12397453 Bốn Mươi Năm Noi Lao Vũ Bằng

1
BON MI NAM NOI LAO
BON MI NAM
NOI LAO(1)
(1)
In theo ban in cua Nha xuat ban Van hoa Thong tin - 1993
http://ebooks.vdcmedia.com
TUYE N TA P VU BA N G
Thanh knh dang Cau, M,

Co Minh.
Men tang Khoai, Lang, Hau.
V.B
BON MI NAM NOI LAO
PHAN I
BAO TEU
Noi lao ma chi, nghe lao chi

Dan da lun phun hat ma ri
Chuyen i a chan khong buon nhac
Th than nghe ma ke may li.
Bo Tung Linh, tac gia Lieu Trai Ch D, m au tap
truyen bat hu bang bon cau th tren, a cho ngi ta
he thay ong lay lam vinh d lam nghe noi lao, khong
coi thien ha ra g. , noi lao ay, nghe lao ay, th hoi
a chet ai cha? Ho Bo hn thien ha ve cho o: dam
nhan huch toet ngay la mnh noi lao, mnh a noi
lao, noi lao noi leu nh the con hn la noi chuyen
i: xau qua.
Bay gi, ngi ta goi nghe lam bao la nghe noi lao
an tien. Ke viet bai nay nga vao nghe o a lau, hom
nay, ngoi gi lai cuon so ky c cua mnh, xin nhan ngay
la mnh lam nghe noi lao. V the tac gia lay au e
tap ky c la Bon Mi Nam Noi Lao ch khong dam
e la Bon Mi Nam Lam Bao, v tac gia nhan thay
BON MI NAM NOI LAO
rang noi lao la mot cai vinh d, lam nghe noi lao la
lam mot nghe ac biet t ai dam em ra khoe khoang.
Thc vay, a so cac nha lam bao bay gi nghe thay
danh t lam bao noi lao an tien ngoai mat th co ve
bat can, nhng tham tam th hi gian: tai sao lam mot
cai nghe cao quy nh nghe bao, tai sao lanh mot cai s
mang nghiem trong la hng dan d luan, tai sao phung
s mot quyen lc ln manh vao bc th t tren trai at
nay ma co ngi dam bao la lam nghe noi lao?
Thu thc co lam luc toi cung tng la toi oai, ma
nghe toi la nghe ghe gm thc; nhng gap luc may
chieu gio sm, mnh rat thanh thc vi long, toi cam
thay rang ngh nh vay, ch la mnh t doi mnh. e
long len ban tay, toi ch thay toi la mot anh noi lao
trng ky, noi lao vo toi va, noi lao ra tien, e ket cuc
en bay gi mang lay cai nghiep vao than, khong sao
g c, anh la c phai tiep tuc noi lao cho en chet
- v toi biet chac se khong the nao thoat c hai ban
tay sat boc nhung cua ba chua bao. Ngay khi bat au
lam cai nghe ieu ng nay, co phai toi a nghe thay
cac bac an anh lap i lap lai cau noi cua Jules Janin:
Nghe bao a ngi ta i en bat c au - mien la
thoat c no ra?
Toi khong tin nh vay. Luc con t tuoi, toi khong tin
g het: toi khong tin thuoc phien co ma, toi khong tin
co nghiep chng lam co au, lam iem, toi khong
tin cau noi cua Nguyen Du:
a mang lay nghiep vao than,
Cung ng trach lan tri gan, tri xa.
Toi ch biet mot ieu: thch th lam, thch lam bao
th viet bao, ch cung chang xay mong ln lao g het.
Khong bao gi toi ngh nh Carlyle: Cao quy thay
nghe lam bao! Moi ong chu bao co kha nang ha chang
phai la mot nha cai tr the gii v la mot trong nhng
ngi thuyet phuc the gii; mac dau khong do the gii
c ma ch do mnh c mnh thoi; tuy nhien cung c
am bao bang nhng con so bao ban ra cho thien ha
oc.
Toi khong tr qua kh nh Goethe coi thng nghe
lam bao: T lau, toi van tin rang bao ch sanh ra i
la e cho ai chung ngi ta tieu khien giet thi gi va
loe bp ho nhat thi; hoac v co mot sc manh nao o
ben ngoai ngan vien ky gia noi ra s thc, hoac v
tinh than ang phai anh cho y lac hng i; v the toi
khong oc mot t bao nao het. Ma toi cung khong
khinh miet bao ch, goi tuot la la cai, la gie rach, la o
BON MI NAM NOI LAO
bo nh thi hao Beaudelaire: Bat c t bao nao cung vay,

t trang au en trang cuoi cung ch la mot cai o cha
nhng cai g gm ghe, kinh tm. Chien tranh, giet choc,
trom cp, ha hiep, hanh ha, toi ac cua cac vua chua,
toi ac cua cac quoc gia, toi ac cua cac tu nhan, biet bao
nhieu la s say sa cuong loan cua vu tru loai ngi. Ay
the ma ngi ta dung bao e lam o khai v, v ngi
van minh a dung t bao e lam o khai v, cho ba an
buoi sang. Toi tin rang khong co mot ban tay trong sach
nao cam lay t bao ma khong cam thay muon buon non
buon ma.
Khong. oi vi nghe bao, toi khong ng thai cc
nao. Toi ch nh rang thu nho toi a oc sach la v
nha toi la nha ban sach, ngoai thi gi hoc bai; toi phai
ngoi ban sach, xep sach e gi ban i khap nc. Luc
ranh, toi vo lay sach e oc; t oc sach toi thch oc
bao; oc mai thay hay hay th toi lam th, toi viet bao,
the thoi, ch chang v ly do g het. Bai bao th nhat
cua toi a viet ra hoi Pham Tat ac xuat ban cuon
Chieu Hon Nc . Bai bao ay ven ven co may cau ai
khai:
Chung toi knh bieu qu bao cuon sach nho nay va xin qu
bao, neu tien, cho ang may dong sau ay: Sach Chieu Hon
Nc" cua Pham Tat ac a co ban khap cac hieu sach, rat
hay, rat lam ly, xin hai noi ch quan t tm oc ngay keo het".
Cac bai ac biet ay d dan en the ma co bao hoi ay
ang len that. Toi oc i oc lai mai en thuoc long;
cha u; toi cat ra dan vao an bom. Va t o toi thay
mnh la nha bao thc s ma chnh toi khong t biet,
cung nh ong Jourdain trong bai kch Trng Gia Hoc
Lam Sang cua Moliere noi len van xuoi ma khong biet
mnh lam van xuoi.
Toi me nghe bao t luc o.
Luc o bao ra ky co Nam Phong, Hu Thanh, toan
ban ve van e xa hoi va van hoa. Ngi viet bao, noi
thc ra la lam van ch khong phai lam bao. Mot cai
oan thien ngan bao gi cung bat au bang mot oan
ta canh bien ngau, kieu Tuyet Hong le s; con xa
thuyet th ban ve ch tn, ch ngha, va thng la
phai bat au bang cau Pham ngi ta tren i. V the,
ngi viet bao trc het phai tap viet van cho nhp
nhang, thanh thot.
Lam bao la lam mot nghe khong co trng, khong co
thay. Toi thch viet bao va muon lam nghe o qua,
nhng biet lam sao bay gi? Khong co cach g hn la
ba t bao nao cung oc, ba cuon sach truyen nao cung
coi, roi... hoc thuoc long tng oan, kieu mi bon, mi
BON MI NAM NOI LAO
lam tuoi i chim gai, cac chang trai mi ln len mn

mau th tnh, cop lai e vt vao trong nha ngi yeu ly
tng!
T nhan mnh la nha bao chnh cong, toi kho cong
mai giua, ren luyen van chng con coc. Th va van xuoi
cua Tan a, Nam Hng, Nhng Tong, Thi Nham,
am Xuyen lam cho toi bai phuc. Hoc thuoc long cha
u, toi con phai cat ra dan vao mot quyen sach e goi
au ging.
en ay, toi xin m mot dau ngoac.
Luc con nho, i hoc, toi khong en noi dot qua, nhng
tr nh rat kem, cho nen khong the nao hoc c ve
mon toan. Len en trung hoc, giao s toan che, liet vao
ngoai hang, cho mot hot vt khong u, phai cho hai hot
mi a. Kp en khi ln hn mot chut, toi sa oa, hut
xach, ru che be bet, tr nh lai cang toi. Roi en giai
oan cai ru, cai thuoc phien: tr nh toi hoan toan b
liet. V the, coi tap hoi ky nay, xin cac ban ng buoc
toi phai ghi nam thang, ng bat toi phai nh het cac
bao ch toi a lam ma cung ng bat toi nh het ten
cac nha bao, nha van lien he. Nh c en au, nh
c cai g, toi c viet ai ra. Nhng noi the khong co
ngha la toi viet au, viet khong co he thong.
10
Muc ch cua toi la thuat lai that ung cac giai oan
lam bao noi lao an tien cua toi e nhan o may ra cac
ban co nhan thay dien tien cua nghe bao nc ta ra
the nao. Them na, toi bat au lam bao t khi ngi
mnh con song di s o ho cua Phap; qua thi ky
Nhat vac kiem le tren mat at, a Phap mot cu vao
mong roi uoi i; en Viet Minh b mat; roi Nhat thua,
Viet Minh nam chnh quyen; quan oi L Han tiep thu
roi quan oi Phap lai tr ve Viet Nam; dan ta khang
chien... roi Phap thua ien Bien Phu, ky hiep nh
Geneve chia at nc lam oi, con song Ben Hai chia hai
an tnh, vac va ly vao Sai Gon hau ha Ngo nh Diem,
Ngo nh Nhu, cho ti bay gi song nh vao quan oi
My o ke, salem... rat co the c thuat lai het nhng giai oan
noi lao cua mnh, cha biet chng mnh lai ve lai c mot giai
oan lch s au thng, tang toc a qua. Neu qua c nh the
th hay biet may.
Bay gi toi xin khep ngoac lai.
Vay la toi hoc thuoc long van cua ngi khac roi bat
chc t van va ca y van cua ho e viet bai. Bay gi,
toi khong con nh nhng bai van ay ra sao, ch mang
mang la ngoai may cai truyen n in thach phan oi
Phap bat Pham Tat ac, toi co lam mot tap th u cac
11
BON MI NAM NOI LAO
loai: luc bat, song that luc bat, ngu ngon co phong, yet
hau... va may v hat cai lng Nam Ky theo kieu Boi
phu qua bao ky ten la An Sn, Thu Tam T... Co nhien
nhng tac pham ay khong bao gi c ra i. Nh vay
cung la mot cai hay, bi v neu hoi ay toi co phng
tien in thanh sach, ma van kho th vien con gi en
bay gi, co le chnh toi phai t toi, v sao toi lai co
the lieu lnh va lo lang en the!
Nhng luc o mnh mi co mi hai, mi ba tuoi, co
biet the la lo lang au. Toi van yen tr la mot nha van
ghe gm thc s va co trien vong i xa, i rat xa nh
Nguyen Du, On Nh Hau... Noi cach khac, toi hy vong
mot ngay kia thanh mot ten tuoi trong nen van chng
quoc te. V ngh nh the, toi tm cac ly do e ha cac
nha van tien boi, mac dau toi van phuc. Toi tm cach
ha tham ho trong bung e mnh lai anh la mnh
rang mnh co kha nang tien xa hn ca ho, mnh se la
mot ken coong ch khong phai ch la mot nha van,
nha bao quen co vai ngan ngi oc.
CH TAI, CH TAI
The la toi tng toi co tai. Neu c ngh mnh co tai

la t nhien mnh co tai thc th qua la cai tai cua toi
12
lien vi cai tai. Chng c la en e ngu trng Albert

Sarraut, ve toan, toi ngu nh con bo, en e t, e tam
th dot ac can thuong; ve vat ly va hoa hoc, giao s
nao cung gm mat khong buon keu len bang, v goi len
vo ch, toi khong biet mot ly g het. T nam th sau,
toi ch hoc rong ve van chng Phap, oc truyen Phap,
anh em trong lp oc g th bao nhau tm oc va nghien
cu tng ch dung, tng cach ket cau, tng chi tiet ta
canh, xuyt xuyt xoa xoa nh c thng thc mot mon
an g ngon lam.
Toi bat au oc Alexandre Dumas, Andre Theuriet,
Guy de Maupassant, Flaubert... t hoi o va nh rang
co hai cuon lam toi rung cam nhat la Les feuilles
mortes cua Andre Theuriet th do Tran Mai gii thieu,
con cuon Manon Lescaut th do Le Khac Quyen gii
thieu.
Bay gi, anh em cu hoc Lycee Albert Sarraut tan tac
moi ngi mot nga. Joseph Tran Le, Nguyen S Dinh,
Bu Loc, Bu Tho, Nguyen Van Chi, Paulus Hieu, Tran
Le Xuan (tc la ba Ngo nh Nhu), Tran Mai, Hoang
Van Ch, Nguyen Kim Hong, Nguyen Kim Hai, Marie
ien... ke th lam nen, ngi th a chet, co ke lai lac
loai sng gio bon phng, moi khi ma chieu gio sm,
BON MI NAM NOI LAO
13
sc nh lai thu anh em cung chung mot mai hoc ng

cung thay hiu hiu buon, khong the nao quen c nhng
ky niem xa xa.
Tuy nhien cac ky niem ve s hoc hanh, toi gan nh
khong con nh c g. Duy co mot ieu khong bao gi
toi quen c la chnh vao thi ky o, gia mot khong
kh Phap, bat buoc phai theo tac phong Phap, noi tieng
Phap vi nhau (ai noi tieng Viet ma kiem soat vien bat c
th an cong xinh met), chung toi, mot bon anh em gom bon
nam ngi, a xuat ban mot tap bao viet tay e la
Hon Nc Nam e chuyen tay nhau oc. Luc o, chung
toi quan niem la lam: bao ma khong co xa thuyet th
khong phai la bao. V the nguyet san Hon Nc Nam
so nao cung co mot bai xa thuyet nh ai, noi nhng van
e rang a ba cu nc ta van hien bon ngan nam,
hung kh cua cac bac anh hung nh Le Li, Tran Hng
ao... va en dp gio Hai Ba cung lam mot bai th
Vnh Trng Vng thi ua vi Hoang Cao Khai. Toi
lam th ky toa soan cua bao. Ngh nat oc ra, cung
khong biet ngoai bai xa thuyet th nen co nhng muc
g, toi che ra muc th va mot muc keu la Linh tinh
beng ang nhng tin tc lien quan en hoc sinh ngi
Viet trong trng Phap, con bao nhieu ang toan truyen
14
ngan. Co truyen cop Guy de Maupassant; co truyen keu

la Bc Tranh Xa Hoi con nha giau viet lang nhang ve
xa hoi ngi ngheo; co truyen buon ci, anh nao oc
tieu lam Phap thay hay th tan rong ra thanh mot bai
lao leu.
Anh em ua nhau viet. Toi lam mat quan trong, bo
ca lam luan va hoc kch Le Cid, ch ngoi oc van lai
cao. Nghe thay mang mang rang lam th ky toa soan
bao th phai sa van ngi khac, toi cung trnh trong
gach, xoa, lon cau au xuong t, lon cau t len au,
roi tam tac t cho la banh lam. Ket qua banh chang
thay au, b ngay bon ac on no chi va cam khong c
sa mot ch, mem cai phay. Toi tng chng nh co
ai cho mot nhat bua vao au, nhng sau lam ra mat oai,
h mot cai roi ket luan: o la cai vinh, cai nhuc cua
nghe lam bao!
Bu lai cai au ay, toi c mot cai sng rn la muc
Linh tinh beng cua t Hon Nc Nam lai c anh
em tan thng. La v muc nay viet bang mot giong van
teu, chi c vong mang ca len! Luc o, chung toi con
tre, kh huyet phng cng, bat c anh nao b choc
cung eu hang say muon am a, xin t gan hay t huyet.
Khong hieu mot hom Tran Mai noi g, b mot bon tre
15
BON MI NAM NOI LAO
con Tay lay tay lam cai chan mui che anh; chung toi
viet mot cai po tanh huych Tran Mai. Anh nay cao
ln, khoe manh, tc soi len, chay ngay ra cai phong ten
vuc au vao nc lanh, roi tm lu tre con Tay sanh s.
Chung toi hoc ban B, chung hoc ban A.
ai dien cho ban A la thang Wintrebert cao nh ho
phap. Mot cuoc anh giap la ca dien ra sau gi hoc.
Wintrebert cho Tran Mai noc ao. Anh em tc tng
chng hoc mau. Chung toi ac biet ra mot so in thach
keu goi anh em ai oan ket anh bo me Tay i. Roi
y nh nhng thang khung, chung toi khong biet lam
cach g e to rang ta ay khong coi Tay ra cai tha g,
chung toi c he trong thay Tay la ngang, chi va ngh
cach lam ten tam thuoc oc e giet khong con mot
mong.
Ket qua hoc tro Tay van song nhan ma ch co bon
chung toi chet au nc. Sau mot cuoc ieu tra gay gat
cua ong sang s map thu lu, t bao cua chung toi b
ong ca vo han nh, con may nhan vien b a len
hoi ong ky luat do hieu trng luc bay gi la Loubet
chu toa. Hoi ong phan quyet uoi chung toi, nhng sau
cho hng mot ac an e kp thi hoi loi: cho hoc them
16
sau thang na; neu trong thi ky o, to ra co hanh kiem

tot, cham ch hoc hanh th lai cho hoc lai.
The la mong lam bao cua chung toi tan tanh. Nhng
thieu nien nao ma chang the: hach s sang. May ban
qua khch cua toi, tra thu, nhat nh bat hp tac vi
hoc tro Tay. Rieng toi, toi chi troi: khong c xuat
ban bao viet, toi xuat ban bao mieng, noi nom la toi
chi the. Chi bang tieng Viet. Gap thang Tay con nao
cung chi. Mot hom, thay the thao la Patche bat tap
mot mon nam ep xuong co. Toi mac quan dai nam xuong
co t b lam be bet, tc mnh toi chi ... me cha
may!. Vo phuc thang cha nghe tieng. Ang chng no an
cm Viet mon rang ra roi, hay la no lay v lo can th
khong ro, nhng va nghe thay the no trn mat, goi toi
len sa lng cho mot tran ra g va trnh len hieu
trng. Lan nay, toi yen tr i i, nhat nh c mi
ve nha; nhng khong hieu trng no quen, hay la ky
luat nha trng long leo, toi ch an ba cong- xinh to-tan,
ba chu nhat i en trng ngoi mot mnh mot cho nh
con cu e t phe bnh kiem thao.
S chan nan bat au t o. Nghe bao a hai toi.
Nhng ky lam: nghe bao cung nh nghe hat nha tro
ngay trc, hay nghe ban ba bay gi. No la cai nghiep:
17
BON MI NAM NOI LAO
a mac phai no th me, khong chu c. Toi thch cai

nghe bao hai toi nh the. Toi se lay c chan nan ay e
tron hoc i len Ho Tay, vn Bach Thao e oc van,
oc bao va tm mot loi i cho ngay mai.
NGHE BAO A NGI TA
EN BAT C AU
Trong nhng dp suy ngam nh the, co mot cau

thng nang en vi au oc toi: Nghe bao a ngi ta
en bat c au, mien la thoat c no ra. Thu thc, luc
o toi suy ngam rat nhieu ma van khong hieu thau t
tng ay. a en au? Toi khong biet nghe bao a
ngi ta en au het. Rieng toi, toi ch thay no a toi
en cho chan chng, bo hoc bo hanh, i noi doi cha ve
nha noi doi chu. La tai the nay: trng Albert Sarraut,
hoc tro co the c t ong ngh, khong can xin phep
trc. Vai hom sau i hoc, ch can bien mot la th, ky
ten bo me roi trnh cho sang s la c. Thay ngon
nh the, moi thang toi lai ngh mot hai lan, va moi lan
ngh xong lai lam mot n, ky ten bo me, noi la con
toi om.
Nghe bao a ngi ta en bat c au. Th qua nh
the that: nghe bao a toi en cho tron hoc, noi doi,
18
nhng cha u; no con a toi i xa hn na. Nguyen

hoi ay bien ong Yen Bai dien ra that li, Tay bat
gi cac nha ai quoc va ay ai nhieu thanh nien. Mot s
chan chng mong menh tran lan tren at nc. Cung
nh ai, toi mac phai cai benh cua thi ai, ngha la t
cho mnh sinh bat phung thi.
Nha toi la nha ban sach va buon giay. V giao thiep
vi Phap, me toi nuoi cai mong la toi thi o Tu tai, roi
nh mot hai ngi Phap quen thuoc nhan lam con nuoi
a sang hoc thuoc Ba Le. Toi nghiep, chnh me toi
khong nhan biet toi a chm nghien va tieng la i hoc
ch toi van tron i chi. Thang hoac co en lp th the
xac ngoi o ma hon th phieu dieu tan au au: toi ngh
en cuon Cours de journalisme par correspondance va
nung nau mot kch ngan hay mot tieu thuyet viet cho
bao An Nam Tap Ch cua Nguyen Khac Hieu (b danh
Tan a Nguyen Khac Kh).
Noi en qua trnh bao ch Bac Viet, theo toi, cac
nha van lao thanh nh Hoang Tang B, Dng Ba Trac,
Nguyen o Muc, inh Gia Thuyet, Pham Duy Ton,
Nhng Tong... eu co cong ong gop rat ln lao, nhng
phai i en luc Nguyen Van Vnh va Pham Quynh but
chien ve van e lap hien th ta mi thay mot th nha
BON MI NAM NOI LAO
19
mi lam cho lang bao manh hn len. Tuy nhien, manh

khong co ngha la tien bo. Toi con nh luc o bao hang
ngay co ba t: Thc Nghiep cua ong Mai Du Lan, Trung
Bac cua ong Nguyen Van Vnh va Khai Hoa cua ong
Bach Thai Bi. Tin tc do S Cam Hang au va Hang
Trong cung cap, con xa thuyet th Trung Bac bao gi
cung ket luan: Quoc dan ong bao ngh sao?. Ong o
Than, rau mot ong, viet xa thuyet cho bao Khai Hoa,
c tet mong nam th co mot bai xa thuyet mong 5 thang
5, tet Nguyen an th khong bao gi thay oi, m au
bai xa thuyet bang hai cau (co dau than): Tet en roi!
Tet en roi! Con ong Mai Du Lan th mac cho Truc
Khe Ngo Van Trien va cu c Mai ang e viet g th
viet, viec chnh cua chu bao la nhan o ve in, lay tien
an chac hn la ban bao.
Toi oc Hu Thanh, Nam Phong va cac bao hang
ngay khong ham may, nhng oc eu eu e xem co tieu
thuyet nao hay th hoc thuoc may cau m au bien
ngau.
Phai i en luc len s gong trng, toi mi that
thch nghe viet bao. Nha bao toi gap au tien la Tan
a Nguyen Khac Hieu. Nhng bai toi viet An Nam
Tap Ch la nhng t tng cua mot ong cu non, may a
20
tam sao that ban roi, ch khong ma phai oc lai th xau

ho ma chet mat. Toi noi: thch nghe viet bao. Ch
thc ra th cha ham viet.
Toi con nh ro rang toi bat au ham viet bao la ke
t ngay cac ong Hoang Tch Chu, o Van, Phung Bao
Thach, Ta nh Bnh, Vu nh Ch lam t Ngo Bao cua
ong Bui Xuan Hoc. Cho en bay gi va mai mai toi van
nhan rang Hoang Tch Chu a lam c mot ky tch:
viet Nam Phong ky ten Ke Thng, oc chan nh cm
nep nat, the ma i Phap may nam ve, lam c mot
phat rat tr la lam soi ong ca nganh bao ch, em lai
cho t bao mot bo mat mi, mot hi th mi, mot sinh
lc mi. Ngo Bao mot xu ban chay khong che c. oc
khong bo mot ch. Van hay khong chu c, cai lp
tieu yeu nh toi luc o eu cong nhan nh the, nhng
cac ong ln tuoi th dng nh khong tan thanh.
PHONG TRAO ONG TAY
Nhng thi gian em tien bo en cho ngi ta sc

may ma ch i nhng ngi ngoi bnh luan suong. Ong
phan oi ? Th xin mi ong hanh ong. Ch tri ma
khong hanh nh Vng Dng Minh a noi, th... tieu!
Lan song Hoang Tch Chu va tap oan anh ao cac bo
21
BON MI NAM NOI LAO
gia i, khong co g la het. Va ngi ta se khong la la

mot khi cao trao a phat khi roi th ch co tien ma
khong co lui, ch co len ma khong co xuong.
Toi khong the ta c s kham phuc cua toi luc thay
cac bc tng au Hang Trong, Hang Bong dan nhng
bc quang cao to bang cai chieu ve mot ong quy xuong
oi qua a cau tren vai. Mi qua, cao cap qua! Bao
ong Tay cua Hoang Tch Chu ra i, sau khi ly khai
vi cu Bui Xuan Thanh, than phu ong Bui Xuan Hoc.
Phai noi rang bon mi nam a troi qua, toi cha thay
co mot quang cao nao lam cho toi say me nh the, hap
dan nh the, ke ca nhng t bao bay gi co nhieu
phng tien ma cung co nhieu tien hn t ong Tay!
Toi con nh co chieu i hoc ve, o xe ap lai, toi
ng xem tng net ve cai ong Atlas om qua a cau va
qua thc toi a i tng ngay e mua ong Tay so 1.
Phai noi thc: ep th t bao co ep thc, nhng bai t
qua, va khong co g xuat sac, tr vai cau th in nhng
cho thieu bai nh: tren chiec o to con cho ngoi - di cai xe
bo thang ngi loi ... Chnh luc nay, bon ngi nghch
vi Hoang Tch Chu mi a ra luan ieu tan cong:
Chu hoc d chet i, rong nh t but hay Chu th ch
nho mot voc, ch Tay ba x ba tu ch co xom g!.
22
Muon noi g, mac; ngi ta van theo oc ong Tay va

en luc ra hang tuan (kho bao 60x80), roi t hang tuan
ra hang ngay (kho bao nh t Monde bay gi) hau het
eu nhan thay ong Tay la t bao so dach Ha thanh.
Ngoai muc Chuyen au cua Van Toi ma luc o toi coi
la sieu van nghe, toi con nh mai may cai truyen ngan
ma toi lay lam kieu mau viet van, nh Go Co Mt cua
Hoang Ngoc Phach (ky ten la Hoang Tung) truyen
Trng Chi cua Phung Tat ac, ke lai cau chuyen cu
anh lai o me con quan tha tng, luc chet, nhap hon
vao mot cay bach an, va truyen Bch Ma Lng (cung
cua Phung Tat ac) nhac lai chuyen nha nghe s me
chnh bc tng ma mnh a tao ra...
oc nhng truyen o, toi than phuc cac tac gia, roi
t o, toi coi tat ca nhng ngi nao a cong tac, a
giao du vi Hoang Tch Chu eu la nhng bac tai ba loi
lac, va co nhieu luc toi m c neu c biet cac v
nay, co mot bai ang len bao cung vi ho th bo het
sc. Them qua am ra lieu. Mot ngay mua thu cua mot
nam ma bay gi toi cung khong con nh na, ngi hoc
tro dot toan nht Lyt Se la toi a anh lieu gi ba
truyen ngan en cho bao ong Tay, yeu cau phu chnh
va neu co the c th ang tai.
23
BON MI NAM NOI LAO
en bay gi, toi van cho rang toi a may het sc, la
v bai cua toi gi en nha bao lai c nha bao vui long
gi ra e oc. Toi noi may la v sau nay vao han nghe
roi, lam chu but, th ky toa soan cho nhieu tuan bao va
nht bao, toi biet co nhieu bai v, truyen tch rat hay
cua ban oc gi ti ma khong c chu nhiem, chu but
mo ti hay m ra coi, hoac coi s s roi bo, lam cho ph
mat bao nhieu mam non, co nhieu hy vong nay n sau
nay. Toi may la v ba truyen cua toi gi lai, c ong
chu but bao ong Tay luc o la Phung Tat ac lu y
sa cha va cho ang tai (vao ung cho a ang truyen
Go Co Mt cua Hoang Tung). Truyen th nhat cua toi
ang ong Tay la truyen Con Nga Gia ma ong Phung
Tat ac cho at di mot tt-ruy-b-rch la But Mi.
c s khuyen khch vo gia o, toi bieng hoc; het ngay
ay sang ngay khac, ch lo viet But Mi. Roi, e m
rong pham vi, toi lai e ngh m them mot muc mi
trang nhat: muc Cuon film ve lai nhng nhan vat thi
ai nh ong Phong Phanh, ong To Toe.
Khoi phai noi, c ng ten ben canh cac bac an
anh, toi vay het cho noi, nhng hanh dien nhat cho
toi, ay la ngay toi nhan c mot cai thiep cua Hoang
24
Tch Chu mi toi en toa bao pho Nha Th noi

chuyen.
BAR DAN MI
Toi c gap ong Phung Tat ac lan au tien, vao

mot chieu tat nang, nhan dp en yet kien Hoang Tch
Chu tai tru s bao ong Tay 12 pho Nha Th. Va
mi thay ong ac ngoi ban viet ca so i thang vao,
toi a biet ngay; khong phai v a c ong t gii
thieu, nhng tai chnh toi c biet v co be ban, trc
o, a ch ong cho toi roi. Ngoi xuong ghe, noi vi ong
cau au, mau toi chay co mot dong, phan v s van ong,
phan v van nghe tieng ong la con nha giau Nam
Thanh, thao i mot cay, lai co tieng la tay an chi sop,
ma mnh th ch la mot anh hoc tro be nho mi bc
chan vao i qua may a sam va cu-tuy-ri-e toi! Noi th
biet noi g bay gi? Toi luong cuong va cam thay tay
chan tha ca, khong biet giau cho nao.
Ma ong Phung Tat ac th mat lai lanh nh tien,
khong he khuyen khch toi mot ly ong cu. Thanh th ngoi
cha ay nam phut, toi ng day xin len lau gap ong
Hoang Tch Chu nh a hen, nhng trong nam phut ay,
25
BON MI NAM NOI LAO
co ai biet rang toi a s ong Phung Tat ac them biet

chng nao khong?
Ong ac mac au phuc, ven tay ao s mi len ngoi rung
ui khao cu Nho giao. Ben canh hai cuon sach cua Le
Than Tran Trong Kim, toi thay mot chong sach ch
nho. em hom ay, ve nam nh lai buoi ban chieu, toi
chan i khong the ta, v thay Phung Tat ac, toi quan
niem muon viet bao cho ra viet bao, muon s dung ngoi
but cho tai tnh nh ong ac trong muc Trc en cua
bao ong Tay, ngi ta phai thong kim bac co, thao ca
ch Han lan ch Tay. Ma toi th ch Tay mi en s
gong, con ch Han th biet co may ch Co cong ien
giao t do hai cu Thien va cu Chnh day trng Hang
Voi luc con theo tieu hoc. The nay th en kiep chet
cung khong the thanh mot nha bao nh Phung Tat ac
va Hoang Tch Chu!
Toi lai xay mong, toi lai m c hoc ch Han, nhng
o ch la m c hao thoi, cung nh sau nay toi thay
bon cac ong o Van, Chu Mau, ang Trong Duyet lam
bao ch Tay, viet ch Tay, toi lai m c gioi ch Tay
e viet bao Tay kieu Cri de Hanoi, nhng rut cuc bao
nhieu mong ay eu bien ra may khoi... phu du het.
26
Xa hoi Viet Nam luc ay mac mot cai bnh ma ngi

