2 .

n...,

Posmatracemo niz relacija koje slede iz (*) stavljajuci

n=,

4 , S , .
-( 2 -

1 )/2

-( - 2 )/2
-( 4 - )/2

n-1

-( n -

n-2

-(

n-1

n_ 1

- n _ )/2
-

n _ 2 )/2

Njihovim mnozenjem i skracivanjem jednakih faktora

leve i desne strane (koje

sa

dozvoljeno jer su svi razlicitiod

nule), dobijamo
n=,4,S,

Ovde sledi

niz relacija

2 - 1

- 2

-1/2

4 -

(-1/2)2( 2 - 1 )

a s -a 4

(-1/2) ( 2 - 1 )

n-1

n!

...

2 - 1
( 2 -

1)

n-2
n-1

Ako ih saberemo dobijamo

n=2,.,4;

...

jer su sabirci sa desne strane clanovi geometrijske progresije.

2.., -]

Na osnovu svega ovog sledi da

lim

n-+

=-'--3

- 12 Mozemo verificirati da ovaj rezultat vazi i

slucaju

= 2

Neka x n = ~ (Xn_1+ajxn_~), > , 1 neka

17.

proizvoljan pozitivan broj. Dokazati da

/.

lim x n
n+ oo

postoji lim x n i ako lim x n = gde

n+ oo
n+oo
konacan broj, onda postoji i granicna vrednost leve i desne strane date jednakosti, mora biti
Resenje.

'21

odakle dobijamo

Na osnovu ovoga vidimo da

'

Obrazujmo razliku

-I".i

=-(

zadatak resen ako pokaze-

da niz x n konvergira konacnom pozitivnom broju.

uslovu

n-1

n-1

)- =

,..,

1+ - 2

r:- 2

(xn - 1 -

2xn _ 1

ovde stavimo n=2 dobicemo da X2~/a (jer 1 >0

1 dalje isti nacin dobijamo

zadatk~).

~, X4~a, ,x.~a

tj.

za =2,,4,...

(*)

niz ogranicen s leve strane.

Oduzmimo sada

strane date jednakosti

-

n-1

n-

1; dobijamo

2
n-1

Na osnovu prethodnog zakljucujemo da za n=2,3,4, .. ovaj izraz

ne moze da bude pozitivoan (jer a::x~_l)

<

n-1-

11!

<
n- n-1

za n=3,4,5,

te niz monotono ne raste. Prema tome

osnovu principa

notonim nizovima, sledi, da niz x n konvergira, i da

osnovu (*) granicna vrednost pozitivna.

18.

Naci sledece grenicne vrednosti racionalnih fun-

kcija

4 +2 - 2 ++5

+-1

+ 1

3 - 2 - 4
+2+0
2 -4+4

- + 2

lim
+1

d)

l:'..m
+

Resenje.

/.

Ovo su sve neodredjeni izrazi oblika

Prilikom njihovog odredjivanja koristicemo sledecu cinjenicu:

ako

()

()=,

polinom i

tada

P(x)=(x-)Q(),

gde

Q(x) polinom.
)

lim

Podelicemo i brojitelj i imenitelj faktorom

4 +2 - 2 ++5

+-1

+ 1

lim
+2+0

+ 2 -4+5

lim
+-1

-2-4

+2+0

(Ovde smo delili sa faktorom

-2)

9/

C\~

- 2
.
1

lim

"2

+1

(-1)

(ovde smo postupak delenja sa faktorom

d)

lim

19.

lirn

-1

n-2

ponovili dva puta).

+ ... +

-1

-1

-1

)=

Naci sledece granicne vrednosti

kcija:
)

te

-+1

2 +2+2

lim

-4+

(+1)

->l

J~

-1

a~gebarskih

fun-

14 -

d)

1im

->--1

f)

~1+2X+1

h)

;-

V2

+2

-VX 2 +121

-v +

----

( 2 +2

V ~,..1

"" 1

+ +

2 +5

1im
"" 2

i)

;; - 2

->-16 -4

g)

->-1

4 -

2 - :

lim

2 -1

1im

k)

,;

(j~2+ 1

1)

31(+)
1iM(\

->-

-+-

(+) (+)-),

->

) Stavicemo

ReSenje.

. Posto

.... 1 kada

->- 1 ,

iamacemo
-

1im
"" 1

Vx 2 - 2V'x +1

->1

(-1)2

- 2

+1

( _1) 2

"" 1

;= , ~

Izvrsicemo smenu

:-l
' ----l 1
"" 1
- 1

1im

(-1)

1 kada

1:1 -2-1 = l'1 --1

->-1 - 1
.... 1 + 1

(.;;;:....-.=.1~)_ _-..,..

--'2

.... 1, te

++1)

= 21 .

istog rezu1tata d01azimo i raciona1isanjem brojite1ja tj.

1im
"" 1
)

1im
->-65

:-1

- 1

1im
"" 1

-1=

-:. - 8
\lx-1-4

"" 1

(-1) (v'~+l)
""

2 kada

_8

1im - 2 ->-2 -4

;+ 1

.... 65

1im
"" 2

2 + 2 + 4

+ 2

9'

15 -

ili

lim

--=-1

lim

- 8

.~

+8
/-- .
Vx - 1 + 8

->-65 ;-

->-65

Vx - 1 - 4

V{X-1) 2 + 4V'x-l+16

3 --

{I( - 1 ) 2

lim
->-65

-;-= ,
lim

->-1

2 --:
-: -

->-1

kada

lim

+ 16

te

lim

+)

->-1

-1

->-1

->-1

VX- 1

-l+8

V{X-1) 2 + 4VX-1 + 16

d)

+4

ili racionalisanjem broitelja i imenitelja dobijamo

4 -
lim - ->-1 _ 1

lim
->-l

f)

->-l

Iznedju ostalog ovaj zadatak mozemo resiti i

ci nacin:
4 Vx-2
x->-16

.
3 2
= l~J\{x
+ +)=3.

:' 1

4 Vx -2
4 '\ -+16 (Vx-2) (Vx+2)

Ovaj zadatak

lim
-+16

'\h-

slede-

"4

+2)

resiti metodom racionalisanja broji-

telja, tj.

v++ 2 - \~-2x+x2

-+2

+2

g) Ovaj zadatak resavamo

taj nacin sto racionalizu-

i imenitelj , i brojitelj.

-+-1

3 --

V1 +2x +1

3/V2+x+x

(1+2)2

lim
-+-1

J1~~+1

+2) 2_ 1+2+1

V1+2x+1 .
3ij2+x+x

J(;+~ - 2-;';+ 2
{2+)2 - 2++ 2

0_

( 3 + + 2)[\!(2) 2 - \!2+11

+-1

3 / - 2
- xV2+x+x-

/
2
r 3V(2+x)

2(x+l)

16 -

3
3 2 [V(2+x)2 - 2++ 2

lim

+-1

h)

( 2 -+2) O[~(H2x)2

---

V7+x -

+1

+1

V7+x

dva zadatka prethodnog ti-

(17-:;:- 2)

lim

+1

(J~ - 2 )_

_. 1

--

v+ 2

- 2
1

Postupicemo slicno kao i u prethodnom zadatku, tjo

i)

--

lim
'" 2

+1

3 -3

- 1

- Vl+2x+11

Svescemo ovaj zadatak

3 -3-

"2

2 +5

--3-2 +121
-

+2

-2

+2

Vx

3;-

- V3x+2
/2
/
3/-2(Vx +5 - 3 + Vx+2 - 2 - Vx +121 + 5)/(-2)
3(-2 - 2 - V3x+2 + 2)/(-2)

/-2/3 ;'-2 --lim Vx +5 - 3 + lim Vx+2 - 2 _ lim ~x +121 - 5

+2
- 2
+2
- 2
+2
- 2

lim

+ 2

+2 2 +5 + 3
lim
+2

_ lim

V3x-2 + 2

259

150

1/4

( 2 +2
+

~====~3~~;===~_

+2 V(+2) 2

2/3 + 1/4 - 4/75

3/4
)

+2 +2 + 2

3
.-

l~m --~---

~.~. ~)=

lim
+

23 3+2

2 +2

+ 4

Vx 2 +1

k)

Pode1icemo i

brojite1j i

7=~J==;====

1im

-+

17 -

Ix

imenite1j

-+

u ovom zadatku treba voditi racuna

1)

te dobijamo

1im

/"

;-

tome da za

< , =-#

x~-oo

... -

[-{ -2) /= -1/

--/

x~-oo

{\('2+ 1

1im

)=

_ _..::.1_ __

1im

:-+1/ 2

...

lim (V(a+x)

(+)

2".

+ 1

(+)-)

-+

(+) (+) (+)-

1im -;====~~=====;======~~~~==============~
-+00 v
2
2
2

(+)

(+)

V(+)

(+) +

(+)

(+)+ 2

1im _______~(a~+~b~+..::.c~)~x~_+~~(a~b=_+=a..::.c~+..::.b~c~)~x~+~a=b==c______

3/
2
V(a+x)

(+)

(+)

(+)

+ + + (ab+ac-+)

1im

(+)

/2

----------~~~~~~~~~----~~~-----------

-+

(/+1)2

(b/X+l)2

(/+1)2

+ V(a/x+1) (b/x+l) (c/x+l)+l

20.

1im

Naci s1edece granicne vrednosti

sin

1im
"'

-+

t<J

-+

d)

1im

1im
"'

sin

sin

cos

'.
-cos

- 18 1 - cos

2 ,

-+

s~n

); -1

1im ----2--

g)

-+ 1

i)

k)

-+

sin

-+

-+

- arc tg

sip

gde

sin

....

= ,

....

sin

kada

1im - - .... sin

1im sin 4 4
....
4

-+

s~n

1im

'

1im
n-+ oo

Pri1ikom resavanja ovih promera koristicemo

ReiIenje.

cinjenicu da

(l-)tg('1/2)

1im arc t';l

2x-arcsinx

-+

-+1

1im

'

1im

1)

arc sin

-+

Vcos 2

X-'1r

(x-'1 /3)

1iI!'. l-sin /2

1-2cos

'

1im

,2

-s~n

-cos

--,2,..----

-+

,2

s~n

l-cos

1 im

h)

1im

lim l+sin
-+ l-sin

f)

"'2

....

sin

1.1-+0

(sin

1im (sin

(sin

1im
x .... ~ (sin

....

""

(Na osnovu prethodnog primera.)

)

d)

__ = 1im cos '

.... tg
....
sin

1im

cos

....

s~n

-cos

(+

-2-)

1im cos

....

- - -1- - =

.... (sin

-+

sin(-T)x

""

1;

) /

' -2sin L(a+b) /2 x'sin L(a-b) /2] _

l ~m
2

-21im -----------1im ---------+

'1

_2.+.

19 -

1im 1-cos u
-+
u sin u

2sin 2 (/2)
usinu

-+

2 sin (/2). sin (/2) = 2 . 1/2 . 1/2

-+
u
-+
sin u

1/2

u = 2 , u -+ , -+ .
~-~+sinx

1im 1 +sin x-cos

-+ 1 - sin -cos

f)

1-cos

-+

sin

Posto

1im 1-cos
x=1im 2sin 2 (x/2)

-+

to

=211'

-+

sin(x/2)
1irn sin /2=,

-+

1irn 1+sin
1-sin

-+

g)

1irn

cos

-+

-1

-1

2'

' 1-cos
l 1

Jc~
2

-+

-1

Jcos

Jcos 2

+1

1irn 2(sin(x/22
-+

2/2

-1

4'

1-cos 2 cos 2
2

-+

1 +cos

-1

1irn cos

-+

- cos
-cos

Jc~ -1

-+

2'

1 l'

2'

2
2
2
1-cos x(cos x-sin )
2

-+

1 1irn 1- (l-sin 2 x) (l-2sin 2 x)

2 -+
2

' 2 - 2
' 4
1 1irn 3 S1n
S1n
2
2 -+

![1irn (sin)2_ 1irn2 (sin)2 .sin 2 x]

""

i)
nirn

Ovaj zadatak

""

rn

svesti

zadatak sl,ican prethod-

taj nacin sto uvodirno novu prornenljivu u

zi ka nu1i, tj. 1irn u =

-+

Na osnovu toga

= -

koja te-

- 20 -

sin 2 x-sin2a
2
2

""

....

= sin

sin

l-cos

....

s in

1iI

-sin

cos

s in

. cos

- s in

l-cos
.
- 1i
m s~n

....

sin

cos

.;!

sto smo ve6 pokaza1i

sin

....

+ cos

\1 .... 0

1im sin (+) -sin

s in

sin

1im sin tsin

zada tku pod f )

Poseban
rezu1tat

slucaj ako

;;;; ,

a1i se odmah vidi da

tom s1ucaju jednak jedinici.

(Zadatak se moze uraditi i tako da se sin(u+a)-sina

pretvori
)

proizvod) .

-+

gde

1im l-sin ("/2+/2)

l-sin (/2)

1im

1im

-n= ,

....

1:

da1je

""

1im l-sin
.... n
-

/2

k)

1-2cos

gde

....

-n/=,

sin
l-cos
1im
....

....

+7'sin

1)

....

(l-cos
sin

-)

l-x
1im
"" 1 cos(nx/2)

sin
1-2cos (+n/)

1
l-cos u

1im

sin
l-cos

....

1im

tg(nx/2)

"" 1

/2

1im

....

sin(-n/)

.... n/

l-cos

v'

sin u
l-cos

....

l-x)
1im
"" 1 cos(nx/2)
-

1im
....
cos(nu/2+n/2)

1im sin(nx/2)
"" 1

lim

.... sinnu/2

2
7

lim arc sin

21

u
sin u

lim

1
sin u
u

lirn
+

=,

Smena: arcsinx=u, lim

x=sinu

-"

lim arc tg

lim
+

Smena: arctgx=u,

lim

u
tg u

lim cos u

sin u

x=tgu

=,

arc sin
)

lim
+

2x-arc sin
2x+arc tg

lim

2+ arc ta

ovog rezultata dosli smo

Ako

lirn f

()

osnovu prethodna dva zadatka.

= i ako za niz a n vazi lim a n = ,

tada

limf(an ) =
n+ oo

U nasem primeru uzecemo a n = n. Po~to

imacemo

lim
n+ oo
gde

1
sin-

lim

sin

lim

sin u
u

21.

lim u

Naci sledece granicne vrednosti

3

lim (~-- ) 2-l

+

lim (ctg
+

2 ++2

+1

lim

2+3

sin

2 -2+1

-"2---

1- 3

-2?

d)

lim
+

)2

+1

22 1

1im (-arc sin )::

lim(ctg

f)

-"1

-"

1im

g)

(-1)2

2+1

1im

h)

-"

2+1

-..

-3/

1im (tg ) J+\fl+1n ;

i)

1im

sin
+cos

-"

1)

k)

+1

3--

1im ( 2+1 ) -5 +8-4

-..1
+ 2

(l+V 1+3x - 1-2) +

-"

1 im (cos + s in )

1im

-..

(2/r

'arctg

1im 2+2
--

rezu1tat
d)

Kako

-"

"2 '

2-1

to rezu1tat 01/2 = .

eksponent ka jedinici,

Kako

1- 3
--2-

-..

teli ka

ovde osnova teli ka

++2

Rezu1tat

sin
sin "-

-..

Resenje.

s)

-..

-..

sin

-..

1im

r)

------2

Osnova stepena
-.

Rezu1tat

rezu1tat

pozitivna za

"

i tada eksponent

lny = ln
limlny= lim __~~_ = .
+
+ 2/1nx+1
2+1nx
Zbog neprekidnosti logaritamske funkcije i jednoznacnosti

Kako

f)

'i<1<r/2, to ctgr/2 <ctg1< ctg

< ctg 1 < 1, te

rezul tat

Ovo neodredjeni izraz oblika "".

g)

Stavicemo

= x 2 + 1nx

nog inverza sledi tada da postoji lim

i da

lim lny = ln limy

X+Q
dobijamo trazeni

Ovo neodredjeni izraz oblika ""

Postupicemo isto

Resavanje logaritamske jednaline ln lim

rezultat

h)

lim 2+1n

kao i u prethodnom primeru. Rezultat

i)

ovo neodredjeni izraz oblika ""

Stavicemo

1
= (t g

) 1+V1 +ln

lny

lin sin x-ln cos

lim ln = lim =~~=~~..::..::..~
+ 1 + 1 + ln 2

lim ln (sin ) _ lim ln cos

+0
/
2
+0
2
. 1+V1+1n

1+ 1+1n

lim
+

+ 1 im

+0

ln [(sin ) /] +ln

~1-~==~~-~~~

1+V1+1n

--:~l=n=x::;=
/

1+V1+1n

lim

ln[( sin ) /

~~-~~~~~

/
2
1+V1+1n

lim ln [(sinx) / +
+0
/
2

1+V1+1n
--

ln
1
i +1
37=-7
+ --2
Vln
ln

24 sim01a

Ovde nema smis1a promeniti redos1ed

kao u prethodnom zadatku, jer

10

koja funkcija

1im i 1n
prema tome

i 10garitamska ne moze uz.i,mati beskonacne vrednosti. Medjutim,

iz cinjenice da

=-

1im 1n

(iz 1n = 10ge y,e > 1 s1edi da

dobijamo trazeni rezu1tat

sarnr) onda kada

<

1ny

1im

sako ako

<

< 1),

2
1im (tg ) l+V 1+1n

-+-

Ovo neodredjeni izraz oblika

x1n

Kako

sin
+cos

-1/1nx 2. (cos

kre6e ka

) / 1nx 2. 1/1n

izraz l+cos

ve1ike vrednosti

1n

+cos

sin

1ny

1n

sto znaci da
se

/1n

Budu6i da sin

, 1n

"000"

Stavi6emo

sin

1+ cos
1n

-+-

to cos x/1n

kada

+ ,

priblizno jednak jedinici za

osci1ira izmedju -1 i 1 dok

takodje varira u priblizno istim grani-

te ne postoji 1im 1n . Tada ne moze postojati ni trazeni

+

1iI .

(Inace

postojao i 1im 1n . sto srno vide1i da nije tac-

-+-

k) Ovde imamo neodredjeni izraz oblika "100"

vamo

s1ede6i nacin:

(1-1+

+2

2 +

-+-

(1+

2 -2

2 + 2 +2+1

2 -2

{(l+
2

+2+l

-2

+2+1

-2

}
2

+1

+2+1

2 + +2+1

Z.tk resa-

2
2

-2

+2+1

(-2)

+2+.

- 25 -

Kako

u =
2

-2

lirnt_ ( 2~ +~x +1

400

to dobijamo

....""

2 (-2)

2
1im [+) 2 + +2+l
.... ""

) 3

+2+l

1im u

+2+l

(-2)

1im 2 + +2+l

jer izraz u eksponentu te-

4""

zi ka 3/2.
I

1)

ovde imamo neodredjeni izraz oblika "1'" ", te

2-5 ) 4
(2-

11.
.... ""

(1-

-3

-2

-21im -3

{l+U)U

.... ""

4 ""

jer

-3

_2 4

2
-2- )
-3

:.~x2-3x

-2 4

1im -2 ...."" -3

(>

Ovde

takodje neodredjeni izraz oblika "1 ", te

resenje zadatka s1edece:

+l

1im

(2+l) -5

-+l

+2

+8-4

+2

1im { (1+

x-l)-l }+2

"" 1

+2

(-l) (+l)

1im

1im

(+2) (-2)2

2/3

u s1u~aju imamo neodredjeni izraz oblika "1"""

3-

-+

"" 1

+l

x 3 -5 2 +8-4

+l

(+2) (-l) ( -4-4)

-+l

te

-l

1+ +

~/l+3x

- il-2XJ

+ 2

Vl+3x;Vl-2

1im

....

jer

26 -

3/-

/-

. V1+3x-V1-2x
11rn
2
....
+

1irn
....

1irn ____~x~________~x~___
+1

"""

(l+3)

-2

- 1irn
3/

V1++l)

) Neodredjeni izraz oblika "100"

. Reenje zadatka

stoga, sto

sin

],irn -1 + 1irn

....
""

-1

""

s in

1irn ( + s,in ) k = 1irn

....
....

1irn

2.

....

sin
1irn
.... sin

Izraz

neodredjen oblika "1 ", jer

=.

1irn
.... l-x/sin

sin

""

te

sin
1irn (sin )sin -

(sin
1irn
....

""

sin
sin -

-1)

r) Neodredjeni izraz oblika "100".

Uvescerno

rn

arc tg

= ,

1irn u
....

=2 '

= tg .

Tada

lirn ( 2 . arc tg
""

jer

) ' =

1irn
.... 1/2

u/ tg u

1irn
.... 1/2

2-1 Itg u

1irn (2U-1)!t91l = 1irn

.... 1 /2 1
.... 1 /2

gde

(* .

=-

2'

1irn
.... 1/2

2-1
1 u

lirn
v .... o

2v

1V-si
jer

v <

1 irn - 2 ):.-,:2
1
s l
v ....o

=0
V

. ,

27 -

Neodredjen izraz oblika "1"''',

s)

I , tj.
1- k'ii (k= 0,1 1, . )

za sin

(1
za

Iz ovog vidimo slede6e: ako

broj pri1ikom

k=!1,.z-2, .. )

prolazi

koji ve1iki

tezenja ka beskonacnosti, izraz jos uvek uzima

bezbroj puta vrednost jedan. Dak1e, ako postoji granicna vrednost datog izraza kada

tezi u beskonacnost ona moze biti

jednaka jedinici. Medjutim, ako

I sin I -lxl
< _1_

tada
veoma
sti

Dov01jno

od broja

sin

fO

sao

dov01jnO veliko

i izraz u srednjoj 'zagradi razlikuje 8

10

dok eksponent od bilo kako ve1ike vredn:o-

nada1je bezbroj puta uzima vrednosti izmedju -1 i 1.

sada da uocimo one tacke u kojima

k1jucujemo da

granicna vrednost mora1a biti

sin

=1,

i za-

Na osnovu svega ovoga d01azimo do zakljucka da ne posto!

22.
)

Na6i s1ede6e granicne vrednosti

2
1im {log 1/2 (2 +1)-109]/2 (+2)} ;
+'"

10ga
1im +

d)

(1+)
)

1n cos

1n (1++ 2 ) +1n (1-+ 2 )

- 1

f)

28 -

n-

1im
n-+oo

g)

1im
-+00

i)

(Va-1)

h)

n->oo

~;I;;)n
2

Za resavanje gornjih zadataka koristimo nepre-

Resenje.

kidnost logaI:itamske funkeije 1n

stoji 1im f

()

()

>

tada

1im 1n f

-+

za

( ,).

u ra.zmaku

()

=ln

""

.<<.

U slucaju =

Naime, ako
f ()

=- 1n

irnamo 1im1nf(x) =-00

za

1im 1n f(x) =00. Ako nije u pitanju prirodni 10garitam, tada

osnovu formu1e za transformaeiju logaritama iz jedne baze u drugu

izv1acimo potrebne zak1jucke.
sa prirodnog logaritma
'ln

(Formu1a transformaeije za pre1az

logaritme sa osnovom

logax = logae.

).

{lOQl/2(2X 2 +1)-1091/2(+2)}

1im
-+

1irn 109

1/1 (

-+

2 2 +1

loga ll+X)

1im

-+

+2

loga

+)

-+

1. _

1im 10ga
-+

(1+/ !.=

1im 1n eos

-+

logae

ln

'

1 im 1n (l +eos - 1 )
-+
eos -1

1im 1n(l+eos -1)

-+
eos -1

eos

-1

1im eos -1
-+

1im 1n(u+1). 1im (eos -1) (eos +1)

2
u -+
u
+
(eos + 1 )
1

1n
gde
da

eos

lirn

-+

-1=,

1im

...

. 2

-s~n

2 2

=,

-1

osnovu prethodnog zadatka sledi

29 -

1im 1n (l+u)
+

~o

1n ( 1 + 2 + 4 )
2 4

1im 1n(1+x+x2 )+ln(1-x-x 2 )

d)

gde

1
1n

2 + 4

1im

Uvescemo smenu

-l=,

1im

=,

= 1n(1+u)
1n

te

a X -1

jer

1im
+

1n

1n

(l+)

1n

1n (l+u)

1im
+

1im

f)

1im
+

-1

- 1im

-1

--:-

=-.

Do rezu1tata smo dosli koristeci rezu1tat prethodnog zadatka.

1

1
g)

n+ oo

n+1

- ")

lim

.....

1im

1im n 2
n+ oo

1
1
2 an+l (an (n+l)

-1)
= 1im
n+ oo
1
(an (n+1)_
1U = 1n
i)

1im - 1-1

lim n 2 (

h)

..,.1
,( na_ 1) = 1im - 1
oo
n+

(n -

1
n+1

1n

)=

1
2 n+1

1im
n+ oo n(n+1)

-1

1im[ (n+1) .
n+ oo

Treba odrediti neodredjeni .izraz ob1ika "100"

1 I)
+

= 1 im

n-+('O

] /2. (lnab)
=

( +:\-2)

jer

()

30 -

. + -2

"2

n-~oo

(-1)

->

1
+

(nIb_1 )

"2

"'

-1
-1- +

~n,..oo

1
+ lim

:-1}

"'

23.

1 (ln

"2

Resenje.

=,

ako

tako da funkcija f(x)

~1

<

>

'+ ,

lim

= lim f(x)
'" +0

... -
f

()

lim

"'-

f(O)

( + 1) = 2

(+)=,

to

"'-

f(x)

lim

'" +0

24.

bi funkcija f(x) bila neprekidna u tacki

f(x)

).N

"2

i dovoljno da postoji

Kako

Odrediti realni parametar

f(x)

+ln

bude neprekidna u tacki

potrebno

= 2.

"'+

Odrediti realni parametar

bude neprekidna u tacki XrO, ako

tako da funkcija f(x)

()

=1

f(x)

Resenje

10

bi funkcija f(x) bila neprekidna u tacki

treba da bude a=f(O)=lirn f(x).

'"

Kako lim f(x) = lim (1 + !)

'"

"'

to

=.

11 GLAVA
FUNKCIJE JEDNE PROMENLJIVE

1.

Ako postoji

f (X+t:.X) - f ()

se ta granicna vrednost naziva izvod funkcije

tacki

Ako funkcija
finisanosti,
funkcija

f'

obelezava se sa

kaze se

svakoj tacki

ili kra6e

Izvodi elementarnih funkcija.

n-l

aXln

log

ln

ln

nn

oblasti de-

funkcija diferencijabilna i

se obelezava sa f'(x)
2.

= f(x)

().

ima izvod

'.

izvodna

sin

aos

cos

-sin

32 -

arc sin

arc cos

arc tg

--2

-;-- 2
V1 -

vi="7
1

1+

arc ctg

- --2

1+

( R,
.

>

Osnovna pravila
su ()

Neka

[()

-1

diferenciranja

v(x)

diferencijabilne

tada

+ v(x)]' = '()'+ v'(x)

(() - v(x)1' = '()

(]
v(x)

4.

u'(x)v(x)

v(x)"i'O

funkcije

= f(x) monotona funkcija,

funkcija.

= f- 1 ()

u(x)v'(x)

[v(x)]2

Izvod inverzne

Neka

v'(x)

+ u(x)v'(x)

lU(x)v(x)1 ' = u'(x)v(x)

inverzna

funkcije,

Ako

f(x)

x=f

diferencijabilna

takodje diferencijabilna

' ()

('()

funkcija

-1

()

funkcija,

tada

vazi

"i' )

' ()

tada

5.

Izvod

slozene

Neka

su y=f(u)

funkcije
u=()

diferencijabilne

funkcije,

'()

slede6a
)

'()

'()

Rolleova

teorema

Neka

funkcija

= f(x)

svojstva
neprekidna

definisana

u intervalu

[,]

ima

- 33 -

diferencijabilna

(,)

f(a)

(.)

takva

= f(b).

postoji tacka

7.

Lagrangeova

Neka

funkcija

f'

()

= .

teorea

=f

() definisana

u intervalu

[,) ia

sledeca svojstva

neprekidna

diferencijabilna

postoji tacka
f(b)

(,)

(.)

takva

f(a)

f'

()

ovde

Cauchyjeva

Neka

funkcijf f(x)

teorea

definisane u intervalu [,1

g(x)

sledeca svojstva:

iaju

8.

neprekidne su

diferencijabilne su

za svako

postoji

. (, )
(,)

(,)

g'

()

takva

()

()

()

f'

()

()

g' ()

9.

Taylorova

Neka

teorea.

funkcija

definisana u intervalu

f(x)

puta diferencijabilna i

i=o

(,),

n-l f(i) ( )
i
[
(-)

f(x)

R ()

#.

f(n)

[ +8 (- )

::;

(- )n,

gde

+ Rn(x),

i!

tada

0<8 < 1

(ostatak u Cauchyjevom obliku).

Za

dobija se Maclaurinova
n-l
f(x)

i=o

fi(Q

i!

formula

funkcije f(x).

()-,

gde

(,)

f () (8)

()

L'Hospitalovo pravilo

Neka su
i

neka

0<8<1.

10.

(,)

funkcije

f(x)

g'(x) ",

definisanc u intervalu

g(x)

x (,).

Neka postoji

lim f ' () = .
->-

Ako

g'(x)

lim f(x) =0 , lim g(x) =0 ,

tada

lim f(x) = .
g(x)

->-

'Hospitalovo pravilo vazi i' kada se uslovi lim f(x) =

->-

lim g

()

zamene uslovima lim f

11.

Ekstremne vrednosti

()

lim g

()

->-

Neka
neka

funkcija

= f

()

6. = f(x)

ekstremum,

ako razlika

f(x )

ima isti predznak za sve tacke

( -,

+)

gde

dovolj-

malo.
Ako

6. <

(,)

definisana u interval u

(,).

Funkcija ima u tacki

funkcije

6. >

funkcija

u tacki

ima minimum,

ako

onda maksimum.

Za diferencijabilnu funkciju
ekstremum u tacki

f -

= .

zadovoljen potreban uslov za ekstremum su sta-

cionarne tacke

funkcije.

Dovoljni uslovi

"()

za ekstremum.

funkcija i

>

potreban uslov za

Tacke u kojima

ferencijabilna

= f(x)

f'

funkcija

( )

tacki

Neka
Ako

f(x)

ima minimum

dva puta di-

- 35 -

<.0 ,

( )

f"

f"(X o ):=:' ,

(,)

intervalu

f'(x o ) =0,

zakljuciti

vrsti staci-

( )

f"

=0, , f(n-l) ( ) = , f(n) ( )

,,0.

) f(n) ( ) >0

funkcija ima minimum

) f(n) ( ) <

funkcija ima maksimum

ima maksimum

funkcija f(x) n-puta diferencijabilna

(,)

tacki

moze se nista

tacke bez izvoda viseg

Uopste neka

funkcija

tacki
tacki

stacionarna tacka

nije tacka

ekstremuma funkcije.

12.
kavna

odnosu

odnosu

tacki cija

pozitivni smer

ose, ako

Funkcija

= f(x)

Funkcija

= f

()

tacki sa apscisom

apscisa xo,kon-

" (

) >0.

konveksna

ose, ako " ( ) <

kojima funkcija prelazi iz konveksnosti

pozitivni smer

Tacke
kavnost i

kon-

obrnuto su prevojne tacke funkcije.

Ako

"

edino

to moguce

12.

ako

neprekidna funkcija

"

( )

'

tacki

tada

Asimptote funkcije

Prava

kosa asimptota funkcije

= f

()

kad

ako lim [f () - - =
++

Koeficijenti i

se

= lim [f

()

sledeci ;:

++

=+

Analogno, prava
ako

+- ,

lim

[f ()

+-

Koeficijenti

Prava
ako

kosa asimptota funkcije y=f(x) kad

= lim
+-

f ()

- - = .

se ovako:
=

+-

[f ()

horizontalna asimptota

- ]

funkcije y=f(x) kada

.... +""

lim f(x)
+00

36 -

d.

""

ako

= d}e

Prava

horizontalna asimpt:Dta funkcije

lim

Prava

.... -

f(x)

()

lim f
....

funkcije

lim f

ili

()

ako

""

()

....

crtanja njenog grafika

utvrdjujemo svojstva funkcije i

= f

kada

Ispitivanje funkcije

Kod ispitivanja funkcije i

tacke i

()

d.

jagrama)

= f

vertikalna asimptota

14.

osnovu toga crtamo grafik.

nn

(di-

karakteristicne

ispitivanje obuhvata

sledece:
1)

Odredjivanje oblasti definisanosti

2)

Utvrdjivanje nekih karakteristicnih svojstava

ricnost ,

funkcije.
(simet-

periodicnost).

Odredjivanje

4)

Ispitivarje

tervala gde funkcija

nl

funkcije.

osnovu prvog izvoda.

raste,

gde opada,

(Odredjivanje in-

odredjivanje ekstremnih

vrednosti)
5)

Ispitivanje

tervala gde
n

osnovu grugog izvoda.

funkcija konveksna,

gde

(Odredjivanje in-

konkavna,

odredjiva-

prevojnih tacaka).
)

funkcije

nsn

(Odredjivanje limesa

1.
)

gde su

labl

n.'

krajevima oblasti definisanosti.

odredjivanje asimptota).

Naci prvi izvod funkcija:

+

cx+d

funkcije,

= l.s..l 2
(cx+d)

sin 2 x
sin

,,

i d konstante.

Resenje.
2 sin

37 -

(cos sin 2

sin cos 2

sin 2 x 2

= ln [ ln 2 (ln

1\.
Rssenje.

d)

ln ln (ln )
=

1-

arc s ~n :---1
1+

Resenje.
-2+

) -

2(1-

(2) 2

2 )2
1 -1-.
(--

1+ 2

odnosno
2

I I ( 2 )

= f ( ) f( )
Resenje.

'
f)

= ef

() I () + f ' () f ()

= x 1/x

Kako

Resenje.

ln

to

ln

=-2 lnx+~

g)

-2

(1 - ln )

( ln )
lnx

Resenje.

to

Kako

ln

ln ( ln

= ln ( ln )

+ _1_ .!. ln

2 ln

.!.

- ln

ln

) -1

ln +1

_-2

38 -

ln

+ ln ln ( ln )

2..
)

Na6i n-ti izvod funkcija:

=

n.

sin

COS

= ln

()

=
i

cos ( + nr )
2

prirodni brOjevi).

(-1)

y(n) :

Kako = '
(-1) n-1 (n-1 )!

"=- ~

= lim f(O
6x~o

"

f'(x) = 2xsin.!.-cos.!.

+6) -f()
6

= lim (6) sin 6;

6x~o

", ~2

Na6i izvod funkcije

2
1
sin
f(x) = {

n.

f'(O)

(m-n+1)xm- n

3.

~in ( + n2r)

m>n

n.

to

()

()

n.

f)

n.

()

n.

d)

n.

()

lim

'

(6)2

6x~o

jer

"
1

sin"EX
6

sin -.!6 \-< 1

39 -

Prema tome
f'

4.

2 sin.!.
- cos.!.

'i

()

Pokazati da funkcija

sin.!.
f(x) =

izvod u tacki

ta

'i

postoji

f(O+L'lx)-f()

lim
L'lx+o

Resenje.

onda

L'lx

granicna vrednost izv<!d funkcije f

Kako

(L'lx)

lim
L'lx+o
to funkcija f(x)
5.

sin.-!

;::

L'lx+o

L'lx

Naci

'

/2 + 2

",

V~

= .

ako

ne postoji,

L'lx

izvod u tacki
i

..

u tacki

s~nrx

()

= .

arc tg:i

Resenje.

2+2'

arc tg:i

~.

:.:"'-----..--.,_

l+~

2. v' 2 +2
to

Odavde

2
= 2 (

+1 )

(-)

6.

Na krivoj = 3 naci tacku u kojoj tangenta -

ralelna sa secicom kroz tacke (-1; -1) i (2.'; 8).

Resenje.

Koeficijent pravca secice

tg 13

8+1
2+1

3.

 '(

Kako

'

apscisa

) koeficijent pravca tangente u tacki

trazena tacka

2
odakle

40 -

ona u kojoj

ci-

-1.

7.

Napisati jednacinu one tangente krive

= 3 + 5 2
koja

normalna

3 ,

pravu

Resenje.
Kako '( ) koeficijent pravca tangente
krivu u tacki cija ap~cisa , to zbog uslova normalno
sti tangente i date prave vazi jednakost:
3

Odavde

2 +

10

8.
-4

= '3

Jednacina tangente u tacki

13

8.

glasi

(-4, 13)

8(+4).

13

'32 '

2
8 ( - '3 ) .

+ 27

Jednacina tangente u tacki

Na6i duzinu tangente, normalne subtangente i sub-

normalne krive.

= Sint

cos 3 t.

""

ResenJ.e.

proizvoljna funkcija, tada

= ()

1::1

Za krivu

=
2

5 N = ' ' I

I~II Vl+y ,2;

sin t

N = '

= cos 3 t

,v'l+y ,2

- 41 .
= 3

2
s in t eos t

= - 3 eos 2 t s in t

eos t

Ako se

sin t
zameni u gornje formule dobija se

- eos 2 t s in t

ST
SN

4
1- eos t

- eos 2 t

sin t

eos 3 t

sin t
9.

tralnim uglom

Dat

!.

kruzni sektor poluprecnika R = 100

=60 0

Za koliko

sa een-

se promeniti povrsina sektora

ako se
)

poluprecnik uve6a za 1
ugao umanji za ~,

Dati priblizno resenje.

Povrsina kruznog sektora

Resenje.

R 2o(,

2
)

Kako

P~

to

Budu6i da

to

R2

- = 2"

'v 'v

10.

1;

1002

360

% 43,6

Funkeiju f(x) =xaretgx razviti

forrnuli tre6eg reda (n=4) u okolini tacke

= 1.

Taylorovoj

- 42 -

n.

Potrebno

()

arc tg

tacki

= 1.

= 1.

f(l) = 'fI/4

f'(x) =xarctgx+x/(l+x 2 )

f"(l)

f"(x) =2/(l+x 2 )2

f"(1+=1/2

- ()

znaci, naci vrednost funkcije i njenih izvoda za-

kljucno sa trecim
f

Iz formulacije zadatka vidimo da

= -

'fI/4 + 1/2

8/ + 2 ) 3

f~v(x) =_8(1_SX 2 )/(!+x 2 )4

f~V[1+8(-1)1

Trazeni razvoj

xarc tgx = 'fI/4 +

1/6(-1)

=-8 {1-S[1+8(x-1)]2}
{1+[1+8(X-1)]2}4

('fI/~+1/2) (X-1)+l/4(x-1)2 -

-1/3

0<8<1.
11.

Napisati

Laurinov polinom n-tog stepena fun-

kcije f () = .
n.

Izvodi date funkcije su

f'(x) = lna;

f ,,,

()

lako zakljuciti totalnom indukcijom da

ln 3

op~tem

slu-

f () () = lnn ,

kako

f'

f(O) =1;

to

()

a~1+xlna+(xlna)

= ln
2

f "

/2+(xlna)

( )
3

= ln 2

/3!+ +(xlna)

+ (xlna)n/n!.

Gre~ka ovom predstavljanju funkcije f () =

Rn + 1

()

ln

n+l

(n+1) !

i td

<8 <1

n-1

/(""-~)l'

- 43 12.
Polinom f () = 4 + 2 3 - + 10, napisati kao polinom
stepenima od +2.

Kako fV(x)=O to u Taylorovoj formuli

Resenje.

=-2 1

za f(x) u okolini tacke

formulu

RS(X)=O,

primenjujuci

tu

(+2)4 - 6(+2)3 + 12(+2)2 - 9 (+2) + 12.

13.
Koristeci Laurinov polinom petog stepena funkcije f(x)=e x izracunati pribli~no broj , i oceniti nacinjenu gresku.

Resenje.

1++ 2 /2!

Laurinovoj formuli

3 /3!

x4/4~

6 /6!

+ XS/S! +

<6 <1

gde

izraz sa desne strane

k

stavimo za

Posto

=l

ac~inov

polinom petog stepena.

dobicemo

% 2.716

R6 (x)

za
R6 (1) =

=l

imao

/6!

I R6 (1) I

6 /6! < /6! < 3/6!

1/240

gde smo uzeli

2 <

14.

< 3

0<6<1.

Koristeci Laurinov obrazac izracunati I

tri decimale.

Resenje.

Laurinovom obrascu

1 / 2 = 1+1/2 + (1/2!) (1/2)2 + (1/3!) (1/2)3+ ... +

1/(n-1)! (1/2f- 1 + (l/n!) (1/2)ne 6x ,

Nepoznata

velicina n. Posto

decimale, treba da bude

0<6<1.

rezultat zahteva

tri

44 1/200

Imamo niz nejednakosti

R 0/2) = 11/n! 0/2)n 8/2

= /!) /2)n 8/2 <

1/2)ne 1/2(1/n!) < !1/(n!2 n ) 113< 11/(n!2 n )!

Ako

1,8.

nejednacina
1/(n!2 n )

zadovoljena, to

1.8 < 1/2000

vaziti i

Pogodnije napisana

za (*).

obliku

2 n n! >3600
n

se resava probanjem. Tako zakljucujemo da

n=5. Uzecemo

najmanje resenje n=5 i dobijamo

~ 1+1/2+1/2! (1/2) 2+ 1 / ! (1/2) 3+1/41 (1/2) 4 = 1] 648 ...

15.

Izracunati 1/ 'f

tako da ucinjena greska ne pre-

masa 0.0001.
n.

Koristicemo

Laurino.v obrazac funkcije

.
Videli smo vec da
x n . 8
= _

0<8<1.

Ovde

=-1/4,

i iz uslova zadatka imamo

!R

(-1/4) 1< 0,0001

/n!e /4 I =1/(4 n!)e 8 /4 < I,1/(4 !) I 8 =1/4 !

I
IR n (-1/4)[ =-.(-1/4)
Resavajuci nejednacinu
1/4 ! < , 01

obliku

dobijamo
>

5 .

Za n=5 imamo

l/% 1-1/4+(1/2!) (1/4)2_ 0 / !) 0/4)3+(1/4!) (/4)4

4785
= 6144 = 0,7788 ...

- 45 -

Izracunati priblizno 3~

16.

tako da ucinjena greska

ne bide veca od 0,001.

Resenje.

Pisacemo

3170

3v'O'4+'

64(1+6/64) = 4~~1'+~3'/~3~2

Posmatracemo funkciju f(x)=IlI+x, odakle se gornji izraz dobija

za

=3/32.

Primenjujuci

Larinov obrazac dobijamo

4 311 + = 4 { 1 + (
gde

) + (

-1

2
) + ... + (

n-1

} + R

n-1

()

0<8<1.
Dalje imamo

IR

(3/32)

= 41 (

) 1 (3/2)n' 1/(1+8'3/32)

n-!
3 <

)! (3/2)n

< 41 (

< 4! (

Nalazimo da
n=3 i tada

>

za

) 1 (1/10)n

< 0,001 .

3 poslednja relacija zadovoljena. Uzecemo

4311+3/32 ~ 4{1+1/3' 3/32 + 1/3 ( -1)

1 /2! . (3/3 2) 2} = 4 23516 = 4 , 121

17.

Koliko tacan rezultat \/2

7/6 ?

Kako (7/6)4=2401/1296, to mozemo 4;1 pisati

Resenje.
u obliku

\/2 = 41259/1296 = 4/2401/1296+191/1296 = 7/6' 411+191/2401

Posmatracemo funkciju f(x)=7/6 'V1+x , iz koje se gornji izraz dobija uzimajuci
Kako

=191/2401.

f(O)=7/6, sledi da se ova

pribl~zna

vrednost

\12 dobija uzimanjem samo prvog clana u razvoju 'funkcije f

Laurinovom obrazcu. Tako

R1 () = xf

Kako

=191/2401

uc'injena greska

()

dobijamo da

/4

4V(1+

3 .

R1 (191/2401) < 1/4 . 191/2401 = 0,019

()

- 46 -

18.

Izracunati

Resenje.
f

sin

()

sin 1/2

Primena

pet tacnih decimala.

Laurinovog obrasca

funkciju

daje

sinX=X-/! + 5 /5! _ 7 7!+ .. +(_1)n-:-1

2n-1

(2n-1)
+ (-1)n[ 2n + 1 /(2n+1)! . cos 6 ,

0<6 < 1.

Us10v zadatka zahteva da bude

!R 2n +l (1/2) 1 = {(_1)nl (l/2)2n+l/(2n+1)!

cos 6/21 < 1/2 .0,00001

Medjutim

I (_l)n(l/2)2n+l/(2n+l)!

. cos 6/21

(cos 6/2 ) /1(22n+l (2n+l) ! 1 <

< 1/!22n+1(2n+1)!!
Ako resimo nejednacinu
1

zahtev

0,00001

< '2

22n+1 (2n+1)!

biti .zadovo1jen i dobijamo 2n+1.:: 7. Ako stavimo 2n+l=7

imacemo
s in 1 / 2

1 /2 (1 / !) (1 /2 ) + (1 /5 !) (1 /2) 5 =

i1i ako ugao umesto

radijanima izrazirno

, 47 9 4 2

stepenima dobijamo

sin2808'5"~ 0,47942.
19.

Naci
lim {(-1)/2 2 + 1/x(e 2X -1)}
"'

2 Laurinovom obrascu.

razvijajuci funkciju

Sabiranjem izraza

Resenje.

srednjoj zagradi dobi-

jamo
l '

~m

{(-1) (e 2X -1)+2

...

1+2+(2)

(2)

-1)

Laurinovom obrascu

+
gde

/2! +

n!'

28

(2) !

(2)

+ +

0<9

treba uzeti dovo1jnQ ve1iko da

n-1

/(n-1)! +

<1

se skracivanjem raz1om-

ka os1obodi1i neposrednog izraza. Ako uzmemo n=2 dobijamo

- 47 -

{(-1) /2 2 + l/x ( 2 _1)}

lim
+

lirn

lirn

->-

(1 +

282

Vidirno da izraz ostao neodredjen jer 28 n x ->- kada

Medjutirn, primecujerno da ako se izraz u irnenitelju ne pro-

->-.

rneni, broitelj dobije faktor , izraz ciji se lirnes trazi

sigurno nece biti neodredjen posle skracivanja. Zato rn u
2 zarneniti njenirn razvojern Lauri-

brojitelju funkciju

novorn obrascu drugog reda

{(-1/2

lirn

(n=).

+l/{

-1)}

282
4 28
lirn _~(~2_-_4~/__~~~)~+_4_/~~
_____

->-

4{1+282)
2-4/

"6'

-4-

20.

Naci

rn {( 2+cos ) / sin -/ 4}
->-

razvijanjern funkcija sin

cos

Laurinovorn obrascu.

Sredicerno prvo izraz u zagradi

Rei3enje.

lirn {(2+ cos

) /

sin

/}

= lirn

->-

(2+cos

->-

Razvoj funkcija
.

s~nx=x-x

/! +

) -

sin

'=":''::'-~74-=---''-''---

sin

Laurinovorn obrascu su:

/5!+ ... +{-1)

< 8

2n+1

(2n+l)

< 1

cos

1-

/2!+

cos 8 n

/4+ ... +(-1)

0<8

n+1 2n+1

/(2n+2)! "

<1 .

irnenitelj posle delenja sa 5 teziti ka 1

te skracivanjern sa 5 oslobadjarno se neodredjenosti. Prerna torne
Vidimo da

u irnenitelju
cos

sa n=l,

rn

sin

sin

zarneniti

obrascu n=O,

sa n=2. Tako dobijarno

u brojitelju

rn{

) / 3

(2+cos

sin

48 -

-/ 4 }

-+

-+

= 1/4! -

21.

1/60.

(-

(-

' ()

ta~ke

funkci-

Izvodi funkcije su:

Resenje.

3/5!

Na6i ekstrernne vrednosti i prevojne

Kako

(cos 6 )/4!-(3 !2}';)/5!

5 cos

lirn

+2)

2 -4+2)
2

+6-6)

" ()

=0,

=2 >

to

ta~ka

apscisa tacke

()=.

kojoj funkcija irna rninirnurn

Dalje '(2)=0 i " (2)=-2- 2 < , =2 apscisa taC'k

kojoj funkcija irna rnaksirnurn

(2)= ~

Kako
1

drugi izvod funkcije jednak nuli za

= 2+12

2 = 2-12

'" (2+12)

212

-2-12 f

'" (2-12)

= -212

-2+12 f

to su

apscise prevojnih tacaka funkcije sa ordinatarna

(6+412)

(6-412)

22.

-2-12
-2+12

Ispitati dijagrarn funkcije

=61nx-2x

+9

-18x

=1.

okolini tacke

Izvodi funkcije su:

Rei'5enje.

6 2 + 18-18

6
2"

12

+ 18

-49 -

'"

12 _ 12

y(IV)

Kako

, (1 ) =

( 1) =

,- ( 1 )

= -

y(IV) (1)

to

=l

23.

24

(l)=-l.

Resenje.

12

- 20

Izvodi funkcije

'= 24

IV

24 -

"= 24

24

=.

okolini tacke

Kako

kojoj funkcija ima maksimum

Ispitati dijagram funkcije

apscisa tacke

<

36

24 -12 2

24

24 -

24~X -

24 -24

24

24

4 3

12x 2

, ( ) = -- () = --- ( ) = IV ( )

(0)=24;i0

to = apscisa prevojne tacke funkcije ordinatom y(~ =4.

24.

Ispitati dijagram funkcije

2
3

okolini tacke

IV

""6

Iz~odi

=.

Ri?iJenje.

- 2

funkcije su:

Kako

5() -

" () ='1"'(0) =0.

yIV () = 1 t
"

>

su

y-osu.

xto

za svako

25.

to

dijagram funkcije konkavan u odno-

pravog kruznog konusa najmanje za-

Naci visillU

premine opisanog oko lopte po1uprecnika r.

n.

znog konusa opisanog

V =

Kako

(SR) 2 .

V zapremina proizvo1jnog pravog kru-

lopte.

78

l\P R 8

to

Neka

~j

/1.

QO
Neka duz

Tada

PQ=v'(r+x)2- r 2 = Vx 2 +2rx
(2r+x) : 8R =
Odavde

+2 r

:r

i
.

8R

(2r+x) r

+ 2r;

81.

Zapremina V pravog kruznog konusa

r 2 (2r-!-x) 2 1
V () =

Kako

i kako

V(x)=o za x==2r, to

zapremina kruznog konusa opisa-

nog oko lopte minima1na za x=2r, odnosno za

V -- (2 r ) = r7 >

26.

= 4r

jer

81ika visoka 1,4 m obesena

nazid tako da njen

donji kraj 1ezi 1,8 m iznad posmatracevih ociju. Na kojem

se

- 51 rastojanju od zida mora na1aziti smtr da ! njegov po1ozaj

najpogodniji za posmatranje s1ike, tj. da vidni ugao bude najve6i.
Resenje.

Neka

vidni ugao.

s1ike

1/'

tg

tg 13 - tga
1+tga. t ql3

Kako

tq (l3-)

tg '"' -...,..::1......,-=4~x=-=-2

+ 5,76

51. 2
Od.avde

= -13

tg

1/8

1,4

= arc tg

2 + 5,76

7,064-1,4

' ()

+5,76)

,96

i
' () =
za =
2,4 }
to vidni maksima1an, kada posmatra~ udaljen od slike
za 2,4 .

Deblo duzine 20 m ima oblik zarubljenog konusa,

~iji su pre~nici 2 m i 1 . Iz debla treba izrezati gredu sa
kvadratnim presekom, ~ija se osa poklapala sa osom debla, ~i
27.

zapremina bila najve6a. Na6i dimenzije grede.

112

Resenje.

Kako

flABC'\,flAED

to

20

'2

20-

N
)(

11!

20-
= 40

SI.

Ako
d

dij~gona1a

kvadratnog preseka strane

20+

2-2

52 -

tada

20
Odavde

20+

Zapremina grede

= 2 (20-)

V
Kako

20+ )2(20-)
2012

()

V'

800

(400-4-3

i
V'(x)

za

20 i

V" (

~ ) = _1_ (-40-6 . 20 ) <,

3
800
3

...

to zapremina debla maksimum za~x = 2~

Dimenzije grede sa maksima1nom zapreminom su
40

28.
)

....

1-2 arc tg
1n (1+l/x)

(.!.

....

212
= -3-

Naci s1edece granicne vrednosti

( tg

_1_)
e X -1
)

tg

1im 1n sin 2
....
1n sin

d)

2.

1im
....
1im
....

f)

4"

g)

1im
....

Resenje.
"/",

Kako

sin
sin

- sin

+ sin

1/

ovo neodredjeni izraz oblika

potrezicemo granicnu vrednost ko1icnika izvoda brojite-

i imenite1ja, tj.
2
-2/(1+ )
'
l ~
2
.... -[1/(l+1/)]/

1im 2 (+1)
.... 2 +1

Kako ova granicna vrednos t pos toj i,

pravi1a ona

2.

osnovu C-Posoi talovocr

jednaka trazenoj granicnoj vrednosti, tj.

- 53 -

2 arc tg
ln(1+1/x)

lim

2.

11-

-"

Kako

ovo neodredjen izraz oblika.

"/"

potrazi-

granicnu vrednost kolicnika izvoda brojitelja i imenitelja.

2 cos 2
sin 2
lim
cos
sin

""

lim
....

Kako

sin

.....

sin

2'

cos

2.

Primen~L'Hospitalovog

2 cos

lim

pravila dobijamo

ln sin

ln sin

= 2.

(.! __1_)

....

e X -1

neodredjen izraz oblika

"/",

prethodnih zadataka, te

to

postupak isti kao i kod

2'
Kako ovo neodredjeni izraz oblika "" logarit-

d)

movanjem se dibija oblik "0.00"

lim . ln = lim ln
.....
..... 1/

Potrazicemo kolicnik izvoda brojitelja i imenitelja

1

lim
""

-1

(-)=

-.+

2"

Kako ova granicna vrednost postoji, to

pravila
to

jednaka granicnoj vrednosti

ln
Buduci da
lim
1
""
lim

....

osnovu

lim
.....

L'sitlvg

ln

54 -

Ova granicna vrednost se jav1ja u obliku neodredje".

nog izraza "1

1im

tg

Logaritmovanjem se dobija
1n( tg

= 1im

-+7/4

Kako

1n ( tg

1/ tg

-+7/4

"/"

ovo neodredjen izraz oblika

datku pod

postupkom kao i u za-

dobijamo
1n( tgx)

1im
->-7/4

1/tg

-1

Trazena granicna vrednost

( tg ) tg 2

1im

-1

1/

->-7/4

f)

1im

neodredjeni izraz oblika

"/".

1im 1-cos
n postoji, to se
1+cos
moze izracunati osnovu L'Hospita1ovog pra-

granicna vrednost

Kako
->-

Ovo

sin

sin

->-

vi1a. Medjutim koristeci cinjenicu da

sin

" 1 ~
-= }
->-

dobijamo granicnu vrednost

1im 1 - sin /
1+ sin /

1im - sin
+ sin

g)

Iako

pita1ovo pravi10 se
2

ovo neodredjeni izraz oblika

n

"/",

L'Hos-

moze promeniti jer

sin 1/x-cos

cos

->-

1.

->-

->-

1/

postoji.

Kako
1im
+

29.

I sin

1/xl.21

1im
->-

sin
sin

1/

1im

. sin
sin

-+

1/

sin

to

Ispitati medjusobni po1ozaj dijagrama funkcija

Fn(x) =

(-)

- 55 ,

za raz1icite vrednosti

posebno za slucajeve kada

parno

i neparno.
Neka > .

Resenje.
Kako

! -! .::. ! -! -1
za

-1

za

<-1

<

<

+1

!x-a!n> !~_a!n-1

> +1

0+'

81.

i Fn(a)=O za svako

dijagram funkcije Fn(x),

preseca x-osu kada

Za parno

.. pro1azeci kroz

preseca

=l,

dodiruje kada
1.

=1,2,3,

paran broj.

(n=2k)

(2k)! > ,

funkcija ima minimum u tacki sa apscisom

2.

i dodiruje za nepar-

F'(a) =F" () = F'-(a) = .. = F(2k-1) ()

F (2k) () = .

Za neparno

(n=2k+1)

=.

F ' () = F" () = .. = F (2k) ()

F (2k+1) () = A(2k+1)! "

te

osnovu toga sledi da

D~jagrami

funkcija za
30.

