ANKARA NIVERSITESI

ILAHIYAT FAKLTESI YAYINLARI NO, 4410

Eb Cfer Muhammed b. Ali bn Bbeveyh

el-Kummi " eyh Sadlc"
(381/991)

RSillETUT- IKADAT1-MSYYE
(ii-mmiyye'nin nan Esaslar)

nsz ve Notlarla
eviren
Do. Dr. Ethem Ruhi FI LALI
slm Mezhepleri Tarihi Krss Bakan

ANKARA NIVERSITESI
ILAHIYAT FAKL TES YAYINLARI NO,

141

Ebfi Cfer Muhammed b. Ali bn Babeveyh

el-Kummi " eyh Sadfik"
(381 /991)

RSALETU'I- IKAIAT'L-WAIIIYYE
(ii-mmiyye'nin nan Esaslar )

nsz ve Notlarla
eviren
Do. Dr. Ethem Ruhi FI LALI
slm Mezhepleri Tarihi Krss Bakan

ANKARA NIVERSITESI BASIMEV . ANKARA 1978

ITHAsF :
Deerli ilim adam, faziletli insan merhum
hocam Profesr MUHAMMED TANCI
(29.12.1974 )'nin aziz htrasna

NSZ
Elinizdeki kk kitap, sekin bir ii bilgini
olan ve "eyh Sadk" adayla tannan Ebii Cafer

Muhammed bn Ali bn Bbeveyh el-Kummi'nin

"Risletu'l-Ptikadti'l-mmiy_ye" balkl mehur ve zamanmzda dahi nemini ve de erini muhafaza eden
rislesinin tercmesidir.
eyh Sadk, Sii-immiyye firkas nca "en byk" olarak vasflandrlan "drt kitab" (el- Kutubul-Erbaca)' n birini yazanlardand r. ' Bilindii
gibi bunlardan ilki, hem ilk ii hadislerini, hem de
tevhid, nbtivvet ve immet konular n ve usl
ve fru'u ile fikhi esaslar ihtiva eden "el-Mfi"dir;
Muhammed b.Ykb el-Kuleyni (329 / 940-41) tarafndan yaz lmtr. kincisi "Men-lii-yahzuruhu'lfakih"dir. Yazar, hayat ve eserleri hakk nda biraz sonra bilgi verece imiz eyh Sadk (381 / 991)'dur. Cncs de "el-stibs(r fi-mahtulife mine'lAhbiir"; drdncs ise "Tehzibu'l-Ahkm"d r. Her
ikisinin yazar Muhammed b. Hasan et-Tsi (640 /
1067-8)'dir.
iilerce "reisu'l-muhaddisin" olarak grlmesine; ilk ii bilginler aras ndaki byk hretine;
kendinden sonraki ii muhaddis ve kelmalarma
kuvvetle tesir etmesine ve birok eserinin bulunmasna ramen, eyh Sadk Eb Cfer Muhammed
3

b. Ali b. elHuseyn b. Ms bn Bbeveyh elKummi'nin hayat hakknda maalesef geni bilgilere ship

deiliz.
ii kaynaklar doum yerini belirtmemekle beraber, Donaldson onun Horasan'da do duunu sylemektedirl. Hasan elMsevi ise, Kum'u zikretmektedir2. nce, bilgin bir ki i olan babas Ali b.
elHuseyn bn Bbeveyh elKummi (329 / 940-41)
tarafndan yeti tirilmi ; baz mehur kiilerden hadis
alm ve dinlemitir. 339/ 950-51 y lnda hadis almak zre seyahatlara ba lam ve Horasan, Nipr, Merv, Serahs, Semerkand, Belh, Fer ana,
Badad, Kfe, Mekke ve Medine gibi yerleri dola m ve hac vazifesini yaptktan sonra, 355/ 966 y lnda ikinci defa Ba dad'a gelmi tir'. Badad'da
Buveyhi Ruknu'dDevle ile sohbetlere i tirak etmitir. Daha sonra halk nn srarl istei zerine Rey'e
gitmi ve 381 / 991 ylnda orada lm tr4.
Hasan elMsevi, eyh Sadk'un saylar ikiyzyirmibiri bulan eyhleri ile mehur rencilerinden yirmisini birer liste halinde vermi ' ve hakkndaki vgleri ve ailesinden yeti en kimseleri de nakletmitir6.
eyh Sad'k'un 17,43,189,193 ile' 300 civar nda
1 The Shi'ite Religion (London 1933), 286.
2 Haytu Reisi'l-Muhaddisin e -eyh Eb Cafer Muhammed
Ali es-Saclik, Men-ld-rahzuruhu'l-Fakih'in Giri'inde (Tahran, trz),
I, lem.
3 Hasan el-Msey1, Haytu, mim-kaf.; Fyzee, A Shi'ite Creed
(Calcutta 1942), 9.
4 Hasan el-Mseyi, Haytu, elif-sad, elif; Fyzee, 9.
5 Haytu, r -elif ze.
6 Haytu; elif vay elif-elif h elif.
7 Fyzee, A Shi'ite Creed, 11.

eseri olduu sylenmektedirs. Hasan elMt'isevi,

onun 219 eserinin adlarn verir9 . Bilinen ve mevcut
eserleri ise unlardr:"

1) Ikmlu'dDin ve Itmmu'nNi`me fiIsbti'laybe ve Ke fi'lHayraE. Mller (Heidelberg 1901)

tarafindan yay nlanmtr.

2) Kefu'lEmli (veya Kefu'lMeclis) 1300

hicride Tahran'da lito raf usl ile bas lmtr.
3) Kitabu't Tevkid Tebriz veya Tahran'da baslmtr. 64 bbdan ibaret olup 383 sahifedir.
nemli bir eserdir.
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)

Kitbu Sevbi'lA'ml.
Kitbu'lHs1 Tahran 1302.
ve'lAhkmNecef 1963.
Kitbu
Uynu Ahbri'rR z Tahran 1275.
Meniu'lAhbr.
Kitbu'lMukni`
Iran 1276/ 1780.
MenlYal zuruhu'lFakih Tahran, trz. h-

retini salayan byk eseri.

11) Kitbu'lHidye

velFuru`), Iran

1276/ 1860.

12) Kitb (Risle) elPtikadt. Tercmesini sunduumuz, bu eserdir ve Fyzee'ye gre ayr basks vardr: Necef 1343/ 1924-25 ( ayr risle ile
beraber), 234 s.; Delhi (Muhammed I`cz Hasan
tarafndan yap lan Urduca tercmesi ile birlikte),
isn Aeri matbaas , 1347 (I.bs.), ss. 127.; Tahran
(drt ayr risle ile birlikte), 1274.
8 R. Strothmann, ia, 1A, XI, 508.
9 Haytu, elif haelif vay elif.
10 Fyzee, A Shi'ite Creed, 12-17.

Ayrca bu kitabn eyh Mufid tarafndan

"Tashihu'lPtiklid"adlyla tefsir ve tenkidi de yap lmtr. te yandan bu eser, Asaf A.A. Fyzee tarafndan "A Shi'ite Creed" (Oxford University PressCalcutta 1942, 144 ss.) ba l ve deerli notlar
ilavesiyle ngilizce'ye evrilmi tir.
Biz bu tercmemizde, Risletu'lPtikadti'l mmiy_ye'nin 1297/ 1875 ylnda istinsh edilip bas m
yeri belirtilmeksizin (Tahrn ?) 1370/ 1950-51
ylnda litoraf usul ile bas lm mecma iindeki
nshasn kullandk. Rislemiz, bu meemann 66
115. sahifeleri aras ndadr ve kenarnda da Meclisi'nin "elPtikadt ve'sSiyer ve'sSulk" adl rislesi
vardr.
Tercmeyi yaparken, Tahran bask s ile birlikte
Necef ve Delhi nshalar n da kullanan Asaf Fyzee'nin ngilizce tercmesi ile kar latrmalarda bulunduk. Fyzee, tercmesine olduka faydal notlar ekledii gibi, eseri Urduca'ya evirmi olan Muhammed `caz Hasan' n deerli aklamalarn da vermitir. Bunlardan gerekli grdklerimizi, biz de
tercmemize ald k ve bunlar notlarda (A.F.) eklinde gsterdik. Kendi ekledi imiz notlarda, u ya da
bu ekilde herhangi bir yoruma gitmekten ka ndk;
nk maksad mz, ii itikadm, bizzat kendilerinden nakletmek idi. Bunu desteklemek zre elKuleyni (329 / 940-1) (el Us ll mine'lKfi, I., Tahran 1388), Muhammed Rza elMuzaffer (Akiiidu'lmmiyye, Necef, trz.) ve Seyyid Muhammed Husayn
Tabatabai (Shi'ite slam, ev.: Seyyed Hossein Nasr,
USA 1975) gibi ilkionuncu, ikisi de yirminci yzyl
Sil bilginleri olan ahsn itikadla ilgili eserlerini
kullandk ve ilgili hususlar i aret ettik. Ayr ca Snni
6

gr n iki imamnn mam Azm Eb Hanife

(150 /767) ile Eb'lHasan elE cari (324 / 935-6)'nin,
eyh Sadk'un sz konusu etti i hususlardaki fikirlerinden bahsettikleri yerleri, gr lerini belirtmeksizin iaret etmekle yetindik. Notlarda kullan lan
kaynak ve ara trmalar geni llere vardrmaktan ve tamamen teknik meselelere bo maktan kandk.
Metnin sahife numaralar n, tercmede parantez iinde gsterdik. Rislede kullan lan ayetlerin
numaralarn ve ait olduklar sreleri dipnotlarda
belirttik. ahslarn lm tarihleri yan na miladi
karlklarn, sz geli i (150 / 767) eklinde gsterdik. Asl metinde blm numaralar yoktur. Bunlar
numaralayp balk halinde soktuk. ahslar hakkndaki "selamrahmet" gibi ifadeleri aynen; ama
ounlukla ksaltmalar eklinde koruduk.
Tercmenin ifadesinde, rislenin bir kaynak
eser olduu gz nnde tutularak Trke'den imkn nispetinde fedakarl k etmeksizin metnin aynen
tercmesini vermeye al tk. Esasen hacim bak mndan kk, fakat ii dnyasndaki nemi itibariyle byk olan bu kaynak eseri Trke'ye kazandrrken ana d ncemiz u olmutur:
Ilahiyat Fakltesi slam Mezhepleri Tarihi
Krss olarak, gerek talebelerimizi, gerek dini
kltr meselelerine alka duyan ve bu hususta ciddi
eserlere ihtiya hisseden kitleleri, do rudan doruya
kaynaklarla babaa brakmann en slim ve isabetli
i olduuna inanmaktayz; nk en az ikiyz y ldan fazla bir zamandan beri, dini, temel prensiplerin
altnda tefslr edecek ve yeniden kuracak ciddi
7

almalar yerine, birtak m tekrarlar yap lr olmutu.

Oysa dinin, ilk devirlerdeki canl ve aktif hviyetine
kavuturulmas, cemiyet bnyesi iinde a da ihtiyalara cevap verecek sa lam bilgi ve anlay la mcehhez klnmas, yine dinin ve hitbetti i kitlelerin
zaruret duydu u bir ihtiyat r.
Dinin terkipi ve asil hviyetine kavu turulmas, her eyden nce dinin ana kaynaklar na gidilerek salanabilir. Bu, hem bu konularla ilgili olanlar kaynaklarn henz kabukla trlmam zleri
ile temasa geirmek ve hem de yzy llar boyu
tarihi, ictimai ve bilhassa siyasi olaylar n, din ilimlerincle yapt deime ve geli meleri veya gerilemeleri gstermek bak mndan yaplmas icb eden
bir itir. te yandan bu neviden al malar, muhtelif mezhep ve firkalar halinde zmrele mi topluluklarn asil hviyetlerini hem tan mak hem de kendilerine tantmak bak mndan fevkalade faydal dr; nk herhangi bir frkaya mensup bir kimsenin, ne kadar tarafs z ve ilmi zihniyete ship olmaya
alisa da, baka bir frkay, o frkann kendini
grd ekilde gstermesi, hatt gr lerini olduu
gibi aktarabilmesi mmkn de ildir. Bu sebepten
bilhassa siyasi ve itikadl mezhep ve frkalar, kendi
eserlerinden tan mak ve renmek, bu zmreler
hakknda tesir alt nda kalmaks zn bir hkme yarabilmek imkann saklar.
te bu yoldaki ilk adm, basm haz rlklar tamamlanm olan Ehli Snnet imamlar ndan Abdulkahir b. Thir b. Muhammed elBa dadi (429 /
1037)'nin "elFark beyne'lF rak" adl mehur ve kymetli eserinin; ikinci ad m da, elinizdeki kitabn
Trke'ye evirilmesiyle at lmt r. Allah imkan
8

verirse, slam Mezhepleri Tarihi Krss olarak

dier kaynak eserlerin, ayn ekilde Trke'ye
kazand rlmas iine devam edilecektir.
Ve tevfik Allah'tand r.
2 .11 .1977 Ankara
Ethem Ruhi FI LALI

IINDEKILER
BBLYO RAFYA - KISALTMALAR
1. BLM - Immiyye'nin Tevhid nannn zellii

13
17

2. BLM - Allah' n Zti ve Fiili. S fatlar Hakkndak

24
nan
3. BLM - Teklif Hakkndaki nan

26

4. BLM - Insanlarn Fiilleri Hakkndaki nan

27

5. BLM - Cebr ve Tefylz'in nkr Hakkndaki nan 28

6. BLM - Irade ve Me iet Hakkndaki nan . . ...

29

7. BLM - Kaza ve Kader Hakk ndaki nan

33

8. BLM - nsann Ftrat ve Hidyeti Hakkndaki nan

36

9. BLM - Istitat Hakk ndaki Inan

38

10. BLM - Yaradln Kayna (Mebde') Hakkndaki

nan

40

11. BLM - Yce Allah Hakk nda Cedel ve Mir' (Munekaa ve Tartma)'mn yasaklanmas na Dair
nan
42
44
12. BLM - Levh ve Kalem Hakk ndaki nan
13. BLM - Krsi Hakkndaki nan

45

14. BLM - Ar Hakkndaki nan

46

15. BLM - Nefisler ve Ruhlar Hakk ndaki Inan

16. BLM - lm Hakkndaki nan

49
55

17. BLM - Kabir Sorular Hakkndaki nan

63

18. BLM - Dn (Rec'a) Hakk ndaki nan

66

19. BLM - lmden Sonra Dirilme (Ba's) Hakk ndaki

nan
71
20. BLM - Kevser Havuzu Hakk ndaki nan
73
21. BLM - efat Hakkndaki nan

74

11

22. BLM - Va'd ve Vaid Hakkndaki nan

75

23. BLM Kula Yaz lanlar Hakk ndaki nan

76

24. BLM - Adalet Hakk ndaki nan

78

25. BLM A'rf Hakkndaki nan

79

26. BLM - Srat Hakkndaki nan

80

27. BLM - Maher Yolu zerindeki Geitler Hakk n81

daki nan
84
28. BLM - Hesb ve Miznlar Hakkndaki nan
29. BLM - Cennet ve Cehennem Hakk ndaki nan

88

30. BLM - Vahyin Allah'dan Emir ve Nehy olarak Kitablar Halinde niinin Keyfiyeti Hakkndaki
nan
94
31. BLM - Kur'an' n Kadir Gecesinde nii Hakkndaki
96
nan
32. BLM - Kur'an Hakk ndaki nan

98

33. BLM - Kur'an'n Hacmi Hakkndaki nan

99

34. BLM - Nebiler- ResullerHakkndaki nan

104

mamlar ve Melekler

35. BLM - Nebiler ve Vasilerin Say lar Hakkndaki

nan
107
36. BLM - smet Hakkndaki nan

113

37. BLM - Guluv (Arlk) ve Tefviz (Vekil K lma114

Havale) Hakk ndaki nan
38. BLM - Zlimler Hakk ndaki nan

121

39. BLM - Takyye Hakkndaki nan

127

40. BLM NebVnin (S.A.S.) Soyu Hakkndaki nan

131

41. BLM - Aleviyye Hakkndaki nan

132

42. BLM - Yasak ve Mbah Hakkndaki nan

136

43. BLM - Aklanm ve zet Haberler Hakk ndaki

nan
137
44. BLM - Tbla ilgili Haberler Hakkndaki nan

138

45. BLM - (Bir Konuda) ki Ayr Hadisin Varl Hakkndaki nan

140
NDEKS

12

153

BBLYOGRAFYA - KISALTMALAR
Affifi: The Mystical Philosophy of Muhyid DinIbnul'Arabi. Cambridge 1939. Trke tercmesi:
Dr. Mehmet Da, Muhyiddln bnu'lArabrnin Tasavvuf Felsefesi, Ankara 1975.

Akid: eeyh Muhammed Rza elMuzaffer, Aldidu'lmmiyye, yay. haz.: Dr. Hamid H. Davud,
Necef, trz.
BHA: Hasan b. Ysuf b. Ali bnu'lMutahhar elelBbu'lHdi A er, Mikdad Fcll' n tefsiri ile. ev.: W.M. Miller, London 1928 (Royal
Asiatic Society, Oriental Translation Fund, N.
S.,C. XXIX).

A Descriptive Catalogue of
the Oriental MSS, belonging to the late E.G. Browne,

Browne: R.A.Nicholson,
Cambridge 1932.
Browne, Lit. His. :

I A Literary History of Persia, from the earliest times

until Firdawsi, London 1909.
I A Literary History of Persia, from Firdawsi to
Sa'di. London 1906.
III Persian Literature under Tartar Dominion (1265
1502 M.) Cambridge 1920.

IV Persian Literature in Modern Times (1500-1924

M.). Cambridge 1924.
13

D: Risletu'l-Ptikd'n Delhi basks . Muhammed

i`caz Hasan Bedayni tarafindan Hedye-i
Cdferiyye bal ile yaplan eyh Sadk'un
Akidi'nin tercmesi. Arapa metin ve ayn
sayfada Urduca tercme. Delhi 1347 (2. bask ).
Donaldson: D.M. Donaldson, The Shi'ite Religion.
London 1933.
Eb Davud: Suleyman b. el-E 'as b. shak el-Ezdi,
Sunenu Ebi Dvud, I-II, Msr 1371/ 1952.
El: Encyclopaedia of Islam, Leiden-London, 19131934.
FC: W.Ivanow, A Creed of the Fat m ds. Bombay 1936.
Fkh: _Eb Hanife en-Nu'rnan b. Sbit, Kitbu'lFkhi`l-Ekber, Msr 1323.
bne: Eb'l-Hasan Ali b. Ismail el-E'ari,
Haydarbd 1367 / 1948.
A: slm Ansiklopedisi.
bn Hanbel: Eb Abdillah Ahmed b. Muhammed
e-eybani, el-Musned, I-IV , Msr 1313.

bn Mce: Eb Abdillah Muhammed b. Yezid

el-Kazvini, Sunenu bn Mce, I-II, Kahire 1972.
Jeffery: A.Jeffery, The Foreign Vocabulary of the Qur'n,
Baroda 1938.
RP : Kelmi Pir. Yay. ve ev.: W. Ivanow. Bombay
1935 (ismaili inanc zerine bir eser).
Lane: Lexicon. London 1863-1893.
Macdonald: D.B. Macdonald, Development of Muslim
Theology, jurisprudence and Constitutional Theory,
New York-London 1903.
MB: Fahruddin b. Muhammed b. Ahmed en-Necefi,
Mecrna`u'i-Bahreyn. Tahran 1321 ( ii szl ).
14

MC: A.J. Wensinck, The Muslim Creed. Cambridge

1932.
Mur.: elMurid (Arapa dergi). Ba dad 1925'den
bu yana.
Mustedrek: EVI Abdillah Muhammed b. Abdillah
elHkim enNisbri, el- Mustedrek alr sSahiheyn
fi'lHadis, IIV, Riyad 1968.
tikd'n Necef basks . Necef, 1343 h.
N: Risletu'
Shi' ite : Sayyid Muhammed Husayn alTabtab'i,
Shi' ite Islam, ev.: Seyyed Hossein Nasr, USA,
1975.
Tas.: Muhammed b. Muhammed b. enNu`mn
elHrisi, eyh Mufid, T ashihu' lP tikd ( eyh
Sacile'un i`tikadt' nn tefsir ve tenkidi). Eser
Badad, elMur id dergisinde Hibetuddin irzi
tarafindan yay nlanmtr.
Tev.: Muhammed b. Ali b. Bbeveyh elKummi,
eyh Sadk, K itbu' t T evhid, Tahran 1285/
1869.
Tirmizi: Eb is Muhammed b. Is b. Seyre etTirmizi, Sahihu' IXIII, yay. A.M.
etTazi, Kahire 1350-53/ 1931-4.
U sl : Eb Cfer Muhammed b. Ykb b. Ishk
Kuleyni, elUsl mine' lKfi, I, Tahran 1388.
Wensinck: A.J. Wensinck, A Handbook of Early
Muhammedan Tradition, Leiden 1927.
ayr. : Ayrca
bk. Baknz
ev. : eviren
hk.
: Hakknda
kr .
: Karlatrnz
trz.
: Tarihsiz
yay. : Yaynlyan
: Ve devam
vd.
15

(66) BS1VILLAH RRAHMANRRAHM

Hamd, lemlerin Rabbi, orta olmayan bir
Allah'adr. Allah' n salt ve selm Muhammed'e
ve onun gzel ve saf soyuna olsun. Allah bize yeter
ve O, ne gzel Vekirdir.
BRNC BLM

MAMYYE'NN TEVHD NANIININ

ZELLG
Bu kitabn yazar , faldh, Rabbni eyh Eb
Cfer Muhammed b. Ali b. el4luseyn b. Ms
bn Bbeveyh el- Kummis yle der:
Bil ki bizim teyhid hakk ndaki grmz
udur: Yce Allah Bir'dir (yhid), Tek'dir (ahad)
O'nun bir benzeri yoktur; Kadim'dir 2 ; O, dim
1 Vhid ve ahad aras ndaki dilbilgisi ynnden fark iin bak:

Arab. Gram. Il, 236. Fark ayrca MB, 242'de de aklanmtr. Tevhid,
48-16 aras nda, bu iki terimin uzun bir a klamas vardr. Vhid
kelimesi sayya, ahad ise zt ve cevhere i aret eder. Bu sebepten vhid,
say bakmndan bir oluu; ahad ise, cevher ve zt ynnden tek
oluu gsterir. Wensinck'e gre ahadiyet zt n vasf ; vhidiyet de fiilin
vasfdr. Bk.: MC, 205-6. Ayrca bk.: Affifi, 24, 36, 63; FC. 3. prg.
(A.F.)
2 BHA, 42, 69-70 (A.F.). Kadim: Allah' n balca sfatlarndandr. ncesi olmayan, balang c na snr izilemeyen demektir.

17

Semi', Bask', Alim' Hakm 4 Hayys, Kayym6,

Aziz7, Kudds 8, Alim,9 Kaadir", aniyy'dir"
ve yle olacakt r. O, cevher, cisim, sret, araz",
haz, uzunluk, geni lik, arlk, hafiflik, skn, hareket, yer ve zamanla vas flandrlamaz. Yce Allah,
btn yarat klarnn sfatlarndan ycedir; hem
ibtl hem de te bih" snrlarnn tesindedir. Yce
Allah, bir ey'dir; fakat di er eyler gibi de il".
O, Tek'dir (ahad). Her eyden mstani, herey
O'na muhta olandr. Tevrs edilmesin diye do mam ; ba kalar ile ortak olmas n diye dourmamtr da. Hibir ey O'na denk olmamtr. Ne
eiti, ne de z dd , ne benzeri, ne arkada , ne ayn
ve ne de e i ve orta vard r. "Gzler O'nu gre,

1 Semi': Herhangi bir arta ba l olmakszn iiten demektir.

2 Basir: Bir arta tabi olmadan gren; insanlar n gizli-a k
hereyini gren demektir.
3 Alim: Olmu ve olacak her eyi ok iyi bilen demektir.
4 Hakim: Hikmet shibi; btn i leri ve buyruklar hikmetli.
5 Hayy: Diri, gerek hayat shibi.
6 Kayytsm: Gkleri, yeri ve her eyi tutan; her eyin varlk
olarak durabilmelerini sa layan.
7 Aziz: Ma lb edilmesi mmkn olmayan; gl.
8 Kudds: Yanl tan, gafletten, aczden ve her trl eksiklikten ok uzak, pek temiz.
9 Alim: lin shibi, bilen.
10 Kaadir : istediini istedii gibi yapmaa gc yeten, kudretli.
11 Ganiyy: Her bakmdan snrsz zengin ve her eye doymu, mstani; hibir eye ihtiyac olmayan.
12 MC, 209 vd.; BHA, 86; FC, 86 (A.F.); kr .: Fkh, 180.
13 btl: Allah' n sfatlar nn bulunmadna inananlara; tebih de Allah' n zt veya sfatlarn yarattklarnn sfatlar na benzetenlere i aret etmektedir. Yazar n tebih ve tenzih hakkndaki
gr bn Arabi'ninki ile kyaslanabilir. Bk.: Affifi, 18,20 vd. (.A.F.).
Ayr. kr .: Akid, 36 ;Shi'ite, 128 vd.; ibtl, te bih ve Allah'n sfatlar hakknda Ehl-i Snnet'in gr iin bk.: Fkh, 180; Ane, 44 vd.
14 MC, 190; FC, 5-7; BHA, 86. (A.F.); kr .: Fkh, 180.

18

mez, ama O btn gzleri grr'. O'nu in-

sanlarn hayalleri bile kuatamaz, ama O, onlar

kuatmtr. "O'nu ne uyku ne de uyuklama tutar" 2 O, Ltirtir 3 ve Hereyden Hberdr'd r. O
her eyin yaratcsdr. O'ndan ba ka ilh yoktur ve
yaratma ( 67) ve emir yalnzca O'na mahsustur.
iklemlerin Rabbi olan Allah, kutlu ve mnezzehdir.
Tebihe inanan m riktir. Allah' n tevhidi hakk nda ileri srlen bu gr lerden ba kasn immiyye'ye isnd eden, bir yalanc dr. Tevhid hakknda
ortaya koydu umuz bu hususlara z t her haber,
yalandr, uydurmad r. Allah' n Kitb ile uyumayan her hadis, hkmszdr. Ve ayet bunlara
bilginlerimizin kitaplar nda rastlan rsa, bunlar uydurma (mdelles)'d r4.
Chil kimseleri, Yce Allah' n, yarat klar ile
kyaslanabilecei dncesine gtren haberlere
gelince., bunlarn anlamlar, Kur'an'daki benzer
blmlerdeki gr lere bavurmak suretiyle anlalabilir. Sz geli i Kur'an'da yle buyurulmaktadr: "O'nun yz dnda herey helk olacaktr"' imdi bu ifadede yz (vech)'n anlam ,
din'dir; Allah'a yz ile ula lr ve yine bir kimse
O'na yz ile dnebilir6 .
1 En'am (6), 103.
2 Bakara (2), 256.
3 MC, 82; BHA, 144-148 (A.F.); Ltif, en ince, i lerin btn
inceliklerini bilen, ak lsr erdirilemeyen incelikteki i leri yapan, ince
ve sezilmez yollardan kullar na faydalar ula tran, demektir.
4 Muhammed i'cz Hasan' n akladna gre mdelles,
immiyye'ye muhalif olan birinin iilere isnad etti i hadistir. Dellese, satlan maldaki kusurlar gizlemek demektir, MB ; hadiscilere
gre ise, hadisin, ister metninde ister rviler zincirinde veya kaynakta
olsun, kusurlarn gizlemek demektir. EI, Supp, 222. (A.F.);
5 Kasas (28), 88.
6 MC, 63 vd.; 88 vd.;FC, 16; Kelmi Pir, 53 vd. (A.F.)

19

Yine Kur'an'da yle buyurulmaktad r: "O

gn iin dehetinden baldrlar alr; gzleri
dnm olarak yzlerini zillet brr; secdeye
arlrlar, ama buna gleri yetmez ; oysa
kendileri sapasa lam olduklar zaman secdeye arlmlard" . Burada "baldr-bacak"
(sk) kelimesi, i lerin durumu, ya da yerine getirilmesi ve iddeti anlam nad r.
Yine Kur'an- Kerhn'de: "Ki inin, Allah'a
kar ar gitmesinden tr (al-m-farrattu
fit'-cenbillah) bana yaz klar olsun! Gerekten
ben alaya alanlardan m, diyecei gnden saknn.' buyurulmaktad r. Burada "cenb", itaat etmek demektir.
Kur'an'da yle buyurulmaktad r: "Onu yapp ruhumdan flediimde, ona secdeye kapann." 3 Nitekim buradaki "ruh", O'nun tarafindan
yaratlmt ve Allah, onu Adem ve is'ya flemi ti.
Ayr ca O ancak, "Benim evim", "Benim kulum",
"Benim cennetim", "Benim mahlkum", "Benim
ate im", "Benim gkm" ve "Benim arzum" deyi i
gibi "Benim ruhum" demi ti.
Yine Kur'an'da, "...Hayir, Onun iki eli de
buyurulur.
aktr, nasl dilerse sarf eder .
Bununla, "dnya ve hiret nimeti" 5 kastedilmitir.
Kur'an'da, "G, ellerimizle Biz kurduk
..." 6 buyurulur. imdi burada "eyd" (eller) keli1 Kalem (68 42-3.
2 Zumer (39), 56.
3 Hcr (15), 29.
4 Mide (5), 64.
5 Tas. (Mur. I, 110)'da a klanmtr. (A.F.).
6 Zriyt (51), 47.

20

mesi, "g-kudret" anlam na gelir. Ayn ekilde

yine Allah' n, " ...El s.hibi olan kulumuz IM.vud'u an..." i buyru undaki "el", "g-kuvvet
shibi" anlamnadr. Yine Kur'an'da "Ey iblis!
ki elimle yarattma secde etmekten seni
alakoyan nedir?...dedi" 2 buyurulur. O, "iki el"
ile "Benim gcm ve Benim kudretim" demek istemitir'.
Yine Kur'an'da: "...Btn yeryz, 1(134met gn O'nun avucundadr ..." a buyurulmaktadr. Yani yeryz, O'nunla birlikte ba ka
kimsenin paylaarnyacag mlk olacakt r. Yine
Kur'an'da: ...Gkler O'nun sa eliyle drlm olacaktr ..." s buyurulur. "Sa el" ile "O'nun kudreti" sylenmek istenmi tir.
Kur'an'da: "Melekler s ra sra dizilip Rabbin emri gelince" 6 buyurulur. Bu, "Rabbinin
buyru u gelince" demektir.
Yine Kur'an'da : "Hayr, dorusu onlar
o gn, Rablerinden yoksun kalacaklardr"'
buyrulur. Yani "Rablerinin sevb ndan" demektir.
Yine Kur'an'da: "Onlar bulut glgeleri iinde
Allah' n ve meleklerin tepelerine inip i in bit1 Sd (38), 17.
2 Sd (38), 75.
3 eyh Mufid, el'in kudret veya kuvvet olmad n aklar.
El, dnya ve hiretle ilgili olarak "Benim nimetim" demektir, Tas,
(Mur, I, 143). (A.F.). Bu konudaki Ehli Snnet gr iin bk.:
Fkh, 180; ibne, 41 vd.
4 Zumer (39), 67.
5 Zumer (39), 67.
6 Fecr (89), 22.
7 Mutaffifin (83), 15.

21

mesini mi bekliyorlar? . . ." i buyurulur. Burada

"Allah' n inmesi", "Allah' n azblmn inmesi" demektir.
Yine Kur'an'da: "O gn birtakm yzler
Rablerine bakp parlayacaktr" 2 buyurulur. Bu
demektir ki, yzler, Rablerinin mkfatma bakarak
parl panl olacaktr.
Kur'an'da: (68) "...Gazab= hak eden

(gazabmn getii) kimse, muhakkak mahvolur" s buyurulur. Burada "Allah' n gazab", O'nun
cezas ; O'nun rzs da sevb ve mkfat demektir.
Yine Kur'an'da yle buyurulur: "...Sen,

benim iimde olan bilirsin, ben Senin iinde

olan bilmem ..." yani Sen benim gizlimi bilirsin, ama benim Senin gizli olan eylerin hakknda
bir bilgim yoktur.
Kur'an'da : "...Allah sizi Kendi nefsine

dikkat etmeye davet ediyor (Sizi Kendisiyle

korkutur)..." s buyurulur. Burada "nefs" ile O,
Kendi azb ve intikam n sylyor.
Kur'an'da "phesiz Allah ve melekleri
Peygamberi verler ..." 6 ve "...size salt eden
Allah ve melelderidir ... " buyurulmaktad r. Burada "Allah'n salt", O'nun rahmeti; "meleklerin
salt" da, onlarn sizin balanmanz ve temizlenmenizi istemeleridir. Ayr ca "insanlara salt"
da dudr.
1 Bakara (2), 210.
2 K ymet (75), 22-23.
3 T-H (20), 81.
4 Mide (5), 116.
5
mrn (3), 28, 30.
6 Ahzb (33), 56.
7 Ahzb (33), 43.