ta goi la bnh thi ai. Thanh, thieu nien cha mat goc
han, nhng khong bam vu vao au, song bap benh nh
nhng cai phao. Qua may cuoc an ap cac nha ai quoc
lao thanh nh Phan Boi Chau, Phan Chu Trinh, ngi
ta thay can phai co mot cai than tng g e ton th,
e lam ch i theo, th va van bon Tay Du nh Chu
Mau, Hoang Tch Chu, ang Trong Duyet, ang Phuc
Thong, Nguyen Bnh Nam... ve nc a ra phong trao
song mi, ngh mi, an mac mi, tranh au mi.
Phai, toi a noi vay va toi nhac lai rang toi than
phuc tat ca nhng ngi a cong tac, a giao du vi
Hoang Tch Chu ma hoi o toi coi la nhng bc tai ba
loi lac. en bay gi toi van con nh ro rang moi khi
thay cac ong o Van, Chu Mau, ang Trong Duyet i
t nha in Trung Bac Hang Bong ra, roi coi ho la
nhng bc ky tai, muon chiem ngng. Thay bon cac
ong lam cong viec g, xuat ban bao sach g, tung may
i na, toi cung e danh tien mua oc cho ky c. Toi
se khong ta lai cam giac cua toi khi oc nhng t nh
Cri de Hanoi, Dan Mi, Nhan Loai, Chieu Bong
hay cuon sach th g o cua ban cac ong, trong o co
mot bai noi ve con morpion, khong che c!
BON MI NAM NOI LAO
27
Toi ch muon nhac lai lan au toi nhn vao cai bar
Dan Mi cua Chu Mau, cho au Hang Gai re ra Hang
Hanh. Bay gi bar m nhieu, ngoi uong ru quay,
tren nhng chiec ghe cao leu ngheu la thng; nhng
hoi o Ha Noi ma thay the th ngi ta muon te xu
v la qua. Uong ru; nhay am; co ong ra ng ca
noi tieng Tay vi va vi vut nh gio; lai them ong Chu
Mau oi cai mu au cua Cha chay ra chay vao noi toan
tieng Tay, toi cam thay mnh que mot cuc; do o toi phai
thu thc la t khi bar Dan Mi ra i cho ti khi ong
ca, toi khong dam bc chan vao mot lan nao, mac dau
toi co tha phng tien.
Toi khong dam bc chan vao khong phai v toi ao
c. Trai lai, luc o toi cung sa oa nh ai, nhng cai
tam ly cua ngi tre tuoi thc la phien toai. Ca nhan
toi u cac tat xau net h, nhng toi quan niem cac bac
an anh o, cac thu lanh cua toi khong c la nhng
ngi tam thng, lo lang, nhang nht. Bi v noi cho
thc, thay cac ong ra cai ve chi bi khet tieng, co khi
lo lnh, trang trn, lai tra ru, nhay nhot, toi cam thay
ho a vi pham ao c, ma ao c luc ay a xuong qua
roi. Tap oan Hoang Tch Chu, Chu Mau, muon noi g
th noi, cung a co mot cai loi, la ay cho thanh nien,
28
thieu n luc o nhay nhng bc nhay vot vao s an

chi lieu lnh, coi i la n pa, coi i nh bai phan.
Co nhieu ngi, ong y vi toi, khong tan thanh; nhng
trai lai, cung co mot so ngi ci m hn, san sang tha
th, vien le rang moi khi co mot cuoc oi thay quan
trong, trong luc giao thi, sao tranh c nhng s lang
nhang, qua trn!
Du sao i na, cam tnh cua toi vi tap oan Hoang
Tch Chu, o Van, Chu Mau van khong v the ma giam
thieu. Toi co cam giac la tap oan ay ngoi xom len xa
hoi, va mot so ngi trong tap oan co mot thai o
khinh bac, kieu hanh; nhng nghe thay ho thoa ma xa
hoi, mat sat nhng cai thoi tha - du la khong co mot
ke hoach g xay dng - toi van c me nh thng. ien
hnh la tuan bao Duy Tan cua Nguyen nh Thau chi
nghe sao ma sng the, ma truyen vi tro nghe sao
ma... eu the?! eu en phat n, nhng khong tm oc
khong chu c. Toi co cam giac nh bay gi oc nhng
bao My nh Play Boy, Feminal, Figure, For Male,
ang nhng hnh eu qua, dam qua, mot mat c thch
va c phuc, nhng mot mat c che - che cai xa hoi My
sng qua hoa ro, giai phong con ln long qua mc,
29
BON MI NAM NOI LAO
chang trc th sau cung se a ngi dan My en mot

con ng en toi hn bay gi.
Toi con nh hom bao ong Tay ang bai But Mi
au tien, toi tng v xuc ong qua co the b mot cu
sang ma ngoeo. Chieu hom o, ho hang than quyen va
ban be en hoi tham. Toi pht tnh, ra cai y o la
chuyen rat thng, ha c g phai lam on nh vay!. Vi
cai ve mat pht tnh gia tao o, toi co y muon noi len
mot cach tham kn cho thien ha biet rang ay mi ch
la mot chng xoang, toi con tram ngan chng khac ac
lam, roi se gi ra dan dan, toi la thien tai ma!.
Vai ngay sau o, toi nay ra mot sang kien: toi la nha
bao thc thu. Chng c la toi a co bai in tren bao gi
i toan quoc. Ma la nha bao thc thu th phai co cai g
khac ngi ta ch! Khong phai suy ngh lau la g lam,
toi biet ngay rang a la mot nha bao th phai khac
ngi, phai lap d, phai co tac phong y nh nhng nha
bao noi tieng luc bay gi nh Hoang Tch Chu, Phung
Bao Thach, Ta nh Bnh, Bui Xuan Hoc, ang Trong
Duyet, Phung Tat ac ma toi van thng nghe on ai
la nhng tay chi ch t.
Toi hut. Toi uong ru, toi chi bm.
30
Va e to ra rang mnh cung la tay lao luyen nh ai,

toi hut d, uong d. Nh the, toi con oai ve mot phng
dien khac na. La luc bay gi dan nc oan Tay vo
cung, vu Phan Boi Chau b bat a ve nc x cha
xong th tiep en vu Phan Chu Trinh gi huyet th cho
Tay gay phong trao bai cong bai khoa roi lai en vu
Yen Bai lam cho mi ba liet s len may chem. Bao
nhieu bien thien o a tao nen mot phong trao soi noi
hang say. Nhng ngi thc tam ai quoc, vao tu ra
kham, khong ngay nao khong co. Nhng ben canh o,
cung khong ngay nao khong co nhng tay ai quoc sa long
th van than dai cho the nc, thnh thoang lai ong
ca oan Tay, hoac lam th con coc chi thang Tay (nhng
lai s b bat nen goi chech thang Tay la thay tang) va cho nh
the la... cay chua lam.
Thu that luc o, oc nhng bai th nh Tieng Quoc
Keu cua am Xuyen Nguyen Phan Lang hay Chieu
Hon Nc cua Pham Tat ac hoac th Ganh Nc
em cua Tran Tuan Khai, toi phuc c lan ra va trong
tham tam cung muon co cai tai chi ong, chi canh,
chi bong, chi gio nh the; nhng v khong co tai nen
anh phai chu tho.
BON MI NAM NOI LAO
31
Khong chi Tay c nh ai (v toi s b Tay bat a

ra Con ao) toi ben buoc ngay len co toi mot th bnh:
bnh chan i. Toi lam ra ve chan chng the s, uat
c v nhng canh chng tai gai mat, at nc lam
than, tm u cac cach trac tang hnh hai, tm u cac
cach e t huy mnh i. Lam nh the - theo toi ngh
luc bay gi - no co ve cha, ma mi that hp vi con
ngi lam bao.
Roi cac bai bao nao mnh viet ra, oc lai, mnh cung
thay hay phi thng va t cho van oinh la nht t
thien kim, toa soan bo i mot oan hay sa mot ch mot ch thoi - mnh cam thay la lam hai van mnh, giet
mnh, pha hoai mnh.
Toi va noi en danh t nht t thien kim. Phai
roi, t thu nho toi van nghe thay noi en danh t ay:
mot ch ang gia ngan vang. Ve sau nay, toi lai nghe
thay co ngi lam mot cau th ma uoi c giac, lam
bao nh hang Nguyen Phan Long. Nguyen Van Vnh,
Pham Quynh, viet mot bai, Tay s chet cha chet me,
phai mua chuoc hang ngan, hang van ma cha chac a
em... Me qua. Toi me nghe bao v cho no la mot nghe
a oai ma lai hot bac, nhng thu thc t luc bat tay vao
32
nghe en luc ay, qua toi cha kiem c mot ong xu

nho.
La v toi viet la viet ay thoi, ch co bao nao mn
lam thc s au. Cm nha vac nga voi. Nhng khong sao,
c cai tieng la nha van, nha bao, oai qua roi, can g
phai co tien. Va toi ngh nh nha triet ly: Tien bac
khong gay hanh phuc cho con ngi.
THAT VONG AU TIEN
S d toi ngh ca cha nh vay la v cha co ban

bu, vng vu g en than: cm an, ao mac a co me lo
cho, thnh thoang lai lam mot me nha i an, i chi,
i hat. Thc qua la toi cha can tien, cha phai nhoc
oc v chuyen xoay tien... nen ngoai nhng gi trac tang
ra, toi ch oc sach, viet van, viet bao. Luc nao cung
ngh mot t la, luc nao cung nham tm mot e hay cho
nen van chng, luc o, eo got hn ca luan thi Tu tai.
Hoi ay, toi hay con i hoc, nhng mot t tng a
manh nha trong tr oc: ai i viet bao lai i hoc bao
gi? Y nh bo trng hoc phat sanh ra t o; nhng
phai i en mot trng hp ac biet se xay ra, toi mi
nhat nh thi hanh. Gia luc o, mot s viec kha quan
33
BON MI NAM NOI LAO
trong xay ra thc: t tuan bao ong Tay oi ra bao

hang ngay.
Lam tap ch, cha phai la lam bao; lam tuan bao,
cha phai lam bao. Muon xng ang vi danh ngha nha
bao, phai lam bnh but cho mot t bao hang ngay. C
a en tay roi, phai phat! Toi viet lia viet la, khong
quan ngay em. Co bai ang len, co bai cho vao sot rac.
Khong ky quan, toi c viet. The roi mot hom, toi nhan
c mot tam cac cua Hoang Tch Chu, nh a noi
oan tren. Gi quyet nh a ti. Toi c inh ninh la
Hoang Tch Chu mi toi cong s han vi t ong Tay.
Khong hieu cai oc ngi thieu nien no ra sao ma cam
cai cac mi, toi lai co the yen tr ngay nh vay. Toi m,
mai ay mot no toi cong s han vi nha bao, ngay ngay
en nha bao viet, goi ien thoai am len, roi en gi th
om mot tap bao day to bo ra ve, goi mot cai xe keo
nhay len ngoi chem che, ung mot anh nha bao: oai biet
may, danh gia bao nhieu! Co Sam trc ca, co con
gai ong Han ac Hang Khay va ca co ien nha Go
a na, phen nay cho ma b va!
Thoi, ch noi bay nhieu thoi, u roi. Tat ca ieu toi
co the noi ra li la luc ay ca ngi toi cang len mot tri
hy vong. e mai nh the, chu lam sao noi: toi ien len,
34
toi khong the hy vong gi nguyen trang lau hn na,

toi bo hoc.
T HOANG TCH CHU QUA
NGUYEN KHAC HIEU EN TRUC YNH,
NGHIEM XUAN HUYEN
Bo hoc, toi giau me toi cho en gi chot e lam viec

a roi. Bao nhieu hy vong at vao thang ba, tam tam
niem niem cho no o tu tai roi i hoc thuoc, hay lay
cai bang luat ra lam tri huyen com, mong ay bay gi
o cai rup: ai ma khong ngan! Nhng ngan may i na
cung khong bang cai ngan cua me toi khi thay thang
con mat day trang trn tuyen bo cong khai rang toi bo
hoc e i lam bao! Tri i la tri, lam cai nghe g, ch
lai i lam bao: ieu ay me toi, anh ch toi, em toi,
khong the nao quan niem noi. Rieng oi vi me toi th
neu i co cai nghe g xau nhat, toi bai nhat, bat than
bac ac nhat th nhat nh o la nghe lam bao. Me toi
bao:
- Toi xin anh thng toi, ng co bao gi lam nghe
ay, v phuc c nha ta khong c bao nhieu au... Anh
trong th biet: toi ban giay, cac ong nha bao en mua
hang ngay ay, co ngi nao kha khong? Ong Thc
35
BON MI NAM NOI LAO
Nghiep mua giay in, chu ba thang khong co mot ong

xu e tra; ong Khai Hoa meo mat i v tien; lai con cai
ong Ban Dan Mi Xen o, anh co thay la ngi ta i an
may v lam bao khong?
Theo nhan thc cua me toi, nghe bao la mot nghe bac
beo, khong nuoi song c ngi lam nghe; nhng cai
o cung cha quan he bang s kien nay: lam bao la chi
bi ngi ta, la ao cha bi ong ngi ta len va lam
mot cai g rat ton am c cua ong cha mnh. Ac lam,
khong the nao chu c.
Toi nghe tat ca nhng li me noi bang hai lo tai l
enh. Toi phai thu nhan la luc nho toi mat day khong
che vao au c; ai noi, toi cung cho la hu hau; mnh
t cho mnh la sieu nhan, khong ai hieu noi mnh, va
t c ch en giong noi, toi co lam ra pht tnh, khinh
khnh va coi thien ha khong co k lo nao het. V the
me noi mac me, toi c ng toi toi i. Toi i en cai
muc tieu a vach san la quyet xay dng danh d va
tng lai tren nghe bao.
Va toi b mot bua vao au ngay luc nh bc vao
nghe: khong co hy vong vao t ong Tay giup viec - sau
cuoc hoi kien vi Hoang Tch Chu.
36
Va i bc mot ven ho Hoan Kiem, toi va suy

ngh. Toi nh lai a co mot lan, khong cach o bao xa,
toi cung c chi treo hoi kien vi mot nha van ten
tuoi la Tan a Nguyen Khac Hieu. Ong Vu Hung Toan,
lay t cach la quan ly bao, mi toi la mot nha bnh but
cua Tap ch An Nam en tham ong chu but. Cuoc dien
kien dien vao buoi toi mot mua ong lat phat may hat
ma phun. Lan o, toi cung that vong nh lan nay: Tan
a, thay toi vao, c ngoi ra khong them ng day; mot
luc lau, mi nhn toi mot hoi nh the nhn thang an
cap, roi a mot tieng va bao toi ngoi xuong ghe. Th ra
ong ta ang say. Ben canh ong la mot cai hoa lo than
chay ram ram, trc mat la mot cai mam nho tren bay
thc an ba bai. Ong ta uong mot tp, gap mot mieng,
kha mot cai, h tay vao lo than roi... ngoi rung ui
ngam, vi mot giong khe nang nac:
Veo trong la rung ay san,
Toc t ngan ngui co ngan ay thoi.
Roi ong day cai mat tron, o nh trai bo quan, tren
cam mot cai mui tron xoe co hang ngan van ng gan
mau chay ngang chay doc nh cac con kinh ao ve tren
bc a o quan s, ong nhe rang ra (toi khong biet ong
ci hay meu) noi mot cach dong dac:
37
BON MI NAM NOI LAO
- A, ong Bang, ong co thay khong? Ch veo ay co

cho may khuyen son cung cha u! Veo trong la rung,
hay lam ch, hay lam ch!
Theo li ong Vu Hung Toan noi vi toi sau nay, ong
Hieu suot ngay c t khen mnh nh the, mot t phan
oi cung lam cho ong khong bang long.
Va nga vao lang bao, toi gap hai nhan vat ien
hnh: mot cong t bot, anh phan boi moi lam cach
mang van chng vi mot giong van cut lun, co khi
khong suy de, khong vec b va noi tieng lam tien
cua gai, va mot ong hu m i, lam bao ma ch lo trau
chuot mot ch trong th, ca ngay say ru, khong them
biet mot t g ve tnh hnh quoc noi va quoc te!
Ngh vay, nhng trong tham tam, toi phuc sat at ca
hai ong, bi v th cua mot ong rung ong, con van cua
mot ong co tnh cach cach mang, tre trung, ch khong
gia khu nh Hoang Tang B hay Dng Ba Trac. Toi
phuc Tan a a em mot cai ep cao sieu vao muc thi
ca cho lang bao, con Hoang Tch Chu th a lam cach
mang thc s trong nghe bao, dam a ra nhng cai
cach ma luc o ai cung cho la qua ngo.
Ca hai ac iem o, toi t xet khong the nao theo
noi, nhng sau khi gap Hoang Tch Chu, ieu hp, mo
38
xe va hoc tap hai buoi tiep xuc lch s, toi rut c mot
ac iem th ba, ma ac iem nay chung cho ca hai
ngi: o la tnh t phu, coi thien ha nh co rac. V le
toi khong bat chc c hai bac an anh ve nhng cai
g cao sieu, toi bat chc cai g de theo nhat, de lam
nhat, e ra cai ve ta ay cung la mot th an anh.
Sa mot bo mat lanh lung, khinh khnh, toi mac ba
suy, quang ca re, i ghet vin, cam ba toong go
ep ngoi chom chom tren xe tay, lam mat chan chng mot
cay , khong thiet song, khong buon nhn chung quanh. Ai
noi chuyen, toi cung nghe bang lo tai l ang, ra cai ve
mnh a biet ca roi.
Gia luc mnh t phong cho mnh cai chc v ong cha
nh the, mot s kien xay en lam cho toi yen tr toi
thuoc vao loai ong cha chnh cong ba lang troc.
Nguyen Doan Vng, hien gi la giam oc ky thuat nha
in Kim Lai, von la ban hoc t luc hai thang con la tieu
yeu mai ung quan tren ghe trng Hang Voi, Hang
Ken, mot hom chom en nha toi va bao:
- Tao va gap thang Nghiem Xuan Huyen, chu nhiem
Bac Ky The Thao. No nh ra t Rang ong, tuan
le xuat ban hai ky. Tao gii thieu may. No chu lien va
no muon gap may. May ngh sao?
BON MI NAM NOI LAO
39
Con ngh sao na! Toi c cai be ngi ma hm

mot cay. Toi khong chu cung i vi Vng en Nghiem
Xuan Huyen, nhng ieu nh rieng vi Vng sap xep
mot cuoc gap g tay ba: Nghiem Xuan Huyen, Nguyen
Doan Vng va toi. Hnh nh a thanh mot cong le khi
ngi ta noi chuyen lam bao lam bo , to chc toa soan, tr
s vi nhau th the nao cung phai i an, i hut. Sau
mot cuoc p ht sang em, toi va Nghiem Xuan Huyen
a thanh oi ban lam nh the quen nhau t tien kiep:
Huyen th chi the vang tuc, toi th lam ra ve hien
lanh, d dan, nhng thnh thoang lai xen vao cau
chuyen mot vai trng hp noi phet au ra ay. Bay
gi, Nghiem Xuan Huyen - sc hieu la Voi en, ve sau
nay lai t phong cho mnh la bo Viet Minh (v la bo v
nhac s Van Cao) - Nghiem Xuan Huyen gi a ra ngi
thien co, nhng moi khi ma xanh gio tm, cht co g
nhac lai nhng ky niem xa xa, toi van thay ro rang
trc mat mot khoi nhuc tham s s, mieng noi c
chum lai nh sap huyt gio, va bat c chuyen la hay
khong cung trn tron oi mat to qua c, de lam cho tre
con b sai! Toi buon rang luc Viet Minh bat au hoat
ong Ha Noi, toi t gap Nghiem Xuan Huyen. Ch mai
ve sau mi nghe thay phat xt Nhat bat anh, xin am
40
dng, tan ac en lam cho anh phai bo mnh trong nguc,

th a muon. Ma cung chnh v luc chung cuc khong c
gap nhau than th oi li, cho nen en tan bay gi toi
van ban khoan mot ieu: la khong biet trong khi lam
t Rang ong, thnh thoang toi noi phet noi lac nh the
th Huyen co biet khong. Neu khong th qua la ai phuc
cho toi, ch biet ma khong noi, c gi trong bung ma
ci tham th toi tng tng co the xau ho chet i
c.
Huyen at toi lam th ky toa soan. Chu but la Truc
ynh Trng Cong nh. Trc khi bat tay vao lam th
ky toa soan, toi a hoi y kien rieng vi Truc ynh, luc
ay, ngo Thuoc Cam Phu Ty - mot cai hem am thang
ra Cai Lng H Vien Hang Bac. Cung nh ong Hieu,
Truc ynh, cung lam toi phuc lan ung ra ngay trong
buoi gap g au tien: anh van ao kimono dai cham got,
i dep Nhat quai nhung, co cuc bong o, au chai bi
dang tin lang mt, moi thoa son, mat lai doi phan lam
bat oi mat nho n t mi trong nh co vien vai tay
ieu.
Ky la thay la cac ong lam bao nha nghe! Cha gap,
cac ong a keu la ban qua, co viec phai i ngay. Tac
gia Minh toong xay va Mot em vi Dng Qu Phi
41
BON MI NAM NOI LAO
cung vay: toi cha kp ngoi xuong ghe th ong a cuong

cuong len vao e ngay: Toi mi nghe thay Huyen no
mi anh trong nom t Rang ong. Toi dan anh phai can
than, no ghe lam ay, phai tr no thang tay. L m
khong c. o la bai hoc v long cua toi luc bc chan
vao nghe bao chnh thc, ngha la nghe bao ra tien, viet
ra tien, lam ra tien thc s ch khong phai la viet tai
t, viet lay tieng, cot e co ten tren bao.
Truc ynh lai Ha Noi. Sau nay luc ngh t Rang
ong, toi khong gap c anh. Co le anh ra khu, ma co
le anh i ngoai quoc, hay la chet roi cung cha biet
chng. Ban than cua Truc ynh la Vi Huyen ac, tay
to ve kch, noi tieng mot thi vi v Uyen ng. Gan
ay, toi co gap Vi Huyen ac rut ve mot ngoai o xa
xoi. Toi tiec khong hoi tham Vi Huyen ac xem tin tc
cua Truc ynh ra sao.
SANG NHAT TAN
The la toi thanh nha bao chanh thc ba lang troc , ngha
la lam bao co tien. Tren mot can gac pho Hang an,
tat ca toa soan ch co mot ngi thng trc la toi. Cac
bai cua A Nam, Dng Mau Ngoc (tc Ngoc Tho), Truc
ynh, Tran Tan Cu (sau nay lam Phong Hoa lay biet
42
hieu la Trong Lang) gi en, Nghiem Xuan Huyen vt

cho toi, roi c nh the ma chuyen cho nha in, nguyen
van ang bao. Ca mot thang, toi khong thay chu but
en mot lan. Cac bnh but khac th dam th mi hoa
tat en a cau (ngha la anh cho a vai ct, noi lch s
la lay tien) roi rong i nh gio. Tat ca chung toi luc ay
eu quan niem mot cach de dang: lam bao la tro chi,
ai muon viet g th viet, quang bai vao toa soan roi in
ra, the la xong. Chung toi khong can phai co ng loi
chanh tr, khong can phai co quan iem, lap trng, loi
thoi lam. Va lai song vao thi o, Tay lo cho het ca roi,
th quan iem, lap trng lam g vo ch? V the bai xa
thuyet th viet ve van e xa hoi, mua xuan th viet xa
thuyet ve xuan, mua ha th viet xa thuyet ve ha, thnh
thoang oi giong lai viet xa thuyet ve van e quoc te
cho oai, ra cai giong ta ay thong kim quan co, biet het
ca chuyen nam chau bon bien, ma trc sau van khong
quen van e chuong tieu cong cong ch ong Xuan hoi
qua, hay ong rac O ong Lam ruoi nhang vo ve suot
ngay, rat hai cho ve sinh chung.
Ngoai bai xa thuyet th la truyen, th, phong s,
muon ang cai g cung c, nhng the nao cung phai
e danh mot cho kha kha cho muc Noi hay ng. Chi
43
BON MI NAM NOI LAO
loan xa ngau (mien la ng chi Tay) chi chet thoi, ma

neu chi tuc, chi d day, thnh thoang xen vai cau dam
duc th lai cang c hoan nghenh te.
Von tre ngi non da ma lai hon, toi nhan ngay lam
cong viec o, bat c cai g cung chi vung xch cho.
Nhng chi mai th chi cai g? Chi van e xa hoi th
Tay phu trach, chi ngi ma khong biet la th no len
mec Tay, Tay cho vao xa lim ep rep bo cha; chi ve
chanh tr th mnh khong biet oong g het, ma chi
ve kinh te th qua la mnh ui qua. Rut lai ten th ky
toa soan t Rang ong, cung nh hau het cac ky gia tre
khac hoi o, ch con biet quay ra chi bay, chi ca nhan,
chi i t cua nhng ngi ma mnh ghet, va nhat la
chi ong nghiep, v nghe au bao cua no chay hn cua
mnh. Ma no khong co tai, chang hieu lam sao bao lai
chay? Mnh the nay ma chu thua no hay sao? Tc th
lai cang chi khoe.
Bay gi ngoi ngh lai thu ban au lu luyen ay, toi cam
thay nhuc nha, e che vo cung, nhng biet lam sao c?
t song mi ma! Bao gi song trong t song mi,
lai khong co nhng con de con buon sng, nhng con nga
mi c ra quan tren co, tng au tren th tri, di
th at, ma gia ch co mot mnh mnh thien ha oc
44
ton. Chang biet roi nhng cay but cua hom nay chi
ta lia, chi loan xa bay gi, en mot ngay nao o, hoi
tng lai nhng chuyen a qua th co hoi han nh toi
luc nay khong, ch qua that toi thay cai tac phong lam
bao cua toi hoi ay qua la... e tre. E tre hn mot lan na
la a chi lao chi leu, chi ong chi cha ngi ta len,
ma lai con cho la cha u, con tm cach viet nhng cau
thc tuc tu, thc d ban nhp nhua va cho nh the
mi... man ma! Tuy vay, ay mi ch la be ngoai. Toi
loi nhat la cai mu lc cua toi ben trong, khi viet
chi ngi ta nh tat nc: Pham nhng bai chi quan
trong eu nuoi ac y, mu lam cho ngi b chi mat
cong viec lam an, sinh song, b bat, b tu, hay t na
th v cung bo chong, cha bo con, ay t bo chu, cho
ngi b chi khong cat au len c.
Toi con nh luc ay co vu Salengro. Cac ban oc chac
con nh Salengro la bo trng, th trng noi vu g o
trong noi cac Phap do Blum lam thu tng. Bao
Gringoire, cc hu, moi khi viet mot bai xa thuyet e
len au trang nht th chi ca lo nha Blum. Blum la tay
l, chi mai cung the thoi; nhng Salengro th khong
hieu v yeu linh hon hay b chi ung tay thc, a t t
sau loat bai thoa ma ban thu cua Henri Beraud. Chi
45
BON MI NAM NOI LAO
chet c ngi: luc o toi phuc Beraud sat at (sau nay,

sau the chien th nh, oc mot cuon noi ve khang chien,
toi mi biet ong la mot ten moi but , bat can g het, ma
cang cho nhieu tien th chi cang hang).
Nhng luc o, toi phuc Beraud sat at. Nuoi tham
vong thanh mot Beraud lo can, toi chi rat tuc tu, eu
gia en noi co anh ngan phai viet th en nha bao
Rang ong ieu nh ngng phao kch. Co anh khac
khong chu noi phai ban tieng en cho toi la trc sau
g cung phai uynh cho toi mot tran, ch cai quan nay
noi chuyen van chng khong c. Nhng may lam
sao, ho cha kp uynh toi th bao a chet, tnh ra von
ven trc sau ra c 42 so. Tat ca khong e lai mot
am ba g, tr mot bai Trang s hanh cua Tran Tuan
Khai ta luc Kinh Kha i hanh thch vua Tan bat au
bang hai cau:
Gio u hiu, song Dch lanh lung ghe
Trang s mot i khong bao gi ve...
Rang ong chet, toi sang lam Bac Ky The Thao
noi chuyen a banh anh vt, anh khuc con cau mot dao,
nhng roi Bac Ky The Thao cung chet luon. Toi bat
au biet that nghiep la g. That nghiep ngha la noi
phet va tng mnh la quan trong.
46
Nhng bu lai, toi hut hang hn va bat au ghien thc

thu, v co luc toi ngh mot cach lam lac, ien ro la toi
lam bao cha thanh cong, la v toi... cha ghien nang.
ay, xem nh Cuong Sy Ta Manh Khai, Ngoc Tho
Dng Mau Ngoc... ay, ho hut rat nang, co phai la noi
tieng ca khong?
Cuong Sy la mot nha van hoat ke, lam th vui nhanh
nh cat, viet sach cho nha Tan Dan va nha Nam Ky
nhieu hn la viet bao, nen toi ch quen biet, giao du ma
khong cung hp tac bao gi. Nhng Dng Mau Ngoc,
tc Ngoc Tho, la ca mot cai n cua toi. T luc toi bat
au lam bao cho en khi anh chet, toi lam bao nao cung
co anh va luc nao anh ta cung l lm, ngang bng va
len mat khong chu noi. Anh em cho anh la ong bong,
cung khong sai. Nguyen la mot giao hoc Hai Dng,
anh xin thoi ve lam bao, nen en luc toi vao nghe th
anh a la mot ngi thong thao ve u cac mon: dch
Arp mot cay , lam phong s toa an, thi xe ap, a banh,
viet ieu tra, truyen ngan theo kieu Guy de Maupassant,
c oc gia yeu men v loat truyen ngan ma sau nay
ong Vu nh Long su tap e in thanh sach di ten
Mat trai i va mot thien ky s ieu tra viet ve mot
47
BON MI NAM NOI LAO
anh an cap noi tieng Ha Noi ten la Hoanh, sc hieu