>

funkcija za

u odnosu

x-osu.

<

prevojna tacka funkcija.

simetricni su sa dijagramima

Ispitati oblik dijagrama funkcija

f~ () = V(x-a)d.

f~ ()
za raz1icite vrednosti parametra rJ....
Resenje.
osta1e

(81.4)

cita1ac

J(x-a)~

Posmatracemo slucajeve kada

m!

pitanim slucajevirna.

=1,2,3,

sam ispitati rezonujuci ana1ogno sa is-

56 -

81. 5

81. 6

=1; f~(x) =~x-a

1.

- -

Posmatracemo sao funkciju f~(X) =

f~ ()

grarn funkcije
f+
1 ()

odnosu

= -

~ -

4-

jer

dijagrau

simetrican

dija-

funkcije

x-osu.

Funkcija

tacki

definisana za

> .

dijagram funkcije sece

x-osu. Kako

f ,+ () = __
1_

2/-

to f'(x) +00 kada

f~(x)

f+
2

dobija se
.

=;

()

dijagra

f()

obzir funkcije

/ - ,-2
V(x-a)

obzir funkcije

(-)

(-)

(sl. 6).

= V(x-a)

Funkcija f;(x) =
ki

funkcija

f~(x) dobija se dijagra.

(sl. 5).

toj tacki ima vertika1nu tangen-

tu. UZimajuci

Ako uzmemo

+,

f;

()

= -

(-)

(-) definisana za

dijagram funkcije sece x-osu. Kako

>

U tac-

f'+

f()->

to

57 -

() = ~ Ix-a
2

->,

kada

funkcija ima horizonta1nu tangentu

=.

u tacki

(-)3

Dljagram funkcije f;(x)

nosu

simetrican

u od-

osu sa dijagramom funkcije f;(x) = (-)3 (s1. 7).

31.

Ispitati oblik dijagrama funkcija

f

()
(\

3/

= V(x-a)

\..

za raz1icite vrednosti parametra

n.

3,4,5,

osta1e

Posmatracemo

s1ucajeve kada

. =1,2,

sam cita1ac moci ispitati ana1ogno sa ovim

s1ucajevima.
: =1;

1.

vrednosti

f 1 () = '-. Funkcija f 1 ()
U tacki

definisana za sve

dijagram funkcije sece x-osu. Kako

3/

3I!(-)

to f{(x) ->00 kada

tangentu.
=

-+,

funkcija u tacki

fi(x) >0 za sve

prevojna tacka funkcije,

f {' ()

vrednostix\~

tacka

= -

9V(x-a)
predznak pro1askom kroz tacku

5
=

(s1. 8).

ima vertika1nu

jer
3/

..

0-1

81. 9

- 58 (

2.

3/

f 2 (x) =V(x-a)

= 2 ;

Funkcija

definisana za sve vrednosti

Tacka

nu1a funkcije. Kako f 2 (x) ~O za svako , dijagram funkcije

se na1azi iznad x-ose. Prvi izvod funkcije
f
1

2()

--2-

3/-

f'

()

...

kada

'" ,

tacki

vertika1nu tangentu. Kako f' () < za < i f'

funkcija tacki = ima minimum. (l. 9)

3.

=4

funkcija ima
()

> za

>,

3 Funkcij

definisana za sve vrednosti

Kako

f (x)=

= 4/3 I- , to f'(a) =0, dijagram funkcije f(x) dodiruje

-

sve

x~a

=,

tacki
(l.

ostajuci, sta1no iznad nje, jer

f 4 (x) >0 za

10).

81. 10

4.

= 5;

f5

-s
= V(x-a)"

()

Funkcija
dijagram funkcije

definisana za sve vrednosti

f5' ()
Kako

fS(a)=o,

= 5/3 v'(x-a)

9~x-a

(l.

11);

U tacki =

fS(x) >0 za sve

tacka funkcije jer f5" () = ~

kroz tacku

x-osu. Prvi izvod funkcije

x~a

tacka

prevoj-

menja predznak pro1askcm

32.

Ispitati tok funkcije

f

3/
2
= Vx (-1)

()

nn

i nacrtati

59 -

dijagram.

n.

Funkcija

definisana za sve vrednosti

Kako f () '\, 3 kad -+ , to dijagram funkcije okolini tacke

ima oblik kao

slici 8,

x-t1, dijagram funkcije

kako

okolini tacke

f(x)

=1

~J(X-1)2

ima oblik kao

kada

slici 9.
Iz
= lim

~(-1) 2

-++

3/
2
liml Vx(x-1)
- l
-+ +00

3
-
-++ 3;:
2 2
3/
2
V I (- 1 ) I + Vx (-1 ) +
(-1)

lim

3/
2
Vx(x-1)

-+-

sledi da
ve

razliku

3/
Vx

odnosu

(-1)

prava

=-2/3

asimptotu odredjujemo

(-2/3)

"(-1)

=8/9

2 2

kriva sece kosu asim-

ptotu. Za

>

(-1)

2
2 = -

kosa asimptota funkcije. Polozaj kri-

3/
Za

3~

-+-

8/9, kriva se

sledeci nacin. Formira-

-1/3 (-8/ 9)
3/
2
2
+ (x-2/3)VX(X-1)
+(-2/3)

lazi ispod asimptote, jer

3!
2
Vx(x-1) -(-2/3)
31

i!x(x-1)

(-2/3)

<.

>

Kako
za

<

8/9,

to se kriva za sve vrednosti

n

od 8/9 nalazi iznad asim-

ptote.
Izvodi funkcije su:
51.12

f -

3-1

()

f"

=1/3

tacki

3/ 2

(-1)

Vx

f-(1/3)=0,

3/
2
9Vx(x-1)

kako

f"

(1) <

funkcija u

ima maksimum
1

- --2
---

-2

()

91
Sledi da1je da

60 -

114

=:

. Grafik funkcije se na1azi

(x)~2.:t 5

33.

Ispitati tok funkcija f i

njihov dijagram . (i=1, 2

ReSenje.

funkcije definisane su za

f~nkciju

Posmatra6emo prvo

f 1 () = 2 +5

Kako

f 1 ()

'v

s1. 12.

i nacrtati

>

. -

5 /2

kad

to dijagram funkcije u

tacke

oko1ini

ima oblik kao

s1i-

ci 7.
Izvodi funkcije su:
f{(x)

f;:-

()

Kako
sve

2 + ~ . 3

2 + 1'; .

f;:(x) >

-;
i

()

>

za

funkcija sta1no raste i

konkavna

u odnosu

y-osu.

Sl. 13
5

Funkcija fz(x)
tacke

'V -

2 kad

+ , dijagram funkcije u oko1ini

ima oblik kao

slici 7.
2
S
Izvodi funkcije f 2 () = - Vx
f"

Kako

f2'(16/25)=O,

()

= 2 -

f2'- (16/25)= - 1 <

su:

~
4
,

tacki

=16/25

fun-

kcija ima maksimum sa ordinatoJl1 44/55. Kako f';(64/225)=0 i

f;' (64/225) = - 225/64 f'
cija ima prevoj

(sl. 13).

to u tacki sa apscisom x=64/225funk-

34.

61

Ispitati funkciju
()

1 - 2 _1

i nacrtati

dijagram.

5n.

f(x) =

Funkcija

definisana za

- 1

(). Kako

+-----

>

to

1im
-++

1
1 -

= 1im
-++

prava

asimptota

=-

funkcije. Funkcija

= 1im -~=O
-++

sece svo-

asimptotu u tacki sa apscisom

Funkcija

1
za sve

1,

_ 2 - 1 '"

jer

=.

sto se viGi iz pomocnog dijagrama (sl. 14).

()

f "()

2 1 -5

funkcija ima ekstremum,

Kako

jer postoji takvo '.,

1 '" .

"12, da

2 - (1.2 -l 0.= , sto se vidi iz pomocnog dijagrama (51. 15).

--------~O~---~~---------~

51.15

Tacka

le>L-5

<

jer

1 < : < 12

za

21nx-5=O za = 5 / 2 i f'--(e 5 / 2 ) =2/e10~o,

Kako
to

apscisa rnaksirnuma funkcije,

2

f -- (0:)

62 -

= 5 / 2

apscisa prevojne tacke funkcije sa ordinatorn

-1/2 5

Dj rm Jn

na slici 16.

-2
Ispisati funkciju f(x) =

35.

dijagram za razne vrednosti pararnetra

Funkcija

Resel7je.

njen

i nacrtati

definisana za

x~O.

Kako

-2lirn

-++

""""2
lim

-+-

>

>

<

posma tr slucajeve kada

da

<

> .

<

i poseban slucaj ka-

=.

Dalje

-2-

lirn

-2lim

= 1 ,

-+-

prava

totu u tacki

=1

asirnptota funkcije. Funkcija sece svoju asirnp-

=.

-2-

Funkcija nerna nulu, jer

Kako

> za svako .

-2-

f'(x)

2-

-2

funkcija irna ekstremum u tacki, cija

ta

Dijagrawi funkcija za
18.

arscisa

=2,

ordina-

1/4

>

< ()

su

slikarna 17 i

63 -

0>0

81. 17

\:

20

18

vrednost parametra

.,
f ()
k 1
za sve

81.

Ako

Kako

=1

=,

tada funkcija glasi f(x)=e 1 /

~ aS1mpto
.
t , Jer
.
. l/ ""

= 1 / sece

1
()

= -

-2-

<

za sve , ~O funkcija ekstrema. Drugi izvod funkcije

f "()

-_

dinatom

I/

4(2+l)

.
te

=l/ 2 ( sl. 19).

'
=-1 / 2
apsc1sa

.
prevoJne
tac~k sa or-

64

=1

--~~----~-----------------~

51. 19

36.

Ispitati funkciju y=f(x)=(1+X)1/x i nacrtati

nn

dijagram.

Resenje.

Funkcija

1n=1/

to

definisana za

1+

>

tj.

> -1

i xiO. Kako

1n()

f'(x)

() 1/-1

-() .1n{)]

Funkcija y=f(x)=(1+X)1/X sta1no opada, jer

(1+)

1/ -1

>

- ()

1n

(1+)

<

za svako XiO.

Ova druga jednacina se vidi iz pomo'cnog dijagrama

(sl. 20).

Pored toga

() 1/
-+-1

1 (1-u) -1/u
u-+1

- 65 -

1im (l+X)l/X =
+

Kako

+) l/x

jer

1im 1n(1+x)l/x = 1im l/x 1n(1+x) =

+

to

prava =l asimptota funkcije f(x)=(l+X)l/X. Dijagram fun-

kcije

slici 21.

21--~---,O~------------7.x~

51.
37.

Nacrtati dijagram funkcije

3 +1
f(x) = - 2

Resenje.

Funkcija nije definisana za

=,

osa vertika1na asimptota funkcije.

Iz

3 +1
--2-

1im
++

->-

1irn

+-

odredjujemo po1ozaj krive u odnosu

Kako

to

vertika1nu asirnptotu

3 +1
{ ----z

-++

x-~-oo

-++

+1
--z

= lirn 2"

4--00

2"

=.

prava

kosa asirnptota funkcije. Grafik funkcije se

lazi iznad asirnptote =, jer 1/x 2 > za svako .
Kako
1

x=-l

=-l

jedino realno resenje jednacine

prvog reda funkcije,

dijagrarn

'

+1=0,

toj tacki

sece x-osu.
Izvodi funkcije su:

_2

=--

f'(x)

f"

()

4'

te

x=~t!

f "( 3{2)

>,

jedino rea1no resenje jednacine

22

Nacrtati d jagrarn funkcije

f(x) =

Resenje.

jer

slici 22.

81.
8.

kako

tacki X=3f2 irna rninirnurn sa ordinatirn [4.

funkcija

Dijagrarn funkcije

-2=0,

2 -2+l
2 +1

Funkcija

x 2 +1fO za svako

i.

Kako

definisana za sve vrednosti

1irn

-7--00

to

prava

=l

horizonta1na asirnptota funkcije.

Kako -2/ ( 2 +1) < za > to kriva ispod asirnptote, za < , iznad za < jer -2/( 2 +1) > za < .
Kriva sece asirnptotu

tacki sa

sisrn =.

Kako x 2 -2+1=(-l)2, to =l nula drugog reda funkcije,

ru 1. . ) .

grafik dodiruje x-osu

tacki x=l

(prerna prirne-

67

Izvodi funkcije su:

f'

()

"();

f'=1

()

(-1) (+1)

8(1+5 2 )
(2+1) 4

f "( 1) =1 >

=1

tacki

(-1;2)

81. 23

funkcija u

ima minimum

f "(-1) = - 1 <

(1;0),

=-1

to u tacki

funkcija ima maksimum

nu1a drugog izvoda,

(0;1)

tacka

su nu1e prvog izvoda.

=-1

kako

1-1;2 )

(2+1)

Kako

.;

( 2 +1)2

kako

f'"

= 8 'f

()

prevojna tacka funkcije. Dijagram funkcije

to

slici 23.

39. Ispitati funkciju

= f(x) = + 1n(x 2 -1)

i nacrtati njen dijagram.

Resenje.

Funkcija definisana za 2 _1 >0, tj.

za

,, > 1.

Dijagram funkcije sece x-osu, jer postoji takvo > 1

za koje jeo(.+ln(a 2 -1)=0, sto se vidi iz pomocnog dijagrama .
(sl. 24).

'=

Izvodi funkcije su:

x 2 +2x-1
2

-1

-2(

Kako

+1)

-1)2

prvi izvod funkcije jed-

nak nu1i za 1 =-1-12 ( 2 =-1+12 se

na1azi u oblasti definisanosti)

i
l.

24

"(-1-12)

68 -

+/2

<

0+12) 2

tacka =-l-12 apscisa tacke kojoj funkcija ima maksimum

Kako

"

caka. Da1je

(-1-12)

=f

-1-12

+ 1n 2

za sve v:r:'ednosti

[x+1n(x 2 -1)!

funkcija

prevojnih ta-

[x+1n ( 2 -1)

X~-OO

[ x+1n(x 2
-l)

1im

.... +

Takodje

(1+12)

.... +1+

[x+1n ( 2 _1)]

.... -1-

Grafik funkcije

s1ici 25.
,

....
I

11
)(

-1-

~
40.

81. 25

Nacrtati dijagram funkcije

f () = sin

Funkcija

n.

definisana za sve vrednosti

raz1icite od nu1e. Grafik funkcije sece x-osu

za k 1, 2,...
Fnkcija parna jer f
Kako

1im
"" +00

sin

tackama x=kn ,
sinfx) = f ().

(-) =

- 69 -

to

x-osa asimptota funkcije.

1

1im sin

-+

Dijagram funkcije
1
l'
hiperbo 1 =

=-

u tackama x=(2k+1); za k=O,l,

jer

2, ... ,

81. 26

~]

f [(2k+1)

(2k+1)~

1
(2k+l )~

Kako

()

cos

k-parno

za

k-neparno.

- sin

za

f '

to

=-t

f'

()

=0 za

cos

- sin

odno~no

za

- tg

=.

(videti

dijagram 27).
Dijagram funkcije

slici 26.

41.

Ispitati funkciju

-/)

nacrtati njen dijagram.

81: 27
(Bez ispiti~anja drugog izvoda).

Resenje.

Funkcija

- /)

lim

definisanu. za

- ( ln

/)

>

Kako

->+

->+

jer

70 -

(-

prava

vertikalna asimptota

->+

funkcije.

Kako

lim

-(1/)

lim e-(lnx/x)= 1, jer

->+

lim

-lnx

prava

=1

- -1

lim

->+

to

->+

->+

horizontalna asimptota funkcije. Da

nasli ek-

stremne vrednosti funkcije, posmatra6emo

ln

= -

ln

Diferenciranjem dobijamo

..:i..

ln

odnosno

+ (- ~

.1:.

'=

(1/)

~ (ln

-1).

Ovde zbog - (1 /) > , '=0 za ln -1=0, odnosno za =. Kako

'

> za > i ' < za < , to u tacki = funkc1ja

minimum ()=-(1/).

=1

Dijagram funkcije se nalazi s11ci 28.

51.28

IC

42.

71 -

Ispitati funkciju

arc

sin~
1+

nacrtati njen dijagrarn.

Kako

ReSenje.

za svako

I~12.

1, to

1+

funkcija definisana

(videti s1. 29)

..

Funkcija

neparna jer

(-)

arc sin

=-1

$1.29

-2

- arc sin

1+ 2

-z

- ()

1+

Izvodi funkcije su:

2

Znaci

'=

Da1je

'=

1+ 2

za < 1

1_ 2

Jl-x 2

1+ 2

-4

(l+2) 2
(l-2)

---'-=---~~
2
I

(1- )

za

= -

1+ 2

> 1

za

za < 1,

-':='2..---.0'2
(l+

za

)'

za > 1

Kako

ima prevojnu tacku sa ordinatom

(0,0)

()=

i ko-

'(0)=2.

eficijentom pravca tangente

U tacki

menja predznak prolaskom kroz tacku

to funkcija za

72 -

=1,

'

ne postoji. Kako

' >

za

< < 1,

' < za > 1, to tacki =1 funkcija ima maksimum (1) = ~

Kako

~.

=-l

funkcija neparna to za

funkcija ima minimum y(-l)=

Prava = horizontalna asimptota funkcije jer

lim
++

--"2

lim arc sin

l+x

+-

Grafik funkcije se nalazi

&lici

----- -~

51.30
4.

Ispitati funkciju
2 1/ x _
=

l/x

i nacrtati njen dijagram.

Resenje.

Funkcija

definisana za

x~O.
.

sa dijagrama

73 -

se vidi da postoji takvo

da

2 1 /.-.;=(

Izvodi funkcije su:

-

(+

ln 2)

2 1 /
ln 2 2

3 2 1 /

- ln 2 2
> ,
(-ln2)3 2-(1/1n2)
2+1n2
to funkcija za x=-ln2 ima minimum y(-ln2) =
Kako
2- (1/1n2)

Kako

"

ko

<

'=0 za x=-ln 2 i

za

"

>

>

to

za

<

(-ln2) =

funkcija konveksna

to

intervalu

funkcija konkavna

( ,),

ka-

intervalu (-00,0).

Granicne vrednosti funkcije:

2 1 / _
2 1 /

lim
-+-

jer

lim

lim

(l-

2- /)

2-(1/)

= lim
-+-

lim

lim

-++

-++

= lim

lim

1/

-+-

2- (l/). l/
-

-(1/)

jer lim 2-(1/)

-++

jer

+ 1 + ln 2

:l

-++

lim

= 1,

Kosa asimptota funkcije

= -

-+-

-+-

2-(1/))

0/-2-(1/))

-1,

-++

(-)

-++

0-2- /) + )

2- /)_l

(1l/

-++

2-(1/)_1

1 - lim
-++

= 1 -

lim
-++

l/

2- /) 1/x 2 1n2
-(l/)

Dijagram funkcije se nalazi

slici 32.

s 1.

32

-In 2

)(

- 74 44.

tacki

Napisati jednacinu kruga krivine krive y=ln

( 1 ,)

= ---=----

(' ( )

za y=lnx,

gde
1+,2

-'

y~'

1+,2
+

y~').

" ( )

y~

ly~"1

u tacki

(l+~2)/2

Kako

=()

Jednacina kruga krivine krive

(-)2 + (-) 2

-1

1
= --2

= ,

"

1,

(1+1) ~/2

=- 1 ,

to

212

1-11

= 1-1.!.:!:.!
-1

+ 1+1 = - 2 ,
-1

jednacina kruga krivine u tacki

(I,)

(-)2 + (+2)2 = 8.
U kojoj tacki krive y=lnx

45.

Resenje.

()

Kako

Krivina krive

=()

krlvina najve6a~
u tacki

"l.

(1+,2)

Za krivu y=lnx
()

Resenje.
(,)

1-(1/ 2 )!

(1+ (1/ 3/2

' ()

to

(,)

Kako

- ()

za

75 -

12

12

- () >

za

< <...!..

12

()

<

za

1
>-

to funkcija

12
()

za

=-

ima maksimum

12
( 2

se ne nalazi u

oasti

(...!.. )

12

213
9

definisanoati funkcije

= ln )

111 GLAVA
FUNKCIJE VISE PROMENLJIVIH

1. Neka

u ravni dat skup tacaka D.

vaju se koordinate tacaka iz skupa

(,)

Sa

oznaca-

Ako svakoj tacki iz D od-

D.

govara n n vrednostz , kaze se zavisno mn

z funkcija dveju nezavisno promenljiv:j.h

ljiva

. Pise se:

z=f(x,y)
Analogno se defj.nisu i
Skup D

funkcije tri i

oblast definisanosti

funkcije

vise promenljivih.

(,).

Pod odredje-

nim pretpostavkama

vrs u prostoru.

funkciju tri nezavisno promenljive u=f{x,y,z)

Za

funkcija z = f

(,)

adekvptne geometrijske interpretacije ali su i

cije vrl0 ceste u

2.
u

funkciji

(,)

Z =

ravni

takve funk-

prienama.

funkcije z=f{x,y)

Nivo linij

cini

takva kriva f(x,y)=C

CL

cijim tackama funkcija ima istu vrednost z=C .

Ni vo povrs

funkcije u = f

(,,

z)

cijim tackama funkcija i11ia istu vrednost u =

povrs f

(,,

z)

tacka
tako

(,)

tezi

tacki

77 -

granicna vrednost funkcije z=f(x,y)

kada

( , ) ako svakom .> odgovara !;7

f (,) -Ali .

se pise:

(-

cim

-+-

f(x,y)

(_ ) 2

) 2+

.(

~.

= .

-+-

razlikovati granicnu vrednost funkcije

uzastopnih gra-

nicnih vrednosti:

(,)

lim

lim" f

(,)

-+

-+

-+- -+-

kod kojih se

zi nekom

promenljivih smatra konstantom

Dobije se funkcija

kojoj se sada ra promenljiva pusta

z
f

.. 1 n~. .~zvo d

4.

PaXC~Ja

druga te-

nezavisno promenljive
tezi nekom

..

C~Je

) '
= f(
,

l! =

t.x"'o

t.x

ako ovaj limes postoji.

Geometrijski
krivu z=f(x,c)

tangente

l!

pravcu

koeficijenat pravca tangente

z

ose,

z =f(c,y)u pravcu

krivu

koeficijent pravca

ose.

visih parcijalnih izvoda

r+sz

rs

znaci,

treba prvo r

s puta

Ako funkcija
jalne izvode prvog

puta uzeti parcijalni izvod

=f

vode drugog

zatim

definisana obiasti ima parciZ

~ kaolneprekidne parcijalne iz-

(,)

~ i
2z . 2z

tada

svakoj tacki oblasti

- 78 -

5.

Totalni

diferencijal

funkcije

= f

(,)

dz = ~ dx + ~ dy

Analogno,

totalni

diferencijal

funkcije

= f (x,y,z)

dx + dy + z dz.

du

ia

Ako funkcija
Totalni

totalni

diferencijal

diferencijal,

drugog reda

d 2 z = d(dz) =

a2z

funkcije

diferencijabilna.

z = f(x,y)

2
2
dx 2 + 2 ~ dxdy + ~ dy2

Uopste,

dx

sibol

koji

oznacava

foralno

se

)
izraz

zagradi

Neka

=f

neka

(,)

x=f 1

diferencijabilna

(t)

= f 2 (t)

funkcija

tada

dz = ~ dx + ~ ~
dt
dt
dt .
Specijalno

Ako

dize

ste-

6.
ljivih

da

+..l.. dy) () z

z =f

za

(,)

az

az
av
7.

Ako

=tje

dz

az + aZ

dx

= f 1 (u,v) ,

az +

av

jednacina

(,)

= f 2 (u,v)

tada

- 79 gde F(x,y)
finise

kao

funkcija promenljivih i

diferencijabilna

funkciju nezavisno promenljive

tada

, de-

- -W-

( za

'1

Ako jednacina
F (, , z)

definise

kao funkciju nezavisno promenljivih

tada

F
z

( za F
z

'1 )

8.

Neka

Funkcija ima u tacki

funkcija
(

ml0

dovoljno
Ako

!:" <

(,)

definisana u oblasti D.

funkcija

(razlicite od

koje su

okolini tatke

!:" >

(,)

) oblasti D ekstremum kada razlika

ima isti predznak za sve tacke

u

=f

tacki

ima minimum,

ako

maksimum.

Potreban uslov za ekstremum

diferencijabilnu funkciju

Za

ekstremnu vrednost u tacki

(~)p

Tacke u kojima

=f

(,)

potreban uslov za

=0,

zadovoljen potreban uslov za ekstremum su sta-

cionarne tacke.
Dovoljni uslovi

za ekstremum

Neka stacionarna tacka

dx 2+ dy 2 >
)

.
'2

(d z)p

2
)

funkcije z = f (,)

Ako

tada

f(xo'yo)

> ('\

tada

'f (')

<

(d z)p

maksimum funkcije
minimum funkcije

z=f(x,y)
z=f(x,y)

- 80 -

(d z)p

ekstremum

predznak,

tada fa.nkcija

z =f(x,y)

tacki

uvedimo oznake
z

=(

, q =(

, r = (~ )
~

s =(

'

2
t = (_z)
2

2z

) ,

1)

ako

maksimum
2)

3)

=f

(,)

rt-s 2 <

9.

r >

rt-s

nalaze

z =f(x,y)

(t >

),

z=f(x,y)

ima

(,)

ima

funkcija z = f

funkcija

=0 potrebna

ekstremum

tacki

dalja ispitivanja.

nalazenja vezanih maksimuma i

traze

S(x,y)

minimuma funkcije

funkcije z

ekstremne vrednosti

zadovoljavaju jos jednacinu

koje

funkcija

ako

4)

rt-s 2 >

tacki
ako

r<O(t<O),

tacki

ako

minimum

rt-s 2 >0 i

=f

(,)

koje

(jednacina veze), dakle,

krivoj liniji dobijenoj kao presek povrsi

S(x,y)=O. Formira

cilindricnom povrsi

(Lagran-

geova funkcija)
(,)

gde

konstanta i
Analogno

(,)

trazi

S (,)

ekstremum funkcije

nalazi uslovni ekstremum funkcije

ili vise promenljivih kada postoji

ze.

voj

funkciji

(,)

ili

tri

vise jednacina ve-

tom slucaju ima onoliko neodredjenih faktora

Lagrangeo-

koliko ima jednacina veze.

Odrediti orlast defin.isanosH slede6ih funkcija z=f(x,y)

1.

z = ln(x-2y)

lnVx 2+y2

= '.4 2 _ 2 _/

d)

= . 121 2
'! -

z = arcsin(y-x).

- 81 Reseje.
)

Oblast definisanosti funkcije

xO~

ravan r.ez tacke

(0,0).

Funkcija definisana za -2 > , tj. za <~.

(s1.1)

)(

Slika 1
)

< R2

Furikcija

definisana za R

~ ,

tj. za

2.

( s1. 2)

-R

S1ika 2
d)
(s1.

Funkcija definisana za 2 _ 2 > , tj. za ! I > i I

Ixl>lyl
=-

s 1.

82 -

Funk.cija defirt~.ana za

~x-l.

Iy-xl ..s- t,

tj. za ~ x+l

(sl. 4)

'1

S1ika 4.

2.

>

nivoa 1inije ispitati sledece povr!H.

f)

i)

9)

h)

>

nivo 1inij

su e1ipse
2
~+
2

~ =

cije su po1uose

-;

(Za =, tac'ka (0,0)).

Za

=,

nivo linije su parabole

=~ - ~

2.

Resenje.

Za z=K,

r~

d)

z = ~ + 2

s 1.

5.

(>,

Za

83 -

nivo 1inije su parabo1e

(s1. 5)
Za z=k,

IKI <
2

+ "L= 1
1::2

2
v 2
z = -- + L 2
1;2

nivo linije su e1ipse

sa po1iosama

I I < nivo 1inije su e1ipse

2
z2
2

~+2=1-2

Za =,

I I < nivo 1inije su e1ipse

2
z2
2
2+2=1-2

povrs

e1ipsoid (s1.

Slika 6.
)

Za z=k nivo 1inije su e1ipse

2

~+~=1+2"

Za =,

I I > ni vo linije su hiperbo1e

z2
2
2
2" - -- = :-2 - 1

Za

I I

< ni vo linije

2
2
z
2"- 2"

~7
1-2

(Za IKI=c ta~ka 0(0,0))

Za x=k,

Povrs

su hiperbole

-:-2'

Za IKI=b nivo 1inije su prave

parabo1oid

84

Za =, //
hiperbole
z
2

nivo linije su

>

1.

Za //= nivo linije su prave

~

Za // <

= .l

~ =

}:.

{sl.7}

nivo linije, su hiperbole

~ =

t:

1 +

nivo linije su hiperbole

2
z2
2
2-2=1+2

Za =,

// >

nivo linije su elipse

2
....,.. -

1 .

a~

Povrs

Slika 7.

Za z=K

jednograni hiperboloid.

d}

Za

nivo linije si hiperbole

2
2
z
2
- 2 = 1 -2

Povrs

.l

dvograni hiperboloid {sl. 8}

Slika 8.

Za z=K

nivo linije su elipse

~+L

Za

=,

:f

Za

2
2
~

nivo 1inije su hiperbole

nivo 1inije su prave ~

z
2

Za

Za

-:

2
2
nivo linije su hiperbole

2
2

z
nivo 1inije su prave

.l

.l
t

z
- 85

povrs

konus (s1. 9)

Za z=K,

f)

>

nivo

linije su hiperbo1e
2

;. - ~ = .

Za z=K,

<

hiperbo1e

Za

nivi 1inije su

~2.

- 2

nivo 1inije su parabo1e

z =
=

Za z=K,

Slika 9.

nivo 1inije su prave

1.

Za

nivo 1inije su parabo1e

2
2

z = 2" - ~

Povrs

-----t----y

hiperbo1icni parabo1oid

(s1. 10).
g)

Za z=K nivo 1inije su

=.

hiperbo1e
Za

51.10

nivo 1inije su prave

z=Kx.
Za

nivo 1inije su prave

z=Ky. Skica povrsi

s1ici 11.
h)

Kako

za svako z=K

nivo linije e1ipsa

2
2

2"

+ ~

= 1, povrs

1:;

ci1indar (s1. 12)

i)

51. 11

Za svako z=K nivo 1inija

parabo1a 2=2. Povrs cilindar (s1. 13).

- 86 -

SHka 12.

3.
)

Odrediti slede6e granicne vrednosti:

lim [lim -+
-+ ++

-+

SHka 13.

-+

-+

lim
-+

i)

lim

-1

lim

f)

+1

-+2
-+2

cos

lim (l +

-+

-+

-+

lim ( 2 + 2) - (+)
-+

Resenje.

++

2+2

-+

-+

-+

-+

g)

-+

-+

-+

lim ~

d)

++

-+

-+

-+

-+

-+

-+
++

:.:-+:.:
++

-+

->

-1

.!.) +

87 -

Na osnovu rezultata iz

d)

Kako

za

....

ne postoji.

y~kx

lim~
2 2

),

1+ 2

""

to ovagranicna vrednost ne postoji, jer se za razlicite vrednosti koeficijenata

- __
1_ , tada
- -

Stavimo li

lim -1

""

+ 1

dobijaju razlicite granicne vrednosti.

1
'- -1

1 im

~1':':--=--

....

....

t
,

+1

biti

""

-2

Znaci, ako granicna vrednost postoji ona moze biti jednaka

Kako

1 -1
+1
jer

- l

(-)-4
+ 1

=1
lil

< I-I +

y~

jednaka

Granicna vrednost ne postoji jer

>

za

= - za

"" 2

<

'2 '

<

to granicna vrednost postoji i

f)

<

"" 2

g)

lim
....
....

cos

(\

jer

Icosyl < 1

za svako

Kako

IspitaceO

h)
f ( , )

(1+.!

lnf(x,y)

granicnu vrednost logaritma date funkcije

2
1
+ ln (l + -)
to

1
lim lnf(x,y)= 1im [--ln(1+-)]
= lim
2

-+

""

-+

....

[ln(l+-1 )]= 1.

- 88 -

Znaci,

(,)

-+

i)

Kako
2

<

>()

(+)

>

to

(),

lim ( 2 +2) - (+) < lim (+) 2 - (+)

Za

-+

-+

-+

-+

+=

(+)

(+)

= lim u

-+

-+
-+

lim

( +

-(+)

-+
-+

Naci

4.

_ az

az

ako

1.-

n.

az
az

_1_

rxy

2ylnxY + 2 _1_ __
1

Izracunati (~\p i

5.

3 3
z = ~

Kako

n.

az

(1,3).

333
-

ylnxy + ~

az

, ako

to

az

3
-:t )

3 3
-4

2'1+33

(~ )

6.

ako

3
-3:t -

89 -

29

12

Izracunati

(~ )

3
-23 -1
1.2

55

-9

(~~ )'

(1,2,0).

U =ln(xy+z) i

Resenje. Parcijalni izvodi funkcije U =U)x,y,z) su:

au

xy+z

au

xy+z

Vrednosti parcijalnih izvoda

au

u tacki

) = :-~+02
1

U=

(1,2,0)

xy+z
su:

"2

1 2+0

"2

au

Kako
3

au

z
(3

8.

au

- 1

= 2yz + 1,

to

2
2
+3y-1)dx+ (3x+z )dy+ (2yu+1)dz

Tacka se krece

u tacki

rneni za 0,01

+3xy-x+yz +z

Resenje.

az

Naci totalni diferencija funkcije

7.

nutku

1.2+01

dU

(2,1,1).

za -0,02 ?

povrsi z =

2 - 2 u datom tre'"'2

Kakoce se prorneniti z ako se

pro-

Resenje.

90 -

prirastaj funkcije

_
z2 -

(2+0,01) 2
2
-

(1-0,02)

= 1,05965.

Prirastaj se moze priblizno izracunati pomocu totalnog diferen

cijala. jer

~x

za dovoljno malo

~z ~

~y

(dz)A

Znaci
~z

:t 2

1 +

~~

Izracunati

9.

= ,

= sint

cost

+ ~

dz
dt

0,06.

, ako

gde

Kako

Resenje.

( - , (2)

( - 2)

to

dt

dz
dt
odnosno

~~

u -2ue

Resenje.

to

Kako
to

gde

(2U-2e )

= 2

'

-2ue cos

(+)

+ ~ V
V

+~

(2-2)

(2U-2e )

k '

Kako

z
,

Naci

10.
z

tgt - Sintlnsint]

(sint) cost [cost

-2)

cos

(+)

= sin (+)

- 91 -

11.

~~

Naci

~
ako '
,

1
qde u ='

z = uvlnw

ResenJe.
z

1
- 2

cos

"2

w = sin (-)

-2

(-)

lnw,

-2,

Kako
v ln w,

v = 1 -

= -cos(x-y)

= ~ U +

odnosno

to

v ln w

~ ~

12.

Resenje.

+.!.
2

qde

w,

Kako

u lnw

;:

(-2)+ v (-)
w

[-cos

(-)]

k'

w=xY

v +

v +

v +
z

v =ln{X+y-z),

'z

az
to

'

U =e v

..:::

(-2)

lnw

Naci

~)

(-

w z

2
2vwev w

2
_._1_ + v 2 v w
x+y-z

2
v w
2vwe
x+y-z

2 v2
+ v w xYlnx

-1

v 2w
2vwe
x+y-z

Neka

13.

Resenje.

= ln

92 -

.; 2+"'2 Pokazati da

Kako
1

'; 2+/

2'; 2+2

1
';-2-2

1
';-2-2
2 +

2+2
~

2z
-2

2z

-2

222

-2

-2

(2+2) 2

(2+2) 2

(2+2) 2

to

(2+/) 2

2z

~+

14.
Pokazati da

2z

-2

Neka

(2+2) 2

(2+2) 2

. 2z

n.

Kako

to

Iz

sledi da

--sin - -sin

15.

2z

.Q, x siny

- 'L~1 cosx.

333
Odrediti d z, ako z = + -3.

Resenje.

to

= -

z +

z
:--2
=(

- 93 -

Na6i6emo slede6e parcijalne izvode

z

----

() z

2z

::

()

--2

2z
-2 =

i uvrstiti ih

izraz za d z,

dZ = 6 dx +6 dy

16.r

Na6i d 2 z , ako

z =f(u,v), gde = , v = , f nn dvaput diferencijabilna funkcija.

Resenje.

~~

d 2 z = d(dz) = d(

dud ~ + ~ d 2u + dvd

~;

2f
2f
du ( --2 du + ~ dv) +

+ dv(

2f

~
Kako

2f
v

du 2 +

2f

+ --2 dv) +
V

2f

v 2

~;

)du +

dv) =

dv 2
+ ~
V
f

f
v

du 2 +

dv 2

2f
f
dv 2 + 2 - - du dv+ ~ d 2 u + d 2 v
v

du = dx + dy = eYdx + xeYdy

d(du)

'
2
d(eYdx+xeYdy) = 2e Ydx dy+ xeYdy

dv
d 2 v = d (dv) = d (yeXdx+eXdy)
tozamenom tih vrednosti

2e x dx dy+ye Xdx 2
izraz d 2 z dobijamo da

94 -

d 2 z = (yeXf 'v+e 2y f"uu + 2 + f"uv + y2 e 2x f "vv) dx 2 +

.+

r ,
2l fu

f 'v+xe

f: v

'+

(l+xy) f"uv+ye

f"vy dx dy+

Uveriti se da izraz
232
(cosx + 3 ) dx + ( - ) dy

17.

totalni diferencijal neke funkcije i naci tu funkciju.

n.

U ovom slucaju
3

Prema tome '

--
Q = 2

tra~ena

z =

)dy =dz

dx+

2
cosx + 3

sledi

(cosx +

."QZ
=~x

S'(y)

z = sinx +

S(y)

( !

dy,

gde,

3 _ 2 ,

~+c

,,3

Uveriti se da

18.

()z

~y

2 ) dx = sinx + + S ()

,_z
-_ 3 + S'(y)
S d ruge s t rane

odakleje

3 ,

i stoga '

( -

funkcija.
Iz uslova

= cosx +

(cosx+3x y)dx+

- ; ) dx + .( !

izraz

- ~) dy +

( !

- L

) dz

totalni diferencijal neke funkcije i naci tu funkciju.

n.

! _L

z
Q

Kako ~
to

U. ovom slucaJ'u ' =!

z
- -2 '

=z -

- 2'
".

z==

- 2

-2'

- 95 -

z
1
2) dx + ( Z

gde

- 2") dy + (

~)dZ
z

trazena funkcija.
1
au
z
ll,.m
2

dU

au dx+ au d

+ au d
z

Znaci da

f(

Sa druge strane

z
2)dx

au

au

.!. +

as

-z1

+ as

-z1 - 2"

2"

odakle

~+ ~+ S (, z)

as

as

-~.

z
Treba odrediti funkciju S(y,z) dve promenljive ciji su parcijal

ni izvodi poznati i zadovoljen

S(y,z)

as

dy =:l + (z)
z

r..!.

- ~ + ' (z)
z

z
'

(z)

(,

Konacno dobijamo

z) = :l+
z
U

L
2
z

(z)

+ ~+ :l+
= ~

Odrediti az

= R sinu cosv
R sinu sinv
z = R cosuu gde

19.

uslov totalnog diferencijala.

, ako

Resenje.

az

izvoda

az
(

= x(u,v),

IZ z=z(u,v) sledi

konst~nta.

Izvescemo formulu za nalazenje parcijalnih

kad

az

z = z(u,v)
+ z av

= y(u,v),

z
z
- = - +~

z,

80::>

, 8 <I _ = ne
.
ze

0 =ze
-

18 11

' 1 8 80::> =

U18nU18- = ~~ ' 80::> n 80::> = :~

a~

ne

ne

ze

ne

ne

}{"?){

ne

ne

ze

ze

ne

-
ne

ze

ze

ze

a~

ne

ne
-
ne

ne

ne
-

ne

a~

"E?1~"E?pa~

ne

ne

+ ne

od

OW"E?~1::>uaiaJ1P

ne

('n)=

ne

~ ZI

+ ne
OW"E?~1qoP

('n):

ne

ne

a~

"E?1;?"E?pa~

ne
+ ne :

ne

+
OW"E?~1qoP

'

od

OW"E?~1::>ua~aJ1P

O}{V

ne

ne

"E?d

96 -

('n) :;;

ZI

('n):

O}{V

to

97 -

2 . 2

- R s~n ucosv
=- sinucosv
R2sinucosucOS 2v+R 2sinucosusin 2v
cosu

sinusinv

R2sinucosucos1v+R 2sinucosusin 2v

cosu

.:.

1z + 2 z
7?

Kako glasi izraz

20.

tama~
Kako

Resenje.

polarnirn koordina-

= :r'cos

to

rsin

1"

=~ :

2. ~ r + z ]
_ r

.
Dalje

2z
2
Kako

[ z r + ~ ~ ' r + 2. [ ~ r + ~

1 2 +2

aF"

1-2-2

arctg :i

122
+

2 + 2

/
V

~y

sin

sin

r
s

zamene

r s -

l2. 1

2
+

to

[~
s +~(-sin
Cir

in

se:

(_ s

--2

2.
Cir

Ako se

izraze ~~

dobice

sin
r

>] s +2. [~Cir s + ~z

'.

- 98 -

Si 2 ) s +
r

2z
+ ( r

Koristeci da

sin

2z

2z

2z

sin_

;2r

sin 2

. {-

sin

dobijamo

_ 2

2z

sins

. 2
~+
r

1r

+ 2 ~ sins

2
r
Na isti nacin dobijamo da

2z

2
2 z sin 2 +~

cos

+~

cos
r

2z

+ 2

--
~

sins

sins

Znaci:

Na,-,~

Resenje.

",.

21.

z
'

+z

-R

k'

=0.

Jednacinu

+z

-R

diferenciramo

=0

sto daje

2 + 2z ~

i
2

dZ'

+ 2z -- =

vaZi da

uz uslov

=0 definise z kao funkciju od

dZ

u opstem slucaju ako f(x,y,z)

i

az

za

dZ "

Ako + + 1n z = , pokazati da

22.

Kako = - - 1nz, to = -.

n.

= 1n(-x-1nz)

99 -

s1edi

. (- z ).

Iz z =

Iz
--

-x-1nz

=.

--

(-1).

Znaci da

~ ~
~z

--

z(x+1nz)

u opstern s1ucaju, ako

y=y(x,z), z =z(x,y)
af

af

tada

f(x,y,z) =0 pod us10vorn da

~ =-

az

(,

z)

-1.

Naci ekstrernne vrednosti funkcije z = 4 + 4

23.

n.

z(x,y)-z(o,o)
to

~ az

az

af

af

az

1nz
_ -(x+1nz)e
- -1
z(x+1nz)
-

Kako

>

za svako

funkcija irna rninirnurn

24.

raz1ika

tacki 0(0,0).

3 + 3

1i funkcija z

irna ekstrern tacki

0(0,0) ?
Kako

n.

ki 0(0,0)
za

<

nrn

ekstrern jer

(,)

= -z

(-,-),

z(x,y) >0

za

to funkcija
,>,

tac-

z(x,y)<O

Naci ekstrernne vrednosti funkcije z = 3 2 (4--)

25.

Parcija1ni izvodi funkcije su:

2 2

3 2

(4--)-

3 2

2 (4--)-

100 -

bi nasli stacionarne tacke funkcije, resicemo sistem jedna-

cina:
2 2

(12-4-3)

3 ( 8-2-3)

Resenja sistema su
)

=,

proizvoljno

=,

proizvoljno

=2,

4
= }

Znaci tacke koordinatnih osa i tacka

ke

(2,})

su stacionarne tac-

fUll{cije.

Kako

a2 z

~
2z =

(4--3),

(4-2-.)

(24-8-9)

to

u svim tackama koordinatnih osa.

Kako razlika
z(o+Ax,y+Ay)-z(,)=()

(+)

menja predznak , stavi li se

kama

(4---)

umesto

to funkcija u tac-

ose nema ekstrem.

Isto tako funkcija ni u tackama

ose nema ekstrem. U

tacki (2, )
2

= ( :)
2z

(\)

6'2.()2(4-2'2.-) =_( \6 )2
4
4
-64
2 2. }(24-82-9.
})= :
3

2'2 (4-2-3

= -32

Kako

_ 2

2
162
- -9- (-32)- ~
.9

642
-9- >

to funkcija u tacki (2, ) ima maksimum jer < i

<

26.

101 -

Naci ekstremne vrednosti funkcije z =

Resenje.

Parcijalni izvodi funkcije su:

8
-:::2

2 +

+- +-

+2-2

++

Treba resiti sistem jednacina

8

-2

2 +

+2-2=

Ovaj sistem jednacina ekvivalentan

8

( 1

1 )
+2

(-)

Iz druge jednacine

(-)' ( 2 2+ 8 (+)

Kako
2+-

+ 8

> ,

sledecem sistemu

- = 8( 2 2 2

to

odnosno

Koristeci da

=,

jednacina

8
2
=

postaje

-2"

odnosno

Znaci tacka (
Kako

2z

~
2

(~)

313

313

16
2 + ~

(~)

1,

stacionarna tacka funkcije.

2z

(Z)

2z

2 +

to

8'8-1 =63 >0,

funkcija tacki ( -~ __2_) ima minimum

313 ' 313
27.

16

( z) =8 >0,

,~
zml.'n

15

319

Odrediti ekstremne vrednosti funkcije z = 2 +2

pod uslovom da promenlj ive

zadovoljavaju jednacinu

+ = 2.

Formiramo Lagrangeovu funkciju

2
+
+ (+-2).
Imamo

Resenje.

F(x,y) =

= 2 + ,

+
+

2
2

kstr

Potrebni uslov

102 -

daje sistem jednacina

+-2=0.

Kad resimo sistem jednacina nalazimo da

==1,=-2

Kako

2F
""2

2"

+ 2dy

funkcija

tacki

28.

>

zmin = 2.

+(

= + 2,

zadovoljavaju jednacinu

Formiramo Lagrangeovu funkciju

F(x,y)

-1)

Potrebni uslovi daju sistem jednacina

+ 2 =

- 1 =

Kad resimo sistem jednacina nalazimo da

Odrediti ekstremne vrednosti funkcije z =

Resenje.

to

ima minimum

(1,1)

uslovom da promenljive

Imamo

2,

12

=~

,
1

11

12
1

12

"2
1

- "2
1

"2

"2"

11

4 = -

1 =

pod

= 1.

Tacke

-.!... ),

S(-

Q(-

/2

103 -

/2

12

12

1
1
R( - , - - )

-),

12

/2

su stacionarne tacke funkcije.

Kako

2F

2.

2F

2F
~)p

2~

;?
1.)

2(-

2F

;)

2F

= - 1,

;?

1
2 (- 2)

-1

to

2
2
2
2
(d F)p=-dx +2dxdy-dy =- (dx-dy)
Razlika
~

F(x,y)-F( 1 '1) =.

posle prelaska

~
Kako

rnaksirnum.

<

<

-21

-1)

'21

) ,

polarne koordinate glasi

1 r 2 ( s in

( Tacki

2 - 1) .

i),

odgovara

to funkcija F(x,y) u tacki

= 4 ).

~ < za < <~( "f

Kako

za

-21

sin2

-1)

to funkcija u tacki Q

irn

F(x,y) -F(X 2 'Y2) =1 r 2 (

"f

),

<
rnaksirnum.

Razlika
~

~a

F(x,Y)-F(,)

funkcija u tacki

= 2

(sin2

+1) >0

F(x,y) - F(X 4 ,y 4)

2 < <

( ,. )
r

irna rninirnum.

Funkcija i u tacki S irna rninirnum, jer

za

=~(Sin2+1)

>

za

; < < 2 ( ~ 74

).

Odrediti ekstremne vrednosti funkcije u =x 2 +y2+z 2

pod uslovorn da prornenlj ive , i z zadovoljavaj'u uslove 2 +
29.

-z=,

x+2y-z=.

Resenje.
f

(,,

z) =

Forrnirarno Lagrangeovu funkciju

+

+z

1 (

-z) + 2 (x+2y-z)

'

104 -

Kako

2+2

2 1

2Z-

1 + 2
+

to su potrebni uslovi za ekstrernum

2 + 2 1 + 2 =
2 +2

2z -

+2

2 =

1 -

Iz ovog sistema se dobija

-

- 2
=-1+~1

z =

Ako se te vrednosti za x,y,z

-z

zamene u jednacine

x+2y-z

22

dobija se

'4 (1+ 1 )2

Odavde

2
[ --+
1+

Za

2 =

Za

1 =

+ 2

=0,

z =

= - 5

= 1,

1 = -12,

Tacke 0(0,0,0)
Kako

22,

(1,2,5)

z = 5.

= 2,

su stacionarne tacke funkcije.

2F

;7
2F

=0,

to

1+

2 +

2
, F

2F

2 + 2 1 '

7
,

2F
z

2F

= 2

2
2
2
2(dx +dy +dz

105

m~n

Kako

[2+2 (-12) dx 2 + [2+2

(d 2 F)p

(-12) dy2 + 2dz 2

-2 [ 11 (dx 2 +dy 2 ) - (dx+2dy) 2 =

2_ dy) 2 +
-2 [ (IIO dx __
.r

to

33 d 2

5'

<

1 + 4 + 25

30.

30.

U inzinjerskoj praksi se cesto jav1ja s1edeci za-

datak: znamo i1i pretpostav1jamo da izmedju nezavisno promen1ji

ve

i zavisno promenljive

postoji 1inearna veza. Vrse se

merenja i dobija se tabela koja se sastoji iz uredjenih parova

( 1 ' 1 ) ,
nu

( 2 , 2) , ..

( ' m)'

linearnu funkciju

m > 2.

smatramo vezom izmedju

za koju funkcija
m

f(a,b)

i=1
nnu

ima

[Yi-(ax i +b)]2

vrednost. Potrebni uslovi ekstremuma su:

= -2

( i-axi-b

.
~

i=1
m

= -2

(.

i=1

.-)

Posle sredjivanja dobija se sistem linearnih jednacina

i=1

.
~

m
+

i=1

xiy i

i=1

i=1
cije

.
~

i=1

Yi

resenje

i=1

rn
m

i=1

xiy i-

i=1
2

i=1

i=1

Xi

Yi

-106 -

1=1

1=1

i=l

L 2 1=1 i

u tacki

(,)

funkcija f(a,b)

ima minimum jer

i=l

i=1

i '

Poslednja nejednacina

spec1jaln1 slucaj CauChyjeve nejedna-

1n

Za

=1

1=1
odnosno

1 -

1=1
Znak

=n

m
.

i=l

moze biti jer

vi pretpostavci da medju
m
m

i=l
31.

i )

>

tada bilo

1 = 2 = =

niz ima razlicitih.

sto se protiZnaci,

m
.

i=l

Neka su merenjem dobijeni slede61 uredjeni parovi:

( 37 , 9 ; 10 ) ,

(40 , 5 ; 104, 5) ,

( 38, 6 ; 10 2) ,

(35,1; 95,5),

(34,6; 94). Radi efikasnijeg racunanja formira

se tabela

( 36 , 2 ; 97 , 5 )

.
~

40,5

104,5

107 -

2
1

1 1

1640,25

4232,25

38,6

102

1489,96

3937,20

37,0

100

1436,41

3790

36,2

97,5

1310,44

3529,50

35,1

95,5

1232,01

3352,05

34,6

94

1197,16

3252,40

~ 1222,9

593,5

8306,23

22093,4

1=1

u ovom slui5aju
= 622093,4 - 222,9593,5 = 269,25 = 1,76

6 830 6 , 23 - 222,9

152,97

= 8306,23593,5 - 222,922093,4
6 8306 , 23 - 222, 9

Trazena linearna

funkcij~

= .1, 76

+ 33, 53

5128,65
152,97

33,53.

IY GLAYA
NEODREDJENI

INTEGRAL

1. Integracija smenom, parcijalna

integracija

Tablica integrala i

1.

xndx

dx

eXdx

4.

aXdx

5.

sinxdx=-cosx+

6.

f
f

7.

dx
--2cos

tg

8.

dx
--2sin

lnlxl+

'f -1)

'f

n+1

2.

cos

osnovne

n+1

'

ln

dx = sin

ctg

etode

integracije

9.

{ -arccos

dx

{ -arctg

- 2

arctg

10.

11.

--2-

l+X 2

dx

I~

ch

14.

ch xdx

sh

15.

--2

dx
sh

Metoda

I 2 2 1

sh xdx

ln I +

13.

16.

1
!+
2" ln !l+
1-

dx

1-

12.

arcsin

J~

109 -

cth

= -

dx
ch 2 x

thx+C.

zaena.

Stavljaju6i

gde

(t)

= (t)

dx =

'{t)dt ,

neprekidna funkcija zajedno sa svojim izvodom

'(t)

dobijao

Jf(x)dx

f[(t)]'(t)dt.

Parcijalna integracija
Ako su

u d v

v diferencijabilne funkcije

tada

u v - v du

Primenjuju6i tablicu osnovnih integrala na6i slede6e

integrale.

1.

(-

) dx

110 -

Resenje.
1

f (27 - 2 7 2 + 9 4 27

2.

2
dx + 9

) dx

(1- ;

f dx

4
dx -

f dx

= 27

27 - 27 + 9 ""5 - 7 +

dx

Resenje.
1

7/4

- 1 / 4

7/4

- 1/4

= j~

3.

Resenje.
1

f (1+

+)dX =

1 =

4.

dx

+1

brojitelja sa imeniteljem dobijamo:

+ 2arc tg

+1)

f V1-sin2x

dx .

Resenje.
1

=fVsin 2 x+cos 2 x-2sirrxcos

5.

dx =

(sin -cos ) dx = -cos -sin +

1 = tg

dx

Resenje.
. 2

I=J~dx
cos

f 1-COS 2
cos

dx

J~-J
cos

dx

tg

+ .

111 -

Koristeci rnetodu zarnene naci sledece integrale:

6.

dx
+

Resenje.

1 =

Smenom x+a=t, dx=dt

dt
t

ln!ti+c

lnlx+al+c .

dx
--2

7.

dobijamo

2+

Resenje.

dx

2"

Smenom

1+( ./

) 2
dx = ./

dt,

dobijamo
1

1 =

2"

./~j

8.

dt
1+t 2

1
;

arc tg t +

arc tg

Ib

./ ~. +

dx

./-4 2

Resenje.
1

= ..!..\

dx

1- ( 2 ) 2

Uvedemo li smenu

--2

= t

, dx = d t

dobijamo

I=.!f
2

dt
J1-t 2

~ arc sin t +

~ arc sin 2 ' +

n.

1 =

~ f ~t

10.

Smenom
1

dt

n.

11.

4/3

dx=dt

sin 1 dx
.!.=t

Smenom

- Jsintdt

1+ =t

4".t . +

J~

112 -

cos t +

'

dx '= dt,

dx
z=-dt

= cos

dx
---"'=-=---

n.

1 =

eXdx

2 +1

Uvedemo li smenu
1

= -dt
2- =

= t;

eXdx

= dt

dobijamo

arc tgt+C= atc tqe

+1

12.

n.

dX_ _

21

l+x- 2

Uvodjenjem smene
1=-

[~

-1

=t,

-2

dx=dt

-ln(t+lt 2 +1) +

dobijamo
= -ln(

~+

~)

11+

ll+t 2
ln

l+\~

+ .

dobijamo

13.

dx

113 -

sin

n.

dx

2sin

2" =

Smenom tg

cos

2"

dt

f
14.

cos
2dt

"2 tg "2

dobijamo

2"
lnltg

lnltl+C

dx

2"

dx

t,

cos

2"

cos

2"

1+

dx

-:/;;2:;+c=o:::s:;2~x=

n.

cos

dx

fu2c~s2x

Uvedemo li smenu sin

1

J~

15.

V1-cos t =

dx

t,

cos

arc sin t +

cos .dx

dx

1.
dt
2
1

dobijamo

arcsin

12

Smenom
-

12

n.

3-2sin 2 x

= ~

f 2 - 2

./

V~_t2

12

cos

(J~

sinx)+C.

dx .

cos t

- - 2 - ; t = arc cos

; dx=-

sin t dt

sin t

dobijamo

1 =

=-2
+?