22

Kur'an'da yle buyurulmaktadr: "Fakat hile

yaptlar; Allah da hile yapt ve Allah hile yapanlarn en iyisidir." ; "Do rusu mnafklar
Allah'a aldatmaa alrlar, oysa onlar aldatan
Allah'dr " 2 , "Onlarla Allah alay eder . "
. . . Allah onlarla alay edecektir . ." 6 ; "
Onlar Allah'a unuttular; bu yzden Allah da
onlar unuttu ... " 5 . Btn bunlarn anlam udur:
Gl ve Ulu Allah, onlar hile, aldatma, alay ve
unutma cezlar ile cezlandracak ve onlara kendi
kendilerini unutturacakt r. Nitekim Gl ve Ulu
Allah yle buyurmutur: "Allah'a unutup da,
Allah'n da kendilerini kendilerine unutturdu u
kimseler gibi olmayn . . . " 6. nk Aziz ve
Celil Allah gerekte ne hile yapar, ne aldat r, ne alay
eder, ne eklenir, ne de unutur'. Allah, Yceli i ve
Bykl ile btn bunlardan mnezzehdir.
Muhalifler ve sapklarn hcum ettikleri haberlerde, bu kelime ve szlere benzeyenler d nda
baka szler bulunmamaktad r ve onlar n anlamlar
da Kur'an' n kelimelerinin anlamndadr.

Al i mran (3), 54.

2 Nis (4), 142.
3 Bakara (2), 14.
4 Tevbe (9), 79.
5 Tevbe (9), 67.
6 Har (59), 19.
7 Kur'an Kerim'de (Har, 19) Allah' n nasl bir unutma
ile vasflandrlabilece i hususu eyh Mufid tarafndan a klanmtr, Tas. (Mur. I, 249-250). (A.F.)

23

 KINCI BLM

ALLAH'IN ZAT VE FIILI SIFATLARI

HAKKINDAK INAN
eyh Eb Cfer Allah ona rahmet eylesinder ki: Biz Allah' Zti sfatlar ile vasflandrdmz zaman ', bu s fatlarn her birinin z ddnn
Aziz ve Celil olan Allah'da bulunmad n sylemek
isteriz. Biz, Gl ve Ulu Allah' n dim Semi',
Basir, Alim, Hakim, Kaadir, Aziz, Hayy, Kayym,
Vhid, Kadim oldu unu syleriz. Bu s fatlar O'nun
Zti sfatlardr.
Biz, Gl ve Ulu Allah' n dim Hallk, Fil,
Dileyen, Mrid, Rzi, Shit (Takbih eden), Rz k,
1 eyh Mufid, Tas. ( Mut.. II, 19-20)'de bunu a klar ve Allah'in sfatlar nn iki snfa ayr ld n syler. Birinci s nfta -sfatu'z-zat-,
fiile iaret yoktur; ikinci s nfta -ef'al-, fiillere i aret vard r. Fark
uradadr: Zati sfatlarda, z tlar Allah'a isnad edilmez. Sz geli i,
O lr (Hayy sfatnn zdd ) veya 0 zayftr (Kaadir s fatnn z dd)
veya Cahildir diyemezsiniz ve O'nu, Hayy, Alim ve Kaadir olmaktan
baka bir eyle vasflandramazs nz. Ama Allah bugn bir yarat c
deildir veya Zeyd'e bir rzk verici deildir veya gerekten l bir
adam yeniden dirilten de ildir, vb. diyebilirsiniz Allah, Allah verir,
vermez, hayat verir, ldrr ve benzeri olarak, fiili s fatlarn zdlar
ile vasflandrlabilir. (A.F.) Ayr. kr .: Usa!, I, 107, 109 vd.;
38 vd.; Shi' ite, 128-133.

24

Vehhb, Mtekellim olduunu sylemeyiz. nk

bunlar, O'nun Fiili sfatlardr ve bunlar, yarat lm (muhdes) s fatlardr. Onun iindir ki, Allah bu
sfatlarla dim tavsif edilir demek ciz de ildir 1 .

1 MC, 206 vd.; BHA, 56, 62, 97-99; FC, 13, 16. (A.F.). Allah' n
sfatlar ile ilgili Ehl-i Snnet gr iin bk.: Fkh, 180 vd.

25

-NC BLM

TEKLIF HAKKINDAK NAN

Allah'n rahmeti zerine olsun eyh Ebt Cfer
der ki: Teklif (ykmllk) hakk ndaki inancmz
udur: Yce Allah kullar na yalnzca kendi gleri
iindeki er`i teklifleri ykler. Nitekim O yle buyurmaktadr: (69) "Allah ki iye ancak gcnn
yetecei kadar ykler ..." . u halde vils'at
(kapasite), takat (g)'tan daha az bir yapabilme
gcn ifade etmektedir. mm (Cfer esSd k)
yle sylemi tir: Allah'a yemin ederim ki, O kullarna glerinin daha aa derecesi dnda birey
yklememitir. O, onlar zerine ancak bir gece ve
gndz boyunca yaln z be vakit namaz ; ylda yalnzca otuz gn orucu; (zekt olarak) ikiyz dirhem
gmn be dirhemini ve hayat nda yalnzca bir
defa haccetmeyi yklemi tir; insanlar ise, bunlardan daha fazlasn da kald rabilirler2.

1 Bakara (2), 286.

2 MC, 261, 265; FC, 55. (A.F.). Ayr: kr .: Akid, 42-3.

26

DRDNC BLM

NSANLARIN FLLER HAKKINDAK NAN

eyh (Eb Cfer) der ki: nsann fiillerine
dair inancmz udur: Onlar ancak yarat lmtr.
( u anlamdaki ki) Allah nceden bilme (halk-u
takdir) gcne shiptir; ama bu, Allah' n belli
bir eyi yaratarak (Halk-u tekvin), insanlar , o
belli eyi yapmaya zorlad anlamnda deildir.
Btn bunun anlam , Allah insanlarn yapabilecekleri eyleri dim bilir, demektir'.
1 Eer Allah btn fiillerin yarat cs ise, suun sorumlulu u
ancak O'na ait olabilir, eklindeki anlay reddetmek iin, bu aklamann yaplmas zaruridir. Suun sorumlusunun Allah olmas ,
teklif inancna gre imkanszdr. Kitab Urduca'ya eviren M. caz,
Allah insanlar iyiyi olduu kadar, kty de i leyebilecek bir gle
yaratmtr; ama O, onlar n ne yapacaklarn nceden bilir, diyerek
halk takdir'i aklar. Halk tekvin, Allah fiilleri de yaratm tr;
bylece insanlarn fiilleri, gerekte O'nun fiilleridir. D, 17'deki
notlara gre bu, isnaa.eriyye'nin gr deildir.
Ayrca bak: Wensinck, MC, 49 vd. Daha esasl bir aklama,
tam bir irade hriyetinin savunulmas eklinde, BHA, 118-122'dedi
FC, 95, 96; Affifi, 152-156. "Allah, seer anlam nda irade etmez,
fakat O, olacan bildii eyleri takdir eder, anlam nda irade eder",
Affifi, 156. MB, 311'de a ka E 'arilerin tam bir kaderci gr ,
Mutezile'nin de tam bir irade hrriyetini savunduklar n ; hakikatin
ise bu iki u aras ndaki orta yol oldu unu syler. Halk takdir ve tekvin, eyh Mufid taraf ndan aklanmtr, Tas. (Mur. Il, 98-100).
Ona gre, insanlar n fiilleri' Allah tarafndan yarat lm deildir;
nk ilim ve yaratma, Arapa'da iki ayr eydir. Daha geni bir
aklama, Mur. Il, 140'da bulunabilir. (A.F.). Ayr. kr .: Akdid, 43
vd.; Shi'ite, 132 vd.; Fkh, 181; ibdne, 56 vd.
,

27

BE INCI BLM
CEBR VE TEFV Z'IN NKARI
HAKKINDAK NAN
eyh (Eb Cfer), bizim bu konudaki inanc mz, mam Cafer esSd k' n grdr, der. Buna
gre, (insanlar zerine) ne cebr (zorlama), ne de
tefviz (tam serbestlik ve havale) vard r; t fakat
durum bu iki (ar u) aras nda orta yoldur. " ki
u arasndaki orta yol nedir?" diye soruldu unda
mam Cfer esSad k dedi ki: Bu una benzer. Su
ilemeye niyet etmi bir adam grrsnz ve onu
caydrrsnz; fakat o ald rmaz ve siz de onu kendi
haline brakrsnz; sonra da o, tutar o suu i ler.
imdi (sizin nasihatinizi) kabul etmedi i ve siz de
onu kendi bana braktnz iin, elbette onun su
ilemesini emreden insan olmazs nz2 .

1 Cebr ve tefylz, eyh Mufid taraf ndan aklanmtr, Mur.

II, 142-3. (A.F.).

2 MC, 157, 210, 213; BHA, 119; FC, 95-6; Affifi, 154 (A.F.).
Kr.: Usli, I, 155 vd.; Shi'ite, 133 vd.; Flch, 181; bne, 49 vd.

28

ALTINCI BLM
IRADE VE ME ET (DLEME )
HAKKNDAKI NAN
eyh Eb Cafer -Allah ona rahmet eylesinder ki, bizim bu konudaki inanc mz, ( mam Cafer)
es-Sadk (a.s.)' n grne dayanmaktadr. Buna
gre, Allah diler ( ae) ve irade eder. Ayn ekilde
O sevmez (istemez) ve raz olmaz. imdi, O'nun
dilemesi (Me iet) ile, O'nun bilgisi dnda hibir
eyin gerekle emiyece i kastedilmitir ve irde de
bununla e anlamldr. O, "O ten ncs . . "
denmesini istemez ve kullar nn inans zla (kfr)
dmelerini tasvib etmez. Yce ve Aziz Allah yle
buyurur: "(Ey Muhammed !) Sen sevdi ini doru
yola eri tiremezsin ; ama Allah diledi ini doru
yola eritirir ... " z ; "Allah dilemedike siz
dileyemezsiniz . ." 3 ; "(Ey Muhammed !) Rabbin dileseydi, yeryznde bulunanlar n hepsi
inanrd. yle iken insanlar inanmaya sen
mi zorlayacaks n?" 4 "Allah' n izni olmadka
kimse inanamaz" 5 ; "Eceli yazlm olan hibir
;

1 Kr.: Mide (5), 73.

2 Kasas (28), 56.
3 nsan (76), 30; Tekeli- (81), 29.
4 Ynus (10), 99.
5 Yfinus (10), 100.

29

kimse, Allah' n izni olmadan lemez . " ;

... Bu ite bizim fikrimiz al nsayd, burada
ldrlmezdik, diyorlar. (Ey Muhammed!)
De ki: Evlerinizde olsayd nz bile, haklar nda
lm yazl olan kimseler, yine de devredilecekleri yere var rlard ." 2
Rabbin bilseydi bunu yapmazlard ; sen onlar iftiralat
ile babaa brak." 3
"Allah dileseydi (70)
puta yapmazlard . ." 4 ; "Biz dileseydik herkese
hidyet verirdik . " 5 ; "Allah kimi do ru yola
koymak isterse onun kalbini islmiyete aar ;
kimi de saptrmak isterse, sanki g e ykseliyormu gibi, gnln dar ve s kntl klar " ;
"Allah size aklamak ve sizden ncekilerin
yollarn gstermek ve tvbenizi kabul etmek
ister..." '; "...Allah hirette onlara bir pay
vermemek istiyor . ." 8 ; "...Allah sizden yk
hafifletmek ister"; "... Allah size kolayl k
10 "Allah sizin tvbeister, zorluk istemez
nizi kabul etmek ister; ehvetlerine uyanlar
ise sizin byk bir sap kla girmenizi isterler" " " .Allah kullara zulm dilemez"
,

"...

1
imrl (3), 145.
2 Ali imrn (3), 154.
3 En'am (6), 112.
4 En'am (6), 107.
5 Secde (32), 13.
6 En'am (6), 125. Bu yet, Tas. (Mur, III, 21-22)'de a klanmtr. (A.F.).
7 Nisa (4), 26.
8 Ali imrn (3), 176.
9 Nis (4), 28.
10 Bakara (2), 185.
11 Nis (4), 27.
12 Mu'min (40), 31.

30

Allah'n dilemesi ve iradesi hakk ndaki Mancmz ite budur. Muhaliflerimiz bundan dolay
bizi takbih ediyorlar ve bizim, Allah' n gnahlar
(ilemeyi) ve selam olsun Ali o lu Hseyin'in ldrlmesini irade etti ini sylemekte oldu umuzu
naklediyorlar. Oysa sylediimiz ey bu de ildir. Ancak biz diyoruz ki, Allah, gnah i leyenlerin gna
hmn, itaat edenlerin itaat na kar olmasn ; gnahlarn fiil ynnden O'na nisbet edilmemesini ve
fakat O'nun, bu gnahlar i lenmeden nce bile, bu
tr gnahlar bilmekle vasflandrlmasn dilemitir i.
Biz diyoruz ki, Yce Allah, Hseyin (a.s.)'in
katlinin O'na kar i lenmi bir gnah ve itaat n
zdd olmasn dilemitir. Biz diyoruz ki, Allah, onun
(Hseyin) katlinin nehyolunmasn (yasaklanmasn) ve emredilmeyen bir ey olmasn diledi. Ve
yine diyoruz ki, Yce Allah, onun katlinin tasvib
edilmiyecek bir fiil olmas n diledi. Biz diyoruz ki,
onun katli, Allah'n honutsuzluunun sebebi idi;
yoksa O'nun rzasnn sebebi de ildi ve stelik Gl
ve Ulu Allah, onun katlini, Kendi cebr ve kudreti
ile nlemeyi dilemedi; yaln zca nehy ve kelam ile
nlemeyi diledi. E er O, bu fiili Kendi cebir veya
kudreti ile nehyetseydi, hatta onu nehy ve kelmla
nlemi olsa bilephe yok ki o, brahim'in ate ten
kurtulu u gibi katledilmekten kurtulurdu. Nitekim
Yce Allah, brahim iin ate e atld zaman ate e
yle buyurmu tur: "Ey ate ! ibrhim'e kar
serin ve zararsz ol'.
1 MC, 143, 144; BHA, 118 vd.; FC, 86-89, 95. (A.F.). Kr.:
150 vd.
2 Enbiy (21), 69.

31

Biz diyoruz ki, Allah Hseyin'in zorla ldrleceini ve bu tr lmle onun ebedi saadete kavu an, kaatilinin de ebedi azaba dr olaca n biliyordu. (71) Biz diyoruz ki, Allah' n diledii olur ve
dilemedii olmaz'. Allah' n dilemesi ve iradesi hakk ndaki inancmz, ite budur; yoksa d manlarm= ve sapk grleri savunanlardan birtak m
rezillerin bize nisbet ettikleri gr ler deildir.

1 Snni gre gre herey, ya dorudan doruya ya da Allah' n

ilmi vastasyla O'nun tarafndan dilenmi ve yarat lmtr. Mu'tezile ise, errin Allah'a isnad edilmesini inkr etmi tir. Isnaeriyye
bu gre yakndr. BHA, 125, 126. Ismilier de, erri Allah'a isnad
etmezler, FC, 72. Daha geni bir tart ma iin bk.: Tevhid, 272-277.
(A.F.). Ayr. kr .: UsW, I, 147; Fkh, 181; iblne, 65.

32

YEDINCI BLM

KAZA VE KADER HAKKINDAK NAN

Allah rahmet eylesin eyh Eb Cfer der ki:
Bizim bu konudaki inancmz (Imam Cfer) es
Sadk (a.s.)' n Zurre'ye verdi i cevaptr. Nitekim
Zurre ona, "Ey eyhim, kaza ve kader hakk nda ne
dersin?" t diye sordu unda: "Ben diyorum ki, Yce
Allah kullarn kyamet gn bir araya toplad
zaman, onlara emretti i eyleri soracakt r, onlar
iin takdir (kaza) etti i eyleri deil..." demiti'''.
Allah'n kaderi hakknda tart ma yasaklanmtr. nk M'minlerin Emin (Ali b. Ebi Tlib)
(a.$), kendisine kader hakk nda soru soran birine
u cevab vermitir: "O, derin bir denizdir; sakin
iine dalma!" Sonra adam ona kader hakk nda
ikinci defa sormu ve o da demitir ki: "O, karanl k
bir yoldur; sakn iine girme." Sonra nc defa
1 Kr .: IA ; Usl, I, 150 vd.; Flich, 181; bdne, 49 vd.; Akdid,
43 vd.; Shi' ite, 133 vd.
2 Tevhid, 292. eyh Mufid, bu sz sahih bir rivyet olarak
kabul etmez, Tas. ( Mur. III , 60-1). O, bn Bbeveyh'in ndir hadisleri kulland n syler. Daha geni bir aklama, Mur. III, 283'dedir. (A.F.).

33

sormu , o da; "O, Allah' n bir srrdr; sakn hakknda

konu ma" demitir .
M'minlerin Emin (a.s.) kader hakk nda dedi
ki: "Bil ki kader, Yce Allah' n srlar ndan bir s r;
Allah'n perdelerinden bir perde ve Allah' n koruduu eyler aras nda korunmu bir ey olup Allah' n
perdesi iinde ortaya karlm, Allah'n yaratklarndan gizlenmi ve Allah' n mhr ile mhrlenmitir. Allah' n ilmi iinde olan eyler aras nda
kaderin, (dier eyler zerinde) bir rhaniyeti
vardr. Allah kullarn onun bilgisinden muaf tutmu
ve onu, onlarn idrak ve akl snrlarnn tesine
ykseltmitir. nsanlar, onun lahi hakikatine, benzersiz gcne ve nrni bykl ne yahut da
birliinin yceliine eri mezler. nk bu (kader
ilmi), Gl ve Ulu Allah'a mahsus kpren bir
denizclir. Onun derinli i, gkler ve yer aras ndaki
uzunluktad r; geni lii, dou ile bat arasndaki
mesafedir; o, y ldzsz bir gece gibi karanl ktr; ylanlar ve balklarla dolu olup, bunlar bazan ste
kar, bazan da denizin dibine inerler. Bu denizin
dibinde parlayan bir gne vard r. Bir, Emsalsiz
ve Ebedi olan dnda onun ilmini ara trmak hi
kimseye yara maz. Onun bilgisini arayan ki i, Allah'n emrine kar gelmi, O'nun yceliini reddetmi ve O'nun srr ile perdesini yoklam olur. Bylece "O, Allah'n gazabna ugrayacaktr ; onun
1 Tevhid, 292. eyh Mufid, bu yasak iki zmreye uygulanabilir, der. Birincisi bu yasak, tart ma peinde koarak gerek iman
kaybedebilecek ve kmaza d ebilecek insanlara tatbik edilir. kinci
olarak da, Allah' n yaratmas nn hikmetini, sebeplerini ve etkilerini
soruturan kimselere uygulanabilir, Tas. ( Mur. III, 282-3). (A.F.).

34

varaca yer cehennemdir ve o ne kt bir

dntr" .
Rivayet edildiine gre, bir defas nda M'minlerin Emin selam zerine olsun meyilli bir
duvardan saknarak kar tarafa gemi . Bunun zerine kendisine: "Ey M'minlerin Emiri! Allah' n
kazasndan ka yor musun?" dendi inde, O (a.s.)
u cevab vermitir: "Allah' n kazasndan, Allah'n
kaderine kayorum."
( mam Cafer) esSad k'a (72) muska (rukye)'nn Allah' n kaderini ne dereceye kadar defetti i
sorulduunda, o (a.s.) u cevab verdi: "Onlar
da Allah'n kaderindendir" 2 .

1 Enf1 (8), 16. Ayn konu iin bk.: Tevhid, 306. (A.F.).
2 Tevhid, 294-295. Kaza ve kader hakk nda eyh Sadk'un
tam bir izahl, Tevhid, 291 vd.'dad r Ayr. kr .: MB, 72, 309-311;
FC, 96; Tas. (Mur. III, 60-61). (A.F.). E'ari'nin kader hakk ndaki
aklamas iin bk.: ihdne, 70 vd.

35

SEKIZINCI BLM
INSANIN FITRATI VE ~AYETI
HAKKINDAK INAN
eyh Eb Cfer der ki: Bizim bu konudaki inancm z yledir: phesiz Allah btn yarat klar tevhid zre yaratm tr. Aziz ve Celil olan
Allah bu konuda yle buyurmu tur: "Hakka
ynelerek kendini Allah' n insanlara yaratihta verdii dine ver . . . Yine bu konudaki, Yce
Allah'n, "Allah, bir milleti do ru yola eri tirdikten sonra, sak nacaklar eyleri onlara a klamadka sapkla drmez ... buyruu hakknda mm Cfer es-Stbk (a.s.) dedi ki: O, onlar, honut olaca ve olmayaca eyleri bildirinceye kadar sap kla drmez.
Hereyden yce olan Allah' n, "Sonra da ona
iyilik ve ktlk kabiliyeti verene and olsun
ki .. ." 3 buyru u hakk nda ( mm Cfer) dedi ki:
Bu, O'nun nefse hangi fiillerin yap lmas ve hangi
gnahlardan da sak nlmas gerektiini bildirdiini
ifade etmektedir. Yce Allah buyurur ki: "phesiz
ona yol gsterdik ; buna kimi kreder kimi
1 Rm (30), 30.
2 Teybe (9), 115.
3 ems (91), 8.

36

de nankrlk." Bu konuda mam Cfer dedi ki:

Bu u demektir: Biz ona gerek dini bildirdik; o

ister kabul etsin, ister etmesin.
Gl ve Ulu Allah' n,

"Semd milletine
doru yolu 'gstermi tik ; ama onlar ktl
doru yolda gitme e tercih ettiler" 2 yetini

mm Cfer yle aklad : (Ve bu) onlar n (ger,

ei) bilmelerine ra men olmutu. mam Cfer
es-Sdk'a, Aziz ve Celil Allah' n, "Biz ona eri
doru iki yolu gstermedik mi?" s yeti hakknda
sorulduunda dedi ki: Bu, do ruluk ve fs klk
yoluna iaret etmektedir. Ve dedi ki: Allah' n insanlarn bilgisinden korudu u ey, tamamen onlarn dnda vazolunmu tur. Ve yine dedi ki: Yce
Allah onlara verdi i ve bildirdii eyler iin beere
deliller getirmi tir'.

1 Insan (76), 3.
2 Fussilet (41), 17.
3 Beled (90), 10..
4 Kr .; Us/, I, 152, 156 vd. Insann ftrat ve hidayeti konusundaki Ehli Snnet'in benzer gr iin bk.: Fkh, 181; ibline,
65 vd.

37

DOKUZUNCU BLM

STTA'A (YAPABILME GC)

HAKKINDAK INAN
Allah rahmet eylesin eyh Ebts Cafer dedi ki:
Bizim bu meseleye dair inanc mz mam Ms
Cafer elKaz m' nAllah'n selam onlarn zerine
olsun gr gibidir. Ona, "kulun istitaat (yapabilme gc) var mdr?" diye sorulduunda, dedi
ki: u drt vasfa ship olmak artyla evet! ..Bunlar :
Fiili itibariyle hr olmak; bedeni bak mndan salam olmak; organlar salkl olmak; Yce Allah
tarafindan verilmi gc bulunmak... Btn bu
vasflar bir arada bulundu u takdirde, o kimseye
mustatic (gc yeter) denir. Ona, "mesela. ne gibi?"
dendi. O (a.s.) dedi ki: (Farzedin ki) Fiilini yapmakta
hr, salkl, normal organlara ship bir adam var.
Bu kimse, bir kad n grmedike zina etmeye muktedir deildir. imdi bu kimse bir kadnla karlat zaman, ki bu kimse ister masum olsun ve
Ysuf (a.s.) gibi gnah i lemekten saknsn, ister
onunla serbeste hareket edip zina i lesin ite bu
durumda o, bir zanidir.(Birinci durumda) Onun
iin, Allah'a cebr alt nda itat etmitir, denemez;
ayrca (ikinci durumda) cebr alt nda olarak O'na
itat etmemi tir de denemez'.
1 Tevhid, 279-280. (A.F.). Kr .: Usal, I, 160 vd.

38

( mam Cfer) esSad k (a.s.)'a, Gl ve Ulu

Allah'n, "...Oysa kendileri sapasa lam olduklar zaman secdeye arlmlard" i yeti
hakknda soruldu. O dedi ki, onlar emredildikleri
eyi ilemeye ve yasaklanan eyden kanmaya da
muktedirlerdi; onun iin de denemeye tbi tutuldular2 . Imam Eb Cfer (Muhammed elBak r)
selam zerine olsun dedi ki: "Tevrat'ta yle
yazlmtr: Ey Msa! phesiz Ben seni yaratt m,
seni setim, sana do ru yolu gsterdim, sana kuvvet verdim(73) ve sana Bana itat etmeni emrettim
ve seni Bana kar gnah i lemekten yasaklad m
imdi sen Bana itat edersen, sana kullar ma kar
yardm edeceim; fakat sen Bana itat etmezsen,
senin Bana itaat nda sana yard m etmeyece im.
itaatn hususunda sana iyilik etmek Bana d er;
senin Bana itaats zln iin seni sorguya ekmek de
bana d er" 3 .

1 Kalem (68), 43.

2 Tevhid, 280 (A.F.).
3 Istitat konusu, irade ve kader konular yla yakndan ilgilidir. elKumnarnin grleri, en yetkili olanlar nkinden daha da
ileri gider. Wensinck'in mtaleas n tahlil edince, gerekten durumla kar lalr: (1) Insan n fiili gerek de il, meczidir (Cebriyye),
(2) Insan n yapabilme gc, hay r ve er fiiller konusunda farkl lk
gsterir (E 'ariler)ayr ca bak: MC, 266, ve (3) Tam bir yapabilme gc (Mutezile ve iller). Ve aikr ki elKummi, bu sonuncu
durumu benimsemektedir, MC, 128, 157, 266; BHA, 115-122, zellikle
119; Tevhid, 277-284 (A.F.).E 'arilerin bu konudaki gr iin
bk.: ibne, 56, zellikle 57-59.

39

ONUNCU BLM
YARADILIIN KAYNAGI (MEBDE')
HAKKINDAK INAN
Allah rahmet eylesin eyh Eb Cfer der ki:
Yahudiler, Yce ve Kutlu Allah (kinat yarattktan sonra) yaratma i ine son vermitir, dediler.
Fakat biz diyoruz ki, aksine Yce Allah, "...her
an kinata tasarruf etmektedir'. Herhangi
bir i O'nu megul edemez'. O diriltir ve ldrr,
yaratr, rzk verir ve diledi ini yapar. Biz deriz ki:
"Allah dilediini mahveder, dilediini brakr.
Ana Kitb O'nun kat ndadr." 3 O, yalnzca var
olan mahveder ve yaln zca var olmayan yaratr.
Bu, Yahudilerin ve onlar takibedenlerin inand klar gibi bir yaratma (bed')
Yahudiler bu yaratma akidesini bize nisbet
ettiler ve Ehl-i Ehv'dan bize muhalif olanlar da
bu konuda onlar takibettiler. ( mam Cfer) esSadk (a.s.) dedi ki: Allah, ibdeti yaln zca O'na
hasredece ine ve O'nun ortaklar n reddedece ine
dair kendisinden ahid almad ka hibir nebi gn1 Rahmn (55), 29.
2 Tevhid, 271 (A.F.).
3 Ra'd (13), 39.

40

dermemitir. En yce olan O, diledi ini geciktirir,

dilediini de ne alr'. (Bunun bir rne i udur:)
O, nceki eriatlar ve hkmleri, bizim Peygamberimizin eriat' ve hkmleri ile neshetmi tir. Bed'
(ilk yaratmaba lang)'in dier bir rne i de Kitab'larn Kur'an'la iptal edilmi olmasdr.
EsSadk (a.s.) der ki: Kim, Aziz ve Celil Allah
daha nce bilmedii yeni bir ey yapar, iddiasnda
bulunursa, ben o kimseden uza m (beri). Ve o
(a.s.) dedi ki: Allah, bir eyi yaptktan sonra ondan
pimanl k duyar, iddias nda bulunan biri, bizim
grmze gre, Yce Allah' n inkarcsdr2 .
Sadk' n (a.s.) olu smail ile ilgili olarak Allah'a
mlm olan ey kadar hibir eyin O'na a ka
belli olmad hakkndaki szne gelince ... phesiz
o (imam Cfer) der ki: Allah' n iradesinden, hibir
ey, olum small'i benden nce ldrd zamanki
kadar apa k olarak tezhr etmemi tir. Bylece
onun, benden sonra imam- olmad bilinebilir 3 .

1 revhid, 269 (.A.F.).

revidd, 271 (A.F.). Ayr. kr .: Akad, 45.
3 Teuhid, 268-272; MC, 75 vd., 188 vd., 193, 210, 228 vd.;
BHA, 66-82; FC, 19-22; Affifi 10 vd., 28-29 (A.F.). Ayr . kr .: Akdid, 46.

41

ONBR NC BLM

YCE ALLAH HAKKINDA MNAKAA (CEDEL) VE TARTMANN (MRA' ) YASAKLANMASINA DAIR NAN
eyh Eb Cfer der ki: Allah hakk nda cedelde bulunmak yasaklanm tr. nk bu, O'na ciz
olmayan eye gtrrl.
( mm Cfer) esSd k'a (a.s.), Yce ve Aziz
Allah'n, "dorusu sonunda Rabbine varlacaktr"2 yeti hakk nda soruldu. Dedi ki: "Konu ma Allah hakknda bir tart maya dn t zaman,
konu maktan kam". EsSd k (a.s.) derdi ki: "Ey
Adem olu! Eer bir ku senin kalbini yiyecek olsayd , o onu doyurmazd . Senin gzne gelince ..
eer gzn stne bir i ne deli i yerletirilmi olsayd , kr olurdu. Sen ise buna ra men, bu ikisiyle,
gklerin ve yerin hkmranl n renmek istiyorsun. (74) E er samimi ve sd ksan, ite Allah' n
yaratt, eylerden biri olan gne .. gzlerini onunla doldur ve sonra o, senin dedi in gibi olacakt r.
Ve din ileri ile ilgili her hususta, bo tartma
yasaklanm tr. M'minlerin Emin (a.s.) yle sy1 Urduca mtercimi, yasaklanan eyin bo ey olduunu ve
bunun yegane maksadm n muhalifi susturmak olup ciddi bir hakikat ara trmas olmadn syler, 29. (A.F.).
2. Necm (53), 42.

42

lemi tir : "Tart ma yoluyla dini arayan, dinden

km olur" .
( mam Cafer) esSad k (a.s.) da demitir ki:
"Bo tartmalara batan kimseler (ashabu'lkelam),
helk olacak; mslmanlar ise kurtulacaklard r.
"Gerek u ki mslmanlar, erefli ve asildirler.
imdi muhaliflere kar, Allah'n Kelm, Peygamberinin (s.a.s.) ve imamlarn (a.s.) szleriyle veya
onlarn szlerinin anlamlar ile delil getirme meselesine gelince .. buna, Kelm'da iyi yeti mi biri
iin artsz olarak msaade edilir; fakat Kelm'da
iyi yetimemi birine, bu hususta izin verilmemi
tir, ve tamamiyle haramd r.
( mam Cafer) esSad k (a.s.) dedi ki: "Halka
kar benim szlerimi delil olarak ileri srn. E er
onlar sizi delil getirmek suretiyle yenerlerse, delil
getirilerek yenilen siz de il ben olacam". Ondan
(a.s.) rivyet edildi ine gre o yle sylemi tir:
"Hakikati savunma iin konu ma, batl karsnda
susmaktan daha hayrldr". EblHuzey1 elAllar n
Hiam b. elHakem'e yle syledi i rivayet edilir
"Seninle bir tart mada bulunmak isterim. u artla
ki, eer sen beni yenersen, senin mezhebini kabul
edeceim; ama ben seni yenersem, sen de benimkini kabul etmelisin. " Hi am dedi ki: "Bana kar
pek insafh davranmad n. Hayr .. ben seninle bir
tartmada bulunaca m. u artla ki, eer ben seni
yenersem, sen benim mezhebimi kabul edeceksin ;
fakat sen beni yenersen, ben (uygun bir cevap iin)
kendi imam ma bavuracam" 2.
1 "Men talebe'dDine bi'lCedeli Tezandaka".
2 Daha geni bilgi iin bk.: Teuhed, 370-376 (A.F.).

43

ONIKINCI BLM
LEVH VE KALEM HAKKINDAK NAN
eyh (Eb Cfer) der ki: Bizim levh ve kalem
hakkndaki inancmz, onlarn iki melek olduu
eklindedir'.
1 Urduca mtercimi bu ilgi ekici hkme kar kar ve unlar syler (D, 31): " eyh Mufid der ki: Levh ve Kalem'in iki melek
olduunu dnmek, hakiki inanca z ttr; nk muhtelif hadislerden, Levh'in, Allah' n kudretiyle Kyamet Gn'ne kadar olacak
her olay yazd ve O'nun kat nda mahfz bir kitap oldu u aktr.
Ayrca Kur'an'da (Enbiy (21), 105): And olsun ki Tevrat'tan
sonra Zebur'da da yeryzne ancak iyi kullar mn rnirast
olduunu yazmtk" buyurulmaktadr. Yani "Biz, uyanc dan
sonra kudretimizle sadk kullarmn yeryzne miras olacaklarn
yazm bulunuyoruz Bu ayette geen (ez-Zikr) szyle Levh kastedilmitir. Kalem ise, arac l ile zamamn olaylar ve dnyann hadiselerinin yaz ld eyin addr. Allah, meleklere Kendi s rlarndan
bir ksmn bildirmek veya peygamberlerinden birine vahy gndermek istedii zaman, meleklere Levh'i okumalar emredilir. eyh
Saclk, vahyin gnderili eklini anlatrken, israfirin iki gznn nnde bir Levh bulundu unu bizzat kendisi yazmaktad r. Allah, bir
vahy gndermeyi arzu etti i zaman, Levh, sratil'in alm ile temasa
geirilir. Bylece aka grlmektedir ki, Levh, bir mele in ad deildir. te yandan Levh ve Kalem'in iki melek oldu una hibir
yerde rastlam yoruz".
Bu, eyh Sadk'un inamna, talebesi eyh Mufid tarafndan
yaplan ilgi ekici bir reddiyedir ( eyh Mufid hakknda bak: Ravztu'l-Cennat, 563). MB de, bu grn eyh Sadk'a ait olduunu
syler (A.F.).