la Quan Co (tc Co Quan).
Trong tat ca cac anh em viet bao thi ay, Ngoc Tho
la mot ky gia nghien hut vao bc lam ly quy phng
nhat, gay lo ca ien bo ra, nhng ra ngoai th sa soan
khong che c: chai au bi dang tin, mac ba suy vin,
i ghet, cam ba toong go ep mua nha Chabot, anh
phan mot t, boi moi mot t e lay le. V Dng Mau
Ngoc song oc than, luc nao anh cung doa ngi ta la
sap lay v. Nhng trong khi ch mot giai nhan va y,
hay hut thuoc phien a: hut thau em suot sang nha
Francois hay nha Trieu, gat c nh mam tom, ma ngi
nh cai tam, bat c gap ai trai y cung doa anh chet
thoi, nhng chnh anh th lai s chet hn ai het.
Nhng ban hu bay gi con lai khong the nao quen
mot loai s co hu cua anh: i bo khong noi, luc nao
anh cung phai i xe tay, ma i xe tay th bat c thay
cai o to nao pha trc tien en anh cung cho la sap
can anh, la het am y ca len, chi rua ngi phu xe
khong tiec li v anh tng chng nh la ai cung nuoi
ac y giet anh, ay anh vao cho chet.
Biet la mnh con song, anh hat am ca len, vao tiem
mac cai quan ui, pho hai cai chan ong say ra, i mot
48
bai quyen roi hat tuong va ket luan bang mot khau hieu
nhao cu Nguyen Van Luan: Lo Tuc, Lo Tch v but hieu
cua cu Luan la Lo Th.
Lam viec chung vi Dng Mau Ngoc nhieu t bao,
toi hoc c nhieu nhat ve cac danh t dch Arip (cung
nh AFP, UPI, AP, Reuter bay gi) luc bay gi, nhng
ong thi toi cung b Ngoc truyen lai cho hai c tnh
ma sau nay co gang lam toi mi t bo c: hut quen
chet, va viet bai bang viet ch, a kho oc ma ch lai
nho li ti nh con kien, viet toan theo loi tat, roi ngoach
xuong mot cai dai, ai oc lan au tien cung muon ui
hai con mat; nhng tai mot cai la cac anh em xep ch
hoi o eu thuoc mat ch anh, xep nh chi, co anh lai
con cho la ch Ngoc Tho va ch toi oc de hn la ch
cua cac cu Hoang Tang B, Doan Ke Thien, Dng
Phng Dc...
Tr lai luc lam bao Rang ong. Bao khong chay mot
phan ln cung la tai v anh em toa soan eu ghien hut
ca, ai cung viet bay ba cho co u bai th thoi, ma
Nghiem Xuan Huyen luc bay gi th lo tiem anh (v ra
tien) hn la lo cho t bao (v lam bao ch la e lay le
thoi). o la nhan xet cua toi ve sau nay, ch ngay luc
49
BON MI NAM NOI LAO
o, toi nao co biet the au, c cho la oc gia khong biet

g nen t bao b chm i va mai mot.
Hoi ay, toi viet mot phong s dai au tay, lay e
Mot em trang vi nam bong hoa tan, ta cai canh co
au co t Kham Thien, Van Thai. Viet phong s ma
thnh thoang lai xen vao nhng oan triet ly cam hap
kieu Mieng da la cua Honore de Balzac, co nhien la
khong ai chu noi - ma cung khong phai la phong s
na - nhng toi tc toi la tai sao toi viet hay nh the
ma khong thay ai buon e y. Toi nhat nh la tai toi
cha ghien nang cho nen van cha luyen. Tm ra chan
ly o roi, toi bat chc Ngoc Tho hut a phien toi ngay,
th khoi nh cai ong khoi tau Bach Thai Bi, roi khi
say th nham mat lai l m suy ngh tm mot cach nao
o e chong noi tieng trong nghe bao.
Th chnh gia luc o, mot s tnh c a toi gap o
Van, Ta nh Bnh: ca hai anh mi toi ve viet Nht
Tan, mot t tuan bao t phu in ep nhat luc bay gi.
Toi nhan manh ch mi v luc o toi quan niem co
ngi bao mnh viet bao la mot cai g trang nghiem
lam, mi, ch khong phai la ru viet bao, bao viet
bao. Vay la o Van va Ta nh Bnh mi toi viet bao
Nht Tan, va ang ghi nhat la, e anh dau cuoc hp
50
tac nay, Ta nh Bnh mi toi i an mot ba tht de

mot tiem Hang Buom, (luc o hnh nh do Ngo Khi
ng ra lam chu quan, ma tai chanh do ong Tran
Nguyen Anh ai tho). An xong ba tht de o vi dam
bay ly ru tiet de roi, Ta nh Bnh noi g toi cung o
ke, mac dau trc o, toi a nghe phong phanh rang bao
nay ra i la do tien cua o Hung luc o lam viec vi
Tay. Toi t an ui: mnh cong tac vi mot t bao cua Tay,
nhng mnh khong viet bai nnh Tay, th co toi g! Vi
nguy bien o, toi cho la hu ly lam va khong xau ho t
nao; trai lai, toi con lay lam t phu c nam trong mot
toa soan, co nhng tay viet bao ca cha nh Ta nh
Bnh, Phung Bao Thach, o Van, Nguyen Cong Hoan...
Mot toa soan gom toan nhng ngi neu khong t rua
Ph Rang x th t nhat cung ghien lo t! Thc la
mot toa soan ly tng - oi vi toi - va toi cc ky t
phu v may lam sao, toi cung ghien, cung hut com m
ki (nh ai). Neu khong the th nhuc biet bao nhieu, v
a co tieng la tay viet bao nha nghe ma khong biet hut
thuoc phien th yeu khong e au cho het!
Thi ky lam bao Nht Tan khong khac thi ky lam
bao Rang ong may chut. Co khac mot ieu la toi
khong lam th ky toa soan, cho nen bai v cua toa soan,
51
BON MI NAM NOI LAO
cua oc gia gi en hay cua nhng ni b mat nao gi

en bao ang, toi eu khong ro. Moi tuan le, toi phu
trach viet hai bai: mot bai dai ni trang 2, hoac la
phong van ieu tra, hay phong s, va mot bai ngan
anh ap bay ba, chi bi lung tung, kieu cuon phim,
nhng mang mot tt ruy b rch mi: Nam Hai R
Nhan, nhao cai tt Nam Hai D Nhan cua Phan Ke
Bnh viet ve nhng nhan vat ky la trong Viet s.
Trong Cuon Film bao ong Tay, toi viet ve cac
mau ngi mot cach tong quat theo kieu La Bruyere,
moi mot mau ngi ien hnh cho mot tnh tnh (phan
nhieu la nhng tnh xau). Trong muc Nam Hai R
Nhan toi a i qua trn hn the: toi chi ca nhan cac
nhan vat trong nc luc bay gi, nhng s ho kien nen
oi chech i mot t, ai khai Pham Van o th keu
Pham Vu c, Man Chau Nguyen Manh Bong (anh v
Nguyen Khac Hieu) th toi oi ra S Bo! oi nh the,
toi cho la khon lam va yen tr mot cach vung dai rang
cac ngi b chi khong co cach g e a mnh ra toa
an. Toi dot, nhng toa soan, nhat la Ta nh Bnh
khong phan oi ma lai con khuyen khch toi. Thanh ra
c the, toi chi tuot mo, chi vang mang, chi i
t cua ngi ta mot cach b oi... en noi ai cung phat
52
ghet, va Man Chau Nguyen Manh Bong tc qua cung e

thue du ang anh cho toi... bo me! Nhng von la nga
non hau a, lai them cai c tnh iec khong s sung,
toi lai lay the lam hanh dien, v... viet ma lam cho
ngi ta uat c phai lang ma va ham anh mnh, co
phai la chuyen thng au! Chnh vao thi ky nay, toi
ham h viet mot cach hang say ky la. Sau nay ngh lai,
toi ng rang viet van lam bao cung nh lam cong viec
sinh ly: trai gai meo nhau co ky; gap ky, yeu nhau chet
th thoi, nhng cung co ky t nhien chan nan, nhng
ngh en ma phat ngay.
Vay vao thi ky Nht Tan, toi viet van, viet bao
hang say nhat. Co khi trong giac ngu, nam m cung
thay bang bac cai khong kh ma mnh ng viet trong
bai. Th du lam cho toi nh lau nhat la bai Mot to
meo phong s ve nhng con meo hoang trong nha
thng Phu Doan (Ha Noi).
Bay gi toi con nh ai khai c th ba moi tuan th
phai a mot hay hai bai. Hnh nh chu nhat hay la
th hai toi viet bai, nhng viet bai Mot to meo en
chng mi mot, mi hai gi em g o th b qua
khong biet tm cach g ket thuc. Tc mnh, toi bo ai,
roi i ngu. Ngu li b en gan sang th thay co mot ngi
BON MI NAM NOI LAO
53
en noi chuyen ve loai meo vi toi va bao rang: Anh

khong biet a? nhieu ni tai mien thng du, ngi ta
an tht meo. Tht meo tot lam, khong phai v ngon,
nhng no co mot ac tnh la cha bnh sot ret nga nc
rat hay. Sang day, toi lay s viec o lam ngay oan
ket, a cho nha bao, the roi cung quen i. Tnh c t
lau sau co ngi oc bai Mot to meo lai viet th ve
cho biet nhng tnh tiet trong bai Mot to meo rat
ung va khen rang qua thc mien thng du Bac Viet,
ngi ta an tht meo e tr bnh sot ret nga nc va
chnh ong ta a lam nh the va thay cong hieu thc.
Toi muon khac ten ong ban oc vao mot tam lac ong
e ky cong ong, v t thu cam but viet bao en nay,
lan nay la lan au tien toi nhan c mot bc th gi
chnh cho ten toi va khen toi het li. May la hoi nho
toi hap thu van hoa Phap, khong phong kien may theo
kieu Tau co, nen khong lam mot cai khung e long vao
kieng treo tren ban viet! Toi ch gi bc th o nh
mot vat gia bao va nhun nhan a cho cac be ban coi.
Chnh v bai o, toi c dp lam quen vi Tay Xa. Cho
mai en luc t ong Tay ong ca, toi van cha c
biet Tay Xa ai c Tuan, ma thc tnh cung khong
am a tm biet lam g. Noi trom vong hon anh, qua
54
nhng bc tranh nhai truyen Kieu in tren bao ong

Tay va may bai th, toi rat lay lam bc Tuan. Ve cai
g ma nguech ngoac, net chang ra net, li chang ra li.
en cai ten ky th lai cang chng qua: Te-chi-a la cai
moc g? Tay chang ra Tay, Tau chang ra Tau, co luc tan
ra la Toi chang yeu ai, co luc lai bao Toi ch yeu
Angele, lo khong the nao chu c. a cai anh Tran
Quang Tran ky Ngym - Ngi Yeu M hay Ngi Yeu
Mnh g o - lai en cai ten Te Xia nay, nghe en c
tc nh the la bo a!
V the, toi c noi thc: cha gap Te Xia, toi cam thay
khong the chu noi anh. Nhng t lau sau th s thc a
cho toi thay toi lam khon nan.
ai c Tuan, ngay t buoi au gap g, a hoan toan
chiem c cam tnh cua toi. La mot tham ta tre mang
lam viec s Hoc Chanh, Tuan la mot nghe s tuyet
vi, tai hoa en chan long ke toc, tai hoa mot cai tai
hoa thien nhien ch khong nhan tao mot ly nao.
Ngay t luc o, Tuan a me th Ly Bach, nht la hai
bai Hoang hac lau va Tng tien tu. Va dng nh
tham nhuan tnh tnh phong tung trong th ca ho Ly,
Tuan cung co cai qua o lam cho nhieu ngi tc bc.
Toi nhan la anh hach lam, nhng co mot ieu la anh
55
BON MI NAM NOI LAO
ch hach vi nhng ngi ang hach va can hach;

rieng oi vi anh em than tnh, trai lai, anh lai khiem
nhng, co khi en yeu mem, va san sang nhng nhn
ve moi phng dien, du la co thiet en ban than. La v
trong suot mot i ai c Tuan, theo toi biet, anh ch
song vi ban, v ban, cho ban. Ban, oi vi anh, ng
tren het tren i, co khi con trong hn ca tnh gia
toc va cung v the anh song theo nhng nguyen tac bat
di bat dch oi vi bo me ban va v con cua ban.
Toi biet ai c Tuan t khi lam bao Nht Tan cua
o Van. Mac dau khong hp tac vi Nht Tan, Tuan
van thng i lai chi bi vi toa soan. Toi toi, anh em
thng hop mat ong u tang ham cua toa bao e tan
lao chung quanh mot cai ban en cua Ta nh Bnh (v
Bnh cung vi gia nh tang ham cua toa bao ba
tang).
Hoi ay tri ret nh cat ruot, toi nao cung ma phun
ra rch. ng Hang Da thay boi o t bay gi tr i
vang tanh vang ngat. Lan loi tri ma en o, khe ay
cai ca sat lach vao trong cai phong am thap, mnh cam
thay nh song mot truyen Lieu Trai, nhng ch mot lat
sau nam chung quanh cai ban en tan u chuyen tren
tri di be, ngi trong cuoc thay am cung la ky.
56
Ging ben kia, n ky gia My Chan - bay gi la v

anh Ta nh Bnh - nam tren cai vong ru con. chan
ging, ot mot hoa lo than, co nhng bong hoa la
thnh thoang lai ban len nh phao hoa ca hoa cai nho.
Thnh thoang a be khoc, My Chan a vong ru con
bang may van th cua TchyA (sau nay gom lai ang
trong tap ay Vi):
Co khoc, khoc anh khi cha chet,
Anh con vui ve vi tan nhan.
Roi ay anh chet thi em khoc,
Khong biet dong Tng chay may lan.
My Chan co giong ngam th hay ma buon. em mua
ong, t be em a ma nghe thoang giong ngam th ay,
ai cung buon muon khoc. Nhng rieng toi co mot ieu
thac mac la hnh nh bon cau th khong ung nguyen
van nh the. Phai chang bao nhieu ch anh trong bon
cau tren la bay nhieu ch em, ma ch em th lai la
anh? Co phai My Chan t y oi i? Hay la ai c
Tuan a sa lai luc nao ma toi khong c biet?
Toi hoi nho Tuan. Anh bam vao tay toi mot cai, ngoi
day, sa lai ao quan, bao toi ng day cung i. i au?
Toi cung chang biet na nhng v la an em t tuoi hn
Tuan, toi ch biet nghe theo ma khong dam hoi.
57
BON MI NAM NOI LAO
em ay la em au tien, Tuan va toi nam tam s vi

nhau. Tren mot cai gac xep nho bang cai khan tay
tiem chu Cam ng Gia Ng, chung toi nam hut vi
nhau va tro chuyen th tham nh the hai con ma tren
nui ai, trong tap Truyen ky man luc, Tuan bao toi:
- Chac anh khong hieu tai sao toi khong tra li anh
ve cau hoi lien quan en bon cau th Cai lo si cua
toi va han anh cung khong hieu luon tai sao toi lai
khong muon Hang Da na ma ru anh en ay nam...
Anh yen tam, the nao toi cung noi... nhng bay gi cha
tien... Sau nay, co dp, toi se cho anh ro...
Cho en luc chet, Tay Xa - bi v t hom o toi
khong keu ten anh la Tuan hay Te Xia na - cung quen
mat khong noi cho toi ro ly do cau chuyen, nhng ai
khai toi cung hieu l m tai sao roi. La ban cua Xa ba,
bon chuc nam tri, toi men anh v van chng mot phan
nho, nhng cam v quan niem song cua anh mot phan
ln. Anh la mot th Sartre i trc Sartre, nhng luc
nao cung t khep mnh vao trong khuon kho ao ly
ong phng.
Ngoai van e o ra, phai song cho triet e, khong tiec
en hnh hai: Anh chang thay nc song Hoang Ha
tren tri chay xuong khong bao gi tr lai? Va len tren
58
lau, nhn vao gng anh co thay toc buoi sang con nh
si t xanh ma en chieu a bac nh si cc?
V vay khi ngi ta ac y c nen anh chen cho ay,
nhng em sang trang ng e cai chen bo khong. Tri
a sinh cho mnh cai tai tat nhien la co cho dung.
Nghn vang tieu het lai co. Hay c ham de, giet trau
lam o uong ru. Va uong moi lan phai u ba tram
chen.
em ay, chung toi hut en m m sang. Hai a
chung toi mi ghien c vai nam, luc o, hut o ba
ngao la va. Toi tnh mam trong bung co hut cho nhieu
lam th ca hai cung ch en mi ngao la cung.
Khong ai co the ta c noi ban khoan trong bung
toi khi o: en hai gi hut con vui, en ba gi th bat
lo, va en chng bon gi th phat s.
La v toi lam nham tien trong tui, ch u tra en
mi ngao, ma Tay Xa th c goi het ngao nay en
ngao khac, mi hai, mi lam ngao, ket cuc en mi
bay ngao hai a. Nam gi sang, toi yen tr phai v co
viec g khan cap e i ap tien au ve tra cho chu tiem,
th Tay Xa lai giang cho toi mot vo manh vao au: anh
keu boi tiem i mua bat c bang cach g mot hop Three
59
BON MI NAM NOI LAO
casles magnum gia at nh vang, mot ong ri hay

mot ong ri nam xu g o.
Thoi, en the nay th co tai thanh cung khong xoay
noi e tra tien thuoc phien, nhat la vao luc nay, toi
khong con toi na, ma sang cha sang han, nha nao
cung con ong ca im m ngu ky trong chan.
Vut mot cai, toi thay long n hoa. Nha au ma nha
la: Tay Xa va bao ten boi pp i mua thuoc, va quay
vao bong toi thao chiec nhan ma de b giui vao tay no.
Ngay luc o, toi khong kp ngh chuyen cao xa g ca, ch
cam thay long mnh nhe thenh thenh v giai quyet canh
ngo nh Tay Xa, toi cha gap ngi nao lanh the. Sau
nay, ngh lai, toi c nh mai cai ieu bo cua Tay Xa
luc bay gi: ng nam hut, vung ngoi day, rut cai nhan
ngon tay that le roi a rat kn cho ten boi, va a
va noi mot giong rat hach i kiem cho ky c mot
hop, nghe; ve nhanh, ta co thng.
Qua nh th Ly Bach, nc song Hoang Ha tren
tri chay xuong khong bao gi tr lai, va len tren lau
cao nhn vao gng, toc buoi sang con nh si t xanh,
ma en chieu a bac. Tay Xa va toi van theo uoi cai
mat nghe la nghe bao, nhng anh em t khi cong s vi
nhau chung mot t cho nen cung t khi gap g. Nhng
60
bat c trong cuoc tro chuyen nao vi cac van hu, nhac
en cac ban nh Tay Xa, Nguyen Cong Hoan, Le Van
Trng... toi lai nh ngay en cai em hut sang em
nha chu Cam, Tay Xa rut cai nhan ci tay ra tra
tien thuoc phien.
Nhng luc ay, toi khong nh ti nhng chuyen nh
Than Ho, Tieng ai khoc trong rng khuya, toi khong
nh ti bao nhieu truyen ngan cua Tay Xa viet cho cac
bao ma ch nh en hai bai th dch, mot bai la Hoang
Hac Lau, va mot bai la Tng Tien Tu.
Sam phu t va an Khau Sinh! Ru a keo, cac anh
ch ngng tay nang chen. Toi v cac anh ma hat mot
khuc, cac anh v toi nghieng tai nghe.
Hat rang: chuong, trong, tiec, ngoc chang quy g.
Chung ta ch muon c say mai. i, noi tieng nhat la
Tran Vng Tao Thc. Thc co thet tiec quan Bnh
Lac, khach kha uong het mi ngan au ru, tha ho
vui ua. i, nh the mi ang.
Chu nhan ha vi ngon thieu tien,
Knh tu co thu oi quan chc!
Ngu hoa ma, thien kim cu
Ho nhi tng xuat hoan my tu
D nh ong tieu van co sau
61
BON MI NAM NOI LAO
Tay Xa co tai oc nhai th ngi cu.

T ong Tay, Nht Tan, anh a co nhng bai th
nhai th Nguyen Khuyen, Tan a, Nguyen Trai.
Vao ay, di thi Ngo Gia co mot bai phu truyen
tung nhai bai hch Tng S M nhan noi ngha in
thach ban, pho cap b mat trong dan chung cung la do
anh lam.
Mai mai toi cung khong quen c nhng cuoc noi
chuyen ve chanh tr. Van va Bnh nam hut, chi Phap
khong tiec li, nhng en luc viet bai th khen Phap
gioi va hi mot cau g ung en Phap cung phai hoi
nhau lai e ban luan xem nen gi hay nen bo.
Ta nh Bnh la mot c phach trong nhng cuoc ban
luan o. ien hnh la cau chuyen sau ay: Bnh co cai
tnh ky la la thay ai co cai g, du xau du tot, cung nhan
luon la mnh cung co th ay nh ai. Mot hom, TchyA
noi chuyen ve cai tat can th cua ong Pham Quynh,
Bnh ang hut, bo luon doc tau, ngoi phat day va ch
vao mat mnh, nhan anh cung can th. Mot vai thang
troi qua. Cung nam ban en, mot ba khac co ngi
noi rang cu On Nh Nguyen Van Ngoc vien th, tm mua
mai mot cai knh va mat ma khong sao mua c.
ang eo knh, Bnh bo ra at xuong ban ma noi:
62
- Bo cha cha, cac ngi thong thai co nhieu iem

giong nhau ky la: t cung vien th!
Bat ng trong buoi hop mat lan nay lai co TchyA.
Anh nay, khong gng nhe g het, lat tay luon Ta nh
Bnh:
- Tao chu may qua. Ba sao en nh may that la vo
ch. Tao con nh cach ay khong lau, may bao may can
th nh Pham Quynh; hom nay may thay Nguyen Van
Ngoc vien th, may lai khoe may vien th. The th mat
may la cai th mat g?
Gia th vao trng hp mot ngi khac b bat qua
tang noi lao nh the, t nhat cung cuong len, ap a ap
ung mot luc roi muon tra li ra sao mi tra li c.
oi vi Ta nh Bnh th khong, tuyet oi khong. TchyA
cha chi het cau th anh a ap lien, khong can ngh
ngi, tuong nh cai tat noi phet, noi doc, nguy bien luc
nao cung nam san trong mau anh roi:
- O, the th may khong biet tao roi. Mat may tao can
th nay, con mat ben nay th vien th. Tao noi doc th
tao khong trong thay may.
Roi s anh em cha u tin, anh bnh luan tiep vi
mot s vng tin ghe gm: Thc qua, tao cha thay may
trng hp mot mat vien th, mot mat can th nh the
63
BON MI NAM NOI LAO
bao gi. Chnh tao cung la cho tao, nhng sau tao ngh
co le ay la mot d tng, ch khong phai la chuyen
ua.
Ai dam ua vi Ta nh Bnh? Mi gap anh, ai cung
phai ngh rang anh khong nhng la mot nha bao an
anh ma lai con la mot hoc gia uyen bac na. Chung
quanh cho anh nam, co hang nui sach, nhng bat c ai
noi co cuon sach g hay anh cung hoi mn cho ky c,
va sach cang day, cang ln bao nhieu th lai cang tot
bay nhieu. Luc mi biet Bnh, toi cung tn v thay anh
yeu sach, oc sach nhieu, nhng sau thay rang ca ngay
Bnh ch noi huyen thuyen het chuyen nay sang chuyen
khac, roi toi en hut ti hai ba gi sang mi ngu th
con thi gi au ma oc sach, toi ben hoi Phung Bao
Thach. Th Thach ci ngat, bao:
- Tri i, anh ma tin Bnh th o thoc giong ra ma
an. C e y ma coi: no thay ai co sach cung mn,
nhng co phai la e oc au. Anh lai e y them mot
chut na se thay no ch a mn nhng sach thc day,
thc ln: no lay sach e goi au nam hut ay!
o Van, trai lai, tram tnh hn. Luc au, lam t
Nht Tan, ong viet tieng Viet kho khan va khong am
hieu nghe bao may, nhng ve sau nay, tiep xuc hang
64
ngay vi anh em ky gia, ong cung viet c oi ba bai,

nhng, ve phng dien an loat, co the noi ong la ngi
th nhat Phap ve cai tien nganh an loat ay - ma
nha in Trung Bac la ni e cho ong th nghiem. ben
canh ong, co hai anh Nguyen Doan Vng va Nguyen
Pho. Pho la con trai ong Nguyen Van Vnh. Thc te hn
ai het, ong Vnh thay nganh in co tng lai, quyet nh
cho Pho hoc nghe in va anh kem. Con Nguyen Doan
Vng, chau cu Luan th luc o giup cho o Van mot
tay ac lc la do mot nguyen nhan khac.
Nguyen luc o Vng vao mot tnh trang co the coi
nh la khong xng y: mot mat v gia nh thieu thon
tnh thng yeu, va mat khac v xa hoi, tran ay canh
bat cong boc lot tao ra v che o thc dan tan ac. a
so thanh nien hoi ay, cung nh toi, khong biet dung
tiem lc lam g, buong theo mot cuoc i trac tang trong
ru che, bm. Vng a tranh c s sa oa ay,
song mot mnh, nung nau mot mnh y ch muon lam
mot cai g khac la du co chet cung cam tam: anh ngo
y vi toi muon tm cach tron i Tau hay i Tay e la
bo tu nguc gia nh, nhan o e nhn them, biet rong,
ch c buoc chan mai at nay, bat qua cung ch ngay
hai ba roi gia i, roi chet.
65
BON MI NAM NOI LAO
Cu Nguyen Van Luan, khong hieu v au, biet c y

nh cua Vng bo nha i, ben khuyen Vng nen nan
na lai. Va khi ay, cu Vnh giao nha in Trung Bac
cho cu Luan. Cu ben uy nhiem Vng trong coi va nhan
tien hoc hoi them, an hau co i ra ngoai th cung co
mot nghe trong tay, khong lo ngai. V the Vng lai,
v Vng biet rang en 1931 th cu Vnh i d mot cuoc
au xao thuoc a Marseille ma cu Vnh a ha vi cu
Luan se van ong cho Vng i theo lam th ky, cung
nh trc o cu Vnh a a cu Tran Trong Kim i
Phap vao khoang 1905. Ca hai cu Vnh va Luan thoa
thuan vi nhau se ai tho moi ngi mot na so tien
an hoc cua Vng Phap, vi ieu kien la sau nay, hoc
thanh tai roi, Vng se phai lam viec cho nha in Trung
Bac, bi v cu Vnh luc nao cung tin rang mnh se co
rat nhieu tien, va se m mang c s rat ln, ra bao tng
giay, in toan bang may toi tan nh cac nc tan tien
luc bay gi, va co nhng he thong vo tuyen rieng e
thau thap cac tin tc trong the gii.
V the Vng lai lam tai nha in Trung Bac. Noi
lam khong ung; anh lai e hoc, v hai cu Vnh va
Luan thoa thuan rang trc khi i Phap, Vng phai
biet nha in, anh kem, may moc, ma muon the t ra phai
66
hoc moi mot nganh sau thang... Nhng khong may cho
Vng la chng na nam sau o, cu Vnh lai khong i
d cuoc trien lam Marseille c. Vng lai, chuyen
ve nganh anh kem vi Pho, va ca hai anh eu tha dp
nay e hoc hoi them. Chieu chieu, toi van en chuyen
tro lao leu vi Pho va Vng. vao mot gia nh nh
cu Vnh, sach v rat nhieu, Pho bat c gap sach g cung
oc, cho nen sau nay, ve bat c van e g anh cung noi
au ra ay ve ai cng. Toi hoc c cua Pho kha
nhieu, con ve phan Vng th co sach g hay, mi, anh
oc xong thng thuat lai cho toi nghe va d vao tay
bat oc, neu khong th uong qua.
en bay gi, toi van nhan rang viet t Nht Tan
va cac bao sau nay, toi a nh Pho va Vng rat nhieu.
BAO TRUNG BAC VA CON NGI

NGUYEN VAN VNH
Bao Nht Tan song lay lat, Ta nh Bnh, Phung

Bao Thach rut i roi, toi v anh hung tnh cung theo
luon ho, e cho lp khac len thay. Nhng toi cung
khong that nghiep lau. Nguyen Doan Vng, thay toi
viet thien phong s Mot em trang vi nam bong hoa
BON MI NAM NOI LAO
67
tan, cho la c, van ong e toi vao lam Trung Bac

