UNIVERZITET U ISTONOM SARAJEVU

SAOBRAAJNI FAKULTET
DOBOJ

Seminarski rad iz predmeta Fizika

Tema:

Fizika optika: interferencija, difrakcija i

polarizacija svjetlosti;
Kvantna optika: fotoelektrini efekat, Komptonov
efekat

Mentor:
mr Zoran urguz dipl.fiz.

Doboj 2011. godine.

Student:
Vladan ii 172/11

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

SADRAJ

1.Uvod..................................................................................................................... 3
2.Fizika optika......................................................................................................... 4
2.1. INTERFERECIJA............................................................................................. 4
2.2. DIFRAKCIJA................................................................................................... 6
2.3. POLARIZACIJA.............................................................................................. 8
3.Kvantna optika........................................................................................................ 9
3.1. FOTOELEKTRINI EFEKAT............................................................................ 9
3.2.KOMPTONOV EFEKAT.................................................................................. 11
4.Zakljucak............................................................................................................. 13
5.Literatura............................................................................................................ 14

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

1.Uvod
Optika je nauka o svjetlosti. Ime je dobila od grke rijei optikos= to pripada vienju. Pod
svijetlou u uem smislu podrazumjevamo sve one pojave u prirodi koje zapaamo ulom vida, tj.
koje izazivaju nadraaj naeg oka. Zbog toga je razumljivo da su svojstva i priroda svijetlosti od
najstarijeg vremena privlaila panju ljudi.
Iako je svjetlost pristupana naim ulima i predstavlja vezu izmeu predmeta i posmatraa,
njena priroda je komplikovana i jo uvijek predmet izuavanja.
Za sad emo konsutovati da svjetlost potie od kretanja u atomu, mahom od kretanja
elektrona. Meutim, davno je zapaeno da tijela koja zrae svjetlost pored vidljive svjetlosti zrae i
one zrake koje su za nae oko nevidljive, ali koje imaju ista fizika svojstva. Zakoni koji vae za
vidljivu svjetlost vae i za ona zraenja koje nae oko ne primjeuje. Za to moemo rei: Optika u
irem smislu je nauka o zraenju.

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

2.Fizika optika

Dio optike u kome se posmatraju svjetlosne pojave za ije je objanjenje potrebno da uzmemo
u obzir i prirodu svjetlosti naziva se fizikom (talasnom) optikom. Postoje nekoliko fenomena kao to
su interferencija, difrakcije i polarizacija svijetlosti, koji se mogu objasniti samo talasnom prirodom
svjetlosti. S druge strane fotoefekat i Komptonov efekat i dr. mogu se objasniti samo korpuskularnom
prirodom svijetlosti.

2.1. INTERFERENCIJA
Interferencija je pojava koja nastaje na mjestima presjecanja talasa koherentne svjetlosti. Ona
predstavlja modifikaciju intenziteta dobijenu superpozicijom na mjestu presjecanja talasa i opaamo je
kao pojavu svijetlih i tamnih pruga na pozadini. Konstruktivna interferencija nastaje na mjestima gdje
su talasi u fazi, a destruktivna gdje su talasi meusobno pomaknuti za pi.
Razmotriti emo interferenciju dva monokromatski ravna talasa konstantnih amplituda

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

Dva svjetlosna talasa su koherentna ako imaju potpuno jednake frekvencije, odnosno
talasne duine ( monokromatska svjetlost) i ako se njihova fazna razlika ne mijenja tokom
vremena. Talasi koji nisu monokromatski mogu biti koherentni samo ako potiu od istog
izvora.

Interferenciju talasa svjetlosti iz dva izvora prvi puta demonstrirao je Thomas Young 1801.
godine.

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

2.2. DIFRAKCIJA
Difrakcija svetlosti je pojava savijanja, skretanja svetlosti sa pravolinijskog puta na
malim otvorima (pukotinama) reda talasne duine ili otrim ivicama, bez promjene
materijalne sredine kroz koju prolazi. Neprovidni zastor sa malim otvorom na slici predstavlja
prepreku prostiranja ravnog talasa, iji se takasti izvor nalazi sa lijeve strane zastora na
velikom odstojanju od sredita izvora.
Take u ravni otvora predstavljaju izvore novih elementarnih talasa koji se neometano
prostiru ne samo u pravcu normale na front talasa, ve i u oblasti geometrijske sjenke, poto
iza zastora nema elementarnih talasa koji bi spreavali njihovo prostiranje i u tom pravcu.
Svjetlost se znai iza otvora prostire u svim pravcima izuzev unazad.