44

ONVNCV BLM
KRS HAKKINDAK NAN
eyh (Eb Cfer) der ki: Bizim krsi hakk ndaki inanc mz udur: Krsi, ar , gkler, yeryz
ve Allah' n yaratt teki eyler de dhil olmak
zre btn yarat lmlarn kabdr. Krsi, ba ka bir
aklamaya gre, ilim'dir.
(imm Cfer) esSd k'a (a.s.), Aziz ve Celil
Allah' n, "...O'nun krss gkleri ve yeri
kaplamtr ..."
yeti hakk nda soruldu. Dedi
ki : "Krsi, O'nun ilmidir" 2 .

1 Bakara (2), 255.

2 Kr .: A., Usl, I, 129 vd.; MC, 93, 116, 127, 148-9, 266.
45

ONDORDNCe BLM
AR HAKKINDAK NAN
Allah rahmet eylesin eyh Eb Cfer der ki.:
Bizim ar hakkndaki inancmz udur: Ar , btn
yaratlmlar tarafndan ta nan veya desteklenen
bir eydir. Ba ka bir a klamaya gre ar , ilimdiri.
( mm Cfer) esSd k'a (a.s.), Gl ve Ulu
Allah' n, "Rahm'im ar istiv etmi tir (kaplamtr)" 2 yetinin anlam soruldu 3 . Dedi ki:
"O, hereyden ayn uzaklktadr ve bir tek ey bile
olsa, O'na dier bir eyden daha yak n deildir".
1 Kr .: List, I, 129. E
bgine, 6, 35-39.

ar hakkndaki gr iin bk.:

2 TH (20), 5.
3 Bu yet, Tedlid, 258'de aklanmtr. Hz. Ali'nin, h ristiyanlara yapt felsefi bir tefsir iin bk.: Teuldd, 259. "Allah' n bir
eyden veya bir eyin iinde veya bir eyin zerinde oldu unu iddia
eden, phe yok ki Allah'a ortak ko mutur". s. 260 Allah' n stte
oluu meczidir, s. 261; bu a klamalar cismni bir varl a iaret
etmez, s. 261. Daha sonraki blm (48. Bb, s. 261), Kur'an' n "...
Ar suyun zerinde idi" (Hld (11), 7) yetini a klar. Su, gkler
ve yeryznden nce yarat lmt r. Ar, 49. Bb, 263. sahifede tasvir
edilmitir. Krsi, d kap (elbbu'zzhir), Ar da i kap (elbabu'l
btn)'dr. 50. Bb, 265. sahife, Ar' yarat lan eylerin drdncs
olarak tarif eder: (1) Hava, (2) Kalem, (3) Nr, (4) Ar 'dr. (A.F.)

46

imdi btn yaratlmlar tarafindan desteklenen ar,' herbiri sekizer gzl, gzleri de dnya
kadar geni olan sekiz melek tarafndan ta nr.
(75) Meleklerden biri, insan eklindedir ve o, Allah'dan, Adem olu iin (hergn) yiyecek sa lamasn
diler. Onlardan biri de bir bo a eklindedir ve o da,
Allah'dan btn hayvanlar iin yiyecek sa lamasn
diler. Onlardan biri ise, bir arslan eklindedir ve o,
btn yrtc hayvanlar iin Allah'dan yiyecek sa lamasn diler. Onlardan bir di eri de horoz eklindedir ve Allah'dan btn ku lar iin yiyecek sa lamasn diler. Onlar u anda drt tanedir. Fakat
Kyamet gn gelince, saylar sekiz olacaktr.
Ilim anlamndaki ar, ncekilerden drd, sonrakilerden de drd tarafndan tanr. nceki drt,
selam zerlerine olsun Nuh, Ibrahim, Msa ve Isa'dr. Sonrakiler de, Allah' n salt zerlerine olsun
Muhammed, Ali, Hasan ve Hiiseyin'dir. Ar ve tapclarma dair, imamlardan sa lam senetlerle nakledilen eyler, ite byledir.
imdi bu kimselerin, ilim demek olan ar n
tayclar' olu larnn sebebi ancak udur: Peygamberimiz Muhammed'den (s.a.s.) nce ya am drt
eriat shibi peygamber Nuh, Ibrahim, Msa ve
1 Urduca mtercimi burada ilgi ekici bir not ekler. Der ki:
" eyh Mufid yle der: Ar 'n szlk anlam saltanat ve hkmranlk demektir. Melekler taraf ndan tanan Ar , yedinci gktedir
ve bu, hkmranlk demek olan Ar 'n bir ksmdr. Ar'la ilgili bu
yksek inan yeterlidir ve eyh Sachik'un Ar ' tayan meleklerin
tezhr ve vas flarn anlatt hadis, hd hadistir. Bu sebepten
meleklerin vas flarna, bu hadisin imamlardan rivyet edildi ine ve
Ar' tayan meleklerin hadiste anlat ld gibi tezhr ettiklerine
inanmak, zarri de ildir. Kesin olan, bizim nakletti imizdir. eviren Bedynl." (A.F.). Kr .: ihane, 36.

47

Is'dr. Ilimler, bunlardan nce gelenlerden onlara gemi tir. Bunlardan sonra s rasyla selm zerlerine olsun Muhammed, Ali, Hasan ve Hseyin'e
gemitir. Hseyin'den sonra da imamlara gemi tir'.

1 Ar iin bk.: MB, 355. Snni kelmda Ar , &ir veya krmz

bir smbl krss olabilir (MC, 148) ve "Allah, Levhi Mahfz'u
beyaz bir inciden yaratt , ki bu, yeryz ile gk aras ndaki uzaklktan yedi kat daha uzundur ve Ar 'a temas etmektedir". Ayr ca "Allah,
Ar' Kendi nrundan yaratt ve Krsi, Ar'a temas etmektedir ve
su, rzgar n arkasndadr". (Ayn yer). "Ar'n etrafnda drt nehir
ve bu nehirlerin zerinde drt melek vard r". "Gkler, Ar ile kyaslannca, gk ile yeryz aras nda asl bir lamba gididir". (Ayn yer).
Bu sebepten Ar n, Krsi'den daha fevkalade bir ey olduu aktr.
(A.F. ) .

48

ONBEtNC BLM

NEFSLER VE RUHLAR
HAKKINDAK NAN
Allah rahmet eylesin eyh (Eb Cfer) der ki:
Bizim nefisler hakk ndaki inancmz udur: Nefisler, kendileriyle hayat n srdrld ruhlardr
lan eylerin ilkidir. Bu, Hz. Peygam- veonlar,yt
ber'in (s.a.s.) bir hadisin.den kmaktadr: "Yce
Allah'n rneksiz olarak yoktan yaratt (ibdk) 2 eylerin ilki, kutlulanm (mukaddese) ve temizlenmi (mutahhara) nefislerdir ve O, onlar Kendi
Birliini tasdike sevketmitir. Bundan sonra O, di er
yaratklarn yaratmtr".
Nefisler hakkndaki inancmz udur: Onlar
yok olma (fen') iin de il, ebedi var olma (bakaa)
iin yarat lmlardr. nk Hz. Peygamber (s.a.s.)
1 Nefs ve ruh hakknda bak: E.J. Calverly, El, Ili, 827-830;
MB, ruh, 184-187; nefs, 349-351; Talnevi, Dic. of Tech. Terms,
rh, I, 540-547; nefs, II, 1396-1403. Nefs be trldr: (1) Emmre,
(2) Leyvne, (3) Mutmainne, (4) Rz ye, (5) Merdyye veya Mlhime (MB, 350). (A.F.). Ayr. kr .: Shi'ite 161 vd.
2 Ibd', yoktan yaratmakt r (MC, 210 vd.). Halk (yaratma)
ise, ekil verme, ortaya koyma olarak gze arpar. Bir eyi rneksiz
olarak yoktan yaratma ibd; bir eye ekil verme, bireyden
yaratma halk (yaratma)'d r. Ama halk, yoktan yaratma yerine de
kullanlr, El, Il, 891. Ihd ve halk hakk nda ii grleri iin bk.:

MB. (A.F.).

49

yle buyurmu tur: "Sizler, fen' bulmak iin de il,

ebedi varolu (bakaa) iin yarat ldnz; ve siz yalnzca bir yerden ba ka bir yere nakledilirsiniz. Gerek
u ki nefisler, yeryznde yabanc dr ve viicudda
hapsedilmilerdir" .
Bizim onlar hakkndaki grmz udur: Onlar vcuddan ayrllarndan sonra, Allah gcyle
onlarn tekrar vcudlar na dnmelerini gerekle tirinceye kadar, bir k sm huzr, bir k sm da azb
iinde yaamaya devam ederler.
(Vaktiyle) Meryem o lu sa, (76) Havrilerine
yle sylemiti: "Size derim ki, gerekten, semdan
gelmi olanlarn dnda hibir ey semya gitmez".
Sm yce Allah da yle buyurur: "Dileseydik,
onu yetlerimizle ykseltirdik ; fakat o, dnyaya meyletti ve hevesine uydu ..." 2 Bunun
iindir ki, onlar aras nda Ilhi Hilkmranla (Melekt) ykseltilmemi nefisler, kzgn alevli ate ukurunda temelli ak lp kalacaklardr. Ve bu, hem
cennette yce dereceler, hem de cehennemde a aya
doru basamaklar bulunduu iindir.
1 Nefislerin yok olmazlg hakknda Urduca mterciminin ilgi
ekici bir notu vardr. O yle demektedir: " eyh IVIufid der ki,
bu, ahad bir hadistir ve sa lam bir rivayet olmad ispatlanmtr.
Nefislerin yok olmayaca na inanmak doru deildir.nk Kur'an'da:

"Yeryznde bulunan her ey fnidir ; ancak Yce ve Cmert

olan Rabbinin varl balddir". (Rahman (55), 26-27), ayeti
bulunmaktad r. Bu sebepten nefisler yok olacaklard r. Nefsin ebedi
varlna inanmak, Yunan feylosoflar nn grn kabul etmektir.
Bu hadisin, Allah'n ilk olarak yaratt mukaddes ruhlar n ebedi
varlna iaret etmesi mmkndr ve bunun da muhtelif hadislerle
desteklenmesi imkan vard r". MB'de ruh ve nefs hakk nda uzun
aklamalar vard r. (A.F.).
2 Araf (7), 176.

50

Aziz ve Celil olan der ki: "Melekler ve Cebril mikdar ellibin yl olan o derecelere bir
gnde ykselebilirler" t ; "Allah'a kar gelmektep sakmanlar, Gl Hkii nclr' n katnda, yksek bir derecede, cennetlerde nr
iindedirler" 2 .; "Allah yolunda ldrlenleri
l saymaym, bilkis Rableri kat nda diridirdirler. Allah' n, bol nimetinden onlara verdii eylerle sevin iinde r zklanrlar, arkalarndan kendilerine ula amayan kimselere,
kendilerine korku olmad n ve kendilerinin
zlmeyeceklerini mjde etmek isterlern
"Allah yolunda ldrlenlere, ldr, demeyin; zira onlar diridi .ler, fakat siz farknda
deilsiniz" 4.
Ve Hz. Peygamber (s.a.s.) yle buyurdu:
"Nefisler, silahlanm ordulardr. Onlarn aras nda
birbirleriyle iyi tan anlar birle irler; birbirleriyle
iyi tanmam olanlar ise ayr ayr dururlar'''.
( mam Cafer) es-Sad k (a.s.) yle sylemifil-6 : "Gerekten Allah, Glge Alemi'nde (lem-i
Mcerredt), vcudlart yaratmadan ikibin y l nce,
ruhlar arasnda karde lii retmi tir. E er bizim
nderlerimiz (kaaimn) olan Ehl-i Beyt u anda
bulunsalard , phe yok ki, kendisiyle Glge Ale1 Meric (70), 4.
2 Kamer (54), 54-55.
3 Mi mrn (3), 170.
4 Bakara (2), 154.
5 MB, 211, mucennebe (silahlanm) terimini mecma (toplanm) olarak a klar. (A.F.).
6 Urduca mtercimine gre Cfer esScl k'n bu ve bundan
sonraki rivyeti ile bundan nceki notta geen hadisin, hd haberler olduunu ve bu yzden kabul edilmeyebilece ini syler. (A.F.).

51

mi'nde karde lik kurmu olan karde ine, kendi

hakiki karde ine tercihen miras olurdu".
( mam Cafer) esSad k (a.s.) yle syledi:
Gerekten ruhlar, lemi heva'da birbirleriyle
karlarlar ve birbirlerini soru tururlar. Yeryznden bir ruh kendilerine yakla t zaman, lemi
hevadaki ruhlar derler ki : B rakn onu! nk o,
berbad bir yerden gelmi tir. Sonra ona sorarlar:
Falanfilan kimse ne yapt ? .. Geri dnen ruh, o
hayattad r, dediinde, onlar da onunla kar lamay
mit ederler. Ve geri dnen ruh, onun lm olduunu
syledii takdirde, onlar da : O helk oldu, helak
oldu! derler . . . Yce Allah buyurur ki : " . . . Gaza-

bmn urad kimse, muhakkak mahvolur"

"Tartlar hafif gelenler ise, onlar n yeri bir
ukurdur. O ukurun ne oldu unu sen bilir
misin? O, kzgn bir atetir" 2 .
Dnya ve dnyada oturanlar n hikayesi, okuyanus, gemici ve gemi hikayesi gibidir. Lokman
oluna dedi ki : Ey yavrucu um, dnya muhakkak
derin bir denizdir, ki iinde birok kimse helal( olmutur. Onun iin Gl ve Ulu Allah'a iman ,
o denizdeki gemin ; Allah korkusunu erzakm;
Allah'a tevekkl de yelkenin kil! E er kurtulursan,
bu, Allah' n lutfudur ; ama helal olursan, bu da
Allah'dan de il, kendi gnahlarmn yznden olacaktr.
Ademoullar iin en iddetli anlar tr:
Doum gn, lm gn ve tekrar dirili (ba's)
gn... (77) Allah, Peygamber Yahya'y bu an1 TH (20), 81.
2 Kri'a (101), 8-11.

52

larda selmetle selmlam ve demitir ki: "Doduu gnde, lecei gnde ve dirilece i gnde
ona selam olsun!" J. Ve Isa da kendisini bu olaylar dolaysiyle selmlam ve demi tir ki: " ..Do duum gnde, lece im gnde, dirileceim
gnde bana selam olsun .." 2 .
Ruh hakkndaki inan udur: Ruh bedenin
bir cinsi deildir; ayr bir yaratktr. Bu hususta
Yce Allah'n kelm yledir: " . Sonra onu
baka bir yaratk yaptk . .'".
Bizim nehiler, resuller ve imamlar hakk ndaki
inancmz, onlarda u be ruhun bulunduu eklindedir : RhulKuds, man ruhu, Kuvvet ruhu,
ehvet ruhu ve Hareket (mudrec) ruhu'. Gerek
1 Meryem (19), 15.
2 Meryem (19), 33.
3 Mu'minfin (25), 14. Kr .: UsW, I, 133-4.
4 Urduca mtercimi yle bir a klamada bulunuyor: Rhu'lKuds, nebiler ve resullerin, kendisiyle e yann hakikatini rendikleri ruhtur. Onlar ne d nmek ne de tecrbe etmek ihtiyac ndadrlar. Rhu'lman, bir kimsenin, onun arac l ile Allah'a ibdet
ettii ve hem sirkten hern de dinsizlikten ka nd ruhtur. Rhu'lKuvve, canhlarin, onun arac l ile kendi hayatn kazanmak iin
uratklar ve dmanlarn hcmlarm tersyz ettikleri ruhtur.
Rhu'ehvet, bir kimseyi yiyecek ve iece i arzu etmeye sevkeder
ve erkee kadn, kadna da erkei aratr. Rilhu'lMudrec, her canl mn onun aracl ile hareket edip i yapt ruhtur. Bedene gz
kulak olan ruh ite budur. O azald zaman, fiziki zayfla gtrr
ve onun snmesi lm demektir.
MB, 185'e gre be trl ruh vardr: (1) Rhu'lKuds, (2)
Rhu'l-man, (3) Riihu'lKuvve, (4) Rhu' ehve, (5) Rhu'lBeden. Bu sonuncusuna Rhu'lMudrec de denir. Nebiler, bunlar n
beine de sahiptir. Sd k m'minler sondan itibaren drdne sahiptir. Hristiyanlar ve Yahudiler ise sondan itibaren ne sahiptirler.
Dic. of Tech. Terms, I, 540-548'e gre ruh trldr: (1) Hayvni,
(2) Nefsni, (3) Tabii. (A.F.).

53

m'minler drt ruha shiptir : mn ruhu, Kuvvet

ruhu, ehvet ruhu ve Hareket ruhu'. Ve Yce Allah'in szne gelince : "Sana ruhun ne oldu unu

soruyorlar, de ki: Ruh, Rabbiznin emrinden

ibarettir . ." 2 . nk muhakkak ki o, Cebril ve
Mikirden daha byk bir yarat ktr. O dim Allah'in Resftl (s.a.$), melekler ve imamlarla beraberdir
ve Melekt lemine aittir. Bu konuya dair bir eser
yazacam ve onda bu meselelerin zelli i hakknda
geni aklamalarda bulunaca m.

1 Asaf A. Fyzee, Necef ve Delhi basklarndan yapt tercmesinde buraya u cmleyi de ekler: "Kfirler ve hayvanlar n ruhu
vardr: Rilhu'lKuvve, Rhu' ehve ve Rhu'lMudrec (Hareket)"
(A Shii'ite Creed, 53). Bu, bir nceki notta an lan MB, 185'deki aklamaya da uygun d mektedir.
2 Isr (17), 85.

54

ONALTINCI BLM

LM HAKKINDAK NAN
Allah rahmet eylesin eyh (Eb Cfer) der ki:
M'minlerin Emin Ali'ye (a.s.) "bize lm tarif
et" denildi. Dedi ki: "Tesadfen siz, bu i i gerekten ok iyi bilen birine geldiniz. lm, len bir
kimseye u eyden birini getirir: Ya ebedi sadet
mjdeler , ya sonsuz felaket, ya da korku ve deh et.
Yahut da, e er len kimse kendisinin hangi k sma
ait olduunu bilmiyorsa, belirsiz bir durum ... imdi
bizim dostumuz olan ve buyruumuza uyan kimsenin durumuna gelince .. o, ebedi saadet mjdelerinin sahibi olacakt r. Dmanmz ve davamza
kar kan kimseye gelince ..ona da ebedi felaket
haberleri verilecektir. Fakat durumu pheli olan,
yani kendi durumunu bilmeyen ise, kendi vaziyetinin ne olaca n bilmeksizin nefsini harcayp duran
bir m'mindir. Ona da phe ve deh etten sonra
hayr ular. Sonra Allah onu, kat'iyyen d manlarmzla birle tirmez; fakat onu, bizim efatimizle
ateten kurtaracakt r. Onun iin ihlsla davran;
Allah'a itat et; yaln zca kendi nefsine gvenme ve
Allah'n azabn kk grme! nk Allah' n yzbin yllk azab ndan sonra dahi bizim efaatimizi kazanamam olan o kimse, hakikaten msrifler aras nda saylmaldr".
55

 mam Hasan b. Ali b. Ebi Tlib'e (a.s.) (78),

"halkn cahili oldu u bu lm nedir?" diye sruldu.
Dedi ki: lm, bu dert diyar ndan ebedi sadete
gittikleri zaman m'minlere gelen en byk hazd r.
Ve o, kfirlere de, cennetleri olan bu dnyadan, ne
azalan ne de snen bir ate e gittikleri zaman gelen
en byk musibettir.
Hseyin b. Ali b. Ebi Tlib (a.s.), ok skk
durumda iken', kendisiyle beraber olanlar ona baktlar ve grdler ki, o, kendilerinden tam anlam yla
farkldr. nk byk sknt iinde olanlar n renkleri deiti i, korkudan titredikleri, kalpleri deh etle
dolduu ve etekleri arpmaya ba lad zaman,
Hseyin (as.) ve onun bir ksm yakn dostlar prl
prl yzlere, sakin dudaklara ve tam safin' bir uura
shiptiler. Bunun zerine onlar n bir ksm dierlerine, "ona bak n, lme hi ald rd yok" dediler.
Hseyin de onlara dedi ki: Sab r ey asillerin oullar ! nk lm, bela ve s kntdan, geni baheler
ve ebedi ltuflara geti imiz bir kprden ba ka
nedir ki! imdi hangimiz, bir hapishaneden bir
saraya kmay istemez? unlara, sizin d manlarniza gelince ..onlar, bir saraydan bir hapishaneye
ve dayanlmaz ikencelere gidenler gibidir. Gerekten babam (Ali b. Ebi Talib), bu hususta Allah' n
Resl'nden (s.a.s.) bana unu rivyet etmi tir:
"Gerek u ki dnya, bir m'min iin hapishane,
bir kfir iin de cennettir; lm, m'minler iin
kendi bahelerine, kafirler iin de cehennemlerine
uzanan bir kprdr. Bilin ki ne o yalan syledi,
ne de ben..."
1 Kerbel vak'as ndaki ac ve ackl duruma i aret edilmektedir.

56

( mam) Ali (Zeynelabidin) b. elHuseyn'e (a.s.),

"lm nedir?" diye soruldu. O dedi ki: lm, m'min
iin, kirli ve bitli elbiseleri karp atmak veya ele
ve ayaa vurulan a r zincirleri krmak, muhte em
ve gzel kokulu elbiseler giymek, iyi yeti tirilmi atlara binmek ve ayd nlanm in yerlere girmek gibidir. Ve kfire gelince lm, muhte em elbiseleri
ekip atarak en pis ve adi elbiselere brnmek;
in yerlerden, en vah i yerlere ve en byk i kencelere gemektir.
( mam) Muhammed elBak r'a (a.s.), "lm
nedir?" diye soruldu. O (a.s.) dedi ki: O size her
gece gelen uykudur; ancak lm uzun sreli bir
uykudur. Uyuyan, bu uykudan K yamet gn d nda uyanmaz. Baz lar uykularnda tarifsiz ne eler
grrler, ki onun de eri tahmin edilemez; di erleri
de, ifade edilemeyecek deh et sahneleri grrler.
Buna gre, mes'd veya korkulu olabilecek birinin
durumu nasl tasvir edilebilir? yle ise lm budur;
ona gre haz rlanm olun.
( mam Cafer) esSad k'a (a.s.), "bize lm
tarif et! "dendi. (79) O (a.s.) dedi ki: lm bir
m'mine fevkalade gzel kokulu bir meltem gibidir. O bu meltemin gzelli ini teneffs eder ve bylece btn yorgunlu u ile ac lar kendinden kaybolup gider. Bir kfire ise lm, engerek y lanlarnn
ve akreplerin sokmas gibidir. Hayr, ondan daha da
actcdr" . Sonra ona: "lmn, bir testere
ile kesilmekten veya bir makasla do ranmaktan
veya tala ezilmekten ya da gzbebeklerin de
eldeirmeninin mili ile evrilip durmaktan daha ac
olduunu syleyen kimseler vard r!" dendi. O (a.s.)
1 MB, 156 (A.F.). lm hakk nda ayr ca kr.: Shi'ite, 163.

57

dedi ki: "Bylesi, lmn kafirler ve gnahkarlar

zerindeki iddetli a rsdr. Onlarn arasnda, bu
tr felketlere hid olanlarn bulundu unu grmyor musunuz? imdi lm, bundan daha da ac ve
btn dnya i kencelerinden daha elem vericidir".
Ona soruldu: "Biz, lm amndaki bir kfirin ac
iinde olmadn ; hikayeler anlatrken ve glerken
ya da konuurken ldn gryoruz; ayn durum, baz m'minlerin lmnde de olmaktadr.
Bunun sebebi nedir? Yine' hem m'minler hem de
kafirler aras nda, lm strab srasnda giilklere
dayananlar bulunmaktad r". O (a.s.) dedi ki:"M'minlerin holand her trl sadet, onun ilk mkfatmn balang ksmdr; ektii her sknt da, gnahlarnn affdr; bylece o, temizlik, sfiyet ve kusursuzluk iinde Allah' n mkfatna layk olarak ve
onu bu mkfattan ay racak herhangi bir ey olmaksz n br dnyaya ulaabilir. Baz kfirlerin durumunda bulunmas gerekli olan kolaylklar, onun bu
dnyadaki iyi hareketlerinin bedelidir; bylece o,
br dnyaya ula tnda, onu, getirdi i azbdan
baka kurtaracak bir ey kalmaz. Kfirin lm srasnda karlat her sknt, Allah'n azabnn balangcdr ; nk onun iyi fiillerinin mkafat , en
sonra gelecektir. nk Yce ve Aziz Allah adildir
ve haksz davranmaz".
mam Ms b. Cafer (el-Kaz m) (a.s.), lmn
aclar ile knranrken terleyen ve kendisine seslenenlere cevap veremez durumda olan bir adam
ziyaret etmi ti. (Bunu grenler) Dediler ki: "Ey
Allah'n Resl'nn olu! Arkadamzn durumunun
ne merkezde ve lmn ne oldu unu renmeyi
arzu ederiz". O (a.s.) dedi ki: "Gerek u ki lm,
58

m'minleri gnahlardan ar ndran bir temizleyicidir ve onlara d en son ac ve zerlerindeki son gnahn keffaretidir. Halbuki lm, kfirleri iyi fiillerinden
ayr r ve o, onlara ula an son lezzet veya ltuf veya
tesellidir. lm, onlar n iyi fiillerinin son mkfatdr. Sizin dostunuza gelince .. o, gnahlardan tam
anlamyla elenmi ve sulardan btnyle ar nm
durumdadr. O temizlenmi tir; yle ki, lekelerinden
temizlenmi bir elbise kadar saft r (80) ve evimiz olan
ebediyet diyarnda bizim toplulu umuz Ehli Beyt'le
beraber olmaya uygun hale sokulmu tur".
( mam Ali) erRza'nn (a.s.) ashab ndan biri
hasta oldu. ( mam Ali) erRza (a.s.) onu ziyaret
etmeye gitti ve ona, "kendini nas l hissediyorsun?"
diye sordu. O da cevap olarak hastal nn iddetinden hissettiklerini kastederek, "siz beni b rakp gittikten sonra lmle kar latm" dedi. ( mam Ali
erRza), " lm nasl buldun?" diye sordu. O,
"iddetli bir ac idi" eklinde cevap verdi. ( mam)
ona dedi ki: "Sen lmle kar lamad n; fakat senin
bana gelenler, seni ikz eden ve tezhrlerinden
bir ksm ile seni yzyze getiren eylerdi. Gerek u
ki insanlk iki snfa ayrlabilir: lmde rahatlk
bulanlar ile lmle ba kalarna rahatlk verenler .. .
Bu bakmdan Allah'a, velyete (imamlara) ve nbvvete (peygamberlik) imam tazele ki, lmde rahatlk bulanlar aras nda olasn". Adam buna gre hareket etti. Bu hikaye uzundur. Biz bu hikyeden gerekli olan ksmn aktarm bulunuyoruz.
( mam) Muhammed b.Ali b. Msa erR z'ya
(a.s.) soruldu: " u mslmanlara ne oluyor da
lm sevmiyorlar?" O (a.s.) dediki: "Onlar lm
tanmazlar ve bu yzden de onu sevmezler. Eer

59

onun bilgisine ship olsalar ve Allah' n gerek dostlar olsalard , onu severler ve br dnyan n, kendileri iin dnyadan daha hay rl olduunu gerekten bilirlerdi". Sonra devamla dedi ki: "Ey Allah' n
kulu! Bir ocuk veya deli bir adam, viicudun temizleyen ve ac larn sona erdiren ilac almay neden
reddeder?" (Bu soruya kendi cevap vererek)dedi ki:
"nk onlar, ilacn faydalarnn chilidirler".
Yine ( mam erRza) (a.s.) dedi ki: "Allah' n
salt ve selam zerine olsun Mulammed'i lak peygamber olarak gnderen Allah'a yemin ederim ki,
kendilerini gerekti i ekilde lme haz rlayanlar
iin lm, gerekten onlar tedavi eden bu iltan
ok daha faydal olacaktr. Kald ki onlar, lmn
kendilerine getirece i rahmetleri bir bilselerdi, lm,
belalardan kurtulmak ve s hhatine kavu mak iin
ilacn isteyen akll ve salam bir adamdan daha
fazla ister ve arzu ederlerdi".
mam Ali b. Muhammed (b. Ali b. M'sa er-Rza) (a.s.) bir keresinde, lm korkusundan a layan ve fign eden bir ashab n ziyaret etmi ti. Ona
deki ki: "Ey Allah' n kulu! Hakknda herhangi bir
bilgiye ship olmadn iin lmden korkuyorsun.
Sen ne diyorsun, sen? Elbiselerini pis bulduun;
ar pislik ve kirden ban derde girdi i ve yaralar
ve berelerle dolu oldu un; ama hamamdaki bir banyonun btn bunlar giderece ini bildiin takdirde,
hamama girip ykanarak bu kirin kaybolmas n arzu
etmez misin? Yaralar ve berelerin senden uzakla mas iin hamama girmeyi istemez misin?" Adam,
"evet, ey Allah' n Resl'nn o lu" dedi. ( mam)
dedi ki: " te bu lm o hamamdr ve lm, gnah60

larn n affi ve senin kt fiillerinden temizlenmene

kar duran son parad r. (81) nk sen lme
girdi in ve zerinden geti in zaman, btn keder,
endie ve straptan kurtulmu ve tamamiyle sevin
ve huzura kavu mu olacaksn". Bunun zerine adam
skinleti; neelendi ve kendini teslimiyete b rakt ;
gzlerini yumdu ve yoluna devam etti.
mam Hasan b.Ali'ye (a.s.)- lmn ne oldu u
soruldu. Dedi ki: "lm henz vuk bulmam eylerin dorulanmasdr. Babam bana bu hususta bir
hadis rivyet etmi tir. O (babam) babas ndan, dedesinden, o da selam zerine olsun ( mam Cafer) esSadk'tan rivyet etti ve dedi ki: Muhakkak ki m'min, ld zaman gerekten lmez; hakikaten len
kfirdir. nk Gl ve Ulu Allah yle buyurur:
"....lden diri diriden l alcar rsn..."';
yani kfirden m'min ve m'minden kafir... Ve
o ( mam Cafer) dedi ki: Allah' n salt ve selam
zerine olsun Peygamber'e bir adam geldi ve dedi ki:
"Ey Allah' n Resl! Bana ne oldu ki lm sevrneyi imin sebebini bilmiyorum".Hz. Peygamber buyurdu: "Maln var m ?" Adam: "Evet", dedi. Hz.
Peygamber buyurdu: "Hi hay r iin balarda
bulundun mu?". Adam cevap verdi: "Hay r". Salt
ve selam zerine olsun buyurdu: "lm sevmeyi in
ite bu yzdendir".
O ( mam Cfer) (a.s.) dedi ki: Bir adam Eb
Zerr'e gitti ve sordu: "lm niin sevmiyoruz?"
O cevap verdi: "nk ne yapt nsa bu dnya iin
yaptn. Ama gelecei yktn. Ve insanlar, gzel bir
meskenden bir harabeye nakletmeyi sevmezler".
1 .A1i mran (3), 272; En'am (6), 95; Ynus (10), 31; Rm
(30), 19.

61

Eb Zerr'e soruldu: "Her eyden Yce olan

Allah'a dn mz hakknda ne dnyorsun?"
Cevap verdi: " yi ve faziletli olan, ekilip giderek
kendi halkna dnen biri gibi olacakt r. erir (kt)
ise, korku ve deh etle efendisine dnen kaak bir
kle gibi olacaktr." Yine ona soruldu: "Allah' n
huzurundaki hlimiz hakk nda ne d nyorsun?"
Cevap verdi: "Amellerinizi Allah' n Kitbl' nn u
szlerine gre haz rlayn: iyiler, phesiz, nimet
iindedirler ; Allah' n buyruundan kanlar
cehennemdedirler" . Bir adam dedi ki: "O halde,

Allah'n rahmeti nerededir?" O cevap verdi: "...

Dorusu Allah' n rahmeti iyi davrananlara
yakndr'''.

1 infifr (82), 13-14.

2 .A'rf (7), 55. lm hk. bk.: MB, 156 (A.F.).