Tan Van (luc o va c ong Nguyen Van Vnh trao lai
cho ong Nguyen Van Luan la chu, ma cung la dng phu
cua anh). Ong Vnh lam bao An nam Nouveau (luc o
co Hy Tong tr but). Toi co luc en au pho Hang Gai
(toa bao Annam Nouveau), co luc en nha in Trung
Bac Tan Van ( gia pho Hang Bong, cho re ra Nha
Thng Phu Doan). V la giai oan qua o gia chu
nhiem cu va chu nhiem mi, bao c nhung nha nhung
nhang khong ra the nao. Rieng toi khong biet lam g,
moi ngay c en b b cai mat ra xem bao, roi ngoi
ngam het ngi no en ngi kia. Th ky toa soan
Trung Bac luc o la Dng Phng Dc; tr but thng
trc co S Bao Doan Ke Thien, Tam Hu Mai ang e,
Nguyen o Muc, Hoang Tang B, Dng Ba Trac, Nh
Lang Dng Mau Ngoc... Va toi bat au song trong mot
the gii mi, v tat ca cu chu but, tr but (tr Dng
Mau Ngoc) eu mac quan ao Viet, khan ong ao dai, i
giay c Mau, rang en, co cu con bui toc cu hanh to
bang cai nam rm. Noi bat nhat va tan tien nhat la ong
Nguyen Van Vnh, luc nao cung oi cai cat co lo nhan
tren au khong chu bo ra, ke ca nhng khi viet bai,
tiep khach. Toi cha thay ai noi to, ci to nh the. Bat
68
c chuyen lam an hay ua gin, ong c noi bo bo len,

gap ai cung ci, noi mot cau chuyen hay bat tay. Toi
lam Trung Bac c chng hn mot thang, ong khong
biet toi la ai het. Ong chao toi roi niem n, bat tay va
hoi toi trong khoa hop tuan trc, ngh vien co g mi
la khong. Th ra ong tng toi la ngh s en tham nha
bao!
Chnh nh c gan gui cac cu, toi hoc them c t
ch nho trong thi o. noi la hoc ch nho cho oai, ch
thc ra bao nhieu ch hoc c luc len mi, mi mot
tuoi, toi a tra lai het cho cac bc thanh hien ngay khi
cap sach hoc a b c dat de i a. Hoc ch nho ay la
toi muon noi hoc mot ch nho. Co nhng ch hoc d da
d dan, hoac nghe lom c, ma suot i toi khong
quen. ai khai nh ch kch thch, cu S Bao cha la
khch thch; noi ao mong la sai, chnh ra phai noi la
huyen mong; chia buon vi nha ngi ta co an ba qua
i th phai viet Xin cau chuc cho hng hon ba (hay
cu) phieu dieu ni cc lac, nhng neu la an ong ma
viet nh the, ngi ta ci cho thoi oc, phai viet la cau
chuc cho linh hon ong hay anh hon ong... mi ung.
Co mot ch ma cu Tu Nguyen o Muc bao toi, nhng
en bay gi toi van ban tn ban nghi, khong biet sai
69
BON MI NAM NOI LAO
hay ung. Ch o la cong nhan. Theo cu Tu Muc, mot

ngi ch co the noi la nhan, tha nhan, va ch khi nao
co nhieu ngi mi co the dung ch cong nhan ma thoi,
y gia muon hieu rang ch cong ay ch mot so ong
(nh cong cong). Nhng mot so ong khac cho rang noi
nh the la hieu sai ch cong, cong nhan cung nh cong
ong, cong tam, cong bang; cong nhan tc la nhan mot
cach thc tam, nhan mot cach ay thien y.
ai khai, toi hoc lom ch nho cua cac cu nh the o.
Toi khong dam noi rang cai tui ch nho o giup ch cho
toi mot phan nao trong i lam bao cua toi sau nay,
nhng toi thay co mot cai li hien nhien la t khi biet
ch nho phien toai the, toi rn toc gay va moi khi phai
dung ch nho trong cau van, toi het sc than trong, v
ch s dung lam th thien ha ci... bang thch!
Ma khong than trong nh the cung khong c. V
luc bay gi, viet mot bai van, viet mot cai tin, thc co
phan kho khan vat va hn la i vao Ba Thuc. Bai viet
roi phai a cho Dng Phng Dc sa oi cau van, xoa
bo nhng oan tha, hay them mam them muoi roi
chuyen sang cho cu Tu Muc hay S Bao Doan Ke Thien
xem lai van co hay khong, va ch dung co at khong;
sau cung, chuyen len cho cu chu nhiem, luc ay con la
70
ong Vnh. Nhng ong Vnh la mot ngi lam cong nhieu
viec - ch rieng viec ngoi nghe ien thoai va tiep khach
cung a mat nhieu th gi lam roi - nen ong Vnh t
xem.
Va chang luc ay, ong Vnh con th gi au ma e y
en t Trung Bac Tan Van na! Phan th lo n, phan lai ban
viet bai cho bao Annam Nouveau phan lai do dan xep
cau chuyen gia nh, phan lai lo chong Pham Quynh,
chi lai thc dan Phap, ong Vnh ch cho ch th cung
a khong u thi gi roi; noi chi en chuyen xem lai
mot bai phong ngan nh cm nguoi cua Hoang Tang
B, Dng Ba Trac, mot truyen khoi hai cu bay ngay
khong ci cua Hi nh Nguyen Van Toi, Sn Phong Bui
c Long, hoac mot cai tin xe can chet ngi... nhng
a vao benh vien nh bac s kham xet th cung khong
lay g lam nang lam.
en ay, toi khong the khong nh lai cai tai viet bao
cua ong Nguyen Van Vnh. Khong phai noi, ai cung biet
ong Vnh la mot nha hoc nhieu biet rong, van e g
cung biet. iem o khong phai la mot iem ac biet, v
chung quanh ong cung co nhieu ngi tai ba nh the.
Nhng khac mot ieu la nhng ngi kia th khong ng
dung c cai biet cua mnh lam li ch cho ngi khac.
BON MI NAM NOI LAO
71
ang nay ong Vnh hoc va hanh ngay. Phai noi ngay,
thi ay, ong a co mot y thc ve nghe bao va nhng
bai xa thuyet hay, y ngha, c ngi i ng thi
lu y eu ky la Tan Nam T (biet hieu cua ong Nguyen
Van Vnh) va ang ong Dng Tap Ch, Trung Bac
Tan Van lan Annam Nouveau.
Tuy nhien, ac iem cua Nguyen Van Vnh khong
phai cho o. Hien nay, chung ta thay co nhng tieu
thuyet gia viet mot luc bon, nam, tieu thuyet cho bon,
nam bao khac nhau, hoac nhng tay kiem tien co hang
nh Kim Dung, viet sau bay truyen chng mot luc;
nhng ngi ay, ta phai nhan la co tai, nhng du sao
cac ban thao eu ch thuoc ve mot loai nh nhau: tieu
thuyet han, ky s han, chng han hay khoi hai han...
Tom lai, tc la cung mot the van. en Nguyen Van Vnh
th khac han. Toi nh co mot lan Nguyen Van Vnh b
may nha Ngan hang thuc n d qua, doa tch thu gia
san. Trong khi ay th nhan vien nha bao, may thang
khong co tien, bo be cong viec; a the hai ba lai xch
mch, lam tnh lam toi ong; ay la cha ke may ong con,
quen loi song nh con Tay, oi het th nay th no, e
an chi phe phn. at a v mot ngi thng th gap
bao nhieu canh b r r o cung mot luc, ngi ta de
72
ien au. Ong Nguyen Van Vnh hn nhieu ngi khac

cho khong lieu ma cung khong l. Du hoan canh gay
gat en chng nao, ong cung pht tnh; ch khi nao
vang ve, ong mi th hat ra. Co le trong tat ca ban be,
bac s Tung, mot trong nhng ngi ban gia lau i
nhat cua ong Vnh con lai cho en ngay nay, con hau
het eu qui tien ca roi, la ngi c ong Vnh ci m
noi long nhieu nhat.
Theo cho biet cua toi, bac s Tung khong nhng chay
tien cho ong Vnh (luc o ong Tung con la nhan vien
ac lc cua Sai Gon Ngan hang), ma con lo dan xep ca
chuyen gia nh cho ong Vnh, ieu giai cac cuoc tranh
chap gia ba ca va ba hai. Ong Vnh lam viec nh con
trau cay, khong may khi muon phien ngi khac. Co
mot lan, toi a c muc kch mot canh nh sau: khong
biet gian gia nh g o, ong len mot can gac nam
khoeo, nh ong Tung mua cho mot met bun cha an tr
cm, roi viet luon mot luc mot bai xa thuyet cho Annam
Nouveau, thao mot th cho Toan quyen Phap a xuong
di nha anh may luon, dch mieng Telemac phieu lu
ky cho ong lnh Dng Phng Dc ngoi am ta, trong
khi chnh ong lai quay sang noi chuyen vi ong Tung
ve chuyen thong s Phap co y muon giup ong tien bat
73
BON MI NAM NOI LAO
c luc nao, bao nhieu cung c, mien la ong tam gac

y kien a kch Phap va ngng chong nha vua".
Thu thc cho en bay gi, toi s nhieu ngi nhng
cha s g nh s cai tai viet cua Nguyen Van Vnh. Toi
c biet tai viet cua Vng Quang Nhng luc theo Thu
tng Tam ra Ha Noi, hut roi, ngoi gac chan len ghe,
quay sang ben phai oc mot bai dien van ch Phap,
quay sang ben trai oc mot bai dien van ch Viet e
cho Thu tng Tam oc, nhan mot buoi le khanh thanh.
em so sanh, toi van nghieng ve Nguyen Van Vnh
nhieu hn, va cho mai en tan bay gi, toi van cha
thay co ai viet bao nhieu loai khac nhau mot cach tai
tnh va ngha ly nh ong Vnh.
Ong viet tin, viet xa thuyet, lam th, khao cu, phong
s (Volonte Indochinoise) va dch tieu thuyet th qua
khong che c. Nhieu cu bnh but bao Trung Bac ke
chuyen cho toi rang ong Vnh, ve truyen dch, ac y
nhat cuon Ba ngi ng lam phao thu. Nhng mot ban
ch than cua ong, tng song nhng giay phut gay can
nhat i vi ong, von biet ro ve i cong va i t ong
hn ai het, qua quyet la khong co truyen nao ong va
y ma lai e cong phu dch thuat nh truyen Mai Nng
le cot. Hau het cac bai bao, truyen dch cua ong Vnh,
74
eu do ban hu hay th ky than tn chep theo li ong

oc; chep xong, t khi ong oc lai, bao a xuong nha
in xep ch luon. Rieng co ban dch Mai Nng le cot
la do chnh tay ong viet, ma viet xong, ong khong a
cho nha in xep ch ngay, lai a cho cu Tung bnh lai
va cung tm nhng danh t thch ang hn hay tnh t
hn, neu can. Moi ky dch nh the gom chng bay, tam
hay mi lam trang ch viet; ang bao gan het, lai dch
tiep. Nhng lan nao cung vay, dch xong, bnh xong roi,
ong cung bao T at sang Gia Lam a cho ba Suzanne
oc trc. Thanh th truyen Mai Nng le cot, tuy ong
Vnh khong noi ra, chnh la cuon truyen dch ma ong
e tam nhieu nhat, cuon truyen dch got giua cong phu
nhat.
ay khong phai la mot thien chep ve i tnh ai cua
ong Vnh, nen toi khong ghi lai nhng ban khoan, buon
phien cua ong Vnh oi vi may ba, cung nh van e
con cai cua ong. Nhng co the noi rang i cong cung
nh i t cua ong Nguyen Van Vnh la ca mot cuoc vat
lon lao ao, hao hng, len xuong nh nc thuy trieu,
b bao nhieu day dt, nao la Tay, nao la tien, nao la
con, nao la v, nhng khong mot luc nao ong chu ngoi
75
BON MI NAM NOI LAO
yen, mot mat c oi pho, c giai quyet, ma mot mat, c

lo chien au, chong ap bc va boc lot.
Noi en ong Vnh, ngi ta thng nh ngay en loat
bai a kch chu trng quan chu cua Pham Quynh theo
sat vi Tay, ma hau het eu quen rang chien dch lam
cho t Bac vao Nam soi noi, hang say, chien dch khch
ong long yeu nc cua toan dan luc ay, chien dch lam
cho Phap git mnh, v khong ng ong Vnh lai c
dan chung tin yeu en the, chnh la chien dch tay
chay Hoa kieu. Theo cho hieu biet cua toi do cac bac
an anh tam s, ong Vnh luc ay ch viet co mot bai
bao, keu goi long ai quoc cua ong bao ma ca nc vung
len tay chay Hoa kieu ram ro. Bai bao ay ky mot but
t cua ong Nguyen Van Vnh ma t ngi c biet:
Quan Thanh. But t nay, ong ch ky di nhng bai bao
au tranh, con but t Tan Nam T th dung cho bat c
bai nao e cap en van e xa hoi, van hoa hay chanh
tr. Man Chau Nguyen Manh Bong, anh cua Nguyen
Tien Lang, ong thi la anh v cua Tan a Nguyen
Khac Hieu, khi o la ngi tan ong y kien bai bao nay
nhat, va cung la ngi a pho bien y kien bai bao o,
ch huy cong cuoc bai Hoa. Cac pho Hang Ngang, Hang
ao, Hang Buom Ha Noi la nhng ng pho co nhieu
76
ngi Hoa kieu sinh song, b te liet ve thng mai trong

nhieu ngay. Khong ngay nao khong co nhng vu o v
pha phach.
V van e ngoai giao, ma cung v van e an ninh na,
phu Toan quyen phai yeu cau ong Nguyen Van Vnh
ngng loat bai ay lai va e doa neu ong Vnh khong
chu th khong nhng ong ca bao ma lai co nhieu cach
e buoc cac nha ngan hang oi n ong Vnh, lam cho
ong pha san.
Nhng li e doa ay, khi th so sang, khi th mem
deo cua nha cam quyen Phap hoi o, keo dai khong ngt
trong suot cuoc i ong Vnh, co khi lam cho ong Vnh
tam yen giai oan, nhng co khi lam cho ong nc long
chien au hn; tha la chu kho s, thieu thon, hiem
ngheo, ch khong chu v tnh ngi Phap hay v tien
cua ho ma thay oi lap trng, ch hng.
Ngi ta ke chuyen rang ong Vnh m chien dch bai
Hoa nh the, thc ra khong phai do Hoa kieu Bac, bi
v du sao Hoa kieu Bac cung khong lung oan kinh te
cua Viet Nam nh mien Nam, nhng chnh la v Hoa
kieu Nam lam ma lam gio ac liet qua, khong con coi
ngi Viet Nam ra g. Chnh v the, cu Nguyen Phan
Long va cu Bui Quang Chieu la hai ngi ac biet tan
77
BON MI NAM NOI LAO
thng y kien neu ra trong bai bao ky ten Quan Thanh,

nhng tai sao luc o Nguyen Phan Long khong hoa theo
Quan Thanh m rong chien dch bai Hoa vao Nam Viet
th nhieu ngi khong c ro. Co ngi bao la tai ly
do muon phat ong mot chien dch nh the, khong the
dung Phap ng, t pho bien trong dan gian; ma cu
Nguyen Phan Long, mot hoc gia ngi Nam, mot anh
tai cua at nc, lai khong s dung c Viet ng tai
tnh nh Phap ng.
Thu thc, lam bnh but t Trung Bac, di s ch
huy cua ong Nguyen Van Vnh, nhieu ngi lay lam
hanh dien, ch khong phai ch rieng toi. ang ke nhat
la tat ca cac anh em trong nha bao eu knh yeu ong;
ngi chan chnh th yeu ong v tai ba c o, con
nhng ngi quay quat cung yeu v ong rat rong rai ve
tien nong, du biet la ho an cap, boc lot ong hay am
vao sau lng ong, ong cung coi la thng, tha th het,
va khong he gian doi hay phien trach.
Trong suot cuoc i lam bao, toi hoc c nhieu nhat
trong thi gian ngan ngui nay. Ngan ngui v ch von ven
c t lau, th v van e tien nong, cong n, ong Vnh
gan t Trung Bac Tan Van cho ong Nguyen Van Luan.
Lanh t Trung Bac, ong Luan van gi nguyen nhan vien
78
cu; nhng quyet nh tiem mot sinh kh mi cho t

bao. Trc het, ong muon cho muc xa thuyet tre hn
mot chut nen em vu nay ra ban vi cac cu Hoang Tang
B, Dng Ba Trac, nhng cac cu gia kho tnh lam, cha
ban, cac cu a cao om xin ngh lam.
Duy con ba cu via la S Bao Doan Ke Thien, ong
Lnh Dng Phng Dc va Nguyen o Muc lai lam
chi lng khng. Trong e kp cu ma mi con lai Dng
Mau Ngoc tc Ngoc Tho, toi va mot phong vien khan
ong ao dai la Nguyen Van Ban, bay gi cung a qua
co roi.
Sang chu nhan mi va nh tan chu nhiem tiem sinh
lc mi, t Trung Bac Tan Van cung khong chay hn
c bao nhieu. Cu Nguyen Van Luan tuyen them ngi
la cu Mai ang e chia nhau vi toi viet phim hang
ngay ky mot ten chung la Lan Than Tien Sinh; ngoai
ra, mua them truyen cua nhng nha van tre nh Nguyen
Dan Giam (tc tac gia truyen Di Rang Thong, luc ay
mi Phap ve), va Le Van Trng (mi Nam Vang
buon hot xoan Xiem ve). Cuon ban thao au tien cua
Dan Giam, tac gia Di Rang Thong sau nay, la Song
Gio Thai Bnh Dng; con ban thao au tien cua
Trng la Nhng canh hoang tan e Thien e Thch.
79
BON MI NAM NOI LAO
Luc ay, Nguyen Tuan la phong vien Trung Bac Thanh

Hoa.
Bon phan toi la phai oc nhng truyen o e phuc
trnh len chu nhiem. Ong Luan eo knh trang, vuot rau
ben nay mot cai, vuot rau ben kia mot cai, tp mot tp
ru, chep mieng th dai (tai sao ong c th dai, toi
khong tai nao hieu noi) roi bao: , ang c th
ang!. The la ang bao. Ngoai cong viec, hai ba ngay
toi phai viet mot cai phim cho cu c e, ra toa lay
tin toa an, lam phong vien the thao, phu trach trang
Chieu Bong. en bay gi toi van con nh cau cham
ngon cua cu Lo Th (but hieu cua cu Luan) thng ban
ra e day nghe bao cho ke hau sinh: Lam bao phai nh
con dao pha. Bat c cai g cung phai viet c, ma viet
nhanh, thieu muc g la mnh co bai ien vao luon,
khong anh nao bat b c mnh!.
Nhng li ay la khuon vang thc ngoc cho toi. Toi
no lc hoc hoi va tap viet u moi mat. Ngoai ra, toi lai
con i xa hn na la xong vao nha in e hoc hoi xep
ch the nao, kieu ch nay keu la g, cai tac qua la cai
g, len khuon ra sao, cac dau sa epreuve the nao, may
chay tot xau ra sao... v theo li cac bac an anh, lam
bao khong the nao khong biet nha in; nha in va nha
80
bao nh ca vi nc, nh rang vi moi, moi h th rang

lanh...
SUYT B AN ON CUA PHE
PHAN NHT SAM
Trong thi ky nay, toi co may ky niem khong the nao

quen c. Ky niem rung rn nhat la suyt b mot oan
cua r xe ap Nam Ky (luc o con keu la Nam Ky) cho
lo mui toi an trau . Toi noi rung rn nhat la v trong i
lam bao cua toi ve sau nay cung con nhieu ngi khac
doa chem giet, thu tieu, hot len xe rac... nhng toi noi
lan nay rung rn nhat, v ay la lan au tien b th
la, ma bon ngi doa giet toi luc ay lai ngo ngao
qua, kh the cua ho luc tm toi e anh ghe gm nh
vu bao.
o la lan toi i lam phong s ua xe ap vong quanh
ong Dng. Trong phai oan cua r Bac, toi khong nh
ro lam, nhng hnh nh co Bong, Cong hay Tien g o
(luc ay Bong, Cong la than tng cua r Bac), con phai
oan cua r Nam co Phan Nht Sam, Nguyen nh
Dng, Nguyen Van Than, Le Thanh Cac. Con t tuoi,
toi hang say va thien v. Bay gi, toi khong con nh ro
nhng s viec g a xay ra, nhng luc viet bai tng
BON MI NAM NOI LAO
81
thuat cac cuoc ua vong quanh ong Dng, toi co y

thien cac cua r Bac va a kch mot cach thieu le o
mot so cua r ngi Nam. Phan ng xay ra lien: Phan
Nht Sam va mot nhom gom chng chuc ban ngi Nam
khac a en tan toa bao tm toi, mat ay tc gian, s
va toi tham te va mot chu xu, neu khong co s can
thiep kp thi cua bao nhieu ngi, toi a b noc nao
tren mat at.
Bai hoc ay lam cho tnh han ngi. T trc, toi van
yen tr la lam bao, muon noi bay the nao th noi, khong
ai cam. en vu nay, toi mi biet la khong ai cam that,
nhng neu qua lam th co ngi cho an on. Ma an on
lam khi lai con au hn ca b toa phat hay dan chung
chi. Biet nh the roi, toi t nguyen se tn en gia va
t the vi mnh rang t gi sap sau viet bao khong ung
cham en mot ngi nao het. Nhng thoi i van the:
mieng th khon, tron th dai... toi mong muon the ma
nao co c au! Rut cuc chng nao tat ay, van khong
cha. Va trong i lam bao cua toi con nhieu vu khac
tng t nh vu Phan Nht Sam khung bo va doa giet.
Nhng o la chuyen sau, toi se co dp hau chuyen cac
ban trong nhng trang sap ti.
82
TA T TRUNG BAC VAO NAM
Tham thoat mot nam hai thang troi qua. Nup di

bong cac cu via, v long hoc lay nghe bao hang ngay,
toi hoc c nhieu cai hay, nhng ong thi toi cung a
bat chc Dng Mau Ngoc (tc Ngoc Tho) mot cai d
khong che c: hut thuoc phien that hon, hut khong
phan biet ngay em, hut khong m c mat. Ngoi kiem
iem lai thanh tch hut thuoc phien luc bay gi, thi
khoa bieu hut cua toi nh sau: sang lam viec ti mi
gi, voi vang ve hut; chieu khong i lam; en sau gi
len tiem Trieu ghi ong xe cuoc Hang Vai Tham hut
o mot, hai gi khuya th ve. Bay gi toi khong nh ly
do g a khien Dng Mau Ngoc lam reo tiem Trieu e
sang hut tiem Ph Rang Xoa, nhng hoi ay toi bo tiem
Trieu, thue mot can gac ng Hang Cot thiet lap ban
en, mn ngi tiem hut tai gia. Thi ky nay, toi hut
quen chet: buoi sang, lam viec xong ve hut. Hut xong,
an qua loa mot t xoi hay mau banh m, toi lai hut luon
mot mach en nam gi, tat en nha bao mot choc, roi
t bay gi lai hut en hai, ba gi sang. Roi t l m
ngu. Chnh gia luc ang chap cha chap chn trong giac
83
BON MI NAM NOI LAO
vu sn, th nha bao cho ngi en hot cac nhan vien

en toa soan lam viec. Dng Mau Ngoc va toi noi tieng
li, sang nao c vao khoang nam gi ri, sau gi la
co chu Ro nha in en anh thc day bat i lam. Co
nhien hut ca em, va chp mat mot t ma b goi day,
ngi thuan tnh en au cung phai cau nhau cau knh.
Nhieu sang, toi khong muon i lam, nhng Ro khong
can, c loi ai toi ra xe, a ve nha bao. Toi uat han
mot cach vo ly va nhieu lan quyet nh xin ngh viec,
khong the song mat t do nh vay. Cung luc o, toi nh
rang trong au oc toi bang bac mot cai g khong ro ret,
ta nh la hoi tiec, ma cung ta nh la canh giac.
Co nhng em hut xong, khong ngu c, toi l m
nam ngh en chuyen xa xa, cu mi, nhng chuyen ma
co khi toi bo qua khong lu y ti bao gi. Trong so o,
toi nh en mot buoi chieu am u bao quan Annam
Nouveau, ong Nguyen Van Vnh khong hieu v s tri
ma ngoi nan lai hay v ly do g khac, a trut tam s
vi may ngi ngoi o, trong o co Dng Phng Dc,
Hy Tong... Bay gi toi khong nh ro cau chuyen cua ong
Vnh bat au nh the nao, nhng co nhng oan toi
nghe thoang qua luc o khong hieu v sao lai lam cho
toi cht nh lai rat ro rang, t m.
84
Noi mot luc lau nong ngi, ong Nguyen Van Vnh
ap cai non co lo nhan xuong ban va tiep: , bao la
e t quyen, that the; nhng la e t quyen cac nc
Au chau, ch nc ta th noi nh the lam g, cho mac
c. Ta con phai hoc nhieu, tranh au gian kho nhieu
trong nhieu nam na th bao ch mi hy vong co mot
a v cao nh vay. Trc het, theo toi, ta phai cai thien
va pho bien quoc ng e lam mot cai xe truyen ba t
tng; th hai, ngi viet bao phai quan niem mnh lam
nghe khong phai la e chi hay e kiem tien, nhng
phai quan niem mnh la nhng ngi tha ke cua cach
mang t san, m au la cach mang t san Phap, say
sa vi t do, trung thanh vi ly tng, chong ap bc,
chuong tien bo ma quyen li tinh than cua con ngi a
uy thac ni bao ch.
Khong hieu Hy Tong noi g (v khe qua toi nghe
khong ro), ong Vnh ci am am, ap tay vao ui ma
noi: Bao ch cua mnh hien nay ch co the coi la vao
giai oan ban khai. Thc ra, muon cho ngi ta nghe,
muon cho ngi ta lu y, muon la mot e t quyen, bao
phai luon luon co tnh nang au tranh va xay dng:
khuyen khch ieu tot la xay dng; ngc lai, hoac cong
khai, hoac dung manh li e phanh phui cai xau, noi ro
BON MI NAM NOI LAO
85
s that phu phang, cung khong ngoai muc ch xay dng

- xay dng cho s vn len cua xa hoi, s ton vong cua
giong noi.
Hien nay co bao nhieu ap lc km ham khong cho
dan ta tien bo; v the muon xay dng, phai au tranh,
v bao gi cung vay, ngi Phap (hay chnh phu Nam
trieu cung the) cung phai lo cho quyen li cua ho, ma
dan th co quyen li cua dan; hai quyen li ay trai
nghch nhau, lam sao ma i c vi nhau? Do o, bao
ch la tieng noi cua dan, binh vc quyen li cho dan,
khong the khong noi len nhng sai lam cua chnh phu,
nhng s h cua che o, va a ra nhng kha canh bat
li cua chnh phu oi vi dan. Noi rut lai, ngi lam
bao khong the e cho ngoi but cua mnh tui ho. Co
nhien, muon c nh the, bao ch phai kinh qua nhng
nghch canh, thang tram, ma ngi lam bao, cung nh
cac nha cach mang, chnh tr, thng khong tranh c
b vu cao, b tu ay hay b thieu thon ve vat chat....
Phai, co nhng em khong ngu, toi c nam on lai
nhng manh chuyen nh the. Bao rang toi t nhac vi
mnh nh the e suy luan th khong ung, ma bao rang
nh lai nhng manh chuyen o e roi quen i cung
khong ung. Thc ra, au oc toi mong lung nh may
86
khoi; toi khong biet ro la cai g a xay ra; nhng qua

la toi a cam thay chan nan vo cung, v ay la nhng
phut au tien trong i toi, qua mot cau chuyen cua mot
bc an anh, t dng thay ro la lam bao khong phai la
chi bay, khong phai la viet mot vai bai lay le, nhng
lam bao la lam mot cai g ln lao, noi len c pham
chat van minh, hoac u biet, hoac thoai hoa cua mot che
o va hn the na, mo xe tnh tiet, tam t cua con
ngi, i sau vao tng kha canh tr treu, uan khuc va
gia tao cua mot che o e chong lai che o ay, neu can,
hau cho xa hoi vn len va cho giong noi ton tai va tien
bo.
Lan au tien, toi cam thay mnh yeu qua trc mot
nhiem vu qua ln lao. Toi mat nh hng, khong biet
phai hanh ong ra sao, hanh nghe ra sao, nhat la sau
may nam tri giup viec cho nhng t bao khong co muc
ch g cao ca, ch nham vao nhng tin tc lat vat va
nhng bai bnh luan suong, neu khong la nhng bai tan
dng che o bao ho va chnh phu Nam trieu thoi nat,
khong he dam he mieng ra viet mot cau chong ap bc
hay e cao mot t tng g kha d ve len c tinh than
hien ngang cua giong noi, dan toc. Khong bao gi toi
thay chan i nh nhng luc ay. Toi muon lam mot cai
87
BON MI NAM NOI LAO
g khac the, toi muon tranh au thc, nhng biet trong

vao ai a ng ch loi bay gi? Ma c nam dai hut
sach, be tha nh the nay th co hy vong g thoat khoi
c s chi phoi cua xa hoi va chnh tr cua Phap?
Hai nam troi qua, hai nam bnh hoan, sau au, kho
nao, khong biet noi vi ai, khong biet than th vi ai,
khong biet cung ai i tm mot phng cham tranh au.
Y nh xin thoi Trung Bac Tan Van manh nha t o va,
e bat au, toi cai thuoc phien, tr lai i song bnh
thng: t lau sau, toi xin vi cu Luan cho toi ngh viec
thng trc nha bao va ha se giup bao bang cach gi
bai ve, v toi a quyet nh qua Trung vao Nam e hoc
hoi them.
Qua Trung, toi a tm gap va phong van cu Phan Boi
Chau, Huynh Thuc Khang (luc ay la chu bao Tieng dan )
i sat vi ong Nguyen Van Ba va tiep xuc vi nhieu nha
van ten tuoi. Nhng cuoc i van khong em lai hng
khi cho ngi thanh nien co trch. Toi vao Nam , vi
hy vong gap nhieu ban be tng trai a toi xuong tau
qua Phap, roi t o i qua cac nc Au chau khac. e
lam g? Toi cha co y tng g ro ret, nhng mien la c
i, i lam bat c viec g, mien khong phai la nghe bao.
88
Thc vay, toi a suy ngh mot cach nghiem trong ve

nghe nay, va toi thanh thc muon thoi nghe thc, nhng
khong hieu lam sao c ngh c t lau, cao chet ba nam
lai quay au ve nui. Co ngi bao nghe bao co ma cung
nh thuoc phien, ai co long yeu thng no th no eo
cho en khi nao mnh hai tay buong xuoi mi chu tha;
co ngi bao no la cai nghiep, cung nh co Kieu mang
lay cai nghiep vao than, cho nen thanh lau hai lt, thanh
y hai lan, mi ng au ng so. Rieng toi ngh khac
han: lam bao, van vng vi nghe bao, khong thoat c
ra, chung quy tai toi on, khong biet xoay s lam an
ra sao. Nhng ngi thao vat, ba cai g cung lam c,
vt bui tre khong chet, chang lam nghe sa ien, th i
cha khoa, khong lam bo trng, th trng, giam oc,
th i anh may, ban dau cu la tren xe la hay cung
lam dat mot con kh i mai vo Sn ong ban thuoc cao.
Ho tai lam, khong co cach g chet c. Rieng phan toi,
toi khong the bo nghe bao, chang qua la v toi quynh,
khong biet nghe g khac.
Thanh ra quanh i quan lai c lam bao hoai, cung
nh ngi co au lay khach, khach ve Tau, lay nha giau,
nha giau het cua, ma lai quen an trang mac trn, an
san nam nga, nen lai quay tr ve vi senh phach e a.
BON MI NAM NOI LAO
89
Rut lai Sai Gon c bon thang khong co tien, toi lai
phai quay ve lam bao lai! Toi lam mot t bao co hang
van ngi oc ma khong ai biet tieng: o la t bao
Chieu Bong cua rap Majestic.
Noi la hang van ngi oc khong ngoa, v bao ra bon
trang nho, in tom tat truyen phim chieu hom o, kem
hai trang quang cao, hn mot trang con lai th in hnh
va lm lat nhng po tanh ve Marlene Dietrich, Rudolph
Valentino, Mae West, Shirley Temple, Greta Garbo v.v...
o cung la mot cach lam bao e giai tr va kiem tien,
mac dau khong thu v; nhng toi con nh mai, nh hn
ca nhng luc lam bao soi ong nhat. Tai sao? Chnh toi
cung khong hieu. Nhng phai thanh that noi rang,
chnh nh co mot cho e song hang ngay, toi mi lai
Sai Gon c ti ba nam, va chnh nh v the toi a co
dp tiep xuc vi nhieu nha bao co hang luc bay gi, e
au lao , rut kinh nghiem song va hoc hoi them ve nghe
bao.
Luc o, cha co ch Ben Thanh. trc ca ch Ben
Thanh bay gi, cho au ng Le Thanh Ton, quang re
ra Thu Khoa Huan (ng Aviateur Garros cu) co mot
quan ru, c chieu en la cac tay nha bao ky cu en
nhau nhet ti bi; trong so, co cac ong Le Trung Cang,
90
Nguyen Van Ba, oi khi Phan Khoi, ao Trinh Nhat,