2
2
2
t dt = - sin tdt =- J.!..-eos2!: dt
2 2
2 2 2
t+~ sin2t+C=- ~t+~sinteos t+c=- !:- are eos ~ +

/2
2
2.
JVa
- eos t S1.n

/- 2-_22- '

="21

--2
v -

4 2 2

eos

- 114 Metodom parcijalne integracije na6i slede6e integrale.

16.

tc tg dx

Resenje.

Stavljaju6i u=arc tg
dv =

du=

dx , v =

--.!..."

dx,

l+"

2'

dobijamo

1
2
2 arc tg - -1
arc tg - - ----.; dx = 2 1+"
2
2

I=T
'21

17.

arc tg

+ arc tg

f dx + -1
2

1+ 2

Resenje.

Stavljaju6i: u=ln

dx
, du=21nx7 '
2

v = -3-'

dobijamo

I=*
gde

ln 2x - i

2
2
4
- 3 - ln - I 11

lnxdx

I 1 = lnxdx

Primenjuju6i ponovo rnetodu parcijalne integracije

tegral I 1 i uzirnaju6i

= ln

dv
dobijarno
I1

du

= dx

dx ;

v=--

2
2
- 3 - ln - dx

4 +

- 3 - ln -

Uvrstirno li tako dobijenu vrednost za I 1 u izraz I dobijarno

2

I = - 3 - (ln

18.

ln

sin(lnx)dx.

8
- 9") +

in-

- 115 Resenje.

u =
to

Stavicerno:
in (ln

),

dx

, dv=dx,

I=xsin (lnx) gde

cos (ln

du

cos(lnx)dx

in (ln

)-

I1 '

I1 =

cos (ln ) dx .

Prirnenjujuci

integral I 1 ponovo rnetodu parcij&lne

integracije, uzimajuci
u = cos (ln

du = -sin(ln

),

)dx,

v =

dv = dx ,

dobijarno
I 1 = cos (ln ) +

in (ln ) dx = cos (ln ) + I +

Uvrstirno li tako dobijenu vrednost za I 1 u relaciju za I dobijarn

I =
tj.
I =

19.

in (ln

- cos (ln ) - I + 1

1 [xsin(lnx) -xcos(lnx)]
I =

+ 1

f
Stavicerno:

Resenje.

u = arc tg
te

du = - - -

dv =

1+ 2 '

dx,

v =

. -

I = -

: tg
1

+ dx - -

20.

f 1+

l+

2 2
__
_

1+2

2 _ 2

dx

dx

(+1)2

dx =

arc tg

arc tg

+ -

'21 ln ( 1 + 2 )

+ .

n.

u =

]] 6 -

Uzimajuci

d u = ( 1 +) dx,

dv =

dx

(+1)2 '

v=-

1
(+1)

dobijamo

I =-

(+1)

~+eX+C=~ +
(+1)

x+l

Svodjenjem kvadratnog trinoma

potpun kvadrat resiti

slede6e integrale:

21.

dx

Smenom
2-1

=t

17
dX=2"" dt

17
dobijamo
I=417
7 2

J~
t 2 +1

22.

arc tg t +

17

17

2-1

arc t g - - +

17

n.

~ J(2x+~+1)dx = ~

++1

ln(x ++1)

(2x+1)dx

+ 2""

2 ++l
dt
t 2 +1

13
gde smo uveli smenu 2x+l = t, dx = 2""
dt , te
13

1 ln (x 2 +X+l) +

'2
+ -

.l....
13

2x+l
arc tg - - +

13

117 -

a:tc tg t +

13

23.

dx
f --:===~

1-2x-x 2

Resenje.

=f

-:===:::;
(1+2x+x~
dx

../2-

Uvodjenjern srnene
~

x+l

12
;:

2.

dx

12

= t;

dx

sin t +

= r-;2

dt

dobijarno

arc sin x+l +

12

fUn~E~1~

Integrali racionalnih

(Metoda rastavljanja podintegralne funkcije

n

Ako su f(x)
racionaln. funkcija

parcijal-

razlomke)

F(x)polinomi

ako

tada

F(x)/f(x)prava

najve6i stepen polinoma F(x) manji

najve6eg stepena polinoma f(x).

Ako to nije slucaj

integracije izraza F(x)/f(x) prvo izvr'i delenje.

F(x)/f(x) prava racionalna funkcija i ako

f(x)

= (x-)(-) ( 2 ++q)

tada se F(x)/f(x) moze napisati

Akoje

(x 2 +rx+s)V,

obliku zbira:

1
_ _ _ +
1
Aa _ 1
'
F(x)
+
+
+
+ --- +
f(x) = (-)
(x_a)a-l

-
(-)
(-) 8-1

+ + BB-l
-

+ + -

+N

( ++q)

M1X+N 1

......;;;-=2:---::..---~, +

( ++q) ~

,+

se

-118 -

MjJ_I X+NjJ_l

+ +

1 +'01
2
v+
2
+
(x+rx+s)
( +r+)V-l
+ Q

+ +

+px+q
P V_ 1 x + QV-l
2

+ rx +s

+ +

I =

1.

2+

dx

(-2) (+5)

2+

Podintegralnu funkciju (-2) (+5)

Be~enje.

dva razlomka, tj.

2+

(-2) (+5)

gde su

rastavi-

=~
-2

+5

neodredjeni koeficijenti. ,Na osnovu teoreme

jed-

nakosti polinama sledi

2
2

+
+

(+5)

(+)

(-2)
(5-2)

te izjednacavanjem koeficijenata uz iste stepene , i resavanjem odgovarajuceg stepena linearnih jednacina dobijamo

= 1 ,

Na osnovu toga

= Jx~~

= 1.

x~X5 =

ln!x-21 + lnlx+5! +

ln l(-2) (+5)! +

2.

Naci integral

Be~enje.

Kako

(-l)

2
(-2)

--+
-l

2
(-l)2(-2)2

(-l)

+ ~+
-2

dx

.
D

(-2)

119 -

tj.

(+)+

(-5+-4+)+(8-4+5-2)

Uporedjivanjem koeficijenata uz iste stepene od

(-4+4-2+D).

dobijamo jed'"

nacine
+

+ D =

-5

-4

-4

D = 1

2D

cija su resenje
=4,

=l,

4 dx +

4 dx

dx 2 (-l)

-l

41n I-l 141n

D=4.

Na osnovu toga
I

=-4,

41nlx-21-

-l

I~
I- 2

+ 4

-2

-+'

dx

(_2)2

-2

Sx -

(-l) (- 2 )

Naci integral

Resenje.
I

dx

(+l) (

Kako

-+l)

x 1 +l

-- +
+l

-+l

tj.
1 =

( 2 -+l) + (+) (+l)

to sredjivanjem i izjednacavanjem koeficijenata

od

dobijamo
+

+ +

+=l.

~Z

iste stepene

120 -

Resenja ovog sistema su

1

.!.

dx

/-2

+1 -

'

dx .

-+1

Oznacimo sa 11 integra1

kvadratnog trinoma

2-2

-2

dx, tada svodjenjem

-+1

potpuni kvadrat dobijamo

dx - _1
- 2

-+1

- ~ f

'

2-4

- _1
- 2

-+1

2-1

-+1

dx -

2dx

-+1

Uvedemo 1! smenu

2-1

----=t,
I

,dx=

d t , to

13 j~ = .!.1n ( 2 -+1) -13 arc tg t + =

t2+1

1
2
- 1n(x -x+l) 2

2-1
13 arc tg---+

Uvrstimo 1! tako dobijenu vrednost za 11

1n(x

-+1)

1
(X+l)2 +
- 1n

x 2 -x+l

4.

~
13

izraz

2-1

1nlx+l/ + -- arc tg---- +

1 dobijamo
1

2-l

arc tg ---- + C 1

1zracunati integra1

f(t 4 -t +t 2 -t+l)
1 =

Resenje.

(t 2 +1)2(t+l)

dt.

Podintegra1nu funkciju rastaviti de-

1imicne raz10mke

t 4 _t 2 +t 2 -t+l
(t 2 +l) 2 (t+l)

At+B
(t 2 +l)

+ Ct+D

t2+l

-.!...
t+l

121 -

Uporedjivanjem koeficijenata uz odgovarajuce stepene od

t dobijamo jednacine
3

-1

+
+

+ D +

-1

+ D +

+ D +

Resenja ovog sistema su:

=l;

=-l;

=;

=-l

=3,

Ako u prvom integralu

desnoj strani uvedemo smenu

t 2 +1 = u
dobijamo
1

2"

du

2:
u

Drugi integral resavamo ovako:

2 2
l+t -t
dt =
(t 2 +1)2

dt - -21
t2+1

i (- -t-+rtgt}+l

arc tg t -

t2tdt
2
2
(t +1)

2" arc tg t +

t 2 +1
te

(l+t)
_ -23 arctgt+31n It+11 +
2(t 2 +1)

5. Naci

f 2 ++

Resenje.

VaZi

2 ++
(-1)

Odavde

dx.

(-1)3( 2 +1)

(-1)

+1)

+~+~
3 + -----2
2
(-1 )
-1
' + 1

4 :

(1)

D
2

(2)

2
+
2(t +1)

: 3

- D+

(4 )

(5)

-+

(4)-(2)

122 -

( 3)

daje jednacinu:

(5)-(3)

1 =

(6) ,

daje

(6)-(7)

(7) ,

daje

sto zajedno sa (1) daje resenje za D i

1

Zatim

Prema tome

"2

"2

3
(-1 )

1
1
- 4
-

__ + _1_ )
2
+1
2 +1

.!.

(_

-1

Odavde

I1

"2

.!.4 f

I2
I

4
1

-4

dx

(-1

te

2 ++

gde

4 '

lako naci da
=

- 4

1
(-1

2 +

1
- - 4 lnlx-11 +
-1

xdx =.!. . .!. ln ( 2 +1) +

2+1
4 2
dx

dx
-2 +1

2 ,

1
2
4 ln +1

4 ,

-4 arc tg + 4 '

I=4

2 +1
-1

+ arc tg

- ---,-7--"2
(-1 )

I+

= 1 + 2 + 3 + 4

6.

Naci
1 =

Resenje.
-2, te

-4, i

123 -

+6

dx.
+8

Nule bikvadratne jednacine

4 +6 2 +8

4 + 6 2 + 8

+4)

+2).

Tada vazi

3 -6
4 +6 2 +8

- 6

2 +4

( 2 +4) ( 2 +2)

2 +2

Gornja jednacina dovodi do sistema jednacina:

3
2

1z (1)

( 1)

+ D

(2)

( 3)

:-6

(4)

(3) sledi

iz (2) i

= 2,

(4) sledi
=-3,

Tako.

= -1,

=3.

2+3

+3

2 +4

11 + 12 + 1 + 14

11 = 2~dx
+4

te

~2+2

Odavde sledi da

gde

12

J3~X

14

-3

2
ln{x +4) +

"2" arc tg"2 +

+4

~dx

+2
dx
2 +2

2"

ln{x 2 +2)
3

12

arc tg

12

su

2 +4
ln -;
Vx +2

7.

+"2 arc tg"2

12

n.

1+ 4

Kako

2 2
(l+x)

12

-2- arc tg

Naci
1 =

to

124 -

(l+x

-l2)

~x+D

2 +I2

-l2+1

(l+x

+l2),

od.akle sledi sistem jednacina

3
2

(3) - )

(1)

I2 +

:
:

+ I2 +

+ D

I2 + D

(2)

I2D

(3)

(4)

daje

(5)

(4 ) su

Resenja (5) i

"2

= "21

(2) - (4) daje

-1

Resenja (6)
Tako

I2 -

(1) su

I2

(6)

-12

-4-

Odavde

-l2 + 2

"4. 2 -I2+1

1+ 4

I2+2

"4 2+l2

1 = 11 + 12

=.!. f -l2+2

2-I2+1

dx

-1

412

) 2-I2-12 dx

2 -I2+1

- 125 -

_ _1_

4/2

+/2+1

-l2+1

f I2+2
2 _

.!
4

412

2-12 d

+.!
4

(-

dx
12) 21
+2

ln(x 2 -I2+l)+ 12 arc tg (l2-1) +

1
412
12

~x+12

2+I2+12

412

dx

2 +I2+1

dx + 1

'4

+I2X+l

1 ln(x 2 +I2X+1) + ;; arc tg (l2x+l) +

412
Polaze6i od formule
tg (u+v) = tg + tg v
1-tg u tg v
=trct~

i uzimajuci

leve i desne strane, zatim stavljajuci

=tg u

i (3=tg v dobijamo
arc tg

+ (3
+ arc tg (3 = arc tg - - -

1-(3

Koristeci gornju formulu lako se vidi da

[arc tg

(l2-1)

+ arc tg

1; arc tg~

(I2+1)"

1-

Kona(::no:
1

x 2 +/2x+l +12 arc tg

4
2 -/2+1

ln

4/2

I2

~
1-

Naci rekurzivni obrazac za

8.

n.

2'

2 2 dx
+

2'

f 2 + 2 - 2

(2
2)n
+

dx

126 -

Tako

()

I n_1 -

gde

1 =

'

2 dx.
)

Gornji integral resavamo smenom

du =dx

dv =
te

xdx
( 2 + 2}n

2(n-1)

2+ 2\n-~
~
\

1 =

2(n-1)

(x 2 +a 2 )n-1

Uvrstivsi 1 iz gornje jednabine u

1

lI - 1 + 2(n-l)

dx
(x 2 +a 2 )n-1

()

dobijamo

2 (n-1)

(x 2 +a 2 )n-1

2(n-1)

n-l

tj.
1

In

[2(n~1)

9.

2-

+-2n-2

(2
2)n-l
+

I n- 1

Na6i

1 =

23+

2 dx.

2
(

n.

+2+5)

Rast-a.:vljajuci podintegralnu funkciju

mentarne razlomke dobijamo

2
(

+3

+2+5)

+2+5

sto dovodi do sistema linearnih jednacina

+ 50

+ 20

ele-

Odavde

=-2,

te

gde

127 -

=23,

D = -4,

= 2,

f -2+23
(2+2+5)2

I1

- f

dx

2+2-25

2+2

(2+2+5)2

+2+5)

dx

2 +2+5 = , u drugu x+l=t.

U prvi gornji integral uvodimo smenu

Tako dobijamo
= -

du + 25
2

_d~t=--"","

(t2+4)2

Zadnj i in teg~al resavamo rekurzi vnim obrascem iz pr1mera

te

= .!

+ 25

'2 t2+4

.! f

dt

+l

1
+ 25 [ 1
'2
2
+2+5

Nadalje

1=

2+4~

1 arctg+1
]
+ '4
2-

2+2+5

2-4

dx

2+2-6

+2+5

/+2

dx - 6

+2+5

2+2+5
dx

---=~-

(+1)2+ 4
+1

- '2 arc tg -2- +

Kako

I = I 1 + I2,
25+33
8(

+2+5)

to

= ln(x
2

+2+5)

23
+1
arc tg -2- + ln
16

+2+5)

.8 .

] 28 -

Integrali oblika

JR(.x,Vax 2 +bx+C)dX

Integrali oblika JR(x,/ax 2+bx+c) dx

funkcija

kojem su ,

gde

R racional-

kvadratnog korena iz kvadratnog trinoma

konstante,

resava~o6u n slede-

cih Eulerovih smena:

1.

.:h 2++

t ;;

2.

2 ++

2 ++

ln

korene

ako

>

xt ;

ako

>

t (x-x 1 )

ako polinom f(x)=ax 2 +bx+c ima re-

koren tog polinomaJ.

Izracunati

1.

dx

(l+x)Vx
2 +x+l

2 +x+l

Srnenorn

t 2 +2t
l+x = ----1+2t

1+2t

= t-x ,

dx I

2(t 2 +t+l)
dt
(1+2t) 2
,

dobijarno
2 _.:::.:dt=-

t(t+2)
Kako

t(t+2)
to

2t

2(t+2)

1 =Jdtt -

dt

lnlt! - lnlt+21 +

t+2
ln
odnosno
1

I t~2 1+

Jx~+x
2 ++l

+2

- 129 -

Izracunati integral

2.

Resenje.

dx

1+- 2

xt-1

1+2t
- ---...
l+tJ:

d~Jijamo:

-2

dt
l+t 2

- 2 arc tg t +

odnosno
2 +1 +
1 - - 2 arc t g ..fl+x-x

Izracunati integral
1

dx

=/

l+2t 2

dx

= -:-2"-:-- '
t

~2x2+5x-2 = t(x-2)

Smenom

Resenje.

+2

t dt

V-2x

(t 2+2)2

2+5-2

dobijamo
dt
t 2 +2

t
arc t g - +

-2 /

1 =

-12 arc tg ~2x2+5x-2 +

12 (-2)

odnosno

Resenje.
t 2 +l
=--

Smenom
dx

2t

2 -1

Iz:tacunati integral 1 =

4.

dx
(+

2
2
-1)

) +

t-x,

2 (t 2 -1)dt
4t 2

dobijamo
1

1 (/ dt

= '2

~ -

fdt) _ 1 (

- '2

1 +

- t

t2

'

-t

~'

gde

130 -

I 2 -1 + .

R(x,Vax 2 +bx+C)dx

Specijalni slucajevi integrala

svi ovi slucajevi se mogu racionalizirati jednom od

lerivih smena,

ali

nekim spacijalnim slucajevima postoje

tode koje kra6im putem dovode

1 = ()

Integral oblika

linom n-tog stepena, izracunava se

1 =

(Qn-l

()

()
Vax

Vax

, gde () -

dx
2

++

m6u

obrasca

/ 2 +bx+c+k
Qn-1 (x)Vax

dx '

++

polinom (n-1J-ovog stepena dok

eficijente polinoma Qn-1

()

izjednacimo izvode leve i

se

g r 1 1 i k

l 2 ++

a,b,c,k

desne strane gornje jednakosti i

1 =

_---"P-"n"-('-"x~)~d=x~==
(xd) m2++

integral prethodnog tipa smenom xd = l/z

Isto vazi i

dx

konstantu k odredjujemo tako, sto

redimo koeficijente uz odgovaraju6e stepene od

I11 t

rezultata.

ako >m samoseprvoiz

za m >

svodi

(a,b,c,d

RJ

izdvoji

5.

Izracunati. integral
1 =

. 4d

J~
2 +1

ReSenje.

Stavimo:

Diferenciranjem leve i desne strane gornje jednacine dobijamo

(3 2

131 -

2 + 2 +1

VX 2 +l
+

+d

__

Vx 2+l
odnosno
4

32
+ +

.432
., + + + dx

+ .

Odavde dobijamo
4

+ d

Resenje ovog sistema

=

1/4,

= ,

= -~/8,

= /8

6.

Naci
I =

Resenje.

+ 1 dx

Moze se pisati da

v 2

= f -+1
2 -3+1

dx

= (\+v 2 -+l

dx
2 -+l

odakle se difereneiranjem dobija:

2 -+1

/.,

= V~-+1

6-

(+

. /

i 2 -+1

2V

2 -+1

Posle mnozenja sa

-3

-+1

gornja jednakost dovodi do sistema

- 2.2

- ~B +
2

cije

] 12 -

resenje
1

Preostaje da se nadje I, gde

I1

-1..

v 2 -+1

Srnenorn /3 -

= t

""2

11)2+ .!.
2
4

dt

ln(t+ Vt 2 +

.!.4 )

/3

]+

t +4"

ln [/3
2(2-1)

Iz gornjeg sledi da
I

dx

(/-

dobijarno

~-1

/3

"8

dx

I1 =

'2 '

v 2 -+1

-21 (-

.!.) v 2 -+1

7.

Izracunati integral

Resenje.

l[/3
2 (2-1) + v 2 -+l

+ _1_

Srnenorn

+1 = .!.z

gornji integral se svodi

1-z
=--

-1

"2" dz,

dx

-z2 dz
I

!( l-z) 2

~V'----+

l-z

Vl-4z 2

2 -z- -

Stavirno dalje
(az+b)vi"-4z 2

odakle diferenciranjern dobijarno

dz
Vl-4z 2

] +

~+

-4z

(az+b)

__

_-=

11-4z 2

11-4z 2
tj.
-z

= a-4az

j~nakih

Metodam

-4az

1/8,

-4bz+c.

koeficijenata dobijamo

= -1/8 .

Tako smo dobili

I =

8 z Vl-4z- + 16

-2dz

11- (2z) 2

odnosno
I

8.
I

Ix 2 +2X-

1.,1

'8

+1

16 arc cos

+1

+ .

+1

Izracunati integral
.!1+2

= f ----

dx

= f 2i:-:-

Kako

n.

l+

dx

l+

.,

1+ 2 = 1 + 1

to

I =
gde

+J~=

dx

x2~

l1+ 2

Da

2 /1+ 2

smo !zracunali integral I 1

dx

I1

I 1 + ln (x+v'1+x 2 ),

=z

'

dx

= - 21
z

dz

stavi6~mo

134 -

odnosno

I1

Tako smo dobili

2 +1

----+.

Izracunati integral

9.

2 +1

Resenje.

Kako

2 +1

-1

-1

+1

gde

1 +

--

to

dx

( 2 _1) 2 -2-1

1 +I 2 +I

dx

Za prvi integral dobijamo

Integral I 2 se smenom

-1

dx

dz

-2"
z

svodi

_f

d z

Vl-2z 2
tj.
I

12 are eos (l2z) + 2

12

2""

Na isti nacin smenom

+ 1 = t1

dx

dt

--""1'
t

/2

are eos -1 + 2 .

za integral

135 -

dobijamo

dt

12
odakle

!Jlnlt-1 + v'(t-1)2_

12

lnl-v'~ + 2 -2-1 1+
I2(+1)

Konacno

~ 1=
3

lnlx-1

1 l
1n

gde

4.

Integrali iracionalnih funkcija

1

Integrali
U 2 'U ""'U n )

tipa fR(x,xq~

xq+ ,xq~)dx, gde

racionalna funkcija,

nalne funkcije mnm x=tn

svodi

R(x,u 1 ,

integral racio-

gde nmn zajednicki sadr1

Integral
Bvodi

R[X

tipa

(+) q1
+

'

integral racionalne funkcije

najmanji zajednicki sadrzalac

1.

Izracunati integral

f (+

3 +

Vx 2

(1+ ,)

Resenje.

Smenom:
dx

gornji integral postaje

+ n
(+ ) q2, , (cx+d)
dx
CX+d

mnm

+ _ t n ,
+

Q1,q2, . ,qn.

gde

I =

odnosno posle deobe

1
~
= (t" +1 - -2-- ) dt = ( + t - arc tq t) +
t +1

( ~
2.

arc tq

~x

) +

Izracunati inteqral

Resenje.

Smenom
dx

qornji inteqral postaje

I

tdt

1--=2.=......:::=-=t +2t+1

stavimo
t+1=u,

t=u-1,

dt = du,

dobicemo dalje

10 (-~) du = 10

:t

f (u 4 -u,.15u 2 _20u

u
15 _Gu- 1 +- 2 )
i tako

10 I

lu 10 +1) 5 - 15 (Vx + 1) 4 + 50 ( Vx + 1) _

\lx

2(

10-- 100

Vx

+1)

2- 15

10 (

+l)-l(

10-;; x+I)-

~~_

l+\lx
.

Izracunati inteqral
I

= J_--.,..::d~x _ _
4

(l+ )

Resenje.

137 -

x=t 4 ,

Smenom

dx

dobijamo

tdt
(l+t) 3

Uvedemo li ponovo smenu

l+t=u,
tada

dt=du,

4 ~

4 ~ -

du =

_ __4_ +

l+t

fd~

~'L

(l+t) 2

-4 + ~ +
u

l+vx

(l+VX)

Izracunati integral

4.

f __...",.:::d~x_ _-;2

{+1)3 -{x+l)"z

Resenje.

Smenom

+1 = t

dx

se gornji integral svodi

I

t 5 dt

2
f t dt

t-l

odnosno deobom dobijamo

I =

f (t+l+_1_) dt

t
2"
+ t + ln I t-l!) +

t-l
tj.
3
6
6
3 ;lx+l + /+ 1 + ln ! /x+l -

5.

Izracunati integral

3./ {X+l)2
I -_/-----5

(-1)

Kako

Resenje.
I

=f

_1_ (;'X+l) 2 dx
-l

-1

1! + .

18

izvrsicemo smenu

t ,

+1
-1

t +1 ,

t -1

-1

t _1

--t 2 dt

dx

(t _1)2'

t 4
dt
t -1

f(t +

t _1

)dt

Kako

to

t-1

gde

t-l
dt
t2+t+1

odnosno
1
2
"2 ln (t + t + 1) - 13

I1

"2

ln (t 2 +t+1)

Na taj nacin smo dobili da

_1 1;'+1) 2

VlX+1

-1

6.

-1

+ 1

l~j

2dt

13
2t+l)2+ 1

13 arc tg

13
2t+1

fX+1 -1

11 +

1:.

2 ln

r + 1 )2
-1

VX+1 +1

- 13 arc tg 2

-1

13

Izracunati integral
I =

13

f 2+
-

dx

19

Sn.
2+

Uvodimo smenu:
t 2,

2
= 2+t ,

-22tdt
(t 2 _)2

dx

t 2 -

2
-22 t dt
(t 2 _)2

Gornji integral resavamo metodom parcijalne integraclje stavl6!

u = t,

dv =
te

du

dt

v = __-~1__
2 (t 2 -) ,

t dt

(t 2 _)2 '

gde

2dt = _1_ J~
t -3
i tako

21!

11 t

21!

t-I!
ln

11

t 2 _ - 213

dt
t+1!

1It-I!
t+13

It-II

ln

21!

t+1! I

i1C

odnosno
1

gde

v:

2 -7-

11

1 =-ll

7.

11

2 - 7

3"

- 21

11
- - - ln

213

Naci
1 =

dx
3/

V(x-1)

n.

!- t

ln

213

funkcije sa
1

(x+l)

Mnozenjem broji'telja i imenitelja podlntegral{(x~ dobijamo

=f

-.]

~j -1
+ 1 dx

Smena
x-l
+l

dx

1
-1

140 -

daje

Rastavljajuci podintegralnu funkciju

elementarne razlomke

obliku
1

l-t

1
+
l-t

l+t+t 2

l-t

t+2
1+t+t 2

dobijamo da
1

Bt+C

=J~

.!. f

2t+l dt + .!.
2
l+t+t2

l-t

2
-ln!l-tl +} ln (l+t+t ) +
1
1+t+t 2
-2 ln
2 +
( l-t)

dt

(t~)2+l
2

2t+l
13 arc tg - +
13.

2t+l
13 arc tg - +
13

gde

t = -l
+l

Naci

8.

dx
4/

V(x-l)

Resenje.
funkcije sa

Smena
-l

+2

=t

Mnozeci broitelj i

~
1 =

(+2)

imenitelj podintegralne

dobijamo

(x-l) (+2)

4/ -l dx

V +2

l+2t 4

=-=--:

l-t

(x-l)

(+2)

daje

Integral binomnog diferencijala

Integral
brojevi,
integral

tipa 1 = Jxm(a+bxn)Pdx

( i akoji realni

, i racionalni brojevi), svode

se

seno xn=t

- 141 -

(q i

koji

moze resiti

konatnom obliku

broj

(mn

s
t=z , gde

broj

(mn

a+bt = z; gde

p+q ceobroj

9.

a+bt
t- = zr

(mn

racionalni

tri

im~nitelj

lu:

r imenitelj

gde

imenitelj ).

Izracunati integral

-4 (1+ )-1 d

1 =

Smenom

n.

t,

=t ,

1 se svodi integral tipa ) gde broj. Uvedimo sme-

nu

z2 ,

2 z dz,

dt

12 (z - arc tg z) +

odnosno
-

12 (

12,V ) + .

- arc tg

IZ,racunati integral

10.
1

= ;; + 3

dx

-3 (1 + 3

)2dx

Stavimo

n.

dx

Qvo

= (1+t) 2dt .

integral oblika
1+t = z,

gde

dt =dz

q=O

broj). Stavljajuci

142 -

dobijamo
1

fz2 dz

(l+x) 2

Izracunati integral

11.
I

dx

Resenje.

-2

3
2-2
dx.

(1+)

Stavimo

2 = ti

dx =

dt
2t

i f t -"t l+t) -2d t .

Ovde

p+q

2-2

-3',

-2z -1

te se I smenom
l+t

--=

svodi

-2z
dz
(z2_ 1 )2

dt

z2_ 1
1
- 2 - dz = - (- + z) +
z
z

I =-

odnosno

5.

Integralioblika

I = f[pn(x)eCl.xco~ !3x+Rm(x)eCl.x sin !3x]dx

(gde Pn(x)

Rm(x) polinomi

n-tog,

rn-tog stepena)

imaju za resenje izraz oblika

Q'k(x)eCl.xsin !3 + Sj{ () eCl.Xcos S + ,

gde

~ ()

1.

Sk(x) polinomi k-tog stepena,

Naci
I

k=max(n,m).

14

Resenje.

2 1

=f

Smena

= t2,

t,

dovodi do

dx

t 2 dt

=2

f (l-t) 2

t -"2dt

p+q

= f (1- t) 2 (t"2) ~1 . 2 t 2 dt

Odavde

te

(l_3 )2 X- 3d

-1

'2-2

broj,

smena
1-t

1
z2+ 1

-2z dz
(z2+ 1 )2

dt

sto daje
1

.!
= -2 f (l-t t) 2
-

-1

't

dt ='2

jZ ;1-1 dz
2 /
'1_2/

- arc tg z)

-arctg

1_ 2/
2/

2.

) +

'

Naci

-3
f (l-')
dx

Smena
dx
1

dovodi do
1

Resenje.

(2
z+ 1)

+1

-(

- (z

f Z

(l-t)

p+q =--1=-1
1-t
-

Sada 1 postaje

= }- t-

dt

2
1 t- dt

-"3

"3

l+

broj,

dt =

smena
-

() 2

du,

=.!.

-1

- 2 du
( l+u )

(l+u)

~+

1+

l+

2
1-+

1+

+l

(- - - +

1-+

1+

=} [-lnI1+ul

lnll+u

+;

.!.

ln(u

(2-1)+

2 -+1
2

du

2:

-+1)

1 2

(-2:)

2 -+1

ln

13 arc t g2-1
-- +
13

+ -

(1+)2

4"

---

Izracinati integral

Stavljamo

n.

++)

cosx-+(Ex

+Fx+G)e

Izvod leve strane gornje jednacine jednak

,

gde

du

to

1-t )-} t- 1 dt

Kako

] 44 -

Odavde

.
sl.nx+C 1 ,

izvodu desne stra-

cos
2

(2+)

2
2.
+ ( - 2) s l.n

++)
2

.
Sl.n

cos

+ ( +Fx+G)

= ( 2+)

(
2

++)

.
Sl.n

cos

.
Sl.n

+ ( +Fx+G)

cos

cos + (x 2 -2)sin

[(2+) 2 + (2A+2B+f)x + (B+2C+G)]cos +

+

[(-+2) 2 + (-+2+2) + (-C+F+2G) ]sin

Uporedjujuci polinome uz cos

i sin

dobijamo jednacine:

cos

sin

Resenjem prve i

2 +

145 -

:-2

+F

+G

+ 2F

-C+F+2G.

cetvrte jednacine dobijamo

'5

Uvrstavanjem ovih vrednosti u ostale jednacine dobijamo da :

F

-1/25;

18/25;

2 + 18

4.

-16/125;

= 213/125.

+ 213)

125

cos +

( 2 2
'5

1
-

Izracunati integral

1 =
Sn.

x 2excos

+ (Dx 2 +EX+F)

+ 1

Izvodgornje jednakosti

dx.

Stavicemo

1 = (Ax 2 +BX+C)e Xsin

odnosno
2

Prema tome
1
1 = ( - '5

(2+) eXsin + ( 2 ++) +

( 2 ++) eXcos + (2Dx+E) -

(Dx +Ex+F)e sin

+(Dx +Ex+F)e

[(A-D)x 2 + (2+-) + (B+C-F) ]sin +

+ [(A+D) 2 + (B+2D+E) + (C+E+F)]

Uporedjivanjem p)inoma uz sin

nacine:

:
sin

A-D

2'+

+ - F

dobijamo sledece jed-

cos

= 1/2,

1 2
I = ( '!

'!1

+ 2D +

+F.

1/2;

'21) s in

(-l)

2 sin

1/2,

F=-1/2.

1)

( 1 2

- '2

'2

2 -l)cos

~ cos + 1

]+

Izracunati integral

Resenje.
=

5.

Odavde

A+D

= -1,

Tako dobijamo da

ovog sistema su

Re~enja

146 -

Stavi6emo

( 2 ++) cos + (Dx 2 +Ex+F)sin

(2x 2+5x+5)cos

+(-x 2+4x+5)sin

(2+) cos - ( 2 ++) sin + (2Dx+E) sin +

-2
+ (Dx +Ex+F)cos

Uporedjivanjem koeficijenata dobijamo

=:

2 = D
5 =

r
sin

.5

+
+ F

-1

5 =

+2D
+

Resenja ovog sistema su:

= 1,

= ,

-2,

2,

= 3,

5,

6.

147 -

Izracunati integral
1 =

f e 3 X(cos 2 +2 sin 2X)dx.'

ReSenje.
1 =

Stavimo

2 +

cos

.
S1n

i izjednacirno izvode leve i desne strane gornje jednacine, te

tako dobijarno:

3 (cos 2 +2 sin 2)
3

= 3Ae 3 Xcos

.
S1n

2 +2

2 -2 3 sin 2 +

cos

tj.
cos 2x+2sin
Odavde

2=

2x+(3B-2)sin 2.

(3A+2B)cos

2.

Resenja ovog sisterna su:

= -1/13,

8/13.

Uvrstavanjern tako dobijenih vrednosti za koeficijente

i

u izraz za 1 dobijarno

e 3 Xcos 2 +

7.

. 3.
s 1n 2 + 1

Resiti integral

= f (x 2 +3x-2) d.

Resenje.
\

1 =

+ +)

+ 1

Izvod gornje jedjakosti :

(

+3-2)

(2+)

++)

Posle skracivanja sa i izjednacavanja koeficijenata uz iste

stepene od

dobijarno

te

1,

+3-2)

= 1,

= -3,

+-3)

148 -

Resiti integral

8.

ReiJenje.

Kako

1 = (Ax 2 +Bx+C)sin

(Ex 2 +Fx+G)COS

'

to iZ'lod gornje jednak06ti daje

2 .

(2Ax+B)six + ( 2 ++)

s~n

+ (2Ex+F)cos

- (Ex 2 +Fx+G)sin .

Uporedjujuci polinorne uz sin

s1n

::

1 =

odakle sledi da

dobijarno jednacine

- F

-1,

(-

tip integrala se seno

Stavio

li

tg "2 = u

sin

1.

+ F.

2,

Integrali trigonornetrijskih funkcija

racionalne funkcije.

tada

+2)cosx+C 1

Integrali racionalnih funkcija od sin

Ovaj

1 = 2xsinx +

= 2,

Resenje gornjeg sisterna

1+U 2

l+u

= 2arc tgu,

dx =

Naci integral
1

l-u 2

J_.....:d~X'2+in

2 du
1+u 2

tg ~ = svodi integral

149 -

n.

2 du

1 =

1+u 2

2+3~
1+ 2
Smenom
2+3

t,

,IS" dt

du

--2-'

15"
dobijamo
1

15"25

-54

2u++15

2.

"2

,IS"

-1

1 ln !2U+3-15"

15"

It-11
t+l

2 1 ln

d2 t

I+

1 ln
15"

, 2tg ~ + 3-15

+
2 tg~ + 3+~

Naci
1 =

n.

2-sin

2+cos

2+cos

dx

Kako
2 dx

1 =

-sin

2+cos

dx

to u prvi integral uvodimo smenu

l_U 2

<

tg "2

cos

dx

x=~

l+u

2 du
1+u 2 '

u drugi

Tako

2+:JX=t,

1 = 4

du
f :--2
3+

-sin xdx =dt.

+ Jdt
= 4 arc tg - u + ln I t
t

4 arc tg (

: tg ~) + ln 12+cos I + .

Naci integral

3.

dx
= f --=
--(2+cos

) sin

Resenje.

Srnenorn

dobijarno

tg'2=

(l+u

Kako

1+ 2
-2-

to

150 -

1 . .!
+

)!

+3)

3( 2 +)

.!

f du

3
1

+ ~
3

du
u2+

.! lnlul +.! l( 2 +) +
3

I +
1 ln(tg 2
ln I tg '2
'2 + 3) +

1
I

2
ln (tg '2 )(tg '2 + 3)

+ .

Integral oblika R(sin ,cos )dx

racionalna

+3)

od sin

funkcija

cos

gde R(sin ,cos )

pored

nekim specijalnim slucajevima resiti i

.

Ako

Ako

,cos

-R(sin

= t

,-cos
sin

-sin

,cos

dx = dt.

-R (sin

= t

cos

,cos

dx = dt.

R (-sin
smena

,-<;os

tg

R(sin

,cos

dt
.
= t , d = - - 2 ' s ~n
l+t

---LI~ cos
V1+t 2

Gornjim smenama dobijamo integrale racionalnih funkcija

4.

Naci
I

Resenje.

tada I

-L-------? .
Vl+tt.

. '5

J ~
'"
cos

sa -s in

moze-

Ako

cos

R(sin

R(-sin

drugom

tg '2
=

Ako
rn

dx.

pOdintegralnorn izrazu sin

znak, te rnozerno s tav i ti

zarnenirno

cas

= t ,

_f

(l-t 2 ) 2

- t +

1
2 + 1)dt =
t4 - ~

cas

cas

sinx=t,

cas

dx
2
sinx cas

izrazu zarnenirna cas

zgadna srnena

cas xdx =dt.

S1n

cas dx
2
2
cas

+ B(1~t2) + t 2 (1+t) + D t2. (l-t).

At(1-t 2

Iz garnjeg da

1m

sistem jednacina

+ D

cija su resenja

to

1,

1
"2 ,

"2

1 = 1 (1

'2

~_~1~_ = ~ + + ~ + ~
t 2 ( 1- t 2)
t
t2
1- t
1 +t

to

Tada irnarna da
1

padin~egralnarn

Aka

tada 1 rnenja znak, te

"2

"2

sinxsin2x

Resenje.

2
- ---

dx

1 =

Kaka

dt.

Naci

5.

dx

_ (

e.t

1
2
~- t

sa -cas

Odavde sledi da
1 =

-sin

151 -

+.!._1_+.!._1_)dt = _ 1
1 1 /1+t\
21-t 21+t
2t+4 1-t +=
1

2sin t

ln 1+sin
+ .!.
4
1-sin

6.

Naci
I

sin

Resenje.
sa -sin

] 52 -

cos

Ako

+cos

pOdintegralnom izrazu sin

sa -cos

integral

zamenimo

menja znak, te

desna smena
tg

=t

sin

cos

dx

dt
l+t 2

Tada

Kako

2
t
dt
(t+l) (t 2 +1) 2

1+t

to odavde sledi da

t 2 = A(t 2 +1)2 + (Bt+C) (1+t) (t 2 +1) + (Dt+E) (1+t)

Izjednacujuci koeficijente uz odgovarajuce stepene od t

levoj i desnoj strani gornje jednacine dobijamo sistem jed-

in

= -

+ D
+ D

cija su resenja
1

4'

4'

=4

=- '2

Tada mozemo pisati

I

4 l+t

_41

t-1 + ~
t-1 ] dt
2 (t 2 +1)2
t2+1

111
1
1
2
+~
- '2 I 1
4 ln Il+t 1- 8" ln(t +1) 4 arc tg t - -4 -:--::t +1

I
gde

=J[~_1

I
Dalje

11

dt
(t 2 +1)2

l+t 2 _t 2
dt
(t 2 +1)2

dt
2
t +1

- f

t . t dt
(t2+l) 2

153 -

Drugu od gornjih integrala resimo parcijalno, te

t

-2 arc tg t +

2 (t +1)
k

uvrstimo vrednost za I 1 u I tada dobijamo

.!

I =

ln

I1

1 +t + =
4 l+t 2

I _.!

+t

V l+t

i lnlsinx+cosxl - i cosx(sinx+cosx)
Resiti integral

7.

I =

s in 4 cos 5 dx .

Re~enje.

Uvodeci smenu
s in

= t,

cos

dx = d t

dobijamo

2t 7
t9
-7- + 9 +

t'(1-t 2 )2) = t 5

1
5
5 sin x - ~7

in 7 x + '91

. 9

s~n

Resiti integral

8.
I

sin

dx

cos 4x

Re~enje.

f (1-cos2x)sin
4
cos

dx

Smenom
cos

=t,

-sinxdx = dt

dobijamo
2

- - f -:4
dt
= -f~t t

_--=::.1.,..- _ _ _
1_
s

cos

f~
dt
t

- 15~ -

brojitelj

+ 1

a 1 sin

Integral oblika

s in

cos

resavamo tako,

podintegralne funkcije rastavimo

a 1 sinx+b 1 cosx= A(asinx+bcosx)

gde

dx

sabirke

+<(s:i.+s)'

konstante.

Naci integra1

9.

=f

Resenje.

sln

-cos

sin

+2cos

dx

Stavimo

s in

- cos

sin

- cos

= (sin

(s in

+ 2 cos

(-2)

(cos

- 2 s ln

tj.

+ (cos

tada izjednacavanjem koeficijenata uz sin

(2+)

1 cos

,
sa 1eve 1

desne strane jednacine dobijamo sistem jednacina

= 1,

+ = -

cija su resenje

= -.!
5

= -5 '

<S in + 2 cos dx _ ~
sin + 2 cos

cos - 2 s in dx = - .!
sin + 2 cos
5

f dx _ 1
5

gde smo sa I 1 obe1ezi1i integra1

Kako

f COS

- 2 s in

sin

+ 2 cos

dx.

kod integra1a I 1 brojite1j diferenclja1 imenite1ja to

I 1 = 1n! s in + 2 cos I + .
Uvrstimo 1i tako dobijenu vrednost za I 1
I

- 51

'5 ln s in
I

+ 2 cos

izraz za I dobijamo

+ .

- 155 Integral

tipa

1 sin

s in

da brojitelj
1

sin

gde su

+ cas

cas

+ 1 cas

10.

+ 1

sin

dx

resava se tako,

podintegralne funkcije rastavimo

cas

sabirke

x+c)+B(as1nx-!oos +)-+,

konstante.

Naci integral
sinx+2casx-3

s in

Resenje.

- 2 cas

Stavima da

dx.

+ 3

sinx+2casx-3 = A(sinx-2casx+3) +B(casx+2sinx)+C.

Izjednacavajuci kaeficijente uz sin

i cas

i slabadne

nave, leve i desne strane jednacine, dabijama sistem jednacina

-2

= 2

')

re~enja

cija su

=-~

= 1

- ~

dx + ~

~x+~

I1 = 2

ln(sinx- 2cas

re~avama

+2+1

sin

- 2 cas

tg"! =
du

+3)- ~

f
sin

dx
-2 cas

=
+3

I 1,

dx

smenom

du
2

=-"5"

cas + 2 s in dx _ ~
sin -2 cas +3

gde sma sa I 1 aznacili

Ovaj integral

Na asnavu taga
I

4
'5 ,

124

+5) + 25

+3

te

='2

du
(5+1) 2+1

uvrstima 1! smenu
5+1 = t,
2

dabijama

du ='5 dt

I
1

dt
t2+1

5tg"! +1
arc tg t + 1 = arc tg
2
+

156

Ako tako dobijenu vrednost za 11 uvrstimo

3

1 = -"5

4
+"5 ln (sin

11.

sin

12 + s in

dx .

+cos

Pisemo

n.

- 2 cos

5tg 2 +1
+3) - "5 arc tg
2
+
6

Naci
1 =

sin

izraz za 1 dobijamo

(12 + sin

A(I2+sin

+cos

+cos

+ (l2+sin

+ B(cos x-sin

Uporedjujuci koeficijente uz sin

cos

+cos
)

, +

i slobodne clanove

gornje jednacine dobijamo:

I2

= -"2'"
12

=-

=2

.!. f

1 =

odakle

l2+sin +cos dx
12+sin +cos

-'if

_.!. f

cos -sin dx _
l2+sin +cos

=~-ilnll2+sinx+cosxl-I211'

dx
l2+sin +cos

gde

11 =

dx
l2+sin +cos

Koristeci formule
sin

+ cos

0,-8

:-

= 2 cos -2- cos -2-

-
sin (). +cos = 2 cos + cos -2dx
-2-

.
s ln
Kako

. r
+s ln'4 + cos

imamo
dx

+cos'4

cos = sin(a- 2!.)

2
to

- 1
1- 2

cos

dx

r .

r
. ]
cos (2 - ) I. s1n (2 - '8) +Sln (2 - 8)

(~2 _.!)8 . ~xsin (~_2!.)

cos r
2 8
'4

~f

,,2

dx
sin(x-'4)

- 157 dx

Znaju6i da

sin

lnl tg~ 1+

imamo
1

=-.!..lnltg(~-!>I+c

12

odakle sledi da
1 =

~-~

lnll2+sinx+cosxl -

lnl tg

(~-~)'

Integracija pomo6u kompleksnog broja

svi

inte.~r li

izvode faktora si
ti koristeci for

koji za podintegralnu funkciju imaju progde su p,q,n,m N, mogu se resi-

nx,cosqnx
l

e inx = cos nx + i sin nx

-inx

= cos nx - i s in nx
odnosno

cos nx = 1 (e inx + -inx)

()

()

s~n

1
nx = 2!

12.

-inx

S ...~nx

sin 6 x dx
Iz

Resenje.

inx

Na6i
1 =

sledi

1 (ix
2!

-ix)
.

osnovu binomnog obrasca da

sin

-1

ix

-ix 6
) =

2
1 [( 6 ) 6!
(6) 5!
= -:

- 1
2

-!

+(6) 4! -2! (6) i -i+

2

+ (:)e2Xie-4i _ (~)i-5i + (~)e-6Xi]

Sabiraju6i u gornjem izrazu prvi sa zadnjim sabirkom, drugi sa
predzadnjim, itd. dobijamo
Lin6X = -1- ['( 6xi+ -6xi) - ( 4xi+e -4xi) + 15 ( 2! + -2Xi) -20
8
26

158 -

odakle

- -;s1 (cosGx - 6cos 4 +15 COS 2 - 10)

sin 6 x te

-1

6 x-2s~n
3 . 4 + 15

cos

cos

10)

cos dx .

Kako

n.

s~n

Naci
I

6s~n

13.

to

2"1

xi

-xi

),

binomnom obrascu
( 4xi + 4e 2xi + 6e oxi + 4 -2xi + -4xi).

,1

I6

Sabirajuci prvi sa zadnjim, drugi sa predzadnjim sabirkom dobi:

cos

1 1 3
'8 cOS4X +2 cOS2X + '8

14.
I

-81 cos 4 dx + 2"1 cos

1s~n4x
.
32

1
'2
3
+ "4
s~n
+ '8

sin 2 4x cos 3
Kako

4xi -4xi
sin4x= -
2i

. 24 cos 3 2

s~n

dx

Naci

n.

to

3
dx + '8

4xi

dx

cos 2=

2xi + -2xi

;~

-4xi 2
)

2xi+ -2xi 3

.)

_1_(e 8xi _2 +e- 8xi ) (e6xi+3e2xi+3e-2xi+e-6xi) =

-4

.:..!. (
32

14i+ 10xi+

+3 6xi+ 2xi - 2 6xi - 6 2xi - 6 -2xi - 2 -6xi+ -2i+ -i+ -10xi+ -14xi) =

2(2S14

1
- 16

159 -

+ 6cos10x + 6cos6x + 2cos2x - 4cos6x - 12cos2x)

.l...
16

cos14x _

cos10x _

1
16

cos6x +

5
16

cos2x

- 224 sin14x - 160 sin10x - 96 cos6x + 32 cos2x +

Integrali

sin cos dx;

in sin dx

cos cos dx

Resavamo ih koristeci sledece relacije

1
2" [sin(a-b)+sin(a+b)]

sin

cos

sin

sin

1
= 2" [cos(a-b)-cos(a+b)]

cos

cos

1
2" [cos (a-b)+cos

rastavljajuci zatim

15.

(+)]

zbir integrala.

Izracunati integral

f s in

5 cos dx .

Resenje.

I =

4f
1

- 2" (

cos

+ cos

) +

(sin 4 dx+sin 6) dx=

16.

[sin(5x-x)+sin(5x+x)]dx

Resiti integral
I =

cos cos 2 cos dx .

Resenje.

I = ~ [cos (-2) +cos (+2)] cos . dx

~ f

[cos

(--) +cos

] cos

dx

Oznacimo sa I 1 integral fcos xcos

tada

~ (

cos

cos dx+ f cos2 dx)

d, sa I 2 integral !s 2 d,

160 -

1 =.! (1 + 12).
2
1
Na osnovu navedenih relacija dobijamo da

1] =

i [

[cos(x-3x)+cos(x+3x)]dx

4 dxJ =

cos

sin

2 dx +

cos

2 + ~ sin 4 + 1

za resavanje integrala 12 koristimo poznatu trigonometrijsku

relaciju
cos

l+cos

te

1 =
2

i [

l+cos 6 dx
2

dx +

cos

6 dx]

Uvrstimo li tako dobijene rezultate za 11 i 12 u izraz za 1 dobijamo

1 (1
"2"4

s~n

Integrali

2 +"8
1s~n
. 4 +"2
1

1Sl.n
.
12

oblika

J~
.
s~n

mogu se re'iti

6 ) +

rkurzivnim

d\

cos

obrascem kao 'to se vidi

iz slede-

cih primera:

Neka 1

17.
1

i 1

= sinnxdx (>2). Na6i vezu izmedju

-

2' i koriste6i dobijeni rekurzivni obrazac izracunati

14

Resenje.

1 n resavamo metodom parcijalne integracije

stavljaju6i
.

u =

s~n

dv
te

tj.

du = (n-1)sin

sinxdx,
. -1 cos

-s~n

= - sin
odavde

-1

n1

1n

-l

=-sin
1

(1)

s~n

(-l)

cos

dx

-1

cos

-2 (1 -Sl.n
. 2 )d

sin

xcosx+(n-l)1

s~n

v = - cosx

cos +
-l

-2

-l

-2

xdx-(n-l)1

+ --- 1 n - 2 ;'

- 161

tada

1
I 4 =-4"
gde

Neka I n

18.

in

zagradi vredno

izraz

in 3 +i(-

+~

od I 2 .

d~ (n~2). Naci vezu izrnedju

=f

cos

In

i I n - 2 , i koristeci dobijeni rekurentni obrazac naci I S '

n.

. 2

cos x+s~n dx =

cos

dx
cos

n-2

. 2

s~n

cos

Metodorn parcijalne integracije stavljajuci i drugi integral

= sin

cos

du

dv = sin xdx
cosnx

dx
1

(n-1)cos

n-1

dobijarno

sin
n-1

dx
+ _1_
cosn- 2 x
n-1

cos

n-1

dx
cos

n-2

tj.
1
sin + n-2 I
1
2
n-1 cos n -
n-1 n- .

In

Koristeci ovaj obrazac dobijarno da

s in + 1
------;
4
cos
gde

s in
1
+ 2" I 1 )
cos

2" ------

(1

dx
cos

dx
sin ( +:I)

Uvedirno srnenu

tada

=
~
sin t

du

ln 'l +

te

dx = d t

gde

+ 2" = t ,

= tg 2

%)

I 1 = ln I tg (~+
I + .
Uvrstirno li tako dobijenu vrednost od I 1
dobijarno:

izraz za I S konacno

- 162 -

t ~ +i
cos

"1

2 + i

"S1
cos

ln tg (~ +

1) I + 1

'

= 18 .
Neka I n =

19.

dx
s1nn x

Na6i vezu 1zmedju I n i

I n - 2 i koriste6i dobijen1 rekurentni obrazac na6i I 4

ReSenje
I

. 2

s~n

x+cos
sinnx

cos

n-2

cos
sinnx

dx

s1n

dx
n-2

cos dx
sinn' x

dx.

Drug1 integral resavamo parcijalnom 1ntegracijom stavljaju6i

u = cos

du

= - s1n dx
-
v = s in cos

dv

dx

-1

(n-1)sin

Tako
I

=I

+
n-2

cos
_ _"_1_ I n - 2 '
(n-1)s1nn - 1 x
(n-l)

cos
+ n-2
n-l
In- 2
(n-l)sin

n-l
Koriste6i gornji obrazac 1m
I4

- cos

si

- cos

si

+ ~ I2

+ ~

=
-cos
sin

Na6i

20.

In

cosnxdx

(n~2).

ReSenje.

cosn- 1x . cos dx .

n-1

-; 163 -

Stavljajuci

= cos

dv

cos

n-l

du =- (n-l)cos

dx

v = sin

n-l

dobijamo

.
n-l
S1.nxcos
+ (n-l)

I n _ 2 - (n-l)

Odavde
nI

.
S1.n

cos

n-l

+ (n-l) I n _ 2

odnosno
In

.!.

sin n - 1 + n-l I

n-2

In

xsinxdx

V GLAVA
ODREDJENI INTEGRAL 1 PRIMENA
.l. Izracunavanje odredjenog integrala
po.definiciji
Posmatrajmo funkciju
interval

[,

f(x)

[,].

ogranicenu nad

Podeli-

de~ova

tackama = ,x1, ,xk_1'xk ,

... ,xn = i neka I'IX k =x k -x k - 1 . Ako E,;k [xk_1x k ] ,

Mk i mk
gornja i donja
medja funkcije f nad rxk_1,xk],
tada vazi

sabiranje gornjih nejednakosti za k=1,2,

Izvrjimo li

o,n dobijamo

mkl'lxk

lim

k=l

Ako

<

k=l

f(E,;k)l'Ix k <

k=l

maxL'lxk-+

Mkl'lXk

165 -

f(x)dx

Za

neprekidne funkcije n

[,

1i!l\

k-+

za odredjivanje f(x)dx

te

uvek,

n6

dovoljno

bilo koji

gornjih limesa.

Izracunati

1.

definiciji

dx.

Resenje.
~;aJ

Razdelirno interval

jednakih delova. Duzina

jednog intervala

/.

Gornji in-

tegralni zbir iznosi

S

2
[ () +
.

(~.n )

n-1
+ .. +(

+ ( ~ ) 2 ~

in=1l.a.

)(

i tako

Slika 1.

x 2dx =

SN

6"

n-+

_n-,(_n_+~1....) -,(_2_n_+_1-,-)

n-+

Izracunati definiciji

2.

1
dx.

Resenje.

Podelimo interval [0,1] jednakih delova

duzine 1/n. Gornji integralni zbir S

S

= ( (1/n)+ (2/n)+

(1/n)

(n/n)_1

(1!n)_1

(n-1)/n

(_1)(1/n)

n((1!n)_1)

166 -

Na osnovu toga
1

= (-l) /n)

eXdx

n-+

(e-l)

/n)_1

0..1

jer

-1
---

\1-+0

Sl1ka 2

lim

\1-+0

e\l-1

1.

Izracunati

-dx

definiciji

Podelimo interval ['I,1

Resenje.
,

delova tackama 1, q, q , ,q

=,

koje cine geometrijsku progresiju, ciji

kolicnik q
zbir SN

l/n . Gornji integralni

2
1
Sn = (q-l)+(q -q) q+'"

--=-

= nq -

+ (q -q

n-l

).

Prema tome

Dalje

Sl1ka

zbog q

lim

n-+

4.

dx

lirn S
n-+ oo

(q-l)

n-+ oo

l/n
1 / n _l
l/n

lim -1
h-+
h

Izracunati definiciji

ln

Resenje.

ln xdx

1.

Podelirno interval [1,2! delova tacka-

1, q, q , ... , q = 2,

- 167
koji cine geometrijsku progresiju, ciji
Tada

2
1

lnxdx

s.:.!
2
'
q
(lnq + lnq + + lnq ) ,

lim
-

odnosno
1

lim
n-+oo

s.:.! lnq n(n+l)/2

q

tj.
1

ln2

="""""2

2 1 / n _l ln2
lim (n+l) 2 17n
--2n-+oo
{ln2)2

n-+ oo

l'

Slika

~.

koli~nik

q = 21/&.

5.

168

definiciji

IzraCunati

1 =

xexdx.