62

ONYED NC BLM

KABR SORULARI HAKKINDAK INAN

Allah rahmet eylesin eyh Eb Cfer der ki :
Kabirdeki sorgusual hakk ndaki inanc mz udur:
Kabir sorusu hakt r ve ondan kurtulu yoktur. Uygun
ekilde cevaplar veren, kabrinde rahatl a ve gzel
kokulara ; hirette de Cennetu'lMe'v'ya kavu acaktr. Ama uygun ekilde cevap vermeyene, kabrinde
"kaynar sudan ziyafet verilir" , ve o, br dnyada cehennem ate inde kzartlr. Kabir azab nn
ounluu, bakalarn eki tirip iftirada bulunma,
kt ahlakl olma ve idrarn pisli ine aldrmama
yznden olur. Sad k bir m'mine kabirde uygulanan ikencenin en sert ekli, gz kapa= elde
olmadan titremesi (82) veya kan ald rma (hacamat)
gibidir. Bu azblar, lm an nda keffaretini demedii endieleri, straplar, hastalklar ve iddetli
aclarnn dourduu gnahlarnn keffareti iindir.
Allah'n salt ve selam zerine olsun Allah' n
Resl, M'minlerin Emiri'nin (a.s.) annesi Fat ma
binti Esed'i, kadnlar onun cenazesini y kadktan
ve tabutunu onun (Hz. Peygamber) omuzuna ta dktan sonra, kendi gmle i ile kefenlemi ti. Hz.
Peygamber, tabutu, onun kabrine getirilinceye kadar
1 Vka 56), 93.

63

tamaya devam etti. Sonra Hz. Peygamber, kabrin

iine girdi; sonra do rularak onu kollar nn arasna
ald ve kabire yerle tirdi. Bundan sonra uzun bir
sre fisldayarak ve ona "senin o lun, senin olun"
diyerek, zerine do ru eildi. Sonra kabirden kt
ve zerine toprak atarak dzeltti. Sonra kabrin zerine eildi; halk onun yle syledi ini iitti: "Allah'dan baka ilh yoktur. Ey Allah' m onu Sana emanet ediyorum". Sonra dnd ve m'minler de dediler ki: "Ey Allah' n Resl! Biz seni daha nce hi
yapmadn bir eyi yaparken grdk". Bunun zerine salt ve selam zerine olsun dedi ki; Bugn ben
Eb Talib'in (a s.) iyiliini kaybettim. nk o
(Fatma binti Esed), beni, kendine ve ocuklar na
tercih ederdi. Bir gn ona K yamet gnnden ve
insanlarn nasl rlplak dirileceklerinden sz ettim.
O dedi ki: Yaz klar olsun benim plak vcuduma! Bunun zerine, Allah' n onu elbiseleri ile
dirilteceine dair teminat verdim. Sonra ona
kabrin skntsn anlattm. Bunun zerine, vay
benim strabma! dedi. Ona Yce Allah' n
onu bu dertten koruyaca na dair teminat verdim.
Bunun iindir ki, onu kendi gmleimin iine kefenledim ; kabrine indirdim; zerine e ildim ve sorguya
ekilebilece i hususlarda ona gerekli eyleri rettim. Ona Rabbinden soruldu. Dedi ki : Rabbim Allah'dr. Peygamberi soruldu;o, Muhammed, diye cevap
verdi. mam ve velisi hakknda soru soruldu. Bunun
zerine tereddde d t ve duraklad . Ona, olun,
senin olun dedim. Bylece o, imam n olumdur dedi.
Bunun zerine o iki melek, onun yan ndan ayrldlar ve dediler ki: Bizim sana bir ey yapacak gcmz yoktur. Onun iin kendi gelin odas nda uyuyan
64

bir gelin gibi uyu! Bunun zerine o, ikinci bir lmle

ld. Nitekim bunun doruluu Yce Allah' n Kit'ab'ndadr: "Onlar: Rabbim bizi iki defa ldrdn, iki defa dirilttin. Biz de sularn nz itiraf
ettik, bir daha kmaya yol var mdr?" t
.

1 M'min (40), 11; Urduca mtercimi u aklamada bulunur: "Biri bu dnyadaki, dieri de kabirde olan iki lme inanmak
esasl bir ekilde tesbit olunmutur.". Ayr. bk.: MB, "lm" (mevt)
maddesi. Kabirde, Mnker ve Nekir adl iki melein sorgusu, Snni
inanta da vard r, MC, 120, 163-167, 195, 268. ismill a klama
iin bk.: FC, 93, 94. (A.F.). Kabir sorgusu ve azab nn doruluu
hakknda snni inan iin bk.: Fkh, 182; Ibdne, 9, 76-77. Ayr.
kr .: MC, 163-166.

65

NSEK ZNC BLM

DN (REC'A) HAKKINDAK NAN
Allah rahmet eylesin eyh EVI Cfer der ki:
Bizim dn (recca) hakk ndaki inanc mz udur:
(83) O, bir gerektir. phe yok ki Aziz ve Celil
Allah, Yce Kitbl'nda yle buyurmu tur: "Binlerce kiinin memleketlerinden lm korkusuyla ktklarn grmedin mi? Allah onlara,
lm, dedi; sonra onlar diriltti..." i Bunlar,
yetmibin evin insanlar idi ve her y l salgna urarlard . Fakirler fakirlikleri yznden olduklar yerde
kalrlarken, zenginler de zenginliklerine dayanarak
kar giderlerdi. Bylece salg n fkesini kalanlardan
alr; gidenlere ok az zarar verirdi. imdi kalanlar
diyeceklerdir ki: "E er biz de gidebilmi olsaydk,
salgn elbette bize bula mayacakt". Gidenler de
diyeceklerdir ki: "E er kalsayd k, salgn onlara saldrd gibi, bize de sald racakt ". Bylece onlar n
hepsi de, salg n zaman yaklanca, topluca yurtlarndan ayrlmaya karar verdiler. Sonra hepsi de
ktlar ve bir nehrin k ysna yerletiler. Ama eyalarn' indirdikleri zaman, Allah onlara "ln!"
diye emretti. Onlarn herbiri helk oldular. Oradan
geenler, onlar sprdler ve onlar bu durumda
1 Bakara (2), 243.

66

Allah'n diledii srece kald lar. srail peygamberlerinden Yeremya ( rmiya) onlarn yanndan geti. Dedi ki: "Ey Rabbim! E er isteseydin, onlar yeniden hayata kavu turabilirdin; bylece
onlar Senin lkelerinde yerle ebilirler; Senin kullarn doururlar ve Sana ibadet eden kimselerle
birlikte ibdet edebilirlerdi". Bunun zerine bir
vahiyle Yce Allah ona sordu: "Senin hat rn iin
onlar hayata dndrmemi mi arzu ediyorsun?"
Peygamber, "evet ey Rabbim", dedi. Bunun zerine
Allah onlar, onun hatr iin yeniden hayata kavu turdu ve onlar , onunla birlikte gnderdi.
imdi bu halk ld ve tekrar dnyaya dnd
ve kendileri iin belirlenen zamanda tekrar ld.
Yce Allah buyurur ki: "Yahut alt stne gelmi

bir kasabaya urayan kimse gibisini grmedin mi? 'Allah bunu lmnden sonra nas l
diriltecek?' dedi. Bunun zerine Allah onu yz
yl l brakt, sonra diriltti, 'Ne kadar kaldn?' dedi; 'Bir gn veya birgnden az kald m'
dedi. Hayr yz yl kaldn, yiyece ine iece ine
bak, bozulmam ; eeine bak; ve hem seni
insanlar iin bir ibret k lacaz, kemiklere
bak, onlar nasl birletirip, sonra onlara et
giydiriyoruz, dedi. Bu ona apa k belli olunca,
'Artk Allah'n hereye Kaadir olduuna
inanm bulunuyorum' dedi"'. Bylece onlarn
peygamberleri, yz y l l kald ; sonra dnyaya
dnd ve orada kald ; sonra da kendisi iin belirlenen zamanda (eceli ile) ld. Bu, selam zerine
olsun Vzeyr idi; fakat onun Yeremya ( rmiya) olduu da rivyet edilir.
1 Bakara (2), 259.

67

Ve Yce Allah, Rabbinin tayin edilen mddeti

iin srail olullar arasnda Msa'nn kavminin seili i
hakkndaki hikyede yle buyurur : "lmnz-

den sonra kredersiniz diye sizi tekrar diriltmiti" . Bu, onlarn Yce Allah' n kelmn iittikleri zaman olmu tu. (84) Onlar: "Allah' apak
grmedike sana inanmayaea z ..." 2 dediler.
Bylece onlar n gnahlar yznden zerlerine y ldrm dt ve ldler. Ms, "ey Rabbim ! Yanlar na vardm zaman israil o ullarna ne diyece im ?"
dedi. Bunun zerine Allah onlar diriltti ve tekrar
dnyaya dndler. Yediler. tiler. Kad nlarla evlendiler. ocuklar do urdular. Dnyada ya adlar
ve kendileri iin belirlenen srede (ecelleri gelince)
ldler.
Yce Allah Meryem o lu Isa'ya, "ly iznimle
dirilttiin zaman" buyurdu'; ve Allah' n emri
ve izni ile Isa'nn selam zerine olsun dirilttii
llerin hepsi de dnyaya dndler ve orada, ya adklar kadar ya ad lar ve sonra da kendileri iin
tayin edilen zamanda ldler.
Ashabu'lKehf'e gelince... "onlar maralarnda yzdokuz yl kaldlar, derler'''. Sonra
Allah onlar diriltti. Onlar da, birbirlerine sormalar iin dnyaya dndler. Onlar n hikayeleri iyi
bilinmektedir.
Eer soru sahibine, muhakkak ki Yce Allah,

"Maara ehli uykuda iken sen onlar uyank

sanrdn ..." 5 buyuruyor diye sorulsayd , ona gre
1 Bakara (2), 56.
2 Bakara (2), 53.
3 Mide (5), 110.
4 Kehf (18), 25.
5 Kehf, (18), 18.

68

bu, ylece cevapland rlabilirdi: Gerek u ki onlar

ldr; nk Gl ve Celil Allah yle buyurmutur: "Vah hlimize! Yattmz yerden bizi
kim kaldrd? derler. Onlara: i te Rahmn
olan Allah' n vaadettii budur, peygamberler
doru sylemi lerdi, denir" 1 . Eer (kafirler), bu

bylece lnn diriltilmesine i aret eder, derlerse,

(biz de deriz ki) evet gerekten Ma ara ehli (Ashbu'lKehf) de l idi. Bu neviden birok rnek vardr. Bylece dn n (recca), gemi milletlerin arasnda vuk buldu u dorulanm olmaktadr. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.$) yle buyurmutur: "nceki milletler aras nda olan eyler, bir at n ayann
dierine veya bir yelek'in (okun arkas ndaki ty)
tekini takibedi i gibi, bu mmette de aynen olacaktr". Bu yzden, bu esasa gre dn n (recca) bu
mmette de olaca na inanmak zaruridir.
Muhaliflerimizin rivayet ettiklerine gre, Mehdi
(a.s.) ortaya kt zaman, Meryem o lu sa (a.s.)
yeryzne inecek ve Mehdi'nin arkas nda namaz
klacaktr. imdi sa'nn dnyaya ini i, onun, lmnden sonra dnyaya dn dr. nk Aziz ve
Celil Allah buyuruyor ki: " .. Ey is! Ben seni
eceline yetirece im ve seni, Kendime ykseltecegim..." Yine Gl ve Ulu Allah buyurur
ki: "... Hibirini brakmakszn onlar toplarm" 3 ; "O gn her mmetin yetlerimizi yalanlayanlarn toplarz; onlar bir arada tutulurlar" 4. Demek ki kitlelerin hep birlikte bir araya
1 Y-S1n. (36), 52.
2 A.1-1. mran (3), 55.
3 Kehf (18), 46.
4 Neml (27), 83

69

toplanaca gn, topluluklarn bir araya toplanaca

gnden ba ka olacakt r.
Aziz ve Celil Allah buyurur ki: "len kimseyi
Allah' n diriltmeyecei zerine btn gleriyle Allah'a yemin ederler. Hayr, yle deil;
bunu Allah gerekten vaadetmi tir; fakat insanlarn ou bilmezler" 3 . Burada sz konusu
edilen, Rec`a (dn )'dr2 . Bunun iindir ki Allah,
hemen bu yetin arkas ndan yle buyurur: (85)
"Ayrla dtkleri eyi onlara aklamak
iin..." 3 . Buradaki "a klamak", br dnyada
deil bu dnyada olacakt r. Yce Allah izin verirse,
mnhasran "Rec`a" (Dn ) konusunda bir kitap
yazacam ve iinde, onun gerek mahiyetini ve
mutlaka olacana dair delilleri a klayaca m'.
Ruhlarn bedenden bedene gei i (tensh)
hakkndaki gr , btldr ve tenshe inanan kfirdir. nk tensh, cennet ve cehennemin inkr n
gerektirir5 .
1 Nahl (16), 38.
2 Urduca mtercimi yle diyor: "Rivyet edildi ine gre,
bir mrikin bir mslmana borcu vard . Mteaddit isteklere ramen
bor denmedi. Mslman dedi ki: Bu borcu, lmnden sonra nas l
olsa alacam. Mrik de u cevab verdi: Hayr, yanlyorsun. Allah'a
yemin ederim ki, O, hi kimseyi lmnden sonra diriltecek de ildir... te bu yet onu yalanlamak iin inmi tir. (Mecma'u'/Beyn)".
(A.F.).
3 Nahl (16), 39.
4 Urduca mtercimi der ki, rec'a'ya inanma, ii inannn
esas unsurlar ndan biridir. Buna inanmayan ii deildir. (A.F.).
Ric'at hakknda geni aklama iin bak: Akad, 80 vd.
5 Tenash, mslmanlar taraf ndan genellikle kabul edilmez, MB, 204; BHA, 89 (p. 31) hullden sz eder; MC, 92. Bununla
beraber bazan ismililerin bir nevi tenshe inand klar ileri srlr, El, IV, 648. Bunun ne derece do ru olduunu sylemek kolay

70

ONDOKUZUNCU BLM

LMDEN SONRA DRLME (BAS)

HAKKINDAK NAN
Allah'n rahmeti zerine olsun eyh Eb Cfer
der ki: Bizim lmden sonra dirilme (ba's) hakk ndaki inancmz udur: O, hakt r.
Salt ve selam zerine olsun Nebi yle buyurdu: "Ey Abdulmuttalib o ullar ! Dorusu gzc
kendi halkna yalan sylemez. Beni hak peygamber
olarak gnderene yemin ederim ki, sizler sanki uyurmu gibi mutlaka leceksiniz ve sanki uyan rm
gibi yeniden diriltileceksiniz. lmden sonra cennet
ve cehennemden ba ka da oturacak bir yer yoktur".
deildir. Ama muteber kitaplar, bu inanc dima reddederken, bir
ksm halk inanlarnn bu mterek yanla gz krptklar da sylenebilir.
W. Ivanow, Kelmi Pir, XLIX, n. 2'de u aklamada bulunur:
Tensh, Ismililer taraf ndan 'teddedilmi tir. Ayr. bk.: FC, 93.
onu muhaliflere bir cevap olarak grr. Muhtemelen Immet inan ,
bir tensh veya hull akidesi olarak yanl anlalm bulunmaktan:12~hr. Yetkililerce ruhsat verilmemi halk inanlarnn, bu
gre meyletmi olmas da mmkndr. Bat ismilileri hem tensh hem de hultil ba tan sona reddederler. Her iki inan n reddi
in Ihtnu' sSaf, Tenbihu'lHedi, zZehebiyye, Mesiibih
ve
Seyyiduna Zuayb' n Risdletu'nNefs'inden muhtelif iktibaslarda bulunulabilir. Bu al malarn teferruat hk. bk.: W. Ivanow, Guide to
Ismaili Literature, London 1953. (A.F.).

71

Btn insanln yaratlmalar ve lmden sonra

diriltilmeleri, Gl ve Ulu Allah iin, ancak bir tek
nefsin yaratlmas gibidir. Bu, Yce Allah' n u kelmna uymaktad r : "Sizin yaratlmanz ve tekrar dirilmeniz tek bir nefsin yarat lmas ve
tekrar diriltilmesi gibidir . " .

1 Lokmn (31), 28. Ba's' n hak olduu hakkndaki Snni

inan iin bk.: Fkh, 180, 182; bdne, 8. Yazarn belirttii yndeki
ii inan iin bk.: Akdid, 126 vd.; Shi'iite, 165 vd.

72

YIRMINCI BLM
KEVSER HAVUZU (HAVZ ) HAKK NDAKI
NAN

Allah' n rahmeti zerine olsun eyh El:A. Cfer

der ki : Bizim havz hakkndaki inancmz udur : O,
haktr. Onun geni lii, Eyle ile San'a aras ndaki uzaklktr ve o, Hz. Peygamber'e (s.a.s.) aittir. Do rusu
onun iinde, gkteki yldzlar kadar ok testiler vardr. Dorusu yeniden dirili gnnde, onun suyunu
verecek kimse M'minlerin Emin Ali b. Ebi Tlib
(a.s.) olacakt r. O, dostlar na imek zere su verecek; dmanlarn kovacaktr. Onu bir kere ien, bir
daha hi susamayacakt r. Ve salt ve selam olsun
Nebi yle buyurdu : "mmetim aras ndan bir takm kimseler, ben Kevser Havuzunun ba nda iken,
huzurumda srklenip gtrlecek ve sol tarafa
(cehennem) do ru ekileceklerdir. Bunun zerine
ben yle sesleneceim : Ey Rabbim ! Abhab m! Sonra
bana: Sen onlarn senden sonra ne yapt klarn bilmiyorsun ki!. . . denecek" .

1 Havz' n Imzan Eyle ile Mekke veya Mekke ile San'a aras ndaki uzakl kta olduu da sylenir. Kr .: Adne, 76.

73

YIRMIBIRINCI BLM
EFAAT HAKKINDAK NAN
Allah' n rahmeti zerine olsun eyh Ebe Cafer
der ki: Biz, ister byk gnah i lesin ister kk,
Allah' n dinini kabul etti i kimsenin efaata kavuacana inamrz. Gnahlarndan tvbe edenlere
gelince .. onlarn efata ihtiyalar yoktur. Salt
ve selam olsun Nebi buyurur ki: "Benim efaat ma
inanmayana, Allah efaatm balamasn!" Ve yine
salt ve selam olsun o dedi ki: "Tvbeden daha ba arl bir efaat yoktur" i
.

efaat, peygamberlere ve vasilere aittir'. M'minler aras nda da Rebia ve Mudar kabilelerinin
saysnca3 insan adna efaat edebilecek olanlar vardr. Hatta m'minlerin en az bile, otuzbin kii adna
efaatta bulunabilecektir 4. Fakat pheciler, (86)
mrikler, kafirler ve inkarlar nda srar edenler iin
efaat yoktur. Ama Allah' n Birliine inananlar arasndaki gnahkarlar ba lanabilir.
1 MB, 398; MC, 194, 169 ve 180 vd.; BHA, 237, 238. (A.F.).
2 MC, 182, BHA, 234-235. (A.F.). Nebiler ve bizim Nebimiz. Hz. Muhammed'in byk ve kk gnah ilemi m'minlere
efatinin hak oldu u hk. bk.: Fkh, 182; Ibeine, 8, 75.
3 Araplar n en byk kabileleri.
4 Snni riyyette yetmi bin, W ensinck, Handbook, 112 (A.F.).

74

Y RM K NC BLM
VA`D VE VAD HAKKINDAK NAN
Allah' n rahmeti zerine olsun eyh (Eb Cfer)
der ki: Bizim vacl (mkfat) ve vaid (ceztehdid)
hakkndaki i inanc mz udur: Allah' n iyi ileri iin
mkfat vaadetti i kimse, bunu mutlaka alacakt r.
Fakat Allah' n bir cez ile tehdid etti i kimse ise,
deiik bir eye ship olabilir. E er Allah onu cezlandrrsa, bu O'nun adletidir; fakat ba larsa,
bu da O'nun cmertli idir. "...Rabbin kullara
kar zlim deildir'. Ve yine Gl ve Ulu
Allah yle buyurur: "Allah kendisine ortak ko may elbette ba lamaz ; bundan ba kasn
dilediine balar ..."
Ve Allah en iyi Bilen'dir.

1 revhicl, 325-330, tamamen bu konu hakkndadr. mam

Rza, byk gnahlar n Allah tarafndan affolunmayaca eklindeki
Mu'tezile gr n reddeder, s. 326. irk suuna batmam olmalar
art yla zina edenler, h rszlar ve iki ienler bile kurtulacaklard r,
s. 329. Ayr. kr .: FC, 84 (A.F.).
2 Fussilet (41), 46.
3 Nis (4), 48.

75

YRMVNCV BLM

KULA YAZILANLAR HAKKINDAK INAN

Allah' n rahmeti zerine olsun eyh (Eb Cfer)
der ki: BiziM bu konudaki inanc mz udur:' Hibir
kul yoktur ki, onun btn amellerini yazmak zere
kendine vekil k lnm iki melei bulunmasn. Kim
bir iyilie ynelirse, ona bir iyilik yaz lr ve eer bu
iyilii ilerse, ona on iyilik yaz lr. Ama ktl e
niyetlenirse, o ktl i leyinceye kadar ona bir ey
yazlmaz. Eer bu ktl ilerse, yedi saat mhlet
tannr. Bu sre bitmeden nce tvbe ederse, onun
aleyhine hibir ey yaz lmaz. Ama tvbe etmezse,
yalnzca bir tek gnah yaz lr.
Bu iki melek, kulun bir kl flemesine var ncaya kadar her eyini yazarlar. Nitekim Allah yle
buyurur: "Oysa yaptklarnn bilen, deerli
yanclar sizi gzetlemektedirler" 2 .
M'minlerin Emin (a.s.), bir keresinde, lzumsuz szler sylemekte olan bir adam n yanndan
1 Kr .: MC, 129.
2 nfitr (82), 10-12. Kr .: MC, 199. Urduca ntercimi
yle bir not ekler: Bu yetten, insanlar n fiillerinden sorumlu ve irade shibi olduklar aka belli olmaktad r. yi ve kt fiilleri
yaratan sanki Allah de ildir. nk eer O olsayd , insann sorumluluu bir sonu olurdu ve fiiller, insanlara isnad edilemezdi ve bylece, onlar, kt fiillerinden dolay cezlandr lmazlard . Bu bakmdan fiillerin, Allah'dan de il insandan doduu aktr. (A.F.).

76

geiyordu. Ona dedi ki: "Be adam, u anda sen,

kendi meleine, Rabbine bir mektup yazdryorsun;
onun iin kendini ilgilendiren eylerden sz et ve
seni ilgilendirmeyen eyleri de terket!".
Ali (a.s.) dedi ki: "Mslman kimse, sustu u
mddete iyilik eden bir kimse (muhsin) gibi yaz lr.
Fakat konutuu zaman, ya iyilik eden ya da ktlk eden olarak yaz lr".
ki melek, Ademo lunun kprck kemiklerinde
durur. Sada duran melek iyilikleri; solda duran da
ktlkleri yazar. Gndzlere ait iki melek, kulun
gn boyu iledii amelleri; gece melekleri de kulun
geceleyin i lediklerini yazarlar.

77

Y RM DRDNC BLM
ADALET (ADL) HAKKINDAK NAN
Allah'n rahmeti zerine olsun eyh Eb Cfer
der ki: Kutlu ve Yce Allah, bize adleti emretmi tir i. Bizzat O ise, bize kar , bundan daha da iyi
bir ekilde davranmtr, ki bu da ho grdr, keremdir. Nitekim bu hususta Aziz ve Celil olan Allah
yle buyuruyor: "Kim ortaya bir iyilik koyarsa
ona on kat verilir ; (87) ortaya ktlk koyan
ise ancak misliyle cezland rhr ; onlara hakszlk yaplmaz" 2 .
Adlet, iyilie iyilikle; ktl e de ktlkle
karlk vermek demektir. Salt ve selm zerine
olsun Nebi yle demitir: "Aziz ve Celil Allah' n
rahmeti d nda, hi kimse yalnzca iyi amellerinden
dolay cennete giremez".

1 Allah' n adleti hakknda bk.: MC, 60-63, 195, 234; BHA,

111-151, zellikle 149-151. iiler adalete byk a rlk verirler. Bk.:
BHA, 95; Macdonald, Development, 136. Tevhid'deki yegne atf, s.
61'dedir. FC, 84. (A.F.).
2 En'am (6), 160.

78

YIRMBE NC BLM
A'RAF (BURLAR ) HAKKINDAK NAN
Allah'r rahmeti zerine olsun eyh (Eb Cfer)
der ki: Bizim A`rfi hakk ndaki inanc mz udur:
Acrf, cennet ile cehennem aras nda bir sur (bur)'dur ve zerinde " ...her iki taraf da ~alarmdan tanyan adamlar vardr . " 2 Bu adamlar
Hz. Peygamber (s.a.$).ve vasilerdir (a.s.) 3 . Onlar tanyan ve onlarn da kendisini tan d kimseler dnda
hi kimse cennete giremez. Onlar inkr eden ve onlarn da kendisini inkr etti i kimseler dnda hi
kimse de cehenneme giremez.
.

A`rrta, ister kendilerine azb etsin ister onlar

balasn Allah' n emrini mid edenler vard r.

1 Ethiopic, Jeffrey, 65'den geldi i aikar. MB, 173. A`raf,

mecazi olarak De'dm'de de kullanlr ve imamlara iaret eder, ki
insanlar n nefisleri onlar n hidyetleri ile lmden sonra tezkiye
olunacakt r, FC, 9 (A.F.). Ayr . kr.: Shi'ite, 164.
2 A'raf (7 ,, 46.
3 Bu vasiler, snaeriyye'nin oniki imam dr (A.F.).

79

Y RMALTINCI BLM
SIRAT HAKKINDAK INAN
Allah' n rahmeti zerine olsun eyh Eb Cafer
der ki: Bizim s rat hakkndaki inancmz udur' : O,
haktr; bir cehennem kprsdr ve btn yarat lmlarn zerinden geece i bir yerdir. Aziz ve Celil
Allah yle buyuruyor: "Sizden cehenneme uramyacak yoktur. Bu, Rabbinin yapmay zerine ald kesinle mi bir hkmdr" 2 .
Baka bir ynden Suat, Allah' n hccetlerinin
(imamlar) addr. Allah, dnyada onlar tanyan ve
onlara itat eden kimsenin, znt ve pi manl k gn
olan Kyamet Gn'nde, cehennem kprs demek
olan S rt zerinden gei ine msaade edecektir.
Allah' n salt ve selam ona olsun Hz. Peygamber, Ali'ye (a.s.) yle sylemi tir: "Ey Ali! K yamet
Gn geldiinde, sen ve Cebrail ile beraber S rat' n
zerinde oturaca m. Senin velayetine bir delil getirmeyen kimsenin, S rat' n zerinden gemesine izin
verilmeyecektir".
1 Tam olarak MC, 232-233'de aklanmtr Cehennemin
zerindeki ince bir kprdr; gnahkrlar a a decek; fakat
sadk m'minler kurtulacakt r. Macdonald, 296 (E'arl). O, "kltan keskin, kldan incedir". Ayn eser, 306 (el-Gazzli), 311 (Nesefi),
349 (Fudali); BHA, 224; KP, 107 (A.F.).
2 Meryem (19), 71.
3 mam anlamnda hccet iin bk.: FC, 8. imam, Allah' n
yeryzndeki delilidir, KP, 22 (A.F.).

80

Y RMYEDINC/ BLM

MAH ER YOLU ZERNDEK GETLER

HAKKNDAKI NAN
Allah'n rahmeti zerine olsun eyh Ebu Cfer
der ki: Bizim bu konudaki inanc m z udur: Bu geitlerin. (tepeler = akabt)i herbirinin zel adlar vardr. Onlardan bir k smnn ad "farz", "emir" veya
"nehy"dir2. nsan farz denilen geite ula t zaman,
bu farz (hayatnda) ihmal etmi ise, o noktada hapsedilir ve orada kendisinden, Allah' n hakk istenir.
Eer oradan iledii iyi ameller ve kendisine ula an
rahmet sayesinde karsa, oradan kurtularak ba ka
1 Urduca mtercimi, eyh Mufid'e dayanarak u aklamada
bulunur: Akabatu Mah er (Maher Tepeleri-Geitleri) ile K yamet
Gn vuku bulacak olan sorgu-sualler ilgili zaruri fller kastedilmitir. Gerekte akabt, tepeler anlam na gelmedii gibi, herhangi
bir hadiste de bunlarn, insanlardan bir ksmnn kolaylkla bir ksmnn da glkle zerlerinden geecekleri tepeler veya da lar olduklar grlmez. Allah, farz amelleri akabt ile k yaslamtr. Bunun
sebebi de udur: Nasl ki insan dalar amay zor bulursa, farz amelleri ilemek de zordur. Mtercim, MB'ye dayanarak u aklamada
bulunur: Do ru inan udur: K yamet Gn farz amel hesb edilecek; halk ksa mesafelerde her farz amel ile ilgili sorgu iin durdurulacaktr. Eer bir kimse bu hususta kusursuz bulunursa, S rat' n
glklerinden kurtulacakt r. Fakat farz amelleri terkeden biri, glklere dr olacakt r. Ve o, Allah onu affetmedike veya onu ele
alacak bir arac bulunmadka, cehenneme. at lacaktr. (A.F.).
2 Kr .: BHA,

113 (A.F.).

81

bir geite gelir. Bylece o, bir geitten bir geite sevkedilmekten ve her bir geitte durdurulup, bu geitlerin adlarnn ifade etti i ilerle ilgili kusurlarndan
dolay sorguya ekilmekten kurtulamaz. E er btn
geitlerden sa lam olarak kurtulursa, ebediyet lkesine (Dru'lBakaa) ula r. Bylece orada, ebedi
olarak lmeyip diri kalaca bir hayata kavu ur; (88)
herhangi bir sefletin bula amyaca sadetle mes'ud
olur ve Allah' n yannda peygamberleri, hccetleri
(imamlar) ile sad klar, ehidler ve kullarndan salih
kiilerle birlikte oturur.
Eer bir geitte hapsedilir ve bu geitin hakk
olan hususta sorguya ekilirse, onu ne daha nce
iledii iyi amelleri kurtarabilir, ne de Yce Allah' n
rahmeti ona ula r. Bylece onun aya bu geitte
tkezler ve cehennem ate ine atlr. Byle bir durumdan Allah'a s nrz.
Btn bu geitler, S rat' n zerindedir. Bu geitlerden birinin ad elVelayeetir. Btn yarat lmlar bu geitte durdurulur ve M'minlerin Emin
(Ali b. Ebi Talib) (a.s.) ve ondan sonra gelen imamlara (a.s.) ba llklar (velyet) hakk nda sorguya
ekilirler. Kim uygun bir cevap verirse, (S rat' )
gemesine izin verilir. Ama kim uygun bir cevap
veremezse, orada kal r ve cehenneme at lr. Aziz ve
Celil Allah' n bu konudaki buyru u yledir: "Durdurun onlar ; nk onlar, sorguya ekileceklerdir" .

Bu geitlerden bir di erinin ad elMirsad (Gzetleme Yeri)'dir, ve Gl ve Ulu Allah' n buyruuna gre yledir: "Dorusu Rabbin gzetleme
1 Safft (37), 24.

82

yerindedir" 2 . Gl ve Ulu Allah buyurur: "Gllme ve Ululu uma and olsun ki, z'alimin
zulm Benden geemez" 2 .
Bu geitlerden bir di erinin ad, er-Rahm'dir.
Bunlardan birinin ad el-Emnet'tin Bu geitlerden
birinin ad es-Salt (namaz)'d r. Herbir farz veya
emir veya nehye (yasak) gre isimlenen geitler
vardr. Kul, bunlarn herbirinden nce durdurulur
ve herbirinden sorguya ekilin

1 Fecr (89), 14.

2 Bu bir yet de ildir. Belki iilere gre bir hadis olabilir.

83

Y RMSEK Z NC BLM
HESAB VE MZANLAR (TERAZLERLLER) HAKKINDAK NAN
Allah' n rahmeti zerine olsun eyh (Ebf Cfer)
der ki: Bizim hesb hakk ndaki inancmz, onun hak
(gerek) oldu u yolundadr. Onun bir k sm Gl ve
Ulu Allah tarafindan yerine getirilecektir. Bir k smn da O'nun hccetleri (imamlar) yerine getirecektir. Selam onlara olsun peygamberlerin ve imamlarn hesaplarn, Gl ve Ulu Allah grecektir.
Her peygamber kendi yasisinin hesab n grecektir.
Vasiler de kendi mmetlerinin hesab n grecektir.
Kutlu ve Yce Allah, nebiler ve resuller zerine
hiddir. Nebiler ve resuller de vasiler zerine ahiddir. mamlar ise insanlar zerine hiddirler. Nitekim bu hususta Yce Allah' n buyru u yledir:

"Her mmetten bir hid, seni de bunlara

hid getirdiimiz zaman nice olur?" 2 . Ve Yce
Allah yle buyurur: "Hi bilyleleri u kimse
gibi olur mu ki o, Rabbinden bir delil zerinde
bulunmaktadr; ayr ca Allah'dan bir hid
1 yi bir genel mtalea iin bk.: MC, 167-179, 195, 231 vd.;
Macdonald, 306 (el-Gazzli) ve di er yerler; BHA, 224; KP, 110;
Affifi, 163 vd. (A.F.). Hesb ve miznin Snni inamsta da hak oldu u hk. bk.: Fkh, 180, 182; biine, 8.
2 Nis (4), 41.