Diep Van Ky cung en uong t tnh va ban chuyen con
ca con ke.
Sau khi i boong cac v o mot thi gian, toi thay co
s khac biet gia bao Nam va Bac. Toi hoc loi lay tin,
viet bao, nhat la viec tieu thuyet hoa tin tc va anh
hung hoa cac tay anh ch...
Toi xin the rat oc la khong co y muon so nhng
ngi nao ghien hut, toi ch noi rieng ve toi. Sau khi
cai thuoc phien, toi nhan thay mot s thc ma ai cung
biet: cai thuoc phien c th manh len nhieu lam, ca
ve vat chat lan tinh than. Trc kia luc hut, thay bat
c cong viec g toi cung ngan khong buon lam, va mac
dau toi mi co hn hai mi tuoi, toi thay s chien au,
s loi thoi, s sanh chuyen, du biet rang nhng ieu
mat trong thay, tai nghe thay la chng tai gai mat. Toi
ong cai ca so i lai e cho khong co mot tieng ong
nao lot en toi. Pham ai noi chuyen chi bi hay phan
oi cai nay, chong oi cai kia, nhat nhat toi cho la vo
ch, ch nghe thoi cung a met roi.
Khong phai noi ra e e cao viec cai thuoc phien, t
khi toi cai thuoc, than xac toi khac han i, va co nhien
than xac khong au om na, th tinh than phai manh
91
BON MI NAM NOI LAO
hn len. Tr ve Bac sau ba nam le got khap mien Nam

va lang thang mien Trung, toi ra Bac, mang mot tam
hon, trang thai, khac han luc lam cho bao Rang ong,
Trung Bac Tan Van hay Annam Tap Ch. Bay gi
ngh lai th chnh luc ay toi khong cam thay s lot xac
cua toi, nhng ngoi nh lai tng t bao toi lam sau khi
Sai Gon ve, toi thay mnh hang mot cach khac
thng. Trc het la t Cong Dan.
BAT AU A PHAP
Toi ra Bac khong nha, ca ngay i la ca au hot het

cho nay en cho khac. Nha toi nguyen la mot nha ban
giay. Mot hom, nhan toi i chi, tat ve nha, me toi nh
i ra pho Hang Da, gap ong Tiet Nh Ngoc e oi tien
giay bao ong mua cha tra. en 11 Hang Da, toi gap
Phung Bao Thach va Vu Lien. Ca ba ong mi toi lai
uong ru. Bon nay noi cho toi biet la ay anh em
lam t Cong Dan vi nhau, an cm tap the, co li th
chia nhau, ch khong co ai lam chu ai. en luc an cm,
toi thay ca m, tieng giay i am am. Trong ra san th
thay Vu Trong Phung, Nguyen Trieu Luat, Nguyen Nh
Hoan. Bon ban cu gap nhau vui qua. Toi khong hoi tien
giay na. Chuyen tro i lai mot hoi lau, toi c biet
92
ong Tiet Nh Ngoc c t Cong Dan la do ong Tissot

giup va co le luc s khi cung giup t nhieu ve
tai chanh, nhng cua thien tra a het ca roi. Thach,
Phung, Vu Lien, moi anh e vao mot cau khon kheo;
lap tc toi quyet nh ve lo lieu mot so tien e chung
vi ong Tiet Nh Ngoc lam t Cong Dan.
o la mot tuan bao xuat ban tren 12 trang, kho
30x45, khong co ba, ban khong lay g lam chay lam,
nhng phai noi rang trong so cac tuan bao va nht bao
toi cong tac cho en luc bay gi, Cong Dan la t bao
ra hon bao.
Anh em toa soan gom bay, tam ngi, ai cung hang
say tm cai la, cai hay, thanh th ra so nao cung co cai
mi. Nh anh em a ln tuoi, lai thng yeu nhau va
nang mot tinh than ong oi, chung toi gop y kien thay
oi muc luon, ky nay co bai toa an th ky sau co phong
s, phong van, ky nay co truyen ngan th ky sau co
dem ac tch, Bc hnh, hay phe bnh van hoc. Nguyen
Trieu Luat, Ngo Tat To, Phung Bao Thach, la nhng
ban phu trach cac bai ng an, con Vu Lien, Nguyen
Nh Hoan, Vu Trong Phung va toi co nhiem vu viet po
tanh, tieu thuyet, ky s, phong s, chuyen vui toa an.
93
BON MI NAM NOI LAO
Sau nay, Ngo Tat To noi tieng ve muc Phim hang

ngay, chnh v a bat au viet nhng bai sau sac, au
n, chua chat, ngo nghnh trong muc Noi hay ng
cua bao Cong Dan, con Nguyen Trieu Luat, tac gia
Hom ng Ngi, Ba Chua Che, cung noi tieng tren
bao nay v nhng bai phe bnh van hoc ma c lu y
nhat la loat bai a Phan Tran Chuc.
Sau mot thi ky gieo neo, bao Cong Dan tng oi
la t bao chay, mot phan v cach lam bao, them c
cac cay but co tieng tam va kinh nghiem, mot phan v
lap trng cung ro ret hn so vi cac bao khac luc bay
gi: a kch quan trng, chong oi chnh phu bao ho.
Tuy nhien, bao co tieng la chay ma tien th ty tr s
khong thu c bao nhieu. La v quan trng hoi ay cam
thu t Cong Dan, tm cac cach e dm cho chet. V the
co nhieu ni, cac ong huyen, ong phu ra lnh cho ai ly
cat bao Cong Dan i, khong cho ban, ch v ly do bao
ay a ong cham en cac ong. Them vao o, s Mat
tham lien bang lai ghet no, binh quan trng, nen
khong tuan nao khong lam kho de, het goi ong chu
nhiem ra noi chuyen lai mi quan ly, chu but trng ra
bang chng ong huyen nay an cap, ong phu kia lam cho
san va giet dan.
94
Luc ay, che o thc dan Phap ang hoi toan thnh;
mot vien co mat tham hach nh mot tieu vng. Toi con
nh co mot ong tri huyen ho Pham lam tien dan khong
c, nhot ngi ta vao nha lao anh cho en chet. Th
to cao gi ve nha bao don dap, chnh gia nh nan nhan
lai ky giay nhan chong, cha ho b anh en chet va cam
oan chu trach nhiem neu khai sai s that. Nha bao,
vi moi s de dat, chup hnh bc th cua gia nh nan
nhan len va at van e vi cac nha hu trach mot cach
nhe nhang, vay ma so bao ang tai tin ay va ra, vien
chanh mat tham lam nh tri sap, cho mot lu a dang
en nha bao, mi ca chu nhiem lan chu but en e tra
li ve mot viec ma chi tiet se c gi ra sau.
Vo ly nhat la va e cap en vu co sat cua vien tri
huyen ho Pham, vien co mat tham ap ban ap ghe va
to ra tc bc, nh chnh y b nha bao a. Hn the, y
lai con bat phai nh ch ngay loat bai nay va viet may
cau xin loi vien tri huyen.
Chung toi ra ve, uat c khong e au cho het, nhng
v xet mnh khong co hau thuan, lai khong co mot the
lc khac ung ho, nen chung toi quyet nh khong ra bao
na. Co nhien la khong i nao chung toi lai chu ha
but xin loi vien tri huyen giet ngi.
BON MI NAM NOI LAO
95
Bao Cong Dan ra en so 13, ong ca va kp luc.

V nh tren a noi, bao nay nguyen cua ong Tissot ng
ra xin phep va au cho ong Tiet Nh Ngoc, tng
au bao nay xuat ban khong nhieu th t cung bat chc
T Dan Van Uyen, thnh thoang viet mot bai ca tung
chnh phu bao ho; ang nay, a khong lam nh the lai
con a kch quan trng, con e cua che o bao ho, nen
ong Tissot cung khong c hai long may. Do o, gia
ong Tiet Nh Ngoc va toa soan thng van co nhng
cuoc xch mch lam cho ong Ngoc bc mnh, co khi bo
ai ve Hng Yen, mac cho anh em nhn oi (v ong
Ngoc phu trach viec an uong tap oan cua anh em tr
s va toa soan).
Nhieu ngi cho viec ong ca bao la mot cai may.
96
BON MI NAM NOI LAO
Phan II
BAO AU TRANH
97
TOI, THANG VO LAI
Lo la khong ang ke. ong ca t Cong Dan, chung

toi vui nh Tet, bi v con bao nhieu tien, chung toi i
hat sang em. Thc ra, trong thi gian lam bao, anh em
cung chang ai co tien tieu xai, ngi nao cung lo xoay
s rieng e chi tieu trong gia nh. Rieng co Vu Trong
Phung ban nhat, la v anh cha co v e buon ban giup
, ma ba noi va me lai gia, khong the kiem ra tien.
V the Vu Trong Phung khong may tan thanh nep song
cua chung toi luc o; nhieu khi anh em i hat hay che
ru, phien pho th anh ngoi uong nc, hut thuoc lao
mot mnh va viet bai cho bao khac e kiem them giup
ba, nuoi me.
Cuon Dt tnh va Giong to cua Thien H Vu Trong
Phung viet trong thi ky nay. Bay gi oc hai cuon
truyen ay, co nhieu ngi tng la anh viet mot hi;
thc ra, Vu Trong Phung khong bao gi co thi gi e
viet qua mi trang giay. C gan en ngay phai nop bai
BON MI NAM NOI LAO
98
cho Ha Noi Bao - tieu thuyet Giong to bat au viet

tng ky tren bao nay - Vu Trong Phung lai ngoi ra
mot ong, hut thuoc lao va hoi am len co ai biet ky
trc Giong to a viet en oan nao roi khong. Chang
ai tra li ca, bi v chang co ai oc Giong to het.
Vu Trong Phung chan i het sc, anh phai i tm
Ha Noi Bao e oc xem mnh a viet en cau g, bay
gi mi phu phuc xuong ging nh con voi viet tiep,
mat hieng han i ma li th le ra nh li con than
lan, co khi va viet va chi the sao mnh lai kho en the
nay, c phai viet mi co tien sanh song.
Bay gi Phung a ra ngi thien co; nhac en anh,
ngi ta thng ke lai mot cau noi cua anh: Neu moi
ngay toi co mot mieng bt tet e an th au co phai chet
non nh the nay.
VU TRONG PHUNG
Cau noi ay, chnh Phung a tho lo vi toi tren ging

bnh. Phung va toi la ban hoc t lp D b trng Hang
Voi. trng nay ra, toi theo hoc Lycee Albert Sarraut,
con Phung luc c mi tam, mi chn tuoi a phai i
lam th ky cho nha in IDEO, kiem moi thang mi hai
ong bac e ve nuoi ba va nuoi me. V khong u song
99
mot phan, ma cung v thch viet van, oc bao phan

khac, en toi ve nha, anh viet truyen ngan e ban cho
t Ngo Bao cua Bui Xuan Hoc va Nong Cong Thng
cua ong Pham Chan Hng (than phu Pham Huy Thong,
tac gia cuon th bat hu Tieng ch song O). Nhng
truyen ngan au tay cua Vu Trong Phung la nhng
truyen bc thay. Bay gi nhac en anh, ai cung nh
en So o, Giong to, Trung so oc ac, Dt tnh,
hay nhng phong s nh Cam bay ngi, Ky nghe lay
Tay, ma t co ai nh rang Vu Trong Phung noi tieng
mot thi la v nhng truyen ngan nh Chong nang len
ng, Cai rang vang va nhieu truyen khac na ma
toi khong nh ten e, trong o co mot truyen ang bao
Nong Cong Thng, thuoc ve loai hien thc, ta mot gia
nh Hang Bac co may co con gai ng trong manh
manh nhn trai ngoai ng va toi en lai tu hop gay
an x, xang, xe, lu, cong.
Phung co mot cai tai ac biet la khong he biet anh
bac la g, ma tap phong s au tien viet cho bao Nht
Tan, anh dam e cap en van e bac bp. Thc ra, anh
cung cha he quan sat mot vu anh b bao gi, nhng
anh viet nh mot ngi anh bac thong thao nhat, o
la nh mot ngi anh la ong Trng Tao, cung pho
BON MI NAM NOI LAO
100
Hang Bac, noi chuyen lai e cho anh viet. Cung the, oc
truyen So o, ai cung tng Phung la mot tay an chi
sanh soi khet tieng ma lai eu la khac na, nhng s
that trai ngc han: trong tat ca anh em quen biet,
Phung co le la ngi chan ch hat bot nhat, hien lanh
nhat ma tng oi cung la ao c nhat. Tieu pha hay
chi bi g, anh tnh toan tng ong xu, khong phai la
v keo, nhng chnh v anh phai ng mui chu sao lo
cho ca nha, trong o co mot ba noi goa va mot ba me
goa, ong thi lo sao e danh dum c t tien lay v,
hau co con noi doi.
Ve sau nay, Phung mon moi i, mot phan ln cung
la v thc em thc hom e viet cho nhieu bao nh
Tieu thuyet th bay, Tieu thuyet th nam, Ha Noi
tan van, lay tien, nhng cuoc song cua anh ben ngoai
oi vi nhng ngi la, khong co ve g vat va; trai lai,
anh lai ra cai dang nhan nha, ung dung la khac. Du ban
ron viet lach en may i na, tuan nao anh cung oc
hang chuc t bao Phap e hoc them. Trong anh em, co
the noi anh la ngi hieu ro tinh than cua giong van
Canard Enchaine nhat, ma anh cung am hieu nhat
chanh tr nc Phap va the gii luc bay gi.
101
Cung trong tat ca anh em, Phung la ngi co th t,

pham co tai lieu g, hay, la th cat i, cho nen vao luc
mot tuan bao Hue a kch anh viet van khieu dam,
anh a len tieng tra li rat vng, kem nhieu chng c
va tai lieu rat bua lam cho mot linh muc phai nhan
la anh co ly... Phung song mot cuoc i kn ao, khiem
nhng, coi viec g cung la thng va khong bao gi to
ra ngac nhien hay lo s qua trn. Khong co tien th
khong tieu, anh khong hoi vay cua ai bao gi ma cung
t phan nan vi ai rang mnh kho. o la mot c tnh
lam cho anh em knh ne, nhng anh em thng Phung
nhat ve iem du kho en the nao, Phung cung thuy
chung nh nht vi anh em, c moi khi co bao du biet
trc la viet khong co tien, khong nhieu th t, the nao
Phung cung co bai cong tac vi anh em, va lau lau
Phung lai i hat vi chung toi, nhau nhet nh ai va
quay cung nh ai.
Bay gi, ngoi ke lai cuoc i noi lao, toi th than con
nh trong thay nhng con ma than thiet o, vao
nhng em ma phun, nam tron chung quanh mot khay
en noi chuyen tham thiet an tnh; tuy khong tuyen bo
ra li, nhng qua anh mat th ngi nao nh cung t
the vi long la sinh t co nhau.
BON MI NAM NOI LAO
102
Nhng cuoc i bao gi ng im mot cho mai, khong

thay oi? Tien het, cac buoi hop hong lau cung khong
con. Moi ngi i mot nga: Nguyen Trieu Luat i day
hoc; Vu Lien chet; Nguyen Nh Hoan cung qua i. Con
lai Phung Bao Thach, Ngo Tat To, Vu Trong Phung va
toi ngoi ch mot cai g.
Ch th cai g ma chang en? Chung toi lai gap inh
Khac Giao ru nhau lam t Tng Lai, giam oc chnh
tr la Ha Van Bnh, con chu but la Phung Bao Thach.
Cho en bay gi, toi van nhan rang Phung Bao Thach
la mot nha bao lao luyen, co nhieu sang kien va nhieu
manh li, nhng o la mot ngi ban khong may suot
ca mot cuoc i, nen ve vat chat a chang bang ai, ma
tieng tam ve nghe bao th hau nh khong co may ai biet
ti. Bay gi chang biet ben kia Ben Hai, anh con lam
nghe bao na khong? Rieng toi biet, th t hiep nh
Geneve tr ve trc, anh la mot ngi kho cc ve nghe
bao, tu toi ve nghe bao, nhng tuyet nhien toi khong he
nghe thay anh ta oan mot li nao. Trai lai, trong nhng
cuoc hoi hop vi anh em, anh lai a ci, a pha, va
cung la ngi au tien bay ra nhng tro vui nhon e
lam cho anh em quen lang cuoc i ay nc mat.
103
e giup vui, nhieu anh em b a ra lam muc tieu

cho bon chung toi ua ct. ua t th khong sao, ang
tiec la co nhieu khi anh em ua dai qua, thanh th nan
nhan tc bc cau ban, khong ngai a ra nhng li lo
mang e ap lai.
o la trng hp Vu Lien b choc, tc qua khong chu
noi na, na em bo nha bao i ve nha que, sau khi
thoa ma ca bon chung toi la quan mat day. Nguyen
Trieu Luat cung vay, nam tay ap xuong ban b thng,
chay mau, the t gi khong them viet lach vi bon
bay. Rieng Ngo Tat To th co khi b Phung Bao Thach
va toi choc uat qua, tng nh co the tho ra mau nh
Chu Cong Can. Thc tam luc nao toi cung knh phuc
Ngo Tat To ve c o, ve van tai, hoc lc, nh mot bc
an anh. Thanh thc hn na, toi lai phai noi them
rang toi rat bat bnh khi thay bao Duy Tan cua
Nguyen nh Thau keu au x To la o To va c nhac
i nhac lai cau ve:
Anh o i, oi mat anh khong sang, cung khong nhem.
Suot i anh khong biet an kem B Ho.
Nhng khong hieu duyen n g c buoc toi phai choc
Ngo Tat To. ien hnh la vu Ngo Tat To day toi hoc
ch nho, va toi day lai Ngo Tat To hoc ch Tay.
BON MI NAM NOI LAO
104
Sau mot mat c vi anh em, toi lam ra bo rat ng

an, mot hom, trnh trong bao Ngo Tat To:
- Bac To a, chung ta lam bao a lau, nhng thc ra
cha lam bao. To quac mat, hoi toi:
- Bac noi g? Tai sao ta lai cha lam bao?
- La y toi muon noi the nay, bac a. Bac viet bao vao
hang c, anh em eu nhan the; nhng du sao bac cung
phai nhan rang bac con thieu ch Tay, ma toi vao cai
hang an em, nhng viet cung goi la kh kh, toi lai
thieu han cai ch nho.
The roi toi bo lng khong noi na. Lat sau, Phung
Bao Thach mi ban:
- Th co kho g au. Bac To va anh Bang bo tuc lan
cho nhau th chu het, can g phai ban khoan.
Ngo Tat To hoi bo tuc the nao. Phung Bao Thach e
ngh moi ngay hai ngi nen danh ra na tieng ong
ho e day lan nhau: To day Bang ch nho, con Bang
day To tieng Phap. Anh em cho la phai.
Ngay hom sau, toi bat au chng trnh day tieng
Phap va c bac To cham chu hoc hoi mot cach thanh
knh. Toi bat au bang mot trang ly luan:
105
- Toi khong hieu ch nho ra sao ch cach cau tao ch

Phap cua ho tinh vi va thiet thc het sc. ai khai cay
ma. No noi g?
Thoat au, no giong cay tre, cay tre tieng Phap la
[bambou]. Ht cay ma, co nc. Nc la eau. V the cay
ma tieng Tay goi la bambou ht ra lo.
Nghe c lam. Bac To lam nham oc bambou ht ra
lo la cay ma, cay ma la bambou ht ra lo... Mat toi
van nghiem. Van ly luan nh tren, toi day them: lanh
nhanh la cai tau ien, anh ong la cai nh ong, l s
v la anh s v, laboratoire la La Bo ra toa.
en hai danh t sau cung, anh em va chnh toi thay

mat bac To b v, khong the nn ci c na, bat ra
mot trang ci khong lo lam rung ong ca ca knh va
san gac. To biet mnh b lm, cam cai goi nem vao mat
toi va ngay luc o ng day mac cai ao the, chup cai
khan vao au, le oi giay Gia nh mot cach thieu nao
en nha Mai Lnh nam nhai khoi han.
T hom o, Ngo Tat To keu toi la o vo lai va gat
toi sang hang ngu thanh tch bat hao, khong them
nhn ma cung khong them noi mot cau. Phan toi, toi
hoi han khong e au cho het va t nguyen rua mnh
BON MI NAM NOI LAO
106
sao lai co the em mot linh hon ra ua gin mot cach

vo hoc, vo liem s en nh the c.
Ca toa soan phai hop lai, c mot phai oan a toi
en nha xuat ban Mai Lnh e xin loi Ngo Tat To. Anh
em bao gi lai n bo nhau: Ngo Tat To, rut cuc, bang
long tha loi cho toi. V the, trong t Tng Lai, ba ch
Ngo Tat To va but hieu Ngo Cong lai chu cung ng
chung vi but hieu cua chung toi e lam cho t Tng
Lai thanh mot t tuan bao tranh au c ngi ta lu
y.
THAT VONG TH NH
Chnh v bao Tng Lai c lu y ma chung toi

mac bay cua thc dan va gat lay mot that vong trong
nghe bao.
Nguyen luc ay, che o bao ho ang trai qua mot thi
ky xao tron. Leon Blum len cam quyen Phap, Marius
Moutet la bo trng thuoc a. Mat tran bnh dan ra
i. nc ta, chnh tr cung v the ma soi ong hn
luc trc, t Tan Xa Hoi cua Tran nh Long xuat ban
t lau th nhom Le Travail xuat hien, at tru s goc
ng Nguyen Trai, ra vao co mot so nhan vat hien nay
107
ang tranh au hang ngu ben kia. Chung toi la ban,

hang ngay, van gap nhau tro chuyen. Tng rang co t
Le Travail bay gi lai them t Tng Lai th cung
nh cop them canh, ai ng chnh v t Tng Lai ma
anh em lai bat hoa, rut cuc en sanh ra gian doi va ly
tan mat mot thi gian.
Tng Lai, cung nh t Cong Dan, la mot t bao
trnh bay rat sach se, lay hai iem nay lam ch: a
kch quan trng, len an che o thc dan. Tat ca toa
soan eu hang say viet lach, khong ng ngay chnh
canh chung toi lai co nhng tay sai cua mat tham
thng xuyen bao cao hoat ong cua anh em ma khong
ai biet. Do o, thc dan a li dung nhng tay sai o
gay mau thuan gia nhom Tng Lai va nhom Le
Travail, e rut cuoc khi khong, chang co chuyen g
ang ke, chung toi cam thu Trnh Van Phu, Nguyen Van
Tien va cac anh em khac, va coi nh la thu nghch.
Nhng hieu lam g roi cung qua i, chang sm th
muon, anh em cam but chan chnh cung bat tay nhau
thong cam. Bi v nhng manh khoe cua thc dan khong
con ai khong ro. Nhom Le Travail cung nh nhom
Tng Lai, van cha quen vu chanh mat tham Arnoux,
gia mot buoi tra, rnh luc ong ch Van i vang, en
BON MI NAM NOI LAO
108
nha Van ng Henri dOrleans ta s vieng tham roi

lieng mot tam thiep co ten va chc vu cua y, mu lam
cho Van mang tai mang tieng, mat uy tn vi anh em,
cung biet bao nhieu vu khac mu gay hoang mang trong
cac anh em yeu nc, nh vu mot ten mat tham trong
thay Thng Sy Nguyen c Long nhay chom t xe hi
xuong bat tay lia la va trach sao lau nay khong ra
ngoai ay (y noi s Mat tham) tan chuyen vi nhau, hay
vu mot ten mat tham khac viet th en cho Nguyen
Manh Chat bao Le Travail kem mot so tien nam
mi ong. Chang noi, cac ban oc cung tha biet ca
Nguyen c Long va Nguyen Manh Chat eu khong he
giao thiep vi mat tham bao gi.
Ve vu t Tng Lai th khac: bon tay sai cua mat
tham nam vung trong bao a ban ng chung toi e
an may mot chut danh vong cho ban than cua chung.
Biet vay, toa soan, sau mot cuoc hop kn, quyet nh t
chc het e cho bon chung lam vi nhau, nhng xuat
ban tap tenh c vai ba so th Tng Lai cung chet.
Chnh v vu t chc tap oan nay, cac anh em Le
Travail va chung toi cung hieu nhau hn, va cung do
o, mot so ln anh em nhom Tng Lai cung nhom
Le Travail tiep tuc tranh au cho at nc en bay
109
gi, co ngi con song nhng cung nhieu ngi a chet

chon non cao nc tham.
Bay gi, thang hoac co khi tnh c lm c mot t
bao Tng Lai cu, oc t au en cuoi, toi thay buon
se sat khi nh lai mot quang i lam bao a qua va
nhieu luc toi ngac nhien sao luc ay anh em lai co the
viet c nhng bai hay nh nhng bai phim cua Ngu
Cong, nhng po tanh kn ao ma chua chat cua Vu Trong
Phung, nhng xa thuyet sac ben cua Phung Bao Thach...
Va t y ngh nay bc sang y ngh kia, toi a nh lai
mot ngay nao bo Thu o theo khang chien, toi c
nghe mot cau noi khong the nao quen c, luc d mot
buoi hop nham lap lang van hoa: Tao mot lp th
chan tay ch can nam nam, ch tao mot lp th van hoa
th phai mi lam nam la t.
LAM VT C
Lam bao la mot cai nghiep, nhng cung la mot cai

tat. Luc co bao phai ngh, phai viet, phai tm cai mi,
la e hn ngi, them vao o lai phai giai quyet, phai
oi pho, lam khi ngi viet bao cam thay mnh kho hn
con cho, va ch muon tung he het ca i e ma ngh ngi
cho no khoe khoan ca tam hon va the xac. V the moi
BON MI NAM NOI LAO
110
khi t bao mnh lam b ong ca, ngi ky gia tuy buon
nhng th mot cai phao v he thay vien canh cua nhng
ngay thanh than, th nhan, an chi thoa ch. Nhng
khong lau au, ch dam ba, na thang, th lai thay
buon chan buon tay, muon viet va cam thay khong co
t bao e lam th chan khong e au cho het, du biet
trc la thieu hut tien nong cung ke.
Chnh v the, chung toi khong chu e cho ngoi but
that nghiep lau. Sau khi Tng Lai ong ca, chung
toi ieu nh lay lai t Tng Lai lam mot loai mi,
khong in doc ma in ngang. Ke o, cung vi To Chan
Nho lam t Viet N, at nang van e ch em ban gai
ve phng dien xa hoi hn la chanh tr. Tuy nhien, o
ch la nhng cong viec qua thi, lam e tieu sau, ch
tham tam chung toi van tm cach chi mot cai tro g
rat troi ma anh em ky gia cha he lam. C hoi en mot
cach bat than: Vu nh Hai (em ba oc Sao) a giup
toi gap ong Nguyen Van Thai mi c phep xuat ban
mot tuan bao ten la Vt c. Ong Thai khong co
phng tien ra bao nen vui long e cho chung toi khai
thac.
Nht nh thay ao oi kep chuyen nay, e cho Tay
bt tru phan nao hay phan ay, chung toi at Vu Chung
111
ng lam giam oc, Tam Lang Vu nh Ch lam chu

but, Nguyen c Long lam quan ly, con ben trong th
van la cac anh em cu, tr Vu Trong Phung mi qua i,
va Nguyen Trieu Luat (i day hoc). Lap trng van gi
nguyen nh cac t bao trc nhng noi dung th khac
han: thay v dung li van ng an, trang nghiem e
trnh bay y kien, chung toi ap dung mot the van tre
trung hn, co tnh cach cham biem, ma mai, gieu ct.
Tom lai, chung toi nh lam mot t bao theo loi Con
Vt Buoc cua Phap. Co nhien chung toi a biet trc
khong the nao viet c nhng cau van xuat qu nhap
than cua Treno, Benard... nhng chung toi cung c co
th lam xem sao. May so au bao chay, nhng lan lan
mat dan oc gia, va en chng so mi, mi hai g o
th tai chanh kiet que. Hop nhau lai e rut kinh nghiem
va tm hieu nguyen nhan bao xuong, chung toi cong
nhan mnh a khong bat chc c t Canard
Enchaine mot ly ong cu , trai lai con te nhat la khac, v t
au en cuoi bao viet toan mot giong van, ma hau het
cac bai ang tai eu co tnh cach bnh luan cac viec a
xay ra hn la em lai cho oc gia nhng van e, s viec
hay, mi la, cha ai biet.
BON MI NAM NOI LAO
112
Rieng Tam Lang hoi o noi tieng nhieu hn trc gap

boi, v moi ky anh lai tha c cai s trng cua anh
ra: chi ch - ung vi y thch cua oc gia luc bay gi.
Tam Lang Vu nh Ch thuoc vao loai lam bao an
anh, nen c anh em v ne, gi chc chu but that la
trung moi, nhng anh co cai tat la van thung, a e
tam vao viec g, th ch e tam c vao mot th, nen
cac cong viec khac phan ln do Phung Bao Thach, Thiet
Can va toi phu trach. Bay gi, Thiet Can a mat, nhng
nhac en Vt c buoi s au, anh em con song bay
gi khong the quen c cai mau ngi be nho o viet
rat lau, cung t bao ong Tay g o, ma cho en khi
mat, t ngi biet tieng. Ten thc la Nguyen Van Xuan,
anh la ban vi toi t thi con i at hoc lp D b
trng Hang Voi. Hai anh em cung mot pho, ln len
cung vao th vien t hoc, cung viet bao va moi khi oc
mot cuon sach g hay th cung tan gau, cung hoc tap.
Lam t Vt c, toi mi Thiet Can ve hp tac, va anh
a viet truyen trao phung au tien cua anh, truyen Moc
sng, tren bao ay, ra cai mat thao i, ngon an chi g
cung thao, nhng thc ra th que mot cuc, co le trong
lang van lang bao, khong co anh nao que hn. Chnh v
113
que ma lai lam ra ve thao, nen anh em hua lai pha anh.
Nguyen Thiet Can Nguyen Van Xuan la mot ngi gay
om va be nho - neu khong muon noi la loat choat - anh
co mac cam gai khong me mnh la v mnh khong c
ln con; phai chi lam the nao ma to ln len c th
bao nhieu con gai Ha Noi eu chet het ve tay anh. Anh
em thay anh noi to len mong ay eu bum mieng lai,
chay ra cho khac e ci (v ci trc mat th anh
gian), va cung do o a toa rap ngh cach e pha anh.
Mot ngi qua quyet biet b quyet lam cho than hnh to
ln: an cu san bam nho tron vi ho nep. Mot anh ban
sang nao cung phai tap the thao roi tam, roi lai tap the
thao roi tam, moi sang c lam nh the lien trong ba
tieng ong ho. Lai mot anh khac nhat nh vi Thiet
Can neu anh chu kho tho kh am dng, ban ngay nhn
mat tri ht roi th ra mot tram lan, ban em nhn mat
trang th ra roi ht vao mot tram lan th bay bay bon
mi chn ngay phai cao ln len trong thay.
Bay gi, co le noi ra th khong co may ai tin, nhng
con nhieu ban nh Tam Lang, Nguyen c Long,
Nguyen ang e hay con song s s ra o, toi noi ma
khong s phai cai chnh: Thiet Can a thi hanh tat ca
nhng phng phap ay, mu bien thanh mot lc s nh
BON MI NAM NOI LAO
114
Westmuller. Tam Lang, suot ngay ngoi cay mong chan

au, thnh thoang lai nhn Thiet Can va tro mat, chum
mieng lai noi vi mot ve het sc ngac nhien: Bo me
cha, may tien bo trong thay, ch co hom trc hom sau
ma tao trong may khac han i. Thiet Can nc long het
sc, cang gia cong tap vo, luyen noi cong va an cu san
bam tron vi ho nep, roi ng sat vao tng o, gach
mot gach ch xanh len tng e anh dau moi ngay anh
cao len c may phan. Anh em a am mu anh la
anh, t ong ng ra vach giup va co nhien la vach sai,
nhng Thiet Can au co biet nh the, c trong vao vach
moi ngay moi tang len ma nac nom tng mnh cao ln
thc.
Sau, lai co mot ngi e ngh: Bay gi may cao roi,
nhng chan may i ch bat, trong khong c, may phai
lam cach nao cho hai chan may thang nh... chan Tay
th con gai, an ba mi chu. Tat ca eu tan thanh y
kien o. The la Thiet Can lai b am anh v hai cai chan
i ch bat, luc nao cung hoi do het ngi nay ngi no,
xem lam cach nao cho hai cai chan thang nh chan Tay
c. Anh em bat anh phai to chc mot chau g mi
tiet lo cho anh biet b quyet gia truyen. Thiet Can chu
lien. Va may hom sau, anh vui nh Tet, thc hanh b
115
quyet ay mot cach het sc sieng nang, tin tng: nhao

bot bo hai ong chan, roi lay bon mieng cay dai ep lai,
lay thng buoc nh ta goi gio. Chac chan tat ca ban oc
en ay eu khong tin, nhng toi cam oan mot tram
phan tram Thiet Can a lam ung nh the, va chng
mot tuan sau, anh yen tr rang chan anh thang nh
chan Tay thc. Thay mnh a cao ln ma hai chan lai
thang, t nhien anh thay mnh oai phong lam lan, suot
ngay ch lo chai au, nho rau va tng tng co rat
nhieu trang quoc sac thien hng say me anh thc.
Li dung tnh trang tam ly ay, mot hom, Tam Lang
i au ve khong ro, ht h ht hai bam Thiet Can ra
ngoai ng noi chuyen b mat ch hai ngi biet vi
nhau thoi. Nhng thc ra th tat ca anh em eu biet
het: Tam Lang trnh trong tiet lo cho Thiet Can biet la
anh va gap mot co ep nao nung, ep ghe lam, ep
chet i c, hoi tham: Thiet Can, tac gia truyen Moc
Sng la ai va ngo y muon c biet Thiet Can.
Nguyen Thiet Can a que mot cuc, them Tam Lang lai
noi doi nh ranh ma ve mat lai lam ra thc tha gia rt ,
nen anh em khong phai i lau, a thay Thiet Can mac
bay. Ve sau nay, co ngi biet chuyen, cho la chung toi
tan ac, em linh hon cua mot con ngi ra nhao bang,
BON MI NAM NOI LAO
116
no ua; nhng thc tnh luc ay a so anh em tin la a

giup ch rat nhieu cho anh ban thieu ca be ngang lan
be cao o. V nh the ma t ra trong mot thi gian,
Thiet Can biet le vui song, tin tng i va do o yeu
mnh, yeu ngi hn len. Giai nhan tuyet sac ma Tam
Lang noi o, anh at ten cho la Thuy Dng, Kieu Th
Thuy Dng. Suot ngay Thiet Can lam bam cai ten kieu
diem o. V toi la ban t tam be, lai c gan cho cai
chc v chi bi, ang iem, Thiet Can ngo b mat
thieng lieng ay vi toi va hoi toi co biet Kieu Th Thuy
Dng la ai khong. Toi ben quac mat len bao Thiet Can:
- May nh gi tro g vay? ay, ai con khong biet
Thuy Dng la v sap ci cua tao. Bo may muon phong
tay tren tao ha?
T o, mot chuyen bi tnh tng tng co sat, mau
va nc mat dien ra gia Thiet Can va toi. Trong khi
o, Tam Lang va cac anh em khac, cach hai ngay, lai
che tao mot bc th xanh viet giong van Giot le song
Hng ky ten Kieu Th Thuy Dng, gi bu ien en
cho nha van kiem ky gia Thiet Can, ta noi long u uat
cua mot ngi yeu tham nh trom ma khong biet ai kia
co biet cho chang. Thiet Can goi nhng th ay vao mot
tam giay mau ep vao trong ao, ngay chnh trai tim,
117
kieu Lucrece Borgia oan ket v kch cua Victor Hugo.