Posmatramo dva zraka talasnog fronta koja prolaze kroz pukotinu, jedan ispod gornje ivice
pukotine, a drugi ispod njene centralne linije. Fazna razlika izmeu susjednih talasa koji stiu
taku P ine ravni sabirnog soiva potie od dopunske duine gornjeg zraka:
=(D/2)*sin.
Kada fazna razlika postane jednaka polovini talasne duine, susjedni talasi dostiu zaklon u
suprotnim fazama i dolazi do potpune destruktivne interferencije.
(D/2)*sin=(/2) sin=(/D)
Zaklon postaje ponovo taman kada je zadovoljeno:
sin=(/D),sin=(2/D),sin=(3/D).

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

Na sledeoj slici su predstavljeni uveano otvori na reetki i ravanski talas

monohromatske svjetlosti koji dolazi na reetku pod uglom o. Na zaklonu koji je veoma
udaljen od reetke posmatra se difrakciona slika. Posmatramo paralelne zrake koji dolaze na
donju ivicu svakog otvora. Ovi zraci po prolazu kroz difrakcionu reetku skreu za ugao . Na
slici uoimo dva susjedna paralelna zraka 1i 2. Ovi zraci su do linije AB preli isti put, a i od
linije AC prelaze isti put. Putna razlika ovih zraka, prema slici, je jednaka :
s = BD + DC = d * sino + d * sin (<BAD = o, <DAC = )
Ovi zraci interferiraju i njihov rezultujui talas e biti maksimalnog intenziteta ako je putna
razilika ovih talasa jednaka cjelobrojnom proizvodu talasne duine svjetlosti, tj. ako je
s = z * .
Sada iz gornjeg izraza dobijemo
z * = BD + DC = d * sino + d * sin
na osnovu ove jednaine mogue je odrediti ugao skretanja zraka reda z.
Ako zraci padaju normalno na difrakcionu reetku tj. ako je o = 0, dobije se na osnovu
posljednje jednaine izraz za odreivanje ugla skretanja zraka reda z kao :
sinz = (z * )/d => C * sinz = z * , C = 1/d
Zraci sa veom talasnom duinom jae difraguju, to omoguava dobijanje sprkte kao kod
prizmi. Razlika je samo u tome to se kod reetke jae difragiraju zraci sa veom talasnom
duinom, a kroz prizmu se jae prelamaju zraci sa kraim talasnim duinama. Tako reetke
daju normalne, a prizme inverzne spektre. Broj z daje red spektra, z=1,2,3,...,N.
Optika reetka ima primjenu kod spektralnih aparata, gdje uspjeno zamjenjuje prizmu.
Razlog tome je injenica da optike reetke daju ire spektre nego prizme, pa su takvi spektri
pogodniji za njihovo prouavanje.

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

2.3. POLARIZACIJA
Polarizacija svjetlosti je pojava koja pokazuje talasnu prirodu svjetlosti, njome
pokazujemo da je svjetlost transverzalni talas."Svjetlosni implusi" koji ine svjetlosni talas
emitirani su nezavisno jedan od drugog, pa on ima zastupljene oscilacije svjetlosnog talasa u
svim pravcima okomitim na pravac prostiranja (slika a). Takva svjetlost se naziva prirodna ili
nepolarizirana svjetlost.Polarizirana svjetlost je svjetlost kod kojeg su prisutne samo zrake
svjetla iji talasi titraju u istoj ravnini. Dakle, ako su oscilacije svjetlosnog talasa na bilo koji
nain ureene svjetlost je polarizirana. Kada su one izraenije u jednom nego u ostalim
pravcima, svjetlost je djelimino polarizirana(slika b).

Kada ugao izmedu reflektirane i prelomljene zrake iznosi 90 tada je reflektirana zraka
linearno polarizirana. Upadni ugao se zove Brewsterov ugao.