84

Bu yetteki hid, selam

zerine olsun M'minlerin Emin (Ali b. Ebi Talib)'dir. Yce Allah' n buyruu yledir: "Muhakkak
onu takibetmektedir" .

dnleri Bizedir. Sonra onlarn hesabn grmek Bize d er" 2 .

( mam Cafer) es-Sacl k'a (a.s.) Yce Allah' n,

"Kyamet Gn iin adalet terazileri kurar z.
Bylece hikimseye bir haks zlk edilmez . .." 3
ayeti hakknda soruldu. (89) Dedi ki: Teraziler pey-

gamberler ve vasilerdir. nsanlar iinde, cennete,

hesba ekilmeksizin girecekler vard r. Fakat sorguya gelince .. Yce Allah' n, "Kendilerine eli
gnderilmi olanlara soracaz ve elbette gnderilen elilere de soraca z', yani din ile ilgili

soru soraca z, buyruuna gre, btn yarat lmlar

sorguya geileceklerdir.
Gnaha gelince .. hesab grlenin dnda hi
kimse, bundan dolay sorguya ekilmeyecektir. Yce
Allah yle buyurmutur: "O gn ne insana ne de
cinne gnahndan sorulmaz', yani tefsirde a kland gibi, bakalarna deil, zellikle Nebi'nin
(s.a.s.) ve imamlarn (a.s.) iasna (taraftarlar na)
gnahlar' sorulmayacakt r6 .
1 Hd (11), 17.
2 Gaiye (83), 25-26.
3 Enbiy (21), 47.
4 Araf (7), 6.
5 Rahman (55), 39.
6 Urduca mtercimi, Mecma'u' 1Beydn'dan iktibasla mam
Ali erRz'dan u rivayeti nakleder: Birgn o, ashab na yle demitir : Kyamet Gn, gerek m'minler ( ia) sorguya ekilmeyeceklerdir. nk onlarn aras ndaki gnahkrlar, berzah'da (lm ile
ba's aras ndaki devre) yeterince ceza ekecekler ve bylece yeniden
dirildikleri zaman, herhangi bir gnahtan dolay hesap verme durumunda kalmayacaklard r. (A.F.).

85

Her hesab grlen, ok nemsiz bir duraklama

da olsa, cezya arpt rlacaktr. Yce Allah' n rahmeti
eri medike, hi kimse, ameli sayesinde ate ten kurtulamaz ve cennete giremez. Kutlu ve Yce Allah,
ister ncekilerden ister sonrakilerden olsun, btn
kullarna amellerinin toplam hesab n bildiren bir
konuma yapar. Ve herbir ahs, bu konu mann,
bakalarn deil yalnzca kendini ilgilendiren k smn iitir ve zanneder ki, konu ulan yaln z kendisidir, bakalar deil. Ve bir ahsa hitbetmek, Yce
Allah' dier birine hitb etmekten alakoyamaz. Ve
O, ncekiler ve sonrakilerin hesab n, dnya saati
ile yarm saatin iinde bitiriverecektir.
Ve Yce Allah, her insan , tamamen ak olarak
bulaca ve kk ve byk bir tek gnah n ihmal
etmeksizin hepsini sayarak btn amellerini kendine
syleyen bir kitapla yz yze b rakacakt r 1 . Bylece
Allah, "Kendi Kitabn oku! Bugn hesap
olarak nefsin sana yeter" 2 buyurmak suretiyle,
herkesi kendi kendisinin hesap s ve hkimi klacaktr. Kutlu ve Yce Allah, bir toplulu un azlarn
mhrleyecek ve bylece onlar n elleri, ayaklar ve
dier organlar, gizlemekte olduklar na hidlik edeceklerdir. "Derilerine dediler ki: Niin aleyhimize allidlik ettiniz? Onlar (derileri) dediler:
Hereyi konu turan Allah, bizi konu turdu.
lk defa sizi O yaratm t. te O'na dndrlyorsunuz. Siz, kulaklar nzn, gzlerinizin ve
derilerinizin, aleyhinize ahitlik etmesinden
1 MC, 172 vd. Kitab sa eline alana yumu aklkla muamele
edilecektir. Sol eline alanlar ise sertlikle ve kitab arkalarndan verilenler de kfir olup cehenneme gideceklerdir. Ayn eser, 173. (A.F.).
2 isra (17), 14.

86

gizlenmiyordunuz yapt klarnzdan ounu

Allah'n bilmeyece ini samyordunuz" 1 .
Hesabn ne ekilde olaca n, Yce Allah dilerse,
"Hakikatu'l-Medd" kitabnda ayrca ele alaca m.

1 Fussilet (41), 21-22.

87

YRM DOKUZUNCU BLM

CENNET VE CEHENNEM
HAKKINDAK NAN
Allah' n rahmeti zerine olsun eyh EVI Cfer
der ki: Bizim cennet hakk ndaki inanc mz udur'.
(90) Cennet, ebediyet ve selmet lkesidir (Drug1 Cennet kelimesi iin bk.: Jeffrey, 103. Vas. Abi Han., md. 20
(MC, 129)'ye gre cennet hakt r; yarat lmtr ve ebeclidir; iindekiler yok olmayacaklard r (md. 27). Ayr. bk.: MC, 160. Himiler,
Drriler, Cehmiler ve bir k sm Kaderiyeciler gibi baz lar dnyevi
bir cennete inan rlar: Ayn eser, 166. Bir ksm insanlar cennete
sorgusuzsualsiz gireceklerdir: Ayn eser, 177. Cennet nimetleri Kur'an'da ve itikdi esaslarda tasvir edilmi tir. Mesel, ktlkten uzak,
insan veya cinlerin dokunmad siyah gzl huriler, vs.: Ayn eser,
234. Sonraki itikdi eserler, Fkh Ekber gibi, (Kr .: Fkh, 182), bir
gnah ilememi olmak artyla her m'min belli bir sre cez ektikten sonra cennete girecektir: Ayn eser, 268. Ayr. kr .: Wensinck,
Handbook, 180. Cennet, El, I, 1014 (Acennet). Nicholson, Lit. History of the Arabs, 168'de "The Belief of early Mohammedans respecting a Future Existence" (Journal of Theological Studies, Oct. 1904,
s. 20 vd)'tan iktibasla Prof. A.A. Bevan'a gre cennetin tam bir hissi
kavram olduunu dnmenin doru olmadn syler. BHA, 226
236; FC, 7, 15; 81-85; KP, 71, 96, 105. Hasan b. Sabbh' n Hahailer iin chinyevi bir cennet yapt hususu mterek bir inant r.
Maamafih W. Ivanow, bunun Alamut'ta 17 Ramazan 559/ 8 A ustos
1164'de elKahir biAhkmillah Hasan taraf ndan yap lan Klymetu'lKlyme'nin iddias nn yanl anla lmas olduunu aklar
(El, Sup. Ismiliye mad., 99 'ird Ismiliye) (A.F.).

88

Bakaa ve Daru'sSelme). Orada ne lm, ne ihtiy anlk, ne eksiklik, ne hastal k, ne yok olu (zeval),
ne dermans zlk, ne d nme, ne znt, ne ihtiya
ve ne de fakirlik vardr. Oras zenginlik yeri, saadet
lkesi, sknet diyar ve kerimlik lkesidir. Cennette
olanlara ne dert ne de yorgunluk ar z olur. Orada
nefislerin arzulad ve gzlere zevk veren eyler
bulunacak ve onlar, orada temelli kalacaklard r.
Oras yle bir yerdir ki, sakinleri Yce Allah' n komular, yakn arkadalar (evliya'), sevgilileri ve O'nun
kerinliine erenlerdir. Onlar, mertebelerine gre
birok eittirler. Aralar nda, melekler gibi' Allah'
takclis (kutlulama), tesbih (yceltme) ve tekbir
1 MC, 129, 130, 165, 185, 195, 211, 268. (A.F.).
2 Bu gr Urduca mtercimi taraf ndan ciddi ekilde tenkid
edilmitir. Bir bakma idealistik gr nde eyh'i takib edecek yerde,
mtercim eyh Muficl'e dayanarak unlar syler: eyh Mufid der
ki: Melekler gibi, baz larnn Allah' ibadet ve takdisle saadete kavuacaklarna inanmak doru deildir. nce bu, Kur'an'a z ttr. Allah
buyurur ki: "...Cennetin yiyecekleri sreklidir ..." (Ra'd (13)
35); "Onlar iri siyah (ceylan) gzllerle e lendiririz." (Duhn
(44), 54; Tr (52), 20); "Dorusu bugn, cennetlikler e lenceyle me guldrler ; onlar ve e leri glgelilderde, tahtlar
zerine yaslanm lardr." (Ya-Sin (36), 55-56)' "...Onlara
orada tertemiz e ler vardr..." (Bakara (2), 25). Bu kuvvetli
delillere ramen, eyh es-Sada nas l olup da byle bir imn esas n
ortaya atmtr?
kinci olarak bu inan, iilerin icmana aykrdr. Gerekte
bu, hristiyanlarn icmadr ve byle bir inan Kur'an'a ayk rdr.
Alim bir kii olan mtercim Muhammed t'caz Hasan Beclayni'nin
hiddetinin gerek sebebi, eyh Mufid'i takiben, bu son cmlede
grnmektedir.
Wensinck, meleklerin durumunu geni e ele almtr, MC,
198 vd. ismaill dncede melekler, manevi fikirler veya tabii olaylarn tecerrddr, FC, 68 n. ismaililikte mkfat ve mczat
manevi birer vas ftr; maamafih cennet ve cehenneme inan, imn n
esaslarndandr: Fyzee, Ismaili Law of Wills, 71-74. (A.F.).

89

(ululama) yoluyla nimetlenenler vard r. Ve onlarn

arasnda trl trl yiyecekler ve iecekler, meyveler, yataklar ve gzel hriler, gen o lanlarn hizmeti ile ve yast klar ve hallar stnde oturarak ve
gm elbiseler iinde nimetlenenler vard r. Onlarn hepsi de, isteklerine uygun olarak, kendilerine
Allah tarafndan balanacak olan arzu ettikleri ve
istedikleri eylerden zevk alacaklard r.
( mam Cafer) esSad k (a.s.) dedi ki : nsanlar
Allah'a snf halinde ibdet ederler. Onlardan
bir snf, O'nun cennetinin evki ve sevabmn midi
ile ibdet ederler. Bu, hizmetilerin ibdetidir. Onlardan bir di er takm, O'na cehenneminden -korktuu iin ibdet eder. Bu da klelerin ibadetidir. Onlardan teki bir snf ise, O'na, O'nun sevgisinden
dolay ibdet ederler. Bu, kerim olanlar n ibadetidir ve bunlar, emin olanlar (men') 'd r. Gl ve
Ulu Allah' n bu konudaki buyruu udur: "Ve onlar
o giin korkudan emin kalrlar" 1 .
Ve bizim cehennem hakkndaki inancmz udur': Cehennem bir alalma yeri ve kafirler ve isyanclardan alma lkesidir. Orada, ancak kafirler
ve mrikler temelli kalacaklard r. Tevhid ehlinden
1 Neml (27), 89.
2 Cehennem kelimesi Jeffrey, 105-106 taraf ndan aklanmtr. Mutezile, cehenneme girenin oradan bir daha hi kmayaca n
syler, MC, 62. Fakat genel ifadesiyle efaat yuk buluacakt r, 184.
Gehm'e gre cehennem, cennet gibi yok olacakt r, 121. Fakat bu,
reddolunmutur. Cehennem yarat lm tr, fakat ebedidir, 129, 165,
185, 195, 212, 273. Bu, cennet ve cehennemin ebedili i konusunda
Tahayrnin gr ne zttr, 165 (n. 5). Kafirler orada ebedi olarak
kalacaklard r, 129, 131; fakat m'minler efaatle kurtulacaklard r,
130, 184, zellikle 274. Genel fikirler iin bk.: El, I, 998 (Acehennem md.); Macdonald, 306; BHA, 230-236. Dou ismailileri arasnda imam bilmemek cehenneme gtrr, KP, 48, 61. (A.F.).

90

gnah iliyenlere gelince., onlar, kavu acaklar

Allah' n rahmeti ve ula acaklar efaatle oradan kacaklardr . Rivayet edildi ine gre, cehenneme girdikleri takdirde, Tevhid ehlinden hi kimseye ac
isabet etmeyecek; ac , onlara, ancak oradan karlarken isabet edecektir, ve bu ac lar, bizzat kendilerinin kazandklarnn karldr. nk Allah
"kullara zulmedici de ildir" 2 .

Cehennem halk , gerekten ac nacak durumdadrlar. Ne lmelerine hkm verilmi tir, ne de

cehennemin azab ndan bir ksm onlardan azaltlacakt r. (91) "Orada, yapt klarna uygun bir ceza
olarak kaynar su ve irinden ba ka ne bir serinlik ne de iilecek bir ey tadarlar'''. Yemek
istediklerinde, zakkum yerler. "Eer (susuzluktan) feryd edip yard m isterseler, erimi
maden gibi yzleri ha layan bir su ile kendilerine yardm edilir. O ne kt bir iecektir ve
ne kt bir dayanakt r" 4 . Ve onlar uzak bir mesafeden baracak ve diyecekler ki: "Rabbimiz, bizi
buradan kar. Eer bir daha gnaha dnersek, dorusu zulmetmi oluruz'''. Bir sre on-

lara cevap verilmeyecektir. Sonra onlara yle buyurulacaktr "Sinin orada! Benimle konu mayn"6 .
Ve onlar seslendiler: "Ey Mlik ! Rabbin bizim
1 MC, 184. BIA, 231, gnahkrlar n yzlerini Hayat Kayna ile ykadktan sonra, yzlerinin nas l dolunaylar gibi ortaya kaca n ileri srer. efatala ilgili olarak bk.: Ayn eser, 234. (A.F.).
2 Fussilet (41), 46.
3 Nebe' (78), 24-26.
4 Kehf (18), 29.
5 Mu'minn (23), 107.
6 Mu'minn (23), 108.

91

iimizi bitirsin. Milik dedi: Siz burada mut- .

laka kalacaksuuz !" 1 .
Saliih senetlerle rivyet edildi ine gre Yce
Allah, baz adamlarn cehenneme sokulmas n emredecek ve sonra Mlik'e yle diyecek: "Ate e syle
onlarn ayaklarn yakmasn; nk onlar mescide
yrrlerdi. Onlar n ellerini de yakmas n; nk du
ederken onlar Bana doru kald rrlard . Dillerini
de yakmasn; nk onlar oka Kur'an kurlard .
Onlarn yzlerini de yakmas n; nk eksiksiz bir
ekilde abdest alrlard". Bunun zerine Malik yle
diyecek: "Ey akiler! Hliniz nice olacak?" Ve onlar
u cevab verecekler: "Biz Allah'dan ba kas iin amel
ediyorduk". Bunun zerine yle denecek: "yle
ise mkafatnz, kendisi iin amel etti inizden ahnz !".
Bizim cennet ve cehennem hakk ndaki inancmz,
onlarn ikisinin de yarat lm olduklar ve Allah' n
salt ve selam ona olsun Nebrnin cennete girdi i
ve cennete karken cehennemi de grd eklindedir.
nanc mza gre hi kimse, cennet veya cehennemdeki yerini grmeden, bu dnyadan ayr lamaz.
Ve m'min, bu dnyada en gzel olarak grd
yer kendisine gsterilmeden ve hiretteki yerini grmeden bu dnyadan kamaz. Sonra o, dnya ile
hiret aras nda serbest b raklr ve o, ruhunu teslim ederken hireti seer. Halk aras nda yle denir:
"Filan kimse -nefsini armaan ediyor". imdi hi
kimse, mecbr edilmedike veya zorlanmad ka,
kendi gnl man dnda hibir eyi arma an etmez.
1 Zuhruf (43), 77. Mlik, cehennemin bekilerinden birinin
addr.

92

dem'in cennetine gelince .. o, bu dnyan n

bahelerinden bir bahedir. Orada gne doar ve
batar ve o, ebediyet cenneti (cennetu'lhuld) de ildir. Eer o ebediyet cenneti olsayd , Adem oradan
temelli olarak kmazd'. nanc mza gre cennet
ehli, cennette sevblanyla temelli olarak kal r. Cehennem ehli de cehennemde gnahlar' kar l temelli Hi kimse, kendisine cehennemdeki yeri
gsterilip, "ite yerin buras dr; e er Allah'a isyan
etseydin, burada olacakt n" denmedike cennete
giremez. (92) Ve hi kimse, kendisine cennetteki
yeri gsterilip, "i te yerin buras dr; e er Allah'a
itat etseydin, orada olacakt n" denmedike de
cehenneme giremez. Bylece (m'minler) cennetteki
kklere, tekilerinin yerine vris olurlar. Gl ve
Ulu Allah'n buyru u da byledir: "te vris olacaklar, orada ebedi kalacaklard r". M'minlerin en az n n cennetteki yeri, bu dnyada ship
olduundan on misli fazla olacakt r.

1 Bu ok nemli bir inant r. Kr .: MC, 166 (A.F.).

2 Urduca mtercimi, eyh Mufid'e dayanarak u dipnotu
ekler: Bir ksm insanlar, daimi olarak cehennemde kalmakla birlikte,
bir k sm da bir sre sonra, msum insanlar n efaat ile kurtulacak ve
temelli cennette kalmak zere oraya gireceklerdir. Fakat kafirler,
mid edildii gibi, temelli cehennemde kalacaklard r. Kr .: s. 80,
n. 1. (A.F.).
3 Mu'minn (23), 10-11.

93

OTUZUNCU BLM

VAHYN ALLAH'DAN EMIR VE NEHY OLARAK

KITAPLAR HALINDE NNN KEYFIYETI
HAKKINDAK NAN
eyh (Eb Cfer) der ki: Bizim bu konudaki
inanc mz udur: srfirin iki gz aras nda bir levha
vardr. Allah vahiy arac l ile konu mak istedii
zaman, levha isrfil'in alruna kar. Bunun zerine
O, levhann iine bakar ve iindekileri okur 2 . Sonra
srfil onu Mikil'e ula tr r; Mkil Cebrile ula trr; sonra Cebril de peygamberlere ula trr.
1 Vahyin inii (Nuzlu'l-Vahy) hakknda genel bilgi iin bk.:
Wensinck, EI, IV, 1091-1093; Macdonald, 335. Te hfd (s. 177)'de
Ibn Bbeveyh, Kur'an' n yaratlmam olduuna dair bir hdis
rivyet eder. KP, 35 ve zellikle 69, burada vahy ve ilham ayr lmtr,
ve 85. s. el-Fudali, vahyi anlat r; fakat Isrfil'den sz etmez: Macdonald, 335. (A.F.).
2 Urduca mtercimi burada bir not ekler: eyh Mufid'e gre
bu, doru bir iman esas deildir. el-Kummi'nin vahy hakkndaki
szleri, hd haberlere dayanmakta olup ii limler bunlar zerinde
mttefik deildirler. Bu sebepten, buna gvenilemez. Do ru inan
udur: Vahy, Hz. Peygamber'e iki ayr yoldan gelmi tir. Bazan Allah,
bizzat Kendisi Hz. Peygamber'e vahyetmi tir, ki bu tarzda Hz.
Peygamber solar sarar rd . Bazan da vahy, ona Cebril'in arac l
ile gelirdi. (A.F.).

94

Nebi'ye arz olan baygnlk haline gelince., bu,

Yce Allah' n dorudan ona hitb etmesi s rasnda
olurdu. yle ki, iddetinden arlk duyar ve terlerdi.
Cebrail ise, Nebi'ye (s.a.s.) hrmetinden dolay ,
izin almadan huzuruna girmezdi ve nne bir kulunklenin oturu u gibi otururdu.

95

OTUZB R NC BLM
KUR'AN'IN KADIR GECES NDE INI'
HAKKINDAK INAN
eyh (Eb Cfer) der ki: Bizim bu konudaki
inancmz udur: Kur'an, Ramazan ay nda Kadir
gecesinde el-Beytu'l-Ma`mr'a 2 bir defada inmi tir.
Sonra el-Beytu'l-Ma`mr'dan yirmi y llk sre iinde
inmitir3 . Gl ve Ulu Allah, Nebisine (s.a.s.)
1 Macdonald, 335 (el-Fudali); Wensinck, Handbook -Night
of Decree (Leyletu'l-Kadr), 176. Neden Kadir gecesi dendi i hususu
tam olarak MB, 309'da aldat lmtr (A.F.). Kr .: Usi1/, I, 242-253.
2 Bu, cennette (nc veya drdnc veya be inci veya yedinci kat cennette) hergn yetmi bin melein ziyaret etti i bir binad r.
Tam Ka'be'nin stndedir. Ali b. brahim'den rivyet edildi ine gre
bu bina, Allah tarafndan, Ka'be'nin bu dnyadakilerin olduu gibi,
cennettekilerin tvbe etmeleri maksad yla kurulmutur, MB, 309.
Kr .: Beytu'l- zze, Macdonald, 335 (A.F.).
3 MB-23 yldr (A.F.). Snni inan a gre de 23 ylda inmitir.
Urduca mtercimi yle der : eyh Mufid bu gr doru
olarak kabul etmez. Bu, hd habere dayand r lmtr. Kur'an' n
zaman bakmndan yeni bir tak m olaylara iaret eden belli ayetlerinden aka grlmektedir ki, Kur'an' n tamam , bir defada Beytu'l-Ma nfr'a indirilmi olamaz. Gerekte o, ihtiyalar n douuna bal olarak para para indirilmi tir.
Urduca mtercimi, iki gr aras nda hkm mevkiinde
oturarak der ki: Kur'an'da bulunan her ey, ta ba langtan itibaren Allah'a mlumdur (yani O, gelecek olayla= teferruatl bilgisir e
sahiptir). Sonra belli olaylar n olmas zerine, Kur'an' n hl-i haz rda
mevcut olan uygun ayetleri, zaman zaman indirildi. (A.F.).

96

onun ilmin.i topluca vermi ve sonra yle buyurmutur: "Ey Muhammed! Sana vahyedilmesi
bitmezden nce Kur'an' tekrarda acele edip
durma; Rabbim ! ilmimi art r, de." '; "Onu
acele tekrarlamak iin dilini k prdatp durma.
Onu senin kalbinde toplamak ve sana okutmak
bize der. Sana Kur'an' okuduumuz zaman,
onun okunu unu takib et. Sonra onu a klamak Bize d er'.

1 TH (20), 113.
2 nsan (76), 16-19.

97

OTUZ KNC BLM

KUR'AN HAKKINDAK NAN
eyh (EU" Cfer) der ki: Bizim Kur'an hakk ndaki inancmz udur': Kur'an, Allah' n kelm,
vahyi, indirmesi, sz, ve Kitb 'dr. "Kur'an'a ne
nnden ne de ard ndan btl gelmez. O, Hikmet Shibi, ok vlen'den gelmi tir" 2 "te
gerek kssa budur" 3 ; "Elbette o (Kur'an),
ayrdedici bir szdr; aka de ildir" 4
.

Ve Kutlu ve Yce Allah, Kur'an' n Yaratan'',

ndireni, Rabbi, Koruyan ve Syleyenidir.

1 Ehli Snnet'in Kur'an hakk ndaki gr iin bk.: Fkh,

180, 182; ibte, 19 vd. Buna gre Kur'an yarat lmamtr.
2 Fussilet (41), 42.
3
mran (3), 62.
4 Tark (86), 13-14.
5 Buna gre Kur'an' n yaratlm olduu anlay kmaktadr. Zaten Mu'tezile ve ia, Kur'an' n yaratlm olduu inanndadr Ayr. kr .: Akid, 59 vd.; Shi' ite, 95 vd.

98

OTUZNC BLM
KUR'AN'IN HACMI (MEBLAG)
HAKKINDAK INAN
eyh (Eb Cfer) yle der: Inanc = odur ki,
Yce Allah'n, Nebisi Muhammed'e Allah' n salt
ve selam zerine olsun indirdi i Kur'an, iki kapak
(deffeteyn) aras ndadr; insanlarn ellerinde oland r
ve bundan fazla de ildir. Halka gre srelerinin
says, yzondrttr. Bize gre ise "edDuh" (Duh:
93. Sre) sresi ile "Elemne rah" (tnirah: 94.
Sre) sresi bir tek sredir. "Elemterakeyfe"
(Fil: 105. Sre) sresi ile "Liilfi" (Kurey : 106.
Sre) suresi bir tek sredir.
Bizim, Kur'an' n bundan (mevcut halinden)
fazla oldu unu sylediimizi ileri sren, bir yalancdr.
Kur'an' n btn srelerini okuman n sevb,
Kur'an' tam olarak hatm etmenin sevb , bir rek'atta
iki sre okumann cevz l, farz namazdaki bir rek'atta
iki sre aras nda Kur'an okuman n yasaklanmas
zerine rivyet olunanlar 2, bizim Kur'an hakk nda
1 Urduca mtercimi, bunun snnet namazda oldu unu syler (A.F.).
2 Bu, farz namazda Ftiha'dan sonra bir atlayarak st ve alttan iki sre veya yetler okuman n yasak oluundan sz ediyor (A.F.).

99

sylediklerimizin tasdiki ve onun hacminin (mebla), halkn ellerinde bulunandan fazla olmad nn dorulanmasdr. Ayn ekilde Kur'an' n tamamnn bir gecede okunmasnn yasaklanmas (nehy)
ve Kur'an' gnden az bir zamanda hatmetmenin
de caiz olmamas hakknda rivyet edilenler, sylediklerimizin tasdikidir.
Aksine biz diyoruz ki, u anda Kur'an'da bulunmayan yle ok vahiy inmitir ki, eer onlar
Kur'an'da toplansayd Kur'an' n yetlerinin toplam says onyedi bin olurdu. Ve bunlar, sz gelii, Cebril'in (a.s.) Allah' n salt ve selam ona olsun Nebrye, "Allah sana : Ey Muhammed
(s.a.s.) ! Yaratt klarma Benim davrand m gibi
davran" demesi gibidir. Veya yine onun (Cebrail), "halkn nefreti ve d manlndan sakn" demesi
gibidir. Veya onun (Cebrail), "ne kadar ya arsan
yaa, sonunda leceksin; istedi in kadar sev, sonunda
ayrlacaksn; istedi in kadar al , sonunda onunla
kar karya geleceksin. M'minin erefi gece k ld namazdr; ycelii ise, halka eziyet vermekten
kanmasdr" demesi gibidir. Ve Nebi'nin (s.a.s.)
"Cebrail dim misvak kullanmam tavsiye etti.
yle ki, tkrklerimin tkenmesinden veya beni
disiz brakmasndan korktum. Bana dim kom uyu
tavsiye etti. O kadar ki, kom umu bana vris k lacam zannettim. Bana dima kad n (zevce) hakknda tlerde bulundu. yle ki, onu bo amann
doru olmayacan zannettim. Bana dima kleleri
tavsiye etti. O kadar ki, belli bir sre iinde klenin
hr klnmasn emir buyuraca n zannettim" demesi gibidir. Veya Cebrail'in, Hendek sava nn sonunda, "Ey Muhammed (s.a.s.) ! Kutlu ve Yce Allah
sana ikindi namaz n, (94) Ben Kureyza d nda
100

klmaman emrediyor" demesi gibi. Ve Allah' n

salt ve selam zerine olsun onun (Hz. Peygamber),
"Rabbim bana farzlar yerine getirmemi emredi i
gibi, insanlara da ho a muamele etmemi emretti"
demesi gibi. Yine onun "Biz peygamberler topluluuna, insanlara ak llarnca konu mamz emrolunmutur" deyi i gibi. Yine onun (s.a.s.), "Cebrail
Rabbimin huzurundan bana gzlerimi parlatan ve
gsm ferahland ran bir emir getirdi ve dedi ki :
Gl ve Ulu Allah, Ali'nin, m'minlerin emin ve
alnlarnda, el ve ayak bileklerinde (abdest ve namazdan doan) bir aklk bulunanlarn nderi olduunu buyuruyor" demesi gibidir'. Ve Onun (s.a.s.).
"Cebrail bana geldi ve dedi ki : Ey Muhammed (s.a.s.) !
Kutlu ve Yce Allah, Fat ma'y Kendi arnn stnde Ali'ye nikahlad ve buna, meleklerin seilmilerini ahid kld . Bu dnyada onu, onunla (Ali)
evlendir ve buna, mmetinin seilmi lerini hid
kl" demesi gibi.
Bunlara benzer haberler pek oktur. Onlar n
hepsi de vahiydir ; fakat Kur'an de ildir. Eer Kur'an
olsalard, mutlaka onun iinde olurdu, dnda deil.
M'minlerin Emiri-salt ve selam zerine olsunKur'an' toplad ve getirdi i zaman, onlara yle
dedi : " te bu, Rabbiniz Allah' n, Nebinize indirdii ne bir harf eklenmi ne de bir harf eksik b raklm Kitab 'dr". Ona yle dediler: "Bizim onun
iindekilere ihtiyac mz yoktur. Senin sahib olduun eye biz de shibiz". Bunun zerine o yle diyerek uzakla t : "Fakat onlar verdikleri sz ar-

kalarna attlar ve ona kar lk birka para

aldlar. Satn aldklar ne kt eydir !" 2 .
1 Burada sz edilen haberlerin biro una Snni kaynaklarda
da rastlanmaktad r.
2 Ali mran (3), 187.

101

( mam Cfer) es-Sad k (a.s.) dedi ki : Kur'an

tektir; Tek olan n katndan tek olan Nebi'ye inmi tir. Ayrlklar, ancak rviler bak mndan olmaktadr. Kur'an'da Yce Allah' n, " . . . And olsun, eer

Allah'a ortak ko arsan amelin bo a gider ve

ziyna urayanlardan olursun" t ayeti gibi bir
ayet veya Yce Allah' n, "Ta. ki Allah senin gemi
ve gelecek gnahlarm balasm " 2 ayeti
gibi veya yine O'nun, "Seni yolunda peki tirmemi olsaydk, and olsun ki, az da olsa onlara
meyledecektin. O takdirde de sana, hayat n
da lmn de kat kat azbln tattrrdk ... "
ayeti gibi yetlerle bunlara benzeyen yetlere gelince..
bizim bu konudaki inanc mz u atasznde a ka
bildirilmitir: "Kzm sana sylyorum, gelinim
sen anla!" 4
.

1 Zumer (39), 65.

2 Fetih (48), 2. Urduca mtercim yle syler : Mufaddal
b. Omer dedi ki: Biri bu ayetin anlam n mam Cafer es-Sad k'a
sordu. mam yle dedi: Allah'a yemin ederim ki, Hz. Peygamber
hibir gnah ilememi tir. Gerek anlam udur: Onun efaat' vas tasyladr ki, Ali taraftarlar nn gemi ve gelecek gnahlar affolunacakt r ( Mecma'u'l Beydn).

Urduca mtercimi, ba kalar nn gnahlar iin bakalar ad na

gnaha maruz kalma durumu ve bundan kurtulu iin bir misal
getirir. Bir hkmdar, kendi arkada lar ndan birini eyalet valisi
olarak tayin eder ve ona, "bu insanlar n iyi davran larndan sen
sorumlusun" der. Bu tebaan n bir ksm, kanunu iner ve ceza iin
huzura karlr. Vali efaat eder ve hkmdar da der ki: "Onlar n
yanl hareketleri, senin efaat n olmadka affedilmeyecektir ve bu,
hatalar n bizzat senin taraf ndan ilenmi olmas faraziyesi ile yap labilir". Ayn ekilde, asl nda mmeti kastetti i halde, Hz. Peygamber'e
hitabeden birok ayet vard r. (A.F.).
3 isra (17), 74-75.
4 "yyaki a`ni ve'smai y caretu", bir Arap ataszdr ve
kelime kelime, "seni kastediyorum, ey kom u kz sen dinle" demektir.

102

Kur'an 'da "av" (veya) kelimesinin geti inin

her defas nda, i aret etti i ahsa bir seim hakk brakmaktad r. Kur'an'da nerede bir "Y eyyuhe'llezine men" (ey inananlar) varsa, bu, Tevrat'taki
"ya eyyuhe'lrn eskin" (ey miskinler) kar ldr.
"Y eyyuhe'llezine amen" (Ey inananlar) diye
balayan her ayet, kumandanlar , emirleri, en ereflileri ve ilkleri olarak, ancak Ali b. Ebi Talib'e (a.s.)
iaret eder. (95) Cennete i aret eden her yet, ancak
Nebi ve imamlar Allah' n salt ve selam hepsinin
zerine olsun, onlara uyanlar ve taraftarlar hakkndadr. Cehenneme i aret eden her ayet ise, onlarn dmanlar ve onlara muhalif olanlar hakk ndadr. ncekiler (peygamberler ve imamlar) hakknda anlan yetlerdeki hay rla ilgili olan herey,
ayn zamanda hayr shibi olanlara da tatbik edilebilir. Ama onlarda rastlan lan kt ile ilgili hususlar n, ktlk shibi olanlara tahsisi cizdir. Peygamberler aras nda, Nebi Muhammed'den (s.a.s.)
daha hayrls ; vasiler aras nda onun vasllerinden stiin; timmetler iinde, ba kas deil hakikatte onun Ev Halk 'na (Ehli Beyt) (s.a.s.) uyanlar
( ia)'dan stn ve ktler iinde de halktan onlara
dman ve muhalif olanlardan daha kts yoktur.