Ke lam sao cho xiet c noi long bi tham cua chung
toi khi o: mot ben la ban, mot ben la v hon the, ma
v hon the o lai me ban mnh, chang le toi giet ban
i? Ma hy sinh v hon the cho ban, toi au n chu
lam sao cho noi? Het ngay ay sang ngay khac, Thiet
Can van ln toi, do danh toi. en na thang sau, c
them li khuyen nhu cua anh em, toi anh hy sinh
vay. Va t o ngi ep tng tng Kieu Th Thuy
Dng hoan toan thuoc ve Thiet Can trong mot s me
say ky ao, khong khac g chang th sinh trong truyen
Lieu Trai me ho ly tinh. Va co le neu tri chng song
cho Thiet Can, en bay gi anh van c con yeu say sa,
yeu me met Kieu Th Thuy Dng nh trong buoi ban
au lu luyen ay.
Trong suot thi ky lam Vt c ng Cot C,
nhng v kch bi hai nh vay dien ra thng xuyen,
cung lam cho anh em buon va quen i choc lat cuoc
i. Tuy nhien, moi luc kiem iem lai cong viec, xem
bao lo la ra sao th khong anh nao vui het, v bao ng,
ma ng th nguy, v so chi nang hn la so thu. Gia
luc o, co vai anh em e ngh vi toi nhng Vt c
lai cho mot ngi khac van th thot lai chi nha bao,
BON MI NAM NOI LAO
118
ma dng nh co nhieu chan tay trong s Mat tham.

Trong may buoi hop quan Anh My cua Bui Trong Hu,
bnh but t Viet Bao cua Bui Xuan Hoc, toi khong
phat bieu y kien. en tan gi chot, sau khi a ieu nh
c mot nha in mi nhan in t Vt c, toi noi thang
la toi khong nhng bao lai cho ai ca, anh nao bang
long tiep tuc cong tac th , ai ngai vat va, tung thieu
th tuy nghi.
Bao Vt c khong ngh mot so nao. Tru s t
ng Cot C don lai pho nha thng Phu Doan tren
mot cai gac be nho, oi bc, con toa soan th ch con co
hai ngi la Phung Bao Thach va toi chia nhau ra viet
bon trang kho giay 40x55, khong quang cao. Nh v chi
tieu t, ma cung may la co mot vai s viec xay ra, bao
len lan lan. Chung toi them nhieu muc, thay oi giong
van va cach trnh bay viec co thc viet nh la ba, ma
ba th viet y nh co thc. oc gia an giong dan dan,
bao in tang len trong thay.
Lam bao, khong co g khch le ngi ta hn la thay
bao moi ngay moi chay hn. Khong ai bao ai, Phung
Bao Thach va toi mat ca gan ca ruot, va lai cang co
gang hoc tap t Canard Enchaine viet cho lam ly quy
phng hn na, hn nhieu na. Phan ln y kien la cua
119
Thach; toi co nhiem vu ao sau va bien hoa cac y kien

o khi viet bai. Toi se khong thanh that neu khong
nhan rang cach thc viet Vt c luc ay, mot phan toi
a chu anh hng cua t Duy Tan, nhng du sao bao
Duy Tan cung ch la mot loai bao man an tuc noi
phet kieu Frou Frou, Le Rire... nhieu khi oc eu qua,
nhng ngi ng an du co muon oc cung ch len lut,
ch khong dam cam cong khai tay i ngoai ng.
Chung toi muon co mot trnh o cao hn the t Vt
c, ngha la muon lam t bao ay thanh mot t bao
chanh tr, xa hoi, co mot loi viet h h, thc thc, cham
choc nhng khong lam cho ngi ta tc gian, oan hn,
ua ct ma khong lam thng ton en thuan phong my
tuc.
Rieng
toi
luc
ay,
toi
lay
Pierre
Benard,
De
Lafouchardiere, Clement Vautel... lam gng mau, con

cac van nhan trong nc, luc nao toi cung coi Van Toi
Hoang Tch Chu, tac gia muc Chuyen au, Lang Nhan
Phung Tat ac, tac gia muc Trc en cung Phan
Khoi ky ten Thong Reo, Ngo Tat To but hieu Ngu Cong,
la nhng ngi an anh loi lac.
Bay gi, ngoi kiem iem lai nhng cay but trao phung
nh the khong con co bao nhieu, v the co luc may chieu
BON MI NAM NOI LAO
120
gio sm, ngoi on lai nhng ngay qua, tro chuyen vi

nhng con ma qua kh, toi van ngh khong phai mi,
mi lam nam ma a de gay c mot lp ngi van
hoa. Bao nhieu nc a chay qua cau, thc tnh toi van
cha thay co nhng cay but thay the c cac bac an
anh ay, noi rieng ve mon trao phung ma chi.
Rieng t Vt c, chung toi muon co nhieu bai,
nhieu muc ma van that ngan, so ngi ta cang kn ao
cang hay. Nhng ngh mot ang ma lam c lai la viec
khac. So ngi b so moi ngay moi tang them. Bat au
la ba oc Trnh Thuc Oanh, lai xe en nha bao nh
gi tro lang ma, nhng v biet trc, ca toa soan hoa
trang thanh Tarzan, nen ba mac c bo i, roi en ong
ba Ke Hong, cac v tai to mat ln, cac quan lai, cac
giam oc nha, s, cac ong cac ba oc hoc nnh Tay...
pham anh nao dnh dang en Tay, b Tay, lay oai Tay
ra an hiep ong bao, chung toi eu can het. Co nhien,
chung toi can mot cach han che, nhng ngi mnh
la lam, phan ln ho t coi nh la bat kha xam pham,
hi ong en ho cung lam cho ho khong bang long, van
ong ong ca Vt c bang cach nay hay cach khac,
nen co nhieu khi chung toi mat bnh tnh, nhat la vu
Ton That Bnh, chu but bao La Patrie Annamite do
121
Pham Le Bong lam giam oc. Bnh ra tranh chc hoi

vien thanh pho. Gii thieu cac danh sach ng c, toi
viet ve Ton That Bnh ch co mot cau: Ton That Bnh:
con re Pham Quynh, em nao cung chi Pham Giao(1)

ra
rch.
ua c a i
v
d
n
a
t
g
h
t
h
a
h
s
g
a
h
m
l
a
h
h
c
h
t
p
a
(1)
i
k
Pham Giao la con trai Pham Quynh a b giet chet hoi cach
mang mi len.
122
BON MI NAM NOI LAO
ien hnh la vu ba oc Trnh Thuc Oanh, noi tieng

mot thi la gng xau cho hoc tro con gai luc bay gi.
Vt c che nhao ba. T cho la co the lc, ba kien
Vt c. Chung toi ra luon may so bao tong cong kch,
va co nhien thua kien; nhng tat ca chung toi bat can,
chung toi c phao kch ba vi nhng hoa tien b thay
mo kem nhng tranh ve ba Oanh, ai khai ngoi trc
mot cai chau ra mat, ma mat mui en thui nh mc:
Ba oc Oanh ra mat tai toa. D luan xon xao, cac
bc phu huynh nhay len v van oan c ba oc nay,
nhng khong ai dam ho he phan nan, va ba co tieng la
tiep xuc than mat vi rat nhieu Tay b, treu vao th
chet.
Ma chung toi cung tng chi ba chuyen ay th chet
that, nhng co le v Tay ch lay long ba ngoai mat ma
trong bung th khinh, nen du ba nh nhieu quan can
thiep ma chung toi c song nhan. Sau het, mot hom co
mot ngi lnh kho xanh en a mot van th mi
chung toi len van phong bao ch phu Thong s co viec
g
a
123
can. Quan ly Nguyen c Long i lien, c ong Le Tai

Trng tiep on rat niem n: Ong thong s Chatel muon
nha bao cham dt loat bai chi ba Oanh i. Ong Trng
con cho biet la nha bao co can g th c noi, anh em
vi nhau ca ma!.
Chung toi chang can g ca, ch can phao kch ba Oanh
cho en khi nao ba ra, khong ngo ngoe na - mac
dau co ong Thong s che ch cho ba. Va chung toi a
lieu het cho noi: xo luon ca ong Thong s, vi ba Oanh,
ma la mot cai la bao van khong lam sao ca. Chac han
trong co mot an tnh g cho nen Chatel mi khong
bop co Vt cho chet luon, ch that ra, Thong s luc ay
con ghe hn tong thong, thu tng bay gi, neu nh
hai chung toi th may ma khong chet sm. Co le Chatel
s binh ba Oanh qua th mang tieng ve en Phap
chang...
Vay la chung toi chi ch chap , chi chet th thoi. oc
gia mua oc nhieu. Nhng du sao, o cung la mot cai
yeu cua chung toi lam cho Vt c mat phan nao uy
tn. Them na, c cai a bao chay qua, chung toi ve
sau co mot thai o hi phong tung, m ra vai muc hi
tuc tu nh Tieu Lam Vt c, Tieng Oanh do co Nga
(Nga) phu trach, nen t bao hi mang tieng. Nhng
BON MI NAM NOI LAO
124
mang tieng la mot ang, ma so in moi ngay moi nhieu

hn lai la chuyen khac. Co ngi oc cong khai, co
ngi mua roi giau i em ve nha ch luc vang ve mi
dam em ra thng thc; nhng du cach nao i na th
ngi ta cung tranh nhau tm oc xem ho chi cai g
va do o Vt c thanh mot lc lng ang ke, thng
in khong u ban. Nhng luc nh the, anh em be ban
bon phng ve chi vi bao sao ma nhieu the! Co ngi
khong v ly do g ca ru anh em i hat luon ca mot
tuan; co bon mi i an i uong cho bang c neu
khong th gian; lai co ngi bo ra hang ong bac mi
anh em lam mot tua Hue i thuyen tren song Hng
nghe ho.
Khong can biet ai la ban, la thu - ma thu nhieu hn
ban - chung toi chap nhan i chi bi an uong vi tat
ca, khong phan biet, ma cung khong can gac co,
ch phai chi bay gi song mot cuoc i nguy hiem, luc
nao cung co san ngi muon xin t gan, t huyet, t
nhat la moi anh trong bon chung toi cung phai co hai
con kh oc canh chng, va i au th xoang ra cung
phai co mot oan ho tong i mo to va xe dp bam coi
iec mui ngi ta. Khong, chung toi la bon iec khong
s sung, luc nao cung tin so t vi, cha en so th
125
khong co thang cho nao lam hai c mnh, ch co tri

hai c mnh thoi.
Phai, chung toi viet bao rat ac, rat eu, rat hai ngi,
nhng trong tham tam th luc nao cung chu trng phai
an phuc c v co Tri ca, ma cuoc i chung toi lao
ao, lan an, len voi xuong cho bao phen cung la do ong
tri. Co ai, vao buoi sang tinh m, nghe thay Nguyen
ang e (biet hieu Thien The), mot ban than cua nha
bao, ngam cau th ac y cua anh, noi ro len c tam
s cua ca bon chung toi luc o mi biet cai buon cua
anh em viet bao luc thang cung nh khi bai ra sao:
Tren tien cung, co toi g?
Xuong tran ma tra n i cho roi.
en ay, chung toi thiet ngh cung nen noi tai sao
lai chi hang nh the. Nguyen hoi ay la thu Thnh
ng cua che o thc dan. Phap va tay sai nam vng
cac c cau trong nc, cac ang cach mang ch co the
hoat ong ngam ngam, pham cai g nghch lai vi thc
dan eu b an ap mot cach kn ao va tham oc. Rieng
trong lanh vc bao ch, ho khong can ap dung che o
kiem duyet, ma cung chang can phai buoc nap ban lam
g; duy co ai ra bao phai xin phep trc va in xong mot
so bao roi th phai a ra depot legal.
BON MI NAM NOI LAO
126
Nap ban va depot legal mi nghe th tng cung

giong nhau, nhng ben trong th khac biet. Nap ban la
bao ap th ra giay roi a ra cho Thong tin hay mot
c quan nao tng t oc, bnh thng chang lam sao,
nhng neu co g xet ra chng ngai th mot cu phon
se khuyen cao nha bao nen t bo bai ay hay oan ay
i ngay cho khoi xay ra s ang tiec sau nay. Depot
legal rong rai hn the: nha bao c in han ra ma ban,
ong thi nop mi, mi lam so cho cac c quan lien
he nh Thong tin, Toa an, Th vien... Bai v trn tru
chang lam sao, neu co g truc trac, lao leu th toa an
truy to chu nhiem va quan ly ra toa.
V the Vt c cung nh cac bao Cong Dan,
Tng Lai, Viet N... viet tha ca, ra toa hay tu toi
la chuyen sau. Trong suot cuoc i lam bao, co le khong
co hoi nao chung toi vui nh luc lam Vt c: thng
thng chung toi thc trang em khong ngu, hop nhau
tan gau va c tan gau nh the th ra nhieu chuyen tc
ci. Co em ngh ra mot cau xo ngot than dieu, hay
mot van e gieu ct tai tnh, chung toi ci that ca ruot,
ci au ca bung. The roi co khi v sng qua, co khi
v met qua, co khi v chan i qua, chung toi khong ngu
na, na em keo nhau i an, i hut, i hat va thng
127
thng i hat nh the, chung toi khong tr ve nha bao

na, luon co au, nha nay vai em, nha kia vai em,
viet bai luon tai cho, roi a tuy phai em ve nha in
xep ch, mi lay va in luon, khong can bon a tirer.
Lu Van Phung, quan ly, va Vu Chung, chu nhiem, vai
ngay lai tat ve bao quan mot lan, e giai quyet van e
tr s va thu tien cua cai bao, cua tre em ban bao le va
cua cac ngi mua nam tra bang tien mat hay ngan
phieu.
Neu thu c nhieu, chung toi khong an cm co
au, tra va chieu ngheu nghen moi ngi mot xe i t
Van Thai, Kham Thien len Bon Be, Hang Buom an nha
hang roi lai tr ve nha hat va thng thng th tr s
thu c tien rat kha, v bao ban chay, co nhau nhet
hat xng ca nam cung khong s thieu. Ay vay ma
chung toi thieu tien thng xuyen, va chung toi khong
hieu tai sao lai the. Khon nan nhat la moi ngay th ba
hang tuan, tc la ngay phai tra tien nha in e lay bao
phat cho cai va tre em. Nhan vien cua t bao chay
nhat Ha Noi luc bay gi, mat buon nh sap phai treo
len nui Can Ve, anh phai tr ve noi kho vi nha in
chu tien. Chu hai so, nam, sau so, c i; nhng chu
tien in en chn so bao, ieu o khong the dung th
BON MI NAM NOI LAO
128
c. Nha in gi cho mot toi hau th. Thach va toi,

ng tra tri nang, phai cuoc bo i tm ngi e vay
dam ba tram lay bao. Con giay in? Toi ve vay giay cua
me, nhng vay mai, ca nha toi cung ngan: rut lai, bao
cang chay, anh em lai cang kho, v en ky lay bao nao
cung khong co tien; bao xuat ban t th tien in cung t,
ma giay i xoay ong thi cung t hn. Thanh th ra
lam Vt c, chung toi thng xuyen song trong mot
s vo ly ngoai oc tng tng cua ngi ta: luc nao cung
cau mong cho bao ng chay qua. Chay qua th bao phai
chet, v so tien vay se ln hn, ma roi cung het ngi
cho vay tien.
Ma mnh t in t i khong c. Co mot vai so chung
toi a th nghiem bien phap nay, vao dp tat nien. Ai
ng au so tat nien, cai bao va tre em lai mua bao gap
oi, gap ba so thng; bao thieu ban nhieu qua, anh em
ban bao mat mot so li ang ke vao cuoi nam, bieu tnh
trc nha bao, nem a, pha ca va khong ngai chi
chung toi bang nhng li tho tuc nhat va ho het am
ca pho la chung toi an chi xai ph qua, het tien, khong
co bao ban cho anh em, t...s... cha chung may.
Ngay luc ay, chung toi uat c khong e au het,
nhng en em, chung toi ci nh pha, v khong bao
129
gi lai sung sng en the: lam bao ma b tre con chi

tan nhan v in khong u ban! ong thi, chung toi
quyet nh an chi ra rch cho het nam cu; ra gieng se
oi han le loi lam viec. Nhng, chng nao van gi tat
ay; bao chay ma tien th khong con ong nao trong ket.
Tuy nhien, ky thuat viet trao phung h h thc thc cua
chung toi hnh nh do o a tien bo hn len, cung vi
nhng sang kien cung tao bao hn. a kch thc dan va
quan lai quen qua mat roi, chung toi nhat nh lam mot
cu thc tr: phao kch vua Bao ai luc o b gay chan v mot vu
meo chuot s sang g o. Di mot cai tt ln, chay dai tren trang
nhat Thanh tuc vi hoa, van tue thanh tuc, chung toi gieu nha
vua luon ca mot tuan, trong u cac muc, va co bai a thanh ve
truyen khau trong dan chung:
Tren tri co ong sao tua,
di ha gii co vua thut ham.
Ket cuc, lan lt chung toi nhan c ba trat oi ra
toa hau kien. Co nhien, chung toi phai thua. Theo luat,
Vt c phai nop tien phat trc mi co quyen chong
an. Ma tien th du luc ay ch can o mot ngan ong,
boi au ra? Thanh th an lnh ban hanh, chung toi biet
ngay la bao se chet va phai chet. Tuy nhien, con song
ngay nao chung toi c viet toang len cho sng than
BON MI NAM NOI LAO
130
khau ngay ay. Vu lieu chot cua Vt c la vu chi e

oc Terreau, lien quan ti vu tau Phoenix b chm
ngoai khi Bac Viet. Muc ch lam to vu nay la nh
doa chnh phu thc dan hoi o, e bu lai, ho ng ra
dan xep cho xong vu an Vt c - Bao ai, hau mua
lay s im lang cua chung toi. Nhng thc dan c ap
dung hanh ong quyet liet: bat quan ly va chu nhiem
Vt c, giam cam hn mot thang. Trong khi ay,
chung toi het han nop tien e chong an. Vt c phai
t ong ca sau nam mi hai so a kch khong thieu
mat nao trong xa hoi Bac Ky, lam cho nhieu ngi thch
thu, nhng ong thi cung gay ra khong biet bao nhieu
ke thu luc nao cung vai tri vai phat cho Tay ong ca
Vt c sm ngay nao hay ngay ay.
131
PHAN III
BAO XAY DNG
BON MI NAM NOI LAO
132
TIEU THUYET TH BAY
Bao Vt c ong ca, nhieu nhan vat trong nc,

nhat la bon quan lai, bon b Tay, bon Tay Annam chi
ong bao Viet Nam la sale Annamite, bon ngh vien
ngh hon, bon lai cang mat goc, eu th phao v a nho
c mot cai anh trc mat.
Rieng chung toi khong tiec lam, v lam c ngan ay
so bao, anh em a thay met moi qua roi. Met moi v
viet bai, xoay tien; met moi v phai lo oi pho u moi
mat vi Tay va bon cho san ga choi; nhng met moi
nhat la luc nao cung phai e phong, v khong co may
khi chung toi khong b ngi ta e doa. Ngi th doa
ban; ngi th doa cho an d; ngi th doa cho vao bay
roi tong vao tu mot gong; ngi th doa se dung lu an
noi hoa san bang toa bao. Chung toi se con nh rat lau
vu an em Ly Vt Bach Mai, mot em khoang hai gi,
tha luc chung toi ang nghe hat Van Thai, nhay vao
sanh s, nem dao, quang bua, mot hai nh choc tiet
133
chung toi v chung toi khong ngt to cao chung m

nhieu song bac an thua hang ngan, hang van, ma vien
on Phap ay lai thong lng vi chung.
Tai sao chung lai dam lam d nh vay?
Co nhieu phan chac chan la tai chung at tin tng
vao vien on ngi Phap, nhng chung toi au co ngan:
ngay luc ay, mot anh em nhay qua tng, i goi day noi
ve s Cam va Mat Tham cho ngi en ngay e lap vi
bang va mat khac, chung toi tin ngay cho ten on ngi
Phap Bach Mai biet rang ngay sang sm hom sau,
chung toi se ang bao tat ca cac vu nay va khi to vi
cac c quan hu quyen bon vo danh ot nhap tai gia e
giet ngi cp cua, va to cao s bat lc cua vien on
ngi Phap trong viec duy tr trat t, an ninh.
Ket qua trai han vi ieu ma bon Ly Vt hang mong
i: bon Vt c khong nhng khong lanh mat, hn the
lai phan cong chung, nh co the lam mat chc ong thay
cua chung nh chi. Chung ben nh mot ngi quen vi
ca hai ben ng ra dan xep va to chc mot ba tiec linh
nh e cho bon rang en ma tau hanh hung chung toi Van
Thai co dp cui au ta loi. Co nhien khong co mot ngi
nao trong bon chung toi them ti, nhng anh ngi
chay i ch khong anh ngi chay lai, chung toi cung
BON MI NAM NOI LAO
134
san sang tiep rieng Ly Vt, va bao cho y biet la chung

toi san sang tha th.
Ay o, ngay nao cung song cang thang nh the, chu
lam sao cho noi. Song nh the, mot nam bang mi
nam. Bi vay, ong ca bao Vt c vao luc ang chay
lam liet, chung toi ch tiec re s s: anh em trong toa
soan, tr s, cung nh tat ca ban be cua bao eu thay
nhao ca ngi ra, co dng bc ngh xa hi cung la
nham luc. Duy buon mot ieu la t ay khong co t bao
na, anh em t co dp tan gau va ban tan xo xien thien
ha, cung nh Khong Minh na em day nhn tri, biet
kh so mnh a tan roi ma tiec tri dai at rong, t
ay ta khong con c ra ngoai tran a na, tri hi
tri!.
ay cung la thi ky cham dt i lam bao tap oan
cua toi, anh em cung chung song vi nhau nha bao,
giai chieu nam san gac tan chuyen au voi uoi chuot,
en tra day an cm tap the roi ngu, e chng nam,
sau gi thc day i an uong, phien pho, roi i hat thau
em.
t lau sau, anh em phan tan moi ngi mot nga.
Phung Bao Thach, Vu Chung, Lu Van Phung, cung
Dng T Giap lam tap ch Van Hoa, c chng hai
135
ba so th thoi; con toi, khong con cach g khac, toi lai

tr ve nha, song nh mot con oc cuon tron trong vo, oc
cac tac pham cua Dostoievsky, Simenon, Vicky Baum...
Cac tac pham cua Dostoievsky anh hng en oc toi het
sc sau rong: lan au, long toi bt chua chat, va cam
thay rang ch co s thng yeu va nhieu tha th mi
em lai mot y ngha cho cuoc i. ong thi, toi nh
lai nhng li me noi, luc toi bc chan vao lang bao, va
cam thay long se sat khi ngh rang trong thi ky qua
mnh a lam bao nhieu viec thieu am c, that nhan
tam... Mot cuoc song mi hnh thanh: toi khong muon
lam bao chi bi na.
oc sach bao Phap mai chan, toi tm oc th cua Lu
Trong L, Ho Dzenh, Han Mac T va trong luc nay, toi
thng sang tan lao nha Lu Trong L chung vi
Nguyen Tuan ng Nguyen Trai. Moi khi oc mot
truyen g hay, chung toi lai thuat lai cho nhau nghe: L
luc ay me Andre Gide, con Nguyen Tuan va toi th a
Dostoievsky.
Luc ay, L cong tac vi may t bao van chng, roi
cung Le Trang Kieu to chc t Tan Thieu Nien cua
Tran Tan Tho (anh hoa s Tran Tan Loc), nhng ra c
vai so th bao b tch thu va ong ca. Cai chat cua
BON MI NAM NOI LAO
136
L khong phai la e lam bao hang ngay: anh om yeu

luon, lai them luc nao cung l m nh tren mat trang
rt xuong, co nhieu khi anh em ngoi ong u noi
chuyen, ma tam hon e tan au au, sch mot cai, anh
chay ra v lay quan but va manh giay ghi lai mot cau
th ma anh va ngh c. Lu Trong L lam th nh
mot ky gia lao thanh viet bao; bao thieu mot oan, th
in oi mot bai ngan e ap vao, keo e trang trong
khong c, th L lam Ha Noi Bao, Tieu thuyet th
nam cung vay. Le Trang Kieu phan nan thieu bai, L
nam phu phuc xuong cai chieu trai tren gach viet luon
mot bai th. Thu thc, luc o, toi khong bao gi oc th
cua L, v yen tr la th nhang nht; mai ve sau nay,
en luc Nhat ha Tay, co nhieu thi gi nhan roi, toi
mi bat au thng thc th cua Lu Trong L va do
o cung yeu anh hn, ch thc ra luc au th toi gan
nh khong chu c nha thi s o, cham chap, li
bieng, tron chui tron lui nh con cu lan.
Tiep xuc lau hn, toi mi thay Lu Trong L la mot
ngi co hoc, ham oc va mau thuan nhat la lam th
nh the, anh lai thch oc cac sach chanh tr, va tm
hieu cac hien phap, cac to chc, cac ang phai cua Phap
luc bay gi; v the sau nay anh theo khang chien khong
137
ve, toi khong lay lam la, ma ch la sao trong anh em,
co tin ngi nay chet, ngi kia chet ma khong luc nao
toi nghe thay tin anh chet trong khi anh mang bao th
bnh va bao nhieu trac tang trong th tht va huyet
quan.
Luc cung vi L, Nguyen Tuan cha noi tieng. Toi
biet Tuan t luc anh con lam thong tn vien Thanh
Hoa cho t Trung Bac Tan Van. en khi toi lam Vt
c, anh cung thng lai chi nha bao, thnh thoang
lai quang cho mot hai bai, nhng v anh viet dai, nen
nha bao khong ang c. Nhng bai nay hp vi mot
t bao - nh Ngoi But cua nha xuat ban Han Thuyen
cua tap oan Nguyen Xuan Tai, Trng Tu, Nguyen
c Quynh - cho nen mi tung ra vai bai nh bai noi
ve van minh o hop nhao My th anh noi bat. Thc
ra, trc o, Nguyen Tuan a noi tieng tren van an,
vi cuon Thieu Que Hng, Vang Bong Mot Thi,
nhng that troi, phai ke t luc anh viet truyen ngan
loai Them Om cho Trung Bac Chu Nhat" (c Nguyen
Doan Vng mi that tr, va Manh Quynh ve theo
ung y muon cua anh). en cuon Chua an, Toc Ch
Hoai, Chiec L ong Mat Cua" th ten anh that vng,
nhng noi rieng ve ca nhan Tuan, bao gi cung nh bay
BON MI NAM NOI LAO
138
gi, toi van noi cong khai gia thanh thien bach nhat
la toi yeu men anh that, nhng co nhieu iem toi
khong the nao thng noi. Chac toi cung co nhieu iem
e cho anh khong ngi c, nhng anh em c la anh
em, lau lau khong gap nhau th nh, ma gap nhau th
hom trc hom sau co chuyen tay lan nhau... gia rt.
Toi con nh hoi lam Trung Bac, toi ve Thanh Hoa
tham anh. i tau hoa a met, toi en nha anh chuyen
tro mot lat sau i ngu lien. Tuan nhe ung luc toi ang
ngon giac, lay day, bao mac quan ao i co viec can. Tri
th ret ma ngoai con toi om nh mc, toi khong i,
nhng khong c. Toi anh phai chieu anh ban lo.
e i au? Anh bat toi i bo, vong het ng nay sang
ng khac, roi ru i an banh t mot can nha la ma
anh bao la ngon nhat Thang Moc Ap. Rieng mot cai viec
ngoi ch cho ba cu ban hang thap en len, trang banh
va ran au cung a mat hai tieng ong ho.
Nhng hanh ong lam cam va d dan, lon ruot nh
the khong the nao ke xiet. Trong khi ngi ta mac quan
ao Tay, anh mac ao gam huyen, oi khan; mua nc, cam
cai quat anh cho phai chet, e phe phay; noi th ram
ran, ang vui cau chuyen ngng phat lai, nhan cai mui
ci roi thoi, khong noi na; i an th le khe nham
139
nhap, lay hai ngon tay nhon cai chan chim bo cau bo
lo, an cham nh rua - ma ch an co hai chan thoi - con
ca con chim th lay tay ngoat pho ky lai (ch khong goi)
bao em cat gium vao bep. Cai nep song hang ngay
cua Tuan ung y nh van cua anh viet trong cac bai bao
va tac pham cua anh: kho chu la lung, lam cho ngi
mi quen bc muon chet; nhng cac ban a biet th mac
cho anh muon gi tro trong g ra, tuy y. Thanh Chau,
Thng Sy, Tham Tam, Ngo Tat To, Nguyen Trieu Luat
cho anh la mot quai thai va a kch kch liet, nhng
muon tay cach nao, Nguyen Tuan c lap d nguyen nh
the, khong thay oi va ky cuc nhat la mot so ngi a
kch tnh lap d cua Tuan, ve sau, lai noi giong le nhe,
an uong kieu cach, bat chc nh Tuan.
Quen lam sao c hom Thanh Chau Ngo Hoan ci
v, mi anh em van nghe en an uong ong u nha.
Rieng Nguyen Tuan khong ti; anh em tc qua i na
tieng ong ho, roi quyet nh an uong khong ch na.
Chng mot tieng ong ho sau, Nguyen Tuan mac quan
ao Tay can than, en go ca khe khe, kheu ngon tay
keu Thanh Chau ra ngoai, bao cho mn nam ong roi
i. Tat ca anh em ngoi o noi oa muon xuong pho
(luc ay goi la xuong pho ch khong goi la xuong ng),
BON MI NAM NOI LAO
140
chat van Tuan, nhng ch mot lat sau th anh tr lai,