Izrazi na slici u prevodu znae:

1.Incident ray je upadna zraka
2.Reflected ray je reflektirana zraka
3.Refracted ray je prelomljena zraka
4.Point of incidence je taka upada

+ =90 =/2

sin / sin(/2- ) =tg =n

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

3.Kvantna optika

3.1. FOTOELEKTRINI EFEKAT

Fotoelektrini efekat je emisija elektrona iz metala pod dejstvom svetlosti. Otkrio ga je
sasvim sluajno Herc 1887. godine. Pre Ajntajna fiziare je bunilo to to vie svetlosti izbija
vie elektrona ali im ne menja energiju. Na energiju elektrona utie boja (talasna duina), a ne
intenzitet svetlosti. Ajntajn je sve nedoumice reio 1905. godine pretpostavkom da je svetlost
estine prirode tj., da se svetlost prostire u kvantima koji su nazvani fotoni. Vie fotona
izbacuje i vie elektrona ali energija izbaenih elektrona moe da poraste samo ako poraste i
energija fotona. Ta Ajntajnova pretpostavka bila je tada toliko radikalna da joj se
suprtostavljao i sam Plank, zaetnik kvantne teorije.
Godine 1921. Ajntajnu je dodeljena Nobelova nagrada za fiziku za objanjenje fotoeletrinog
efekta.

Ajntajn je pretpostavio da se svetlosni talas sastoji od velikog broja kvanata (koji su

tek 1926. godine dobili ime fotoni). Saglasno Ajntajnu, svetlost frekvencije ne samo da se
isputa u pojedinanim porcijama - kvantima, kako je to ve ranije postavio Plank, ve se i
prostire u prostranstvu i apsorbuje supstancom u pojedinanim kvantima, ija je energija
E=h. Na taj nain prostiranje svetlosti treba razmatrati ne kao neprekidan talasni proces,
nego kao protok lokalizovanih, u prostoru diskretnih, svetlosnih kvanata, koji se kreu
brzinom prostiranja svetlosti u vakuumu.
Energijski bilans pri fotoefektu moe se izraziti kao:
gde su:

Aj - jonizaciona energija potrebna da elektron napusti atom (za metale se ona moe
smatrati jednakom nuli, jer metal sadri veliki broj slobodnih elektrona);
Ai - izlazni rad elektrona iz materijala, koji predstavlja minimalnu energiju koja je
potrebna da bi elektron napustio povrinu odreenog materijala;
9

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

eUz - kinetika energija fotoelektrona.

Za metale, prethodna jednaina ima oblik:

.
Na osnovu prethodne relacije, minimalna vrednost frekvencije 0 upadnog ugla talsa, pri kojoj
moe doi do fotoefekta, iznosi:
.
Minimalna talasna duina svetlosti 0 pri kojoj moe doi do fotoefekta, je crvena granica.
Objanjenje fotoefekta je krajnje jednostavno: pri apsorpciji, foton predaje svu svoju
energiju elektronu, trenutno, i ako je ova energija dovoljno velika da elektron raskine veze
koje ga dre u metalu, on iz njega izlee. Kako je verovatnoa da jedan elektron primi
energiju od dva fotona zanemarljivo mala, svaki osloboeni elektron primio je energiju od
samo jednog fotona. Zato broj osloboenih elektrona treba da bude proporcionalan broju
apsorbovanih fotona, odnosno proporcionalan intenzitetu upadnog talasa. Ali, kako energija
elektrona koji izlee zavisi od energije samo jednog fotona (a svi fotoni su iste energije), sledi
da energija fotoelektrona treba da pokazuje linearnu zavisnost od frekvencije talasa, a da
uopte ne zavisi od intenziteta talasa.
Besprekorna Ajntajnova relacija za fotoefekat morala je da saeka svoju potvrdu
punih 11 godina, kada je Milikan, 1916. godine, uspeo da pomou dosta komplikovane
aparature potvrdi Ajntajnovu hipotezu o kvantima svetlosti, i da sa velikom tanou i on
odredi Plankovu konstantu.
Danas se razlikuju tri vida fotoefekta: spoljanji, unutranji i ventilni.
Spoljanjim fotoefektom (koji se, takoe, naziva i samo fotoefekat) nazvana je pojava
isputanja (udaljavanja) negativnog naelektrisanja (konkretno elektrona) sa povrine
materijala koji je izloen dejstvu elektromagnetskog zraenja. Spoljanji fotoefekat primeuje
se kod vrstih tela (metala, poluprovodnika, dielektrika), a takoe i u gasovima na
pojedinanim atomima i molekulima (fotojonizacija).
Unutranji fotoefekat predstavlja pojavu da pod dejstvom elektromagnetskog zraenja
dolazi do prelaska elektrona unutar poluprovodnika ili dielektrika, iz vezanih stanja u
slobodna, bez njihovog izletanja van ovih materijala. Kao rezultat toga, koncentracija nosioca
struje (elektrona) unutar materijala raste, to dovodi do pojave fotoprovodljivosti (poveanja
elektroprovodnosti poluprovodnika ili dielektrika pri njihovom osvetljavanju), tj. do pojave
elektromotorne sile.
Ventilni fotoefekat je jedan oblik unutranjeg fotoefekta, tanije pojava
fotoelektromotorne sile pri osvetljavanju kontakta dva razliita materijala - dva razliita
poluprovodnika ili poluprovodnika i metala. Ventilni fotoefekat otvara puteve za direktno
preobrazovanje sunane energije u elektrinu.