PodeHmo interval [, deobenim ta~kama lnq,

ReSenje.
21nq, ... ,nlnq

=.

lnq ~ lnqe

Sn

(lnq)

I lnq

Tada
lnq

+ 21nqe

+ 2

1nq2

21nq

+ .. + nlnqe

+ ... + ne

nlnqJ
.

ln
q !

2
n-l
(q + 2q + + nq ) = q(lnq) (l+2q+ +nq
) =
2
2
'
2 qn+1_ 1 I
q(lnq) (l+q+q + .. +q ) = q(lnq) (
q-1
) =
(lnq)

q ( lnq) 2

( + 1 ) qn (q- ~ ) -

(qn+ ~ 1

(q-1)
q

( lnq )2(n n+1

q-1
q

Iz nlnq

sledi da

1 = Hm S

n-+ oo

Hm
n-+ oo

lnq

qn + 1) .

=n

n(e -1)

te

+1.

e n -1

X
lim e -1 = lim

-+

-+ e X-1

smenom

q =e n

[i-] 2[

Znajuci da

nq

1,

lako dobijamo da

Hm
n-+ oo

lim

---

-+

en - 1

1,

-1

lim ( n
n-+ OO
te

1)

lim
-+

.!.

( _1)

1 =

- + 1.
1

Naci

6.

definiciji

1 =

aXdx

Resenje.
lu [0,11

Za

> 1,

rastuca funkcija te

jednakih delova

Hm S

n-+ oo

-1

lna

za pode-

- 169 -

. jer

1irn n(a 1 / n _1)

1na.

n ....co

Za 0< ;$ 1, nerastuca funkcija i za istu pode1u intervala

[0,11

jednakih de10va sn se pok1opiti sa izrazom za

sn datirn gore, sto dovodi do istog resenja za I.

Naci

7.

definiciji

1nx

Funkcija 1nx/x 2 rastuca u intervalu [1, 2

.
] tackarna q,q 2 , ,q
te pode1a intervala 1_1,2
2 dovodi do
2
3
Sn = 121 (q-1) +~(q2_q) + 1n2 (q_ q 2) +
q
q
q
Resenje.

s.:.!
2

+ + 12~ (qn_ q n-l)

q

lnq ( 1 + - + 2" + .. + -1
q q
q

Kako

1 +

= (

+ . +

n+1_1

) =

n-1

n+1

1
q

=-

(l ++

+ . + )

-(n+1)+1
(-1)

-1

to za

irnarno

2
1 + -q +

12
q

+ +
q

n-1

_n_ _ n+1
+ 1 )

q n+1
q

~2
(q-1)

sto daje

-n-----ir

.!.

v2 -1
jer

ln2

(1- '12)

n+1

12.

Koriste6i

1irn n( /2-1)

ln2

n->co

lako dobijarno da

1-1n2
-2-

_.;::1;:,,:n.;:c2_ [ - --1
' n ( 1 2 -1 )
n+1
+
n(nl2-1)
2

~]

I.

Povr~ina

Povr~ina

Povr~ine

2.

170 -

pravouglom koordinatnom sistemu.

ogranicena

ravnlh flgura

n-

kidnim krivama y=f 1 (x). i y-f 2 (x)

gde f 2 () ~ f 1 () i dvema pravama
-

data

sa

{f 2 (x) - f 1 () }dx

( <)

II.

Povr~ina

o~ranicena

lukom krive zadane parametarski

osom i

= (t)

)(

Slika 5.

(t)

pravama x=x(t 1 )

x-x(t 2 )

III.

data

Povr~ina

sa

upolarnom

koordi-

natnom sistemu
$lika 6.

Povr~ina

~riv=\)

=!3,

jednaka

ogranicena neprekidnom

dvema polupravama

!3

~ 2()d

1.

Na61

povr~inu

flqure oqranlcene parabolama

-.

Povr~lna

Resenje.
Presecne tacke krlvih su:
koju zaklapaju parabole

1
-

( -

x 2 )dx -

0(0;0) i A(1;l).

dx -

dx

-171 -

= 1 2;

'3

~ =

Slika 7.
2.

Na6i
krugom 2 +2 = 8.

povr~inu

ReSenje.

fugure ogranicene parabolom

(2;

Iz slike se vidi da
vu toga

2
=:r

Presecene tacke ovih krivih su:

i

dela, stoga

2).

osa deli

dovoljno izracunati

sao

povr~inu

dva jednaka

jednu od njih. Na osno-

/--2

(V 8 -

-"2) dx

2 1-2
2 2
2 V8-x dx - dx

2I

~
3 12

1 -

2 1:---2
gde smo sa. I 1 obelezili V8-x dx.

Integra1 I 1

re~avamo

smenom

Slika 8.

= 212 cos t;
i

smenom granica od

dx =

t = '2

-212 sin tdt

i od = 2 t =

'4

1
2
V8-8 cos t 212sin tdt

'2

'2
2

4-

'4 ,

sin tdt= 4

'2/2

8 V1-cos tsintdt=

'2

(1

-cos2 t) dt

'2

(4t-2 sin 2t) =. + 2.

'4

4'

Uvrstimo 1! tako dobijenu vrednost za I 1 u izraz

= 2(n+2)

'4 '

2
4
- 10 = 2+

dobijao

.
=

Naci povrsinu ogranicenu Kapovorn krivorn

=tg

od

71

"4

do

172 -

n.

71/4

= "2

f 2 tg 2 d

"2

I"4 =

(tg

71

- "4

(l

2"

cos t

sin t

n.

2"

l-S 2 d

cos

(,>)

raste od

do

dok t opada

= 2

-2

bsintd(acost)

')f

(1-

71 do

osu

2
sin tdt

')f

')f

-2-

71 /4

Naci povrsinu elipse

4.

71
- '4

(l

""2

71

71/4

2"

cos 2t) dt

Naci povrsinu ogranicenu krivorn

5.

n.

za

->

(),

Gornja kriva

)0-2 ).

sirnetricna uodnosu

-+0. Zato

2 lim

-+

/2

l+x

+2 dx

Srnenorn

=t

dobi arn

= 2 lirn

a~O"'

,
2

dx = 2t dt
t n 2t dt
1+(t 2 )n+2

Nova srnena
u

daje

4lirn

-+')

tn+1dt
l+(t n + 2 )2

te

4
n+2 lim
....

4
2n+4
n+2 aretg ! ~

du

--"2
l+u

....

= ;

n+2

Naci povrsinu ogranicenu krivom

pravama

173 -

1-s'

> i

Resenje.
/2

1
=2"

2
1 /2
d =2" f

/4

/4

/2

""2

/2

/4

(1-s)

.t

sin 4

/4

Smenom

.t

2du

dobijamo
/4

2du
-.-4-

/8

Koristeci zadatak

s~n

19 glave IV, dobijamo

= 4
--

l+s2,

eos

imamo
eos
odakle

~II
sinu '/8

eosu ( 1
+2)!/4
sinu --:-
/8
s~n u

-12
Znajuci da

./4

[-

2+12
2

"8

sin

sin

"8

j1-~S2

v' 2-12
2

12

2 2
-~ +

12

(2+2)+

{2
2

12

2+12

2 212'+2

2+{i
2-12

+ 2)

2-12

8-212
-- 2-12
(4-12') (2+12)
4 - 2

6"

(412+)

d~

(2sin

1) 2
2

7.

174 -

Naci povrsinu ogranicenu krivom

He~enje.

222

+ )

>

Predjemo 1i

p01arni koordinatni sistem ,

jednacina krive postaje

4 (s 4 +Sin 4 ) = 2 is 2 +Sin 2 )

ve1ika ve1ic1na, sto znaci da

to jedna zatvorena kriva ko-

obuhvata koord1natn1 pocetak. Kriva

njoj

osu i

odnosu

(,- )

1ezati i

simetricna i

osu jer ako tacke

71

(')

1eze

odnosu

krivoj

Zato

""2

(-').

/2

Icos 4 +sin 4
nikad nije ni nu1a ni beskonac-

Iz gornje jednacine se vidi da

tj.

cos

. 4
+S1n

Smenom
t

tg

cos

l+t 2
t 2

dt
sin 2
1+t 2 '

dobijamo

1+t 2

=
4
4
cos +S1n

Rastav1jajuci pod1ntegra1nu funkciju

l+t dt
l+t 4

parc1ja1ne raz10mke do-

At+B +
Ct+D
2
2
t +1-l2t
t +1+/2t
Gornja jednakost
l+t 2

zadovo1jena ako

(At+B) (t 2 +1+l2t) + (Ct+D) (t 2 +1-l2t)

tj.
+

12 A+B-I2C+D = 1
A+l2b+c-I2D =
B+D = 1
Pomnozimo 11 prvu jednacinu sa -1 i dodamo trecoj dobijamo
,!2" (B-D) =

sto zajedno sa cetvrtom: B+D = 1 daje = ~ , D = ~

Sada se 1ako v1d1 da

Tako

- 175 2
l+t dt
l+t 4

=....!....

dt
+
dt
(l2t-1)2+1
(l2t+1) 2+1

dt 2 1 + !
(t-(12/2) +2
2'

dt
(t+(12/2) 2+ ~

[arctg (l2t-l) +arctg(l2't+1)] +

V2'

Odavde

(11'/2) -

2 2

:+

,....--.....,..=d~_~
4
4
+sin

cos

2 2 - [ rtg(l2tg-1)+ arctg( I2tg+l) ]

:+

(1I'/2)-:

12'

2 2 (arctgoo+arctgoo ) - 2 2 (arctg(-1)+arctg(1
12'

2
1 + 11' )_ ~(_ 1 + ~
2
{2
'4
4

Naci povrsinu

8.

4 + 4
Resenje.

==

ogran~cenu

2 ,

>

krivom

Stavljajuci

tx

dobijamo
tj. parametarski oblik krive

at
l+t 4

Iz garnje jednacine se vidi da ~O za svaka t i da

simetricna u adnosu osu,.jer ako tacka ( , )

tada

njaj biti i tacka

ne krive vidima da
nuli. Iz

-t 4 )

vidimo da

O+t 4 )2

za

za t=O,

(-, ).
=,

=,

Iz

param~tarske

za t.:,.

2ta O-t 4 )
O+t4) 2

kriva
njoj,

jednacitefe

176 -

-1

=-4/3

c
D

-4-

13

rn
1

tB

4/3

44/3

4 /
= -1,

= 1,

=-

2'

=-

Sa slike se vidi da
tB
= 2 [
w.... ""

SHka 9 .

=2

2 ,

to =

y(t)d(x(t

t-t,

du

-2 2 lim
w....""

= (1-15t 4 )dt

tdt

4 3 '

(l+t )

2(n-1)

1 =

gde

11

(t-t

y(t)d(x(t1

i koristeci formulu

dv =

Tako

tB

2
4
at (l-t ) dt
1+t 4
(1+t 4 )2

w
w

= -2 lim

Stavljajuci

)arctgt

+ 11 + 12 +

1 )

=0

177 -

3 (l-15t 4. )arctat 2 dt
16

if

~
f
8

= -

3 [ (t-3t 5 )arctgt 2
16

5
(t-3t ) tdt -j = .. -~ (t-3t 5 ) arctgt 2 +
4
16
. .
1+t-

~f

t1 +;tt
t2
l+t

---;r

t +t\t
1+t-

dt

(t-3t 5 )arctgt2 +

/6

dt _ 9 t 3
''

Resavajuci prvi integral parcijalnom integracijom stavljajuci

du = dt

u = t,

t dt

dv

v="2

dz
2

(z +1)

.!.r
2-

"21 z2z +l + "21 arc t g z 1)

dobijamo
t 2 dt
(t 4 +1)2

Odavde

4"1 t arctgt 2 - 4"1

t
f ---:-

dt -

4"1

f arctgt 2 dt

1 t3
1
2
7
I 1 + I 2 + 1 = - - - 4 - - - t arctgt +-8
2 t +1
2
+

9
16

3
-16

(t-3t ) arctgt

t dt
f ---.--

t +1

+ -2

zadnji integral

imamo
u

= arctg t2,

du

= - -2t
4 dt,
1+t

arctgt dt = t arctg t

arctgt dt +

Primenjujuci metodu parcijalne integracije

+1

dv
t 2

= dt,

l+t4 dt

= t

Tako

178 -

+I

+I

2 t4+1

) arctg t

I 1 +I 2 +I

(t-t

- 16
Uvrstavaju6i

t
= -1- -

"8

imamo

t (l-t 4 ) +

4t

(t 4 +l)2

"8

16(t 4 +1)

t 2 dt
t 4 +1

Tako

-2

4
2 lim r1t(1-t)W
-

-+ 8

lim
-+

Kako

(t 4 +l ) 2

+-~

4 (t +l)

t 2
t 4 +1

odavde

At +
+
Ct + D
t 2 +1+l2t
t 2 +1-l2t

t2 =

+At - nAt 2 +Bt 2

- nBt

+t

+Ct + I2ct 2 +Dt 2 +D + I2Dt,

sto dovodi do sistema linearnih jednacina

t2

I2

-l2

Razlika gruge i

+ + D

+ I2D

+ D.

cetvrt~

jednacine gornjeg sistem zajedno sa prvom

daje
-

odakle
D

12"

=-

= .
Sada

'

.2

12 . Sada se lako dobija da

= ,

- 179 -

lim

t dt
+ 12 (l)
t dt
2
4
-2:--~"'-t +l+l2t
t +l-l2t

12 (1)

(1)+00

a~~

[-

(1)+00

f 2t;I2-12
dt +i
t +l+l2t

2 12

[ln t
162 (1)+00
t

2 +1-l2t

(1) + 12

2+1+l2t 10

]=

2t-+t"1

dt} =

t 2+1-t"1t

dt
+
t 2 +1+l2t

2 12 lll!l' [2arctg(l2t + 1)+ 2 arctg(l2t -l),

2"
(1)+00

12

dt
t 2+1-l2t

6
12 [arctg(I2(1)+l)-arctgl+arctg(I2(1)-l)-arctg(-l)] =
1
2

(1)+00

12 [~
16
2

_ ~4 + "2 - (- '4)
]

1.

l~ka

Duzina

Duzina

l~ka

krive

s =

1 + f,2

zadate jednacinom y=f(x)

ravne krive

()

pravougaonom koordinatnom siste=

(<)

data

sa

dx

2.

Duzina luka krive

zadat~

parametarski jednacinama

x(t)

(t)

granicama od t = t 1 do t = t 2 (t 1 ..:: t 2 ) data

sa

t2

= 2 (t) +2 (t)

dt

t1
3.
jednacinom

Duzina luka

= ()

sa

s =

polarnom koordinatnom sistemu zadate

granicama

= S,

(..::

8) data

1.

180 -

Na cikloidi
=

(t-sint)

(1-cost)

>

naci tacku koja deli luk cikloide u odnosu 1:3.

n.

obrasca

Izracunajmo prvo duzinu luka cikloide

t 1

/ .2 (t) +.2 (t )

s =

dt

m-

to

Kako

= asint ;

.2

to

(1-cost)

271
t
' sin ~ dt = -

t 1271
4acos ~ = 8

Znaci duzina luka cikloide

odnosu 1:3, to

8.

Kako trazena tacka deli luk u

jedan deo luka jednak

2,

drugi

bi

odredili koordinatne tacke A(x(t 1 ), y(t 1 )), koja dobijeni luk

deli u datom odnosu, odredicemo gornju granicu t 1 integrala, ko

risteci poznatu duzinu luka.

2

tJ 1

sin

,t 1 =

tj.

t1

dt = - 4acos

'

t1
- 4acos 2""

1 = 2

cos

2.

t1

- 2cos
2""

t1

1
~

2""

t1
~

Pokazati da

71
3

2""

271

duzina luka sinusoide y=sinx, koja

odgovara jednom periodu sinusa, jednaka duzini luka elipse,

su poluose 1 i

12.
Obelezimo duzinu luka jedne periode sinusoi-

n.

de sa s. Tada

71

'2
s = 4

ci-

--

l+y2 dx

Luk elipse s1 jednak

2"
4

V1+COS 2 x dx

181 -

11

11

'2
4

'2

--

1 x2 +y2dx

jer

= cos t ,

Iz gornjeg se vidi da

do

s=s 1.

Kako

= sh ~.
)

> od

11 +,2

1+sh 2

s =

apscisom

dx

ash

'~

ash

Naci duzinu luka krive

4.
1

do tacke

Kako

Resenje.

sa apscisom

+1
= ln -

od tacke

_1

> ) .

to

=.

Resenje.

1-; cos t

Naci duzinu luka lancanice

3.

to

+ 2cos 2 t dt

= - sin t

I;-sin t ,

1 sin 2 t

2 +1

s =

dx .

-1

Uvedimo smenu

tada

- 1

+1=+2;

s =

'2

Kako

';

-1

-1

~du
(+1)

+2

u
to dobijamo

(+1)

-u2

1
+1

2e 2xdx =du

sa

- 182 -

-1

1
u2 - +1

= '2

2 - 1

)du

odnosno

u le 2b
2

s = ln ,~

~+1

'

ln

-1

-1

-
-

-
-

'2
Naci duzinu luka krive = od tacke

5.
ke (4; 8).

Iz

Resenje.

49

sledi da

(;)

~ac-

do

s =

Naci duzinu luka logaritamske spirale

od koordina tnog

tka

Resenje.

do tacke

(> )

= 1, 8 = )

krive koji ide od tacke

prerna koordina-

tnorn pocetku dobija se kada 8 uzirna vrednosti intervala

(-

Kako

ea8/~

2 + ,2

ll+a 2

rn
W

+00

apscisorn

-aw

"/1

"/1

+ 2 lirn

w+oo

81

'-

+ 2

lirn (l W +00

7.

Naci duzinu luka krive y=ln{l-X 2 ) od tacke sa

do tacke sa apscisorn

Resenje.

ae a8 d8

"/1 + 2

to

:5. )

to

< 8

Kako

= '2

1/2

/--

v 1 + -2

= f

dx

183 -

1/2 l+X2
- - 2 dx

= f

1-

Iz

1 + ~ = _ 1 + _1_ + _1_
1-

sledi da
s =

1-

l+x

(-1 + - +-)dx

8.

(-

+ ln

Ii ~~ I)!1 ~ 2= - ~ + ln 3

Naciduzinu luka evolvente kruga

= R(eost + tsint)

R(sint - teost)

do

t2

R>O

Resenje.

to

l+

1/2

od t 1 =

1-

Kako

R(-sint + sint + teost) = Rteost

R(eost - eos t + tsint)

Rtsint

s =

Rt dt

4. Zaprernine tela

tela nastalog

Zapreina

vo

y=f(x) i

v =

pravaa

dx =

1.

=,

=,

(x)dx

figure ogranicene kri-

obrtanje

<

oko

ose data

sa

Figura ogranicena krivorn

1
= ~ i svojorn asirnptol+

torn obrce se oko

ose. Naci zaprerninu

ta~

nastalog tela.

Kriva

Resenje.

184 = ~

ima horizontalnu asimpto-

1+

tu

=0.

zapremina tela nastala obrtanjem oko

w

lim 71

"2

w. . .

271

ose figure og-

ranicene zadatom krivom i njenom asimptotom

1+

-+

dx

(l+x 2 )2

+2) 2

dx

u)

271 lim
(.lJ~O)

dx + ~ 11

1+2

gde

f -

11

1n-

SHka 10.

tegral 11 resavamo metodom parcijalne integracije stavljajuci

u =

du

dx,

te

dv

1+ 2

'

11

= ( ~=arctgx) I~
.1+

Na osnovu toga

V = 271 lim{arctgx +

-+
2(1+2)
271

lim{~ arctgw +

2.

arctgx}IW
.0

2}
)

Nazi zapreminu torusa nastalog obrtanjem kruga

oko x-ose.

u)

2 (1+ uJ

w+00

(Tacka

'(;

+ rcost
+ rsint
)

r njegov

Ako krug obilazimo u negativnom smeru

srediste kruga,

luprecnik)
Resenje.

rametar t prolazi vrednos ti intervala od t

2'

do t

- 185 -

Zapremina torusa

(b+rsint)2d(a+rcost) = -r71 (b+rsint?sint dt

V = 71
271
271
271

(b 2 Sint+2brSin 2 t+r 2Sin 3 t)dt

r71

Kako

'1
271

to

271

sintdt

= .

zapremina torusa jednaka

271

2br 2 71

sin 3 tdt

sin 2 tdt =

~~-------------~

br 2 71

)(

271
(1-cos2t)dt

Slika 11.

Ncci zapreminu obrtnog tela

3.

nastalu rotacijom

kardioide

( 1 +cos ) "

>

oko polarne ose.

Resenje.
n

kardioida zatvorena kriva simetri

= sin,

zbog

= s,

V = 71

(sin)d(s)

71

polarnu osu, to

odr.os u

Kako

71 [(1+s)sin] d[(l+s)s!
71

71

3 (1+2s+s 2 )(1-s 2 ) (-sin-2sins)d

-7Ia

71
3

(1+4s+4s

234
-2s

-5s

5.

-2~ )S1nd

71
smenom
s

dobijamo
V = 71 3

-sind

-1

(1+4+4

-2

du

3 _ 4
-

-2

)du

3" 71

186 -

4. Slika ogranicena krivirna = , = , (::.. ::" ) ) obr se oko ose, ) obrce se oko ose. Naci zaprernine tako nastalih "tela".
Resenje.a)Kako 2

""

V1 =

-2

dx

-2

l _ 2

rn

dx

- 2

(}

-2

00+00

00"+00

rn l-=-

-2

00"+00

Iz -xlne = lny

(}

rn

- 2 to

irnarno

ln

1=

te

"2

2
1
2
d=rn ln ydy
: ....

Koristeci parcijalnu integraciju dobijarno

ln

du = 21ny ~

v =

dv = dy,

v2 =
Kako

: ....

e:ln 2 e:

....

- 1

rn
:

21ne:

ln 2 e:

rn

....

2
to

rn
:

rn [ ( ln 2 ) 11 - 2 lny dy

-2

: 2
2

V2

jer

lirn
: ....

lne:

lne:

....

rn
:

Dokazati da

5.

-1lirn -1:

-1- =

....

21ne:
= lirn --1: ....

lirn
: ....

.... -

-1

2:

lirn
: ....

(-:

zaprernina tela dobivenog rotacijorn

slike ogranicene sa
= (), =,
oko polarne ose jednaka

( ::..::..8::..)

{sind

Resenje. Neka

obrtanjern trougla
drz

~i

~Vo

elernentarna zaprernina koja se dobija

oko polarne ose. U racunu

rn

stepena veceg od 1 zanernarivati. Tako

faktore koji

187 -

gde

V 1

zapremina dobijena rotacijom

Qko polarne , V zapremidobijena rotacijom trougla OBD oko

trougla

larne

V2

zapremina dobijena obrta-

trapeza ABCD oko polarne

Znaju9i da

polupre~nika

v1

jer smo koristili

zapremina zarubljene kuR,r i visine

jednaka

: (R 2 +Rr +r 2 )

[Asin(i+i)20S(i+~i)]=

prva dva sabirka Taylorove formule za fun-

kcije
(i+~i)'

sin(i+~i)'

S(i+~i)

U izostavljenim sabircima '~i ima veci stepen od 1. Zato

~ [(i)+2(i)~(i)~i1 (Sin2i+2SiniSi~il

V 1%

[ Si-Sini~i =

(i)sin iS i +

~i 1i[2(i)~(i)Sin2iOSi

2(i)Sin.s2.
~

V2 =

+
V2

r-

(.)Sini)]
~

l [.ss (i+i)~
2sin 2 (ii)

Sin(i+~i)Sin.+2Sin2.1..
~

-;::~. ((i)Si-((i)i~(i)) (Si-~isini)

[2 (i i)Sin2 (i +~i) + (i i) (i)sin (i i)sini

2

2(i)Sin2i

(i)sin il = [-~i~(i)Si+~i(i)Sini]

+ ( . ) s in .
~

~.

~i(_2(i)~(i)Sin2iSi

188 -

Iz gornjeg

()sind .

Naci zapreminu tela koja nastaje obrtanjem krive

6.

2 + 2) 2
=

oko x-ose,

oko

oko prave

),

>

ose,

Resenje.

Iz jednacine krive

2 2 _ 2 2

4 + 2 2 2 +4

4 +2(2 2 + 2 ) + 4 _ 2 2 =
(2 2 + 2 ) ~x4+4x2a2+a4_4x4+4a2x2
2

-(2x~+a2) + vla 4 +8a 2 x 2

2
=
1/2

2 nenegativno ako

Kriva

1
/4
="2 ( Va +

simetricna i

22

( 2

odnosu

2
+ ))

prolazi kroz koordinatni pocetak, te

V = 21

osu i

vla 2

+8 2

dx -

odnosu

2
/4
22
(X)dX=nl f Va +8 dx-

Kako

(+
23

+ ) I~

osu i

1
=

2.3 3 1

to trazenje izvoda leve i desne strane gornje jedr,akcsti

djivanje koeficijenata uz odgovarajuce stepene od

i upore-

dobijamo

te

'2

1 /2

ln (2I2+ ~ 2 +8 2 )

212

422

) +
2

) ~

I ( -2

[( 2 _ 2 2) ~ ~ 2 -8 2 2

realan broj za

dobijarno

1.4 4 -4 2 2+4 -4 4 -4 22

'2
'2

422
+ ( 2 -

dx (2 {2),

- 3
l2+8 2

2l2+

ln

412

1 /2

22./2

_
7 .
+ 2

Resavaju6i jednacinu krive

7
5
-2- - 3
= _ 7 +

'2
2 , +
xVa +8

V = 7 [

'2 '

189 -

2 2

2. , tj.

2
2 < -
- 8

i tu

nenega-

tivno.

x~

~ [( 2 _ 2 2) + l 2 _. 8 2

~ (( 2 _ 2 2) - l 2 _ 8 2

Ako se kriva obr6e oko

V = 27 [

/2 >/2

1 (y)dy -

ose, to

/2 {2

Koriste6i rnetod prirnenjen u

zaprernina tako nastalog tela

2
.
/2 ~2 / 2
2

Va -8 dy.
x 2 (y)dy] = 27

dobijarno da

la2-82d

Z 2=- 8 2 + ~
2

dy
/ 2
2
Va -8

/2
2
2
212
Z Va -8 + ~ arcsin _.:1 +
2
4/2

Tako
V

27

22
[Z
Va--8vy-2

2
4/2

212v la/2{2
arcsin ~

Jednacina krive u polarnorn koordinatnorn sistemu

s2

Izvrsirno li rotaciju koordinatnog sistema za ugao

krive u novorn sisternu

i ' jednaci-

S1ika

simetricna

190 -

odnosu

koordinatni pocetak te koristeci

formu1u iz prethodnog zadatka imamo (vidi s1. 17)

21 1/2 3
2:
()sind

1/2

--

f sin2~in2 sind =

01/2

sin S/2s3/2d .

Stav1jajuci
sin

1/2

sin

2SinSd

du

imamo

4112 3

u 3 / 4 (1_u)1/4 du

-) 1/4 du

31
41l"2
3

Ovo

integra1 binamnog diferencija1a,te

smena

1-

Tada

0.t(-4t 3 )dt

43

(l+t)
Koristeci parcija1nu integraciju, stav1jajuci

= t,

du '= dt,

3
dv -_ -4t dt
4 3 '
(1+t )

v =

dobijamo
3
1im
= 4112
3

......,

2112 3
3
Kako

t
2(i+t 4 )2

1
......,

1
- 2"

dt
(l+t4) 2

dt
(l+t 4 )2

+ Ct + D
+
Et + f
+ Gt +
1+l2t+t 2
(1-l2t+t2)2
1-12t+t 2
1

(At+B)

(t 4 -212t 3 +4t 2 -212t+l)+(t+D) (t -12t S +t 4 +t 2 -l2t+l) +

+ (Et+F) (t 4 +212t 3 +4t 2 +212t+l)+ (Gt+H)

(t +l2t S +t 4 +t2 +/2t+l)

191 -

Gornja jednakost dovodi do sistema jednacina

t7

C+G

t6

D-I2C+H+ I2G

t5

A-I2D+C+E+I2H+G

t4

B-2I2A+D+F+2I2E+H

t3

-2I2B+4A+C+2I2F+4E+G

t2

4B-2I2A+D-I2C+4F+2I2E+H+I2G

-2I2B+A-I2D+C+2I2F+E+I2H+G

B+D+F+H

t
cije

resenje:

= 1

=_1_

'

412

1
F = '

Tako

812
G

-3

'i

-1

=--

'

412

812

2 t- "'2

.<:

(t 2 -121+1) 2

812

3
2t+12
dt +
(t2+l2t+l)2
1612

3
dt--1612

1
1
211" "'23
>'.<:
limr--"
2
3
)->'- 812 t +l2t+1

211"l2 3
3
3

11":

2t-I2-12
t 2 -l2t+l

IW

2t+I2+12
t 2 +l2t+l

dt -

dt]

1
812

[(16 l2arctg(l2t+l) I~ + 16 12 arctg(l2t-'1) I~

w....=

lim (arct:g ( 12 W+l) - tctg 1 +arctg (l2w -1) -arctg (-1)

2 3
11"
-4-

Izracunavanje

192 -

zapremine tela

m06

povrsina paralelnoq preseka

Ako
sa

<

ravni normalnom

pocetka

<

ako

osu,

povrsina preseka tela

()

rastojanju

od koordinatnog

(()

l'

()

Slika
neprekidna funkcija

),

13.

onda

zapremina tela

N=

P(x)dx.

7.

Odrediti zapreminu tela odsecenog od kruznog cilindra

sa ravni koja prolazi kroz precnik osnove, ako

n.

(-::..::.R)

Fre~ecimo

rastojanju

koordinatnog pocetka.
()

tada povrsina

provouglag trougla cije su

katete

Kako

od

R=5

telo sa ravni normalnom

=6

x-osu

193 -

a:b=R:

tj.

/;VH

to

2
2
2R (R _ )

()

V =

2R

-R

Za R=5

(R

=6

2 -
-(R
2R
3
3

) dx

V = 100

)I

2HR 2
-3-

R
-R

8li.ka 14.

8.

Krug promenljivog poluprecnika kre6e

tako da jed-

njegova tacka ostaje stalno apsciSnoj osi, centar

2 2 2
krugu + ~r , ravan normalna apscisnu

kre-

Iz-

racunati zapreminu tako dobijenog tela.

ReSenje.

slici.P(x)
.

Projekcija tela

i YOZ izgleda kao

2
povrsina kruga poluprecnika / r _x 2 normalnog

Na osnovu toga

ravni

2 2
= (r - ) 1
r
v = 41 (r 2 - 2 ) dx = 4
()

3
(r 2 -

) Ir

"3

r 3 1

Slika 15

Izracunati zapreminu elipsoida

Resenje.

ravni

194 -

rastojanju

= 1

n,

od

dobijamo elipsu

(eV1-

()

'

2 2
)

V = '

elipsoid presecemo ravni paralelnom YOZ

ili

Povrsina ove elipse

(l-x 2 /a 2 )dx = 4

11

/)

/.

Povrsine obrtnih tela

5.

Povrsina tela nastalog obrtanjem kri ve

granicama

= 2

11"

jednaka

() v' l+f,2 () dx

= f

()

oko

ose

< )

Ako

kriva zadata parametarski

t 1

= 2'

f
t

y(t)

=x(t),

=y(t) tada

+y2(t)dt

za polarni oblik

= 2 '

v'x 2 (t)

= ()

sin

v' 2+ ,2

1.

=2rsin

Krug

vrsinu tela dobijenog

Resenje.

obrce se oko polarne ose. Naci

taj nacin.

bi smo odre-

dili polozaj tog kruga predjimo sa

polarnih
Kako

Dekartove koordinate.

2r sin

2r~
I-2

Vx

Slika 16.

195 -

odnosno

2 + 2

= 2 ry

Na osnovu toga jednacina zadatog kruga Dekartovim koo'

v,
'
'
d
aSl:
2 + (y-r )2 = r 2 . PovrSlna
te 1 nas t 1 og r t nm
r lnatama g l
ovakvog kruga oko polarne ose

= -2

f Sin 2+ ,2d

f 2 rSin 2 4r 2 Sin 2 +4r 2 s 2 d

sin 2

2.
2

) In

sin2

--4-

'

4r

2 2

Naci povrsinu elipsoida nastalog obrtanjem elipse

+ ~ = 1 oko ose ( > )

n.

'=

(-)

/22

aVa

Na osnovu toga

Jednacina gornje grane elipse

/4
2 2 2
Va -( - )

,2

/"'22

aVa

povrsina elipsoida

/ 2 2 2 _ 2 2 _ 2
/2"2
aVa -

Va -

gde

Dalje

2 - 2

= 4

~ 2 _ 2

/22

Vc -

dx

/22 l'
/22
4n --Va
-
-lV -

+ c 2 arcsin ~ /

+ - 2 2' arcs in
-

= 21 2

Va 2 _b 2 (

----2

'

aJa~

odnosno

arcsin

_ 2 +

- 196 Naci obrtnu povrsinu koja nastaje obrtanjem oko

3.

=etsint,

ose krive

Resenje.

=etcost

Kako

od

t =0

do

t =

.2

.2

to

t sint

etcost

2t

2r

r/2

y(t) .h~
+
dt =

r /2

2r

tcos t . 12 t dt

Resavajuci odgovarajuci neodredjen integral imamo

fe2tcostdt = e 2t (A cost+B sint) +

Izvod gornje jednakosti daje:

e 2 tcost = 2e 2t

( cost+B' sint) + e 2t (- sint+B cost)

odakle uporedjujuci koeficijente uz sint i cost dobijamo

sint

cost

sto daje
1
5" ,

Tako

5"

= 212

4.

212 r (er_2)

r [e 2t ( 5"2 cost + 5"1 sint) -I r /2

Naci obrtnu povrsinu koja nastaje obrtanjem oko

larne ose kardioide

=

(l+S)

Kako

Resenje.
u odnosu

= 2

kardioida zatvorena kriva simetricna

polarnu osu to
11

f sin 2+ rJ2

11

d =

f (l+s) Sin/ [ (l+s) 2+ (-sin) 2 d

2 l1 2 f (l+S)Sin/1+2s+s 2 +Sin 2 d

11

2 1 2 12

11

(1+S)Sin(1+s)l/2d = 2 11 2 12

2sin

! cos -2

= 16 11 a

11

11

cos

sin

! d
2

(2cos

2 <> ) 3/2

- 197 Smenom

12

cos

d
2

-sin

u,

du

dobijamo

-1

4
u du

5
2 2
u5 I~ = - 5 -

1
Izra.~unati

5.

povrsinu lemniskate

2 = 2S2
)

povrsinu tela koje se dobija obrtanjem lemniskate oko

ose.
)

Resenje.

/4 2

21

d
/2

/4 2

= 2

S2d

cos6d6

Slika 17.
gde

= 6;

2d

= d 6

Nove granice integracije su

za
te

6 =

za

='4

6 =

/2

= a 2 sin6

/2

= 2 2

/--2

s i)~V +'

= s2,

,
sin2
= - Is2
222
2 + .. 2 = 2S2 + sin 2=

s2

/4

/4

--

s2

sin

-4

/4
s

s2

d
Is2

2 2 (2-12)

sind

- 198 -

.
.

riva

=arcsinx + 1 I 7 +}

Izracunati povrsinu i zapreminu tela koje

Kriva

Re~enje.

definisana za -1 <

tom intervalu definisane funkcije y=arcSinx- i

gleda kao

ograniceno tom

=l.

obrtnom povrsinom i ravni

obrce se oko apscisne

slici 18. Izvod zadate funkcije

jer su samo

~=II-x2

i iz-

< 1,

= 2r

--

11 +,2

dx

-1

--

':'

4.-

"f

1 t',,~

arcsinx + 1 1 - +

l1+

-1

Slika 18.

gde

arcsinx

+ dx,

l1+

-1

1
11- dx ,

-1

=~ f
3 2_1

dx
11+

rntegral 11 nalazimo metodom parcijalne integracije stavljajuci

= arcsinx,

dx

du

dv = _~d;:;:x,--

2/1+

11+
te

1
1 1 =2/1+xarcsinx 1-1 + 2

dx

-1
1

!l-

2/2 ~ +

jednak

f l1-
1ntegral

-1

- dx

1
1-1 = /2 r - 412

4/1-

1ntegral 12

jednak

-2

-) 3/2 I 1

;-1

11"

dx
-1 2/1+

= 11" Il+

199 -

1:

(2

Uvrstimo 1! tako dobijene vrednoati za I 1 ,I 2 i

dobljamo
8
=(3 -

u izraz za

4)

Zapreminu tela ogranicenog zadatom obrtnom povrinom,

sledeci nacin:
1
2
V =
f dx =
-1

2
2
2
/~
{,arcsin +1- + ; . + 2V1-x arcsinx +

= 11" f

arcsinxdx

-"r x 2 arcsinxdx

arcsin 2xdx,

f
-1

I1

dojamo

-1

gde

f1

-1

I 2

I4

= 11"

f l

-1
1
-f vi_x 2 dx
-1

Sve ove integrale resavamo metodom parcijalne integracije. U

staviti
2arcsinxdx

du
dv
te

dx,

v =

J~

I 1 = xarcsin2xl_~ + 2

-xarcsinx dx .
-1
l-2

Ponovnom parcijalnom integracijom sa

= arcsinx,

du

dx

dv
dobijamo

+ 2

(l - 2

arcsinx -

) '_~

} l _ 2
-1

arcsinxdx

stavimo

I 1

dx

du

arcsinx

200 -

1i-2
1-

11 - 2 dx,

dv

te

"2

(x~

+ arcsinx

) I

I-i

12 = (x/1+x 2 arcsinx +arcsin 2 x)

2
:r

= -

( + arcsinx ) dx

11-2

-1
1

. 2 )

+ "2

arcs~n

1
-1

12 =

11

-1

arcs inx dx s tavi t 6rn

1 = IIf(xarcsinx) 1_ 11 +
~

1ntegral 14

f (

-1

-xdx)]

/---2-

= 1I/1- 2

-1

V1-x

jednak

f vi_x 2 = z:.2

11

-1

dx,

dv
te

du = _-,-d_x_

arcsinx,

(/1- 2

+ a.rcsinx) /_11

V =

(9112 -

16).

7.

Data

hipocikloida

(astroida)

1zracunati:
)

("I"=)

velicinu povrsine ogranitorn krivorn

duzinu luka krive

zaprerninu i povrsi-

tela nastalog obrtanjem

te krive oko

ose.
Slika 19.

- 201 -

Resenje.

1'

Astroida

gu poluprecnika
krugu poliprecnika

putanja tacke

koja lezi

kru-

kada se ovaj krece s unutrasnje strane

.

Kriva

simetricna

odnosu

koor-

dinatne ose.
)

Dok jednom obidjemo krivu

vrednosti od

21

negativnom smeru

uzima

=0, te sledi da

2 21
4
2
(asin )d(s ) = sin s d

21

2 21

2
(sin -sin )d = 1.
4

bi smo odredili integral 1 koristimo obtazac:

te

s~n

1 =

1 . n-l

s~n

xdx = -

21

xcosx

f(sin -sin )d =

21

5
6"

i4

21

21

JSin d +6"(sin s) -

6"

21 +

2,"

1 21

sin d)

8"

+ 1 ) 21

sin d

.!. (8

"2

sins

izraz za

8"

Uvrstimo li tako dobijenu vrednost za 1

dobijamo

"4

= sin
= -s 2 sin ,
/.-:'2
. s = -.
2
Vx
+
= s~n
as~n

te sledi da
s

"4

2"

Prema tome

1 /2

sin2d

2"

s =
)

1 21
4
1
1
sin d =6"(- "4 sin s

f sin d

"2

n-1 . n-2
+ns~n
xdx

Zapremina tela nastalog obrtanjem oko

ide jednaka
V =

ose hipociklo-

21 y2dx =2n

1 /2

1 /2

2 sins 2 (-Sin)d

- 202 Uvedemo li smenu

dobijamo

= dt

-sind

v= (t 2 _t 4 +t _t 8 )dt

v
d)
jednaka
1

Povrsina tela nastalog obrtanjem hipocikloide oko

ose

=4

/2

;:--:?

()V-+- d

/2

12a

sin' sinsd

/2

f Sin 4 sd

gde

8.

sin

dt

Sd

Izracunati zapreminu i povrsinu pseudosfere, tj.

tela koje nastaje obrtanjem traktrise

asint

oko

a(cost - ln

l+cost
sint

ose.
Zbog simetricnosti krive u odnosu

Resenje.

-+

[-sint-

y2(t)x(t)dt

/2

sint
l+cost

-sin 2 t-(1+cost)cost
. 2
Sl.n t

sint

'1

Slika 20.

osu

rr/2

--

(t)~2+y2

4 rr lirn
1::-+0

203 -

dt = 4

1::

rn
1::-+0

rr/2

/2

asin

1::

.
2.
rr/2
castdt = 4rra ll1 Sintl

s~n

4rra 2

Te2iste, rnornenti inercije

6.

Tezist~

homogenog luka krive

Stati6ki momenti homogenog luka gustine

cos t+a2
2~.
-:-r
& U.I"'=
t

1::

1::

koordinatne ose

t) 2

obziro

definisu se obrascima

~ y(x)Vl+y'

() dx;

dok su koordinate tezista luka date

gde

duzina

1.

posatranog

obrascia

luka.

Naci teziste gornje polovine kruznog luka

rcost

rsint

)(

Slika 2].

ReSenje.

Kako

= .

204 -

r 2. (-cost) I
0= 2j.Jr 2

rsint rdt

s =r

to

2.

j.Js

= .' f

(t) Vx""+y"" dt

2j.Jr 2

= 2r

. r

Naci teziste luka cikloide

= r (t-sint)

r (1-cost)

Zbog simetrije

n.

. f."2"7'2
f2 (t)Vi-+

dt

f ..; 2

.
.

+2 dt

r(l-cost)

rsint;

f
=

.2

= 2r 2 (l-cost)

r(l-cost)~ r/l-cost dt
2

~ r

l1-cost dt

~L-

________

__________

2
____

t=2'J

Slika 22.
Kako

l-cost = 2sin 2

to

~X

2n
2 t
r 2sin "2

~o

205 -

12 sin "2 dt

__~________________
2n
t

12 sin "2 dt

2n
2 t
t
2r
{1-eos "2 )sin "2 dt

2n
t
sin "2 dt

t
2r [ -eos ~

+{s

!2 )~Jo2n
~
4r

-eos -t

2n

Naci teziste n dela astroide 2 / 3 +2/3= 2 / 3

3.
!

lezi iznad

ko-

ose.

= .

() Il+ ,2 () dx

\.1

\.Is
\.1

l+,2 ()

dx

, =

(2/3 _ 2/3) 3/2

( 2 / 3 _ 2 / 3 )1/2{_ ~ - 1/3 )
3

+ ,2

v' l+,2 =

1 / 3 - 0/3) =

1/3

- 1/3

1/3 - 1/3

( 2 / 3 _ 2 /3) 3/2{_ 1 / 3 - l/3 )dx +

=\.I

\.1

1/3 - 1/3 ) (2/3

2/3) 3/2 d .

Uvedirno srnenu

2/3 - 2/3 =u

- 1/3 dx

"2 du

za

>

za

<

206-

2 /

Kako

u /2d _ 2 Il

1/

/2 d

5"

11

s = 2 1 / - 1/ dx

to

"5

Teziste homogene ravne povrsine

Ako

zadata homogena ravna

krivima y=f 1 (x), y=f 2 (x), '= i

momenti dati obrascima

= 11

figura gustine

=,

ogranicena

tada su njeni staticki

x[E 2 (x)-f 1 (x)]dx

dok su koordinate tezista date obrascJ.ma

gde

...
Il

= Il

povrsina posmatranog ravnog lika.

Koordinate tezista sektora ogranicenog dvoma radius vek-

torima i

= ()

krivom cija

jednacina data

polarnim koordinatama

izrazava se obr.scima

"3

290

= -=---"-1---

2 d

- 207 -

4.

= "2"

ama

vri ograni~ene

Naci teziste ravne

2

krivim lini-

Resenje.

Prema gornj im obrascima

2"

2"

3 dx = ~ 2 /4

= f,,(x) = )

~b

dx = ~b /10)

/3)

dx =

)(

3
=4

10

Slika 23.
2
2
Naci teziste prvog kvadranta elipse ~ +~ = 1

5.

Resenje.

2
2 2
~b2
3
2
2
- / )dx=-2- (- /3 )10 =~ab /3

2"

~ xbV1- /

" 2
dx = __
",_
2

Povrsina elipse

71

te

4/371

Naci teziste ravne figure ogranicene krivim linija-

6.

ma 2 =20 i

20.

Apscisu

Resenje.
bijamo

sledeci nacin:
-2

20

3/2

203/2

= -2lY

20

presecne

tacke zaqatih krivih do-

- 208

20

(20- /20 )dx

3~.202
20

(120 - /20)dx

3 ~ 202
20

.
2
202
(l2Qx - /20)dx =-3-

Slika 24.

Na osnovu toga

ralom

se~tora

7.

Naci teziste

(od =r/2 do =r).

Prema obrascima za koordinate teziSta bice

ResenJ.e.
71

2
=

ogranicenog logaritamskom spi-

71

sd

r/2

71

f 2 2 d

3 3.
d
S.n

r /2

71

f 2 2 d

r/2

r /2

Da bismo izracunali integrale u brojiteljima obrazaca stavicemo

71

3 Sd

(Acos!/J +

r /2

sin) 3 I ~ /2

odakle u prvom slucaju diferenciranjem

strana jednacine i

uporedjivanjem koeficijenata dobijamo

= 10

tj.
I1 =

3
(10

+ 10 sin)

--.!...
10
3

71

(- 10

r/2

u drugom slucaju

= -

--.!...
10

10

3r

-10

3r /2)

209 -

odnosno
I2
Kako

= (- l~ s +10 sin}

r/2

(2r

'21
to

r)

Teziste obrtnog tela

Koordinate tezista obrtnog tela

(telesne gustine

koje nastaje obrtanjem povrsine ogranicene krivom

osom i

pravama

().

oko

1),

=f(x),

x-ose, date su obrascima

dx

(>)

zT

(x)dx

8.

Naci teziste tela koje nastaje obrtanjem oko

figure ogranicene hiperbolom

2
2

~ - ~ =

i pravama

>

Koordinate tezista su

Resenje.

zT =

(y).ydy

2 2
( 1+ / ) dy

x 2 (y}dY

2 ( 1+ 2 / 2) dy

ose

- 210

=9/16.

slike ogranicene parabolorn

i pravarna

ose

( > )

Tez!ste tog tela irna koordinate

ReSenJ.e.

ZT =0;

Naci teziste tela koje nastaje obrtanjern oko

9.

xdx

dx
2

dx

4 pxdx

Guldinove teoreme

Zapremina V(X)
()

oko

[V(Y)]obrtnog tela, koje nastaje obrtanjem

ose neke ravne povrsi

jednaka proizvodu mernog

precnika ( ),
taciju, tj.

gde

Povrsina ()
()

.obrtanjem oko

[()]

gde

()

2r

10.

Resenje.

V(y)

te

obima kruga

27

nekog obrtnog tela,

lu-

koja vrsi

ravni

koje nastaje

obima kruga poluprecnika

teziste luka krive tj.

'

()

2r

ose kruga

+ r cos t

Naci povrsinu i zaprerninu torusa, koji nastaje

obrtanjem oko

(;

ravni

teziste povrsi

ose luka neke krive i

jednaka proizvodu duzine luka s

(),

povrsine i

; )

koja se nalazi

+ r sin t
> r)

Teziste kruga i kruzne linije

=2nar

= 2ar

2 2
7

()

= 2ra

2rr

= 4 rn 2

tacki

- 211 -

11.
ose cikloide

Naci povrsinu tela, koje nastaje obrtanjem oko

= r (t-sint)

r (l-cost)

n.

Kako

= -4 r

64
=

''

i s

= 8r

to

12.
Pomocu Guldinove teoreme naci veli~inu povrsine i
zapremine tela, koje nastaje obrtanjem ravnostranog trougla strane oko ose, koja od. tezista trougla udaljena za d (d > )
Ako osu obrtanja

n.

= d,

te

2''

ozna~imo

sa

osom, tada

13
=

11'

6a11'd

211'd

211'YTS
1.

2
211'd 13

d)

Pravilni sestougao strane

obrce se oko jedne stra-

ne. Naci zapreminu i povrsinu tako dobijenog tela.

n.

smestimo

Ako onu stranu sestougaonika oko koje se obrosu tada

1.

l
= -2-'

211'

211'Y T S

7.

Dat

211' l 6
2
l
211' -2-

24
1 =2
~11'
1
=

5111'

integral

X P (l-)q(l+)r d ,

(p,q~O).

Koris teci smenu

Mesoviti zadaci

I(p,q,r) =

te

1-t
l+t

dokazati da vazi

- 212 q+r+1
I(p,q,r) = 2
1 (q,p,-p-q-r-2)

Koristeci gornju formulu dokazati da

1

1 =

(x_x 2 )1/2(l+X)-3 d

n.

Uvodeci smenu

1-t
l+t

I(p,q,r)

)(

2 q +r + 1

1-t

=- l+t

imamo
(-2) dt

2
r
~)q(
l+t )
l+t

(l+t)2

t q (l-t)(l+t)--q-r-2 dt

().

sto dOkazuje

Koristeci

()

imamo

x 1 / 2 (l_X)1/2(l+X)-3q. =

I(

~,~,

-3)

Uvodeci smenu

1 -

= t

dx = -2t dt

_2-1/2

Mogu se odrediti brojevi

,,,

tako da

4 2 - t -t
dt =- (At 3 +Bt 2 +Ct +D)/1-t 2
2

_t

f~

11

11-t 2

Izjednacujuci izvod leve i desne strane gornje jednakosti dobi posle mnozenja sa 11-t 2
42
2
t -t = 3At + 2Bt +

- 3At

- 2Bt

32432
- Ct - At - Bt - Ct - Dt + .

Uporedjujuci koeficijente uz odgovarajuce stepene od t dobijamo

sistem:
1

-3

-2

-1

- D

cije

resenje

=-

8"

- 213 -

Odavde
I

1 1

"8
1

= -

~ arcs~n

= -

dt
-===
"';

1-t2

16
'

Naci

2.

2_ 1 ) 3

dx

1 <

<

I(c)

lnx

=f

()

-+1

Resenje.

Neodredjen integral resavamo metodom par-

cijalne integracije stavljajuci

u = lnx ,

dv =
Tada

dx

du

'

dx

=-

Ako u zadnji integral uvedemo smenu

1

x=z'
imamo

dx

2_ 1
Tada

dx = _ dz
2z

=- f

dz

arcsin

-1

+ arcsin -1

11-z 2

I(c)

lnx

(-

I 2 -1
-1

l 2 -1
)

()

arcsin

ln

I-; -1

le

arcsin

-+1

gde

-1

primenom L'Hospitalovog pravila

- 214 1

lnx

lim

Jx~-1

+1

= lim

= lim

+1

+1

J~
-1
2

v'x2-1
Naci

= f

()

I(a)

2
arctg ~dx
-1

Be~enje.
)
Resimo prvo neodredjen tlntegral parcijalnom integracijom. Stavljajuci
2

2
du = - - - dx,
2 +1

u = arctg - 2

dv

-1

dx,

dobijamo

--=-

arctg

dx

xarctg

-1

,2

= xarctg

*-

+ ln(x 2 +1) +

-1

Tada

-1

= aarctg 2

I(a)

2 _1

I(a) =

+ ln(a 2 +1)

jer

prvi sabirak u I(a) pozitivan za

nacnosti za

a~l ,

drugi tezi besko-

4.

Naci
I(x)

lim I

()

Be~enje.

= lnt,

dv

Kako

2tdt
(l+t 2 )2

2tlnt dt
(l+t2) 2

Metodom parcijalne integracije, stavljajuci

du

= .!t

ln t +
l+t 2

dt

=f

1
1+t 2 '

dt
t (l+t 2 )

1
t(l+t 2 )

Bt +
t + ~

t - l+t 2

dobijamo

- 215 -

to

= lnt
Tada

-i ln(l+t2 ) + = ln _..;;t_ + .
~

1 () = (- . ln~ + ln _t"'"--_
l+t
. v' l+t 2
Lako

vldl da

lhn 1 () :: - + - ln
Izra~unati

lnx

--:---2' + ln l+x

v'l+X2

-ln

I'I

-L '"

lnl'I

lhn

1 '"

5.

'

(arctga)2da

+>

Resenje.
Za + > i brojitelj i imenitelj gornjeg razlomka te!i + > Primenjuju6i L' Hospitalovo pravilo i teoremu
da : izvod odredjenog integrala promenljivoj gornjoj grani1 jednak vrednosti podintegralne funkclje za tu gornju granicu
(podintegralna funkcija treba da bude integrabilna) tj. da

dx
dobijamo

f(t)dt = f(x)

(arctga)2da

+>

v' 2 + 1

(arctgx) 2

v'-;r;-;.

(. !.
)2
2

2
---=

VI GLAVA
DIFERENCIJALNA

1. Krive u prostoru

Ako
data

u trodimenziona1nom euk1idBkom proBtoru krlva za-

nn,!,

~ = ~(t) = x(t)I
1

+ y(t)3 +

z(t)~ ,

u parametarBkom obliku

tada

= (t)

duzina 1uka

parametrom t 1 data

= (t) ,
k~ive

....

t 1

s=f

ds=f

n1

Vektor tangente,

.+ -+
r xr,

....

t = r,

i njihove ortove
~

o,

= z (t)

tacke

tacke'

um

formula-

parametrom t o

10

t 1

GEOETRIJA

....

v'X 2 +y2+i 2

dt.

n1

krive

= .... xt....

obe1eziti reBpektivno

....

'

Tadka ,

M,~

217 +

i odredjuju oskulatornu ravan,

vektori t

ri

normalnu ravan,

tadki

krive.

rektifikacionu ravan krive

Polupretnik kriv;ne R i krivina odredjeni relacija11101

-2 = R

+2
Q:L.
= ...... 2

tj.

Ir xrl

torzije,T,je dat formulom:

,:,:;2

= .....
[r rl =
..
...;: +.

[ x~]

Torzi'u
tar t

oznaditi

reb

jednak duzini luka s

2+

K=i=I~1

==

ds

Ako
tada

jednatini krive parame-

1;"1

=
obrasci glase:

FrenetJfH' i

ds

-R"

db

tO

dno

ds

Obvojnica familije ravnih krivih F(x,y,a) =0

n

parametra

iz jednatine

F(,,)

F(x,y,a)

1.

POkazati da kriva

= sin 2

1 - eos 2

= 2 eos

dobije elimini-

- 218 1:

sferi.

Resenje.

+z

Kako

= sin 2 2+1-2s2+S 2 2+4s 2

2-2s2+4s

= 4sin

+4s

= 4 ,

to sledi da kriva centra1noj sferi po1uprecnika 2, posto

koordinate zadovoljavaju jednacinu te sfere.

2.

Naci

izmedju tangente

cos t
sin t

krivu

i vektora ~ koji spaja koordinatni pocetak sa tackom dodira .

....

Resenje.
Ako obe1e~imo sa izmedju tangente t
(- sin t, cos t, ) i vektota ~ ( cos t, sin t, t ), tada
COSa

Dokazati da kriva
etcos t

sece izvodnicu konusa

Resenje.

kojem kriva

1e~iJPod

konstantnim

1.

Eliminisanjem parametra t iz jednacine krive

dobijamo jednacinu

cije

kru~nog

konusa

222
+
=z

teme u koordinatnom pocetku,

simetrije

z -

osa.
Ako t obele~imo vektor tangente krivu u nekoj tacki , ~ vektor polo~aja tacke , ugao izmedju vektora

....

t i r ,

219

(tj. izmedju tangente

cos
Kako

krivu i izvodnice konusa koja

:

pro1azi kroz tacku dodira) tada

= t[et(cos t - sin t), et(sin t+ cos t), e t

....

cos t ,

sin t,

..
rt
Irl = V2e

(~.t)

= 2e 2t ,

= ~

cos
Time

tvrdjenje zadatka dokazano.

4.