vi cai au bu to qua, nhon hai ngon tay cam mot canh
la-dn thc ep nh tre con i rc en thang tam,
mng Thanh Chau. Th ra anh mn tien e i mua
bong hoa o! Luc ay, mot canh la-dn gia cao lam o
hai hao, nhng sau nay co ngi biet anh a mua ti
bay hao, va bieu ba ban hoa them mot ong, con lai bao
nhieu th xe i, xe ve het nhan, khong con xu nho!
Chnh toi en bay gi van khong biet co phai Nguyen
Tuan co chat khung trong au oc khong, nhng trc
phong trao ang len My hien nay, toi dam qua quyet
anh la mot th to s hippy, quay khong che c. ien
hnh nhat la vu sau ay:
Mot em kia, chung toi i hat Kham Thien, bat
c Tuan gia ng, ru cung i ap trong. Toi nh
ngoai cac anh em quen biet ra, co ong Ba Mai Lnh.
Ong Ba, Vu Trong Phung, Nguyen Tuan va toi, moi
ngi ngoi xep bang tron, di at, mot goc nha co
au, tu moi ngi mot chai Van ien (ma cam khong
cho a cay mot th g, du la cu lac). a anh tu nh
the xong th Ly Bach, Lu Linh cung gay. Ay the ma
Nguyen Tuan, sau o lai con i l kh het nha nay sang
nha khac uong na, va en khoang ba gi sang th ca
141
pho Kham Thien nhao len nh co loan: tren noc nha,

tren mot cai g bang gach noi lien mot day vi nhau,
Tuan i lai nh mot anh hat xiec, gi hai tay ra lay
thang bang, nhun nhay tren mot chan, thnh thoang lai
quay ngoat ngi tr lai. Bao nhieu hon va cua co au
va quan vien eu len may. That la ky la ma Tuan xuong
c, nhng chuyen en ay cha het.
Thay Tuan say qua, anh em bat co au phai chan cho
anh i ngu. Cuoc vui tam nh. en sang, moi ngi
ang ngon giac trong chan, ca nha lai loan len nh
the b mat trom. Hoi ra th lai mat Nguyen Tuan: khong
hieu anh ta bien au roi. Moi ngi chia nhau mot nga
e tm. Thoi th chang con thieu ni nao khong luc soat:
di gam ging, trong tu ao, trong ho nc, tren ban
th ong vai cua ba chu co au. Van chang thay Tuan
mui to au het. Vu Trong Phung oan: Hay la no ve
nha roi?. Anh em nh c mot ngi ve nha e tm, th
co tieng go ca rat gap. M ra, lu lu mot ngi canh
sat. Nghe ong nay cho biet th te ra khoang nam gi
sang hom o, vao luc ga cong con i ai, Nguyen Tuan
i xe en Cam Hang au bam chuong xin vao tham
chanh cam Arnaud ( tren lau s Cam) e noi mot vai
cau chuyen can. Cam Arnaud, bnh thng gat nh mam
BON MI NAM NOI LAO
142
tom, luc ay ng ngu ngon vi v, ma tri lai ret, bong

nhien b ngi ta en pha, uat khong the nao chu c,
chi nhan vien trc em c oang len va mi ong khach
bat nha vao ngoi phong khach cho en sang mi tiep.
Do o, vien Cam mi biet Tuan hat nha nao va cho
ngi en bao e anh em en bng Tuan ve.
Tr lai cau chuyen oc sach vi Lu Trong L va
Nguyen Tuan. Thc ra, Tuan viet t va ch viet khi nao
thch ch thoi; tung th en go anh em ch nhat nh
khong chu viet, nh cong chc, e cuoi thang lay tien.
Phan toi, trc khi lam cac bao Cong Dan, Tng Lai,
Rang ong, toi a viet truyen dai, truyen ngan, nhng
khong chuyen chu lam. Bay gi, ngay rong thang dai,
muon tm hoc cach viet truyen cua ngi Au My mi,
toi mua Gringoire, Candide, Lu, Vu, e oc va chu y ac
biet ve tieu thuyet. Luc o, trong toan quoc, ch co mot
t bao chuyen ve tieu thuyet: o la Tieu Thuyet Th
bay cua ong Vu nh Long, chu nha xuat ban Tan Dan.
en bay gi, toi van con cam phuc ong Vu nh Long,
v ong a to ra hieu biet ngay t buoi au hoi kien.
Tren can gac nho trang tr theo kieu Tau, toi i thang
143
vao van e vi ong Long: t trc en nay, truyen ngan

cua ta oi ngi viet phai co mot cot truyen hoac ly ky
t, hoac ly ky nhieu, th du cac truyen ngan noi ve
nhng moi tnh eo le lam cho ngi oc hoi hop va than
khoc.
Du sao, bao Tieu Thuyet Th Bay cung la t bao
hien gi chay nhat nc, co mot so oc gia vng chac
roi. Ong th ngh xem co nen a ra mot loai truyen
mi e cho lanh vc tieu thuyet cua ta phon thnh hn?
Ong Vu nh Long bang long th nghiem. Nhng
truyen ngan au tien cua toi tren bao Tieu Thuyet Th
Bay (kho nho, ngoai ve mot bc tng ban than) nh
Chang Kim ngi Bac, co Kieu ngi Kinh, hay Mot
Ngi Ri Xuong Ho... eu thuoc ve loai truyen ngan
kieu mi va noi tren. Cuoc i, theo toi ngh, thng
bnh d, xuoi uot, khong co khuc mac nh cac tieu
thuyet gia thng ta. Ba at, phong ai hay phien phc
hoa cuoc i khong phai la hien thc. Th du mot co gai
yeu mot chang trai, nhat nh phai lay nhau cho bang
c. Nhng hoan canh khong cho lay nhau: nha tieu
thuyet cho ho am au xuong song, bo nha i tu, hay
la ban sung vao au tren mot nam ma ngoai ong.
Rat co the nh the lam. Nhng trong khi o ta cung
BON MI NAM NOI LAO
144
thng thay nhng cap trai gai nh the dat nhau ra b

song ng than khoc va oi cung tram mnh mot luc,
song le en luc chot th ho chang nhay xuong song, ma
cung chang i tu, nhng chia tay t gia, ai ve nha ngi
ay ngu ngon. Mot trng hp khac: co anh say ru, i
em ve nha, ri xuong mot cai ho. Anh ta la loi om
som, keu moi ngi en cu. Co ong s, co thay tu, co
nha chnh khach, co ong bac hoc i qua, ai cung ha se
tm cach e loi ngi di ho len. Nhng rut cuc, ai
cung i mat tam, mat tch. em vang, anh ri xuong ho
con lai mot mnh vi mnh. Anh ta suy ngh lung va
cuoi cung bat ra mot sang kien: cai ho khong lay g lam
sau, anh cho hai tay len mieng ho leo len mat at,
thung thang i ve nha.
Mot truyen ngan hoi o ang len Tieu Thuyet Th
Bay c nhuan but nam ong. Nam ong tieu c
nhieu viec hn 5.000 ong bay gi, nhng ieu o la th
yeu. iem chnh yeu, ang lu y, la mnh a a ra
c mot loai truyen mi - co the oc gia khong a may
- nhng du sao th roi ay cung co mot so thc gia
khong coi thng t bao. o la ieu mong c cua toi.
Va cung v mong c va tin tng nh the nen toi c
tiep tuc viet loai truyen o... cho en khi tnh giao hu
145
gia ong Vu nh Long va toi am a hn. Qua nhng

cau chuyen, lan lan toi c biet ong Vu nh Long t
tay lam het cac cong viec cua bao: t viec oc cac bai
cua oc gia - tr may ban cong tac thng xuyen nh
Nguyen Tram Gi, Lan Khai, Vu Lang, Ngoc Giao,
Thanh Chau, Nguyen Tuan, Nguyen Cong Hoan - en
cach xep at trang bao, trnh bay tranh ve, chon la
tieu thuyet Tau, Tay e dch. Co le cung qua nhng cau
chuyen o, ong Long hieu toi hn va biet toi cung hi
ranh ve an loat, ve mi va co oi chut kinh nghiem ve
nha bao, ong ngo y se lay moi tuan cua toi mot truyen
ngan, thay v na thang mot truyen. Va toi c giup viec
Tieu Thuyet Th Bay nh the chng na nam, cho en
mot ngay kia, ong mi toi, buoi toi, sang noi chuyen.
Cau chuyen lan nay tng oi trnh trong hn cac lan
trc: ong Ngoc Giao giup viec thng trc Tieu Thuyet
Th Bay trong pham vi sa van, sa loi xep ch mo
rat, co y nh muon i Sai Gon lam an. Ong Bang co
vui long en giup viec han Tieu Thuyet Th Bay
khong?
Khong thch ieu, toi nhan li ngay, nhng xin mot
ieu kien la toi giup Tieu Thuyet Th Bay trong moi
viec ma ong uy thac, nhng khong the theo gi cong
BON MI NAM NOI LAO
146
chc. Toi en luc nao, tuy toi; mien toi thu xep vi nha
in cho moi cong viec khong truc trac. Hai ben thoa
thuan. Ong Long khong phai ban tam ve nha in, ve van
e hoa s, ve bai v na. Ong rat thanh thc: bao ng,
bao chay hay bao xuong, ong eu nhat nhat noi cho toi
biet.
Roi mot hom, e m rong pham vi hn na, va ang
nhieu truyen cua cac ban nha van gi ve, ong ngo y
muon ra kho ln hn va cung nhieu trang hn. Noi rat
thanh thc, trong thi ky nay, toi hoc hoi c ong
Long rat nhieu ieu hu ch ve le loi lam viec: ong chu
kho oc bao, sach cua Phap e tm sang kien; co sang
kien nao hay, ong nghien cu, khi sau rat ky lng va
ghi ra giay. Nhng tu trung nguyen tac lam bao cua
ong co the goi ghem lai nh sau: khong lam chanh tr,
phuc vu van hoa, giup ch ai chung bang cach va mua
vui cho ho, va m mang tr tue, in ro rang va ep e
oc khong met mat, va ban bang mot cai gia ha nhat
e cho cac ban ong nghiep khong theo kp, ma cung la
e cho bat c oc gia nao cung co the bo tien ra mua.
Ma loai oc gia ong nham nhieu nht la tre em va phu
n. Bi v trc khi lam viec g, ong Long tnh toan rat
ky lng, can nhac li hai tng ly, nen Tieu Thuyet
147
Th Bay kho ln lai chay hn loai nho, va cung v the,

so anh em viet van qui tu ve nha xuat ban Tan Dan
moi ngay moi ong hn. e cho t bao song ong hn
luc ra kho nho, chung toi at nhieu muc mi nh Biet
Ai Tam S e tra li cac th nh giai quyet tam tnh,
e Ci Khi Chung Bong cho cac em gi van vui ve
hop ban, Y Ngh Cua Ngi Dao Pho noi ve van e
van hoa va van nghe. Rieng ve tieu thuyet, chung toi
khai thac u cac loai ma kho nho khong co: truyen co
that (theo kieu histoires vraies cua bao Confidence),
truyen co tch nhi ong, truyen dai bang th, truyen
ngan bon phng (theo kieu Les Mille et Une Nouvelles
cua
Hung
Flammarion),
Gia
Li),
truyen
truyen
trinh
ma
tham
qu
(theo
kieu
ngan
(theo
kieu
Mystere Magazine)...
Ngi ban giup toi nhieu y kien nhat luc o la Thanh
Chau Ngo Hoan. Phan nhieu ban oc Tieu Thuyet Th
Bay kho nho, thay cai ten Thanh Chau i kem sat vi
Ngoc Giao hoi o, tng au Thanh Chau va Ngoc Giao
la hnh vi bong, la mot khoi bat kha chia la; thc
ra, cung viet mot bao vi nhau, thng thng gap g
nhau, nhng Thanh Chau t tro truyen vi Ngoc Giao,
v hai ngi bat ong y kien ve nhieu quan iem, nhat
148
BON MI NAM NOI LAO
la ve phng dien van chng va xa hoi. Bat au viet

van, Ngoc Giao la mot th ky toa an, nang ve phan
cong chc hn la van s; trai lai, Thanh Chau phong
khoang hn, co san tien, song nhan nha, khong muon
bat c ai hay bat c cai g kiem che.
La ngi Thang Moc Ap, Thanh Chau va viet Tieu
Thuyet Th Bay va hoc them, luc nao cung cau tien,
luc nao cung phuc thien, va co mot cai tnh ang khen
la khong co tien khong sao, ch pham a viet th phai
thch,
ch
khong
the
viet
mien
cng,
viet
sur
commande c. Thc ra, Thanh Chau la mot nha van

oc nhieu ma lai co mot tam hon thi s, thay bat c
mot s viec g cung rung cam ma lai viet nhanh, viet
khoe, nhng cho en luc ra ngoai khang chien, anh
tng oi co t tac pham ra i, mot phan ln cung la
tai anh khong may tha thiet en danh tieng, en tien
tai. Anh con tre, lai u xai, cho nen anh muon song cho
mnh nhieu hn, song vi noi tam mot mat, va mat
khac hng lac, nhng luon luon gi gn ch khong sa
oa. Ban ngay anh i chi hay ngu, toi en l ph len
rap To Nh tan roc v v hon the cua anh la dong doi
nha Tran Viet, s hu chu rap To Nh.
149
Moi khi co ieu g tam s, Thanh Chau, Micro Bui

Xuan Nh (em trai Bui Xuan Hoc) va toi thng van
thao luan cai gac nho ma diem dua cua Thanh Chau
Ngo Tram, gan Trung Bac. Anh co nhieu thien ch,
chieu anh em va co nhng cau noi van hoa khuyen
khch toi lam Tieu Thuyet Th Bay rat tai tnh.
oc bai cua anh em va oc gia gi ve; ng la ch
t, trong in; toi en, em mo rat ve nha e sa, toi lam
viec khong ke th gi, nhng khong bao gi cam thay
met moi, co le v trong long hng khi v nhng li cua
Thanh Chau.
Tr van e nhuan but hay vay mn, anh em viet van
luc o hau het eu tiep xuc vi toi, cho nen ngoai cai
li c hoc hoi them ve van hoa, van chng ngoai
quoc, ngoai cai li rut kinh nghiem va trau doi nghe
nghiep, toi lai con c biet ro hn ve tai c, t tng,
s trng, s oan cua tng anh em van nghe. Thanh
Chau va vai ngi ban khac ban vi toi nen m rong
pham vi hoat ong ra, ch bao nhieu anh em ma ch
quy tu ven ven hai t Pho Thong Ban Nguyet San
va Tieu Thuyet Th Bay, e rang chat hep. Toi nay ra
y muon ban vi ong Long ra them mot t bao na, v
noi thc ra, viet co hai t, co khi mot vai tuan mi ang
BON MI NAM NOI LAO
150
mot truyen hay vai bon thang mi xuat ban mot cuon
tieu thuyet, anh em se nan v i song vat chat hang
ngay thng cap bach, va lai anh nao anh nay lai tieu
xai le lam.
Tham Tam luc ay Nha Diem vi ai gia nh. May
em gai anh song ve nghe ong sach mn cho cac nha
xuat ban, kiem an chat vat. c ong nao, anh ch
mang ve cho gia nh c mot t, con lai phai thu tiep
tra lai anh em, nen trong nha t khi co u tien tieu.
Mac dau suot trong thi ky toi i lai chi bi vi anh,
Tham Tam khong he than th vi toi mot li nao,
nhng ai cung biet cac em anh phai vay mn them mi
u an, ma an khong u chat bo cung nh Phung vay.
Co le cung v the, Tham Tam thng phai vay trc tien
cua nha bao. Mot hom, khong hieu v nguyen nhan g,
ong Long t khc va bao Tham Tam: Ong khong nen
vay th hn. The la Tham Tam ng day lien, moc tui
con bao nhieu mi anh em i uong ru het va anh uong
that say roi oc thoai Khong cho vay th bao la khong
cho vay co c khong, tai sao lai noi ong khong vay
th hn! The nao la hn? Ma tai sao lai hn? Hn cai
g? H kh!
151
Sau o, Tham Tam i khang chien, va a mat roi.

Toi khong gap anh lan nao hau phng, cho nen
khong biet tam tnh anh co thay oi nhieu khong,
nhng trc o th anh la mot ngi a bat man hoai,
nhng l l khong noi, bao nhieu oan han, tui hn oi
vi to chc xa hoi luc bay gi eu goi ghem vao trong
cac truyen ngan va cac bai th tuyet dieu. Truyen Con
V cua anh la ien hnh quan niem cua anh ve xa hoi
luc bay gi, va sau nay, ngh lai th co ve anh a hoat
ong b mat luc mua but viet bai th bat hu tren Tieu
Thuyet Th Bay.
a ngi ta khong a qua song,
Sao co tieng song trong long...
Tran Huyen Tran, To Hoai, Nam Cao dng nh cung
b mat hoat ong cho khang chien vi Tham Tam cung
mot luc vi Ly Van Sam chien au trong Nam. Noi
trom vong hon ong Vu nh Long, ong khong muon cho
ai a viet bao cua ong lai viet cho t khac, mac dau
khong noi ra mieng bao gi. Nhom Tham Tam a be
gay mu o ay cua ong Long, viet ba bai cho cac bao
khac: To Hoai viet sach ban cho cac nha xuat ban khac,
Tran Huyen Tran viet truyen dai ban cho mot t tuan
bao hnh nh cua Trac Vy xuat ban, con Nam Cao th
BON MI NAM NOI LAO
152
viet truyen ngan cho Trung Bac Chu Nhat va ban tieu
thuyet, trong o co truyen oi La Xng oi, cho nha
in Cong Lc ng Tien Tsin. Theo cho biet cua toi
th Tham Tam khong viet cho bao nao hay ban sach cho
nha xuat ban nao khac, co le mot phan v anh yeu phoi
a lau, ma mat khac anh lai khong may thiet tha en
viec kiem tien co th an, khong co th nhn, van e bao
t khong quan he lam.
Rut cuoc, ong Vu nh Long cung phai chu vu tranh
au nay, ma khong chu cung khong the c, v ong
Long ngoi mot cho khong the biet rang nhuan but cua
Tieu Thuyet Th Bay va Pho Thong Ban Nguyet San,
nhat la vao hoi Nht en ong Dng, khong the giai
quyet c viec g.
Tran Huyen Tran song heo hut trong mot cai choi
anh ca bac tren song e lam th va viet truyen.
Truyen th hay ma th th tuyet, nhng thng thng
moi thang nhn an t nhat cung nam sau ngay. Con
Nam Cao th ngheo nhat Nam nh, ban cung bat ac
d lam mi chu ht toc v tien chi tieu trong nha anh
phai tnh toan tng ong xu. Anh vi mot ngi ba,
co v, nhieu con. Ngoai so nhuan but com hang thang
(ma co khi nha bao lai gi ngan phieu cham!), tat ca
153
gia nh anh trong vao mot gian trau ma ba anh va

an va em ra ch ban lay tien them nuoi cac chau. Co
ai oc truyen Ci Vi Trang cua Nam Cao, han con
nh cai anh chang khong co tien em ve nha, b v day
dt trong khi con cai a th khoc, a th meu, a th
au, a th pha... khong biet oi pho ra sao, am ra
mat l, khoanh tay di au nam nhn len tri cao va
bat ci, roi ci that to, ci mai, ci en au bung
va chay ca nc mat ra.
Trong tat ca cac truyen cua Nam Cao, toi nh nhat
truyen ay va toi nh la v chong toi oc xong cung
khong nhn c ci va chu la Nam Cao viet tai tnh
qua.
Toi khong biet Nam Cao bat au viet t luc nao, gi
bai ve Tieu Thuyet Th Bay t bao gi, nhng cai but
hieu Nam Cao noi bat len cho en bay gi cung la do
mot tnh c may man.
Ngoc Giao i Sai Gon, toi la th ky toa soan cho
Tieu Thuyet Th Bay b tran ngap v bai cu va bai
mi, nen sao nhang co khi khong oc xue. Co khi nhng
bai ay em ra quay lai mat sau e dung lam giay viet
bai; co khi that lac; lai cung co khi e chong ong cho
en luc nao cao qua th bo i. Mot buoi chieu thang bay,
BON MI NAM NOI LAO
154
ng sa bun lay d day v ma Ngau, khong co ban be

en chi, toi khong biet lam g trong khi ngoi ch cm,
rut mot tap trong nhng chong bai cu ra e oc. May
man lam sao toi lai c oc mot truyen cua Nam Cao,
va ngay may cau au toi a thch thu v loi hanh van
vi nhng cau kech cm, nghch ngm, co khi d dan
nhng am a co duyen. Truyen ay - bay gi toi quen
mat nhan e roi - ang len Tieu Thuyet Th Bay c
oc gia e y lien. Toi lai luc tap bai cu tm na, thay
hai truyen khac, ang luon va nhan Nam Cao trong muc
th tn viet tiep gi ve. en truyen th nam, th sau
th Nam Cao c cac anh em van nghe ban tan rat
nhieu va cho la trong loai van nghe s mi len, Nam
Cao viet c lam, va ngi ta bat au hoi Nam Cao
la but hieu cua anh nao vay. en cuoi thang ay, Nam
Cao lu lu tm en nha toi. Anh en nha bao, Tran Kim
Dan ch sang nha toi cach bao quan o mi bc
ng. Lan th nhat, gap Nam Cao, toi co cam tng
anh la mot ngi hien lanh, t te. Toi co cam tnh lien,
i an nha hang, lai co the co mot thanh nien chng hai
mi bon, hai mi lam tuoi khong biet mon vay la cai
g, va hoi cm chien a co lap xng va trng roi ha c
g lai phai an vay, va tht bo tay ho cho ton tien? Ve
155
sau nay, toi gi nguyen cam tnh cua toi oi vi Nam

Cao Tran Van Tr, mot nha van d dom, chua chat lai
sau xa, nhng chan that va hon nhien vt mc,
khong co nha bao, nha van nao so sanh c. i sau
vao tnh ban hn, anh nho nhe cho toi biet rang cai
chang thanh nien ci vi trang chnh la anh, nhng
cac nhan vat say ru, chi bi lao leu th nhat nh
khong phai la anh au, ma la nhng ngi loi xom
hay nhng ngi ma anh thay Nam nh moi khi anh
i bo t lang len tnh e lanh tien cua nha bao gi cho.
Tac gia a nhat la Alphonse Daudet; truyen oc nhieu
lan la Le Petit Chose. Ngoai v ra, khong he biet mot
ngi an ba nao khac. en cho ong, s lam; ma kho
nhat cho toi - li Nam Cao la trc mat ngi la, mat
toi c nong bng len, ma li nh muon lu lai, khong
noi ra li.
en luc ra ngoai khang chien, mot hom, anh lu lu i
vao nha toi va en bay gi, toi cung khong biet tai sao
anh lai tm c ni toi hay nh vay. Anh chi vi
toi hai ngay, hai em. Hoi co g la khong, anh bao cung
thng thng thoi. Anh lam th ky rieng cho Nguyen
Sn. Van gap cac anh em cu. Tay the nao cung thua,
anh a. Toi may lan suyt chet v bom. Nhng co le mnh
BON MI NAM NOI LAO
156
kho qua roi nen tri en bu, cho c song e nhn thay
thc dan cut ca i. Toi nghiep Nam Cao, ca mot i vat
va, ch mong c thay ngay ta toan thang e tr ve
Thu o thng men, an mot ba cm vi anh em roi ca
ci vi nhau, th trc khi ky ket hiep nh, toi c
tin anh a mat trong mot vu nem bom tan ac cua lu
lang soi vo nhan ao. Hai ngay anh lai chuyen tro
tam s vi toi th ra la ngay cuoi cung gap nhau. Nam
Cao van ben len then tho nh the, toc van bm nh the,
ma tam tnh van hon nhien nh the. Khong biet hut
thuoc la; van khong uong ru. Ca i cha oc chuyen
Tam Quoc bao gi. Nhan co mot bo Tam Quoc do Phan
Ke Bnh dch, nha in Le Van Phuc an hanh, toi thap
mot ngon en dau, bo man xuong, hai anh em cung oc.
Lan th nhat va cung la lan duy nhat, toi thay Nam
Cao ci ln tieng luc Tao Thao giet La Ba Sa. Cai em
hom ay, sau nay, anh thuat lai trong mot bai ang tren
tap ch Van Nghe cua Mat Tran va chnh nh bai ay,
toi c biet Nam Cao cung co cam tnh vi toi.
La ban cua Nam Cao, To Hoai cung khong de chu ve
tien nong hn may chut, nhng tng oi anh cung
lo lang va cung phai vat lon vi s song hang ngay
nh Nam Cao. Co le v the giong van cua To Hoai t
157
chua chat, sau xa: anh ung la con de men phieu lu,
nhn con vat g chung quanh cung la lung vi con mat
th ngay. Khong co g la het: To Hoai luc viet cuon
truyen au tay De Men Phieu Lu Ky ch la mot bach
dien th sinh mi trng ra va song mot cach hien
lanh, cm ngay hai ba, mot lang lam giay ban tren
song To Lch, ngay ngay ngoi hien nhn ra san xem
nhng ga, ln, chim se, cao cao, bm bm... To Hoai
cung hien lanh nh Nam Cao, nhng ranh manh hn
mot chut; tuy vay, khong luc nao e mat tnh chan
thanh.
Trc khi di c vao Nam, anh con to s chan thanh
ay vi toi lan chot: trong mot th dai viet tay, anh a
ch tnh khuyen toi lai va noi len nhng gi phut
mong i tr ve gap nhau ong u e song lai nhng
ngay than men trc ay.
Rieng trong bon anh em, t luc ri Ha Noi, toi khong
biet tin tc cua Nguyen Hong, Kim Lan va bao nhieu
anh em van nghe khac na, nhng du con song hay a
mat, du chien au nhng ni lam sn chng kh, hay
giang ho phieu bat que ngi, cac anh em ky gia, van
nghe o van gi c tiet thao, khong v ngheo ma s
BON MI NAM NOI LAO
158
ke giau, khong v ngheo ma phai guc au vi ke manh,

khong v ngheo ma s kho khan vat va.
Gia tieng sung ven o vong ve, thng em toi
nghe thay mot cai g tram tram, bang bac en lam xao
tron nhan sinh quan cua toi luc bay gi. Co em toi
nam me thay hang tram ngan ngi oi khat, i thanh
hang bat tuyet en oi toi tra n; co em toi m thay
cai nui xac cua nhng ngi chet oi nam 1946 chong
chat len bai ch Hang Da tan ra roi t o hien ra
nhng bo xng i loc coc va nhn toi ci ngao nghe;
lai cung co nhng em toi me thay cac anh em van
nghe hop nha hang Anh My uong ru nghe Vu Hoang
Chng xoc cai tay ao gam huyen, bac mot cai ghe len
tren ban ngam mot bai th trang thien noi ve mot tram
nam o ho, Viet Minh len nam chnh quyen trong tieng
hoan ho nh sam set. The la ngha ly g? Toi khong
hieu. Nh lai bao nhieu ban lam bao, viet van vi mnh
bay gi a i khu ca roi, toi cam thay tr troi. Va nam
mot mnh gia cai khong gian khoi la vang len nhng
tieng ta oan tham the cua mot dan toc b got sat cua
het bon xam lang nay en bon xam lang kia day xeo,
toi nghe thay mot cai g manh nha trong tim oc toi va
toi tien cam rang cai g o se thay oi rat nhieu y niem
159
ve nep song, ve cach ngh va ca ve nghe nghiep cua toi.