103

OTUZDRDNCV BLM

NEBLER ;RESULLER - MAMLAR VE MELEKLER HAKKNDAKI NAN

Allah'n rahmeti zerine olsun eyh Eb Cfer
der ki: Nebiler, resuller ve hccetler (imamlar)
-Allah' n salt ve selm zerlerine olsun- hakk ndaki inancmz, onlarn meleklerden daha stn
olduklar yolundadr. Gl ve Ulu Allah, meleklere, "Ben yeryznde bir halife yarataca m"
dedii zaman meleklerin O'na "Orada bozgunculuk

yapacak, kan dkecek birini mi yaratacaksn?

Oysa biz Seni verek tesbil ediyor ve Seni takdis ediyoruz, dediler. O, Ben sizin bilmediklerinizi bilirim, dedi" 1 yetinde ifade edilen grler, 'Adem'in (a.s.) mertebesinden trdr. Onlar, kendi mertebelerinin stnde bir mertebeden
baka ey istemediler. Ilim ise stnl gerektirir.
Yce Allah yle buyurdu : "Adem'e isimlerin
tamamn retti. Sonra onlar meleklere sunup,
haydi doru iseniz onlarn isimlerini Bana syleyin dedi. Dediler ki: Sen Ycesin; bizim Senin
bize rettiinden baka bir bilgimiz yoktur,
phesiz Sen Bilen'sin, Hakimsin. Dedi ki: Ey
Adem, bunlara onlarn isimlerini bildir. O
(Adem), bunlara onlar n isimlerini haber ve1 Bakara (2), 30.

104

rince, O, Ben size, Ben gklerin ve yerin gizlediklerini bilirim; sizin a kladmz ve iinizde
gizlediinizi bilirim, dememi miydim? dedi" '.
Btn bunlar n hepsi de, Adem'in (a.s.) bir nebi
olmasndan dolay , meleklere stn tutulmas nn
gerektiini gsterir. Ayrca Gl ve Ulu Allah' n
"bunlara onlar n isimlerini bildir" buyurmas da
bu hususu destekler.
Adem'in. (a.s.) meleklerden stn olu unun delillerinden biri, Allah' n meleklere, Adem'e (a.s.) Yce
Allah'n buyruuna uygun olarak secde etmelerini
emretmesi zerine "meleklerin hepsinin de topluca secde" 2 etmeleridir. Gl ve Ulu Allah, ancak
daha stn birinin nnde secde etmeyi emretmi tir. Onlarn Gl ve Ulu Allah'a secdeleri, O'na
olan kulluklar ve itaatlar sebebiyle idi. Adem'e
(a.s.) secdeleri ise, Allah' n onun soyundan gnderdii (96) Nebi (s.a.s.) ve imamlara (a.s.) ikramdan
dolaydr. Allah'n salt ve selam ona olsun Nebi
yle dedi: "Ben, Cebrail, Mikail, srafil ve Allah'a
yaklatrlm btn meleklerden daha stnm ve
ben, insanlarn en hayrls ve Adem oullarnn
efendisiyim".
Gl ve Ulu Allah' n, "Ne Mesih Allah'a
kul olmaktan ekinir, ne de Allah'a yakla trlm melekler . . . " s yetine gelince., bu ayet,
onlarn, selam zerine olsun is'da.r stn olmalarn icb ettirmez. Yce Allah bu ayeti, ancak, insanlar arasnda sa'nn tanrlna inananlar ve ona
tapanlar ki bunlar h ristiyanlarn bir snfidr ve
yine insanlardan meleklere tapanlar ki bunlar,
1 Bakara (2), 31-33.
2 Hcr (15), 30.
3 Mide (5), 172.

105

Sabiiler ve di erleridir bulundu u iin buyurmutur. Gl ve Ulu Allah, "Mesih Allah'a kul olmaktan hi ekinmez ..."' yani Mesih ve Ben'im
dmda kendilerine tap lanlar Bana kul olmaktan hi
ekinmeyeceklerdir, buyurmu tur.
Melekler, ruhani varl klardr. Masumdurlar.
Kendilerine emretti i her eyde Allah'a kar gelmezler ve buyurulanlar ilerler. Yemezler, imezler,
ac duymazlar, eksikliknoksanl k hissetmezler, ihtiyarlamazlar ve dermans z kalmazlar. Yiyecekleri ve
iecekleri Allah' tesbih (yceltme) ve takdis (kutlulama)'dr.Hayatlar , Ar' n rzgar ve tad aldklar
ey de e itli ilimlerden gelir. Yce Allah onlar ,
diledii gibi, kudreti ile nurlar ve ruhlar eklinde
yaratmtr ve onlarn arasndaki her s nf, yaratlmlardan bir cinsi korur.
Biz, onlardan stn k ldklarmzn (nebiler ve
imamlarn) stnlklerini syledik. nk Allah
tarafindan yarat lan eylerin muhtelif cinsleri arasnda onlara uygun olan durum, meleklerin durumundan daha byk ve daha stndr. Ve Allah en
iyi Bilen'dir2 .

1 Nis (4), 172.

2 Nebiler hakknda ayr. kr .: Akid, 48 vd.; Shi'ite 139 vd.;
Snni gr iin bk.: Fkh, 181.

106

OTUZBENC BLM

NEBLER VE VASLERN SAYILARI

HAKKINDAK NAN
Allah' n rahmeti zerine olsun eyh Eb Cfer
dedi ki: Onlar n saylar hakkndaki inancmz udur:
Yzyirmidrt bin nebi' ve yzyirmidrt bin vasi
vardr'. Her nebinin, Yce Allah' n emriyle kendisine vasiyette bulundu u bir vasisi vardr. Onlarla
ilgili inancmz udur: Selm zerlerine olsun onlar,
Hak katndan hakk getirmi lerdir; szleri Allah' n
1 Snni inana gre nebilerin say s 315 den 224.000'e kadar
uzanr. Genel kanaat 124. 000'dir. Ayn yndeki bir dier ii gr
iin bk.: Shi'ite, 149.
2 Vasi, bir vasiyeti yerine getirmekle ykml insan demektir.
ii eserlerde vasinin drt ana s fat vardr: (1) Vasi, Allah' n emriyle,
bir nebi tarafndan belli ileri yerine getirmek zere zel olarak
eitilmi ve yetkili klnm insandr. Yerine getirilecek i ler, Nebi'nin
emirleri ve vasinin de vazifeleri olarak mtalea edilmi tir. (2) Nebi'nin salnda vasi, ondan sonraki bir vekil mevkiini tutar, FC, 31
ve belli dini ve siyasi ileri, onun vekili olarak yerine getirir. (3) Nebinin vefatndan sonra vasi, onun halifesidir; onun vasiyet etti i eyleri
icra eden ve mmetin nderi olan bir kimse olup peygamberden
sonra insanlarn en mkemmelidir, FC, 31. Onunla imam aras ndaki
fark udur: mam, nebi ile ahsi dostluk ve dorudan talimat alma
avantaj na sahip olmanutr, KP, 20; maamafih nebinin yoklu u
halinde vasi ve imam, benzer glere sahiptirler. Bylece vasi, imamdan daha stndr. Ali de btn imamlardan stndr, FC, 35,
36. (A.F.).

J.07

sz; emirleri Allah' n emri; tatlar Allah' n taat

ve gnahlar da Allah' n gnahlar dr.
Selam zerlerine olsun onlar, ancak Allah ad na
ve O'nun vahyi ile konuurlar. Vahyin aralarnda
dnp dola t peygamberlerin efendileri be tir (97)
ve onlar, eratn shipleridir. Ve bunlar, selam zerlerine olsun UlalAzm olan Nuh, brahim, Mfisa,
sa ve Muhammed'dir. Allah' n salt ve selam zerine olsun Muhammed, onlarn efendisi ve en stndr. O, hakk getirmi ve peygamberleri tasdik
etmitir. Onu yalanlayanlar, ok ac bir azab tadacaklard r. Ona inananlar, onu yceltenler, ona yardm edenler ve onun, onunla birlikte inen nruna
uyanlar, kurtulu a eren ve zafere ula anlardr.
Gl ve Ulu Allah' n, Muhammed'den (s.a.s.)
ve imamlardan (a.s.) daha stn bir yarat lm yaratmadna; onlarn, Allah'n gznde halkn en
sevgilileri, en ekremi ve O'nu en nce kabul edenleri olduklarna inanmak gerekir. nk Allah, peygamberlerden sz ald zaman, " . . . onlar kendilerine hid tutarak: Ben sizin Rabbiniz
deil miyim? (demi ti). Onlar da: Evet, dediler
Ve yine Allah' n, peygamberi Muhammed'i
(s.a.s.), zerreler (atomlar) dnyas ndaki peygamberlere de gnderdi ine ve Gl ve Ulu Allah' n her
peygambere mrifetinin miktar nca verdi ime ve
Peygamberimiz Muhammed'in (s.a.s.) mrifeti ve
O'nu kabuldeki nceli inin stnlne inanmak
gerekir.
Biz inanyoruz ki, Kutlu ve Yce Allah, btn
yaratlmlar, selam zerlerine olsun onun (Hz.
1 A'rf (7), 172.

108

Peygamber) ve Ev Halk (Ehli Beyt) iin yaratm tr. Eer onlar olmasayd, Yce Allah ne g ne
yeryzn ne cenneti ne cehennemi ne Adem'i ne
Havv'y ne melekleri ne de yaratt eylerden bir
tekini yaratrdAllah'n salt hepsinin zerine
olsun.
Ve bizim inancmza gre, Allah' n, nehisi Muhmed'den (s.a.s.) sonra yaratt klar zerindeki delilleri', oniki imamdr2 . Onlarn ilki M'minlerin Emin
Ali b. Eb Tlib (a.s.), sonra Hasan (a.s.), sonra Hseyin (a.s.), sonra Ali b. elHuseyn (a.s.), sonra Muhammed b. Ali (a.s.), sonra Cafer b. Muhammed (a.s.),
sonra Ms b. Cafer (a.s.), sonra Ali b. Ms er
Rza (a.s.), sonra Muhammed b. Ali (a.s.), sonra Ali
b. Muhammed (a.s.), sonra elHasan b. Ali (a.s.),
sonra elHccet, Allah' n emrini ayakta tutan (elKaaim biEmrillah), zaman n shibi, Rahmn' n
yeryzndeki harifesi, yeryznde var, fakat gzlerden gizli ( aib) olan Muhammed b. elHasan'
dr3Allah'n salt hepsinin zerine olsun.
Ve bizim onlar hakk ndaki inanc mz udur:
Onlar, Allah' n kendilerine itat etmeyi emretti i
Ul'lEmr olan kiilerdir. Onlar, insanlar zerinde
hiddirler. Selam zerlerine olsun onlar, Allah' n
kaplardr ; O'na giden yoldur; O'na i aret eden
delillerdir. Selam zerlerine olsun onlar, O'nun ilminin hazinesi, vahyinin a klayclar ve Tevhidinin
1 FC, 38. (A.F.).
2 Imamlar iin bk.: Browne, IV, 391-395; BHA, 174-218,
zellikle 210; Donaldson, The Shi'ite Religion (London 1933), 305-338;
FC, 30-42; KP, XXXVIII. (A.F.). Ayr. bk.: Akdid, 73 vd.; Shi'ite,
173 vd.; Usi, I, 525 vd.
3 Browne, IV, 394; Donaldson, Shi'ite, 227 vd.; BHA, 210,
211, 217. (A.F.). Ayr. bk.: Usul, I, 385 vd.

109

rknleridir. Onlar hat ve yanl lardan korunmu lar (msum)'dr'. (89) Onlar, Allah' n kendilerinden
kirleri giderdi i ve tertemiz temizledi i kimselerdir2 .
Onlarn mcizeleri ve delilleri vard r. Yldzlarn
gk halknn emniyeti olu lar gibi onlar da yeryz
insanlarnn emniyetidir. Onlar, bu mmet iinde
Nuh'un gemisine benzetilebilir. Ona binen kurtulur
ve ba lanma kapsna (Htta) ula r. Onlar, Allah' n
kerim kullardr; "O'ndan nce sz sylemezler
ve onlar, O'nun emriyle hareket ederler'''.
Ve selm zerlerine olsun onlar hakk nda u
inanc ta rz : Onlar sevmek imn; onlardan nefret kfrdr. Onlar n buyruu Allah' n emri; yasaklar da Allah' n nehyidir. Onlara itat Allah'a itat;
onlara itats zlk Allah'a kar gelme; onlar n dostlar Allah'n dostu (Veli) 4 ve d manlar da Allah' n
d manlardr.
1 mamlar n ismeti ve itat hakk nda bk.: Akid, 67 vd.;

Shi' ite, 184-5.

2 Ahzb (33) Sresinin 33. yeti telmih edilmektedir:" Ehl-i
Beyt! Allah sizden kiri gidermek ve sizi tertemiz yapmak istiyor".
3 Enbiya (21), 27.
4 Velyet, MB, ye gre (s. 99), u hususlar iine alr: (1)
Ehl-i Beyt'e, yani imamlara ba llk, (2) Dinde onlara uymak, (3)
Emirlerine uymak ve yasaklad klarndan kanmak, (4) Amelde ve
ahlkta onlar taklid etmek ve (5) Onlar n haklarn tanmak ve
imamlklarna inanmak. Bu, ilimle ilgili fer'i i lerden de il, dinin asl na dahil bir husustur. Snniler iin de Ehl-i Beyt'i sevmeksizin
imnn sahih olmayaca yolunda bir hadis vard r. Bak: Wensinck,
Handbook, 169 (Tirmizi'den rivyet edilen bir hadis, 46, 28 v.s.).
Isna-aeriyYe'de velyet, ana prensiptir, Browne, IV, 394-395; Donaldson, 344-345 (Meclisi'nin Haytu'l-Kulab'undan iktibasla), 346,
347. BHA' da imametle ilgili btn blm (s. 179 vd.) bu inanc
ihtiva eder ve ona verilen nemi gsterir. Ismililerde, Bat (Musta'liyen) ismailileri velayeti, dinin yedi dire inin (dea'im) birincisi ve
en nemlisi olarak grrler. De' irnu'l-slm, Cilt I, Giri 'te, mam

110

Inanyoruz ki, yeryz, Allah' n yarattklar

iin hccetinden, yani a k (zhir) veya gizli (hafi)
ve belirsiz (ma mr) bir imamdan mahrum olamaz.
Biz, Allah' n yeryznde zamanmzda, kullar iindeki halifesinin el-Kaaim (Allah' n eriatm
ayakta tutan), el-Muntazar (Beklenen) Muhammed
b. el-Hasan b. Ali b. Muhammed b. Ali b. Ms b.
Cafer b. Muhammed b. Ali b. el-Huseyn b. Ali b.
Ebi Tlib i -selam zerlerine olsun- oldu una inamrz. Ve o, Allah'n salt ve selam zerine olsun Nebi'nin, Gl ve Ulu Allah'dan alarak ad n ve soyunu
bildirdii kimsedir. Ve o, zultim ve adletsizlikle
dolmu bulunan yeryzn e itlik ve adletle dolduracak oland r Z. Ve o, "Allah'a ortak ko anlar

holanmasa da, dinini btn dinlerin stne

karmas iin..." s Allah'n kard kimsedir.
Ve selam zerine olsun o, Allah' n, yeryznde ezan
okunmayan bir tek yer kalmayncaya ve din, btnyle Yce Allah' n oluncaya kadar, onun elleriyle
yeryznn doular ve batlarn fethedece i ahstr.
Cafer esSadk'tan yle rivyet edilir: slam yedi direk zerine bina
edilmitir: Velyet. Bu, onlar n ilki ve en stndr. Ayr. kr .: A.
Fyzee, Ismaili Law of Wills, s. 1, n. 1 ve JRAS (1934), s. 22; FC, 9 ve
69. (A.F.).
1 Onikinci imam. Doumu 256/ 869-70 dir ii inancna gre
drt ya na kadar babas nn himyesi altnda yaam ve onun 260/
873-74'de lm zerine, insanlar n gznden kaybolmu tur. Ahir
zamanda Mehdi olarak ortaya kacaktr. Bk.: Shi'ite, 210 vd.; Akid
76.
2 Buna gre isnaaeriyye'nin onikinci imam ile Snni gelenekteki mehdi, ayn vasflar paylamaktadr. Ayn vasftaki
mehdi ile ilgili hadisler iin bk.: Tirmizi, IX, 74-5; Eb Davud,
II, 222, 421-2; bn Hanbel, I, 84, 89; bn Mce, 1367-8; Mustedrek,
IV, 464, 557-8.
3 Teybe (9), 33; Saf (61), 9.
'

111

Ve o, Allah'n salt ve selam zerine olsun Nebi'nin bildirdii Mehdi'dir. Ve o, sa b. Meryem indi i
zaman, sa'nn onun arkas nda namaz klaca kimsedir. Ve namaz klan biri, onun arkas nda namaz
kld zaman, Allah' n Resiil (s.a.s.) arkas nda
namaz klanlar gibi olur. nk o, onun halifesidir.
Biz, ondan ba ka bir kaaim bulunmas nn
caiz olmadna inanrz. O, istedii kadar gizlilik
(aybet) iinde kalabilir; hatta onun yoklu u ( aybet), dnyan n mr boyunca srse bile, ondan ba ka bir kaaim olmayacakt r; nk Allah' n salt ve
selam zerine olsun Nebi ve selam zerlerine olsun
imamlar, onun ad n ve soyunu iaret etmi ler; onu
tayin etmi ve mjdelemilerdirAllah' n salah topluca onlarn zerine olsun.
Ben bu ksm Kit(bu'lHidye' den kardm.

112

OTUZALTINCI BLM
(99 ) SMET (YANILMAZLIK)
HAKKNDAKI NAN
Allah' n rahmeti zerine olsun eyh Eb Cafer
der ki: Bizim nebiler, resuller, imamlar ve melekler
hakkndaki inancmz udur Onlar msumdur, her
trl lekeden temizlenmi lerdir. ster kk ister
byk olsun hi gnah i lemezler. Kendilerine emretti i hususlarda Allah'a kar gelmezler ve emrolunam ilerler. Onlarn halleri ile ilgili bir hususta
gnahszlklarn (ismet) inkr eden bir kimse, onlar
tanmamaktad r. Onlar tanmayan (cahil) kimse ise,
bir kfirdir.
Onlar hakkndaki inancmz udur: Onlar msumdur; i lerini ba ndan sonuna kadar keml, tamlk ve ilim sfatlar ile vasflandrmlardr.

1 Snni inan a gre nebiler ve melekler msumdur (Flch,

181), ama imamlar n ismeti sz konusu de ildir. ii gr iin ayrca
bak: Akiiid, 67 vd.; Shi'ite, 184.

113

OTUZYED NC BLM

GULUV (A IRILIK ) VE TEFVIZ'IN (VEKIL

KILMA - HAVALE) INK-ARI HAKKINDAK
INAN
Allah' n rahmeti zerine olsun eyh Ebu Cfer
der ki: Bizim, ult (inanta a r gidenler) ve Mufavvza (Mufavv da) hakk ndaki inanc mz udur:'
Bunlar, m Yce Allah' n inkrc lardr. Onlar,
yahudiler, hristiyanlar, mec'siler, Kaderiyye, Harriyye (Hriciler), bid'atiler ve sap k gr lere
ship olanlardan daha ktdrler. n Yce Allah,
hibir eyi onlardan daha kk k lmamtr. Nitekim Yce Allah yle buyurmutur:"Allah' n ken-

disine kitab, hkm, peygamberli i verdii

kimseye: `Allah' brakp bana kulluk edin'
demek yaramaz, fakat: 'Kitab rettiinize,
1 Urduca mtercimi bu terimleri a klamakta ve demektedir
ki: ult, Ali'nin kendi yapmad bir iddiay ileri srerek onun
Allah veya Peygamber oldu una inananlard r. Bu a klama btnyle MB'den al nmtr: "Gali, Ehli Beyt hakk nda, nbvvet ve
ilhlk iddias nda bulunan bir kimse gibi, onlarn kendi haklar nda
sylemedikleri bir eyi syleyen kimsedir". MB, 67. Mufavvda,
Allah' n Hz. Peygamber ve Ali'yi yaratt ktan sonra, yaratma i ine
son verdiine inananlard r. Bunlara gre, dnyada her eyi dzenleyen bu ikisidir. Onlar yarat r; onlar r zk verir ve onlar mahveder.
Allah' n bu ilerle bir ilgisi yoktur, diyenlerdir. MB, 372. ult iin
ayr. bk.: Browne, IV, 395. (A.F.).

114

okuduunuza gr Rabbe kul olun' demek yarar. Size melekleri, peygamberleri Rab olarak
benimsemenizi emretmesi de yara maz. Siz
mslman olduktan sonra, size inkr etmeyi
mi emredecek?".

Sonra Gl ve Ulu Allah, " .Dininizde

taknlk etmeyin. . ." 2 buyurmutur.
Allah' n salt ve selam zerine olsun Nebi hakkndaki inanc mz udur: O, Hayber seferinde zehirlenmitir. Yedi i ey, damar kesilinceye kadar ona
zararl olmaya devam etmi ve o bundan dolay
vefat etmi tir'.
I. M'minlerin Emin -selam zerine olsun-,

Abdurrahmn b. Mulcem -Allah ona lanet etsintarafindan ldrlm ve arrye gmlmtr4.

II. Ve Hasan b. Ali -selam zerine olsun-:
Onu, kar Ca`de bint E 'as el-Kindi -Allah onlara
lanet etsin- zehirledi ve bundan ld'.
III . Ve Hseyin b. Ali -selam zerine olsun-,
Kerbel'da katledildi'. Ktili Sinan b. Enes enNehai -Allah onlara lanet etsin-'dir.
1
mran (3), 79-80.
2 Nis (4), 171.
3 Hz. Peygamber'in vefat bu sebepten de il; ate li bir hastal ktan olmutur. Medine 632 m.
4 17 veya 19 Ramazan 40/ 24 veya 26 Ocak 661. ari, Kfe'de
Hz. Ali'nin defnedildi i muhteem binan n ad, MB, ara md. Ayr.
kr .: Maktulu't Tlibin (Necef 1263), s. 28; Usll, I, 458.

5 kinci imamdr. Doumu 3/ 624; lm 50/ 670'dir. Hakknda bk.: Donaldson, 66 vd.; Shi'ite, 194 vd.; A.; Usill, I, 461 vd.
6 nc imamd r. Doumu 4/ 625; ehdeti 10 Muharrem
61/ 10 Ekim 680. Hk. bk.: Donaldosn, 79 vd.; Shi'ite, 196 vd.; UsW,
I, 463 vd.; IA.

115

TV . Ve Ali b. el-Huseyn, es-Seyyid Zeynelabidin: Onu elVelid b. Abdilmelik Allah ona lanet
etsin zehirledi ve ldrd'.
V . Ve (Muhammed) el-Bak r b. Ali selam
zerine olsun: Onu, brahim b. elVelid Allah
ona lanet etsin zehirledi 2 .
(100)
VI . Ve (Cafer) es-Sadk selam zerine olsun:
Onu, Eb Cafer elMansr edDevntki Allah ona
lanet etsin zehirledi ve ldrd'.
VII . Ve Ms (el-Kaz m) b. Cafer selam
zerine olsun: Onu, Hrun erRe id Allah ona
lanet etsin zehirledi ve ldrd'.
VIII . Ve Ali er-Rza b. M sa selam onun zerine olsun: Onu, elMe'mn Allah ona lanet etsinzehirleyerek ldrd'.
IX. Ve Ebil Cafer Muhammed (et-Taki) b.
Ali selam zerine olsun: Onu, elMu`tastm Allah
ona lanet etsin zehirleyerek ldrd'.
1 Drdnc imamd r. Do umu 38 / 658; lm 95/ 713-4'dr.
92/ 710-11 veya 94/ 712-3 y lnda ld de sylenir. Bk.: Fyzee,
102, n. 3. Hk. bk.: Donaldson, 101 vd.; Shi'ite, 210-2; Akid, 76;
Us(21, I, 466 vd.;
2 Beinci imamdr. Doumu 57/ 676-7; lm 114/ 732'dir.
Bk.: Donaldson, 112 vd.; Shi'ite, 202; Akid, 76; Lisat, I, 469 vd.
A, 117 veya 118 yllar n da lm tarihi olarak verir.
3 Alt nc imam. Doumu 83/ 710; lm 148 / 765'dir. Bk.:
Donaldson, 129 vd.; Akid, 76; Usill, I, 472 vd. Shi'ite, lm tarihini
140/ 757 olarak zikreder, s. 203.
4 Yedinci imam. Doumu 128 / 745-6; lm 183/ 799'dur.
Bk.: Donaldson, 152; Shi'ite, 205; Akid, 76; Ust'd, 476 vd.
5 Sekizinci imam. Do umu 148/ 765; lm 203 / 188'dir.
Bk.: Donaldson, 161 vd.; Shi'ite 205; Akid, 76; UsiU, 486 vd.
6 Dokuzuncu imam. Do umu 195/ 810-11; lm 220/ 835'dir. Bk.: Donaldson, 188 vd.; Shi'ite, 207 vd.; Akid, 76; Usid, I,
492 vd.

116

X . Ve Ali (en-Nald) b. Muhammed selam

zerine olsun: Onu, elMutevekkil Allah ona lanet
etsin zehirleyerek ldrd'.
XI . Ve el-Hasan b. Ali el-Askeri selam zerine
olsun: Onu, elMutemid Allah ona lanet etsinzehirle ldrd'.
nancm za gre bu olaylar, hakikaten onlar n
bana gelmi ve halk aras nda imamlarn durumlar
ile ilgili olarak, onlarn bir ksmnn haddi at gibi
pheler sz konusu olmam tr. Aksine halk, onlar n
ldrlmelerine, tahmin, hayal, phe ve iddia deil,
hakikaten ve sa lam bir ekilde ahid olmu tur. Kim
imamlarn bir ksmnn veya birinin hakikaten ldrlmeyip yerine ba kasnn ldrld n iddia
ederse, her hususta bizim dinimizden de ildir ve biz
ondan uzakla rz.
1 Onuncu imam. Do umu 212 / 827; lm 254 / 868'dir.
Bk.: Donaldson, 209 vd.; Shi'ite, 208 vd.; Akiiid, 76; Usl, I, 497 vd.
2 Onbirinci imam. Do umu 232 / 846-7; lm 260/ 873'dr. Bk.: Donaldson, 217 vd.;Shi'ite, 209 vd.; Akid, 76; Usa, I,
503 vd.
Tercmede yorum yapmamay esas alm olmakla birlikte,
bir hususa dikkati ekmekten kendimizi alamad k. yle grnyor
ki, Hz. Ali'nin hanerlenmek, Hz. Hasan' n kars tarafndan zehirlenmek ve Hz. Huseyn'in de Yezid b. Muviye'nin askerleri tarafndan hunharca katledilmek suretiyle ehid edilmeleri, ii geleneinde, dier imamlar n hayatlar nn da benzer N. ak'alarla son bulmas gerekti i anlay m dourmutur. Nitekim imamlardan birounun zehirlenmeleri veya katledilmeleri hakk nda kesin tarihi
belgeler bulunmamakla beraber, yukar da grld gibi, imamlarn
hepsinin de zehirlenme yoluyla ldrlmelerinden sz edilmektedir.
Bunda R. Strothmann' n dedii gibi ( A, IX, 503), "din iin ztrab
ekmek" unsuru belki rol oynam olabilir. Zehirledii veya ldrd
ileri srlen kimseye "lnet" ifadesi de, bu ztrab ekme d ncesini destekler mahiyettedir.

117

Allah' n salt ve selam zerine olsun Nebi ve

selam zerlerine olsun mamlar, onlarn ldrldklerini bildirmilerdir. Onlarn ldrlmediini
ve ldrlmeyece ini syleyen, onlar yalanlamtr.
Onlar yalanlayan ise, Gl ve Ulu Allah' yalanlam ve O'nu inkr etmi ve bylece slam'dan
km olur. "Ve kim islm'dan ba ka bir din

ararsa, bilsin ki o din, ondan kabul edilmeyecek ve o, hirette kaybedenlerden olacakt r" 1

( mam Ali) er-Rza (a.s.) du ederken yle

derdi: "Ey Allah m' ! G ve kuvvet bakmndan
ancak Sana s nnm; nk Seninkinden ba ka g
ve kuvvet yoktur. Ey Allah m! Bizim iin, bizim
kendi hakkmzda bilmedi imiz eyleri syleyenlerden Sana snnm. Ey Allahm! Yaratlmlar Senindir ve buyruk da Sendendir. "Ancak Sana ibdet
eder ve ancak Senden yardm dileriz' 2 Ey Allahm! Sen bizim Yaratan mzsn ve Sen nceki soyumuzla sonraki soyumuzu da Yaratans n. Ey Allahm!
Senden ba kas Rabla ulaamaz ve Tanrlk Senden
bakasna yakmaz. Bu bakmdan Senin bykln klten bh ristiyanlara lanet et! Senin, ya.ratt klanna benzedi ini syleyenlere de lanet et! Ey
Allahm! Muhakkak ki biz, Senin kullarnz ve Senin
kullarnn oullaryz. Kendi nefislerimiz iin, ne zarar
ne fayda, ne lm ne hayat ve ne de dirilip -da lmaya (nur) gcmz var. Ey Allah m! Bizim, yarattmz birtakm eyler olduunu ve bizim rzk
verdiimizi iddia eden kimseden, sa b. Meryem'in
hristiyanlardan ka gibi Sana kaar, Sana s nrz. Ey Allah m! Onlarn iddia ettikleri eyleri
.

1 Al-i imrn (3), 85.

2 Ftiha (1), 4.

118

ileri siirmelerini biz istemedik. (101) Bu sebepten

onlarn syledikleri yznden bizi cezland rma ve
ileri srdijkleri eylerden dolay bizi bala! .. "Rabbim, yeryznde kfirlerden tek ki i brakma.
nk Sen onlar brakrsan, kullarn saptrrlar ve yalnz ahlaksz nankrleri do ururlar ."
Ve Zurre'den yle dedii rivyet edilir: Selam
zerine olsun ( mam Cafer) es-Sad k'a, "Abdullah
b. Sebe'nin soyundan bir adam tefviz (havale etmevekil klma) inancn ileri sryor" dedim. Selam
zerine olsun, "Tefylz nedir?" diye sordu. Ben de u
cevab verdim: "O diyor ki, Gl ve Ulu Allah,
Muhammed'i (s.a.s.) ve Ali'yi (a.s.) yaratt ; sonra
ii bu ikisine havale etti. Bylece bu ikisi yaratt lar,
rzk verdiler, dirilttiler ve ldrdler". Bunun zerine o-selam zerine olsun- yle dedi: "Allah'n
dman olan o, yalan sylemi tir. Onun yanna gittiin takdirde, ona, Ra`d Sresindeki u ayeti oku:
"Yoksa Allah'a, Allah' n yaratt gibi yaratan
ortaklar buldular da, yaratmalar birbirine
mi benzettiler? De ki: Her eyi yaratan Allah'dr. O, her eye stn gelen tek Tanr dr" 2 .
Bylece adamn yanna gittim ve ( mam Cfer) esSadk'n (a.s.) dediklerini bildirdim. Sanki ona ta
yutturmu a dnd ve sanki dilini yutmu a dnd.
phe yok ki Allah, dininin i lerini Nebisine
-Allah'n salt ve selam onun zerine olsun- havale
etmi ve Gl ve Ulu olan yle buyurmutur:
"... Peygamber size ne verdiyse onu aln;
1 Nh (71), 26-27.
2 Ra'd (13), 16.

119

size neyi yasakladysa ondan sakn ..."

Bu din selhiyet, imamlara -selam zerlerine olsunda havale edilmi tir.

Mufavvda (Vekil klma) ve ulat (Ar gidenler) ve bunlar n kollarnn almeti, nderleri ve
bilgilerinin gr lerini onlara oldu undan daha noksan olarak nisbet etmeleridir. ulat'tan el-Hallciyye'nin almeti, namaz ve btn farzlar terketme
inanlarna ramen ibadette tecelli iddialar ; Allah'n
en byk isimlerini bilme iddialar ve Hakk'n onlar
iin beden kal plarna girdi i iddialardr. Onlara
gre, bir veli, ihlash olur ve mezheplerini tan rsa,
selam zerlerine olsun nebilerden daha stn olur.
Onlarn almetlerinden biri de, kimyay bildikleri
iddialardr. Oysa kimyadan, pirinci gm gibi
parlatp sahteletirmek ve mslmanlar aldatmaktan
baka bir ey bilmezler. Ey Allah m! Bizi onlardan
klma ve onlarn hepsine de lanet et!