Kriva koja se naziva 1oksodroma odredjena

jed-

nacinom
=

gde
da

Resenje.

gde

geografska sirina

duzinata~ke

sece meridijane sfere pod uglom

nika r to

4''1 - '2)
,

1n tg(

Posto

nn

loksodroma

tako

sferi. Dokazati

1.

nekoj

tg

= .

sfer~ poLupre~-

jednacina u parametarskom dbliku (parametar

=r

= r cos

=r

cos cos
sin

s in

'1

1n tg ( - - - )
4 2

Kako '()= - cose

to vektor

t(-rsine S+r-sin

loksodromu

-rsine sin - r08S. ;

rcose ).
Jednacina meridijana sa duzinom

=r

cose

= r cose

sin

z = r sine

fiksno,~

parametar)

- 220 -

....

meridijan

t l = t l (- r

sin8s;

- r

Vektor tangente t l

....
Ugao

....

....

....

sin8sin;

izmedju loksodrome i meridijana

:

t i t l te

r cos8)

ugao izmedju vektora

.... ....

(t.t l )

cosa

l"tlltll
Kako

to

cos

1
-....:;;...,
..+ 2

tga

sto

Svakoj tacki M(x,y,Q) ravni

5.

i trebalo dokazati.

mozemo pridruziti

tacku Ml(xl'Yl,zl) sfere x 2 +y2+z 2=az koja odredjena prodorom

prave (gde (,, kroz sferu. Ovo preslikavanje uzajamno

jednoznacno, izuzev tacke

i zove se stereografska

pro-

jekcija.
Izraziti koordinate tacke

m6

koordinata tacke

i dokazati da kr1va r= m polozena u ravni gde polarna

osa poklapa sa pozitivnim delom x-ose pri stereografskoj projekciji prelazi u loksodromu.
Kako

n.

l)

2)

O l :

OM l :

IlOA

Kako

'" L'IOMlA to

iz relacije llAOM l '" llPM l sledi da

a=zl:O l

l) i 2) sledi da

2+ 2 + 2

Iz relacije
3)

: 1

4)

sledi da

(a-z 1 ) =

: 1

(a-z 1 )

tj.

-2

2 = 2 +2+ 2

iz

- 221 Iz relacije

X:X 1

=Y:Y 1

sledi da

2+2+2

()
.-.-,.....

51. 1
51.2
Predjimo

drugi deo zadatka. Kako

ta~ka

M 1

sfe-

ri to

x1

Y1

s6S

s6sin

sin6
zl = 2 +!
2

Pri stereografskoj
5)

Kako

~rojekciji

krive

= m

s6s

= r s = ms ,

2 + 2 !: : : r 2 = 2m
to uvrstiv~i u 5) gornje vrednosti za i za 2 + 2 dobijamo re-

1aciju
~2 s6s =

2 m

cos
2m+ 2

tj.

2ms6-2m+2s6 = .
Odavde

1sin6

--cos6

- 222 -

'/2 =

~ ln [

1 2Sin! cos!

cos2~ -

sin 2

1-

tg~

1+

tg"2

~ 1. [

-----=.~ = ~ ln
Za

=1

(cos!

sin!

)2

(! - sin!) (cos~ + sin~)

tg (

dobijamo
1f

m ln tg ( "4 '2

1 /2 =

1
1
m
ln + ml:

1f
( "4 '2

tj. loksodromu obrnutu za ugao =.!.

ln pozi tivnom smeru.
m
)

Dokazati da normalne ravni krive

1)

x=acost

, z)

z+y tg

z =

cosa sin t

Jednacina normalne ravni

Resenje.
(,

=asinasint

=,

prolaze kroz pravu

ve

nekoj tacki kri-

(X-)+(-)+(Z-z)z

Za krivu 1) jednacina 2) postaje

-(X-acost)asint + (Y-asinasint)asinacost +
+ (Z-acosasint)acosacost =

tj.
3)

-sint.

+ sinacost + cosacost.Z

Presek normalne ravni krive sa ravni

Z + Ytga =
U tackama krive 1)

kojima

ravan se poklapa sa ravni

=,

1f
t='2+2k1f(k=0,1,2, .. ) normalna
dok

tackama krive

kojima

22

t=k7r (k=O , 1, 2, ) norma1na ravan

~to

saa

ravan Z+Y t9

= .

se 1ako v1d1 uvrste 11 se odgovarajuce vrednostl za t u

7.

Dokazatl da tangente

).

krlvu

1)

9z

obrazuju konstantan
Resenje.

sa neklm odredjenlm pravcem.

Jednaclna krlve 1) u

paraetarskom olku

+
t(l,

2
= 1 +'9

,2

z=7

Vektor tangente

2
'9

(l,,l)

Posmatrajmo vektor

,+,tl

i obelezimo

,
+

izmedju t 1

~. Tada
2 2
l+'9 x

cosa

2 2
v'2(l+'9 x )

znaci da svaki vektor tangente krlve 1) zaklapa

7r
ugao od "4'
8.

Nac1 tangentu
{

u tacki

vektorom

krlvu

2 + 2 +z 2 -47 = F (x,y,z)
1
2
2
+2 -z = F 2 (X,y,z) =

(-2,1,6)

Resenje.

Vektor tangente

krlvu 1)
-t

2z

-1

=(-6y-8yz)! +
+(4x+4xz)j

,+ 4xyk

- 224

u tacki
ki

-+

t(-54,-56,-8),

+2

-1

z-6

27

28

9.

jednacina tangente u tac-

krivu 1)

Naci jedinicne vektore tangente, normalne i binor-

malne za krivu
-+

(Cost+sln

-r

-t,.,.

t)l+slnt(l-st)-stk

u tacki u kojoj t =';

i napisati u istoj tacki jednacine

normalne, oskulatorne i rektifikacione ravni.

Resenje.

to

(-sint+sin2t)! + (cost-cos2t)j + sintk

(-cost+2cos2t)! '+ (2sin2t-sint)j + costk

u tacki

-+
t=r

vektor u pravcu tangente

-r

-+

(t- 7

-+

-r

-t

,.,.

13

u pravcu binormalne u tacki

(t=
dok

-+

-(-l+J+k).

-+r

-+

-t

=-l+J+k

-+

Vektor

Kako

'2)

-r

-t

-1

,-2

-1

:;
xr

(t=

'2 )

-t
1 -

1
14

Vektor

->

u pravcu normale

-t
->-

->-

-+

I-f

bxt

-+

-+

I~I

-2

1
-r

I,=
-t

-r-t-+
-51-4)-k,

-+

(-51-4)-k)

-t

2) +

.,..

k,

- 225

Kako tacka

ima koordinate (1,1,0) to su jednacine normalne,

oskulatorne i reflekcione ravni

-5

10.

+ z

redu

+ 1
- z + 9

Pokazati da linija

lezi

at 2 + bt +
a 1t 2 + b 1 t +
2
a 2t
+ b 2t +

jednoj ravni i naci jednacinu te ravni.

Resenje.

Jednacina oskulatorne ravni krive

Z-z

koja za krivu 1 ) postaje

-

2at+b
2

Rastavljanjem
ravni

Z-z

2a 1 t+b 1 2a 2 t+b 2
2 2
2a 1

zbir dve determinante jednacina oskulatorne

Z-z'

2at
2

I- (at 2 +bt+c)
+

2
Y-(a 1 t +b1t+c 1 )

z-(a 2 t 2 +b 2 t+c 2

2 2

Prva od gornjih determinanti

nula, posto su druga i treca

vrsta proporcionalne. Drugu determinar'lturastavljamo

zbir 4

determinante treceg reda od kojih su druga i treca jednake nuli,

i konacno posle skracivanja sa 2 jednacina oskulatorne ravni

- 226 -

2)

Iz jednacine 2) se vidi da u

figurise t, tj. oskulator-

ravni u svim tackama krive se poklapaju, sto znaci da

va ravn.a.
11.

-,.

Kako

Resenje.

......,.

-+

+ sht k

-sint! + COS~ + cht ~

-cost

1= sint

[~x~J=

1 1 -

sint

+ sht k

cost + cht

k,'

(costsht + sintcht)l + (sintsht-costcht) +

~ 2
2
2
2
[ .:..
r r = sh t + ch t + 1 = 2ch t

Iz gornjeg sledi da

....r [:;.r

ITI=I-

12.
1)

kri-

Na6i poluprecnik torzijeJT)za krivu

r = cost i + sint

to

"-+]
r = 2cht ,
+'

~] 2

:;\.r

r [r r

1=1- cht\=

Pokazati da su kod krive

= chz

= shz

-t

k,

- 227 .:,. .:,.

:;.
r=r{x,y,z), r

Neka

[(;) 2~ 3

R2

!.-

[r r]

~(x,y,Z)

r = ~ (, ,'Z) tada

~:,.
~J 2
ITI=I- .{:,r r ~
r[rxrJ

Iz
:"2
2
2
2
r = sh t + ch t + 1 = 2ch t

[~ ;1

= -sht

[~x~]2

+ cht

- k

sh 2 t + ch 2 t + 1

2ch 2 t

sledi da

R = I!

13.

= 2ch t

Dokazati da

= achtcost

krivoj

z = at

= achtsint

odsecak norrnale (ne glavne) od tacke

krivoj do ose

O~

jed- .

nak radiusu druge krivine .

Jednacina

norrnalne~avni

tacki (x,y,z)

~(x-x)

+ ~(Y-y) + i{Z~z) =

Presecna tacka ove ravni sa Oz osorn

gde

tacka (O,O,Z1 ),

xx+yy+zz

. tj.
Z1 = achtsht + at.

Odsecak norrnale
i

to

rastojanje d izrnedju tacaka (x,y,z)

(O,O,Z1)'

Kako
= ashtcost - achtsint

ash t + ach tc'os t

= - 2ashtsint

2ashtcost

= - 2achtsin t-2ashtcost

..

z=
2achtcost-2ashtsint 'z =

;l; ~'I
-+

-+

-+

z
..
z

Iz gornjeg s1edi da

[~ ~1

228 -

4a 3 Sh 2 t

tj.

Sada se vidi da d = ! I sto i treba10 dokazati.

14.

g1avnim norma1ama zavojnice x=acost; y=asint;

z=bt odseceni su odsecci duzine 1. Naci geometrijsko mesto

nji-

hovih krajeva.
Ako sa

Resenje.

i , obe1ezimo vektore u pravcu

"f,

tangente, normane i binorma1e, sa

tora, tada
-7

-7

-+rxr+

-asint acost
-acost -asint
-t

-7
~

absint -abcost

Kako

aCIJst

-(

23
+

7"
2 . 7"
-+
)st~-(+)stj+'k

!n!
to

.
-7
-t
2-+
s~nt~-st+ k

-asint

i ' ortove tih vek-

"fo ,

/232
V(ab
+ )
(-cost) 2 +( 2+3 2
)

(-s~l}t)

2 +

-+

..

.tn o = -

= - cosi! - sint
l..cost

-7.

-t

ts~nt

Ako sa 1 obe1ezimo vektor po1ozaja neke tacke (x 1 'Y1,zl)

geometrijskog rnesta tada

- 229 -

tj.

1 '"

(-.t)

cost

(- ~)

sint

bt
r zavojnica.

Zl

sto znaci da

51.

Napisati jednacine normalne, oskulatorne i rekti-

15.

fikacione ravni krive:

1)

222
+

+z

= 11

222
- +Z = 9

1, )

Diferenciraju6i jednacine

Resenje.

nezavisnu promenljivu
2)

u tacki

xdx - ydy + zdz

Uvrstivsi vrednosti za x,y,z

dobijao

dx + dy +

dz

dx - dy +

dz

= ;

kao

dobijao

xdx + ydy + zdz

cija su resenja dy

smatraju6i

1)

dz

= - 1 dx

jednacine

Diferencirajuci 2)

dobi-

(dx) 2 + (dy) 2 + yd 2 + (dz) 2 + zd 2 z

(dx) 2
(dy) 2 - yd 2 + (dz) 2 + zd 2 z

Uvrstivsi vrednosti za x,y,z,dy i dz

cija su resenja d

2
d z

10
= - 27

dobijao

te

(r-ro)dro

(dx)

Jednacina normalne ravni u datoj tacki

lozaja r (l,l,)

.
odredjenog vektorom

gde dr o = dro(dx,o,- dx)

jednacina normalne ravni

- 1 +

(z-)

(-

) =

tj.

- 230 Jednacina oskulatorne ravni

-

te

z-z

dx

dy

dz

d 2x

d 2y

d 2z

-1

tj.

z-3

-1

dx

_..!. dx

3
10
2
- 27 (dx) I

jednacina oskulatorne ravni

- 1 =

Vektor normale krive 1) u tacki dobijamo kao vektorski proizvod vektora

+

=(,l,)

+t(1,0,

vektora

1) tJ.
, ..........
n:n(

-,,

,
-1) te

jednacina rektifikacione ravni:

1

(X-1)-(Z-3)

ili

x+3z-10=0.
16.

Odrediti funkciju f(t) iz uslova da binormala kri-

ve

.....
r(t,sint,f(t

1)

bude paralelna ravni YOZ, da kriva 1) prolazi kroz tacku A(~,1,1)

+

i da u toj tacki ima vektor tangente paralelan vektoru t(1,0,1).

Kako vektor binormale paralelan vektoru

n.

:..

'-+

r to iz

. ..

rxr

-+r

-+-

+
r

r
r

(1,cost,f')
(

,-sin.t,f")

(f" cost + f

'sint,-f'~

- sint)

'+

sledi da mora biti prva koordinata vektora ~ r

bi vektor bio paralelan ravni YOZ; tj.
f'cost + f'sint
Oda.vde

f'
f"

tj.
lnf'

cost
- sint

ln sint

jednaka nuli, da

231 -

cJ~

Cln (tg 2" ) + 1

sint
Kriva

1)

2)

sada irna oblik

+

(t,sint,Cln( tgi

1 )

Iz uslova da kriva 2) prolazi kroz tacku

tal:1gente paralelan vektoru

=1,

dobijarno da

i u

irn

vektor

=1

kriva 2) postaje
3)

t
(t,si,nt,ln (tg2" ) + 1)

r = r

Naci obvojnicu farnilije parabola

17.

= 2 + +

1)

cija se ternena nalaze

pravoj

Ako sa

Resenje.

obelezirno terne parabole 1) tada

= -

Kako

lezi

pravoj

=.

to

2
4" +

odakle sledi da

2"

Sada 1) postaje
=

2)

Parcijalni izvod 2)

+ + 2 ( "2 - 1)

3)

Eliminisanjem parametra

iz 2) i 3) dobijarno pravu

4)

koja

obvojnica familije parabola 2).

Naci obvojnicu familije elipsi

18.

-.

1)

~ =

1 za koje

2)

2 + 2 = 1.

Rei'fenje.

232 -

1z 1) i 2) dobijamo jednacinu familije elip-

si
3)

2
+
__

2"

1-

Parcijalni izvod

3)

tj.
422

22

Resenja ove jednacine su

2

4)

5)

EliminiSuci

iz 3) i 4)

6)

(+)

7)

dobijamo jednacinu
1

tj.

= 1

+=-1.

Eliminisuci

iz 3) i 5) dobijamo jednacinu

(-) 2

= 1.

tj.
8)

-=1

9)

-=-1.

Obvojnica familije elipsi 3)

r ta s u 6), 7), 8) i

19.
n

kvadrat. Jednacine strane kvad-

9).

Ako osku1atorne ravni krive uvek prolaze kroz jed-

stalnu tacku prostora, dokazati da

kriva ravna.

n.
Ako r 1 vektor polozaja fiksne tacke kroz
koju prolaze sve oskulatorne ravni krive, tada jednacina 05kulatorne ravni u proizvoljnoj tacki krive odredjena vektorom

lozaja r(t) data sa

-+

-+

-+

-+

(r-r 1 )(r(t)xr (t

gde

....
....
r vektor polozaja proizvoljne tacke ravni. Kako i r(t) le-

zi u oSkulatornoj ravni, to

233 -

Koristeci pravila za izvod skalarnog i vektorskog proizvoda vek/

torskih funkcija skalarne promenljive:

d
-

-+

-+

(r 1 (t) r 2 (t

dt

imamo:

1+

~
r~ +
r_rxr

-+ -+
r+~]
-+ -+
....
+1
(r-r
1 )_rxr + (r-r 1 ) .[rxr .. = .

Kako su prva dva sabirka u gornjoj jednacini jednaki nuli, to

+1

-+ -+ )
(r-r
1

2)

[-"
rxr

-+ -+

-+

Iz jednacine 1) imamo da su vektori r-r , r, r kom.planarni, tj.

.
.
1 . -+ -+
-+
~
leze u nekoj ravni a t , iz 2) lz1azl da 1 r-r i , r, r pripadaju

a t , tj. u svakoj tacki -;(t) krive''-I-vek.~ori ~, 'r i '' pripadaju

istoj ravni, sto znaci da r rJ . -; = . Odavde sledi da
torzija ( ~ ) jednaka nuli u svakoj tacki krive, tj. kriva
ravna, jer

20.

Izvesti formulu za krivinu ravne krive zadate jed-

nacinom

....

(1,'(),

(," (),).

(~) 2

(,(),)

:;.

Kako

za parametar, njena vektorska

oblika
-+

Tada

Uzimajuci

Resenje.

jednacina

()

;=

[~x

l+y,2
=

()

(~) 2

(,,"(,

3 = [l+Y,2

() ~

[~x~12 = [" ()1 2 ,

- 234

to

( ) 3/2

-\

u
2

Naci geornetrijsko rnesto sredina norrnala elipse ~ + L

2
1 uperenih prerna unutrasnjosti elipse.
1.

t7

[(22+22)2(62+62) = 4 4 ( 2 _ 2 )2 2 2]
2.
-2t+l

Kakvu krivu predstavlja jednacina x=t 2 -2t+3; y=t 2 _

-=2

(deo prave
3.

gde

.::.

2) .

Dokazati da se jednacina strofoide

2
2
=(-)

(2-)

rnoze napisati i u pararnetarskorn obliku

2at 2
at(t 2 -1)

4.

1+t 2 '

1+t 2

Naci rastojanje od koordinatnog pocetka do tangen-

te krivu 2 = 3 u tacki sa apscisorn .

2

( d

Jx~
5.

4 6

Dokazati da su sve norrnale

krivu x=a(cost+tsint);

y=a(sint-tcost) podjednako udaljeni od koordinatnog pocetka.

6.
torn

krivu

Dokazati da povrsina trapeza obrazovanog sa tangen3=

+2

, ordinatorn tacke dodira i koordinatnirn

osarna ne zavisi od izbora tacke dodira.

7.

Dokazati da se linije

2 (2 2 +2) seku pod pravirn

(2-)

2 2
) =

uglorn.

8.

Naci geometrijsko mesto temena pravog ugla cije

...
22
22
22
22
2
2
2
2
strane tang~raJu kr~vu - = ; ( + = - , > ;
za 2 < 2 ne postoji takav ugao).
9. Naci obvojnicu krugova sa centrom

hiperboli

koje tangiraju

=;

[1)

osu.

= 5 +cr

2)

+z

4 + 1

10.

235 -

2 3
-4- ,

Naci kosinuse ugla koji gradi tangenta

( +l)Zl +

(mYl+x1)

3
eos t;

eos 2t.
(R

2:

sin 2t )

2.Povrsi u prostoru

Neka

vektorsko

povrs data

jednacino

~(u,v) = x(u,v)l + y(u,v)j + z(u,v)k

ili

gde

=x(u,v),

Jacobijeva

-+

~,~

-~
v

vektor

=(

povrs zadata

,
F

jednacino

povrs dat sa

-+

-+,

-+

Ako

-+
-+

-+,

-+,
r
ru rv
'
u
povrs zadata jednacino

F(x,y,z) =
tada

norale

[-+~

Z]

Tada

= z(u,v)

atrica

ranga 2.

= y(u,v),

Ako

obliku

paraetarsko

krivu

meosy=-(m1+1);

Naci radius krivine za

11.

sa koordinatnim osama.

(Meoscx = zl; MeosB=mz 1 ;

+1

3
sin t; Z =

- 236 tada

(Jf

-+

Jednatina

polozaja r o

povr~i

F(x,y,z) =0 koja

povr~i

dvoparaetarska

vektoro

odredjenoj

ia

dobija

se

povr~,

obvojnu

to

eliinacijo

sva

paraetra

paraetara

f(x,y,z,a,b) =
tu jednacinu

1.

u tacki

obvojnu

= ,

druge tacke.

222
-4 +2z -6 =

ravni i normale

(2,2,3).

Iz
af
.'

af
vektor

af

povr~

iz jednacina

Naci jednacinu tanc;entne

Resenje.

sledi da

zadovoljiti i

ogu

f(x,y,z)

1)

f(x,y, z,a,b) =

povr~

dobija

tacke zadovoljavaju jednacinu F(x,y,z) =0 koja

to sve

....

8'2 = 4z,

normalan

-+

(x-2)-4(y-2)+3(~-3)

= n(4, -16,12).

tj.

jednacina normale
-2

-1-

povrs 1 ) u tacki

....

Jednacina tangentne ravni

tatki

iz jednatina

Ako

f(x,y,z,a) =0

povr~i

f(x,y,z,a)

se

, -1)

failija

lezi

(Jf

'

tangentne ravni
->

Ako

-2

=-

z-3

-3-

x-4y+3z-3

povrs

2.

Dokazati da ravni koje tangiraju

1)

odsecaju

+ + z

1)

zbir stalan.

Jednacina tangentne ravni u tacki (x,y,z)

(-) +

z osi, tada

(_) +

2..

2)

Ako sa

povr~

koordinatnim osama odsecke ciji

Resenje.
povr~i

237 -

2..

(Z-z)

obelezimo odsecke koje ravan 2) odseca

(y+z)

(x+z)

z + z (+)

++

3.
1)

Na povrs
+z

+ xz

postaviti tangentnu ravan paralelnu ravni

x+2z-=.

2)

Ako

Resenje.

(Xo,yo,zo) paralelna ravni

tangentna ravan
onda vektori

2)

->-

n 2 (1,-1,2) moraju biti kolinearni, te

+z

--1-

2z

tj.

3)

Kako

tacka

-t

l2

povrsi 1) to

-- t

povr~i

1) u tacki

n1 (yo+zo

x o ,2z o +x o ) i

238

3
2 t

4)

? + Zo + z

Iz 3) i 4) sledi da
1
"2 t

2 +

2-4

t2

Resenja gornje jednacine su

=2

t1

t2

15

Postoje dve tacke

51. "

15

1 i 2 povrsi 1 )
gentna ravan paralelna ravni 2) to su

1 (-

2
-,

/5

15"

/5

2 (

Jednacine tangentnih ravni

-

+ 2z - 15"

4.

1)

= vcosu -

vsinu -

>'5

'

15

15"

kojima

tan-

ravan

15"

povrs

()s

2
-:=

tim tackama su

- +2 z +

Odsecak normale

'()si

(u)sinu

- () cosu

z = l2V

koji se nalazi izmedju povrsi i ravni

.

Pokazati da

Ako sa ( 1 , 2 , ) obe1ezimo vektor norma1e

Resenje.

povrs 1)

projektuje se

velicina projekcije d stalna (s1. 4)

nekoj tacki (u,v) tada

....

[-v+ () +" ()] sinu

cos

[-v+ () + "() cosu~=n 1i+n 23+ k

.

Sln

12,
gde

- {

[-V+ () + ., () cosu

[-v+()+" (u)}sin

(-

~)

29

n =

() + -- ()

[-v +

JednacinapravenQrmalne

povrs 1)

tacki (u,v)

3)

Prodor prave

+ cos

zbog 2)

kroz ravan
,

Velicina projekcije d

+ - +.; =
~

1.

dok

(,,).

tacka

tj.
1.

rprojekcija centra elipso-

t angen t ne raVn1.
.

z)

Jednacina tangentne ravni

Resenje.
(,,

ravan

Naci geometrijsko mesto

9.

ki

= \(cos 2 u + sin 2 u =

2
.;,
~

+ s in u , )

Projekcija tacke (x,y,z)

1. d

n1
n2
tacka A(x--z, y--z,o), tj.

elipsoid u tac-

(-)+ ~ (-)+ ~ (Z-z) = ,

-;

jednacina normalne prave

tangentnu ravan

kroz koo-

1)

rdinatni pocetak
2.

Prodormu tacku

-z

prave 2) kroz ravan 1)

(tj. projekciju centra

1
elipsoida tangentnu ravan) dobijamo za t = 2 -"""2--"2 , te SU
koordinate. tacke
+ +;

;r

Kako

2
2
z2

+ +
4"
4"

'*

2
z

-4+~+4

"2

z2

4+~+4

- 240 1

222

z
4+:--4+4

4.

jer

(x,y,z) tacka

2" +

i7

to iz

elipsoidu,te

i 4 ) sledi da

z
+ 2

2
1

trazeno geornetrijsko mesto

6.

( 2 +2 + Z2)

2 2

2 2

2 z2

povrsi
~
->2
2
2 ....
aucosvi + businvj + u (acos v + bsin v)k

Na

~ (u,v)

naci krivu u cijirn tackarna tangentne ravni

jednake otsecke
n.

z osi,ipokazati da

Kako

-+

povrs

odsecaju

to ravna kriva.

-+

-+

2-+

r u = acosvi +bsinvj + 211 (acos v+bsin v)k

ausinv1 + bucosv + 2 2 (-acos v sinv + sin v cos v)

-+

to

vektor
->-

2)

v
->

norrnalan
->-,

-+,

= r u r"

povrs u tacki
2

-+

(,

v).

,>

-+

= - 2 cosvi - 2 slnvJ + abuk

jednacina tangentne ravni glasi

-2ucosv(x-aucosv)-2usinv(y-businv) +
+ z-u 2 (acos 2 v+bsin 2 v) : ,

odnosno
3)

2u(cosv)x
+
2 (sinv)y
_ _
z
___ =1
-2-(-- 2 ' 2)
-2:(
2 ' 2 .)
2(
2 ' 2 )
acos v+ Sln v
u acos v+ Sln v
u acos v+ Sln v

bi ravan 3) odsecala jednake odsecke

2usinv

i z osi mora biti

-1

tj.
v

=----

(k =0 ,

kn

1,

2 ,

).

2sinv

Iz gornjeg sledi da

jednacina trazene krive

~(v)

-:

"2 ctgv .

"2

-t

+4 (actg v +

-,

odakle se vidi da se ona nalazi u ravni = - ~

Pokazati da sve tanqentne ravni

7.

povrsi

z = xf( Z

1)

prolaze kroz stalnu tacku.

Kako

Resenje.

az

f(

to

Z ) - Z

f'(

Z )

dZ=f'('i)
'

jednacina tangentne ravni kroz neku tacku M(x,y,z) povrsi

1)

2)

f'f(
L

) - ( 'i )(-)+( Z
) (Y-y)-(Z-z)

Kako z = xf ( ~)

to 2) postaje

1..f( Z) _"i.

3)

f'("i. )1x+f'("i. )Y-Z

Sve tangentne ravni 3) prolaze kroz koordinatni pocetak.

Pokazati da su povrsi

8.
1)

ortogonalne.

2
2

2
2

+z
+z

2
2

=1'

- 242 -

n.

su dve sfere poluprecnika ~ sa centrom

tacki ( ~ ,0,0), odnosno (, ~ ,), sto se lako vidi ako se

jednacine 1) napisu
(

-"2)

obliku

+z

"4

2)

Vektori normala

-"2)

+z

povrs 1)

:0"4
nekoj zajednickoj tacki M(x,y,z)

su

rt 1 (2 - 1,2y,2z)

Pokazacemo da su vektori
........
)
1 2

=
jer tacka

2(

le~!

h1
2

rt 2 normalni,

-2+4

-2y+4z

22222
2
-+ +z )+ 2( + -y+z ) =

presecnoj liniji sfera, te

koordinate

zadovoljavaju jednacine 1). Iz gornjeg sledi da su povrsi 1) ortogonalne.

Dokazati ortogonalnost sledecih povrsi

9.
1)

2)

3)

= az 2 ,

222
+ +z
2
2
+2

= c(z

n.

tada

+2

Ako sa

povrsi 1), 2) i 3)

).

....

....

....

1 ' 2 i obelezimo vektore normanjihovoj zajednickoj tacki M(x,y,z)

....

....

....

....

n 2 (x,y,z)
(2,-2,z-z)

Pokazacemo da su vektori

....

1 ,

da su i povrsi ortogonalne.

....

l"

....

uzajamno normalni sto znaci

243 ,

jer tacka

lezi

povrsi 1),

jer tacka

lezi

(n 2
jer tacka

n)

lezi

povrsi 1),
2

222

+z

- cz

.,

).

povrsi

S tim tvrdjenje zadatka dokazano.

10.

obvoju

Naci

povrs farnilije sferi

222
(-)
+ + z - 1 =

1)

ReJenje.

njujuci ovo

Iz

u 1

-2

(-)

dobijamo da

Zame-

dobijamo jednacinu obvojne povrsi

2 + z2 _ 1 = .

kruzni cilindar cije su izvodnice paralelne

11.

gde

+ (y-qa)

(-)

parametar.

+ (z-ra)

Parcijalni izvod

Re1enje.

odakle

osi.

Naci obvojnu povrs familije sferi

1)

-p(x-pa)-q{y-qa)-r{z-ra)

2)

= s

2 2

1)

= s 2

px+~+rz

+q +r -s

Ako uvedemo smenu

+ qy + rz = GC;

222
2
+q +r -s =

((+0)

tada =~ , zamenjujuci ovu vrednost od u 1) dobijamo jednacinu obvojne povrsi

244 -

12.
(,

i od koordinatnog pocetka su rastojanju 1'.

Kako ni jedna od ravni koje zadovoljavaju

uslov zadatka nije paralelna

osi, to u jednacini ravni kroz

(n,,)

(-n}

1}

Naci obvojnu povrs ravni koje prolaze kroz tacku

Resenje.
datu tacku

2 2

+ Cz =

uvek razlicito od nule, i moze se uzeti da

nost 1,

vred-

1} postaje

2)

Iz uslova da

I'i

+ + Cz

rastojanje ovih ravni od koordinatnog pocetka 1,

sledi veza

= ~,

1, tj.

Vrativsi gornju vrednost za

I !

< 1

u 2) dobijamo konacni oblik jed-

nacine ravni koje zadovoljavaju uslov zadatka (sa parametrom

3)

Parcijalni izvod 3)
-

----'--

4)

+z

;-::
Iz 4) sledi da
5)

i1i

~1/-2-2

---,
/2 + 2

t
-Vy

Vy

+z

Iz 5) i 3) dobijamo jednacinu obvojne povrsi

- 12

/2

Vy

+z
+z

i1i

-12)

+z

245 -

Ovo jednacina konusa cije teme u tacki (/2,0,0)

osa sirnetrije

13.

osa.

Naci obvojnu povrs farnilije elipsi

1)

pri uslovu

+ +

= 1.

Pri gornjern uslovu 1) se pretvara u

Resenje.

2)

= 1

(1--)

2 + ~ +

Parcijalni izvodi od 2)

3)

(1--)

4)

(1--)

su

-~

Elirninisanjern pararnetra

iz 2), 3) i

4) dobijarno jednacinu

povrsi.
Iz 3)

4 ) sledi da

i
2

z2

-3

Uvrstirno li

5)

odatle

1"3

tj.

1-b-I~1 2/3

2/3

(6 )

Iz 5) i

= [~

dobijarno da

4)

iz

tj.

-3

6)

sledi da

2/3+ 2/3+ z 2/3

z2/3
(7)

2/3+ 2/3 +z 2/3

Uvrstivsi vrednostiod
obvojne povrsi

iz 6)

7) u 2) dobijamo jednacinu

14.

Napisati jednacine rotacionih povrsi koje se dobi-

obrtanjem:
)

2 +

elipse

kruga

parabole z

oko

R2

oko

hiperbole 2-:-2

n.

ose

ose

oko OZ ose
1

oko

ose

Jednacine rotacionih povrsi su

2

2 + 2

(-)

d)

246 -

+~= 1

bL

jednacini elipse

zamenimo sa

vl y 2+z 2

jednacini kruga
)

VI 2 + 2

jednacini parabole
2

+z
--,

d)

jednacini hiperbole

15.

ili

2
+ )

zamenimo sa ~22
+
)

VI x 2 +z 2

zamenimo sa

:-7= 1

zamenimo

VI 2

+ z2

Odrediti jednacinu cilindricne povrsi cija

trisa (-) 2 = _k 2 (-); z = generatrise su paralelne

direk-

pravoj

x=mz; y=nz.
n.

1)

:-) 2

2)

Ako

tacka

(~,n,~)

_k 2 (n-)

Jednacinu prave mozemo napisati

obliku:

direktrisi,tada

- 247 -

Tada

jednacina generatrise kroz tacku

= -Il =

x-~

(gde

(x,y,z) tacka

3)

1;

4)

11

5)

1;

= t.

Z-l;

(~,Il,C)

cilindricnoj povrsi) tj.

-mt

- nt
z - t

Eliminisuci parametar

~,Il,1;

i t 1), 2), 3),4) i 5) dobijamo jed-

nacinu cilindricne povrsi.

Iz 2) i 5) sledi da
6)

t=z-c.

Uvrstivsi t iz 6) i u 3) i 4) dobijamo da
7)

8)

11

x-m(z-c)
y-n(z-c)

Uvrstivsi iz 7) i 8) vrednosti za

11

1) dobijamo jednacinu

cilindricne povrsi
[x-a-m(z-c)]2 + k 2 [y-b-n(z-c)]

16.

Naci jednacinu cilindricne povrsi cije su genera-

trise paralelne pravoj = = z i tangiraju elipsoid 2 + 42 + 9z 2

= 1.

Resenje.
Ako tacka A(~,Il,Z;) istovremeno
idu i cilindru onda sa jedne strane
1)

elipso-

~2+41l2+91;2=1,

sa druge str ane

da u tacki

(~, 11 , 1;),

vektor
gde

(1,1,1) u tangentnoj ravni elipsoi-

vektor normale tanaentne

ravni

= rt(~,41l,91;). Iz uslova normalnosti i rt izlazi da

...

- 248 -

F;+411+9z;=O.

2}

x-F;

z-r,;

:i.:2l

t,

-1-

B(x.y,z)

Jednacina generatrise kroz tacku

-1-

tj.
x-t

3}

gde

11

r,;

z - t

B(x,y,z} tacka

Eliminisuci F;,11,Z; i t

cilindru.

51.5

iz 1}, 2} i

3} dobijamo jednacinu cilindricne povrsi.

Zamenimo vrednosti od F;,11 i
-14t+x+4y+'9z =

r,; iz 3) u 2) i dobijamo

tj.
t

+ 4 + 9z
14

Ovako dobiveno t vratimo u 3}

zatim vrednosti F; ,11 i r,; iz 3}

uvrstavamo u 1) i dobijamo
(13x-4y-9z}2 + 4(-X+10y-9z}2 + 9 (--4+Sz) 2 = 142
tj. posle kvadriranja i delenja cele jednacine sa 14 dobijamo
jednacinu cilindricne povrsi;
13

(,,-)

222
+ 40 + 4Sz -

je~nacinu

17.

Naci

direktrisa

Resenje.
risi, tada

Ako

- 18xz - 72yz - 14

konusne povrsi ciji vrh u tacki

.
222222
lem~nskata z=O;
( + ) = ( - ).

A(~,rl,z;}

proizvoljna tacka

1}

(F;2+ 11 2}2=a 2 (F;2_ 11 2)

2}

F; =

Jednacina generatrise koja spaja

(,,-)

sa

A(~,I1,(}

direkt-

(gde

249 -

(x,y,z) proizvoljna tacka

3)

<;

xt

4)

11
1;

yt

5)

generatrisi) tj.

\z
+ (z+e)t

Iz jednacina 1) ,2) ,3) ,4) i 5) elimini

<; , 11 , 1; i t

dobijamo jednacinu

konusne povrSi.
Iz 2) i 5) sledi da

6)

z+e
te

iz 7)

<;

7)

z+e

-EL

11

(..-)

z+e

i 1) dobijamo jednacinu konusne povrsi:

18.
temenom

2 2

+)

Oko paraboloida

) (z+e)

51.

=2z opisati konusnu

povrs sa

tacki (0,0,-2).

Resenje.

Tacka (<;,11,1;) paraboloida

konusa ako tangentna ravan paraboloida

biti i tacka

toj tacki sadrzi i vrh

konusa (0,0,-2).
Iz gornjeg sledi da
1)

<;2+112-21;=0

Jednacina tangentne ravni

([,,11,1;)

tacki

kako tacka (0,0,-2) lezi

2)

-<;

-11

n,

to

51.7

+2+1;=0

10.0.-2 )

- 250 Jednacina generatrise kroz tacke

gde

(x,y,z) proizvoljna tacka

);

xt

4)

= yt

5)

(;,n,)

(0,0,-2)

generatrisi tj.

-2 + t(z+2)

sabiranjem 1) i 2) dobijamo
)

r;

=2

Iz 5) i 6) sledi da

z+2

odavde
4

=k

z+2
Uvrstivsi gornje vrednosti za
nusne povrsi

= 2

z+2
~,n,C

u 1) dobijamo jednacinu ko-

Krive linije

r =r (u,v).

Neka povrs data jednacino

novna

fora

povrsi

-+

(dr)
gde

r ~du

Moze se pisati

rv~

du 2 +2Fdudv + Gdv 2 ,

(r~) 2 ,

F =

povrsi

-+-...

fora

(r ~ . r v~) ,

norale

-+

Druga osnovna

<

dv

vektor

=
Jedinicni

pr\fa os-

1 povrsi odredjena sa

odredjen sa

-+ ...

xr

povrsi

2.... ....
........
2
2
F 2 = (d r 'no ) = - (dr 'dn o ) = L du +2Mdudv + Ndv
gde

d2r=r"du2+2r~dUdv+r"
uv

Neka

krivina povrsi

poluprecnik krive

tacki

dobivene

vv

(u,v)

noralni

dv 2

pravcu

preseko

(du, dv),
povrsi

R=

to

pravcu.

F2

F1

Edu

Podelivsi i

+ 2 Mdudv + Ndv
+ 2Fdudv + Gdv

imenitelj
. du
kao funkciju u,v ~ dv
du )
= f(u,v,
dv

tacki

(u,v)

ima maksimalnu i
ZQVU

gornjeg razlomka sa d,,2dobija-

brojitelj i

Pravci za koje

252 -

minimalnu vrednost

se glavni pravci

fiksira-

toj tacki. Mogu se dobi-

ti kao resenja jednacine

G:lavnimpravcima

gde

du

= dv

odgovaraju glavne krivine,

mogu biti

kao koreni jednacine

()

Ako su K 1 i

glavni poluprecnici.
se

tada su R 1 =

glavne krivine,

~(Kl + 2 )

~l

R2 =

zove se srednja krivina,

zove Gaussova krivina povrsi.

Iz jednacine

()

~2

K1

imamo

EN-2FM+GL
EG - F

Gaussova krivina povrsi se moze izracunati i

Kriva

R 1212

povrsi cija tangenta

glavnih pravaca

preko formule

to'j tacki,

svakoj tacki ima pravac jednog

zove se linija krivine krive. te

povrsi.

x1 i

Ako su

resenja jednacine

K~

to

du
dv )1= f 1 (u,v)

x1
2 =

du

( dv )2= f 2 (u,v)

Integralne krive gornjih diferencijalnih jednacina su linije

krive.

Ako

nekoj tacki

K~=

tada

svaki pravac glavni

253 pravac,
i

tj.

normalna krivina

ista za svaki pravac u toj tacki,

ta tacka se zove pupcasta tacka povrsi.

Kako

to

'

2 + N
2 + 2Fx + G

Lx 2 +

za

(FL-E)X 2

koje

(GL-NE) +

dv

resenje jednacine

(GM-FN)

tj.
-1

Posle mnozenja prve vrste sa dv 2

dv

-dudv

dobijamo

sto predstavlja diferencijalnu jednacinu linije krivine.

Koristeci Rodrigovu formulu koja kaze
pravce,

tj.

imamo jos i

za glavne

za pravce u kojima glavna krivina ekstramalna,

sledece diferencijalne

sto povlaci

nn

ln

krive:

->-

dr

.... [->dr

->-]
dn

Kako u prvoj aproksimaciji

predstavlja rastojanje

d tacke ;(+, v+dv) tangentne ravni povrsi povucene

....

ki r(u,v),

vac dv

ako

to

diskriinanta

()

Lx 2 +

negativna,

tj.

pticna tacka.
tne ravni.

biti istog znaka za svako

ako

tj.

tac-

za svaki pra-

kvadratnog trinoma

+ N

- LN

<

takva

okolini te ta6ke povrs

ta6ka povrsi se zove eli

sa iste strane tangen-

254
Ako

F2

du
postojati pravci dv

tada

<,

tj.

ravni.

F2 =

redjenoj

Kriva

povr'

Takva

koje

diskriminanta od

toj

tj. !>'

pozitivna,

za koje

F 2 >0 i

takvi

- LN >

za koje

ta6ki biti sa razne strane tangentne

tatka se zove hiperbolitna tatka povr'i. Pravci za

.
2
t]. Lx + 2 + N =0 zovu se asimptotski pravci u od-

tatki i

tim pravcima

povr.i tija

tangentna ravan dodiruje povrs.

tangenta

asimptotskim pravcem u toj

vr'i.

svakoj

tatki kolinearna

sa

zove se asimptotska linija

ta6ki

Normalna krivina asimptotskih linija

kao integralne krive diferencijalne jednatine

nula.
2

=0.

po~

Dobijaju se
Iz

svake

hiperbolitne tatke povr.i izlaze dve asimptotske linije.

Ako

dvostruku nulu i

- LN =

jedna6ina Lx 2 +

tada

2 + N

postoji samo jedan pravac duz koje

ravan dodiruje povr'.

Takva

ima

jednu

tangentna

zove se parabolitna tat-

tatka povr.i

ka povr'i.
Ako glavna normala krive

ugao

tada

R1

gde

krive

1 i

krive

vr'i

lezi

1 zaklapa sa normalom povr.i

povr.iJ

R 1 polupretnik krivine krive e 1 ,

,

R polupretnik krivine

koja se dobija normalnim presekom povrsi

u pravcu iste.

oskulatorna ravan krive

i
1 i normalu povr'i. (
Kriva povr.i koja

u ta6ki krive

sadrzi

tangentu

imaju istu tangentu!.

nivoskoj liniji

z =0 zove se linija najve6eg nagiba.

Krive

klapa sa

glavnom

povr.i kod kojih se glavna

l0

krive u svakoj

povrsi

tatki krive zovu

se

geodezijske linije povr'i.

Normala

povr.i

tada

vazi
. -+
2-+]
[.dr
d. r

-+

tj.
[ -+
r

-+
r

[-+
dr

d 2-+]
r

binormalu krive,

tj.

- 255 -

Na6i linije najve6eg nagiba povrsi

2
v2

1.

1}

prema ravni

L-

= ()

2z

Resenje.

Projekcije nivovske linije

ravan

vrsi 1} su
2

2}

- 2 = ()

Diferencijalna jednacina od 2}
_
_

vv'
.L..L.

= ()

diferencijalna jednacina ortogonalnih trajektorija

~+

.:L

()

y'q

tj.

Resenje ove jednacine

2.

Odrediti asimptotske linije

povr~i'

z = 2.

Resenje.

Stavljaju6i

i y=v gornja povrs ima jed-

nacinu
....

Kako

(u,v,u v )

.... ,

ru

(l,O,v 2 ),

"f"

:: ....

(0,1,2uv)

"f"uv

(0,0,2v),

"f"vv

(0,0,2).

J..

....

-+

"f'

.... ,

xr
2

(-v,-2uv,1),

-+
Inl

(, , )

14
22
=Vv+4uv+1

2-+....
2
-+
....
2
d r = r" du + 2r" dudv + r" dv =

uv
vv

(, ,

2v du dv +

dv

256 -

Diferencijalna jednacina asimptotskih linija

2.... ....
= d r

F
2

1
2........
1
2
= - - d rn = - - (2vdudv+2udv ) =

1111

Gornja jednacina
dv =

1111

=0 tj.

zadovoljena za

ili vdu + udv =

tj.

du

dv

cija su resenja

ASimptotske linije

Odrediti linije krivine povrsi:

....

r =

(,

....
r

....
r

....

.... [....

(0,1,2v)

(1,0,2)

-+

v, +v ).

Kako

n.

to i z

povrsi su

-+,...-+ ....

(-2u,-2v,1)

dr

(du,dv,2udu+2vdv)

dn

(-2du,-2dv ,)

....

dr dn 1

imamo:
2udu + 2vdv
=

tj.
-uvdu 2 +
du)
dv 1/2

222
-v ) du dv + u v dv =
-(

22
-v )

v/

222
22
-v )+4 v

-2 u v
u

+v =

Cv

257 -

Linije krivine su krive

(, :!: {- 2 , )
(Cv, v, 2 v 2 + v 2 ).

4.

Naci ugao pod kojim se seku koordinatne krive

vrsi:

( cos u s in v,

Ako Obelezimo sa

n.

krivih, tada

s in u s in v, cos v) .

ugao izmedju koordinatnih

cosQ
Za datu povrs

.
.

ru

rv

Kako ~ ~.~ ~
u v
cki normalne.

5.

(-asinu sinv, acosusinv ,) ,

(acosu cos v, asinu cosv, to su koordinatne

sin v )

krive ove povrsi u svakoj ta-

Odrediti linije krivine povrsi:

~ =

n.

.
.

ru

rv

( cos v, u s in v, v )

Za ovu povrs

( cos v, sin v,O)

(-

s in v, u cos v,

.=

v/ 2+ 2

(acos v,

,
sin v,-

sinv,O)

cos v,u)

258 -

1
(-ausinvdu+a ( 2 + 2 ) cosvdv , aucosvdu+a (a 2 +u 2 )Sinvdv,a 2 du )
( 2 + 2)3/2

d~

~' du + ~' dv =

v
= (cosvdu-usinvdv,sinvdu+ucosvdv,adv)

k za diferencijalnu jednacinu linija krivina uzmemo d~9

tada
-ausinvdu+a ( 2 + 2 ) cosvdv
cosvdu -

aucosvdu+a(a 2 +u 2 )sinvdv

usinvdv

sinvdu + ucosvdv

....

dr,

du

dv

Izjednacavanjem bilo koja dva razlomka gornje jednacine dobija

diferencijalnu jednacinu oblika

du

/22

6.

Odrediti krive koje polove uglove izmedju koordi-

natnih krivih

povrsi i linije najveceg nagiba, ako

jedna-

cina povrsi:

....

~(u,v)

Resenje.

Ako sa~'

cos v, u sin v, u+v) .

i~'

obelezimo jedinicne
tanvo
gentne vektore koordinatne krive, sa dr tangentni vektor
trazene krive, tada

ili
ili
ili zajedno:

()

diferencijalna jednacina trazenih krivih.

Imamo:
-; "

( cas v, s in v, 1)

-; ...

(- s in v, u cos v, 1)

+,

259 -

+,

-+

vo

=(cos vdu-u sinvdv,sinvdu+ucos vdv,du + dv)

()

postaje
(cos 2 vdu-u sin v cos v dv +sin 2vdu+u sin v cos vdv +

12

+ du + dv) =
1

. 2 v d V+uSln
. v d + 2
v cos v d +
( - cos v Sln
Sln

2
cos v dv +du+dv).

Odavde

(2du+dv)

12

/2"
du

)dv

:! dv

12
cije

resenje

v 1 / 2=

12 ln(u+ Ju 2+l

trazene krive imaju oblik

]\

r(u,v 1 )

1:2

1:(u,v 2 )

Linije najveceg nagiba su normalne

cija

nivovske linije z=u+v=C,

jednacina
-+

= C-v) cos v , (C-v) sin v

,)

Diferencijalna jednacina nivovskih linija

Kako

dr~u+v=C) . (: );

(r ); =

(-sv-(-v)sinv,-sinv+(-v)sv,)

(dr) (u+v=C) = (cos vdu-(-v)sinvdv,sinvdu+(-v)s vdv,du+dv)

260 -

~
2
(dr) (u+v=C) =-cos vdu+ (C-v)

s~n

v - cos vdv-

- (C-v) sin v cos v du+ (C-v) 2sin2vdv-sin2vdu, - (C-v) sin v cos v dv+ (C-v) cos v sin v du +

2
2
+ (C-v) cos v dv =

-du + (C-v) 2dv = =>

v-Cv

+:

= f(v)

i jednacina nivovskih linija

~

r = (f(v)cosv,f(v)sinv,f(v) +v).

7.

sovu krivinu

Naci glavne prayce, glavne krivine, srednju i Gaus

proizvoljnoj tacki povrsi

r
Resenje.

(u,v,uv)

Kako

2~

d rn

to iz
~,

(1,0 ,v)

~,

(,l,)

(0,0,0)

r"

~,

(,

vu

~,

( ,

uv

~"vv

-> ,

= ru

=r~u(du)

(-v ,- ,1) ,

rv

I~I

r 'du+r v'dv
>

-,

2,
d r

->

->

dr

,1)

( , ,)

Irnarno
->

0,1)

= (du,
->

(-v,-u,l),

2 2
+v +1

, vdu) + ( ,dv ,udv) = (du,dv ,vdu+udv) ,

,

-+

+r~ududv+r~vdudv+r~v(dv)

= (0,0,2 dudv)

26] -

Odavde

2 du dv
2
2 2 2
2 2
(du +dv +v du +2uvdudv+u dv )

~ = = ~/::;;~~2;;:::=
Vu +v +1

imenitelj gornjeg razlomka sa dv 2 (dv -F

Podelimo i broitelj i
du
dv

i obele?imo

.!.

tada

= -;::;;::2::::::;;=/

(l+v

Vu +v +1

Glavni pravci se dobijaju za

ili minimalno, tj. za koje

1 ) ,
R

''

'2 2
Vu +v +1

2
+2uvx+(1+u )
du
dv =

( .!.R )'

za koje
=

du ) 2
dv

l+

1+v 2

tj.
dv

du

1+ 2

Vl+v 2

- -dv
-Vl+v 2

cija su resenja
u

+1 + 2
dobijamo

/ 2 2
Vu +v +1
1

Slicno za

dobijamo:

1
R

maksimal-

DObiJ'amo

2 2
2
- ( 1 +v ) + 1 + u
[(l+v 2 ) 2 +2uvx+(1+u 212
)

Glavni pravci se dobijaju za

- 262 -1

/ 2 2
V u +v +1

Odavde se laka dabija da

srednja krivina
-uv

Gaussava krivina
-1

1
R 1R2

(l+

2 2
+v )

Odrediti asimptatske linije, linije najveceg nagiba

8.

geadezijske linije pavrsi

r-+

-+ ,

( cas v, s in

).

Za avu pavrs

Resenje.

( cas , s in v,

- 2)

"' =

(- S in v, cas v, )

(0,0,

~)

(-sinv, cas v,o)

-+

r~

(-ucas v,

= [;~

x}~ =

sinv,O)

(~

cas v,

sinv,u)

dr =r'du +r'dv = (cas vdu-u sinv dv, sin vdu

. v

2-+

-+

cas v dv ,_

r" du

11

,;

Jednacinu aSimptatskih linija mazema pisati

2+
+
d r =

sta za avu pavrs pastaje

d~)

+ 2 r" du dv + r
dv =
uv
vv
= -2SinVdudv-uSVdv 2 ,2SVdUdv-uSinVdv 2

d r

-+

abliku

du 2 )

2 sin v cos v du dv - cos 2 v dv 2 +

+ 2

du

~ sin v

cos v du dv -sin 2 v dv 2 +

dv 2 ~
cije

12

du = :!: dv

resenje

12

cv

ln = -+ V I

ASirnptotske linije su
v+c

1/2

'=-

v+c
cos v

-v-c

c-v

c-v

..r 2 = ( 1
2 cos v , 12;
'12

S1n v ,
Linija najvecegnagiba
Z

'

norrnalna

nivovsku liniju za koju

tj. krivu

Ccosv,Csinv,C)

..

tj.

dr(u=C)

Kako

..
dr

..

(",)

dr

to

= (cos v du-C sin v dv, sin v du+ cos v dv, -

(-

du
2

sinvdv,Ccos vdv,O)

diferencijalna jednacina linije najveceg nagiba:

- sin v cos v du dv+C 2 sin 2v dv 2+C cos v sin v du dv +

+

c 2 cos 2 v

dv 2 =

tj.

cije

resenje v=k. Linije najveceg nagita

..

irnaj~

jednacinU

r = (ucosk,usink,u:)

Projekcije linija krivina

ravan

su prave

tg k, tj.

prave kroz koordinatni pocetak, sto se vec rnoglo naslutiti iz

jednacine povrsi date u obliku

24

+i

x2

Iz jednacine geodezijske linije date

+
+
n .. dr

sledi da

.!.

d 2+]
r
=

diferencijalna jednacina oblika

nn

.!. sin v

cos v

obliku

sin vdu+u cos v

cos v du-u sin v dv

-2sin v du dv-u cos v dv 2

(1

.,

2cos v du dv-u Sil1. V dv-

sto se svodi

(- +2u)du 2dv + dV

Ova diferencijalna jednacina se raspada

dv =

dve

dv2 = -4+ 2 4 du 2

Resenje prve

v=k, sto znaci da su linije najveceg

giba istovremeno i geodezijske linije ove povrsi, dok drugu

zemo pisati

obliku:
dv =

v'4-:;:-;; du

Smenom u 2 =t

dobijamo

v =

"21

f v'4~
t 2
dt.

z = - -1 ln ( cos

1)

(-z~,

cos

Normala povrsi

n.

povr~i

Naci linije krivine

9.

Odavde

-z;,1) = (-tg ,-tg ,1).

dn

adx
cos

_ _ a.,.,d",-)
2
,
cos

n
m

Tangentni vektor
;

265 -

= (dx,dy,z'dx+z'dy) = (dx,dy,tg axdx+tg

povrs u praveu (dx,dy)

k za difereneija1nu jednacinu 1inije krive uzmemo dr. [ xdn]=O

tada

tg

-tg

-tg

tg

--2eos

eos

tj.

Odavde

tg ~g (dy) 2 _
eos

~tg ax~ () 2

eos 2 ax

eos

eos

a~'

cija su resenje

1 tg r-:a y

:t

-2

tg - 4 - -

+ 1

tj.
2)

tg

3)

tg

Presek povrsi

-2

4
r-2ay

nika

4
1)

r-2ax

-2

tg - 4 -

i fami1ije ei1indra 2)

nija krivina povrsi,

10.

tg

presek 1) i 3)

jednu fami1iju 1i-

drugu fami1iju.

Naci geodezijske 1inije eentra1ne sfere po1uprec-

Resenje.

Jednacinu eentra1ne sfere o~eo, pisati u

obliku

....

r = ( eos v eos , eos v sin , sin v)

Kako

.... ,

ru

(- eos v sin , eos v eos ,)

-+,

rv

ta

(-

sin v

-+

4...

266 -

,-

sin v sin

cas v) 1

2
( 2
v

d~
(-

-+ ...

xr

v
2
.
cas2
v s~n

~'du
+ ~'dv

sin v sin

dV,a cas v cas

du-

cas v dv)

Nadalje
-+

r"

(-

2.
)
s~n v cas v

cas v sin du-a sin v cas

uv

cas v cas

,-

cas v sin ,)

sin v sin , - sin v cas

(-

cas v cas

, -

, )

cas v sin , - sin v)

(,,)

gde

- cas v cas du 2-i"2a sin v sin du dv-a cas v casudv 2

= - v sin du 2 -2a sin v

= -

casudu dv-a cas v sin

dv 2

sin v dv

Diferencijalna jednacina geadezijske linije

r;:. rd~ d2~I

sta izracunavanjem vrednasti adgavarajuce determinante pastaje

Stavljajuci du=O dabijama geadezijske linije

=,
-+

sfere. Stavljajuci sin v =0 dabijama meridijan r =

dak cas v =0

daje liJ:liju

uparednike
(

cas

sin ,(\

sferi. Resenje diferencijalne jed-

nacine
2
2
2
2 dv + cas v du =

tj.
dv

lnC + ln I tg ( ~ +

i du

12

1) I

iu
iu

12

tj.

Ctg (

"2 + "4

12

267 -

ZADACI ZA VE~BU

Na6i tangentnu ravan povrs

1.

xn+yn+zn=a n ta~ki

( 1 ' l ' z 1)

n-1

( 1

2.

n-1

+1

n-1
+ z1 z

Na6i jednacinU tangentne ravni

povrs x=ucosv,y

=usinv, z = av.

r sin v-y cos v+

.

