Zvuni izvor

Zvuni talas.Jaina
zvuka
Rezonancija kod zvuka i
interferecnija

Uvod
Pod zvukom u uem smislu smatramo pojavu

koju osjeamo ulom sluha. Mehanike

oscilacije tijela, koje se vre veim
frekvencijama, ire se kroz elastinu sredinu,
najee kroz vazduh i kao talasno kretanje
dolaze do naeg uha, gdje izazivaju osjeaj
zvuka.

Oblast fizike u kojoj se analiziraju zvune

pojave zove se akustika.

ovjek uje zvuk ije se frekvencije kreu od
20 Hz do 20000 Hz
Oscilacije ispod 20Hz ne osjeamo ulom sluha
i nazivamo ih infrazvukom
Frekvencije iznad 20000 Hz takoer ne
moemo uti, te takve oscilacije ine podruje
ultrazvuka.
Najmanja energija koju treba da ima zvuni
talas pa da ga uhom osjetimo zove se donji
prag ujnosti. Ako energija prekorai odreenu
granicu tzv. gornji prag ujnosti, uho e takav
talas osjetiti kao bol.

ZVUNI IZVOR

Oscilovanje ica
Zategnuta ica osciluje tranzvenzalnim

oscilacijama.
Na krajevima A i B ice
moraju uvijek biti
vorovi stojeeg talasa.
Ako ica treperi tako da
osim vorova na
Utvrenim krajevima nema drugih vorova,
onda kaemo da ona daje osnovni ton.

-frekvencija osnovnog
tona
Kako je brzina prostiranja
transvenzalnog talasa du ice data
obrascom:

-Tajlorova formula

Oscilovanje tapova
Oscilacije tapova mogu biti transvenzalne i
longitudinalne. Ako tap, koji je uvren na
jednom kraju, izvedena iz ravnotenog
poloaja on e poeti oscilovati transvenzalno.

Longitudinalna treperenja tapa mogu se proizvesti ako se

tap tare koom premazanom kalafonijumom ili mokrom
krpom du njegova pravca. Kada se obrazuje stojei talas,
estice osciluju u pravcu tapa i to tako da e na krajevima
tapa najivlje oscilovati, tj. na krajevima e biti trbusi
stojeeg talasa, a u taki u kojoj je tap uvren nee biti
oscilovanja, odnosno obrazovae se vor stojeeg talasa. Da
bi se formirali stojei talasi tap se moe uvrstiti na 1/1, 1/4,
1/6 duine tapa.

Oscilovanje vazdunih stubova

Oscilovanje vazdunih stubova moe se

ostvariti u cijevima koje nazivamo sviralama.

U njima tonovi nastaju longitudinalnim
treperenjem vazduha. Kod svirala razlikujemo
dva dijela, dio gdje se formira ton i dio gdje se
ton pojaava (rezonator). Prema djelu gdje se
formira ton razlikujemo :
a) svirala sa usnom ili svirala na brid
b) svirala sa jezikom
c) svirala na lijevak

Kod svirala na brid vazduna struja prolazi kroz kanal A i dolazi u

komoru B. Iz komore B vazduna struja udara na usnu (brid) U, gdje se
cijepa pa nastaju vrtlozi u struji vazduha.
Kod svitala sa jezikom vazduh struji uz jeziak J, koji treperenjem
periodiki otvara i zatvara struju vazduha, pa na taj nain nastaje
zguenje i razreenje vazduha u cijevi S.
Kod svirala na lijevak zguenje i razreenje vazduha proizvodi svira
svojim usnama. U svirala na lijevak spadaju razne trube.

Oscilovanje ploa i membrana

Ploe i membrane slue kao povrinski izvori

tonova. Izmeu ploa i membrana je razlika

kao izmeu tapova i ica. Kao materijal za
membrane moe posluiti papir (zvunik),
koa (dobo, talambas) i metalni listovi
(slualice). Ploe su uglavnom metalne.

Na ploama i membranama se obrazuje

dvodimenzionalni stojei talas, te se na ploi

(membrani) javljaju vorovi stojeih talasa du
izvjesnih linija, koje se zovu vorne linije.
Raspored i oblik vornih linija je vrlo razliit i
zavisi od dimenzija i oblika ploe (membrane),
nain privoenja ploe u treperenje i nain
privrivanja ploa.