1 Har (59), 7.

120

OTUZSEK Z NC BLM
ZALMLER HAKKINDAK NAN

Allah' n rahmeti zerine olsun eyh Eb Cafer

der ki: Bizim zalimler hakk ndaki inancmz udur'.
Onlar lnetlenmi lerdir ve onlardan uzakla mak
(beret) vacibdir. Gl ve Yce Allah, "...zlimlerin yardmcs yoktur" z buyurmu tur. Ayrca
Yce Allah yle buyurdu: "Allah'a yalan uyduranlardan daha zlim kim vardr? te bunlar
Rablerine gtrlrler ve hidler, "Rablerine
yalan uyduranlar bunlard r' derler. (102 ) Bilin
ki Allah' n lneti zlimlik yapanlarad r. Bunlar
Allah' n yolundan alakorlar ve yolu e riltmeye
alrlar. te onlar hireti inkr edenlerdir"

Allah ondan raz olsun bn Abbas bu ayeti tefsir

ederken, bu ayette geen "Allah' n yolu" (Sebilullah) szyle, selam zerlerine olsun Ali b. Ebi Tlib
ve imamlarn kastedildi ini sylemi tir.
Gl ve Ulu Allah' n Kitab'nda iki trl
nderden (imam) sz edilmi tir: Do ru yola gtren
nder (imainu'l-Hucla) ve Sap kla gtren nder
(irnamu'd-Dalale). Yce Allah yle buyurmu 1 Kr .: Akid, 110 vd.
2 Bakara (2), 270;
mran (3), 192; Mide (5), 72.
3 Hd (11) 18-19.

121

tur : "Onlar, insanlar buyruumuzla doru yola

gtren nderler yapt k ... '". te yandan Yce
Allah yle buyurmu tur: "Onlar ate e aran
nderler k ldk ; kymet gn yardm grmezler. Ve bu dnyada lneti ardlar na taktik;
onlar kymet gnnde de i ren klnm kimselerden olacaklard r" 2 .
"Aranzda yalmz haks zlk edenlere (zlimlere ) eri mekle kalmayacak bir fitneden
saknn " 3 ayeti indi i zaman, Nebi (s.a.s.) yle

dedi: "Vefatmdan sonra yerime geecek olan Ali'ye

(a.s.) haks zlk eden, sanki benim ve benden nceki
nebilerin -selam zerlerine olsun- peygamberliklerini
inkar etmi demektir. Ona haks zlk edene ballk
gsteren kimsenin ise, bizzat kendisi zalimdir'''.
Gl ve Ulu Allah yle buyurdu : "Ey inananlar ! Eer imna kar kfr seviyorlarsa, babalarnz ve karde lerinizi veliler (dostlar )
edinmeyin. Sizden kim onlar dost tutarsa,
ite zlimler onlard r"'; "Ey inananlar ! Allah' n
gazab ettii kimselerle dostluk kurmay n.
Kfirler kabir halk ndan nasil midi kesmi se,
onlar da hiretten yle midi kesmi lerdir" 6 ;
"Allah'a ve hiret gnne inanan bir milletin,
babalar, oullar, karde leri veya akrabalar da olsa Allah'a ve Resfl'ne dman o1 Enbiy (21), 73; Secde (32), 24.
2 Kasas (28), 41-42. Immu'l-Hud, Immu'd-Dalle iin
bk.: UsW, I, 215.
3 Enfl (8), 25.
4 Kr .: Us/, I, 186 vd., 286 vd.
5 Teybe (9), 23.
6 Mumtehine (60), 13.

122

lanlarla dostluk etti ini gremezsiniz. Onlar,

Allah' n kalplerine iman yazd ... kimselerdir". Yine Yce Allah yle buyurmu tur: "...
Sizden kim onlar dost edinirse, o onlardand r ;
phesiz Allah, zlim topluluu doru yola
iletmez" 2 ; "Sakn zulmedenlere en ufak bir
meyil duymayn, sonra size ate dokunur . . ."

"Zulm" kelimesinin anlam , bir eyi ait olmad bir yere koymak, demektir. Bu sebepten imam
olmad halde, imaml n iddia eden kimse, lanetlenmi zlimdir 4 . Ve ehil olmayan imamla oturtan kimse de lnetlenmi bir zlimdir.
Ve Allah' n salt ve selam ona olsun Nebi yle
sylemitir: "Benden sonra Ali'nin (a.s.) imam olduunu inkar eden, benim peygamberli imi inkr eder;
ve benim peygamberli imi inkr eden de Allah' n
Rab olu unu inkr etmi olur" 5 .
(103) Ve Allah' n salt ve selam ona olsun Nebi
yle buyurdu: "Ey Ali! Benden sonra sana zulmedilecektir. Sana zulmeden, bana zulmetmi ; sana
kar doru hareket eden bana kar doru hareket
etmi ; seni inkr eden beni inkr etmi ; sana dost
olan bana dost olmu ; sana d man olan bana dman olmu ; sana itat eden bana itat etmi ; sana
isyn eden bana isyn etmi olur" 6.
1 Mucdele (58), 22.
2 Mide (5), 51.
3 Hd (11), 113.
4 BHA, 185 (A.F.). Kr .: Usill, I, 372 vd.
5 Kr .: Ustd, 186 vd., 287 vd.
6 Kr.: Fyzee, smaili Law of Wills, 70-71 (A.F.). Ayr. bk.:
Usa/, I, 440-41.

123

M'minlerin Emin Ali b. Eb Tlib'in (a.s.)

imamln ve ondan sonra gelen imamlar inkr
eden biri hakk ndaki inanc mz, onun, btn nebilerin (a.s.) peygamberliklerini inkr etmi biri gibi
olduudurl.
nancmza gre, M'minlerin
(a.s.)
kabul eden; fakat ondan sonra gelen imamlardan
(a.s.) birini inkar eden kimse, btn peygamberleri (a.s.) kabul eden ve fakat Nebimiz Muhammed'in
(s.a.s.) peygamberli ini inkr eden biri gibidir. Ve
( mam Cfer) es-Sad k (a.s.) yle demi tir: "Bizim
en sonda gelenlerimizi bile inkr eden, en nce gelenimizi inkr eden gibidir".
Allah' n salt ve selam ona olsun Nebi yle
buyurdu: "Benden sonra imamlar onikidir. Onlar n
ilki, selam zerine olsun M'minlerin Emin Ali b.
Ebi Talib, sonuncular da selam zerine olsun elMehdi ul-Kaain 'dir. Onlara itat bana itaat, onlara isyn bana isyndr; ve onlarn birini inkar eden,
beni inkr etmi olur" 2 .
Ve ( mam Cfer) es-Sad k (a.s.) d manlarmzn ve bize kar hakszlk edenlerin (zalimler)
kfrnden pheye d en kimserin kendisi kfirdir,
demitir.
Ve M'minlerin Emin (a.s.) yle dedi: "Bana,
annemin beni do urduu gnden beri haks zl k edilmitir. yle ki, Akil, gz hastal na tutulur ve 'gz
damlasn Ali'nin gzne damlat ncaya kadar benimkine damlatmayn' derdi. Onlar da, gz hastal m
olmad halde, benim gzlerime damla yaparlard ".
1 FC, 48-49; KP, XI; Donaldson, 351-356 (A.F.). Kr .:
Usul, I, 186 vd., 287 vd.
2 Kr.: UsW, I, 186 vd., 287 vd.

124

Ali (a.s.) ile sava an hakkndaki inancmz udur :

Allah' n salt ve selam zerine olsun Nebi yle
buyurdu: "Ali ile arp an benimle arp m ; Ali
ile sava an benimle sava m demektir. Benimle
savaan ise Allah'la sava mtr". Ve Nebi (s.a.s.)
Ali, Ftma, elHasan, ve elHuseyn'e (a.s.) yle
demitir: "Sizinle sava an kimsenin d man ; sizinle
bar halinde olann da dostuyum".
Allah'n salt ve selm ona olsun Ftma'ya
gelince onun hakk ndaki inanc mz udur: O, dn
yann, hem nceki hem de sonraki kad nlarnn badr. Gl ve Ulu Allah, onu k zdrana kzar; onu
honut edeni de ho nut eder. nk Allah, onu ve
onu sevenleri ate ten ayrmtr. O, bu dnyadan,
kendine kar zulmedenlere ve hakkn alanlara ve
babasndan kalan miras ndan mahrum edenlere
krgn olarak gitti. (104) Ve Allah' n salt ve selam
ona olsun Nebi yle dedi: "Ft ma benden bir paradr. Onu zen beni zm ; ona ktlk eden bana
ktlk etmi ; onu sevindiren beni sevindirmi demektir". Yine Nebi Allah' n salt ve selm ona olsun yle dedi: "Ft ma benden bir parad r ve
iki brmn arasndaki ruhumdur (can mn iidir).
Onu kzdran ey, beni kzd rr; onu sevindiren ey
beni sevindirir".
1 iller arasnda Hz. Ft ma en erefli kadndr. Snnller
arasnda deiik grler vard r: Hz. Hatice, Ai e ve di erleri, MC,
130. elBa ddl; Hz. Hatice'den sonra Ai e ve Ftma konusunda
deiik grler vard r, der. Ama sonunda u sralamay yapar: Ft ma,
Hatice, Aie, Ummu Seleme. Hafsa (Hz. Omer'in k z) iin bk.:
MC, 183-184. Genellikle Fat ma'ya Siiler aras nda birinci srada yer
yer verilir. Snniler aras nda ise, Hz. Fatma ile Hz. Hatice aras nda
sayg bakmndan de imeler olmakla beraber, dereceleme konusunda
pek ok farkl grler vard r. Bk.: Ft ma, Hatice, Aie: Wensinck,
Handbook (A.F.). Kr .: UA/, I, 458 vd.

125

Bizim beret (uzakla ma) konusundaki inancmz udur: Drt erkek puttan, yani Ye s, Yek,
Nesr' ve Hubel'den ve drt di i puttan, yani Lt, Uzza,
Menat2 ve ira'dan ve bunlara tapanlardan ve onlardan ve onlar n taraftar olanlarn ve onlara uyanlarn tamamndan (beret) uzakla mak vcibdir.
Dorusu bunlar, Allah' n yaratt klar= en ktsdrler, ve Allah'a, Resl'ne ve selam zerlerine
olsun masum imamlarna, onlarn dmanlarndan
uzaklamadka imn edilmi olmaz.
Ve bizim selam zerlerine olsun nebiler ile selam
zerlerine olsun msum imamlar n katilleri hakkndaki inanc = udur: Onlar kfirdirler, m riktirler ve cehennemin en a a basama nda temelli
kalacaklard r.
Ve bu anlattmz eylerin dndaki eylere
inanann, bize gre, Allah' n dini ile ilgisi yoktur.

1 Kr.: Nh (71), 23. Ayette Hubel'den sz edilmez.

2 Kr.: Necm (53), 19-20. Ayette ir'dan sz edilmez.

126

OTUZDOKUZUNCU BOLVM
TAKIYYE HAKKINDAK NAN
Allah' n rahmeti zerine olsun eyh (Eb Cafer
der ki: Bizim tak yye (imam gizlemekorunma)
hakkndaki inancmz udurl: Takyye vacibdir ve
onu terkeden namaz terdedenle ayn durumdadr.
( mam Cfer) esSad k'a (a.s.), "Ey Allah' n
Resl'nain olu! Dorusu biz mescidde, senin d manlarna, isimlerini sralayarak kfrle lanet eden
birini gryoruz" dendi. Ve o dedi ki: "Allah ona
lanet etsin! Peki bizi niin ortaya koyuyor? Yce
Allah yle buyurur: 'Onlarn Allah'dan baka
yalvardklarna svmeyin ki, onlar da bilmeyerek snr ap Allah'a svnesinler...". ( mam Cfer) esSad k (a.s.), bu ayetin a klamasn
yle yapt : Onlara svmeyin ki, onlar da size svmesinler. Yine ( mam Cfer) esSad k (a.s.) dedi ki:
Kim Allah' n. dostuna (yani Ali) sverse, Allah'a
svm demektir. Ve Nebi (s.a.s.) , Ali'ye (a.s.) yle
dedi: "Ey Ali! Sana sven bana svm tr ve bana
sven de Yce Allah'a svm tr" 3 .
Buna gre imamu'lKaaim (a.s.) ortaya 1 Kr .: Akid, 84.; Shi'ite, 223 vd.
2 En'am (6), 108.
3 Kr.: Usz2/, I, 186 vd., 287 vd.

127

kncaya kadar tak yye v cibdir ve vazgemek ciz

deildir'. Takyye'yi Kaaim'in ortaya knd an
nce terkeden kimse, Yce Allah' n clininden ve mmiyye mezhebinden km ve Allah'a, O'nun Resl'ne (s.a.s.) ve mamlara (a.s.) muhalefet etmi olur. Ve ( mam Cfer) es-Sd k'a (a.s.), Gl ve Ulu
Allah' n, "Dorusu Allah katnda en stn olannz, en ok saknannzdr" 2 yeti hakk nda
soruldu. Dedi ki : En ok sak nannz, takyye ile
amel edeninizdir.
Kutlu ve Yce Allah, (105) kfirlere dostluk
gstermenin, ancak tak yye hli ile olabilece ini
sylemi tir. Gl ve Ulu olan yle buyurmutur :
"M'minler, m'minler dururken kfirleri dost
edinmesinler. Kim byle yaparsa, Allah ile
dostluu kalmaz ; ancak onlardan korunmanz baka . .." 3 . Ve Gl ve Ulu Allah yle buyur\Inutur : "Allah sizi, din hakknda sizinle savamayan ve sizi yurtlarnzdan karmayan
kimselere iyilik etmekten, onlara adletli davranmaktan alakoymaz. nk Allah adletli
davrananlar sever. Allah sizi, ancak, sizinle din hakknda sava an, sizi yurtlar nzdan
karan ve karlmanz iin yardm eden kimselerle dost olmaktan alakoyar. Kim onlarla
dost olursa, i te zlimler onlard r"
1 Urduca mtercimi tak yyenin gerek anlam n a klar ve
der ki: Takyye, ldrlme, esir edilme veya eziyet ekme artlar
altnda gerek dini, d manlardan gizlemek suretiyle koruma dernektir. Fakat esasl art udur : Tak yye durumunda, gerek din yok
edilmemelidir. Aksi halde tak yye ciz de ildir. Ayn ekilde gerek bir m'mini ldrmek de tak yye deildir. (A.F.).
2 Hucurt (49), 13.
3
mrn (3), 27.
4 Mumtehine (60), 8-9.

128

Ve ( mam Cafer) es-Sad k (a.s.) yle dedi:

"Dorusu mescidde bana svmekte olan birini duyduum takdirde, beni grmesin diye, hemen bir
stunun arkas na gizlenirim". Ve ( mam Cfer) esSadk (a.s.) yle dedi: "Emirlik (Kaaim'in k )
bir gr meselesi olduu srece, insanlarla (d manlarla) d tan kayna n, ama iten onlara kar
kn." Ve ( mam Cfer) es-Sadk (a.s.) dedi ki:
"Dorusu m'mine kar riy ile davranmak irktir;
evinde mnafa kar riykr olmak bir ibdettir.
Ve yine o (a.s.) yle dedi: "Onlarla birlikte birinci
safta namaz k lan kimse, sanki Allah' n Resl (s.a.s.)
ile ilk safta namaz klan biri gibidir". Yine o dedi ki:
"Onlarn hastalar n ziyret ediniz ; cenzelerinde
bulununuz ve mescidlerinde namaz k lnz". Ve yine
o dedi ki: "Bizim iin bir ss oluruz, yz karas deil."
Yine o yle dedi "Allah, insanlar aras nda bize
kar sevgi uyand ran ve onlar n bize kar kinlerini
tahrik etmeyen kimseye, rahmet eylesin".
( mam Cafer) es-Sad k'n (a:s.) yan nda hikaye
syleyenlerden (el-Kassasn) sz edildi. Bunun zerine o (a.s.) yle dedi: "Allah onlara lanet eylesin!
nk onlar bizim hakk mzda kt ve i ren eyler sylyorlar. Ve es-Sad k'a (a.s.) hikye syleyenleri dinlemenin helal olup-olmad soruldu:
"Hayr" dedi. Ve ( mam Cafer) es-Sad k (a.s.)
dedi ki: "Konuan birine kulak veren kimse, kendini
tamamen ona teslim etmi olur. Eer konu an Allah'dan sz ediyorsa, dinleyen Allah'a ibdet etmi olur.
Konuan eer eytandan sz ediyorsa, dinleyen de
eytana tapm olur".
Ve (mam Cfer) es-Sacl k'a (a.s.), Yce Allah' n
"irlere ancak azg nlar uyar" ayeti hakk nda
1 uar (26), 224.

129

soruldu. "Onlar hikye syleyenlerdir (el-Kasssn)" dedi.

Ve salt ve selam olsun Nebi yle buyurdu:
"Bir bid'at sahibine giden ve ona sayg gsteren bir
kimse, Islam' n yklmasna almtr". Ve bizim,
bize din ilerinden bir tekinde bile kar kan kimse
hakkndaki grmz, bize btn din ilerinde
kar kan hakkndaki inancmz gibidir.

130

KIRKINCI BLM

NEB'NN (S.A.S.) SOYU HAKKINDAK NAN

Allah'n rahmeti zerine olsun eyh (Eb Cafer)
der ki: Bizim onlar hakk ndaki inanc mz udur:
Selam zerlerine olsun onlar Adem'den (106) onun
(Hz. Peygamber) babas Abdullah'a selam zerine
olsun kadar mslmandrlar. Selam zerine olsun
Eb Talib bir mslmand. (Hz. Peygamber'in)
Annesi Amine bint Vehb de mslmand .
Allah'n salt ve selam ona olsun Nebi, "ben,
selam zerine olsun Adem'den bu yana gayr mer
(bir soydan) de il, helal bir nikahla gelen bir soydan
ktm". buyurdu'.
Ve rivayet edildiine gre selam zerine olsun
Abdulmuttalib, hccet; selam zerine olsun Eb
Talib de onun vasisi idi.

1 Kr.: Usl , I, 448-9.

2 Urduca mtercimi yle bir not ekler: Hz. Peygamber'in
soyu arasnda yedi peygamber vard r. Bunlar Adem, it, Nh, Ilyas,
Ibrahim, Ismail ve elYasa ve o, delilini desteklemek zere Kur'an'dan ayetler getirir.
Hz. Peygamber'in baba ve annesi ile Eb Talib'in iman etmeksizin kafir olarak ldkleri hk. bk.: MC, 197, 239-240; KP, 31,
84; Donaldson, 15. (A.F.).

131

KIRKBRINC BLM
ALEVYYE HAKKINDAK NAN
Allah'n rahmeti zerine olsun eyh Ebti Cfer
der ki: Bizim, Aleviyye (Aleviler) hakk ndaki inanc= udur: Onlar, Allah' n salt ve selam ona olsun Allah' n Resl'nn ailesidir. Onlar sevmek
vcibdir. nk onlar, risletin kar l olan bedeldir. Yce Allah yle buyurur : "... Ey Muhammed!
De ki: Ben, sizden buna kar lk yaknlara
sevgiden ba ka bir cret istemem . . ." . Onlarn sadaka almas haram klnmtr'. nk sadaka,
insanlarn ship olduklar eylerin kirleridir. Ve insanlarn bu kirden temizlenmesi, ancak kleleri ve
criyelerine veya birbirlerine verdikleri sadakalarla
1 ara (42), 23. Urduca mtercimi, "yak n" kelimesini a klarken yle der : Tefsiru Mecmau'lBeydn'da mam Zeynelbidin
ve dierlerine dayanarak u rivyet edilir : Yak n teriminden Hz.
Peygamber'in soyu kastedilmi tir. mam Cafer esSad k ve mam
Muhammed elBak r'a dayanlarak benzer hadisler de rivyet edilmektedir. Said b. Cubeyr Abdullah b. elAbbas'a dayanarak unu
rivyet eder : Bu ayet indi i zaman Hz. Peygamber'in muhtelif ashab ,
sevgi ve ba lln kime gsterilmesi gerekti ini sordular. Hz. Peygamber u cevab verdi: Bu ayet Ali, Fanma ve soyuna i aret etmektedir. (A.F.).
2 Urduca mtercimi Ali ve Fat ma'nn soyundan ba ka, Haim
soyundan olanlar n da, Haimi olmayanlardan sadaka almalar n
yasaklanm olduunu aklar. (A.F.).

132

mmkn olabilir. Fakat Hums'a (ganimetin be te

biri) gelince .. bu onlara, zekt yerine helal k lnmtr; nk onlar, zekt almaktan da men olunmulardr.
Onlarn davran lar hakkndaki inanc mz udur: Onlardan gnah i leyenler iki kat cez greceklerdir. Onlardan iyi davrananlar da iki kat sevb
alacaklardr. Onlarn hepsi de, NebVnin (s.a.s.)
szne gre birbirine e ittir; nk o, Eb Tlib'in
(a.s.) oullar Ali (a.s.) ve Cafer Tayyr'a (a.s.)
bakt zaman yle demi ti: "Kzlarmz oullarmz gibi; oullarmz da kzlarmz gibidir". Ve (mam Cfer) es-Sad k (a.s.) yle dedi: "Kim Allah' n
dinine kar kar ve O'nun d manlaryla dostluk
kurarsa veya Allah' n dostlarna dmanlk ederse,
o kimseden, kim olursa olsun ve hangi kabiliye mensup bulunursa bulunsun uzakla mak (beraet) vacibdir".
Ve M'minlerin EmIri. (a.s.), o lu Muhammed
bn el-Hanefiyye'ye yle dedi: "Kendi erefinde
alak gnll olman, atalarndan gelen erefden
daha ereflidir". Ve ( mam Cfer) es-Sad k (a.s.)
yle dedi: "Selam zerine olsun M'minlerin Emri'ne olan ball m, benim iin, onun soyundan
geliimden daha azizdir". ( mam Cafer) es-Sad k'a
(a.s.), Allah' n saat ve selam ona olsun Muhammed'in ailesi hakk nda soruldu; o da u cevab verdi:
"Allah'n. salt ve selam ona olsun Muhammed'in ailesi, Allah' n Resl'ne (s.a.s.) nikh bak mndan haram oland r".
Gl ve Ulu olan yle buyurmu tur: "And
olsun ki, Nuh'u ve brahim'i Biz gnderdik ;
ikisinin soyundan gelenlere peygamberlik ve

133

kilab verdik; soylarmdan gelenlerin kimi do ru yoldadr, biro u da yoldan kmtr'.

Ve ( mam Cafer) es-Sad k'a (a.s.), Gl ve
Ulu Allah'n, "Sonra bu Kitb' kullarmzdan

setiimiz kimselere miras brakmzdr. Onlardan kimi kendine yazk eder, kimi orta
(itidalli) davramr, kimi de Allah' n izniyle
iyiliklere ko ar" 2, ayeti hakknda soruldu; o da
u cevab verdi : "Burada, 'kendine yazk edenden',
man'n (a.s.) hakk n tanmayanlar ; 'orta davaranan'dan, (107) imam n hakkn tanyan ve 'Allah'n
izniyle iyiliklere ko andan' da, bizzat imam (a.s.)
kastedilmi tir".
Ve smail, babas ( mam Cafer) es-Sad k'a
(a.s.) sordu: "Bizim iimizden gnah i leyenlerin
durumlar ne olacaktr?" Selam zerine olsun o, u
cevab verdi : "Bu, sizin kuruntularm za ve Kitab

Ehli'nin kuruntularma gre deildir. Kim Lenlk yaparsa, cezas n grr, kendisine Allah'dan baka ne dost ne de yard mc bulur'.
Eb Cafer (Muhammed el- Bak r) (a.s.) uzun bir
hadiste yle der: "Allah ile bir ba kas arasnda
yaknlk yoktur. Do rusu insanlar aras nda Allah'a
en sevgili olanlar, O'ndan en ok sak nanlar ve Allah'a itatla amel edenlerdir. Allah'a and olsun ki,
kul, Gl ve Ulu Allah'a ancak tatla yak n olabilir. Bizi ate ten uzakla tracak bir eye sahib de iliz. Ve hi kimsenin kendini Allah'a kar koruyacak
bir delili yoktur. Kim Allah'a itat ederse, o bizim
1 Hadid (57), 26.
2 Ftr (35), 32
3 Nis (4), 123.

134

dostumuzdur. Kim Allah'a kar gelirse, o da bizim

dman mzdr; kendini Allah'a vermedike (veri)
ve iyi iler ilemedike ne bize ula abilir ne de bizdendir". Selam olsun Nuh yle dedi: " . .Rabbim!

Olum benim ailemdendi. Do rusu Senin va`din hakdr. Sen hkmedenlerin en iyi Hkmedenisin. Allah: O senin ailenden say lmaz;
nk kt bir i ilemitir ; yle ise, bilmediin eyi Benden isteme. i te sana t, bilgisizlerden olma, dedi. (Nuh:) Rabbim! Bilmediim eyi Senden istemekten Sana s nrm.
Beni balamaz ve bana merhamet etmezsen
kaybedenlerden olurum, dedi" .
Ve (Imam Cfer) es-Sad k'a (a.s.), Gl ve
Ulu Allah'n "Allah'a kar yalan uyduranlarn
kymet gn, yzlerinin simsiyah oldu u grlr. Bbrlenenler iin cehennemde bir durak
olmaz olur mu?" 2 yeti hakknda soruldu. O u
cevab verdi: "Bu yet, Ali ve Fat ma'ya mensup
olsa bile, imm olmad halde imam olduunu iddia
edene i aret eder." Ve (Imam Cafer) es-Sad k (a.s.)
ashabna, "sizinle muhalifleriniz aras nda ancak
gizlilik vardr" dedi. Ona, "gizli olan ey" nedir?,
diye soruldu. Dedi ki: "Gizli olan (el-Mudmar),
uzaklama (beret) denilen eydir. Size ve komusuna muhalif olan kimseden, Alevi-Fat mi (AliFatma'ya mensup) olsa bile uzakla nz".
Ve (Imam Cafer) es-Sad k (a.s.), olu Abdullah
hakknda ashabma yle dedi: "Sizin zerinde olduunuz eyi takibetmeyen kimseden ben uza m ve
Ulu Allah da uzaktr".
1 Hd (11), 45-47.
2 Zumer (39), 60.

135

KIRKIKINCI BLM

YASAK (HAZR ) VE MBAH

HAKKINDAK NAN
Allah' n rahmeti zerine olsun eyh (Ebs Cafer)
yle dedi: Bizim bu konudaki inancmz udur:
Hakknda kesin bir yasak bulunmayan her ey mbandr.

136

KIRKNC BLM

AIKLANMI VE ZET HABERLER

HAKKINDAK INAN
(108) eyh (Eb Cfer) der ki: Bizim a klanm haberler (el-Ahbaru'l-Mufessera) hakk ndaki
inancmz udur: Bunlar, (trnm Cfer) es-Sd k'n (a.s.) dedi i gibi zet haberler (el-Ahbaru'lMucmele) zerine hkmolunur.

137

KIRKDRDNCV BLM

TIBLA ILGILI HABERLER

HAKKINDAK INAN
eyh (Eb Cfer) bu konuda der ki: T b konusunda mevcut olan haberler e itlidir. (1) Onlardan
biri, Mekke ve Medine'nin havas hakknda sylenenlerdir. Bu sebepten di er hava artlarna tatbik
edilmesi uygun de ildir. (2) Onlardan bir k sm,
limlerin, kendi bulunduklar yerden ok uzakta
olmayan soru sahiplerinin fiziki artlar ndan edinilen bilgileri, onlardan daha iyi bildikleri zaman verdikleri haberlerdir. (3) Onlardan bir k sm, mezhebin eklini halka irkin gstermek iin, kitaplarda
muhalifler tarafindan bozulan haberlerdir. (4) Onlardan bir k sm , nakledenin yanlla dt haberlerdir. (5) Onlardan bir blm, bir k smn
hatrlayp bir ksmnn unutuldu u haberlerdir.
Ve bal hakknda rivyet edilen, bal n her derde
dev oldu u hususu dorudur. Bunun anlam udur:
O, souktan olan her derdin ifsdr.
Bir basurlunun so uk su ile taharetlenmesi
hakknda rivyet edilenlere gelince .. bu, yaln z
s caktan dolay basurlu birine uygulan r.
Patlcann bir if olarak kullanlmas hakknda
rivyet edilenlere gelince .. bu, ancak ba ka zamanda
138

deil, hurmalar olgunlat zaman yiyen birine

tatbik edilir
Selam olsun immlardan, hastal klarn tesirli
tedavisi hakknda nakledilenlere gelince .. bunlar,
Kur'an ayetleri, sreleri ve kuvvetli senetler ve sa lam yollarla gelen haberlerde bulunan dualard r.
(imam Cafer) esSad k (a.s.) dedi ki: "Gemi
zamanlarda tabiblere, mulic (tedavi eden) denirdi".
Ms b. mran yle dedi: "Ey Rabbim! Hastal k
kimden kmtr?" Allah, "Benden" dedi. Ms
dedi: "Ey Rabbim! Deva kimden gelir?" (Allah)
"Benden" dedi. Ms dedi: "Peki insanlar neden
muliclere (tabib) sahipler?". Allah "Bylece kendilerini iyiletirmek iin" dedi. te bu sebepten
tablbe, tabib (iyile tiren) dendi ve tbbn asl da tedavidir".
Selam olsun Davud'un mihrabnda her gn bir
cins ot yeti ir ve "beni al; nk ben unuunu iyiletiririm" derdi. Hayat nn sonunda, mihrab nda
bitmi bir ot grd ve ona, "senin ad n ne?" diye
sordu. Ot cevap verdi: "Ben harbiyye'yim". Ve
selam zerine olsun Davud, "Mihrab y kld" dedi ve
artk daha sonra mihrabda bir ey bitmedi.
Allah'n salt ve selam ona olsun Nebi yle
dedi: "elHamd'in (Ftiha Sresi) ifa vermedi i
kimseye, Allah ifa' vermez".

139

KIRKBE NC BOLUM

(BR KONUDA) IKI AYRI HADSN VARLIGI

HAKKINDAKI INAN
Allah'n rahmeti zerine olsun eyh (Ebti Cfer)
der ki: Bizim, selam zerlerine olsun imamlardan gelen sahih haberler hakk ndaki inancmz udur: Bunlar, (109) anlamlardaki tam uygunluk bak mndan
Allah'n Kitab' na muvafktr ; ondan ayr deildir.
nk onlar, Yce Allah' n vahyi yoluyla elde edilmitir. Eer onlar, Allah'dan ba ka bir varl ktan
gelseydi, mutlaka birbirine z d olurdu.
Haberlerin d grn bakmndan birbirinden ayr olular , muhtelif sebepler yzndendir.
Sz geli i, zhar' n keffreti iin bir kle azd edilmesi bildirilmitir. Baka bir haberde ise, iki ay aral ksz oru tutmak bildirilmi tir. Yine baka bir haberde
de altm fakirin doyurulmas buyrulmutur. imdi
bunlarn hepsi de do rudur. Oru, kle bulamayan;
fakiri doyurmak da oruca g yetiremeyen iin konulmutur. Rivyet edildi ine gre, yapabildi i takdirde
sadaka vermesi de sylenilmi tir. Ve bu, altm fakiri doyurmaya gc yetmeyene yklenmi tir.
(Zhiren ayr grnen) Haberlerden bir k sm
da herbiri di erinin yerine kaaim olan haberlerdir.
Sz gelii yeminin keffreti iin, " . . .ailenize ye140

dirdiinizin ortalamas ndan on dkn yedirmek, yahut giydirmek ya da bir kle azad etmektir. Bulamyan gn oru tutmalid r . ." .
Yeminin keffareti iin birincisi doyurma, ikincisi
giydirme ve ncs de bir kle azd etme eklinde
haber mevcud olunca, bunlar cahil kimseler kat nda birbirine muhalif olarak grlmektedir. Asl nda
bunlar birbirinden ayr deil; aksine bu keffaretlerden herbiri di erinin yerine kaaim olan hkmlerdir.
Takyye iin varid olan haberler de vard r.
Suleym b. Kays
rivyet edildiine gre o, M'minlerin Emiri'ne (a.s.) yle demitir : "Ben, Selman, Mikdd ve Eb Zerr'den Kur'an'n tefsiri ve Nebi:nin (s.a.s.) hadisleri ile ilgili olarak
halkn bildiinden farkl eyler duydum. Ve senden
de, onlardan i ittiim eylerin do rulanmasm iittim. Ve Kur'an' n tefstri ve Nebi'nin (s.a.s.) hadislerinden halkn inand birtakm eylere, sizin muhalif olduunuzu ve onlar n hepsinin bat l olduunu
ileri srd nz grdm. Halkn, Allah' n Resl'ne (s.a.s.) kasten yalan isnd ettiklerini ve onlar
kendi kafalarna gre a kladklarn kabul eder
misin?" (Ravi.) yle dedi: "Ali (a.s.) dedi ki:
"Soruyu sordun; imdi de cevab na kulak ver. Do rusu halkn elinde hem hak hem bat l, hem doru
hem yalan, hem nsih hem mensh, hem zel hem genel, hem muhkem hem mte bih, hem iyi korunmu
hem de pheli olanlar vard r. Allah' n Resl'ne
bile kendi salnda yalan isnd edilmi tir. (110)
Bu sebepten o, halka konu mak zere kalkm ve
1 Mide (5), 89.