Na6i tacke

~ z

elipsoidu

2"

sa

kojima

normalna obrazuje ugao

~+

osom.

2 tg 2
"4"

1,

0.1

Na6i obvojnicu kojima otsecci

dovoljavaju uslov a n+b n+c n =1.

,,,

5.

(xa+ya+za

6.

z=Q;

=2z,

osama za-

(n+1)a = )

Na6i orvojnicu ravni

tangiraju parabole

=2,

=.
(

7.

=2(x+z.

Na6i linije krivine

hiperrolicnom pararoloidu

z = !!.

( preseku povrsi

8.

+ cz 2

z= ~

(/ 2 + 2 ) ( 1a2+i)

Na6i linije najveceg nagil::a

povrsi

1.
(

preseku povrsi

2
+ cz =1,

VII
1.

GLAV

DIFERENCIJALNE JEDNAtINE
PRVOr. REDA
1.

JEDNACINA

F(x,y,y')

kojoj

nepoz~ata

Re'enje 1

f(x)

koja

prvog

integr~l

diferencija1na

'

sa

izvod

svaka diferencijabi1na

naziva se

Za

funkcija

vazi:

()

f'(x)1

Diterencija1na
()

()

tu u.

zadovo1java
Flx,f(x),

2.

funkcija

diferencija1na

oblika

razdvojenim promen1jivama.

Nje-

() d = - Q () d + ,

gd

proizvo1jna konstanta.
d~ferencija1na

Ako

3.

homogena.

Smenom

gde

u()

jednacina

oblik

1L

=f(1L),

nova nepoznata funkcija

svodi

se

jednacinu

sa

homogena diferencija1-

razdvojenim promen1jiva-

4.

Linearna

'

ima

opste

smenom

se smenom
Z

,gde

+ Z,

gde

Z(x)

nova

nepoznata

funkcija

jednatinu.

()

jednatina

partikularni

funkcija

svodi

integral

te jed-

Bernoullijevu di-

jednatina

(,)

jednatina

totalnog diferencijala

ako

is-

uslov

resenje

jednatina

diferencijalna

Di ferencijalna

diferencijalna

gde

+ g(x)y

(,)

Opste

f(x)dx dx !

jednatinu.

7.

unn

+ g(x)y =

diferencijalnu

[()

g(x)e

diferencijalna

nova nepoznata

ferencijalnu

jednatina

c _

[()

Riccatijeva

1-

linearnu
6.

natina

f(X)dxl

Bernoullijeva
'

+ g(x)

[()

5.

svodi

diferencijalna

retenje

sa

269 -

P(x,y)dy

(,)

(')

ispunjen

bilo koja

uslov

fiksirana

tatka

iz

oblasti

kojoj

- 270 -

Diferencijabilna

8.

funkcija

(,)

ako

(,)

diferencijalna

jednacina

9.

iz uslova

to moguce.

jednacina

+ g(y"),

xf(y")

se uvodjenjem

svodi

se

Lagrangeova diferencijalna

diferenciranjem

linearnu diferencijalnu jednacinu sa nepoznatom funkci

().

Clairautova diferencijalna

ima

intcgra-

totalnog diferencijala.

~ =

u slucajevima kada

(,)+(,)d

Integracioni mno~itelj

{,)

(,)(,)d

cioni mnozitelj diferencijalne

opste

jednacina

+ g{y"),

y=cx+.g{C).
Singularno s
obliku

-g"(p)
-g"(p)

+ g(p)

Diferencijalne
f(x,y")

u parametarskom

(ukoliko postoji)

gde

f{y,y')

oblika
resavaju se smenom

271 -

1. Napisati dlferencija1nu jednacinu familije

krugova

) 2 + 2

(s1.1.'

Resenje: Diferenclja1na jednacina

--t--~t~---t---4----+-~

fami11je krivih f(x,y,C)=

dobija se eliminisanjem
rametra
f

(,,)

()f

iz jednacina
=

(,,)

Diferenciranjem zadate jednacine

(1)

dobijamo
te

2(

2'

'.

Zamenom ove vrednosti u jednacinu (1) dobija

2 ,2 _ 2'1' + 22 _ 2

sto predstav1ja dlferenclja1nu jednaclnu date familije krugova.

2. Naplsati diferenclja1nu jednaclnu fami1ije krugova

Resenje. Kako

to

'

1ny'

- 272 -

Zamenorn ove vrednosti u jednacinu

dobija se trazena diferencija1na jednacina

= '

y1ny'
.

Naci opste resenje diferencija1ne

jednacine
-(

-1)

( 2 -1)

Resenje.

(1 )

Kako ' = ~, to se diferencija1na jednacina rnoze napidx

sati u obliku

~~\

/~L

,1 \

;''11

----

../

\ ,.

1\

'

/"

,,-

11'. /

IC=-1'

'1"

1I -1

\ l'

\
#

l'

\\11"

11 +

ln 12_

gde

ln

11

5/.2

(uk1jucujuci i sirnbole

) dobijaju se sve krive koje pripadaju farni1iji krivih,

.. '" i
(1)

-1

:::n:) (2_ 0

Za razne vrednosti konstante

koja

ln 1 2 -

-,-:;,:;-'~:t-~ -,~+ ~;;~;-;;--\'

-1

- - -1,---:"-"::;:..,-= dobija se

1...-......

'\

J~+J~=c

Y.-l

Pos1e integracije

' "\

l'

~ =

-1

, l'

:::.:::.:-_----:-...

x~x

pretstav1jena opstirn resenjern diferencija1ne jednacine

(81.2.).
4. Naci opste resenje diferencijalne jednacine
2
Resenje

Kako

'=

'

.~
----z

dx )

- 273 odno5no

=!

tj.

opste resenje zadate diferencija1ne jednacine

1

nacine koja

(51.3. )

partiku1arno resenje diferencija1ne jeddobija kada ..,. ) .

5. Resiti diferencija1nu jednacinu

=2

Uvescemo novu funkciju

=+.

Kako

'

'

to se data diferencija1na jednacina

napisati

-1

=i(+t.

..

obliku
'

Odavde

du

odno5no

Resenje.

1)

dx
1

p051e integracije

5/.3

1 =

odnosno opste resenje diferencijalne

jednacine

5/. t.

+ 1) +

(51. 4 )

- 274 .

Naci opste resenje homogene diferencijalne

jednacine

' =~.

Ako se

jednacinu uvede smena

-1- = ,

tada '= + ',

biti oblika

--2

1 !

x~=
dx

u ovoj diferencijalnoj jednacini primenljive se

razdvojiti,

1 - 2
------=<2 du.
(1 + )

dx

Odavde

J~

jer iz

= f (_1_ -~) du

2 +1

sledi da

Kako

2 +

= - 2 i

+'

( 2 +1)

gde

kao opste resenje dobija se familija krugova

2 + 2 = C1y
(

2
'
,Q)'.nlxl+R,n(U +1) -R,nlul= ,

Dalje

= 1,

=-- +

( 2 +l)

+,

(51.5)

takodje resenje date diferencijalne jednacine)

- 275 -

NaG1 opste resenje diferencija1ne jednacine

'

+ 7

2~

1
~

Resenje. Ako se uvedu nove promen1jlve

takve da

x=~+a,y=1)

gde su ('( i

+8

8 zasad neodredj ene konstante,

imem

dy = d 1)

dx = dE;

Unesemo 1i to u zadatu diferenclja1nu

ednac lnu ,

dobicemo
d1)

4;

- 1) +

2~

+n+2+8-1

d~

4('(- 8 + 7
2('( + 8
1

=-

1 1

............ .

8 odaberu tako da budu resenja sistema

('(
se
1
1inearnlh jednacina

tj. ('(

4('(-13+7

~-------------------

d1ferenc1ja1na jednac1na (1) postaje homogena, tj.

dn
--- =
d~

- 1)

(2)

2~+1)
I

Neka sada u = ..!l-. Odavde = ~ 1 n~ = u +U~'; .

to zamen1 u~d1ferenc1ja1nu jednacinu (2), dobice se
u ~. ~ = 4 - u
,
2 + u

111 razdvajanjem promen1j1v1h

+ 2)du
2
+ u -4
(

Kako

~
~

u + 2

u 2 +u-4

5(-1)

+
5

(+4)

276 -

to posle integracije dobijamo

odnosno
"
Po",to

31nlu-11+ 21nlu+41+51nl~l=
325
{u-1} (u+4)
~ = c 1 ,c;de
u=.

1'1
-~-'

= ~

= 1'1

-1 i

+ 3, to

QnlCll~ .

opsti integral

zadate diferencijalne jednacine oblika:

(--4) 3 (+4+1}2= 1 .
8. Na6i opste resenje diferencijalne jednacine
' = (

--1

)2

2-2+l

Resenje. Uvodimo novu funkciju

'

= 1 -

'.

-,

'

Diferencijalna jednacin a

imati oblik

=(~ )2
2+l )

'

1 -

odnosno

Ako se promenljive razdvoje dobice se

4 2 +4+l

3(+2}

Odavde

posle integracije
1

--(4+--

ili posle vracanja

2

op'te

'

9. Naci

ln

,,

ln

lu

21)

promenljive

+ 1nlx-y/-91n Ix-y+2!=

diferencijalne jedna6ine.

jedna6ine

'

linearne diferencijalne

277 -

Resenje. Neka

Tada

'

u v gde su u i v funkcije ad

= u'v + uv'

Uvrstimo 1i ove rea1cije za

'

u zadatu diferencija1nu

jednacinu dobijamo
u'v+

~)- 2

(v' -

(1)

Funkciju v adredjujemo tako da izraz uz u bude jednak nu1i, tj.

v' -

Odavde

_dv
_

dx
--,

odnosno v =

uzeti partiku1arno

re~enje,

Zamenom v u jednacinu (1) dobijamo

1).

xu' -

u' =

= --'
2

~l

Op~te

= luJxlG,

(Dovoljno

stav1jeno

Odav:de

lvJ

tj.

re~enje

1inearne diferencijalne

uv

jednaci~e

op~te re~enjeBernou11ijeve

10. Naci

diferencija1ne

jednacine

' - 4 - 2

Resenje. Posle de1enja strane diferencijalne

jednacine

4Vy

'

dobiee se
.

uvede nova promen1jiva

(tada

z'

.:L
2

278 -

dobice se 1inearna diferencija1na jednacina

i!... - =,

2z' -

koju resavamo smenorn

z=uv,
te

z'=u'v+uv',

2 (u'v+uv') -4 uv

-=,

odnosno
I

U.

vtv'

-2v

"2

Funk ciju v odredjujemo iz relacije v' - 2v

odak1e v = 2 (partiku1a.rno resenj ).

=0

Uvrstimo 1! tako dobijenu vrednost za v u jednacinu (1) dobijamo

2 2 ' - = ,
odnosno
2

du

dx

Na osnovu toga sledi da

z
Kako

in ix\ +

= uv = 2

(_1_ 1n
2

\ \ + ).

, to

= 4
opste resenje

1
2

ernoullijeve'

1n +

diferencijalne jednacine.

- 279 -

11. Resiti diferencijalnu jednacinu

(2

ylny -

'

Resenje.
k

l0

se promeni

promenljivih, dobice se diferencijalna

jednacina
1

u kojoj

"

funkcija od

Posle sredjivanja dobija se Bernoulijeva diferencijalna jednacina

'

lny =

Posle delenja diferencijalne jednaclne sa 2 dobija se

'

~+
k

2 lny =

uvede nova promenljiva z

(tada

z' =

dobice se linearna diferencljalna jednacina

- z' +

- 21ny

cije

opste resenje

= y(C-ln 2 ),

' opste resenje date diferencijalne jednacine

1
= --------~2-.
( -

ln

12. Resiti Jacobijevu diferencijalnu jednacinu

'

(-)--
(-)++

Resenje. Ako se uvede nova funkcija u

'+

(l-)-l-
-) +1+

11!

du
dx

= -

1+2+

(l-) +l +

'

-)'

.L,tada

- 280 -

Ako se uloga promenljivih u i

promenljiva,a

promeni, tj. ako

u nezavisno

funkcija, dobice se sledeca diferencijalna jed-

nac1na
dx
=
du

'

1 (1-u)x 2 -(l+u)x
(l+u) 2

i1i pak u obliku

(l+u) 2 x'+(l+u)x+(l-u)x 2 =0.
Pos1ednja d1ferencijalna jednacina

jalna jednacina. Pod pretpostavkom da

Bernoul1ijeva d1ferenci

raz1icito od nule

dobice se

(1+u)2~ + (l+u)_l_ + (l-u) = .

1
Uvedemo 1! novu funkciju z = --(tada

diferencija1nu jednacinu
(1+u)2 z ' koja

'
-z'=~'dobijamo

(l+u)z=l-u

1inearna i cije

opste resenje

z = C(1+u)2+u
l+u
odnosno vracanjem
1 +

stare promen1jive

-L

2
C(l~) +

-L

i to

+2+

+~y=x+y

opste resenje Jacobijeve diferencija1ne jednacine.

13. Naci opste resenje 1inearne diferencijalne jednacine
' - -sinx

ako

cosx+1=0

jedan njen partiku1arni integral

sinx.

281 -

Resenje. Smenom

y=sinx+u,

y'=cosx+u'

data se diferencijalna jednacina svodi

jednacinu

"~

'

sinx
cije

opste resenje
u=Ctg~

te

opste resenje zadate linearne diferencijalne jednacine

y=sinx+

14. Ako su

1-

1=1+ i 2=- 2 partikularni integrali

linearne diferencijalne jednacine

(1- 2 )'+2-4=
tada se njen opsti integral dobija bez ikakve integracije.
Resenje.Kako

to

y=Y1+ k {Y2- 1)
=

+k 1 (1- 2 )

15. Naci opste resenje specijalne Riccatijeve diferencijalne jednacine

'

Resenj .

Smena

2 2

z
daje

z'

"7

"7

z' =

odnoBnO

-1 -

282 -

-1-(-=-)

Dalje

z
-=u

u+xu'

to

=-

1
2

1 - --- u ,

diferencijalna jednacina koja razdvaja promenljive, tj.

du

dx

Inteqracljdm

dobija
1

arctq(u+l)=C-

ln

I !,

odnoBnO

u+l =

t(

ln

I xl),

te

)} )

z=xu=x { -1+tq (- - - ln I '

2
opite reienje Rlccatijeve dlferencijalne jednacine
1

~{tq(+lnl-l}
16. Na6i opite reienje Rlccatijeve diferencijalne
jednaclne
2
2

'- -(2 +1)- =0.

Probanjem ! ustanoviti da jedan partikularni
inteqral date diferencijalne jednacine l= -.
Opite reienje Rlccatijeve diferencijalne jednacine
tada oblika
y=-x+z, qde z nova funkcija.
Dlferencl*anjem dobijamo
y=-I+z'.
Relenje.

Uvritavanjem relacija za
jednacinu dobijamo

'

u zadatu diferencijalnu

odnosno

283 -

xz' -x-xz 2=0 ,

to Bernoullijeva diferencijalna jednac1na, koja se smenom

1

=t svod1

11nearnu d1ferenc1jalnu jednac1nu

I

t x+t+x=O

odnosno t=u'x+u

tada 6ano

dOiti

diferencijalnu jednacinu razdvojenih

praenljivih

'=- (2+l)

odnosno
du

dx

2+l

1 re~enje

te

t~- 2

tj.

__
1_

Kako

z =

'

to

opste resenje date d1ferenc1jalne jednacine

2

y=-x+z=-x+

2 2 -

111
=-+

2
-

qde

= 2 2

Za razne vrednost1 parametra

1

+cn

ukljucujuc1 tu 1

,dobicemo part1kularne integrale date diferenc1jalne

jednac1ne.

17. Data

'

284 -

Rieeatijeva difereneijalna
,-

2
1-

jedna~ina

----..-- +--==-- +-......;;~...

1-

I. Odrediti konstantu

bude partikularni integral date

1 -

tako da izraz

jedna~ine.

II. Odrediti realne brojeve i d tako da izraz

in~egral

redstavlja partikularni

jedna~ine.

1= 2 i njegovog izvoda yi=2ax

I. Zamenom izraza

Resenje.

date

jedna~ina

u zadatu difereneijalnu jednacinu, dobija se

1 -

+ -"':':':--""1 =0

1 -

odnosno
(a+l)

-2)

=0

kojace biti zadovoljena za svako

ako

-1. Prema tome

1= - 2 partikularni integral zadate Rieeatijeve difereneijalne

jedna~ine.

II. Zamenom izrpza

+ d i njegovog izvoda

jedna~inu,

u zadatu difereneijalnu

'

jedna~ina

dobice se

(c 2 -d)x 2 +2 {cd-1)x+d 2 -c.=0

koja

biti zadovoljena za svako

ako

e 2 -d=0, ed-1=0 i d 2 -6=O

tj. ako
Kako

-1=0.

6=1 jedino realno resenje jednacine

ni partikularni integral
=+1.

'3

-l=,t

traze-

285 -

opsti integral zadate Riccatijeve diferencijalne

= X+l+X~
1 -

-(+1)

jedna~ine

dx

odnosno

y+x2=(Y--1)-

1-

-1+

18. Naci opste resenje diferencijalne jddna~ine

(~dx+(--)
+

Resenje. Ovde

[(..L. 2

. --2'-)

Odnosno

funkcije
Kako

Lx

2]

-- ,

'

(+)

__

znaci da

dy=O

~to

leva strana jednacine totalni diferencijal.aeke

U(x,y),ako pretpostavimo

da

~ .

~U

to

U (,)

= (~) 2 dx +

S ()

gde

s(y) neka funkcija od

i zamenjuje integr(icionu konstan

tu. Ako se izvrsi integracija

dobija se

U(x,y)

= --....'-

+ S ()

(1)

at

(\ U

=(--)

to d!ferenciranjem

jednacine (1) dobijamo

2

(JU

(__)

Odavde

286 -

s 1) =1

-2-

+S'(y)

( + ) 2
S(y) = .

tj.

S ()

Zamenam ove vrednosti za

--

u jednakost (1) dobijamo trazenu

funkciju U(x,y) tj.

2
U(x,y)= ~ + =
+

te

opsti integral date diferencijalne jednacine

19. Data

diferencijalna jednacina

(x- 2)d+2d=.
Naci

nn

opsti integral

Resenje. OVde

od nos

'"

Kako

..l.2

2JL

~y

-2-2

to se moze

n!

integracioni mnozitelj
d

-2

odnosno

= -

dx

(),

jer

Jednacina

287 -

1 ,
2
- L(x- y )dx+2xydy1 =0

jednacina totalnog diferencijala. U ovom slucaju

U

(, ) = f 3..

()

dy+ '1'

odnosno

2
U(x,y) =..L + ~. (),

gde

'I'()

neka funkcija od

Kako

x-~

;)

to

~
---- +

odavde

'1' () )

'1' '()

tj. '1' ()

ln

1.

Opsti integral zadate diferencijalne jednacine

2
-- + ln '

20. Resiti diferencijalnu jednacinu

Resenje. OVde

(\

Kako

"

2+9

2 i

-.-UL
d

.lJL.

2L

- [ +4
2

2
2 +2-

to postoji integracioni mnozitelj

~

...2.JL

(+),

= -.--:2=--__d (+)

= (+)2

tj.

2
---,
+

288 -

Diferencijalna jednacina
212
3
1 (5 +2+ ) d+

(+)

2231
+ +2 ) dy =

jednacina totalnog diferencijala. Ovde

opste resenje zadate diferencijalne jednacine

3

3'

+-) (+)

21. Diferencijalna jednacina

(

2 -l)dx-(x 2 y-1)dy

ima integracioni mnozitelj koji

oblika f(x-y).

Odrediti integracioni mnozitelj i resiti jednacinu.

Resenje.

__

r
f

odrediti iz uslova

rntegracioni mnozitelj

(-) (x 2Y -1)

rf(x-y) (l- 2 )]

'

odnosno
df
f

- 4

()
()

gde smo stavili

Resavanje

()

'"

-4

du

U=-.

ove jednacine nalazimo da

f (-)

(-)

Prema torne jednacina

x 2 Y-1

- - 4 dy(-)

-1

:.:..0..-::::""'4

dx=O

(-)

diferencijalna jednacina totalnog

resenje

(-)

-1

-"----3 +
(-)

diferencijal~

njeno

289 -

22. Pokazati da diferencijalna jednacina

( 2 + 2 2) dx+x (y2+2x 2 )dy=O

ima integracione mnozitelje koji su oblika

().

f(x 2 +y2) i g

Odrediti integracione mnozitelje i resiti diferencijalnu jednacinu.

Resenjeo

bi diferencijalna jednacina imala integracioni mnozitelj

zadovoljen uslov:

oblika f(x 2 +y2) treba da

-~

Dalje

~f
( ( 2 +2)

( +2 ) + f ( -'_ ) ( +6 ) =

2)
~ f(. .
2+..

+ f

5du

()

gde smo stavili u

Resava~jem
()

ove jednacine nalazimo da

.:

.:::.
4,

2 2
f(x + ) =

( + ) 5/4

bi diferencijalna jednacina imala integracioni mnozitelj

oblika g(xy) treba da

df(u)

222
2
ty ) ( +6 ),

zadovoljan uslov :

'!

____

g(xy) ( 2 +2)

Odavde

290 -

df

()

_du
-5

f(u)
gde smo stavili

Resavanjernove jednacine nalaz_imo da

()=

-5

()=

Ako su poznata dva linearno nezavisna integraciona

mnozitelja diferencijalne jednacine, opste resenje

f(x2+y~
g

= (

( 2 +2)

proizvoljna konstanta)

-"4
5

to

---r

-5 -5

opste resenje

date diferencijalne jednaCine.

oblika

()

Kako

23.

familiju krivih odredjuje diferencijalna jednacina

Resenje. U diferencij . lnoj

'

parametar

jednacini nedostaje

2 = (') 2 ( 2 _ 2 )

se uvede

dobice se

odnosno
(ako se uzme pozitivan znak ispred korena). Kako
dy

pdx, to

odnosno,

= -

\1'1 +

opste resenje diferencijalne jednacine (1)

parametarskom obliku

= -

..f 1

+ 2

Ako se eliminise parametar

resenje

obliku

-2

dobice se opste

- 291 -

(-)

2
22
+ =

Integralne krive su krugovi poluprecnika

centri nalaze

ciji

osi.

Integralne krive dodiruju prave

-

Pored opsteg resenja,

=-

=-

(51.6).

su takodje resenja

diferencijalne jednacine (1) i to singularna resenja.

Singularna resenja diferencijalne jednacine Qobice se
elirninisanjem pararnetra
(-)

SI.

----

iz jednacina

2
22
+ - =0

[ (-) 2 + 2 - 21~

odnosno
(-) 2+ 2_ 2=0
-2

(-)

=0,

(2)

= .

Zarnenorn ove vrednosti jednacinu (2) 5 2 = 2 , odnos

singularna resenja

=-.

Do istog rezultata se do1azi eliminisanjem pararnetra

iz

jednacine

2 - 2

2 - 2 )=0

- l x -

( -

2!
)

=0.

24. Resiti diferencija1nu jednacinu

Resenje.Kako

=()

+1

diferencija1noj jednacini nedostaje

stavljajuci

'=

biti

=2+ 1 i

= f pdx+C=

f p2Pdp-4'-; "3 +.

Opsti integra1 date jednacine

3
(-1) =

. 2
I (-)
I

(1)
,

to

292 -

Diferencija1na jednacina (1)

e1iminacija parametra

singu1arnih resenja, jer

iz jednacina

= iz jednacina

=2

=1

-1=0

-1)

=-2=0

=l,

daje

ova vrednost ne zadovo1ja-

va diferencija1nu jednacinu. Prava

=1

mesto singu1arnih tacaka krivih

datih opstim resenjem (s1.7.).

22. Resiti diferencijalnu jednacinu

-2 siny' -=

(1)

U diferencija1noj jednacini nedosta51.7

Ako se uvede parametar

'=

bice

y=p2 sinp i dy=(2psinp+p2cospJdp.

Kako dx= dy

to

-- f

2psinp+p2cosp dp+C,

~--~~~--~

opste resenje diferencijalne jednacine

parametarskom

obliku
x=psinp-s+
=

S"J.np.

25. Resiti diferencijalnu jednacinu

2 (' -1) = (2- '2

Resenje.

(7)

U diferencijalnoj jednacini nedostaje

smene 2-p=ty, gde

=',

Uvodjenjem

dobice se:
(

'f

293

Odavde se posle skracivanja sa

dobija
2
1_t2
1- ty- t =0, odnosno
= -t-

Ka~o 2-p=ty, to P=J+t2 , i izrazeno pomocu

parametara
Iz p=y'sledi dx= dy

odnosno

(t 2 +1)dt
t2

f -(t2+l)

+.

opste resenje diferencijalne jennacir,e

1
-t

parametarskOO1 obliku

1-i

Ako se eliminise parametar t , dobice se opste resenje

(-) 2_1

Diferencijalna jednacina
minagija parametra

singularnih integrala, jer eli-

iz jednacina:

2(_1)=(2_)2 i
2=_2(2_)
n

daje realan rezultat.

26. Resiti diferencijalnu jednacinu
-2

= -'+

'=

Resenje. Ako se stavi

2
"2"

tada

=2_ +
2

Ako se jednacina (2) diferencira

11i

(1 )

(2)

2'--'+,

2-=(2-) ~

(2-) (1- ~~ ) =0

dobice se:'

odavde

1-

2-=0

294 -

Iz prve jednacine =~, iz diferencija1ne jednacine

1-

~ =

=+

Zamenorn vrednosti =+ u jednacini (2) dobice

n diferencija1ne jednacine (1):

= -+ +

opste re-

2
.
2

Zarnenorn vrednosti = ~ u jednacinu (2) dobija se y=i

Treba ispitati geornetrijsko znacenje tog resenja.

se dobija takodje i e1irninisanjern pararnetara

(' - +- ')

odnosno -

=0

2+=0

iz jednacina

Do istog rezu1tata se do1azi i

e1irninisanjern konstante

iz

edna 1:5i
-

--

2
=0

2
-

_
,.

--)

=0.

2
Prerna torne = - sin~u1arni integra1 date diferencija1ne

jednacine i obvojnica familije krivih datih opstirn integra10rn

(sl. 8)

1
1,0'

295 -

27. Naci resenja diferencijalne jednacine

2

4('-2)

Resenje.

(1)

se diferencijalna jednacina resi

i uvede

parametar ':, dobice se:

= 2 ~jt

(2)

Diferenciranjem jednacine (2)

promenljivu

smatrajuci

za nezavisnu

odnosno

'

(4 -

('
k

_1_)

,*-

-rv-) . (~

(4

_1_) =

--,

se prvi faktor izjednaci sa nulom, tj. ako

' - ~
dobice se

= ,

cijom zamenom u jednacinu (2) dobijamo

x=~

-;:

odnosno

= c 12

( gde c 1

(x-C 1 )

-i-) sto

predstavlja opste resenje diferencijalne

jednacine (1).

k se drugi faktor izjed~aci sa nulom, tj. ako

dobice se

/~

= 2V

~~

i zamenom ove vrednosti u

dobijamo

24 /-

2 Iy

= ~2::..,_ + -.::!_
4~
2
2Vy"'

1
-,

1-;

dninu(2)

odncsno

4
16 ' sto predstav1ja singu1arno resenje diferenci-

ja1ne jednacine (1). E1iminacijom parametra

iz jednacina

dobija se takodje

= 16 '

dok se e1iminacijom parametra

iz jednacina

dobija

2 (_)2

2(-)2_2 2 {-)

opste resenje diferencija1ne jednacine = 2 (_ 2 ) ,

4
njena singu1arna resenja su = i = ~ ' od kojih =0 vojnica fami1ije krivih datih opstim resenjem. (= se pok1apa
sa jednim partiku1arnim integra10m). 81. 9

8lika 9.
28.

Resiti C1airautovu diferencija1nu jednacinu

(1)

Ako se uvede parametar

diferencira
(2 )

odavde

dobi6e se:

+ ,I

2 )

2
'

'=

jednacina (1)

297 -

Jednacina (2) bice zadov01jena ako

1 .

' = , odak1e ~ =. Zamenom vrednosti = u jednaci

nu (1) dobice

opsti integra1 jednacine (1).

..

= +

- 32

20.

odavde

= /~

odnosno

zamene u jednacinu

(2)

S1ika 10.

4,

i to predstav1ja sin-

gu1arno resenje jednacine (1). Do

istog rezu1tata

d01azi e1iminisanjem konstante

iz jednacina

- - ~ = ,

sto znaci da

-x+~ = ,
2
2
singu1arni integra1

(1.

nija pretstav1jenih opstim integra10m

(1)

dobicemo jednacinu

Diferenciranjem jednacine (2)

i to

= uv gde su
Zamenom

'v +

za v = 2"

_ 2
,

Njeno opste resenje dobijamo

.

i v funkcije od

= uv i

'

= u'v + uv'

jednacinu. dobijamo

i -' + 2v 1 = - 2.
I

Kako

1inearna jednacina

dobijamo

posmatra kao funkcija od

dx. = _
dp

2+2(+)',

odnosno ako se

smenom

10.).

2' + ,2

'=

(2)

(3 )

obvojnica pravih 1i-

Resiti Lagrangeovu diferencija1nu jednacinu

29.

Ako stavimo

=4

faktor uz

, 1

2"

-2.

jednak nu1i, to

Odavde

uv

u =-

298 -

+ ,

=~ -

.?f

opste resenje linearne jednafi-

ne (3)
(4)

jedna~inu

Ako se (4) unese u

Opste resenje

= -

--

jedna~ine

= 2"

(l) u parametarskorn obliku

(=

(2) dobija se

"3

takodje resenje diferencijalne

30.

jedna~ine).

Resiti Lagrangeovu diferencijalnu

(1)

Resenje.
(2)

,3

jedna~inu

Ako se uvede pararnetar

=+

Diferenciranjern

,2

'=,

dobice se

223
-

jednacine (2) dobijarno

= 1 + (2 - 22) '
odnosno
(-1) (2

(3)
Jedna~ina

1<;'

, + 1) =

(3) bice zadovoljena;

Ako 2'+1 =0, odnosno 2 +=.

Ako se ova vrednost zarneni u jednacinu (2) dobija se opste resenje

pararnetarskorn obliku

-}

Odnosno posle elirninacije pararnetra

9(-)2 + 4(-)3
2?

opste resenje

biti

Ako -l =0, tada zarnenom vrednosti =l jednafini

(2) dobijarno singular-no resenje

+} .

299

knstt

Ako se

e1iminise

iz jednacina

9(_)2 +4(-)

=0

-18(-)-12(-)2=0

(-)

2 = -4

9(- 2 + 1. (_)3 =

tj. iz jednacina:

(-)

S1ika 11.

9(_)2 = 4(-)4
dobice se

Za

". d

zna<.;~

=+1.

dobijamo - = , za = + 1 dobijarno - =
prava

1
=}

.!.

sto

obvojnica krivih predstav1jenih opstil!'.

integra10m (s1. 11.).

=

Treba napomenuti da

nije resenje date diferencija1ne

jednacine.
=

Prava

Smenom

1.

qeornetrijsko mesto singu1arnih tacaka inte-

9(-)2 +4(-')

gra1nih krivih

z1

=0.

resi ti diferencija1nu jednacinu

' _ 4{ +') = .
Resenje.

Kako

1
-"2
z , to diferencija1na jedpa-

z
cina g1asi:
,

odnosno
z = xz ' - z ,
Opste resenje ove diferencija1ne jednacine koja
z =

sirigu1arno resenje
2

z =

opsti integra1 date diferencijalne jednarine

1
---'

singu1arni integra1
2
4

- 27

Clairautova

Srnenorn = ,

32.

300 -

= v

resi ti diferencijalnu jedna-

cinu

n.

eXdx =du,

eYdy =dv,

transforrnise

~ = udv

vdu' jer

dx

to se data diferencijalna jednacina

jednacinu

(1_~v,)2 _

u kojoj

Kako

-2

'2

~v

2v

funkcija prornenljive .
Posle rnnozenja sa v 2 dobija se diferencijalna jednacina
v

(v - uv' ) 2 - 1

Diferencijalna jednacina 1 defini1Se dve Clairautove diferencijal

jednacine:
v = uv

+ ..; 1+)2

11

uv

v' 1+v,2

Resicerno diferencijalni jednacinu 11. Uvodi se pararnetar v'=

Tada

Posle diferenciranja
:

l
Ova jednacina

ZaI11enorn vrednosti

irnarno

/~~] -.

odakle '

= .

diferencijalnu jednacinu 11 do.bice se

diferencijalne jednacine 11

= + ";1 + 2

20

biti zadovoljena ako

dp
du --
re~enje

dp \'
du

opste

= , odakle

1+ 2
= - ---~-

J-1+~

pararnetarska jednacina singular-

nog resenje diferencijalne jednacine 11

= -

v =

Kako

to

1 -

opste resenje diferencijalne jednacine I I I

V1 + 2

singularno resenje

= _---122

1
-_._-

J~~

opste resenje diferencijalne jednacine I

(v-Cu)2 = 1

+ 2 ,

singularno resenje
2

+v

= 1.

Opste resenje date diferencijalne jednacine

( - ) 2 =

Singularno resenje

2 + 2
.

1 +

1.

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

Resenje.

,2

Stavljajuci
=

'=

dobijamo

Diferencirajuci ovaj izraz i koristeci da

dy

dx

nalazimo

dp
dp
+ 2 ( + dx '

odnodno
dx +
dp

Kako

-1

ovo linearna diferencijalna jednacina I resenje

2"

= --2
(-1 )

2"

(-1

1
(-1)

znaci da

predstavlja

opste resenje date diferencijalne jednacine

metarskom obliku.

para-

34.

302 -

Naci singularno resenje diferencijalne jednacine

' + vll_y ,2 - y'arccosy'.

Resenje.
vih

Singularno resenje

vI-;--t? -

obvojnica familije pra-

arc cos

Singularno resenje dobice se eliminacijom parametra

iz jedna-

cina

1.-t 2

CarccosC

vll-C 2

Kako

= cos ( .:: .:: ),

= sinx(O

<

<

arccosC +

vll-C 2

to

singularno resenje date diferencijalne

jednacine.

2.

DIFERENCIJALNE JEDNAtINE
VISEG

1.

Jednacina
,

F(x,y,y, . ,

kojoj

()

2.

REDA

()

nepoznata funkcija

diferencijalna

,=

=()

njeni izvodi

',",

jednacina n-tog reda.

Diferencijalnoj jednacini koja

sadrzi

smenom

se snizava red.

'=

3.
"='

kojoj

Ako diferencijalna
se transformije

4.

nepoznata funkcija
mn

jednacina

sadrzi

smenom

'=

diferencijalnu jednacinu nizeg reda

=().

linearna diferencijalna jednacina

ima opste rejenje

proizvoljne konstante

rejenja jednacine.

1'"n

linearno nezavisna partikular-

Ako

poznato

partikularno

linearne diferencijalne jednacine tada se smenom

nova nepoznata funkcija snizava

z = z(x)

1 homogene
z, gde

=1

diferencijalne

jednacine za

Opste

5.

nehomogene linearne diferencijalne

cine

jednako

zbiru opsteg

cijalne jednacine i

odgovaraju6e homogene diferen-

bilo kog partikularnog

nehomogene

jednacine.
Ako

poznato opste

odgovaraju6e homogene

nacine

tada se opste

1 ()

nehomogene jednacine trazi

obliku

()/~

1 + +

',"",

pri

se funkcij.

()""' ()

:(). =0,

L
i=1

:():=, . . . ,

L
i=1

'(

i=1
(Metoda

(-1)

iz sistema

'( ) (-2)
i i

l.

i~1

f(x)

Yi

varijacije konstanata).
Homogena linearna diferencijalna jednacina sa konstan-

6.

tnim koeficijentima
()

(-1)

+ +

_1

ima karakteristicnu jednacinu

-1

+ +

koje se dolazi kad se potrazi

diferencijalne

cine obliku () = eX~

Neka karakteristicna jednacina ima

kojih su

kompleksni,

1'1'2'2''''2+1'

Neka

mk

+ i8,-,

=ex.-i.,

r'azlicitih ko-

Zs

visestzukost korena r k Vazi

(,. = ,.

ostali realni.

k=1.?

su

linearna

visnih

difcrcncijalna

partikularnih

rJ.kX

(J.k
cosBkx,

sinBkx,

r kX

ima

linearno

neza-

cosBkx,.

sinekx, .

mk _ 1 CJ.kx

cosBkx

mk _ 1 (J.k X

'

s~nBkx

(k=1,2, .. ,J)

r kX

jednacina

redenja:

(J.k x

rJ.kx

304 -

(k=2j+1,2j+2, . ,

Linearno

kobinacijom

ovih

redenja

dobija

se opste

redenje

te jednacine.
Eulerova

7.

diferencijalna

jednacina

senom !l

se

tni

=e t

odredjuje se metodom

jednacinu

sa

konstan-

y=y(t}.

koeficijentia

nacine sa konstantnim

funkcija

diferencijalnu

kojoj

re~enje nehomogenelineaJne diferencijalne

Opdte

8.

svodi

koeficijentima

varijacije

specijalnog oblika

MedjUti

konstanata.

jednacine moze se odrediti

partikularno
etodo

ako

re~enje

jednakih

f(x}

nehoo

koeficijena-

ta.

f(x} = .

Ako

f(xj
jednacina

()

r r . [ q

q(x)

q;(x)

ili

(x}sinBx

partikularno

re~enje

oblika

(x)cos +q * (x)sin I)

vi~estrukost

10.

ima

(x}cosBx

korena

su polinomi

Partikularno

karakteristicne
istog stepena

redenje

nehoogene

kao

jednacine (l<or~Y1'1.

linearne

d..":. ~~)

().

diferencijal-

jednacine

()

jednako

()

(-1)

()

(-2)

zbiru partikularnih

()

()

()

()

(-1)

(-1)

+ . . . +an(x)y=f/x}+ .. +f(x)

re~enja

+ ... +

()

+ .. +

()

diferencijalnih
=

f 1 (x)

()

jednacina

1.

305 jedna~inu

Resiti diferencijalnu
lnx.

Rn.

Integracijom se dobija

-- =

lnxdx + 1 = xlnx - + 1

' =

(xlnx - + 1 ) dx + 2

Dalje'je

odnosno

Na kraju inteqracijom dobijamo

f IX:

lnx -

i 2

11
lnx _. 36

tj.

gde su:

'!.2

""2

+ C 2 ]dx +

proizvoljne konstante.

Resiti diferencijalni jednacinu

2.

"

= ' ln

'f

Ako uvedemo smenu

y'=~,

='

dobijamo

' '" ln

'

to homogena diferencijalna jednacina, koja se smenom = u

svodi
i

jedna~inu

diferencijalni

koja razdvaja promenljive

tj. imamo

+ u

uln!ul

odnosno
du

dx
-

u(ln!ul-1)
odakle

ln!ul-1 =

u =

1 +1

1 +1

dx

'

dy '" ..

sledi da

1 +1

iz

opste resenje date diferencijalne jednacine

odnosno

[1

1 +l

2
1

dx + 2

1 + 1

306 -

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

11

Data diferencijalna jednacina resava se uvo = e t + t.

Resenje.

djenjem parametra " = t,

Iz

te

d '
-z
=
dx

sledi

dy'

y"dx

t(et+l)dt

' =f(te +t)dt+C 1 =

Kako

~
dx

'

dy

y'dx = l(t-l)e

(te t +t)dt

't
t2
(t-l)e + 2" + C1

to

t2
t
+ 2" + c1J ( +l)dt

odnosno

te

t
] 2 t t 2
t
t
= [ 2"-'4
+12"-1+C 1 ]e + T + C l t + C2

Opste resenje date diferencijalne jednacine u parametarskom

liku

= et

+ t

=[2"-'4)
4.

t2

.. t

[2- 1 + :,

+ T + Cl t + C2'

"

1 =

Zadata diferencijalna jednacina

Resenje.

n sadrzi . Smenofn

2t

Resiti diferencijalnu jednacinu

'

koja

1 =

i "

~.

dy

dy
<:!.

jednacina

dobijamo
(1 )

se u jednaiHni (1) promenljive razdvoje dobijamo

~

~dp
p-l

odnosno
c1e P (p-l)

Kako

~
dx

to

dx

~y

odnosno

dx = ePdp
1

07

= 1 + 2 .
Opste resenje zadate jednacine u parametarskom obliku
1

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

(IV) =

n.

~-

Ako uvedemo smenu

y~-=z,

zadata diferencijal-

jednacina bice:
z~

(1)

Opste resenje diferencijalne jednacine

z
Kako

to

c 1 e P (p-1)

5.

(1)

r-2~ + 1] 2

tj.

opst~

6.

1~ [~ + 1 ] 4 + 2 2 + ,

resenje zadate diferencijalne jednacine

Resiti diferencijalnu jednacinu

n.

Ako se

nacine pomnoze sa

2y~dx

strane zadate diferencijalne jed-

= dy, dobice se

2 ~y dx = 2 dy

odnosno
odavde

08

dy

v' 2 + c~
odnosno posle integracije (smena 2aeY+c 2 =t 2 ), dobice se

=
1

v' + 2 ~

ln

1
1

sto predstavlja opste resenje zadate diferencijalne jednacine.

7.

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

=

Resenje.

Smenom y'=z zadata diferencijalna jednacipa

pos taje oblika

Mnozenjem

z.

strane diferencijalne jednacine sa 2z'

2z 'z "

odakle

dobice se

2zz'

,2

2 + 2

ili

dz

dx.

Posle integracije dobijamo

ln

Iz

+v'z2 +c~1

= Arsh

ili
z =

1 sh (

+ 2 ) .

Vratimo li smenu z=y' poslednja jednacina postaje

'

= C 1 sh

(+ 2 )

odakle integracijom dobijamo

n

op~te

resenje zadate diferencijal-

jednacine

8.

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

(_ ') 2

Ako se uvede smena

?n.

~,

odnosno

309 -

,2

dobice se jednacina

_ 2

2 2

(z

+z

koja pos1e skracenja sa

- xyz)

postaje 1inearna tj.

x 2 z - + 2xz - 1 = .
Kako

to

opste resenje 1inearne jednacine

';l

2" + -

odnosno
~ = 1"

1
-z

'-

1
+

dx

-(C1/x)

opsti integra1 zadate diferencija1ne jednacine.

9.

Naci. opste resenje diferencija1ne jednacine

Rn.

Ako se uvede smena = , tada

Uvrstimo 1i ove re1acije

zadatu diferencija1nu jednacinu do-

Id\
I
du

~l

dU.J

-2

I~~ -

~
du

odnosno
2

Umesto

du

(~)
du

2 ~
d

uobicajeni nacin (smena ~:P) ova se diferencija1na

jednacina moze resiti i

jednacine izvodi

tj.

drugi nacin,

- 310 ~

du { du

= 2
~
du
na~

te se

problem sveo

+
.1
re~avanje

koja radzvaja promenljive i cije

2.

diferencijalne jednacine,

re~enje

odnosno

2 + 1 = 22 ,

to

opste

re~enje

10.

Naci

zadate diferencijalne jednacine.

op~ti

integral diferencijalne jednacine

'!::iX '

Resenje.

Ako se

strane jednacine podele sa

dobija se diferencijalna jednacina oblika

:L" + 2 I + :i.
'

koja

-2

izvod diferencijalne jednacine

lny' +

+ lny = 21nx + lnC 1

odnosno
Dobijena diferencijalna jednacina

izvod jednacine

1
-3- + 2

odakle

to

ln (eix3 + 2'),

op~ti

integral zadate diferencijalne jednacine.

11.

Naci onu integralnu krivu diferencijalne jednacine

koja u tacki (-, 1) ima tangentu .' = + 1.

Resenje.

napisati u obliku

Kako se zadata diferencijalna jednacina moze

- 311 -

to

1ny' = 21ny + 1nC 1

odnosno

opte reenje zadate diferencija1ne jednacine oblika

1

gde su

1 + 2

konstante.

Reenje zadatka
1java tn us10ve

()

partiku1arni integra1, koji zadovo-

= 1;

() ==

1.

Iz jednacine

=-

Uvrstimo 1! tako di vrednosti za 1 i 2 u jednacinu (1)

dobijamo trazenu integra1nu krivu

12.

1
1-

Naci opte reenje diferencija1ne

(Sin 2" , .

+ (sinxcos1'i' = .

jedna~ine

..

(1)

Ako diferencija1nu jednacinu (1) napiemo u

n.

obliku

"
zak1jucimo da
tj.

d~ ['

+~otg~' - ~
sin

ona izvod diferencija1ne jednacine prvog reda

+ (cotgx).y
'

=
tgx

odak1e

Dobijena diferencija1na jednacina

to

(2)

1inearna diferencija1na jed-

nacina prvog reda .~ije re~enje

= C 1ctgx + c 2sinx)

i opte reenje diferencija1ne

jedna~ine.

-312 -

13.

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

(2

+ 1) -- +

(4

- 2) - -

(1)

ako se zna da nn partikularni integral oblika rn (rn=const).

n.

Zarnenorn funkcije = rn i njenih izvoda ' =

2

= rn

rn

u diferencijalnu jednacinu (1) dobijarno

jednacinu

odnosno
2rn

(rn+ 2) + (rn- 4) (rn+ 2) =

.

kojaje zadovoljena za rn=-2 i svako

Srnenorn

e- 2x z -Stavirno li

z' = u

-2

.z

dobijarno diferencijalnu jednacinu

+ [2 (-2,) - 2 + 4-2
2+ 1 -2

dobijarno

' + [-4 + 4-2 ]. u =

2

tj. diferencijalnu jednacinu razdvojenih prornenlj ivih cije

re-

tj.

z' = 1 (2+1)2 2 ,

odakle integracijorn dobijarno

opsti integral zadate diferencijalne jednacine

14.

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

(1)

ako

nn

j~dan

n.

postaje

z"

partikularni integral
Posle srnene

diferencijalna jednacina

Stavimo li

= u

313 -

dobijamo

' + (2 + ~. ) u

1-

odakle

integracijom
u =

Kako

(-1)

u = z' to ponovnom integracijom dobijamo

opste resenje zadate diferencijalne jednacine

15.

Koristeci rezultat prethodnog zadatka metodom va-

rijacije konstanata na6i opste resenje diferencijalne jednacine

1

+ ~y

l-x

1-

Kako

- 1

opste resenje homogene jednacine

= 1 + 2

to da bi ova relacija bila opsti integral zadate diferencijalne

jednacine mora biti
,

C1x 1,

gde smo

2
'

- 1.

1 i 2 smatrali funkcijama od .
Resenjem ovih dveju jednacina dobijamo

'

= -1,

odnosno posle integracije

2

-- -

te

'.

- + f
,

"-

opsti integral zadate diferencijalne jednacine

=(-+)+(-

+),

tj.

(.(.x+~e

--1.

- 314 16.

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

ako su

= sinx,

'

nn!

= cosx

= z

=1

-zsinx + 2z'cosx +

(1 )

partikularni integrali.

Resenje.
Uvodi se smena
cosx + z'sinx,

"

z. Tada

y=zsinx ,

sinx,

= - zcosx - 3z 'sinx + 3z" cosx +

'-sinx,

diferencijalna jednacina glasi

xsinxz'- + (3xcosx-sinx)z"- (2xsinx+2cosx)z' =

Jedno partikularno resenje diferencijalne jednacine (2)

C?sx,= ctgx

z1 =
Smenom z' = t

(2)

s~nx

snizi se red diferencijalnejednacine (2)

se do-

xsinxt"

+ (3xcosx-sinx)t' -

(2xsinx+2cosx)t =

( 3)

Jedno partikularno resenje diferencijalne jednacine (3)

zl

t 1

~
s~n

Uvodi se smena t = t 1 . Tada

1

-,-2s~n

t ' = 2cosx u _

--,-2-

s~n

s~n

----:-

4
sin

Ako se t, t', t"

s~n

- ,-3-

-6cos 2

t"

) u + 4casx u

s~n

- - ,-2-

s~n

zamene u diferencijalnu. jednacinu (3), dobija

se
+ xcosx + sinx u

snx u

(-xcosx+sinx)

+ 2

, 2

s~n

Kako

xcosx +sinx

u
to

xsinx

'

= C1xsinx

t = -

~ [ 1 (-xcosx
s~n

= 1

+ sinx) +

(4).

Kako

1.

-!2- [ 1 (-xcosx+sinx)
Sl.n

to

315 -

Opste resenje diferencijalne jednacine (1)

17.

jednaci~e

Naci opste resenje diferencijalne

ako su

lnxy" -

= lnx + 1,

Resenje.

= ln

= + lnx + 1 njeni partikularni integrali.

Ako su

partikularni integrali di-

partikularni integral odgo-

ferencijalne jednacine (1), tada

varajuce homogene diferencijalne jednacine

= xz,

Zamnjujuci

2
'

=z

+ xz' ,

- 2 z ' + xz"

diferencijalnu

jednacinu (1) dobija se jednacina

lnz -

se stavi

2 ) z -

'+ (2x 2 1nx -

= x 2 1n 2 x.

z' = t, dobija se linearna diferencijalna jednaci-

lnxt' +

(2

2
lnx-x )t =

lnx 12
t = - . 1 + 2
z =

lnx + lnx

1 -

ln

Njeno resenje

Kako

( 1

!Ef +

lnx) dx +
2

2 ' to opste resenje dife-

rencijalne jednacine (1)

.[
1
= - (lnx+l)

- 1

(lnx+1) +

+"2 (xlnx-x) + 2

+ :2 (lnx-1).

18.

3]6 -

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

y"-=

Karakteristicna jednacina date diferencijal-

ReiJenje.

jednacine

Nje

-1=0.

koreni su
i

Partikularna resenja diferencijalne jednacine su

i

Opste resenje diferencijalne jednacine

19.

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

'"

n.

Karakteristicna jednacina zadate diferenci-

jalne jednacine glasi

k3 + 1 =

.
. k orenl. su
NJenl

k 1 = -1,

k2

-l+il3
2--

1-i/3
--2- , te

opste

resenje zadate diferencijalne jednacine

Kako

e kxi = coskx + isinkx

e- kxi = coskx - isinkx

to se opste resenje rnoze napisati u obliku

= 1

20.

- + eX/2(c2COS l3
.
l3
2 + s l
-
Naci opste resenje diferencijalne jednacine

n.

jednacine

+=

Karakteristicna jednacina date diferencijal-

317 -

+ 1 =

Koreni karakteristicne jednacine su

1

te

= 1

opste resenje

21.

Naci opste resenje diferencijalne jedracine

+ 8" + 16 = .

y(!V)

Resenje.

tj.

Karakteristicna jednacina

(k 2 + 4)2

Njeni koreni su
i

te

opste resenje zadate diferencijalne jednacine

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

22.

+ '- = 2 + 1 +

n.

Karakteristicna jednacina

k +

ferencijalne jednacine
k2 =

"

= ,

homoqeno~

dela di-

Njeni koreni su
i

te

opste resenje homogenog dela diferencijalne

Potrebno

ne jednacine,
tegrala

nin

naci partikularni integral zadate diferencijalse postupak svodi

trazenje partikularnih in-

diferencijalnih jednacina

+ " = 2 + 1

+ -- =

18

~retpostavimo

da

partikularni integral

diferencijalne jed-

nacine

(1 )

oblika

Yl

Kako su izvodi funkcije 1

!

{'

12

Yi-

24

+
+

to uvrstavanjem relacija za

u jednacinu

(1)

dobijamo

12 2

{24+6)

Uporedjivanjem koeficijenata uz iste stepene argumenta

dobija-

slede6e vrednosti

te

12

= -

= "2

partikularni integral diferencijalne jednacine ( 1 )

1
4
12

12

Za partikularni integral 2 diferencijalne jednacine

"

pretpostavimo da

oblika

2 = (+)
Diferenciranjem dobijamo

( + + )

"= ( + + 2 )

2- = { + + ).

Uvrstimo li ove relacije u jednacinu (2) dobijamo posle skra6ivanja sa

2

Uporedjivanjem koeficijenata uz iste argumente

3
15

="2

= - <r

dobijamo

-319 te

partiku1arni integra1

2"3

.!2.)
4

Na osnovu ovoga sledi da

jednacine

opste resenje zadate diferencija1ne

= 1 + 2 + - - 3 + 112 4 + ( ~ 23.

Naci opste resenje diferencija1ne jednacine

= xcosxe

(1)

Odgovarajuca hornogena diferencija1na jedna-

Re~enje.

cina

.!f )+ ~ 2

y"-=.

Njena karakteristicna jednacina

k2 - 1 =

irna korene

k 1 = 1, k 2 =-1.

Opste resenje odgovarajuce hornogene jednacine

= C1e

Jedno partiku1arno resenje date diferencija1ne jednacine.

potrazirno u obliku

eX[lax+b)cosx -+' (cx+d)sinx]

Diferenciranjern dobijarno

"

' = {[(+) + + +d]COs+[(c-)+d-+]si}

.= { [2cx+2a+2c+2d]cosx+[-2ax+2c-2b-2a]sinx}

Uv~stirno 1i

i njene izvode u datu diferencija1nu diu do

jarn~

l(2-) x+2a+2c+2d-b cosx+ [(-2-) x+2c-2b-2a-d]sinx

Odavde

- = 1
+ 2 + 2d -

-2
2

=
-

- d =.0.

Resenje ovog sisterna 1ineatnih jednacina :

xcosx.

14

5'

= -

25'

5'

Na osnovu svega sledi da

320 -

25

d =

opste resenje diferencijalne jednaci-

(1)

Naci resenje 1 () diferencijalne jednacine

24.

"+2
' + 2 = -(/2)

uslove
7

koje zadovoljava
1 ()

1 () :; .

= 1

x--)+

n.

cina

Odgovarajuca hornogena diferencijalna jedna-

+ 2'

"

Njena karakteristicna jednacina

k3 - ;

k 2 + 2k + 2
1

k 1 = - 2'

irna korene

k2 = k = 2

Opste resenje odgovarajuce homoaene jednacine

_
-(/2)
- C1e

y~

+ 2

Jedno partikularno resenje date diferencijalne jednacine potrazi

u obliku

Diferenciranjern dobijamo

-2

"

4"

-2

-2

Uvrstimo li i
l)ijamo

4""

-2

-2

izvode

+"4
1,l

-2

datu diferencijalnu jednacinu do-

25

-2

te

25

21

opste resenje date diferencijalne jednacine

= + = 1

-"2

+ 2

4
"2
+25"

lim () =0 zadovoljen za 2 = 3 =0.

Uslov

Iz uslova () =1

X--'1+

sledi

1 =1.

Trazeno partikularno resenje

4.
-"2
= (1 +25" )

()

Naci n trazeno partikularno resenje 1 () diferen-

25.

cijalne jednacine

_ = .

koje zadovoljava uslove

()

Y~ ()

= 2,

" ()

= 4,

Odgovarajuca homogena diferencijalna jednacina

Resenje.

= .

k3 - 1 =

Karakteristicna jednacina

sa korenima k 1 = 1,

-l+i

_ -l-if:3
2' k 2

Opste resenje odgovarajuce homogene jednacine

-"2

(C 2 cos:r

.
{i
)
s 1n
2

Jedno partikularno resenje date diferencijalne jednacine potrazi

u obliku

Zamenom

i njenih izvoda u diferencijalnu jednacinu dobijamo

3 = ,

= 2.

Opste resenje date diferencijalne jednacine

-"2 (

,/

2s:+

13

S1n:)+2

22

Kako

- 1

-"2

13

/1

'

+-2- _(- 2 +:;sI3)s + (--21')s~nl +2 +2 ,

e:

"= 1 +

Odavde

i:<- 2 -l')S '7+2Sin

- .!.2 2

4 +2 ,

1
1 - 2"
=

'7

- + 4
2

.+ 13 + 2
2

= 2;

tra~eno

partikularno rese-

26.

() ~ 2 (+1).

Naci opste resenje diferencijalne jednacine

"+

Resenje.