10

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

3.2.KOMPTONOV EFEKAT
Komptonov efekat je rasejanje fotona sa atoma pri emu foton gubi deo energije, tj.,
menja talasnu duinu. Efekat je znaajan jer je potvrdio korpuskularnu (estinu) prirodu
svetlosti. Moe kvantitativno da se objasni ako se predstavi kao igra bilijara fotona i
elektrona. Za otkrie i objanjenje efekta Kompton je dobio Nobelovu nagradu za fiziku 1927.
godine.
Ovaj efekat je bio vaan za razvoj moderne fizike jer je pokazao da svetlost ne moe u
potpunosti da se opie kao talasna pojava. Klasina teorija rasejanja elektromagnetnih talasa
sa naelektrisane estice ne moe da objasni promenu talasne duine rasejanog zraka. Za
objanjenje Komptonovog rasejanja neophodno je uzeti u obzir estinu prirodu svetlosti.
Komptonov eksperiment je najzad uverio fiziare da se svetlo ponaa i kao mlaz estica ija je
energija proporcionalna frekvenciji.
Komptonovo rasejanje se javlja na svim materijalima, najvie sa fotonima srednjih energija,
0,5 do 3,5 MeV.

1 talasna duina fotona pre sudara,

2 talasna duina fotona posle rasejanja,
me masa elektrona,
h/(mec) Komptonova talasna duina,
ugao skretanja fotona,
h Plankova konstanta, i
c brzina svetlosti.

Polazimo od zakona o odranju energije:

gde je E energija fotona pre sudara a Ee energija elektrona pre sudara jednaka njegovoj masi
mirovanja. Promenljive sa primom (') oznaavaju stanje nakon sudara.
Isto treba da vai i zakon o odranju momenta:

gde, zbog jednostavnosti, podrazumevamo da elektron pre sudara miruje pa pe = 0

Koristei vezu izmeu energije i frekvencije, i energije i impulsa E = hf = pc iz gornjeg izraza nalazimo:

11

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

Kosinusni lan, cos(), se javlja jer foton menja pravac kretanja pa je za slaganje momenata potrebno
uzeti u obzir ugao meu njima.
Zamenjivanjem p sa

i p' sa

, nalazimo

Sada transformiemo energijski deo:

i reavamo ga po pe':

Sada imamo dve razliita izraza za

, koja smemo da izjednaimo:

Sada je samo pitanje preureivanja:

Komptonovo rasejanje je od prvorazrednog znaaja u radiologiji jer je to najverovatniji

mehanizam meudelovanja visokoenergijskih H-zraka i atoma u tkivu i koristi se
u radiacionoj terapiji.U istraivanjima, Komptonovo rasejanje se koristi za ispitivanje
elektronskog omotaa u atomu.
12

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

4.Zakljucak

Obradom ove teme zakljucio sam da optika i danas igra veoma vanu ulogu u fizici. Mnogi
naucnici i danas razmatraju neke nove pojave.

13

Fizika optika: interferencija, difrakcija i polarizacija svjetlosti;

5.Literatura
[1]

E. Jakupovi, M. Kerenovi, FIZIKA III ,

BIHA, 1999. godine ;

[2]
D. Ivanovi, M. Raspopovi, D. Krpi, C. Boin, I. Aniin, V. Uroevi, S.
egarac, E. Danilovi, I. Vasiljevi, FIZIKA I , Srpsko Sarajevo 2002. godine

14