141

demi tir ki: 'Ey insanlar! Bana kar yalan syleyenlerin says ok artm tr. Kim kastl olarak bana
kar yalan sylerse, cehennemdeki yerine haz rlansn". Sonra onun vefat ndan sonra ona kar yine
yalan sylenmi tir".
"Hadis, sizlere drt kaynaktan gelir; bunlar n
bir beincisi yoktur. Birincisi, yalan hadis uydurmay gnah olarak grmeyip Allah' n Resl'ne
(s.a.s.) kar bilerek yalan sylemekten ekinmeyen
bir adamdan gelen hadislerdir. E er halk onun yalanc bir mnafk olduunu bilmi olsayd , ne ondan
gelen bir haberi kabul ederler ne de onu do rularlard . Fakat onlar, "bu, Allah' n Resl'nn sahabisidir ; onu grm tr; onu dinlemi tir", demi ler
ve onun hakiki durumunu bilmeksizin ondan gelen
haberleri kabul etmi lerdir. Yce Allah, mnafiklarla ilgili bilgileri haber vermi ve onlarn vasflarn
aklkla bildirmi tir. Nitekim Gl olan O yle
buyurur: "Onlara baktn zaman vcudlar

houna gider ; konu urlarsa szlerini dinlersin ; tpk, sralanm kof ktk gibidirler ... 72 .
Daha sonra onlar (mnafiklar), ondan (Hz. Peygamber) sonra ayr ldlar ve hile, yalan ve iftira yoluyla
sapkln nderleri ve cehennem dailerine yakla tlar. Bunlar da onlar (mnafiklar) i lere tyin ettiler ve onlara dnya nimetlerini yedirdiler ve onlar insanlarn srtlarna yklediler. nk insanlar,
Allah' n koruduklar dnda ancak hkmdarlar
(melikler) ve dnyay takib ederler.
"Hadislerin geldi i drt kaynaktan biri de,
1 Bu hadisin kaynaklar iin bk.: Mu'cem, V, 549 (Wensinck,
el Mu'cemu'l Mufehres li Elfzi'l Hadisin Nebevi, Leiden 1936 - 1969).
-

2 Munallkn (53), 4.

142

Allah'n Restd'nden duyan; fakat gere ince hatrlamayan bir adamd r. Byle biri, bu hususta, kas tl
olarak yalan sylememekle birlikte hatya d er.
Bu durumda onun byle bir hadisi vard r; onu syler; onunla amel eder ve onu ba kalarna rivyet
eder ve "ben onu, Allah' n Restd'nden (s.a.s.) i ittim" der. E er halk onun yanllk yaptn bilmi
olsayd , onu kabul etmezlerdi. Ve e er bizzat kendisi yanllk yaptn bilseydi, onu mutlaka tutup
bir kenara atard .
"Hadislerin geldii drt kaynaktan ncs,
Allah' n Resl'nn (s.a.s.) bir ey emretti ini i iten; ama sonra bunu yasaklad n bilmeyen veya
onun bir eyi yasakladn duyan; fakat sonra o eyi
buyurduunu bilmeyen bir kimsedir. Bu durumda
o, mensh olan ezberledi i halde nsih olan ezberlemez. ayet onun mensh oldu unu bilmi
olsayd, onu reddederdi ve mslmanlar da, o kimseden i ittikleri eyin mensh olduunu bilselerdi,
onu reddederlerdi.
"Hadislerin geldi i drt kaynaktan drdncs,
Allah'a ve Allah' n Resl'ne (s.a.s.) kar yalana
kzd , Gl ve Ulu Allah'dan korktu u ve Allah' n
Resl'n (s.a.s.) yceltti i iin kesinlikle yalan sylemeyen bir kimsedir. Bu kimse o haberi unutmaz;
aksine i ittiini kesin bir ekilde ezberler. Bylece o,
iittii eyi, ne bir ey ekleyip ne de eksilterek i ittii ekilde nakleder. Nsih ve menshu bildii
iin, nsihle amel eder. (111) Ve mensiihu reddeden.
"Allah' n salt ve selm ona olsun Nebrnin
Kur'an emirleri gibi emirleri, nsihmensh, zel
(hs)genel (m), muhkem ve mte bihlerden ibrettir. Allah' n Restd'nden (s.a.s.) gelen szleri,

143

genel (m) sz ve zel (has) sz olmak zere iki anlama gelebilir. Tpk Kur'an' n durumunda oldu u
gibi. Gl ve Ulu Allah Kitab 'nda yle buyurmutur. " ..Peygamber size ne verirse onu

aln, sizi neden men ederse ondan geri durun .

imdi Allah ve O'nun Resl'nn demek istedikleri, bunlar bilmeyenler iin pheli durumda
kalmtr. Allah' n Resl'nn (s.a.s.) btn ashab
onu soru turmu ve onu anlam deillerdir. nk
onlarn arasnda onu sorduklar halde anlam yan bir
topluluk vard . Nitekim Yce Allah, u yetinde
onlar soru sormaktan men etmi ti: "Ey inananlar!

Size aklannca hounuza gitmeyecek eyleri

sormaym. Kur'an indirilirken onlar sorarsanz size aklanr. Allah sorduunuz eyleri
affetmi tir. Allah balayandr, Halimdir.
Sizden nce bir millet onlar sormutu. Sonra
da onlar inkr etmi lerdi" 2 . Bylece onlar soru
sormaktan menolunmu lardr. yle ki, onlar, dinlerken bir l arab nn gelip soru sormas ndan ho lanyorlard .
"Ben (Ali b. Ebi Talib) her gece ve her gn
tam bir yaln zlk iinde Allah' n Resl'nn (s.a.s.)
yanna girerdim; bana kendisine sordu um eylerin
cevaplarn verirler ve ben, onun gitti i yerlere onunla giderim. Allah' n Resl'nn (s.a.s.) ashab
bilirdi ki o, benden ba ka hi kimse ile bu ekilde
hareket etmezdi, ve bu i genel olarak benim evimde
olurdu. Onun kald odalardan birine girdi im
zaman, oday tam anlam yla boalttrr; e lerinden
oday boaltmalarn ister ve bylece orada, benden
2 Har (59), 7.
1 Mide (5), 101-102.

144

ve ondan ba ka kimse kalmazd . O, yalnz olarak

benim evime geldii zaman, evimde olanlarn ekilmesini ister ve bizden ya Ft ma ya da oullarmdan biri kal rd . Ve ona soru sorduum takdirde
bana cevap verirlerdi. Ben susarsam ve sorular m
tkenirse, o kendisi ba lard . Bylece Allah' n Resl'ne inen her Kur'an yeti ve Yce Allah' n ona hell, haram veya emirler ve yasaklar veya itat ve gnahla veya olmu ve olacaklar ilgili olarak retti i
her eyi, o da mutlaka bana retir, bana okutur,
bana yazd rr ve ben de onu kendi yaz mla yazardm. O bana bunun yorumunu (Te'vil) bildirir;
zhiri ve btnn aklard Ben de onu ezberlerdim.
Sonra onun bir tek harfini dile unutmazd m. Allah'n
Resl (s.a.s.) bunlar n hepsini bana bildirdi i
zaman, elini gsmn stne koyar ve yle derdi:
"Ey Allahm! Onun kalbini ilim, anlay, (112)nr,
hilm ve imnla doldur; ona ret ve onu bilgisiz
klma; ona ezberlettir, unutturma!". Birgn ona,
"Anambabam sana fed olsun ey Allah' n ReslAllah'n salt ve selm ona olsun, benim bir eyi
unutmamdan korkuyor musun?" dedim. 0 u cevab
verdi: "Ey karde im! Senin ne unutaca ndan ne de
bilgisiz olacandan korkar m. Gl ve Ulu Allah
bana, senin ve senden sonra gelecek ortaklar n hakknda ettiim dular kabul ettiini bildirdi". "Allah' n salt ve selm sana olsun ey Allah' n Resl,
benim ortaklarm kimlerdir?" dedim. "Allah' n,
tatlarm , Kendi tat ve benim tatmla birle tirdii kimselerdir" dedi. "Peki onlar kimlerdir, ey
Allah'n Resl (s.a.s.)?" dedim. u cevab verdi:
"Allah onlar hakknda yle buyurdu : "Ey insan-

lar! Allah'a itat edin, peygambere ve sizden

145

buyruk sahibi olanlara itat edin . ."' . "Peki

onlar kimlerdir ey Allah n Nehisi?" dedim. u cevab
verdi: "Onlar, benden sonra gelecek vasilerdir.
Hidyet eden ve hidyet edilenlerdir. Onlar Havuzumun banda toplanmalarna kadar ayr lmayacaklardr. Onlara, ne onlar aldatanlarn aldatmalar , ne
de onlar yardmsz brakanlarn ayrlp gitmeleri
zarar verir. Onlar Kur'an ile, Kur'an da onlarla
beraberdir; ne onlar ondan ayr lrlar ne de o, onlardan ayrlr. Onlarla ( mamlar) mmetime yard m
edilir; onlarla rahmet kazan lr, ve onlarla bellar
uzaklatrlr ve onlar n sayesinde dualar kabul edilir.
"Ben (Ali b. Eb Tlib) : "Ey Allah' n Resl,
benim iin onlarn adlarn syle" dedim. O da ylece syledi: Sen ey Ali, sonra bu benim o lum ve
elini Hasan' n bana koydu, sonra da bu benim
olum ve elini Huseyn'in ba na koydu, sonra
senin ada m, ey karde im, ki o kullarn efendisidir;
sonra benim ilmimin a c s (bakr) ve Allah' n
vahyinin hazinesi olan onun o lu, ada m Muhammed; sonra senin sa lnda Ali (Zeynelabidin)
doacakt r; ey karde im, ona benden selam syle,
senin salnda da ey Huseyn, Muhammed elBkr doacaktr, ona benden selam syle; sonra Cafer;
sonra Msa. b. Cfer; sonra Ali b. Msa; sonra Muhammed b. Ali; sonra Ali b. Muhammed; sonra el
Hasan b. Ali ezZeld; sonra ad adma, rengi rengime
benzeyecek, Allah' n emrini dnyann sonunda ayakta tutacak ve kendisinden nce zulm ve adletsizlikle
dolmu bulunan yeryzn adalet ve e itlikle dolduracak olan gelecektir'". Allah'a and olsun ki, ey Su1 Nis (4), 59.
2 Kr.: UsQ, 286. vd.

146

leym, phesiz ben, erRukn ile elMakam aras nda

ona beyat edecekleri bilirim; ona yard m edecekleri
bilirim ve onlarn kabilelerini bilirim".
Suleym b. Kays yle dedi: Sonra Medine'de,
onlara selam olsun Hasan ve Hseyin'le (113) Muviye'nin saltanat srmeye ba lamasndan sonra karlatm. Ve onlara babalar ndan gelen bu hadisi
naklettim. Her ikisi de yle dediler: "Doru syledin. M'minlerin Emin (a.s.) bu had si sana biz orada
otururken nakletmi ti. Biz de onu, senin anlattn
ekilde ne bir harf fazla ne de bir harf eksik Allah' n
Resl'nden (s.a.s.) ezberlemi tik". Suleym b. Kays
yle dedi: Sonra Ali b. elHuseyn (Zeynelabidin)
(a.s.) ile kar lat m. Yannda olu Muhammed el
Bakr (a.s.) vard . Babasndan iittiklerimi ona anlattm. Dedi (Ali) ki: "Ben onlar , Allah'n Resl'nden (s.a.s.) dinleyen M'minlerin Emiri'nden (a.s.)
iitmitim, ki o srada o hasta, ben de bir ocuktum".
Sonra Eb Cafer (Muhammed el :-Bakr) (a.s.),
"dedem bana, Allah' n Resl'nn selam n sylediinde ben ocuktum" dedi.
Ebn b. Ebi Ayya yle dedi: Ben bu hadisin
hepsini, Suleym b. Kays elHilalrden Ali b. elHuseyn'e (a.s.) naklettim. O dedi ki: O, (Suleym)
doru sylemitir. Nitekim Cbir b. Abdillah elEnsari, henz okula giderken o lum Muhammed'e
gelmi, onu pm ve ona, Allah' n Resl'nn (s.a.s.)
selamn sylemi tir.
Eban b. Ebi Ayya dedi ki: Ali b. elHuseyn'in
(Zeynelbidin) (a.s.) vefat ndan sonra hacca gitmitim. Eb Cafer Muhammed b. Ali b. elHuseyn
(Muhammed elBakr) (a.s.) ile kar latm. Bu hadisin hepsini, Suleym'den naklen anlatt m. Gzleri

147

yala doldu ve dedi ki: Allah' n rahmeti zerine

olsun Suleym doru sylemi tir. O (Suleym), dedem
Hseyin'in (a.s.) ehid edilmesinden sonra, ben de
yannda iken babama gelmi ve ona bu hadisi aynen
bu ekilde nakletmi ti. Bunun zerine babam ona
demiti ki: Allah'a and olsun ki doru syledin, ey
Suleym! Babam bu hadisi bana, M'minlerin Emiri'nden (a.s.) naklen anlatm t .
( eyh Eb Cfer) Der ki: Gl ve Ulu Olan' n
Kitab' nda, chillerin ihtilaf ve tenakuz bulacaklar
ayetler vard r. Aslnda bunlar ne ihtilafl dr ne de
elikilidir. Sz geli i Yce Allah yle buyurur:
"...Bu glde karlaacaklarn unuttuklar,

ayetlerimizi bile bile inkar ettikleri gibi Biz

de onlar unutuyoruz'". Ve yine Yce Allah yle
buyurur: " ...Allah' unuttular, bu yzden Allah
ve bunlardan sonra yle
da onlar unuttu..
buyurur: "...Rabbin unutkan deildir'".
Ayn ekilde Gl ve Ulu Allah yle buyurur:

"Cebrail ve meleklerin dizi dizi durduklar

gn, Rahman olan Allah' n izin verdikleri dnda kimse konuamyacaktr. Konutuu zaman doruyu syleyecektir'''. Ayn ekilde Yce
Allah yle buyurur: "...K Yamet gn, birbirinize kfreder ve kar lkl lanet okursunuz . . . "$
Ve Yce Allah yle buyurur: "te cehennemliklerin bu ekilde tartmas gerektir'''. Sonra
1 A'rf (7), 51.
2 Teybe (9), 67.
3 Meryem (19), 64.
4 Nebe' (78), 38.
5 Ankebt (29), 25.
6 Sd (38), 64.

148

O yle buyurur: "...Allah: Benim katutnda

ekimeyin; size bunu nceden bildirmi tim"t
(114) Yce Allah yine yle buyurur: "te o gn
azlarn mhrleriz. Bizimle elleri konu ur,
ayaklar da yaptkla.rma hidlik eder'
Ve Yce Allah yle buyurur: "O gn bir takm yzler Rablerine bakp parlayacaktr"3 .
Sonra Gl ve Ulu Allah yle buyuruyor: "Gzler O'nu grmez, O btn gzleri grr. O Ltiftir, Haberdrdr" 4.
Gl ve Ulu Allah yle buyurur: "Allah bir

insanla ancak vahy suretiyle veya perde arkasndan konuur ..." s Sonra o yle buyurur:
"Allah, Ms'ya dorudan hitbetti ." 6. Ve
Yce Allah yle buyurur: "...Rabbi onlara, Ben
sizi o aatan menetmemi miydim?... diye
seslendi ..." 7 .
Ve Gayb Bilen Yce Allah yle buyurur: "...

Yeryznde ve gkte hibir zerre Rabbinden

gizli deildir. Bundan daha kk 'veya daha
by phesiz apak Kitb'dadr". Sonra
Yce Allah yle buyurur: "Allah onlara kymet
gn bakmayacak, onlar temize karmayacak ..." 9 . Sonra buyurur ki: "Hayr, dorusu
1 Kf (50), 28.
2 Yain (36), 65.
3 Kymet (75), 22-23.
4 En'am (6), 103.
5 r (42), 51.
6 Nis (4), 164.
7 A'rf (7), 22.
8 Yfnus (10), 61.
9 Ali imrn (3), 77.

149

onlar o gn, Rablerinden yoksun kalacaklardr" I.

Ve yine Yce Allah' n u buyruu: "Gkte
olanlarn sizi yerin dibine geirmesinden gvende misiniz? O zaman, yer, sarsldka sarslr" 2 . Ayn ekilde Yce Allah yle buyurur:
"Rahman ara hiikmetmektedir (istiv4" 3
Sonra O yle buyurur: "O, gklerin ve yerin
Allah'', iinizi dmz bilir, kazandklarmz
da bilir" 4. Ve Yce Allah buyurdu: " ki inin
gizli bulduu yerde drdnc mutlaka O'dur;
be kiinin gizli bulunduu yerde, altnclar
mutlaka O'dur; bunlardan az veya ok, ne olursa olsunlar, nerede bulunurlarsa bulunsunlar,
mutlaka onlarla beraberdir" 5 .
.

Ve Gl ve Ulu olan yle buyurur: "...

Biz ona ah damarmdan daha yaknz" 8. Ve

Yce Allah buyurdu: "Onlar kendilerine meleklerin gelmesini mi, yoksa Rabbinin gelmesini
mi, yahut Rablerinden birtakm mucizelerin
gelmesini mi bekliyorlar? ..." 7 . Ayn ekilde O,
yle buyurur: "Ey Muhammed! De ki: Size vekil
klman lm melei cannz alacak ..." 8
Sonra buyurur: "...Elilerimiz (melekler) bir
eksiklik yapmakszn onun cann alrlar . ..".
.

1 Mutaffifin (83), 15.

2 Mulk (67), 16.
3 T-H (20), 5.
4 En'am (6), 3.
5 Mcdele (58), 7.
6 Kf (50), 16.
7 En'am (6), 158.
8 Secde (32), 11.
9 En'am (6), 61.

150

Ve Yce Allah buyurur:"Melekler onlarn canlarn alrken..." 1 . Ve Yce Allah yle buyurur:

"Allah, leceklerin lmleri an nda ruhlarn

alr ..." Z
.

Kur'an'da bu ayetlerin benzerleri pek oktur.

Zndklardan bir adam, salt ve selam ona olsun
M'minlerin Emiri'nden bu yetlerle ilgili soru
sordu. O da ona, bu ayetlerin anlamlar nn nasl
birbirleriyle tutarl olduklarn anlatt ve (115) bunlarn yorumlarn aklad .
Bu hususla ilgili hadisi, Kitbu't-Tevh'id'deki
erhine dayal olarak kardm. Onun dilemesi ve
yardm ile, bu konuda bir kitap yazaca m.

***
Bu erefli risle, Yce Allah'a hamd olsun ki,
hayr ve afiyetle 1292 ylnda Rebiulevverin bitimine on gn kala (27 Nisan 1875) istinsah edilerek
tamamland .

1 Nahl (16), 32.

2 Zumer (39), 42.

151

INDEKS*
A
Abdulkaahir b.Thir b Muhammed el-Ba'dadi, 8, 125

Ali b.Ehi. Talib, 33, 34, 35, 42, 47,

48, 55, 56, 63, 73, 76, 77, 80,
82, 85, 101, 102, 103, 107, 109,
114, 115, 117, 119, 121, 122,
123, 124, 125, 127, 132, 133,
135, 141, 144, 146, 147, 151

Abdullah (Hz. Peygamber'in babas), 131

Abdullah b Cffer es-Sad k, 135
Abdullah b.el-Abbas, 132
Abdullah b.Sebe', 119
Abdulmuttalib, 131
Abdulmuttalib o ullar , 71
Abdurrahman b.Mulcem, 115

Ali b.el-Huseyn b.Babeveyh elKummi, 4

Adem (Hz.) 20, 93, 104, 105, 109,

131
Affifi 17, 18, 27, 28, 41, 84
Aie (Hz.), 125

Ali en-Naki b Muhammed, 60,

109, 117, 146
Ali er-Rza b.MCsa, 59, 60, 75,
85, 109, 116, 118, 146

akabt, 81

Ali olu Huseyin, bk.: Huseyn b.

Ali b.Ebi Talib
Amine binti Vehb, 131
Asaf A.A. Fyzee, 5, 6, 54, 89,
111, 116, 123

Aktiid el-imdmiyye, 6, 18, 24, 26,

27, 33, 41, 70, 72, 98, 106, 109,
110, 111, 113, 116, 117, 121,
127.
kl (b.Ebi Talib), 124
Alamut, 88
lem-i hev, 52
lem-i mcerredt, 51.
Aleviyye, 132, 135

Ali b. el-Huseyn Zeynelabidin,

57, 116, 132, 146, 147
Ali b. Ibrahim, 96

Ashabu'l-Kehf, 68, 69

el Bbu'l Hdi Aer (BHA),

-

17,

18, 25, 27, 28, 31, 32, 39, 70,

74, 80, 81, 84, 88, 91, 109,
110

* ndeks'te, kullanma kolayl salamak iin ahs isimleri ile

tarihi ve corafi adlar dz, kabile ve mezheb adlar aral k ,eserler
italik, terimler siyah olarak dizilmi tir Ayrca dipnotlar da ndeks'e
dahil edilmitir.

153

B
Badad, 4
bakaa, 49, 50; darul-bakaa,
82, 89.
ba's, 71, 72, 85
Belh, 4
Ben Kureyza, 100
Beyan, A.A., 88
el-Beytu'l-Ma'mr, 96
Browne, 109, 110, 114
C
Ca'de hint E 'as el-Kindi, 115
Cafer es-Sad k b.Muhamed
( mam), 26, 28, 29, 33, 35, 36,
37, 38, 41, 42, 43, 45, 46, 51,
52, 57, 61, 85, 90, 102, 109,
111, 119, 124, 127, 128, 129,
132, 133, 134, 135, 137, 139,
146
Cafer Tayyr b.Ebi Talib, 133
Calverly, E.J., 49
cebr, 28, 31, 38
Cebrail, 51, 54, 80, 94, 95, 100,
101, 105, 148
Cebriyye, 39
Cehm (b.Safvn), 90
Cehmiler, 88

A Creed of the Fatimids (FC),

17, 18, 19, 25, 26, 27, 28, 31,
32, 35, 41, 65, 71, 75, 78, 79,
88, 89, 109, 111, 124
D
Davud (Hz.) 21, 139
Dedimu'l sldm, 79, 110.
Delhi, 5, 6, 54,
Development, 78
D rariler, 88
Donaldson, 4, 109, 110, 115, 116,
117, 124, 131
-

154

E
Ebn b.Ebi Ayyas, 147

Eb Cfer Muhammed (et-Taki)

b.Ali b.Mus er-Rza, 59,
109, 146
Eb Cafer el-Mansr, 116
Eb Cafer Muhammed el-Bak r,
39, 57, 116, 132, 134, 146,
147,
Eb Cafer Muhammed b.Ali b.
Babeveyh el-Kummi ( eyh
Sadk), 3, 4, 7, 17, 24, 26,
27, 28, 29, 33, 35, 38, 39, 40,
41, 42, 44, 45, 46, 47, 49, 55,
66, 71, 73, 74, 75, 76, 78, 80,
81, 84, 88, 89, 94, 96, 98, 99.
104, 107, 113, 114,121, 127,
130, 132, 136, 137, 138, 140,
148
Eb Davud, 111
Eb Hanife ( mam Azara) 7
Ebu'l-Hasan el-Es'ari, 7, 35, 80,
Eb'l-Huzey1 el-Allf, 43.
Eb Tlib, 64, 131, 133
Eb Zerr, 61, 62, 141
Ehl-i Beyt, 51, 59, 103, 109,
110, 114
Ehl-i Ehv, 40
Ehl-i Snnet 18,21,25,32,37,
65, 72, 74, 84, 96, 98, 101, 106,
107, 110, 111, 113, 125
El-Yasa (Peygamber), 131
Es'ari, bk.: Ebu'l-Hasan el-Es'ari
Es'ariler,27, 39
Eyle, 73
el Fark beyne'l Ftrak, 8
-

F
Fatma (Hz.), 101, 125, 132, 135,
145

Fatnna binti Esed, 63, 64

Ferana, 4
Fkhu'l Ekber (Fkh) 18, 21, 25,
27, 28, 29, 33, 37, 65, 72,
74, 84, 88, 98, 106, 113
el-Fudall, 94
-

Guide to Ismaili Literature, 71

ari, 115
ult, 114,

120

Hseyin (Hz. Huseyn b.Ali b.

Ebi Talib), 31, 32, 47, 48,
109, 115, 117, 125, 146, 147,
148

Ismaili Law of Wills, 89, 111,

123,
Ivanow, W., 71, 88

Ibne (el bne 'an Usuli' d Diyne),

-

18, 21, 27, 28, 32, 33, 35,

37, 39, 47, 65, 72, 73, 74,
84, 98

H
Hafsa (bint Omer), 125
Hakikatu'l Met d, 87
Hallaciyye, 120
Harn er-Resid, 116
Harriyye (Hriciler), 114
-

Hasan (Hz. Hasan b.Ali b. Ebi

Talib), 47, 56, 109, 115, 117,
125, 146, 147
Hasan b.Ali el-Askeri (el-Mehdi
ul-Kaaim), 109, 117, 124, 127,
129, 146
Hasan el-Mse\,i, 4, 5
Hasan Sabbah, 88
Hashasiler, 88
Ha im o ullar ,132
Hatice (Hz.), 125
Havva (Hz.), 109
Haytu'l Kultib, 110
Hayber, 115
H ristiyanlar, 53,89,114,118
Hiam b.el-Hakem, 43
Hisamiler, 88
Horasan 4
Hubel, 126
hull, 71
hccet ( ler), 80, 82, 84, 104,
111, 131
-

Iblis, 21
bin Abbas, 121
bn Arabi (Muhyiddin ibnu'lArabi), 18
bn Babeveyh, bk.: Eb Cafer
Muhammed b.Ali
bn Hanbel, 111
ibn. Mce, 111
Ibrahim (Hz.), 31, 47, 108, 131,
133
krlu' d Din ve it nmu'n Ari'me, 5
-

lyas (Peygamber), 131

mam ( lar), 43, 53, 64, 79, 80,
82, 84, 85, 103, 105, 107, 108,
109, 110, 111, 112, 113, 118,
124, 126, 128, 139, 146. mmu'd-dalle, 121, 122 mmu'l-hud, 121, 122.
-

immet, 71
mamiyye, 17, 19, 128
Iran, 5
sa (Hz.), 20, 47, 48, 50, 53, 68,
69, 105, 106, 108, 112, 118
Ismail (Hz.), 131
Ismail b.Cafer es-Sad k, 41, 134
smaili (-ler), 32, 65, 70, 89,

155

90- Bat smailileri, 110

sna-a eriyye, 27, 32, 79, 110,
111,
srafil, 44, 94, 105
srailo ullar , 68
fi-mahtulife mine' 1- Ahbdr, 3
el-P tikadt
s-Siyer ve' s-Sulkk, 6

J
Jeffrey, 88, 90
K
Kbe, 96
kabir sorusu, 63, 65
Kaderiyeciler, 88, 114
kadir gecesi, 96
el-Kahir bi-Ahkmillah Hasan,
88
kassasiin, 129, 130
kaza ve kader, 33, 34, 35, 39
Kelmi pir (Kp), 19, 71, 80, 84,
88, 90, 94, 109, 131
Kerbel, 56, 115
( Kefu' 1- Mecklis) 5
Kitau'l-Hskl, 5
Kitdbu'l-Hidye, 5, 112
Kitkbu
-erii 5
Kitabu'l-Mukni fi' 1-Fkh, 5
Kitabu Seveibi' 1A' ml, 5
Kitdbu' t-Techid, 5, 17, 32, 33, 34,
35, 38, 39, 40, 41, 43, 46, 75,
78, 94, 151
K:fe, 4, 115
Kum, 4
L
Lt, 126
Lokman (Peygamber), 52
M
Macdonald, 78, 80, 84, 90, 94, 96

156

Makm, 147
Maktulu' t- Tklibin, 115
Malik, 91, 92
Meniu' 1- Ahbkr, 5
Meclisi 6, 110
Mecmdu' 1-Bahreyn (MB), 17, 19,
27, 35, 44, 49, 50, 51, 53, 54,
57, 62, 65, 70, 74, 81, 96, 114,
115
Mecma' u'l-Beydn, 102, 132
Mectistler, 114
Medine, 4, 115, 138, 147
meb" 69, 111, 112
Mekke, 4, 73, 138
melekdt, 50, 54
Me'mn (Halife), 116
Men-l-yahzuruhu'l-fakih, 3, 5
Ment, 126
Merv, 4
Meryem olu s, bk.: sa (Hz.)
Mesih, bk.: sa (Hz.)
Mikail, 54, 94, 105,
Mikdd (b. el.Esved), 141
Mller (E.), 5
Muviye, 147
Mudar, 74
Mufaddal b. Omer, 102
Mufavv da 114, 120
Muhammed (s.a.s.), 17, 29, 30,
43, 47, 48, 49, 51, 54, 56, 60,
61, 63, 64, 69, 71, 73, 74, 78,
79, 85, 92, 94, 95, 96, 97,
99, 100, 101, 102, 103, 105,
107, 108, 109, 112, 115, 118,
119, 122, 123, 124, 125, 126,
127, 128, 129, 130, 131, 132,
133, 139, 141, 142, 143, 144,
145, 146, 150.
Muhammed el-Bakr, bk.: Eb
Cafer Muhammed el-Bak r.

Muhammed b. el. Hanefiyye, 133

Muhammed b. el-Hasan (XII.
Imam), 109, 111
Muhammed b. Hasan et-Tsi, 3
Muhammed, b.Yakilb el-Kuleyni
3,6
Muhammed 'caz Hasan Bedayflui, 5, 6, 19, 27, 89
Muhammed Rza el-Muzaffer, 6
Msa (Hz.), 39, 47, 68, 108, 139,
149
Musa el-Kazm b.Cafer, 38, 58,
109, 116, 146
muska (rukye), 35

Mustedrek, 111
Mu'tasm (Halife), 116
Mutemid (Halife), 117
Mutevekkil (Halife), 117
Mu'tezile, 27, 32, 39, 75,
90, 98
mdelles, 19
M'minlerin Emiri, bk.: Ali b.
Ebi Talib
N

Risletu'l-'likadliti'l-immiyye 3, 5,
6
Rukn, 147
Ruknu'd-Devle (Buveyhi), 4
S
Said b. Cubeyr, 132
Selman (el-Farisi), 141
Semerkand, 4
Semld, 37
San'a, 73
Serahs, 4
Seyyed Hossein Nasr, 6
Seyyid Muhammed Husayn Tabatbai, 6
A Shi'ite Creed, 5, 6, 54

Shi'ite Islam(Shi'ite) 6, 18, 24, 27,

28, 33, 57, 79, 98, 106, 107,
109, 110, 111, 113, 115, 116,
117, 127
Sinan b.Enes en-Nehal, 115
Strothmann, R. 5, 117
Suleym b. Kays el-Hilal?, 141,
147, 148
Snni, bk.: Ehl-i Snnet

nebl(-ler), 53, 74, 84, 104, 106,

107, 113, 124

Necef, 5, 6, 54
Nesr, 126
Nicholson, 88
Niapr, 4
Nuh (Hz.) 47, 108, 110, 131, 133,
135
nbvvet, 59, 114
R

Rauzettu'l-Cennt2t, 44
Rebia, 74
reca (dn), 66, 69, 70
resul (ler), 53, 85, 104, 113,
Rey, 4

etlat, 55, 74, 90, 91, 93

eyh Eb Cafer, bk.: Ebi Cafer
Muhammed b. Ali b. Babeveyh el-Kumm?
eyh Mufid 6, 21, 24, 27, 28, 33,
34, 44, 47, 50, 81, 89, 93, 96
eyh Sada, bk.: Eb Cafer Muhammed b. Ali
? (-1 e r, a) 19, 39, 49, 70,
78, 83, 85, 89, 98, 107, 111, 113,
117, 125
Sirk, 126
it (Hz.), 131

157

T
Tahanevi, 49
Tahavi, 90
Tahran 5, 6

Tashihu'l-Ptikd ( Tas.), 6, 21,

23, 24, 27, 30, 33, 34.
Tebriz, 5
tefriz, 28, 119
Tehzibu'l-Ahkelm, 3
tenash, 70, 71
tebill, 18, 19
Tevhid, bk.: Kitbu't-Tevhld
Tevrat, 39, 44, 103,
The Muslim Creed ( MC) ,17 , 18, 19,
26, 27, 28, 31, 39, 41, 49,
65, 70, 74, 76, 78, 80, 84, 85,
86, 88, 89, 90, 91 93, 125, 131
The Shi'ite Religion, 4, 109
Tirmizi (Eb is), 110, 1 11,
U
Ummu Seleme, 125

mine'l-Kdfi (Usal), 3, 6,
24, 28, 31, 32, 33, 37, 38, 46,
53,96, 109, 115, 116,117, 122,
123, 124, 125, 127, 131, 146
Ahldri'r Rza, 5

158

Uzza, 126

Umenil', 90
zeyr (Peygamber), 67
V
vasi (-ler), 74, 79, 84, 85, 103,
107, 131, 146
velayet, 59, 82, 110, 111
Velld b.Abdilmelik, 116

Wensinck 17, 27, 39, 74, 88, 89,

94, 96, 110, 125
Y
Yahudiler, 40, 53, 114
Yahy (Peygamber), 52
Yeus, 126
Yeremya ( rmiya), 67
Yek, 126
Yezld b. Muviye, 117
Yunan feylosoflar , 50
Yf suf (Hz.), 38

Zebur, 44
Zurre, 33, 119

Fiyat : 20. TL.