Zvuni talasi

Zvuni talasi predstavljaju jedno podruje

mehanikih talasa. Zvuni talasi u

gasovima i tenostima mogu biti samo
longitudinalni, dok u vrstim tjelima mogu
biti kako longitudinalni tako i transvenzalni,
ali znaajniju ulogu igraju longitudinalni.
Prema Hukovom zakonu promjena pritiska
dp izaziva relativnu deformaciju sredine, pa
vai da je :

Iz relacija slijedi kada je longitudinalni talas predstavljen

sinusnom funkcijom, onda je talas pritiska kosinusna funkcija.To
znai da je u takama du talasa u kojima su elongacije
maksimalne (/2,3/2,...) promjena pritiska je jednaka nuli
(dp=0) ili u tim takama pritisak ima vrijednost koju je imao prije
prolaska talasa. Obrnuto pak, u takama gdje je deformacija
slojeva vazduha jednala nuli(,2...) promjena pritiska glasa je
maksimalna.

Jaina zvuka
Jaina ili intenzitet zvuka odreuje se

srednjom snagom koju val zvuka prenosi po

jedinici povrine normalne na pravac
prostiranja vala, odnosno koliina energije
koju prenosi val ujedinici vremena kroz
povrinu normalnu napravac prostiranja vala.

Jedinica intenziteta zvuka u SI - sistemu je

W/m2
Ako je jaina jednog zvunog izvora jednakaI
= Io, prema gornjem izrazu njegov nivo jaine
jejednak nuli. Zvuk koji je 10 puta vei tj.I =
10 Io ima nivo jaine 10 dB. Jaini od 21 mW
odgovaranivo jaine 120 dB.

Rezonancija
Rezonancija je pojava izazivanja

oscilacija u jednom tjelu oscilacijama

drugog tijela, koje s prvim ima jednaku
frekvenciju.
Rezonancija je ustvari jedan poseban oblik
prenoenja energije sa jednog tijela na drugo,
koji se ne javlja samo kod mehanikih
oscilacija, nego i kod zvunih i elektrinih.
Budui da je ova pojava najprije uoena kod
zvuka nazvana je rezonancija.

U svim oblastima fizike, koje se osnivaju na

oscilacijama, rezonancija igra veliku ulogu. Prvaa je

presudna kad neko tijelo treba da primi energiju
oscilovanja od drugog tijela. Rezonancija ini da
male periodine sile mogu izvriti velika dejstva.
Zbog toga pojavu rezonancije tehnika primjenjuje u
irokoj mjeri.
S druge strane, rezonancija u izvjesnim sluajevima
moe biti veoma tetna. Ona moe da prouzorokuje
pretjerano naprezanje i lomljenje materijala, pa se
tada naziva opasna rezonancija. Zato se vojnicima
zabranjuje da idu pod korak proko mosta jer bi se,
pri rezonanciji, mogle izazvati takve oscilacije mosta
koje bi mogle dovesti do njegova ruenja. Poznat je
sluaj ruenja jednog lananog mosta, koje je
nastalo usljed rezonancije izazvane udarima vjetra.

Interferencija
Interferencija je opta pojava kod talasnog kretanja.

Te e se svakako i javiti i kod zvuka. Meutim irenje

zvuka u obinim prostorijama je veoma sloeno zbog
toga to se pored osnovnog zvunog talasa javljaju i
mnogi talasi koji su odbijeni od okolnih predmeta i
zidova.
Efekti interferencije mogu se pratiti u Kvinkovoj cijevi.

Zvuk se proputa kroz cijev, koja se rava u dvije

grane, tako da se duina jedne grane moe po elji
mijenjati uvlaenjem i izvlaenjem pokretnog dijela
cijevi. Obje grane se opet kod A spajaju u jednu cijev.

Kada se zvuni izvor (glazbena viljuka) stavi u 0

ispred ulaza u cijev, onda se zvuk u cijevi dijeli na

dva talasa, koji prelaze razliite puteve i ponovo
se sastaju na izlazu iz cijevi u A. U taki A postoje
povoljne okolnosti za interferenciju. Pomou
Kvinkove cijevi moemo izmjeriti talasnu duinu,
odnosno frekvenciju zvunog izvora.