'

(1)

l+

Odgovarajuca homogena diferencijalna jednacina

"

'+ 2

Karakteristicna jednacina odgovarajuce homogene diferencijalne

jednacine

k2 +
i

nn!

koreni

+2 =

Opste resenje homogenog

= 1

-2

diferencijalne jednacine (1)

2

(2)

taj izraz bio opsti integral diferencijalne jednacine (1)

sma.trace se

' -2 +

-2' -2
1
odakle

funkcijama od
,

;=

l+

formirati relacije:

l+

- - -

- Cie - X

'

'

l+

te

323 -

posle integracije
ln ( +1) - +

ln ( +1) + 02 .
Na osnovu svega sledi da opsti integra1 diferencija1ne jednaci(1) biti

[l(+1)-+1]-2 + [l( +1) +02]-

odnosno

0l

-2

27.

+02

-2

1(

+1) -

1( +1)

Naci opste resenje Euler-ove diferencija1ne jednaci-

22+2 ~-2y

(1)

Resenje.

~. dt
dt
dx

= 1:.

1 d 2y

dt 2

t ,

''

Ako se uvede smena

t =

1 ' I bice

~
dt

1~

-:2

2"
dt

odnosno
~
dt

2
~
dt

~
dt

Uvrstimo 1! ove re1acije u diferencijalnu jednacinu (1) dobijamo

linearnu diferencija1nu jednacinu sa konstantnim.koeficijentima,
tj.

~ + ~ - 2
dt

dt

= 1 + e 2t

Opste resenje ove diferencija1ne jednacine

Uvrstimo 1! smenu t

= 1 Ixl

-2t

- 2 + 4

2t

dobijamo opste resenje diferencija1ne

jednacine (1)
= 1 Il

2
1
1
+ 2" - 2 + 4

28.

Naci opste resenje Eu1er-ove diferencija1ne jednaci-

5n.

324 -

Ako se uvede smena !2x+l!

, bice

dt
dt dx

2
5
dt

+ dy
d
t

----..Lt

eL~

(- - t )

Posle zamene u diferencijalnu jednacinu dobijamo

2t

2
4
(~_ dy)
e 2t dt 2
dt

+ 2 t dy 2 _ 4
dt et

odnosno diferencijalnu jednacinu

d2

~ -

cije

e t _1
2
( -2- ) ,

opste resenje

Opste resenje date diferencijalne jednacine

29.

Odredi ti funkciju f (t)

tako da se smenom

= f (t)

diferencijalnoj jednacini

~~

anulira koeflcijent uz
jalne jednacine

(1)

zatim naci opste resenje diferenci-

(1).

Rese~i~~

Kako

__ dy dt
- dt d '

d 2y ( dt ) 2 + ~ d 2 t
dt 2 ' d
d t dx 2 '

to se diferencijalna jednacina

(1)

transformise u diferencijalnu

jednaCinu
d 2y ( dt )2 + ~ ( d 2 t _ dt) _
~
dx
dt
dx2
dx

uslovu zadatka treba da bude

d 2t
dt
dx 2 - dx

(2 )

Jedna takva funkcija

325 -

t = ,

= ln t .

Diferencijalna jednacina (2)

2
d_
= 4 t t
~-

Njeno resenje

sada

-t

+ t(t-1)e

opste resenje diferencijalne jednacine (1)

30.

Data

diferencijalna jednacina
(1)

gde

k konstanta.
Pokazati da se rnoze odrediti takva funkcija

data jednacina svodi

diferenc~jalnu

= f(t) da se

jednacinu sa konstantnirn ko-

eficijentirna.
Resiti zatirn diferencijalnu jednacinu
(2)

dy d t
u diferencijalnu jeddt dx
(1) dobija se diferencijalna jednacina
Zamenjujuci

n.

nacinu

~
~
dt

(dt ) 2 +
dx

d t ~
dx

dv
(k-1) dt ~ + k 2 2k-1
dx ~ d t

odnosno
d2
dt'

't

-2
dx

k-1
dt
x(dx)

(dt) 2
dx

Odredjujuci f (t)
k 2 x 2k - 1

k 2 x 2k - 1

dy
+
dt

x(dt)2
dx

iz uslova

nalazirno da

x(dt)2
dx
odnosno
t

dt
dx

kx

k-1

(3)

Tada

diferencijalna jednacina

326 -

za svako
(2)

Mozerno staviti

=l,

srnenorn t=x k $vodi diferencijalnu

jednacinu
2

(4)

= t

dt

Opste resenje diferencijalne jednacine (4)

opste. resenje diferencijalne jednacine (2)

31.

sinx

+ c 2 cos

rntegrisati diferencijalnu jednacinu

3 ,,2-

,.'
-

,2 -_

uzajarnnom srnenom zavisno i nezavisno prornenljive.

n.

'

Zarnenjuju6i

u datu diferencijalnu jednacinu, dobija se

odnosnc diferencijalna jednacina

x'-+"=.

cije

op~te

se

(''1),

resenje

sto predstavlja i opste resenje date diferencijalne jednacine.

327
32. Data

diferencijalna jednacina

2 "-2,+( 2 +2) = .
Odrediti f(x) tako da diferencijalRa jednacina ima partikularni integral

Yl= xf(x).

Na6i op!!Jte re!!Jenje date diferencijalne jednacine.

Resenje.
Kako

= f(x)

+ xf'(x),

se f(x) odredjuje iz uslova da

'()

+ xf"

(),

to

x 2 12f' () +xf" () 1-2x I f () +xf' () 1+ ( 2 +2) xf () =

odnosno
f"(x) + f(x)

Kako su f1(x) = cosx, f 2 (x) = sinx linearno nezavis~i

partikularni integrali diferencijalne jednacine
f"(x) + f(x) =
arno

ne~avisni

ne jednacine,

to su Yl=

cos

2=

sin

line-

partikularni integrali date diferencijal

njeno op!!Jte re!!Jenje

PRIENA

DIFERENCIJALNIH
JEDNA~INA

1.

Naci skup krivih koje pod pravim ug10m seku fami1iju

krugova
( - )
n.

(1)

Diferenciranjem jednacine (1) dobijamo

2 ( -

2'

tj.

odak1e

+'

+'

Uvrstimo 1! tako dobijenu vrednost

----~~~~--~~--~----~x~ za parametar u jednacinu (1) s1edi da

( ') 2 + 2

= (

+ ') 2

odak1e. sredjivanjem dobijamo diferencija1nu jednacinu zadate porodi-

Slika 1.

krugova, tj.

2 - 2 '

Porodica krivih koja zadatu porodicu krugova seci pod pravim

ug10m zadovo1java diferencija1nu jednacinu
2 _ 2 + 2

11!

~
2 2

te se

nas problem svodi

resavanje homogene diferencija1ne jed-

'

nacine. Smenom

tx;

t'x + t
odnosno
t

'

2t

= 1_t 2

t+t
1_t 2

t'x + t

imamo

329 -

Integracijom dobijamo
t

- - 2 - = kx
l+t

odnosno vratimo li smenu

'i

odakle

kx

Znaci trazeni skup

-k=.

porodica krugova ciji centar lezi

y-osi

i koji prolaze kroz koordinatni pocetak.

2.

Naci jednacinu trajektorija, koje

stalnim uglom

seku krugove

(1)

Diferenciranjem jednacine

n.

(1)

i eliminisanjem

parametra r dobijamo

diferencijalnu jednacinu zadate

porodice yrugova. Zato

- ~ + tga

1 +~

tga

diferencijalna jednacina trajektorija koje

gove (1). Na taj nacin smo problem sveli
diferencijalne jednacine, cije

~ ln(l +~)

odnosno

to

tgf1 arctg 'i

jednacina trazenih trajektorija.

seku kru-

resavanje homogene

tgaarctg,~

ln ___
__
/-2-V +yL

uglom

resenje
2

lnC - lnx

3.

Na6i ortogonalne trajektorije familije cisoida

(2 - ) 2 =
Resenje.

Diferenciranjem

njemparametra
soida

(1)

jednacine (1)

i eliminisa-

dobijamo diferencijalnu jednacinu porodice ci-

2 +2
-

2'

odnosno

.1

Y'=~x+L
2

23

Kako su trazene trajektorije ortogonalne to

3

2 2

tj.
=

-2 ~

_2 3
2 3

ili

'i.

3+ (l:) 2

diferencijalna jednacina trajektorija.

Resenje ove homogene diferencijalne jednacine
( 2+2 2 ) 2

( 2 + 2 )
te

jednacina trazenih trajektorija.

4.

Naci trajektoriie porodice parabola

ku parabole pod uglom =

Resenje.
ra

2= 4
, dobijamo
Y '-.:L
- 2

diferencijainu jednacinu date porodice parabola .

.:L
+ tg ~4
2

_.:L tg
2

=4

koje se-

i eliminisanjem paramet-

iz jednacine
= 4

i .

Diferenciranjem

2'

331 -

odnosno

:i + 2

:i

2 -

diferencija1na jednacina trazenih trajektorija. Resenje ove homo

gene diferencija1ne jednacine

617

-7- arctg (

2-

I7

1n

_ :i

( 2

+ 2)

tj.

617
-7- arctg (

to

2-

l7

1n(

jednacina trazenih trajektorija.

5.

Naci krivu koja pro1azi kroz tacku

(2;)

i ima s1e-

decu osobinu: otsecak tangente izmedju tacke dodira i y-ose sta1n

ve1icina jednaka 2.
Segmentni

Resenje.

+ -----"'--

o1ik

(,

vo1jnoj tacki kri"e (tacka

jednacine tangente

proiz -

gde su

=)()

tekuce koordinate.

Odat1e sledi da

otsecak koji

tangenta otseca

y-osi

NlO,n)

n=-

te su koordinate tacke N (;- ').

Slika 2.

Otsecak tangente izmedju tacaka

)(

tj.
,,2 + 2
te

Resenje

4-

= 4
tj.

"'4 -

diferencijalne jednacine razdvojenih promen1jivih

= -21n (

2- 4- 2

) +

./--2
4-

Uvrstimo 1! pocetne us1ove, tj. da kriva pro1azi kroz tacku

(2,0)

dobijamo da

=,

21n !

te

2-~_x2
/--2

. f + V 4-

jednacina trazene krive.

6.

Naci

porodi~u

krivih kod kojih

presecna tacka sa

y-osom sredina otsecka tangente izmedju presecne tacke tangente

sa x-osom i tacke dodira.
n.

Iz segmentnog oblika jednacine tangente (vidi

!

prethodni zadatak) sledi da su koordinate tacaka

(

.)

(sl.

;0); B(O;y-').

Tacka

sredina duzi

te

primenjujuci relacije za sredinu duzi dobijamo

:

f(x)

2'

Resenje ove diferencija1ne

dnacine razdvojenih promen1ji-

(n)

vih

A(m.O)

Slika

trazena porodica krivih

porodica parabo1a.

Naci porodicu krivih kod kojih

7.

subtangente

zbir

~angente

du koordinata tacke dodira (faktor proporciona1nosti k) .

y:f(x)
n.

us10vu zadatka

kxy , tj.

S _

proizvo1jnoj tacki krive, proporciona1na proizvo-

odak1e sredjivanjem dobijamo

Slika 4.

Resenje ove diferencijalne jednacine razdvojenih'promenljivih

to

(1 - k

2 2

jednacina trazene porodice krivih.

Naci porodicu krivih kod kojih

8.

koji

k ln

kvadrat otsecka

y-osi otseca tangenta u proizvoljnoj tacki krive, jed-

nak proizvodu koordinata tacke dodira.

Iz segmentnog oblika jednacine tangente u
proizvoljnoj tacki krive y=f(x)

sledi da

otseca

otsecak koji tangenta

y=f(x)

y-osi jednak
-

uslovu zadatka

~) 2

A(O,n)

tj.

xy~=y-Jxy
Odakte deobom sa

dobijamo

Slika 5.

j~

homogenu diferencijalnu jednacinu cije

(R.n

resenje

) 2

to

jednacina trazene porodice krivih.

9.

Naci krive kod kojih

povrsina pravougaonika kon-

struisanog nad otseckom tangente y-osi i apscisom tacke

dodira stalna velicina jednaka k.
n.

Otsecak koji tangenta konstruisana u proiz-

voljnoj tacki krive,otseca

y-osi

=-

Povrsina pravougaonika konstruisanog nad otseckom

tacke dodira

i apscisom

ll

k,

tj.
(-')

te

2' .

'

Na taj nacin se n problern sveo

cijalne jedacine. Srnenorn

resavanje linearne diferen-

u'v + uv'

UVi

dobijarno
,

u v +uv

uv =-

2"

ili
k

1
u'v +u(v'- '
v)

2'

Kako

v =

, to

v =

Uvrstirno li tako dobijenu relaciju

Slika

za v u jednacinu (1) integracijorn dobijarno

u

te

2 2

uv

= -2

(k

2 2

odnosno

to

jednacina trazenih krivih.

10.

Naci krive kod kojih tangenta u proizvoljnoj tacki

krive, obrazuje sa koordinatnirn osarna i ordinatorn tacke dodira trapez stalne povrsine k 2 .
n.

Povrsina trapeza koji obrazuju tangenta, koordinatne ose i ordinata tackedodira

n;Y'

(gde

=k 2

otsecak koji tangenta otseca

y-osi).

-335 -

Kako

'

-'+

to

~_-y"Hx)

k2

tj.
2

'-
s

te se

problem sveo

re-

savanje linearne diferencijal

jednacine cije

to

resenje
2k 2
3

Slika 7.

jednacina trazenih krivih.

11.

Naci familiju krivih kod kojih

subtangenta

arit-

meticka sredina koordinata tacke dodira.

Neka

Resenje.

tacka dodira

(;),

tada

uslovu

zadatka
tj.

Kako

to

' -- ~
2
tj.

- -2

Resenje problema svodi se

nacine

cije

to

"2

resavanje linearne diferencijalne jed-

resenje

cv'-;

jednacina trazene familije krivih.

12.

Naci krive koje imaju sledecu osobinu: Tangenta u

koordinatnim osama trougan
proizvoljnoj tacki krive 9"radi sa
2
povrsine 2
( = const) .

- 336 -

n.

Otsecci koje tangenta otseca

koordinatnim

osama su
rn =

n=-',

rn 2

= 122

tj.
' - ( _ ') = 4 2
'

odakle sredjivanjern dobijamo

= '

+ 2 -'

Slika 8.

te se nas problern sveo

resavanje Klerove diferencijalne jedlY\a-

cine.Stavirno li
dy = pdx

dobijamo

2 !-.

Diferenciranjern dobijarno
dy '" xdp + pdx -

dp

tj.

xdp + pdx - - - dp

pdx
te

)dp

,,'=

Opsti integral Klerove d~ferencijalne jednacine

farnilija pravih, dok

+ 2

I-c

singularni integral,(

farnilija trazenih krivih.

13.

Naci krive koje irnaju sledecu osobinu: tangenta

proizvoljnoj tacki krive otseca

ji

zbir

2.

koordinatnim osama otsecke ci-

337

Otsecci koje tangenta otseca koordinatnim

Resenje.

osama su
xv'-v

m :

n=y-xy

:.=.L--L

uslovu zadatka

+ m =

tj.

' + ;""}

2,

odakle dobijamo sredjivanjem

= + -1

(gde smo stavili

se nas problem sveo

ne jednacine

ciji

dok

'=)

resavanje Klerove diferencijal-

op8ti integral

+ 2
-1

singularni integral

+ 2V~ + 2

trazena familija krivih.

14.

Naci familiju krivih kod kojih tangenta

voljnoj tacki sece y-osu

proiz-

tacki podjednako udaljenoj od tacke

dodira i koordinatnog pocetka.

Obelezimo presecnu tacku tangente sa

Resenje.

sa

uslovu zadatka

tacku dodira sa

tada

osom

y=f(x)

Kako

1x2 + 2 ,2

&'1.

to

= ../ 1+ (') 2,

Slika 9.

338 -

Odat1e sredjivanjem dobijamo

' =

!2 (

~ ~ ~

Resenje ove homogene diferencija1ne jednacine

to

jednacina trazene porodice krivih.

15.
Naci krivu koja pro1azi kroz koordinatni pocetak
i koja ima s1edecu osobinu: sve njene norma1e pro1aze kroz tacku

( ; ).
n.

Jednacina norma1ne

krivu u tacki A(x 1 ;Y1)

= -1

'

(-)

(;)

Kako norma1e pro1aze kroz tacku

to

njihova jednacina

- = - 2,.. (- )
Sredjivanjem dobijamo
(Y-)'

te se nas problem sveo

(- )

resavanje diferencija1ne jednacine raz

dvojenih promen1jivih, cije

resenje

2 + 2 = 2 + 2 +

to

jednacina porodice krivih koje zadovo1javaju us10v za-

datka.
Uvrstimo 1! pocetne us1ove, tj. da kriva pro1azi kroz
tacku

=,

y=O,dobijamo

2 + 2
16.

Na!

=,

te

jednacina trazene krive

2 + 2 .

krive koje imaju s1edecu osobinu: ugao koji sa

x-osom gradi tangenta povucena u proizvo1jnoj tacki krive, dva

puta
ra.

veci od

koji sa istom osom gradi poteg tacke dodi-

uslovu zadatka

Resenje.

28 ,te
tgex = tg ( 28 )

Kako

osnovu definicije prvog

izvoda

~
1-tg 28

tgex

da

339 -

tgs

iz slike

..

ocevidno

te

..

Slika 10.

te se nas problem sveo

dnacine,cije

resavanje homogene diferencijalne

resenje

2 + 2
te

trazena porodica krivih, porodica krugova ciji centar lezi

y-osi i koji dodiruje x-osu.

Naci krive kod kojih

17.

odnos rastojanja tangente

od koordinatnog pocetka i tacke B(aib) konstantan i jednak

Resenje.

uslovu zadatka

Kako jednacina tangente u proizvoljnoj tacki (,) krive

' (-)

(.

i su tekuce koordinate), to su
rastojanja od tacke
(

'-

.; 1 + (') 2

odnosno

k.

. = - '+ '-

+ (') 2

Slika 11

(gde smo sa
nih

340 -

odnosno sa

obelezili pOdnozja normalnih spuste-

tangentu iz tacaka O,odnosno

-.El_'=-"1-

).

Na osnovu toga

, + ,

tj.

1-k

'-

--"::;~--y+x-

(1-k) x+ka

Nas se problem sveo

cine cije

to

resavanje linearne diferencijalne jedna-

((1-k)x +ka] + bk

k-1

i jednacina trazene porodice krivih.

18.

Naci krive koje imaju sledecu os.obinu: ordinata

proizvoljne tacke krive

apscise i zbira

srednja geometrijska proporcionalna

apscise i subnormale

Resenje.

Kako

resenje

bk
(1-k) x+ka

uslovu zadatka

toj takci.

(x+S N) .

SN

to

(+

y=f(x)

') .

Uvodjenjem smene

= t;

t'

"2

dobijamo
(

1
+ "2

t' -

t')

Slika 12.

odnosno

-2

1inearnu diferencijalnu jednacinu, cije

resenje

t = 2 (C-lnx 2 )
Vratimo li smenu (2 = t) sredjivanjem dobijamo

341 -

- 1n 2

jednacinu porodice trazenih krivih.

19.

Naci krive kod kojih

povrsina pravougaonika

konstruisanog nad duzinom tangente i normale

proizvoljnoj ta-

cki krive, jednaka povrsini pravougaonika konstruisanog

nad

apscisom i ordinatom tacke dodira.

Resenje.
N.T

tj.

uslovu zadatka

yvi + ( ') 2 l. vi + ( ') 2

'

te

)(

)(

odnosno

(') 2

Slika 13.

se nas problem sveo

resavanje Lagranzove diferencijalne

jednacine. Stavimo li
;

dy

pdx

dobijamo

y=~
1+

Posle diferenciranja i sredjivanja dobijamo

)dx

tj.

dx
dp
Dobili smo diferencijalnu jednacinu razdvojenih promenljivih,
pri

smatramo da

jalne jednacine

funkcija od
1

Resenje ove diferenci-

- 342 -

odnos:no

Uvrstimo li tako dobijeni izraz za

u relaciju za

dobijamo

- 22

= -.:..._--

te

jednacina trazenih kriv1n data u parametarskorn obliku

2
-(1!2 ) (p 2 +l)

Naci porodicu krivih koje irnaju sledecu osobinu:

20.

poluprecnik krivine u

proiz~oljnoj

tacki krive jednak

duzi-

ni norrnale u istoj tacki.

Prerna uslovu zadatka

Resenje.

(l+,2)

V 2 (') 2

"

odnosno

+ ,2 =

';

Posrnatracerno sledeca dva slucaja:

+ ,2
1 + ,2

"

-"

u ovorn slucaju

lika
l+

diferencijalna jednacina (1)

YP dy

'

odnosno

,
gde srno uveli srnenu

te

"

opste resenje

~=CY

dJ2

dy

Kako

to

343 -

odnosno

gde

=!

odakle sredjivanjem dobijamo

- 2

y=Cch--=~
1

te

(x-2)1

Uvode6i istu smenu kao pod

cina (1) prima oblik

1,

~.

,; 1 + 2

= ,

to

diferencijalna jedna-

njeno.opste resenje

~
dy

Kako

-(-

tra!ena porodica krivih,porodica lancanica.

)

~=~-1

odnosno

ydy

,; 2 _ 2

+ 2

2 - ,; C~ _ ~2 ,

te

trazena porodica krivih,koje zadovoljavaju uslov zadatka,

u ovom slucaju porodica krugova

(- 2 )2 + 2
21.

C~

Na6i porodicu krivih

ko~

(),

krajAja tacka proizvoljna

kojih

uslovu
s

zadat~

= ktgCL

quzina luka,ci-

~oporcionalna

tangente povucene u krajnjoj tacki lIka.

ReJenje.

koeficijentu

Kako

344 -

= ~+(y,)2dX,

s
tg

'

y=f(x)

to

Diferenciranjern leve i desne strane

dobijarno

)(

~)

= ky" ,

te se nas problern sveo

odnosno

Resenje ove diferen-

cijalne jednacine

to

Slika 14.

resavanje

diferencijalne jednacine koja ne sadrzi

= kch - k - - kC 1

jednacina trazene porodice krivih.

Brzina hladjenja tela proporcionalna

22.

razlici

ternperatura tela i okoline. Kod nekih procesa faktor proporcionalnosti k lnearno

zavisi od ternperatire t, tj. k = k o (1+o(t)

Uz tu pretpostavku naci zavisnost ternperatire i vrernena t ,

ako

za t=O, Q = Qo' dok

Kako

Resenje.

ternperatura okoline

1'

dQ _
dt- k (Q-Q1)'

k =ko(l+ t)

to

dQ _.
dt - ko(l+o(t) (Q-Q1) ,
te se nas problern sveo
~azdvojenih

resavanje diferencijalne jednacine

proroenljivih, cije
Q - Q1 =

'

resenje

k o (t+at 2 /2)

Uvrstirno li pocetne uslove, tj. t=O, Q=Qo dobijarno

Q =

= Qo

,te

k o (t+ (at 2 ) /2)

(Qo - Q 1) + Q1

23.

345

Tacka mase m krece se pravolinijski:

sila proporcionalna vremenu t

koje se racuna od trenutka kada

Sem toga

delu-

(faktor proporcionalnosti k 1 ),

brzina bila jednaka nuli.

tacku takodje deluje otpor sredine koji

propor-

cionalan brzini (faktor proporcionalnosti k 2 ). Naci zavisnost

brzine od vremena.
Sila koja deluje

Resenje.

tacku jednaka

razli-

ci sile F 1 proporcionalne vremenu i otpora F 2 sredine, tj.

F =

Kako

F = m = m

(gde ie

dv
= dt

ubrzanje), F 1 = k 1 t

dv

m dt
odnosno
v

te se

taj nacin nas problem sveo

rencijalne jednacine, cije

resavanje linearne dife-

resenje
-(k 2 /m)t

~ (t - ...!!!.- ) + .

k2

u trenutkn t=O

k2

v=O, te ako uvrstimo ove pocetne uslove u re-

senje, dobijamo

Na osnovu toga sledi da

k1
k1m
(t - m ) + -:-2
v
k2
k2
k2
odnosno
v =

to

k1
k2

t +...!!!.k2

k 2t

- ~?:
m

1) )

i relacija koja daj.e zavisnost brzine tacke v od vreme-

t.
24.

Telo pada pod dejstvom zemljine teze sa neke vi-

sine h. Otpor vazduha proporcionalan

porcionalnosti k): Naci zakon kretanja.

brzini pada (faktor pro-

Resenje.

Si1a koja de1uje

za otpor vazduha, tj.
dv
m dt

te10

tezina

nn

= mg - kv ,

odnsono

+ m
~ v

= g

(1 )

Karakteristicna jednacina ove diferencija1ne jednacine

k

<1+

tj.

te

<1=

= e_(k/m)t

v' =

Uvrstimo 1! ove vrednosti u re1aciju (1) dobijamo

tj.

te

= -

-(k/m)t + ~
k

Za t=O i v=O, sledi da

vh + v p

~
k

konacno
(2)

Kako

ds
v = dt ' to ponovnom integracijom dobijamo
2

=m
~

s
Za t=O i s=O

te

ge

-(k/m)t + ~ t

k
+ 2

zakon kretanja dat re1acijom

s =

m2

(-(k/m)t

25.

Naci jacinu

st.;,.

1)

it t.

u ko1u u trenutku t, ako

otpor ko1a R, koeficijent indukt1vnosti L, jacina struje u

trenutku t=O 10=0,

wt

347 -

e1ektramotorna

11 n

zakonu

= ,1n

n.

to

Kako

= L d1 + R1
dt
u na~e s1ucaju

nn

te taj n1n n problem sveo resavanje 11nearne d1ferenc1ja1ne jednac1ne, 1 re~enje

1 =

2Eo~

2 (Rs1nwt - Lwcoswt) + ce-(R/L)t

R +L w

Uvrst1mo 11 pocetne us10ve tj. t=O 1 1 =0 dobijamo

L 2w
=

R 2+L 2w 2

te

jednac1na struje u k01u data re1ac1jam

~__~o__w (Lwe(R/L)t + Rs1nwt - Lwcoswt) .

R2+L 2 w2

Na dnu pravog c111ndr1cnog suda poprecnog preseka

11 kru~n1 otpor povrs1ne s 2 prekr1ven d1jafragmam. U sudu na1az1 tecnost v1s1n1 h. U trenutku t=O
d1jafragma 1n da otvara, pri cemu povrs1na otvora
26.

S cm 2 , na1az1

proporc10na1na vremenu, 1 u potpunost1 otkr1va za sekund1

K01ika v1s1na tecnost1 u sudu kroz sec, pocetka og1eda.
n.
S jedne strane k011c1na q is'tek1e tecnost1 u
jed1n1c1 vremena jednaka

gde

=s

. v,
s - povrs1na otvora v - brz1na 1st1canja tecnosti.S

druge strana k011c1na 1stek1e tecnost1 q

jednaka

- 348-

gde

=_

dQ
dt

Q - ukupna ko1icina

=s

tecnosti u sudu. Kako

. h

to diferenciranjem dobijamo
dQ
dt
te

Slika 15.

S dh

dt

s.; 2gh
NO, kako

to

=-

dh
dt

(v

.; 2gh)

So t .; 2gh

te se nas problem sveo

=-

dh

S dt

resavanje diferencija1ne jednacine

razdvojenih promen1jivih, tj.

So

odak1e

tdt =

dh

-s

12gh

So t 2 +

~/
/g
-2S>'2h

U trenutku t=O visina tecnosti

= -2SI2 /g

Uvrstimo 1i tako dobijenu vrednost za

u trenutku t=T, h=H to

tj.

tra~ena

visina stuba tecnosti.

te

Kako

(1)

u jednacinu (1) dobija-

-349 -

1.

Naci krive kod kojih

subtangenta proporcionalna

apscisi tacke dodira.

(yk = )

2.

Naci porodicu krivih kod kojih

stalna velicina jednaka

2
( (- )
+

kvadratu ordinate.

= 2~ (e kx +c + - (kx+c)

Naci krivu koja sece x-osu

4.

duzina normale

Naci krive kod kojih duzina normale proporcional-

3.

osobinu: subnormala

=l

tacki

svakoj tacki jednaka

i ima slede-

aritmetickoj

sredini koordinata te tacke.

( (_ 2 )2(+2) = 1 )
Naci krivu cije sve tangente prolaze kroz tacku

5.
(,)

6.

Naci krive kod kojih

pocetka od tangente i normale

----

( 2 +2 =
27.
n

i 12 m.

rastojanjekoordinatnog

istoj tacki krive jednako.

arctg ~

Lanac visi preko glatkog klina 8 m.

drugu. Naci vreme koje

jednu stra-

potrebno da bi lanac

skliznuo i to:
)

lanca

ako zanemarimo trenje

ako sila trenja jednaka tezini 1m.

~anca.

n.

m,

vremenu t sa

ni duzinu lanca od

Obelezimo masu lanca sa

.

Posle t vremena imacemo

(8-)m,

drugoj od

(12+)m.,

pomeranje
jednoj strajer se

350 -

1anac u vremenu t pomer10 za

(4+2)

Raz11ka od

m.

m. sa jedne

strane k1ina daje si1u

F --

{4+2x)mg N

20

)(

S druge strane si1a

jednaka

pro1zvodu mase 1anca 1 ubrza)(

nja, tj.
F

)(

te

md 2 _ {4+2x)mg
20

d7 -

Slika 16.

odak1e sredj1vanjem dobijamo

2

-.=~.
dt

10

Na taj nacin smo nas problem sve1i

ferencija1ne jednacine drugog reda,

= 1

v10t

resavanje nehomogene d1-

-v1ot

resenje

(1)

Brz1nu pomeranja dobijamo diferencirajuci izraz (1)

~~ =

t=O,

dobijamo da

-ro

onda

( 1

&
10

-v'ift

t, tj.

1 v=O, te koristeci ove pocetne us10ve

te

odnosno

\1' $-

= 2{ch

-.;' {tt

- 2

t - 1)

Iz ove jednac1ne dobijamo

t =

\1' 1~

Arch (

Uvrstimo 11 u re1aciju (2)

1n ( ~:"";:'*2---'=
x+2+~?+4x ) . .
9

.~ (+2

= \1'10
9

V
=8

dobijamo

1n{5 +2/6)

(2)

- 351 _.
6

tj. vreme za koje

)

1anac sk1iznuti sa k1ina.

U ovom slucaju si1a F koja de1uje

d2
dt~

F = ~

9de

(4+2x)mg
20

!!
20

1anac

(3)

~ si1a trenja, koja jednaka te~ini 1 m. 1anca.

Sredjivanjem jednacine (3) dobijamo

2

20

dt~

= (3 +

dx
11 citavu jednacinu sa dt

Pomno~imo

2
20 dx d
dt dt2

odak1e

2)9

dobijamo

dx
dx
39 dt + 29 dt

inte9racijom
10 ( dx
d~ )2 = 92 + 39 + 1

Za t=O i
nost za

=
1

1 =. Uvrstimo 1! dobijenu vred(4) sledi da

i v=O, te

r~laciju

(4 )

(~

dx
dt

. /9 2+39

dt

. 10
9

10

odnosno

dx

te inte9racijom
f1()

t = V

1n

Za pocetne us10ve t=O i

(
=

= - ..; 10 1n
9

3-.12

+ v

+3

Lanac

= .; 10 1n -2
9

u re1aciju

102
3/~
t = . / ~ 1n ( + 2 + Vx +3 ).
6

(5 )

dobijamo

Uvrstimo 1! tako dobijenu vrednost za

da

) +

sk1iznuti sa k1ina za vreme

(5)

sledi

352 -

t
(

ovorn slucaju
28.

Telo

= 8) .

rnase rn klizi bez trenja pravorn putanjorn,

dok se putanja obrce oko svoje sredisnje tacke

konstantnorn

ugaonorn brzinorn w. Naci jednacinu kretanja ako

)

telo se krece brzin.orn v = ~

telo u stanju rnirovanja

n.

tojanju
n

Neko se telo u rnornentu t nalazi

ras-

od sredine putanje

izlozeno dejstvu dveju

sila: tezine rng i centrifugalne

sile rnxw 2 , koja deluje od cetra
obrtanja

pravcu putanje.

kornponenta teze paralelna putanji

prerna centru vrtnje
toga

sila

mg

Na osnovu

deluje

mw 2 x

---\\f-~-<>~-t
.
vt

Kada se putanja obrne za ugao wt

velicine rng sin wt usrnerena

sit

telo
Slika 17.

d 2x

rn ----.; = rnw 2 x - rng

dt'<:

in wt

ili

d 2x
2
--- - w = - gsinwt
dt 2

Resenje ove nehornogene diferencijalne jednacine drugog reda

(1)

Diferenciranjern ove jednacine

t dobijarno

dx

( 2)

dt
Za

pocetne uslove t=O,

da

i v=O sledi iz jednacine (1)

-~

2w

i(2)

353-

Resenje ovog 1inearnog sistema

=~

4w

Uvrstimo 1! tako dobijene vrednosti za

2 '

jednacinu (1)

dobijamo jednacinu kretanja

= - ~ shwt + ~ s inwt
2w

2w

U ovom s1ucaju t=O, = i v = JL

2w
ovih us10va u jednacine (1) i (2) dobijamo
)

C1 -

cije

te uvrstavanjem

resenje

te jednacina kretanja u ovom s1ucaju g1asi

= ~ sin wt .
2w

.,

Horizonta1na greda duzine 21

29.

os1onjena

kraja opterecena kontinua1nim opterecenjem qIN/ml. ! jednacinu e1asticne 1inije grede i maksima1ni uglb.

=
=

=21
=

Slika 18.
Resenje.

u os1oncu

de1uje si1a q1

terecenje qx u sredini otsecka

Kako

EI

Posmatracemo otsecak grede

~
dx

rastojanju

U tom s1uca-

od tacke

rastojanju

/2

od tacke

gde

354 -

rno~enat

- rnoduo e1asticnosti , I

preseka grede,

ko~de1uje

- rnornenat

d~Y
d7

q1x - "2

inercije poprecnog

gredu u tacki

to

Integriranjern dobijarno

! ~
dx

U sredini grede

=1

~
dx

te

-1

tj.

q1

odnosno

Resenje ove diferencija1ne jednacine razdvojenih rn1ivih

EIy = 1 q1x

U tacki

1
4
24 qx

(1)

osnovu toga 2 =0. Uvrstirno 11 tako dibijenu vrednost za 2 u jednacinu (1) dobijarno jednacinu e1asticne
linije
==

te

= 24! (4~x

Maksirna1ni nag1b grede

- - 8.1. )
mestu gde

(2)

nagib jednak nu1i, tj.

= , te diferenciranjern jednacine (2) dobojarno

Resavanjem ove jednacine dobijamo =1, sto znac1 da rnaksirna1ni nag1b grede

sredini grede i

iznosi
4

- = ~
(4~4 - 14 - 8~4) = ~
24!
24!
30.
Konzo1a du~ine 1 rnetara optere6ena kontinua1n1rn
optere6enjem q IN/ml. Na6i jednacinu e1asticne 1inije i rnaks1rna1ni ugib konzo1e.
ReSenje.

ka tacka

postavirno koordinatni pocetak u os1onac

ima koordinate

Posrnatrajrno

odse~ak

konzo1e

1 nePR.

Jedina sila koja deluje

Q = q (l-x) , koja deluje

otsecka PR,

posmatranom odsecku

tezina

sredini
1

rastojanju 2(x-l)

metara od tacke
Tada

355-

momenat u tacki

1
2
=2 q(1-x).

Diferencija1ni oblik jednacine e1as-

ticne linije glasi

2

4
dx

!
te

= -

d2
! ~
X"Z

= - -1

Slika 19.

q(1-x) 2

Integracijom dobijamo

U os1oncu

te

= ~

q(1-x)3

'6 g1

Na osnovu toga

~
dx

i nagib

! ~
dx

'6 g1 ,

odak1e integracijom dobijamo

1

EIy = - 24 q(1-x)
U os1oncu

- '6 g1

== te 2 = 2~ g1 4

vrednost za

(1 )

Uvrstimo 1i tako dobijenu

u jednacinu (1) dobijamo jednacinu e1asticne 1inije

= ~y

(1 4 -4.1 3 X

(l_x)d)

tj.

= 24
Maksima1ni ugib

jednak
-

(4.1X 3 -

6.1 2x 2_

4 )

kraju konzo1e, tj. u tacki R(x=1) i

4
~
8 !

-'356 31.

Horizontalna greda duzine 1 ukljestena

kraja. Naci jednacinu elasticne linije i

ona opterecena

kontinualnm

grede i naka tacka

sile koje deliju

stenja

ma

od

otpor oslonca

koordinate
grede

ugib, ako

jedinici duzine.

koordinatni pocetak

otsecak

i spoljne optere6enje gx

optere6enjem q

,Neka

Resenje,

maksmalni

levom oslon-

(slika 20.). Spoljne

nepoznati moment uklje-

koji deluje nagore velicine

sredini otsecka

1/2 gl,

rastojanju

/2

Slika 20.
Tada

koriste6i jednacinu elasticne linije

EI

d2

dJ
tj.
EI

d2

1
1
2" glx + 2"

dJ

Integracijorn dobijano
dy _
EI dx -

4 glx

l' 3

gx

(1)

Kako osloncu = i dy = , jer greda tu ukljestena, to

dx
uvrstavanjern ovih uslova jednacinu (1) dobijarno 1 = .
U

osloncu =l, dok nagib ~~ = , jer tu takodje greda

uk1jestena, te

1 -

tj.

41

13 + 1 g13

357 -

Uvrstimo 1i tako dobijene vrednosti

i konstantu

(2)

za mOI!1.enat

u jednacinu (1) dobijamo

1
12
1 glx2 + 1
12
g - 4
6 gx 3 .

dy
EI dx =
Odavde

integracijom
EIy =

24 gl

22

12 glx

+ 24 gx

O,te

==

Stavimo 1i u jednacinu (2) pocetne us10ve

C2~

dobijamo da

jednacina e1asticne 1inije

~
24EI

Maks ima1ni nagib g'rede

dy
dx

~~
24EI

2
- 21 + 1 )

2GX
24EI

(l-) .

u tacki u kojoj

(l-)

~
24EI

dy
dx

nagib

2(1-)

tj.

odnosno
liEI (l-) (1-2) = ,
odak1e dobijamo

32.
recenjem q i
i

21 1, .te

~
384EI

maksima1ni nagib

Konzo1a duzine 32 opterecena

22 od oslonca.

kontinua1nim opte-

nju de1uju dve si1e ve1icine Q

rastojanju 9.

Napisati jednacinu e1asticne 1inije i naci mak-

simaLni ugib.

----

1/2 (31 - )

~
.~

31-

.L

~
~

'""

--1

V2(3 -))

I-x

21-

~
Q

Slika 21.

-r- ..... r-..;-.....

(31-x)q

(31-)

, ~R

(l-)q (31-x)q

358 -

Neka koordinatni pocetak u os1oncu i ne-

Resenje.

ka tacka irna koordinate , (Slika 21.). Ovde m posmatrati

sledeca tri slucaja: kada tacka u jednom intervalu (O,~),
"
(1,21) i1i (21,31). U svakom od ovih s1ucajeva pri izracunavanju

tac-

momenta savijanja posmatracemo deo grede desno od posmatrane

ke.

Ako

(, l.)

u intervalu

ce1okupno opterecenje koje de1uje

s lici

otsecak

= 1)'

tada

R, kontinua1no

opterecenje (31,-x) q sa napadnom tackom u sredini otsecka 1{ R

rastojanju ~(3~-X) od tacke 1;

1'

odnosno (2L-x) od tacke

(L-x) ,

od tacke

i sile Q rastoj~njima
Momenat savijanja sila desno

1 = -(31-x)q ~ (3:l-x)-Q(1-x)-Q(21'-x)

=-~
Na osnovu toga

q(31-x)2, -

Q(I-x) -

(21-)

diferencija1na jednacina elasticne linije

d2
I = dx

21

q(31-x)

-Q(!-x) -(-),

odak1e integracijom dobijamo

I ~ = -61 q(31-) + 21 Q(l-x) 2 + 21 Q(2!-x) 2 +

dx

U osloncu = i ~ =
dx

te

(1)

Uvrstimo 11 tako dobijenu relaciju za

u jednacinu

(1)

do-

dv

I ~ = q(3.f-~)

odnosno
Ely

1
2
1
2 9
3 5 ."
+ 2 Q(l-x) + 2 Q(21-x) -2 g1. - "2 Q1

integracijom

=-2~

q(31-x)4

-i

Q(1-x)3

-iQ(21-)3- ~

q:l3 x

-~Q12x + 2

Kako

te

za os1onac

==

to

jednac1na elasticne linije

(2 )

359 -

1 q (31-
. ) 4- 1
- --

EIy

24

.r'3

O(~-x)

1 (21 - )3
-

9 q 13
'2

_ ~ Q12x +2; q1 4 + 13

(2 ')

Ako u interva1u (1;21), tada se tacka pok1apa sa tackom 2 1 momenat sav1janja si1a desno od tacke 2

te

=-

"2 q

(!-)

(21-)

d1fePenc1ja1na jednac1na e1ast1cne 11n1je

d2
1
2
EI ~ ,. - "2 q(31-x) - 0{21~x)
dx

odak1e dvostrukom 1ntegrac1jom dobijamo

1
.
4
1
3
EIy =- 24 q(31-x) - 0(21-)
+ 3 + 4

U s1ucaju kada

1zjednacuju

sav1janja (2') 1 (3) 1 na-

tako da 3 = 1 1 4 = 2 0 Uvrst1mo 11 vrednost

gibi ~,
3

=l

(3)

za

u jednac1nu (3) dobijamo

EIy =-214 q(31-x)4

-i 0(21-)3 -~

!2x {9q1 +50) +

(9q! + 40)

(3)

Ako

menat sav1janja

u 1nterva1u
11

(21,1)

desno od tacke

(
3

se pok1apa

3 )' -

R = - ~ q{31-x)2 ,
te

d1ferenc1ja1na jeinac1na e1ast1cne 11n1je

odak1e

d2 '
1
.
2
EI ~ = - '2 q (31-) ,
dx
dvostrukom 1ntegrac1jom
1
4
EIy ,. - 24 q(31-x)
+ 5 + , .

odnosno
1
412
33'
EIy = -24 q(31-x) -"2 l (9ql+5Q) +1 1 (9ql + 40) ,
jer

u s1ucaju kada

BU

nak1, te

=21

(4)

sav1janja 1 nag1bi (3') 1 (4') jed-

konstante 5 1 jednake konstantama 3 1 4

Jednac1ne (2'), (3') 1 (4') u p1sat1 i u obliku
BU

24iI' (I2. 3 - 54.1 2 2 - 4 )

~I (2 3

9.l 2 ),

<

< L

360 -

=--..:L..(l2.1 - 54.1 2 2 _ 4 ) +L( _ ~2 _ 3.l 2 x + 1 )

1

24E1

1 ..

21

= 24E1 (l2.1

22
4
Q

2
- 54.1 - ) ~ 2E1 (3. - 5.1 );

Maksima1ni ugib

u tacki R i

2~ ~ ~ 3.1.

jednak

8~1(81q14 +48Q1 )

Zapazimo jos da se elasticna 1inija sastoji iz 1ukova tri raz1icite krive, koje imaju zajednicku tangentu u tackama spajanja.
10

33.

se sastoji od ka1ema indukovanosti L =0,05 h,

kondenza tora kapaci teta 100 mikrofarada i

otpornika R = 20

izvora e1ektricne energije

e1ektriciteta q, ako

za t=O, q=O i

u ovom

ReSenje.

L 01 + R1 +

1=0.

100

dt

Kako

=100 vo1ta. Naci struju i ko1icinu

to jednacinu mozemo pisati u obliku

2

~ + R dq + ~ = 100
~

dt

'

odnosno
2

0.05

~d

+ 20

dt

100'10-

100
R =20

i1i sredjivanjem
2

~ + 400 ~ +20Q.000q = 2000 .

dt

dt

1ntegracijom ove nehomogene diferenSlika 22

cija1ne jednacine dobijamo

q=e

-200 t

.
(Acos400t+Bsln400t) +0,01

(1)

Struju 1 dobijamo diferenciranjem jednacine (1)

dq
1 = dt =

200

-200t

(-+2)s400t

vremenu t, tj.

.
- (B+2A)sln400t) .

Uvrstimo 1! pocetne us10ve tj. q=O i 1=0 za t=O dobijamo

+ 0,01

- 361 odak1e

te

= -0,01

= -0,005

-200 t

(- ,

.
,005s1n400t) +

1 ,

= 5e- 200t sin400t

34.

1cos400t -

Elektricno kolo sastoji se od kalema indukovanos-

ti L=O, 1 henrija, otpornosti R = 20 oma i kondenzatora kapaciteta

= 25 mikrofarada (1 mikrofarad = 10-6 farada) .Na6i kolicinu elektriciteta q i struju I, koriste6i pocetne uslove
q

0,05 kulona, i

0,05 kulona, i

-0,2 ampera za t

Resenje.
L

0,1,

(t)

Kako

R = 20,

d2
dt

1+

u ovom slucaju

= 25.10-6 , i

i kako

L
to

za t

93
dt

+ sl

(t)

,1 + 20 93 +
dt

dt

25.10-6

R =20'n'

odnosno2

+ 200

+ 400.000q =

Slika 23.

dt
Resenje ove diferencijalne

q =

-100t

Diferenciranjem
I

93
dt

(V; - S1009t

v"9 ) sin100J39

t,

slede6e vrednosti za konstante

...
=0,05,

Uvrstimo li pocetne uslove

(1)

t dobijamo

100e- 100t

jednacine

/,
(Acos100V39t + BS1n100V39 t)

+
( 2)

,i=O'za t=Q dobi6emo

= 0,05 ;

Stavimo li ove vrednosti za konstante

nosno (2), dobijamo

u jednacine (1),

-lt ( ,05SII'; t + 0,05 SinlV9t)

39

q
i

_100e- 100t 40'0,05 sin 100f9t

l9
)

f9

U slucaju kada
= 0,05

200 -100tsinlV9 t

q=0,05, i i=-0,2, t=O, tada

= 0,0077, te

e-100t(0,05sV9t + 0,0077sinlf9t)

100- 100t {(f9'0,0077 -0,05)SIf9

,0077)sinlV9t} ~

35.

t-(vj9 0,05 +

100e -lt (- ,2cos624t - 32sin624t)

Kolo se sastoji od kalema induktivnosti L, konden-

zatora kapaciteta i i~vor'a elektricne energije . Naci kolicin

elektriciteta q i struju I, ako se elektromotorna sila

zakonu

= cos wt, i ako

n.

Kako

nak nuli tj. R=O, to

u trenutku t = , q = qo i I = I o

otpor u kolu,

takodje i u izvoru jed-

diferencijalna

jednacina oblika
2

~ + g = coswt

dt2

odnosno
.

L coswt
Slika 24.

Ovde

posmatrati dva slucaja i to:

ako

w",-,-V CL

ako

w =

CL

U prvom slucaju resenje nehomogene diferencijalne jednacine

q = Acos _l_t + Bsin

tj.
q

Acos

.2...... t
~

+ Bsin

~
1

t +

1
-w

1
+CL

coswt ,

coswt
t + --2l-w CL

363

Diferenciranjem
1 =

t dobijamo

Cw
_1_, (Asin _1_ t + Bcos _1_ t) _ -=.._-,,-0..,--_ sin wt
Jc~
CL
1-W 2CL

~
dt

VG:

Uvrstimo 1i pocetne us10ve

t=O, q=qo i I

I O ' tada

te

1-w CL

q = (q

1 cos

02 ) cos _1_ t + VcLIosin _1_t +

cos Ylt
l-w CL

l-w 2 L
VCL
VCL

t - - - (q 02 )sin - - tJCL
JCL
1-w CL
JCL

U drugom s1ucaju

d2

EoCW

l-w 2 L

sin wt.

diferencija1na jednacina oblika

'2

~ + w = coswt '
dt
L
Njeno resenje

q = Acoswt + Bsinwt +
Diferenciranjem

2Lw tsinwt

t dobijamo

~ = w(-sinwt+swt) + 2~{ ~ sinwt + tcoswt),

1 =

Uvrstimo 1i pocetne us10ve t=O, q=qo i I=I o dobijamo s1edece vrednosti za konstante i
I

te

q = qocoswt + WO sinwt + 2~W tsonwt

i

i = Iocoswt - qowsinwt + 2L

010 u rezonanci kada w

1:.

(w sinwt + tcoswt)

= __1_,

jer tada reaktanca

IcL
Lw

-....!..
Cw

otpornost.

, gde s u Lw i

cw

induktivna, odnosno kapacitivna

N U R I

ANALIZA

1. NUMERICKO RE~AVANJE JEDNACINA

Neka

data

nn

f(x)=O

(1 )

i neka

funkcija f(x) definisana i

beskonatnom interva1u

Resavanje
1)

prvoj etapi

odrediti interva1e
nn

2)

toda koja

<

neprekidna u konatnom

nn

sastoji

(1)

nuzno 1zo1ovati korene

,

u kojima

iz dve etape:

nn

tj.

(1),

ria1aze jedinstveni koreni

primenjuje neka

poznatih numeritkih

suzavati potetni interva1

n-

tj. omoguciti

1azenje priblizne vrednosti resenja jednatine (1)

1!

(1).

drugoj etapi

<

proizvo1j-

tatnoscu.
1.1. IZOLOVANJE KORENA JEDNACINE
Za razdvajanje korena

jednatine (1) mozemo

ko-

ristiti sledecim kriterijumima:

1) Ako

f(x)

interva10m

monotona i

ako

interva1a uzima vrednosti raz1ltitog znaka tada u

n

re~enje

jednatine (1)

(vidi

l.

krajevima

postoji
l.

2)

365
nuzno odrediti

drugim recima,

f(x).

2.

testo se pri

jednacine
nici

osom.

f(x)

(1)

odredjivanju intervala kome se nalaze nule

koristi

koren

graficka metoda koja se zasniva

jednacine

tada

(1)

cinje-

zapravo presek funkcije f(x)

sa

slucaju kada tesko konstruisati grafik funkcije

se napise

obliku

f(x)=f 1 (x)
i

intervale monotonosti funkci-

f 2 (x)

postaje

(1)

f 1 (x)=f 2 (x)
Sada se odredjivanje realnib korena jednacine
djivanje apscisa

tacaka preseka krivih f 1 (x)

(1)

svelo

f 2 (x).

1.

Izolovati korene jednacine

--1=.
Resenje:

Funkcije f(x)=x 3 -x-1 i f' ()= 2 -1 su neprekidne nad celom osomx.

Iz jednacine
dobijamo intervale monotonosti funkcije f(x):
(-

ako

- 13

(-

13

13

13 ,00

i f(- / ) <
3

lim f(x)=- ""

x~-oo

to u (- "",jednacine.

1)

(-

f (

<

13 13 ) ne postoji ni jedan realan koren

3 ' 3

13

Kako f()< lim f(x)=+ "" to se jedini realan koren nalazi

13
u intervalu ( ,00). Iz ovog intervala odredimo konacan interval , u koj~, se nalaziti koren jednacine. Kako
f(1)<O
f(2)=5>O
to se jedini realan koren jednacine --1= n~lazi u intervalu
[1,2]

366

Pokazimo

istom primeru kako

koren jednacine grafickom metodom. U tu svrhu

smo izolovali
napi~imo

pocetnu

jednacinu --l= obliku fl(x)=f2(X):

=+l
i nacrtajmo krive fl(x)=x

----------~~~~~~--~--.-----

51.3

Sa slike se vidi da se realan koren jednacine, zapravo apscisa presecene tacke krivih f 1 ()= i f 2 (x)=X+l,
nalazi intervalu [1,23.
2.
Izolovati korene jednacine

sipx - xcosx=O.
Resenje:

Funkcija f(x)=sinx-xcosx i njen prvi izvod f'(x)=xsinx su neprekidne nad celom osom . Granice intervala monotonosti funkcije
. f () se dobijaju iz jednacine f" () =0

ako xsinx=O za = 1 (=, 1,:!:: 2, )

i kako f'(x) pri prolasku kroz x=n~ (izuzev = ) znak to su

interva1i rnonotonosti funkcije f(x)

+ ...
(-1\ ,11) i
(nJ"
(n+l)(i'\)
za n=1,-2,

Ostaje

da proverirno da 1! f(x) rnenja znak

vala rnonotonosti to

krajevirna inter-

ornoguciti da utvrdirno egzistenciju

jedinstvenog korena jednacine f(x)=O unutar tih intervala.

f

( '

) f n+l)

'

)=

= (sin(n'J )-n' COS(n'J. (sin(n+l)-(n+l)'s (n+l)'J)=

= n'J (-l)n (n+l) ' (_l)n+l=_n (n+l) '2 <
rn"~I~'l., ..
f

(1)

f (-'ii) <.

Mozerno zak1juciti da svakorn od interva1a ~onotonosti 1ezi

jedan koren jednacine
sinx -

3.

Grafickom rnetodorn naci pribliznu vrednost najrnanjeg pozitivnog

i najveceg negativnog realnog korena jednacine
tgx-=

Resenje:

f 2 (x)=x i tada pocetni problern svodi

nalazenje preseka ovih krivih. Prirnetirno da f(x)=tgx-x

Neka

f1(x)=tgx

neparna funkcija, tj. f(-x)=f(x),

ni sirnetricno

odnosu

koreni rasporedje-

veci negativni koren biti

-.

'

(-

'

),

da

tgx-=

jer

1.

posrnatrajuci

najrnanji pozitivan koren jednacine

('':2

koordinantni pocetak.

biti dovo1jno naci najrnanji pozitivni koren

1ezi

najveci negativan koren srneten

'~'J)

7.

I)

SI.l.

znaci da

4 vidirno da

intervalu

tada naj-

intervalu

368

4.

Izo1ovati korene jednacine

1n{+2)

- sinx

Resenje:

Napisimo gornju jednacinu u obliku

1n{x+2) = sinx
f 1 () = 1n{x+2) f 2 {x)
sinx. Tada se sa sl.6 vidi
da se jedini rea1an koren na1azi u interva1u (-2,-1).
i neka

-z

51.6

5.

Izo1ovati korene jednacine

2 _1

-1 =

odredjivanjem interva1a monotonosti funkcije

grafickom metodom.

Resenje:
)

Neka

( 2)
tada

f(x)

-1

f'
i f(x)

()

- 1

-1 -1

tj.

2 -1 pozitivno za svako

dobijaju za

> .

1m

x-osom. Odre-

f'(x):

2 2 - 1 -1

(3)

i f'(x) su definisane i neprekidne nad

dimo nu1e funkcije

Kako

2- 1

= 1/2x

to Se mogu6e nu1e jednacine (3)

369

2
Logaritmovanjem 1eve i desne strane jednacine -1=1/2

dobija

ekviva1entna jednacina
x 2 -1=-ln2x

cije nu1e odrediti graficki. Neka f 1 (x)=x 2 -1

f 2 (x)=-ln2x. Sa slike 7 vidi jedina nu1a funkcije

f~(x) na1azi interva1u ~1/2,IJ i 1ako proverava prvi
izvod menja znak pri pro1asku kroz nju:
f~(l/2)<'0

Kako
f(-oo) =+00 >0, f(o)
to

<,

f(1) =-1

<,

f(+oo) =+00 >0

jedinstveni koreni jednacine (2) na1aze

(-00,0)

interva1ima

(1,+00).

Obicnom proverom

ovi interva1i mogu suziti. Poto

f(-I)=I>,f()<

to

Obe1ezimo

koreni na1aze

f(1)<0, f(20

interva1ima [-1,01 i

[1,21.

fl(x)=e

f~(IO.

2 _1

f2(x)=x+l

jednacina (2) postaje

(4)

f 1 (x)=f2(X)

Primetimo

logaritmovanje

1eve i desne strane jedna-

cine (4) dobiti jednacina

(5)
x 2 -1=ln (+l)
koja

1evoj i desnoj strani jednakosti ima funkcije ciji

grafici jednostavniji
1ezimo
Kako

grafika funkcije f 1 (x) i f2(x).

f 11 ()= 2 -1 f 22 (x)=ln(x+l)
jednacina (5) ekviva1entna jednacini (4) to

ke 8 moze videti
kima [-1,01 i

I1,21.

koreni jednacine (2) na1aze

sli-

interva-

370

-1
51.7

51.8

51.9

6.

Grafickom metodom izolovato korene jednacine

x 4 -9 2 -4+12=
Resenje:

Objasnicemo,

riru,

ovom

jos jedan nacin razdvajanja korena

jednacine grafickom metodom. Umesto jednacine

x 4 -9 2 -4+12=

(6)

posmatrajmo sisrem jednacina

f 1

(7 )

formiran

(7)

(,)

f 2

(,)

takav nacin da se eliminacijom parametara

dobija pocetna jednacina

(6).

Sve ovo

iz siste-

ima smisla ako

371

su grafici funkcija f 1 (x,y) i f2(x,y) jednostavniji za crtanje

od grafika funkcija fl(x) i f2(x) koje se mogu dobiti ranije
ve6 obja~njen nacin.
Neka
(8)

tada jednacina (6) postaje

(9)
2-9-4+12=0
Kako - 2 =0 (iz (8) sledi da f 1 (x,y)=y-x 2 ) to se (9) moze
napisati u slede6em obliku
2-9-4+12+( 2 -)=0
odnosno
(y-S) 2-25+ (-2) 2+8=0
(10)

(-5) 2+ (-2) 2=17

jednacina funkcije f 2 (x,y). Predstavimo grakrive f 1 (x,y) i f 2 (x,y) i odredimo intervale u kojima
leze apscise njihovih tacaka preseka koji , istovremeno,

Jednacina (10)
fic~i

biti i intervali u ko;ima leze nule jednacine (6).

51.10
Sa slike 10 se vidi da jednacina
2=3 i

(6)

ima nule u

ta~kama 1 =1,

dvostruku nulu (grafici krivih f 1 (,) i f 2 (x,y) se dodiruju) u tacki ,4=-2.

372

1.2. NUMERICKE METODE NALAZENJA PRIBLIZNIH VREDNOSTI

KORENA JEDNACINA
1) METODA UZASTOPNOG POLOVLJENJA INTERVALA
,

Metoda uzastopnog polovljenja intervala

van koren

()=

jednacine

lazenje korena jednacine.

cunava
=

se =--2-

tj.

Posto

proverava l i

dobijena vrednost
n

ako nije

se

kome

izolo-

()=.

()

+
--2-

[,

[,

interval

izra-

vrednosti kore+
[--2-,1

ima razlicit

Ako jeste tada

jednaka tacnoj

intervala

cijim krajevima funkcija

najgrublja metoda za numericko

znak.

bira

Tako se

bija niz intervala

sa (n).( n ) <,
tj.

se

se pri

vrednost korena

tome pravi

uzima ;

ali

a.n+b n
= --2-

bn-a n

METODA SECICE

neka

izolovan koren

(1)

intervalu

:
()

(12)

'(),"()

terval.om

.()

<

(11)

su neprekidni

ffa).f"(a)

>

dva

nu

znak n in-

s~ucaja:

[,.

Mozemo razlikovati

Ib
I

f(b)

f(o)

< -2-

Neka za jednacinu

sa polovinom nekog intervala,

se za pribliznu

greska koja

n,n

n=1,2,, Moze desiti u E(~)=O

poklopi

IE;-~I
2)

[2'2 1

[l, 1 1

51.11

taaa niz suJ{cesi vnih apL:oks.imaclj ima oblik:

..

373
f(x n ) (n-)

n+1

n=0,1,2,

f(xn)-f(a)

>0

[()."()

51.12

tada niz sukcesivnih aproksimacija ima oblik:

=

(14)

Nizovi(13)

n+1

[(Xn)(b- n )

konvergiraju ka korenu

(14)

n=,

[()-( n )

1 ,2,3,

jednacine

(1)

se za pribliznu vrednost korena uzme n-ta aproksimacija

ucinjena greska moze izracunati

rf (xn ) I

(~

xn 1 <

i ako
tada se

formuli:

If~(x)l2.m>O,

"l [,

3) METODA TANGENTE
Pretpostavimo
.1ove

(12)

()

(11)

funkcija
kao i

()

iz jednacine

kod metode secice.

(1)

fada,

zadovoljava usako

f(a).f"(a) >0

monotono.rastuci niz sukcesivnih aproksimacija '1'2'

izracunava

( 15)
()

=,

formuli:

n+l

f(b).f"(b)

=-

f(x n )
f!(x n )

(n=0,1,2, )

>0

monotono opadajuci niz aproksimacija ' 1 ' 2 '

nava

formuli:

se izracu-

374

( 16)

n+1

f(x

f'(X)

(n-0,1,2,3, )

Gre~ka

koja se tini ako se prava vrednost korena jednacine (1)

zaeni

n-to

aproksimacijom se izratunava

istoj formuli kao

i kod metode setice.

4) KOMBINOVANA

Qva metoda

kao

etode

tice i

'

(1) treba
bijen

~to

ime kazuje, kombinacija metode se-

tangente. Uslovi koje funkcija f(x) iz jednatine

zadovoljava

kobinovanom

bi niz uzastopnih aproksimacija

metodom konvergirao ka tatnoj vrednosti ko-

rena jednatine su, kao i ranije,

U slutaju kada

etodu

macija za

(18 )

(11)

(12).

f(a).f"(a) >0 potetna vrednost niza aproksi

setice

lja izratunavanja se
(17 )

n+1 = n+1 = -

=,

vr~e

za

etodu

tangente

=.

Da-

formulaa:

f(x )

(n-0,1,2, )

f ' (%n)
f(K

f(

).(

)-

f (

(n-0,1,2, )

Prietimo niz iteraCijajxn]dobijen etodom tangente konvergira sa leve strane ka re~enju ~, niz iteraCijafXn~ dobiistovremenom

setice, sa desne strane,

(n=O ,1,2, )

prieno

etode

< ~ <
n- -
~ korena

pribliznu vrednost

Za

uzima se

'n'n

-2--

tada

gre~ka

( 19)

5)

Kod ove

ITERACIJE

etode

se jednacina

(1)

zaenjuje

ekvivalentnom

tino

( 20)
pri

x-F(x)
teu

se proizvoljno izabira pocetna,

gruba, aproksimacija

375

ostale

dobijaju

formuli:

X n =F(X n _ 1 )

(21)
Slede6a teorema

niz uzastopnih aproksimacija

~

nn

(n=1,2, ).

uslove koji

treba

{n}

~a

ispunjeni

konvergirao ka

tacnom resenju

(1).

Neka
lu

funkcija F(x)

(,,

pri

definisana i
nn

sve

(F(x) Ca,bl,Vx [,). ,

(22)

!F'(x)!

diferencijabilna

n~-

Uzimaju6i

interva-

vrednosti pripadaju intervalu

ako postoji q

tako

[,

i Qranicna

jedini koren jednacine x=F(x)

.

za aproksimaciju korena

<<,

za

< q<l

iterativni postupak konvergira nezavisno od

vrednost = lim

jednacine

[,1

(1)

cinimo

izolovali

gresku:
(2

n 1 < q

-- 1-

I =

n-11

1.

Na6i najmanji pozitivan koren jednacina

2x 3 -3,5+l,5=

Koriste6i se
) metodom polovljenja
) metodom secice
) metodom tangente
d) kombinovanom metodom
-2
sa tacno~6u : =10
Resenje:

Odredimo sve realne korene date jednacine da

najmanji pozitivni koren. Napisimo jednacinu
(24)
2x 3 -3,5+l,5=
u obliku:
2 3 =3,5-1,5
i odredimo, graficki, intervale u kojima leze
tacaka krivih
f(x) =2
1
f () =3, 5-1, 5

ap~cise

presecnih

376

51.13
Vidimo da jednacina (24) ima tri realna korena, dva pozitivna i
jedan negativan. Lako se rnogu odrediti intervali rnonotonosti
funkcije ()=2 3 -3,4+1,5 : (- ;-0,763), (-0,763;0,763),(0,763;+00)

cijirn krajevima ona uzima vrednosti razlicitih znakova. Kako

(0)=1,5

(0,763)

<

to najrnanji pozitivan koren lezi

-2
u intervalu IO; 0,763I. Kako data tacnost 10
racuna6erno
>0,

sa tri decirnalna rnesta sve dotle dok

<

se prva dva ne poklope.

[;)=[0;0,763] to x~0,382.

Kako (0,382)=0,274 >0 to [1, 1 =[0,382;0,76.

Dalje

Kako

a 1 'Z1 =0,573

(,573) <

to

(,573)

[2; 2 ]=[0,382;

<

0,573

377

Kako

(0,477) >0 to

[.=[,477;,57]

; =0,525
Kako

Kako

(0,525)

<

(0,501)

<

to

to

Kako

Kako

(0,498)

>

(0,501) <

(0,489)

>

[a;b6J=[0,489;0,501]

7 - =0,495

a~

>0 to

(0,495)

(0,525) <.

~5;b5]=Jo,477;0,501J

>0 to

(0,489)

5+ 5
= -z--=0,489

Kako

(0,477) >

(0,495)

(0,498

>

to

[; 8 = [0,498; 0,501

Vidlmo da smo ovim putem

na~li

(0,5 ) =0 .

tacnu vrednost korena pocetne

jednacine.
)

Primetimc da

duzina racunanja u prethodnoj tackl re1a-

tivno ve1ika 1 to zbog toga sto

pocetni interva1

grubo odredjen. Obicnom proverom znaka funkcije

(0,40

zitl. Kakc

y(O,7)~0

[,1

dosta

se moze su-

neka pocetni lnterva1

[,

u kome 1ezi najmanjl pozit1van koren jednacine (24) bude

[0,4;0,7:. Nadjimo sad
dovo1jeni us1ov1

(11) i

'()

"()

i proverimo da 11 su za-

(12):

' () = 2 -, 5
" () =12.

Vidimo

su i

'()

"()

neprekidne nad

nj1ma ne rnenjaju znak. Pr1 tome

' () <

"()

nad 1ntervalom

1zg1eda:

>

za

ta,bI

()

[,

za

1 da nad

[,

{,=[0,4;0,7

378

51.14

za

t:

Iy'(x) I ~ !-(0,7)

[,

obzirom da

0,56

to m=ly'(0,7) 1=0,56.
:
'"

(0,4) =4,8 >

(0,4)=0,228

to

"() .()

cija

biti

>

=0,4

;"0
nepokretan kraj. Pocetna ltera-

==0,7.

Koristeci formulu

(13) dobijamo ostale interacije:

y(x~)

( )

2=1

_ y(x~) (-])= 539 _ -0,073(0,4-0,539)=0 505

( - (1)'
0,228+0,073
'

1 =

(-)

, 53 9) = -

( )=(0,505)=

KakQ

I~-l.::.

- y(X
(

0,7 _ -0,264(0,4-0,7)
0,228+0,264

- ()

r)

, 07 3

-0,010

(- 2)=0 505 - -0,010(0,4-0,5051.0 501

- (2)'

Iy ( ) I
m

0,539

00',05062 = 0,003

0,228+0,010

<

'

10-2

znaci da smo postigli trazenu tacnost, i za pribliznu vrednost

najmanjeg pozitivnog korena jednacine (24) uzimamo
)

Obzirom da

=0,501.

provereno da su zadovoljeni uslovi (11) i

mozerno primeniti metodu tangente. Kako

() ."() >

(12)

niz

379
aproksimaaija {xn } biti monotono rstul n1z koji konverqirat1 ka reAenju i ~1ja pr '.va aproksimaclja bitl ==, 4.
Tada
0,090 .. 0,490
1= -
)- 0,4 +

2=1

3=2

Kako

I ~-l 2.
to

~= ~"0,5
ako

..

\(1)

0,490 + 0,010 .. 0,500

-~= 0,500 +

' ( 3 )

O,~OO

vrednost

tr

Y~ (2)

' = 0,56

1edna~lne

prlbl1!no reAenje

~ ==0,500

d)

(1)

lteracije

qreAka koju ~lnimo jednaka null Ato zna~l da

jer (0,5)=0

su zadovoljen1 uslovl (11) 1 (12)

ako () " () >

binovanu metodu.

to

primeniti kom-

po~etna

vrednost

za monotono rstul niz lteraclja {} dOb1jen metodom tan-

qente, biti ==0,4, za monotono dul nlz lteraclja{x~

dobijen metodom se~ice, ==0,7. Dalje ra~unanje vr~itl
formulama (17) 1 (18).

1=

1=

( ) ..

0,4 + 0,090 .. 0,490

" ( )

() (- )=
( )

0,7 - 0,161 = 0,539

( )

Y(x 1 ) = (0,490) = 0,020

y'(x 1 ) = y~(0,490) .. -2,059

y(xl) ..
-

2 = 1

(0,539)

= - 0,073

_ Y(Xl) = 0,490 + 0,010 = 0,500

y'(Xl)

x2""Xl

_ (1)

( 1 - 1) = 0,539 -' 0,38 .. 0,501

Y(x 1 ) - y(xl)

Za pribliznu vrednost korena

~ = 2+ 2

--

greska koju pri tome cinimo

!I;;-~!
sto znaci da

<

! 2 - 2 '

uzeti:

0,501

= 0,001 < 10-2

trazena tacnost zadovo1jena.

2.

Koristeci metod iteracije

ednac 1n
tacnoscu

pr1bl1znu vrednost rea1nog kore-

3 -4 2 +10-10=0

(25)

n1

10-3,

Resenje:

Napis1mo jednac1nu (25) u obl1ku

=4 2 -10+10
da smo izo1ova11 korene. Nacrtajmo grafike funkc1ja 1()= 3
1 2()=4 2 -10+10. Kako 2() rea1n1h korena kako
;" () =8 > n smestena iznad . Kako jednac1na (25)
jednacina treceg stepena n 1 111 tr1 nu1e rea1ne, 111
jednu realnu dve konjugovano kcmpleksne. Obzirom da
,,()= 2 2"()=8-10 t.o "() >2'() za, Y.>f5
(zc\ < '4 2 () opada) se kr1ve l:1 () . 1 2 () seku sao u
jednoj tacki,

381

10 ------

, 2

51.15
Vidirno da se jedini rea1an koren jednacine (25) na1azi u interva1u

~,2]

jer
)

=1 <

(1) =4

Napisirno sada jednacinu (25) u obliku pogodnorn za prirnenu

rn

tode iteracije:

= ~ (- 3 +4 2 +10)
10

gde F(x)=~ (- 3 +4 2 +10). Nadjirno F'(x)=~ (-3+8)

10

.LV

Kako F'(x)=O za = i1i x=~

to F'(x) nije rnonotono nad

[1;2 nego rnonotono raste nad 3 [1;4/3]

D

rna~oraciju

bi srno rnog1i da izvrsirno

opada nad (4/3;2]

F'(x)

n~d

interva10rn

[;] u korne izo1ovana nu1a ciju pribli7nu vrednost izracunavarno, suzirno interva1

[1;2]

[1,5;2] ako rnoguce. U tu

svrhu izratunajrno:
1

(1,5)=3,375

2(1,5)=4.

Yi(2) '(2)

to

Sada rnozerno reci da

F (;-;)

6-

1 , 5 ;2

za

1,5) ":2(1,5)

Kako

[ ; ]

I 1, 5 ; 2

[1, 5 ; 2 ]

382

=!1~ (-3+8)! < I'(l

!'()!

i)!

0,525

za

, 1.

.:. '

Vrednost izraza:

! ~- ~!

<

l~q

I x n -x n _ 1 !

greska koju pravimo, kada umesto tacne vrednosti korena uz-

xn

(vrednost n-te iteracije). Kako

trazena tacnost

10-3 racuna6emo sa cetiri decima1na mesta sve dot1e dok se dve

uzastopne iteracije ne pok1ope
Neka

=1,5

tri decima1na mesta.

tada

1
x 1 =F(x o ) = - (- 3 +

1
x2=F(x )=_ 1 10

(- 1

3 +

4 1

1
10

(-2

3 +

4 2

=F(2)=-

4 =F( )=-

(-

1
x 5 =F(x4)=10

(-4

10

=F ( 5 )

2
2
2
2

+ 10)

1,5625

+ 10)

1,5951

+ 10 )

1,6119

+ 10 ) = 1,6205

+ 4 2 + 10) = 1,6249
4

=-1,6271

x8=F(X 7 )=1,6288
Zaustavimo se

osmoj iteraciji i uzmimo

nost korena. Greska koju cinimo

za pribliznu vred-

'~- ~I < ! 8 - 7 ! l~q = 0,0007 <0,0001

Transformaciju jednacine-(25) oblik x=F(x) mozemo izvrsiti

vise nacina. Pored gore navedenog oblika

=

mog~6

(26)
pri

.1
-10

(-

+4

+10)

= / 42-10+10
F()=~2_10+10.

Proverimo da 1!

pogodan za primenu metode iteracije:

zapis

(26)

F'

()

8-10

~(4x2_10x+10) 2

Potrebno da IF'(x) I < 1 za iz intervala ll,5;2J . !

smo izv]:'sili majoraciju F'(x) nad [1,5;I primetimo da izraz
4 2 -10+10 parabola koja ima najmanju vrednost za =10/8 = 1,25 i

da nad [1,5;2] monotono raste, te uzima najmanju vrednost u =1,5.

Dakle
_1_<1
8-10
1<_~~==8=.~2=-==1=0====~~
IF'(X)
=

/(4 l -10+l)

{(4.1,5 -10.1,5+10)

~2

za [1,5.; 2].
.

Naci pribliznu vrednost realnog korena razlicitog od nule za

jednacinu
-2

+ , 8 - 1 =
koristeci metodu iteracije sa tacnoscu 10- .

(27)

Re!lenje:

Neka

()=

-2

+0,8-1

Napisimo

()

u obliku

-2

=1-0,8

i neka 1()=- 2

Sa slike vidimo da

jedini realan koren jednacine (27), raz-

2()=1-0,8.

licit od nule, smesten u intervalu

!1;1,25).

51.16

34

Napisimo sada jednacinu (27) u obliku koji nam omoguciti

primenu metode iteracije:
=

gde

5
F(x)=-

(l-

-2

).

bi iterativni postupak konvergirao

za svaku vrednost pocetne iteracije

I F' () I~ q

bude

'

nuzn~

da nad iterva-

lom

[1; 1, 25]

Kako

F' () =5.2 -2 xnad intervalom [ 1; 1,25 monotono opadajuca

< 1.

4
funkcija veca od nule, to ona najvecu vrednost uzima u tacki

=l

5 - 2 ~

F '()1

Odavde sledi da
vrednost

I F'(l)1

= 0,3383 <0,4=q

metod iteracije primenljiv. Izaberimo pocetnu

proizvoljno, recimo neka

=l

tada

X1~P(Xo)=% (1_- 2 )=% (1-- 2 )=1,0808

2=(1)=2 (1_- 21 )=2 (1_- 2 . 1 ,0808)=1,1061
4

=F(2)=2 (1_- 22 )=2 (1_- 2 ' 1 ,1061)=1,1131

4
4

4=F()=2 (1_- 23 )=2 (1_- 2 . 1 ,1131)=1,1151

4

X5=F(X4)=% (_-2'4)=%(1_-2.1,1151)=1,1156
Dobili smo niz pribliznih resenja:
=l,

1=1,0808,

X2=1.1061,

'=1,1131,

4=1,1151

i Xs=1,1l56.

Za pribliznu vrednost pozitivnog realnog korena jednacine (27)

uzecemo vrednost

5=

;=1,1156. Obzirom da

smo pri tome napravili

-.9.

1-q

< 1),

manja od razlike

q "'0,5 greska koju

Ixs-4I

tj:

4.

Naci pribliznu vrednost realnog korena jednacine

(28)

x2 X -1=

(jer

tada

385
koristeci metodu secice, sa tacnoscu 10-3.
Resenje:

Jednacinu (x)=x2 X -1 napisimo u obliku:

1()=2

1
2()=:

Vidimo sa slike da se jedini realan koren jednacine nalazi u

intervalu [0,5;~
1)=2

jer 1(0,5)=1,41

2(1)=1.

Nadjimo

su zadovoljeni uslovi (11) i

'()

(12)

(l)=l

'()

2(0,5)=2

i proverimo da 11

"()=2 1n2(2+1n2) .

(1,5)=-0,295

ispunjen jer su

intervalom [0,5;~

"()

(12):

'()=2 + 2 1n2 ,

Kako

to

),5)<0.

"()

I uslov

neprekidne funkcije nad

i nad njima ne menjaju znak. Kako i '()

i "() vece od nule nad [0,5;11 to () nad [0,5;1] izgleda

kao

slici:

386

YIO,5)

51.18

Kako

y(l)y~~O)

>0 irnacerno rnonotono rastuci niz sukcesivnih

aproksirnacija:

Obzirorn

n=

= 0,5

, 1 ,2,

zadatu tacnost racunacerno sa cetiri decirnalna rnesta

sve dotle dok se prva tri decirnalna rnesta u dve uzastopne aproksirnacije n poklope.
=0,5

( )=-0,2929

1=0,5 - -0,2929(1-0,5) = 5 + 0,1133

1+0,2929
'

,6133) =

( 1 )
2=1

- 1 )

(l)

,0618

0,6133

(1)

0,6133

-0,0618(1-0,6133)
1 + 0,0618

0,6358
-

,0.121

1 + 0,0121
= 0,6401
( 3 )

-0,0024
(3)

4=3

0,6410
1 -

(4)

(l-)

(3)

-0,0004

387

0,6411

XS=X4 1 -

(4)

y(x s ) = - 0,OQ02

Za pribliznu vrednost realne nule polazne jednacine x2 X -1=0 uze petu aproksimaciju

- =xs=O ,6411

likuje tek u cetvrtoj decimali. Kako

to

jer se ona od prethodne raz:

I '()1

> 2 0 'S(1+0,Sln2):> 2 = m

za

1:0,S;1.]
Tada

0,0002
--2--

0,()OOI<IO- 3

iz intervala

2. PRIBLI~NO RESAVANJE SISTEA LINEARNIH ALGEBARSKIH JEDNA~INA

1)

Neka

ITERACIJE

dat sistem
11 1

1 2 2

1n n = 1

2n n = 2

(21 )

koji mozemo zapisati u matricnom obliku

=

sa ali~

Ako su zadovoljeni uslovi:

detAIO

(2.2 )

(2.3 )

tada

.. 1>i lLj/ ~]
. 1

,n,

niz pribliznih resenja dobijen metodom iteracije konver-

girati ka pravom resenju sistema

Sistem

,i=1,2, .

~~

(1)

svedimo

1=

(1).

oblik:

+22

rJ.

+000

+nn

(2.4. )

=n+n

+n2

++.

koji se moze napisati u matricnom obliku

=

gde

n,n-l n-1

389

11

12

21

22

...

1n

.. . 2n
, ( i i 10) ,

n1

n2

132

13=

Ako su zadovoljeni uslovi

131

2)

moze uzeti proizvoljno.

~)

tada se potetna aproksimaci-

Obitno se bira

() =

tada se iteracijom dobijaju slede6e aproksimacije:

(2.5)

(1)

+ ()

(2)

+ ( 1 )

uslovima (!2) i

(23)

(k+1 )

(k)

k=,1,2,,

lim x(k)=x

k-.""
koje sistem

(1)

pretvara

identitet .

2) Gaus-Sajdelova (Gauss-Seidel) metoda

Ova metoda
sastoji

modifikacija iterativne metode. Modifikacija se

tomde

se

za izratunavanje (k+1)-e iteracije nepoz-

nate xi koriste ve6 izratunate (k+1)-e iteracije nepoznatih

Neka

= 8.
~

L ~J
.. .
~

=1

rroizvoljno se izaberu potetne vrednosti

se radunanje

vrti

=~~ 2,
()

Blede6i nadin:

'

... ,
2

()

' ." .

()

' n

390

(k+1J

131

. (k+V
=
2

(2.6)

(k)

=2

(k+l )

S +

21

(k+1 )
1

(k)

(k+1)

(k)

(k)

13, +
~

" ,

n-1

(k+1 )

~]

j=i

za

=l

132 +

xi

i -1

(k+ 1 )

2 2

(k+1)
aijx],

1;'

t.

=1

, ,x~k+1)

=1

(k+1 )

~]]

x(k)

0,1,2,

Unapred zadata tacnost sa kojom treba naci priblizne vrednosti

reJenja sistema

(1)

(.2.7)

biti ispunjena kada

(k)

(k + 1

<:

za

u:
i=1,2,,

1.

Sistem

jedna~ina

(2.8)

= -6
=4

8 1

2 2

5 2

2 2

10

reiti
)
)

metodom iteracije
Gauss-S.eidel
metodom

sa ta~no6u 10-3
ReJenje:
Uslov(2.~)je

zadovoljen jer
2 -3
detA
5
1
2

10

400+2-6+15-16-20

~O

,n.

91

slov (2. ) takodje zadovoljen jer

+ l-l
+1I 11

1 81>! 21
151> 111

1101> 111 +
)

Dovedimo sistem

(2.9)

(8)

12 1

oblik (4) pogodan za iteraciju:

0,8 -

0,2 1

0,2

0,1 -

0,1 1

0,2 2

Uzmimo za pocetnu aproksimaciju:

1 (0)= 61

-0,75
0,8

(2 10 )

0,1

Tada

osnovu (2.5)

! ti

-0,75 - 0,25 2 (0) + 0,75' ()=. -0,9125

0,8 - 0,2'X~0) - 0,2' ()

0,9

0,1 - 0,1 1 (0)- 0,2 0 2 (0)

0,015

":'O,1!i - O"l,~5ox2 (1)+0,75' (1)= -0,9769

0420(1)

0,9795

0,1 - 0,1 1 (1) - 0,202 (1)

0,005

0,8 -

Za

k=

0,2oxl(}~

() = -, 7S - 0,25 0 2 (2)+0,75' (2) = -0,9929

2 ()=0,8- 0,21 (2) _ 0,2 0 (2)

Za

()

k=4
1

0,994

= 0,1 - 0,1' 1 (2) _ 0,2' 2 (2) = 0,0018

(4)

(4)

0,8 - ,21 ()

0,20 () = 0,9982

9?

(4) = 0,1 - 0,1. 1 () _ 0,2. 2 (3)

k=5

Za

0,0004

(5)

=-0,75 - 0,25 2

(4)

+ 0,375.

0,8 - 0,2.x 1 t4J - 0,2. (4)

2 (5)

(4)

= -0,9994

0,9995
0,0002

k=6

Za

- 0,75 - 0,25. 2 (5)+ 0,375. (5)= -0,9998

1 (6)

0,1 - ,1. 1 (5) - 0,2. 2 (5) = 0,0001

Posto

-. (5)

sestoj iteraciji i

uzeti vrednosti seste

< , 10-3

za i=1,2,3

zaustavicemo se

za pribliznu vrednost resenja sistema

iteracije.~acne

vrednosti resenja su

Posmatrajmo sistem (.2.8) napisan u obliku (2.9) i

za pocetnu

aproksimaciju uzmimo vrednosti date (2.10). Tada osnovu (2.6)

imamo da

1 (1)= -0,75 - 0,25. 2 () + 0,75. (0) = -0,9125

Za

2 (1)

0,8 - 0,2. 1 (1) - 0,2. (0)

0,9625

(1)

0,1 - 0,1. 1 (1) - 0,2. 2 (1)

-0,0013

k=2

1 (2)= -0,75 - 0,25. 2 (1)+ 0,75. (1)= -0,9911

2 (2)

0,8 - 0,2. 1 (2) - 0,2. (1)

0,9985
-0,0006

393

k=3

Za

(3)

-0,75 - 0,2502 (2)+ 0,3750(2)=-0,9999

(3)

0,8 -

0,2 0 1

0,1 -

0,I1 (3) - 0,2 0 2 (3~ = 0,0000

2
3

(3)

k=4

Za

(2)

= 1,0001

-0,75 - 0,250 2 (3)+ 0,3750 (3)= -1,0000

(4)

0,3 - ,201 (4)

_ 0,2 0 (3)

1,0000

(4)

, 1 - , 1 1 (4) - , 2 2 (4)

0,0000

Naglas1nlO

0,2 0

(4 )

(3)

prirnenom Gau::;s -Seidel

metode

110

patrebno

proces racuIlal1j pOJ1ovi t1 cetir1 puta da 1)1 smo dobili resenja

k~ja

zadovoljavaju trazenu

tt,

cek sesta davala trazenu

dok

kod obicne iteraci-

tllst

Ovi rezultati se rr.ogu predstav1ti tabelom:

(k)

(k)

(k)

-0,75

0,8

0,1

-0,9125

0,9625

-0,0013

-0,9911

0,9935

-0,0006

-0,9999

1,0001

0,0000

-1,

1,0000

0,0000

394

INTERPOLACIJA

Kada funkcija
nostima
u

y=f(x)

yo=f(x o )'

Y1=f(x1)' '

yn=f(x n ),

zadata

F(x)

(obicno

interpolacije imati

iste

to polinom) koja

vrednosti

kao i

svojim vred-

(n+1)-

zadatak interpolacije se sastoji

interpolacije)

nadje funkcija

nad intervalomajb

tacki

(cvo-

tome da

cvorovima

se

f(x):

F(x,j=f(X o ) , , F(xn)=f(x n )
interpolacije se

Funkcija
ti

funkcije

y=f(x)

Izraz

ako

~x=b

Oznacimo sa
zvati

f(x),

trazi

zato da bi

se izracunale vrednos-

tackama koje nisu cvorovi.

& n ]

pada intervalu
funkcije

Ako

tacka

pri-

tada se postupak naziva interpolacija

pripada,

ekstrapolacija.

prirastaj nezavisno promenljive,

koji

korak.
~y=f(x+ )

f(x)

konacna

razlika prvog reda

funkci-

f(x).

Analogno se formiraju konacne

razlike

visih

redova:/).n y = 1\

(f:.-1 )

n=2, 3, ..

slucaju kada

(kada

su cvorovi

;=.

interpolacije podjednako

1-x.=const.)
~

konacne razlike

udaljeni

se mogu drugacije

napisati:
(i=0,1,2,3, ... )

i=i+1-i

2i=(i)=

i + 1

Yi

(i=0,1,2,3, .. )

(1=0'1'2,3, )
Horizontalne i
slici

sluze

dijagonalne

tablice

razlika

(predstavljene

za njihovo lakse izracunavanje.

395

..

..

, ,

..

, f - - -

2 62 ..

..

;(3

6- f - - -

Uvedemo

li

se moze napisati

+
Koristi
koja

se.u

q(~-1)(q'2)

kada

se

()== + 1

Pribliina
R
Za

. (q-n+l).n
u

vrednost
toj

funkcije

ta6ki,

(+l)

greske

se

(+l)

(+l)!

+
-

gde q= h
R

()= + 1

tablice

se koristi

DRUGI NEWTON-OV

q(q+112
+ q(q+l) (q+2).
2/ '/:, -2
!
u - + +

q(q+l)(q+2) (q+n-l).n
!
LI
I

Gre~ka ovog polinoma :

q(q+l)(q+2) (q+n)

(+l)!

(+l)

(,

q(q+l)(q+2) (q+n)/:,n+l

(+l)!

za~eni

formule~

INTERPOLACIONI POLINOM:
Pn (x)=yn+q /:'Yn-l +

gre~ka

ta6ki

(f,J

izra6unava m

() ~ q(q-l)(q-2) . (q-n)/:,n+l

interpolaciju blizu kraja

y=f(x)

q(q-l)(q-2) . (q-n)

vrednost

blizu po6etka tablice,

slu6aju kada

se pravi

PRVI NBWON-OV INTERPOLACIONI POLINOM

---'

u.obliku:

vrednoscu polinoma
R

q=

oznaku:

396

cvorovi

()

gde

L ______/)
______

i=o

_"':...

1)

!R ( )!

+l

~.

< ( + 1)!

1=max!fn + 1 (x)
CL, . . b

za-

)(.- 1 )..(.-

izracunava

(X-X i ) + 1 ( i )

l(X~)=(X'-X

Za proizvoljno

+l()=(-)(-l)(-2)(-)'
r

gde

jednakom rastojanju.

za

LAGRANGE-ov INTERPOLACIONI POLINOH:

Greska

interpolacije

date cvorove koristi

formule pogodne

N1utnove interpolacione

~-

l)
1 )(.-.
~
1. +

('-)
~

formule:

! + 1 ( ) !

1.

Funkcija y=f(x)

data tablicom:

50
3,91202

51

52

3,93182' 3,95124 .

53

54

3,970~9

55

3,98898

4,00733

sastaviti dijagonalnu i horizontalnu tablicu konacnih razli-

ka,
) ~~

interpolacionim polinomom izracunati

(51,5).

Resenje:
)

Dijagonalna tablica konacnih razlika

t:. 2

t:.y

t:. 3

50 3,91202
1 51 3,93182 0,0198 -0,00038
0,01942
0,00001
2 52 3,95124
-0,00037

0,01905
0,00001
0,00001
3 53 3,97209
-0,00036
0,00001
0,00002
0,01869
4 54 3,98898
-0,00034
0,01.835
5 55 4,00733

Horizontalna tablica konacnih razlika:

i

50 3,91202

t:.

t:. 2

t:. 3

t:. 4

-0,00038

0,00001

1 51 3,93182

0,01942 -0,00037

0,00001

0,00001

2 52 3,95124

0,01905 -0,00036

0,00002

3 53 3,97209

0,01869 -0,00034

4 54 3,98898

0,01835

5 55 4,00733

0,0198

t:. 5
0,00001

397
) ako

se trazi

v:redoot

funkcije u tacki koja lezi

tervala [50 ;55 koristicemo prvi

interpolacije su:

-Newtan.-oir

pocetku in-

interpolacioni polinom~

~vorovi

=50, 1 =51, 2=52 =53,

4 =54,

5 =55 .

interpolacioni polinom

biti polinom petog stepena:

P5(x)=Yo+q~yo+ q(q21)~2yo + q(q-~~ (q-2)~3yo +

+ q(q-l) ~j-2) (q-3) ~4yo + q(q-l)(q~~) (q-3) (q-4).~5yo
Kako q= - = 51,5-50=1,5
h

to :

(51,5)~5(51,5)=,91202 + 1,5.0,0198 + 1,5(1,5-1) (-0,00038) +

2

+ 1,5 (1,5-1). (1,5-2) .0,00001 + 1,5 (1,5-1) (1,5-2) (1,5-3) .0

6
24

+ 1,5(1,5,:",1) (1,5-2) (1,5-3) (1,5-4) .0,00001 ..

120
= 3,91202 +
2.
Data

1~0

10

~,0297

.
- 0,00014 -

= 3,94158

funkcija y=f(x) tablicom:

110
10,4881

120

130

140

150

10,9544

11,4017

11,8322

12,2474

Naci f (155).
Resenje:

Kako =155 tacka izvan intervala ~oo, 150, . blizu desne

granice, upotrebicemo drugi

interpolacioni polinom da

smo ekstrapolacijom izracunali f(IS5). U tu svrhu formirajmo tablicu konacnih razlika:

398

i'

.4

100

,-,

10~O

2 120

0,4881
10 ,4881
- ,0218
.
0,0028
. 0.,4663
10,9544
' -0,0190
-0,0006

3130

11,4017

4 140

11,8322

5 150

12,2474

1 110

0,4473

0,0022
-0,0168

0,4305

-0,0001
-0,0007

0,0015
. - ,0153

0,4152
q= ~ = 155-150 = 0,5

10

Formirajmo drugi

interpolacioni polinom petog stepena:

~OV

5 (x)=Y5+ q f:o, Y4+ q(q;1) f:o,2 + (+1) + 2 ) f:o,3 Y1 +

+ q(q+1) (q+2) (q+3)f:o,t
+ q(q+1) (q+2) (q+3) (q+4)f:o,5
4!
1
5!

Tada

f(155)~ 5(155)=12,2474 + 0,50,4152 + 0,521,5 (-0,0153) +

+ 0,51,5.2,5 0015 + 0,51,5.2,5.3,5
6
'
24

(- 0007)

. '

+ 0,51,52,53;54,5
(-0,0001) = 12,4496
120
3.

Funkciju =3- aproksimiratjLagrangeovim interpolacionim polinom

drugostepena sa ~vorovima interpolacije -1,0,1 i odrediti

gresku. Naosnovu dobijenog polinoma izra~unati priblizno

(- ~) i odrediti granicu apsolutne greske te priblizne vrednosti.

Resenje:

Obelezimo

~vorove

int~rpolacioni

interpolacije sa:

=-1,
:

polinom drugog stepena

()

(-]

) (-2)

L2 = ( -1) (-2)

(-) (-1)

+
(2- ) (2- 1)

399

odnosno
L2(x)= (-1)
2
=

.3 + (x+l) (-1)
-1

1 2

Greska sa kojom Lagranqeov

=3-

funkciju

.0 +

(+1)

.-1

interpolacioni polinom aproksimira

nad intervalom [-1; 1 se izracunava formuli (3.1)

'()

- L 2 (x)l<

~1,!x+11lxllx-1!

smo odredili nadjimo:, '()= -- 1n3, "()=- 1n 2 ,

'''()=-- 1n 3 3 Tada = m (yN'(X) =l1r <3- za
Da

iz [-1;1.

Mozemo pisati da
- L 2 (x) 1< 31n33 .22 -_ 2.t.n 3
31
er 0< 1+ 1 I < 2 , 0< ! 1< 1 , 0< i -1 1< 2
I()

za i z

Granicaapsolutne gre ske pr ib l i :~ne vrednos ti

(-1/2)

- L 2 (-1/2) 1<

1:-1; iJ

( -1/2)

6 t i

31n 3 3
31n 3 3 1 1 3
31
1-1/2+111-1/211-1/2-'11= -3-1- 2 2 2=

3ln3 3
16
4.

Funkciju y=f(x) zadatu tabelom:

1[/2

1[

31[/2

-1

aproksimirati Lagrangeovlln

interpolacf.onim polinomom. Na osnovu

dobijenog polinoma izracunati priblizl1U vrednost (21[ /3).

Resenje:

Neka

=,

1 =/2,

X2=~

=31[/2,

4 =2

Kako [agranqeov

nom cetvrtog stepena glasi:

LA(x) = (-1) (-2) (-3) (-4)

..

( )

(-) (-2) (-) (-)

+ (-) (-2) (-) (-4). (1) +

(:) ( 2) () ()

400

(- ) (- 1 ) (- ) (- 4 )

----~----~----~----~----- ( 2 )+
( 2 - ) ( 2 - 1 ) ( 2 - ) ( 2 - 4 )

(- ) (- 1 ) (- 2 )

(- 4 )

----~----~~--~~----~---

(- ) ( - 1 ) ( - 2 ) ( - 4 )

to

Lagran~

polinom koji prolazi kroz date

~vorove

3
(-) (-) (---) (-2)

1+

(!...) (!...) (~_) (!...2)

2

(-) ( - ~) (-) (-2)

+ __________~2~__----'--------

(-1)

(2 /) ~L4(2/)

4 2

16

9'!2 -9-

4.

pri

2
'-

64
-81 = 0,7901

funkcija
tada

pri

= {)

:t

P~{x)

aproksimira interpolacionim

'{)

greska koja

NUMERICKO DIFERENCIRANJE

polinomom Pn{x),

tome cini

apriksimiranju funkcije

jednaka

= {).

izvodu greske nacinje-

401

Polazeci
(Jobijamo
(4.1)

'"'"
... )

()

Polazeci

prvog

Newtonovo~,

interpolacionog polinoma

r
6,

+ ~1
-

6,2

+ 3q -6q+2
6

6,3

gde

q =

drugog Newtonovog

interpolacionog polinoma dobijamo

Y '(X)~1rt:.y
h
-1
v

+ ..

Izvodi

gde

+2q+1t:.2
--2--2

+ 3q +6q+2

3
L.l

- 1

viseg reda dobijaju

uzastopnim diferenciranjem inter-

polacionih polinoma.

1.

Funkcija
k

= f

()

data

tablicom

= f ()

2,1

0,7419

2,2

0,7884

2,3

0,8329

2,4

0,8755

2,5

0,9163

Koristeci se pogodnim interpolacionim polinomom naci:

)

'(2,1)

(2,1)

'(2,5)

"

(2,5)

'(2,6)

Resenje. Napisimo tablicu konacnih razlika:

k

2,1

I::.y

t:. 3y

t:. 2y

t:. 4y

0,7419
0,0465

2,2

-,

0,7884

0,0455

2,3

0,0001
0,0001

0,0426
3

2,4

-0,0018

0,8755
0,0408

2,5

0,9163

-0,0019

0,8329

402
Obzirom ' :2

1 =

to ' q = _ _
= 2,1-2,1 =
h
0,1
'

'

for.mula za pribli~no izracunavanje vrednosti prvog izvoda funkcije = f

glasi:

()

koristeci prvi Newtoo.ov' interpolacioni polinom

",1(
12
13
14]
'() '" h 6 - 2 6 + 6 - 4 6
Tako

'(2,1) :t 0~1[0,045 -~(-0,002) +(,I) -i

,0475

1- .
=0,1

0,475

Formulu za izracunavanje drugog izvoda funkcije

diferenciranjem for.mule (4.1) Kako

' = ~

= dq
~

~=.!.~
dx
h
dq

d
" -_ dx

(~)

=~' ~
dq
dx

dx

to

dx

dobiti

" () = d~ ('( % ~ (62yo+(q-l).63

+
Tada

q2-18q+ll
12

64

"

~ o,~1 r62yo-t::.3+i~ 6 4

(2,1)
=

0,~1 [-0,002,- 0,0001] = ~0,21

Kako

=2,

5= 4

koristicemo drugi Newtonovinterpo-

lacioni polinom. S obzirom da

-

q =
' ()

:t

2,5 -2,5
=0 to
0,1
1:,2
t::. 3y
t::. 4 y
2
1
1 +

+ --2- + - 3 [t::.y
3
4h
-h-

y'(2,5)~ 0~1 [0,0408+~(-0,0018) +j.o,OOOI+iO] =0,3993

Dvostrukim diferenciranjem drugogNemxmovoq
linoma dobijamo formulu za priblizno

interpolacionog

i~racunavanje

izvoda funkcije

403

u nekoj taC':ki koja lezi blizu granice intervala nad kojim

linom aproksimira funkciju. Tako

"(2,5) ~ 0,~1(
)

Kako

-0,0018+0,0001+172 0)
x-x n

= -h-

-0,17

2,6-2,5 = 1
0,1

to

'(2,6) ~ 0 \ [0,0408 + ~ (-0,0018) + 161 0,0001]

2.

(Zadatak za vezbu) .

100

()

Za funkciju zadatu tabelom

110

115

120

125

2,04139

2,06070

2,07918

2,09691

105
2,02119

0,3828

napisati odgovaraju6i interpolacioni polinom i izracunati:

}

(103),

'(103),

"

(103)

(123) ,

'(123),

"

(123)

404

Da bi

izracunali pribliznu vrednoBt integrala

y(x)dx

interval (,]
-

h =--,

. =
~

n='

(1=1,2, ,n),

Yi =

(xi )

2' [ +n +2(Y 1+Y2++Yn-1)]

gretkom

IRI

<

(~;a) 2

[,]

!y"(x)1

[,]

12n

ima' neprekidan drugi

!" ()!

izvod

za [,]

TANGENTNO-TRAPEZNU metodu dobijamo

Koristeci

= ()

ukoliko funkcija

+l

y(x)dx =

=,

neka

TETIVNO-TRAPEZNOJ metodi

podelimo delova

( )

y(X)dX=- (1++S++2k-1) =2

Y21_1,gde

i=l

n=2k

gretkom

h2

IRI ~6 (-)

" () 1=

[,]

ako funkcija = ()

Za

= 2k

- 2
24k

Iy" () I

[,]

ima neprekidan drugi

izvod

za (,

koriBteci SIMPSONOVU metodu

y(x)dx ="3 [ +Y2k +4(1+++ 2k-1) +

+ 2(Y2+Y4++Y2k-2)]

gretkom

I R I ~ ""I8O (-)
ako funkcija

= ()

l (4)

[,

()

(-) 5

2880k 4 xela,b!

ima neprekidan cetvrti

i zvod

Iy

(4)

() I

za (, ]

1. Delecl interval [1;2 deset jednaklh delava izracunati lntegral

2

eXdx

karistecl:

trapezne metode;

Slmpsanavu metodu.

405

Resenje.

S obzirom .da

= 10

to

=-

21
=10 =

= 0,1. Vrednosti podintegralne funkcije u deobenim tackama date su u tabeli:

i

1,1

1,2

1,3

1,4

1,5

1,6

1,7

1,8

1,9

10

i =

(X i )

2,7182
3,0042
3,3201
3,6693
4,0552
4,4817
4,9530
5,4739
6,0496
6,6859
7,3890
10,1072

18,3779

23,315

4
+

L
k=l

L
k=l

Y2k

Y 2k + 1

koriste6i tetivno trapeznu formulu dobijamo da

~0,1072+2(18,3779+2,315)]

eXdx = 021

0,05(10,1072+83,3558) = 4,6746

Kako " () =

monotono rastu6a funkcija nad intervalom

[1,2, to

I "

[1,2

()

I = I "

(2)

I RI 2.

1 2
1210

Koriste6i tangentno trapeznu formulu dobijamo da

2 <

0,0062

eXdx = 2-0,123,315 = 4,663

sa greskom

IR 1< _1-.- 245 <!:

Kako

= 2k

<

= 10 to

0,01232

k=5

Simpsonovoj for-

muli'

01(10,1072+4.23,315 + 2.18,3779)

4,6707

406

Kako

I RI

14

to
2

< -'-

greska

< 0,0000042

180
2.

Koristeci trapezne metode izracunati pribliznu

vrednost broja
1

- 1 = eXdx

deleci interval integracije

8 jednakih delova,

zatim pro-

ceniti gresku.
Resenje.
Kako =8 to h =~ u tabeli su date
vrednosti pOdintegralne funkcije u deobenim tackama:
i

(X i )

1/8

2/8

3/8

4/8

5/8

6/8

7/8

1,13314
1,28402
1,45499
1,64872
1,86824
2,117
2,39887
2,71828
3,71828

6,85524
3

+8

l Y2k+1
k=l

Koristeci tetivno-trapeznu formulu dobijamo da

-1

5,04974

k=l

eXdx = [,71828 +2 (6,85524 +5,04974)]

Greska koju smo napravili

IRI 2 (l{28 )

= 7:8 < 0,00354

Koristeci tangentno-trapeznu formulu dobijamo da

1

-1

Y 2k

eXdx = 2 6,85524.~

1,71381

1,720515

407
sa greskom

IR~+

< 0,0071

8 6

3.

Izracunati duzinu 1uka krive

=1nx nad interva10m

[1,2] koriste6i Simpsonovu metodu sa korakom inregracije h =1/6.

Duzina luka krive

Resenje.

= 1nx

nad interva10m Ll, 2

se izraeunavapo formu1i

2
Vl+(y'(x))

2
2
Vl+(l/x)

Vrednosti podintegra1ne krive

deobenim tackama date su

1i:
i

.
~

7/6

8/6

9/6

10/6

11/6

=Y(X i )

1,41421
1,31707
1,25
1,29185
1,16619
1,3908
1,11803

2,53224

3,658

2,41619

+ 6
u

V'l+(l/X) 2

1
1

18

(2,53224+14,632+4,83238) = 1,22203

p,?cetni uslov

(6.2)

6. NUMERICl(E METODE ZA PRIBLIZNO RESAVANJE

(6.1/

k=1

Y 2k

1
(2,53224+43,658+22,41619)
63

DIFERENCIJALNIH JEDNACINA,

Data

lika
1

I 2k+l
k=l

diferencijalna jednacina
'

= f(x,y)

tabe-

408

Neka f (,)

neprekidna zatvorenoj oblasti :- < < +,

- < < +,

( postoji takav vlJii

> , i

neka oblasti

If(x,y) I <} pr.J.

zadovoljava Li'plicov UBlov:

(.)

pri N >

konstanta.

postoji

relenje jednlJcine

neprekidno n intervalom - < <

derinisano i

-th, gde

(.l)

h =min(a, ), koje zadovoljava pocetni. uslov (6.2)

Navelcemo neke numericke
vrednosti relenja jednacine

(.k

za

nllJn

pribliine

zadovoljava pocetni UBlov

(.2).

EULER-OVA METODA POLIGONALNIH LINIJA

Podelimo interval
-

h =

krivu i

Ocigledno

l0

dovoljno

ni (.l) povlacimo

tacki

,] jednlJkih delova tako

kojoj

Koristeci

tacki
n

(')

pravu

x1

ponovimo postuplJk.

(.4)

nn:

(n-o ,1,2,

(.5)

51.20

tangentu integralnu

409

EULER -

Ova metoda
ligonalnih

linija.

ficijentom pravca
pravom =

poboljsana

~e

ali

se sada

sa ~xn+l

=Yn

gde

varijanta

Eulerove metode

(Xn'Yn) povuce se tangenta sa koe-

U tacki

f(xn,yn)

+h/2 =

(xn'Yn)

tacke su

METODA

trazi

nn

presek sa

. Koordinate presecne

+2" f(xn,yn)

Sada

tacki

(Xn'Yn) ponovo povlacimo tangentu ali sada sa kof(xn,yn)

eficijentom pravca

=X n+1 .

trazimo

nn presek sa pravom

Ordina ta presecne tacke

(6.6)

predstavlja pribliznu

jednacine

za

= Xn +1

POBOLJ~ANA EULER

U tacki
pravca

f(x

vrednost

resenja diferencijalne

.
-

METODA

(Xn'Yn) povucimo tangentu sa koeficijentom

Njen

presek s.a pravom = X n + 1 oznacimo sa

Yn+l

(6.7)

+ hf

Xn+l

51.22

)(

410

Sada tacki

(Xn'Yn) povucimo tangentu koeficijentom prav-

~a f (X n + 1 ,Y n+1) nn presek pravom = Xn + 1 oznacimo

n+1:
(6.8)

Za pribliznu vrednost resenja

jednacine (6.1)

Yn + 1

uzecemo aritmeticku s~edinu

(6.9)

Yn + 1 =

tacki
'

nost resenja
metoda,

RUNGE

ove metode, koja

vecu tacnost,

znati, kao i

unn

bi

iz-

tacki x n + 1
kod prethodno navedenih metoda, vred-

prethodnoj tacki.

Za razliku

prethodnih

vrsi vise puta.

(n=o ,1,2,3, ..

(6.10)

gde

= Xn + 1

tj.

racunala priblizna vrednost resenja jednacine(6.1)

dovoljno

Yn + 1 + Yn + 1
h
2
=Y n +2(f(xn,Yn)+f(Xn+1,yn+hf(Xn,yn))

METODA

Yn + 1

(6.11)

(6.12)

kn
1
kn
2

hf(x

kn
3

hf(~n + 2'

kn
4

hf (x n + h, + k 3 )

hf(x n + h
2
h

+ 21)

k2
+2

1. Koristeci se metodom poligonalnih linija sastaviti

tablicu vrednosti resenja diferencijlne jednacine
)

()

= 1

nad intervalom [o,~.

Resenje.

Kako ,' 0
=0' 0
=( '
) =1 f(x , ) = ~
2

formuli(6.5) Y n + 1 =yn+hf(xn,yn), to

tablica pribliznih

411

vrednosti resenja jednacine (13) u deobenim tackama intervala

[, ~:
xn

hf(xn,yn)

f(xn,yn)

0,1

0,05

0,005

0,2

1,005

0,1005

0,01005

0,3

1,01505

0,1523

0,01523

0,4

1,03028

0,20604

0,02061

0,5

1,05089

0,2627

0,02627

0,6

1,07716

0,3231

0,03231

0,7

1,10947

0,3883

0,03883

0,8

1,14830

0,4593

0,04593

0,9

1,19423

0,5374

0,05374

1,24797

10

2.

DristeCi

se Eulerovan

metodom poligonalnih linija na-

61 intervalu [, ~ vrednosti pribliznog resenja diferencijalne jednacine

(14)

0,3

+ 1

sa korakom h =0,1. Racunati

Resenje.

+ , 3 + 1,

Kako
h = 0,1

()

to

cetiri decimalna mesta.

=0,

=(

s obzirom

) =0, f(x,y)

(6.5)

hf (x n , )

xn

f (xn'Yn)

0,1

0,1

0,1

1,0 13

0,1013

0,2

0,0213

1,0522

0,3

0,3065

1,1182

0,1118

0,4

0,4183

1,2125

0,1214

0,5

0,5395

1,3373

' 0,1337

0,6

0,6732

1,2960

0,1496

0,7

0,8230

1,6931

0,1693

0,8

0,9923

1,9354

0,1935

0,9

1,1858

2,2319

0,2232

1,4090

10

, 1052

412
Naci intervalu[o: o,~ priblizne vrednosti re-

3.

senja diferencijalne jednacine

(6.15)

()

sa korakom h = 0,03
)
)

-- Caushye"om metodom
Eu1er-Caushyevo~

koristeci se pobo1jsanom

s obzirom

metodom.

) Kako =0, =0, h=0,3, f(x,y) =+2

Resenje.
to

111r

koristeci se

(6)
(h/2) f ( ,

0,015

1" 0,03

0,045

0,00045

hf(x ,

0,00045

0,00045

0,0009

0,00135

0,06

0,075

0,00180

0.,00090

0,00270

0,00225

0,09

0,105

0,00405

0,00135

0,00540

0,00315

0,12

0,135

0,00720

0,00180

0,00900

0,00360

0,15

0,165

0,01080

0,00225

0,01305

0,00496

0,18

0,195

0,01576

0,00270

0,01846

0,00586

0,21

0,225

0,02162

0,00316

0,02478

0,00677

0,24

0,255

0,02839,

0,00361

0,03200

0,00768

0,27

0,285

0,03607

0,00407

0,04014

0,00860

9
10

0,3
)

0,04467

Radi kra6eg zapisa napiSimo formulu (6.9)

gde smo sa f n i

f n+1

U sledecoj tabeli

sledeCi nacin:

ob~lezili:

predstaviti rezultate racunanja:

413

+hf

h
2(f n +f n + 1 )

f n +1
,

0,03

0,0005

0,03

0,0014

0,6

0,06

0,0019

0,06

0,0037

0,09

0,0023

0,09

0,0042

0,09

0,0069

0,12

0,0032

0,12

0,0074

0,01201

110

0,1501

0,0041

0,15

0,0115

0,1501

160

0,18

0,0165

, 180 3

0,0005
14

, 1803

0,0050

0,.0219

0,2105

0,0059

0,0287

,2408

0,0068

0,0224

,2105

0,21

0,24

0292

0,2409

0,0364

0,2713

0,0077

0,27

0,0369

0,2714

0,0450

0,3020

0,3

0,0455

10

86

Meto,iom Runge-Kutta naci resenje diferencijalne

4.
jednacine

()

intervalu [; 0,4] uzimajuci za korak h=O, 1. Racunati

tiri decimale.

Resenje.

= ,

kO
1

hf(x

kO
2

h
hf ( + 2'

kO
3

k2
h
hf(x o +2' +2)= 0,1 f(

kO
4

hf(x o +h,yo

kO

1:. (

1 =0,1,

0,1 f ( ,) =
kO
+ -1)
0,1 f(0,05;0) = 0,0053

,05;0,0026) = 0,0053

)= 0,1 f(O,l; 0,0053)

0,0110

kO + 2 (ko+ko) + kO ) = 0,0027
1
2 3
4
+ kO =

k1
1

hf(x 1 'Y1)

k1
3

+k

k1
2

i,

27

0,0110
k1
h
1
0,1 f(0,15; 0,0082) = 0,0172
hf ( 1 +2' 1 +2)=
k 1 ,
h
~)
hf(x 1 +2' 1 +
=" 0,1 f(0,15;0,0113 ) = 0,0172
2

k1
2

0,2,

k~

2(k~ +k~)

1 +k

k~

= 0,008

=0,0107

k~

hf(x 2 ,y 2 ) = 0,0240

k 22

k2
h
1
hf(x 2 +"2' 2 + 2

(
= 0,1 f 0,25;0,02271

2
h
k2
hf(x 2 +2'2 + 2 ) = 0,1 f(0,25;0,026)

hf(x 1

200

+' 2 +k )=

0,1

f(0,;0,0419)

= 0,0.112
= 0,12
0,88

0,0148

,,

k 4

0,0255

hf\ +,

) = 0,1

f ( 0,4;0,07251\=' 0,0555
,026

+ k

'

0,0491