Nhng o la chuyen sau. Tr lai luc lam Tieu Thuyet
Th Bay, thay anh em ong ma pham vi hoat ong ch
co t o va t Pho Thong Ban Nguyet San, Thanh
Chau ban vi toi nen noi vi ong Vu nh Long xin ra
them mot t bao na e cho anh em co u cho thi tho
tai nang va pho bay y kien.
TRUYEN BA, PHO THONG, CH HU
Thay oc gia Tieu Thuyet Th Bay a vng roi, toi

thao mot th rat dai gi cho ong Long (toi viet th mi
giai bay c y kien ay u, ch noi th toi rat vung)
e ngh nen ra mot t bao tre em. Luc ay, t Cau Am
cua Thai Ph Nguyen c Phong va ong ca, ca nc
khong co mot t bao loai o, neu ra c th khong
nhng co ch ma lai con hy vong chay nh Tieu Thuyet
Th Bay, hay hn the.
Ba hom sau, ong Vu nh Long khong tra li th toi.
Nhng en ngay th bay, ong trnh trong bam chuong
nha toi vao tham, mang theo mot tap giay: ong ngoi st
lai toi, th tham nh buon giay bac gia. Th ra ong a
co y kien ay t lau va b mat cho toi biet ong a c
BON MI NAM NOI LAO
160
phep xuat ban mot t bao loai o lay ten la Truyen Ba

t hai thang trc.
Ong a ve ma ket roi. Ke hoach ban bao nh the nay.
Trnh bay nh the nay. Ch in nh the nay. oan phu
luc giup vui ban oc nh the nay. Ong Bang xem i roi
cho toi biet y kien, ong thi cung nen ngh luon ca cac
muc vui trang ba 2, 3, va 4, hay la ta e them 4
trang trong na e cho ban oc xem cho a?...
Suot mot thang, toi sang nha bao ch thay ong Long
ngh ve t Truyen Ba, va bat c chuyen g cung quy
ve Truyen Ba. Ong Long va toi chia nhau ra viet
quang cao, li phi lo. Bao in trc ba so e san ay, bat
au ban so 1 th in so 4 (hau het cac bao cua nha Tan
Dan in nh the, v vay bao th bay ra th t Nam Quan
en Ca Mau, nha ai ly nao cung co t chieu th sau).
ung nh long mong moi, bao chay d doi ngay t so
au. Ong van trung thanh vi quan iem co hu: tieu
thuyet, ai cung thch oc tieu thuyet; bnh luan, nghien
cu kho khan lam. T Truyen Ba ra kho nho bang ban
tay, ang moi so mot truyen, tr 8 trang cuoi ang cac
bai ngan, vui, giai buon cho ban oc nh o Ban,
Truyen Toc Hanh, Kch Vui, O Ch, Nhp Cau,
Truyen La The Gii, Ky La Nhng Co Thc...
161
Co them mot c quan, anh em Tieu Thuyet Th Bay

chay sang viet them cho Truyen Ba. ong thi, cac
oc gia bon phng cung gi nhieu truyen ve nha bao,
nhat la cac muc vat tam trang cuoi, nen chang may
luc chung toi lai thay rang co them t Truyen Ba cung
chang giai quyet c viec g cho anh em.
Ong Vu nh Long lam n xin them mot t bao na,
t ch Hu, lam mot c quan su tam, bnh luan e
lam cho phat bieu y kien cua anh em, nhan tien cung
la e noi len quan iem van nghe, van hoa, xa hoi cua
nhom Tan Dan (va t lau sau nay, phe T Lc Van oan
van gieu ong Long la lai sach, ch lo vet tien ch khong
co quan tam g en van nghe cung nh van hoa).
Trong khi ch phep t ch Hu, ong Long a ra
them mot sang kien: thay v t Pho Thong ra moi
thang mot so ang tron mot truyen dai (loai ba xanh),
ong cho ra them mot loai na (loai ba vang). Thc ra,
truyen cua hai loai nay khong cach biet nhau nhieu lam,
nhng ra them loai vang, chung toi co y ket hp them
nhieu nha van, nha bao, ma cung la e cho bao chay
nhieu hn na, v loai nay ban re hn. Ve phng dien
thng mai, sang kien ay em lai mot ket qua tot ep:
Pho Thong Ban Nguyet San ca loai xanh, loai vang
BON MI NAM NOI LAO
162
eu chay hn. Hai loai nay, anh so 1,2,3... rieng biet,

co mot cai li khac la ai a mua bao cung eu muon cho
u bo e bay tu sach gia nh, khong thieu mot so nao.
V the, ai oc quang cao cua nha Tan Dan eu thay ong
Long rat chu y e ro gia bao va nhan manh oc gia nen
mua cho u so th t, ng e thieu, e mat gia tr cua
tu sach gia nh.
Ve phng dien van nghe, nh hai loai nay, anh em
trong nc co dp thi tho tai nghe rong rai hn, ong
thi cung kiem c nhieu tien nhuan but hn khi trc.
Noi tieng nhat trong bon nay la Nguyen Cong Hoan, Le
Van Trng, Thanh Chau, con cuon no keo cuon kia hau
het eu san san bang nhau, thanh th co nhng nha
van khong noi tieng may ma cung c nhieu ngi oc
nh nhng nha van noi tieng roi, la nh cac tap bao in
ra eu chc so th t 1, 2, 3, 4...
Trong tam nam tri, v phu trach oc, sa, chon la
bai v va trong nom phan ky thuat cua ca ba t Tieu
Thuyet Th Bay, Truyen Ba, Pho Thong Ban Nguyet
San (Phan khao cu, su tam va th do ong Truc Khe
Ngo Van Trien phu trach) cua nha Tan Dan, toi mac
nhien c cai may la giao thiep vi u mat anh em
van nghe s luc bay gi.
163
Bay gi cac anh em a tan mac, moi ngi moi nga:

ngi th chet bnh, ngi th chet bom an ngoai mat
tran, ngi con song mien Nam, ngi th chien au
chon eo heo hut gio, lai cung co ngi song nc
ngoai, oi khi c biet tin tc la nh co ban quen cho
biet... Co le ay cha phai la luc kiem iem lai nhng
ngi con ngi mat, nhng ngay luc nay, toi co the noi
rang so anh em van nghe s gop cong vao viec xay dng
ba t bao o that ong va that ky la, y nh mot canh
vn co tram hoa, khong hoa nao giong hoa nao, ma ca
tram hoa eu ua n. Ngoai nhng v a c biet t
trc nh Nguyen o Muc (dch Tam Quoc Ch, Lieu
Trai), Dng Phng Dc (dch Les Mysteres de Paris),
Nghiem Xuan Lam, Ngo Van Trien (toi c biet t khi
ong lam Thc Nghiep, thnh thoang lai en ban sach
cho nha toi xuat ban) va nhng ban quen sau nay nh
Nguyen Cong Hoan, Nguyen Cong My (tc Anh My), Le
Van Trng, Thanh Chau, Nguyen Tram Gi, Ngoc Giao,
Tham Tam, Hien Chy, Tran Huyen Tran, Nguyen Bnh,
Lu Trong L, Kinh Kha, T Thach, Nguyen Hong,
Nguyen Tuan, Vu Lang, Lan Khai, Nguyen Dan Giam,
Vu Ngoc Phan... trong luc lam ba t bao noi tren, toi
con co cai may la tm c nhieu ban mi, trong so co
BON MI NAM NOI LAO
164
nhieu anh hien gi noi tieng nh To Hoai, Nam Cao,

Nguyen Tat Th, Nguyen Van Nhan, Ly Van Sam, Phan
Du, Bui Hien, Kim Lan, Nguyen Van Xuan, Le Cong
Thanh, Lam My Hoang Ba, Nguyen Duy Dien, Van Thu,
n s Ngan Giang, Tran Thanh ch...
Nam Cao, cung vi toi, nuoi cai y thch la viet truyen
khong co chuyen. Toi tiec mot ieu la luc ky hiep nh
Geneve, t Bac di chuyen vao Nam, toi a e lac mat
hang ngan bc th trao oi vi cac van nghe s, noi len
s trng, s oan va hoai vong cua tng ngi thanh
thc ci m coi long vi toi. Toi ch nh rang qua nhng
bc phuc th, oi vi moi ngi, toi eu e ngh hng
ve mot con ng chuyen biet: nh vi Nam Cao, toi e
ngh nen chuyen viet ve nhng ban tr thc ngheo, To
Hoai ve loai vat, Nguyen Tat Th ve cac phong tuc va
ong dao mien Trung, Ly Van Sam ve nhng chuyen
ng rng Trung Nam, Phan Du ve bon quan lai e
kinh xuong doc va cac le loi an chi song Hng, nui
Ng, Nguyen Van Nhan, ve i giao hoc tnh nho,
Nguyen Duy Dien ve i song cua ngi bnh hoan
quanh nam, Kim Lan ve cac cach an chi loc loi cua cac
v con quan that the, nh a ga, choi trau, chi cho,
chi ch, chi cay, au kieu... Tom lai, toi co y muon e
165
ngh vi cac anh em chu y hng ve mot ng i rieng

biet, e cho moi anh em co mot dau oc ao, de lam
cho ngi viet van noi tieng, cung nh Phap, noi en
van ky ao, b mat th phai ke Simenon, dam th viet
thc me ly co Pierre Louys, ma noi ve bon anh ch co
Francis Carco chang han...
Hau het cac anh em thnh thoang lai ve tru s Tieu
Thuyet Th Bay e hoi vi nhau, moi khi co viec quan
trong nh ra so Tet, hay ra so ac biet; nhng v bnh
tim nen ong Long t khi thu tiep c. ai dien co
Nguyen Khanh am (em Nguyen Tuan), Tram Kim Dan,
phu trach tr s nhng t bao cua nha Tan Dan va coi
ve nha in, cung toi, a cac ban ay i an, i hat hay
i hut. V t trc tiep giao thiep vi ong Long, nhieu
anh em khong hieu ong va tng ong la mot lai sach.
Thc ra, ong la mot ngi can man, co tai, co hoc va
co nhieu kinh nghiem ve nghe lam bao. Toi hoc c
ong rat nhieu trong tam, chn nam hp tac.
Truyen Ba ong ca luc Nht Bon anh Phap cung
vi Pho Thong Ban Nguyet San. Nha in Tan Dan don
ve Muc Xa (Ha ong) tc la que ong Vu nh Long. Coc
cach ch con lai Tieu Thuyet Th Bay ra kho 45x30,
nghieng ve chanh tr, roi lai ra kho 7.5x11 chuyen ve
BON MI NAM NOI LAO
166
nghien cu van hoc, nhng trong suot thi gian Nhat

thuoc, Tieu Thuyet Th Bay khong con cach nao song
lai c nhng buoi huy hoang khi trc na.
S d nh vay, mot phan ln la v a so anh em van
nghe trong nhom Tan Dan xep but nghien theo khang
chien. Thc ra khong phai en luc o anh em mi theo
khang chien; ngay t hoi Nht ti, Petain len cam
quyen Phap th nhieu anh em trong nhom a b mat
hoat ong roi, nhng van viet bai thng trc. Phai ch
en luc Phap tien vao Thu o, dan ta tieu tho khang
chien, luc ay anh em mi ra bng that s. Trong khi
o, hau het dan chung Ha Noi va cac tnh cung nh cac
thanh pho ln cung i theo khang chien, khong ai buon
oc bao, thanh ra lang bao co ve hoang vang, xac x,
buon nan. Ngoai nhng ngi ra i, cac nha van nha
bao con lai khoanh tay nhn thi cuoc, thay v viet
van viet bao, hoac cao troc au nam oc truyen kiem
hiep Tau tnh nho nh Lang Nhan Phung Tat ac.
Ong Vu nh Long, tuy khong noi ra li, nhng cung
trong tam canh ay. Them na, t luc nay bnh tim
lam cho ong nhoc met hn bao gi, nen ong ch lam bao
cam chng, va tha luc Muc Xa, ong ngh ngi nhieu
hn lam viec, va moi khi toi ve tham, ong sung sng
167
vo cung, trnh trong lam mot c ch hiem co: m ru

sam banh ra, e cung noi chuyen ve tnh hnh at nc,
ma cung la e tien a mot thi gian lam bao vang son.
Thoi, t ay khong con nhng ngay dai thang rong
tng oi c viet lach va xuat ban t do: Nhat en,
che o kiem duyet c lap ra ngay di quyen ieu
khien cua mot ngi Cao Ly theo Nhat. Nha bao b hien
binh na em en bat co hang tram, hang ngan. Dan
chung song trong s hai hung rung rn. Cung luc o,
Viet Minh noi len hoat ong ngay trong long ch, anh
thc day long uat han oi vi ca Phap thc dan va
Nhat phat xt. Ket luan: van chng lui xuong hang
th yeu, ngi nao cung thay bng len trong long ngon
la thieng chong xam lang va muon xong ra tien tuyen.
Co nhien, vao mot giai oan nh the, lam bao van
nghe khong the nao song c. Ngi ta ch muon tm
oc nhng t bao noi len uat han va nguyen vong cua
ngi dan, nhng t bao gao thet len nhng toi loi tay
nh cua thc dan va phat xt, nhng ai dam noi?
Ch noi bong noi gio mot chut thoi cung u lam cho
nhng ke thong tr bat gi, cho i tu ay hay anh ap
cho en chet va ong ca bao lien. Bao b mat cua
khang chien c hinh hng nh sam truyen. Nhng
BON MI NAM NOI LAO
168
ngi khong co gan oc bao lau, anh trum chan, tm

nhng t bao khao cu, su tam e oc tieu sau va cung
muon nhan luc quoc gia a s, hoc hoi them e m
mang tr oc. T Tri Tan cua ong Nguyen Tng
Phng, co nhieu nha van lp cu hp tac nh Nguyen
Van To, Nguyen Trieu, Nguyen Quang Oanh nh o c
song dai dang mai. T Thanh Ngh cua nhom ang
Thai Mai, inh Gia Trinh cung c nhieu ngi lu y,
nhng troi hn het trong thi gian nay la t Trung Bac
Chu Nhat cua Nguyen Doan Vng.
TRUNG BAC CHU NHAT
GIA HAI NC TE VA S
Noi thc ra th t Trung Bac Chu Nhat khong i

en luc nay mi noi bat tren lang bao Viet Nam, nhng
a gi c mot a v cao t lau lam, ngay t hoi mi
xuat ban, hoi Phap con thanh bnh bao ho at nc ta.
Luc o, ong Nguyen Van Luan lam t Trung Bac.
Nh uy tn t hoi ong Nguyen Van Vnh con e lai, bao
Trung Bac van c ngi Phap ne v cho nen du
khong chay bang cac bao hang ngay khac nh ong
Phap chang han, nhng moi khi neu mot y kien ra th
van c cac nha cam quyen Phap ac biet lu y.
169
Toi khong hieu lam sao Ngo Van Phu va Hoang Hu

Huy, chu nhiem va chu but ong Phap, nhieu lan
muon ra mot t ong Phap hang tuan ma lai khong
thi hanh y nh. Ong Nguyen Van Luan xin ra t
Trung Bac Chu Nhat th c phep ngay trong hai
tuan. Luc o, toi khong con hp tac vi t Trung Bac
na: con lai Dng Phng Dc, Dng Mau Ngoc, Mai
ang e, Ho Khac Trang, Nguyen Van Ban... Neu toa
soan nay lam Trung Bac Chu Nhat, chac chan bao se
thanh cm nguoi, nen du c phep, ong Luan van lng
khng khong biet quyet nh ra sao. Cho en mot ngay
kia, Nguyen Doan Vng chay sang nha toi, bao cho biet
la anh ng chu trng t Trung Bac Chu Nhat do ong
Luan trao toan quyen cho anh ng lam.
Vng va toi la ban, nhng thc ra th nh anh em
mot nha. Chnh anh a a toi vao bao Trung Bac
hang ngay, lam phong vien, va Rang ong lam th ky
toa soan. Anh em van giao du than mat vi nhau, rieng
co thi ky lam Vt c la toi t khi gap Vng, v anh
khong may tan thanh ng loi cua bao nay, mac dau
i au ngi ta cung noi en t bao o. Vng at nang
van e xay dng hn la pha hoai. V the, luc gap toi
noi ve t Trung Bac Chu Nhat va ru toi hp tac, anh
BON MI NAM NOI LAO
170
noi ro ngay ra la anh nghieng ve mat xay dng va muon

rang t Trung Bac Chu Nhat se co mot dau ac biet,
oc ao ca ve noi dung lan hnh thc, khong giong cac
tuan bao a tng xuat ban Viet Nam.
ay mot th nha mi. Nguyen Doan Vng mat an
mat ngu e ngh cach trnh bay t bao. Bay gi, ba bao
nh the trong quen mat nen ngi ta coi la thng, ch
vao luc o, qua la mot sang kien tao bao: ba Trung
Bac Chu Nhat so 1 trong nh ba mot so bao Life hay
Match. Moi ky, cach trnh bay lai oi i; con ben trong
th cac tt bai hoac ve, hoac xep typo; thang, ngang, day,
mong, ch n thuan co ch hay kem hnh anh, tat ca
eu theo tinh than t bai bao tiet ra.
Ve noi dung, Trung Bac Chu Nhat cung hoan toan
mi: thay v c mua bai xep ong, roi moi ky lay ra mot
hai bai tng oi co tnh cach thi s e len au roi
kem nhng bai vo hai ang nam nao cung c, mua
nao cung c, nh tram ngan t bao khac luc bay gi,
Nguyen Doan Vng chu trng moi ky bao e cap en
mot van e nht nh, ai khai mot ky noi ve chien
tranh, mot ky nham ve co au, mot ky nham ve hoi hoa
ma nhng van e mang ra viet o phai thiet thc, sat
171
vi thc te, gan lien vi thi s, ma neu i trc thi

cuoc cang hay.
Toi tc Nguyen Doan Vng v anh ta kho tnh, lam
viec g cung muon cho toan chan, toan my - ma theo toi
th chan, thien, my hoan toan, co bao gi lai the hien
c i nay? Moi khi suy ngh tm van e g khai
thac, co khi anh thc sang em nh con ma, i lai trong
buong sach e tm tai lieu va ghi chep nhng ieu bat
ra trong tr oc; nh the cung chang lam sao, nhng ac
hai la sang hom sau, anh sang nha toi keu day thc
sm, e pho bay y kien roi i thuc giuc cac anh em viet
bai, triet e khai thac tng van e. Co van e viet mot
ky bao th tam u, nhng cung co nhng van e ra en
bon, nam so bao lien mi s dung het tai lieu, hay trnh
bay y kien. Vng lam tat ca cac cong viec ay, con toi
th sap xep, lam tt, at th t va sa cha cac bai e
cho tat ca eu nhat tr, phoi hp cho co he thong va
lam tt e cho oc gia ham ma oc. Lam xong cac cong
viec ay roi, toi chuyen lai tra Vng; neu co them y
kien hay tai lieu hoac co s viec g mi xay ra lien quan
en cac bai sap a xep ch, anh lai sa na, tm them
tranh anh e gai vao bai va nhieu khi anh vung ng
day chay i mat hut e tm mot anh nao khac na viet
BON MI NAM NOI LAO
172
them cho mot bai lien quan en van e, ma anh biet

rang ngi ban ay co tha kha nang va hieu biet ve van
e muon noi.
Lam bao nh vay, khong the viet g th viet, nhng
phai viet nhng bai theo nhng muc e va tinh than do
toa soan thao luan va quyet nh. Cung v the, s oan
ket cua toa soan vi ban giam oc het sc chat che, ma
nhng ngi viet phai tham khao tai lieu, va viet thc
nhanh. Bi v co nhieu khi, th du bao bat au in ngay
th nam, ma th hai mi biet can viet ve van e g,
ngi viet phai lam the nao noi trong hai ngay th ba,
th t, i tm tai lieu hay i phong s, phong van e
ve viet cho kp bai a chieu th t hay sang th nam
la cung. Vao luc o la luc hau het ngi ta viet bao theo
kieu dng lao, lam mot t nh t Trung Bac Chu
Nhat that la vat va, nhng nh cach quang cao, phat
hanh, co ong rum beng, bao chay o at ngay t so au,
nen anh em cung khong thay met moi lam, trai lai phan
khi va hang hai hn len.
Dan dan, so anh em bnh but tang len gap oi, gap
ba, thay v ch co Vng, Ho Khac Trang, S Bao Doan
Ke Thien va toi luc au. Toa soan tang cng co them
ao Trinh Nhat, Van Hac Le Van Hoe hp tac thng
173
trc, con viet bai khong nhat nh th co Nguyen Huyen

Tnh, Ngo Tat To, Ho Khac Quang, Huyen Ha Nguyen
Lan Hoa, Ho Dzenh, Tung Hiep, Nguyen Tuan... va sau
nay co cu Nguyen Quang Oanh dch cho tap An T
Xuan Thu va cu Bui Ky moi ky cho mot bai Phng
Phap Hoc Ch Nho.
Ong ao Trinh Nhat cung nh cac cu Bui Ky, Nguyen
Quang Oanh dam th mi hoa mi en nha bao noi oi
ba cau chuyen. Toa soan, lam thng trc co Ho Khac
Trang, Le Van Hoe, Huyen Ha, Tung Hiep va toi. Ho
Khac Trang, but hieu la Hong Lam, luc nao cung ht h
ht hoang nh sap chay i lam ap phe (thc ra anh i
hut), ung la mot ngi lam bao: anh rat thnh tai, thau
lm c nhieu tin tc ma viet lai nhanh, viet u moi
mat, viet bat ke au va bat ke luc nao cho nhieu t
bao cung mot luc, nhng luc nao cung thieu tien, ba ai
cung vay, nhng c mot cai la vay co tra. Cung vi
Ngoc Tho, luc nao anh cung bom bem nhai trau, moi o
toe toet, tay cam mot tap giay va, rat tr, bat c ai cung
ga lam quen cho ky c, mien la lay c tin tc th
thoi, chi hay khen anh khong bao gi ky quan.
Tung Hiep cung la mot trang thnh tai nh Ho Khac
Trang, nhng ch trong pham vi nhng chuyen gia nh
BON MI NAM NOI LAO
174
cua ngi ta. Khong hieu nh he thong ang ten nao, anh
rat thong thao, nhng biet e ay, hoac tiet lo tng
giot cho anh em nghe chi, ch khong viet len tren
bao, v anh rat nguyen tac trong y niem ve i t va
i cong cua ngi ta: ong la thng th, bo trng ma
lam hai dan, hai nc th toi a, nhng ong an chi c
bac, ngu bay, ngu ba th toi khong biet va toi khong
muon biet. Co le Tung Hiep Nguyen Xuan Hiep phai
phan nh ro rang nh the, la v chnh anh khong muon
ai tron lon i t vao vi i cong cua chnh anh. Hiep
la con trai mot cua mot nha co mieng an Hang Bo,
song mot i tng oi ay u t tam be. Cuoc i anh
bnh than, vo lo l, lam bao lay tien e tieu them; tuy
co yeu nghe thc, nhng yeu ru, yeu cai ep cua phu
n va yeu s ci ct, s vui nhon con hn the.
Cho en bay gi, toi cha thay mot ngi nao biet
nhieu truyen quay, truyen tieu lam Ta, Tau, Tay, An...
nh Tung Hiep. Bat c ai noi ve van e g nghiem chnh
en au, anh cung e vao c mot truyen man, mot
truyen mac xay de, mot truyen eu van hoa ngha ly
e cho ta ci ct va bat c ngi nao, du quan trong
en chng nao, cung hoa ra tam thng, mat thieng .
175
V the, mac dau lam phong vien va bnh but viet ieu
tra va truyen ngan, Tung Hiep bao nao cung phu trach
muc tha vt, muc vui nhon, giong van khong ac nhng
lam cho nhieu ngi tc khong chu c, v the mi xay
ra vu Clau- de Bourrin trong Hoi Kch Bac Ky em binh
tom tng ca en trc ca bao Trung Bac Chu Nhat
oi xin t huyet cua anh, nhng, nh Vng, va tung
va hng, va khuyen can, va e doa dung vo lc, neu
can, nen cong viec em tham va tng ca binh tom rut
ra ve, khong trong khong ken.
Tuy nhien, Hiep van khong v the ma chun tay viet.
Sau nay, vao luc Phap tr lai Ha Noi, ngi mnh tan
c khang chien ra ngoai, Hiep khong co bao e viet na,
tiep tuc treu tc ngi ta bang bao mieng trong thanh,
v the may ong Tay lai uat khong chu c, a ban
Hiep chet gia luc i anh ang xanh len khong biet
bao nhieu hy vong.
Van Hac Le Van Hoe trai ngc han vi Hiep. Tung
Hiep quay bao nhieu, tre bao nhieu, vui i bao nhieu
th Van Hac Le Van Hoe lai nghiem bay nhieu, trnh
trong bay nhieu va gia bay nhieu. Ngi oc bao xem
van Le Van Hoe, tac gia nhng cuon nh Tam Nguyen
T ien, so hang trang ch nho ra trong cac bai bao,
BON MI NAM NOI LAO
176
tng au Le Van Hoe khong la mot ong lu khu th

cung rau ria ao mao, co chau noi chau ngoai roi. Lam.
Van Hac Le Van Hoe cung st soat cung tuoi vi chung
toi khi o, nhng cung nh ao Trinh Nhat, anh co mot
t the hn nhieu anh em khac, la v anh la ngi... Tay
pha Nho, them cai c tnh viet khoe, viet nhanh ma
lai song ngan nap, gi c nhieu tai lieu, nen bat c
van e g neu ra trong Trung Bac Chu Nhat va Bao
Mi, anh thng vi tay ra la co.
Cau chuyen sau ay la mot chuyen thc ve Le Van
Hoe: anh ta noi nhieu khong che c, noi thien ho bat
sat, noi khong e cho ai noi xen vao c mot cau.
Tham ch co lan, khong nh e cap en van e g, anh
noi nhieu en noi phat ho hen len. Mot ngi, tha dp
anh ho, lap bap sap noi xen vao th... khong, cac ban
khong the tng tng c Le Van Hoe x s ra sao!
Anh gi ca hai tay len xua xua, ra hieu bao ong kia
ng noi, e cho anh... ho not roi noi tiep, va ket cuc
la en luc ng len ra ve, ong ban khong noi c mot
cau nao het. V the, toi ban khoan khong hieu Le Van
Hoe c noi nh the th con thi gi au ma viet, viet
Trung Bac Chu Nhat, viet Bao Mi, viet sach, lai
viet xa thuyet cho Viet Bao cung vi mot so ban hu
177
khac e cho Pham Le Bong ky ten Le Hoang Long va

nhan la cua mnh viet ra. Nhieu lan, toi nh hoi Le
Van Hoe noi suot ngay nh the, con th gi au ma viet,
th Tung Hiep, tho cong Ha Noi, cho toi hay la phuc
cho Van Hac Le Van Hoe, anh ta lai ne v - ne, ch
khong phai s - ve en nha la khong ho he mot tieng,
im c thin tht nh la tht nau ong.
AO TRINH NHAT
ao Trinh Nhat la mot thai cc cua Le Van Hoe. Hoe

noi nhieu bao nhieu th ao Trinh Nhat lai t noi bay
nhieu. Ong khong nang en nha bao, c ung ngay ung
thang e ra bai xong th co tuy phai en lay bai a
ve; oi khi, dao len bao quan lay t tien trc ve tieu.
Anh em eu ngan v ong noi khoan thai, cham chap, yeu
t; a the co khi en mi, mi lam phut mi noi mot
cau; xong, ngoi x ra ay. B Tay truc xuat Nam ra v
b ng la chong Phap va than Nhat, ong Nhat x ra
khong noi, co the la v buon - nhieu ngi ng the, vien
le ong Nam a lau ngay, quen thuoc vi lang bao
Nam hn la Bac. Thc ra, tnh ong t xa en nay van
the. Trong suot thi ky toi Nam, nam hut ng
Lefebvre, Nhat van c x ra nh the; mat ong luc nao
BON MI NAM NOI LAO
178
cung bech bac, lanh leo, nhat la moi khi ci th cang

lanh leo qua lam cho ngi oi thoai vi ong lan au
n n ni xng song va khong the co cam tnh ngay;
nhng biet Nhat lau ngay, anh em than eu nhan ong
la mot ngi chung thuy, trc sau nh mot va oi x
rat tan tnh vi ban. Viec ong ng ra lam t Cai Tao
cho Pham Van Thu - ma ngi au tien ong noi vi Thu
mi ve hp tac la toi - cung nh viec ong viet bai cho
bao V Dan cua Hoi ong An Dan, mot phan ln, theo
toi, la v cai tnh oi vi hai ngi ban cua ong luc bay
gi la bac s Pham Van Phan va ong Mai Ngoc Thieu.
Giup cho t Trung Bac Chu Nhat, ong v tnh vi cu
Luan va Nguyen Doan Vng nhieu hn; nhng luc au,
ong van gi gn, ch ky ten XYZ, sau roi mi ky la Quan
Chi va mai sau nay, hieu biet ro Vng hn, ong mi
chu e bao quang cao ro cai ten ao Trinh Nhat. Luc
ay, oi vi lang bao Bac, ong a quen vi oc gia roi:
nhng bai su tam, nghien cu cua ong c ngi ta
tm oc, mot phan v tai lieu suc tch, ma mot phan
cung v ong a kheo lam nhng cai tt khien cho oc
gia git gan, muon oc xem trong bai ong noi g. Loat
bai Vng Dng Minh, tuy nhien ch c mot so
ngi ham chuong. oc gia Trung Bac Chu Nhat me
179
ao Trinh Nhat la vao hoi ong viet tieu thuyet dai nh

Co T Hong, Con Quy Phong Lu... kha d oi ch
c lai vi nhng truyen dai cua Le Van Trng luc ay
ang lam ma lam gio trong lang tieu thuyet va ong
thi cung la tieu thuyet gia so mot cua nha xuat ban
Tan Dan, c ong Vu nh Long het long chieu chuong.
Thay tieu thuyet cua ao Trinh Nhat c ngi ta oc
say me, ong Vu nh Long nh Vu Ngoc Phan ieu nh
ong viet them cho Tieu Thuyet Th Bay, nhng ong
Nhat rat phan minh: ong nhan li viet cho nha Tan
Dan, nhng khong viet tieu thuyet, ch viet nhng bai
su tam, khao cu ve van hoc, ton giao. S hp tac
khong c lau v Tieu Thuyet Th Bay b mot vai cha
co Tay luc ay lam kho de v mot bai noi ve c ba
Maria va chua Gie Su, viet khong ung theo Kinh
Thanh.
Cai viec cha co Tay luc ay chi ngang xng nh vay
a lam cho cac ky gia khong hai long. Van Hac Le Van
Hoe cho Nhat viet the la ung; Hong Lam Ho Khac
Trang cung vay; rieng Huyen Ha la ngi theo ao Cong
giao th khong noi g, ch mm ci. La v thc ra Huyen
Ha khong thch nhng chuyen loi thoi nh the: ngoai
viec dch truyen t Anh ng sang Viet ng cho Trung
BON MI NAM NOI LAO
180
Bac Chu Nhat, nh Chai, Bc Man Sn, Con ng

Nguy Hiem... va mot so truyen ngan cua cac danh van
ngoai quoc, Huyen Ha khong muon ban tan en viec g,
ngoai viec anh bai.
Huyen Ha cung hoc mot trng, theo cung lp, va
ngoi cung mot ban vi toi. Anh kha ve ca van chng
lan toan, nhng li vao so dach v ngay t luc ay anh
a ham anh bac - anh bac ngay ca trong khi co
Lataste giang ve s a. Sau nay ra i, van chi bi i
lai vi nhau, toi biet la anh anh bac d doi, nhng
khong luc nao toi a ong, v toi biet t thu be, anh
a song thieu tnh thng trong mot gia nh giau co
ng Hang Trong, ma rat t ngi biet chuyen au
thng ay. Tuy a ln tuoi, chung toi ra i van giao
du vi nhau nh luc hay con be nho: toi co cai am co
bay e pha tra ban em luc viet van, em ra khoe vi
Huyen Ha, con Huyen Ha moi khi co mot cuon truyen
tnh hy hu" - kem tranh ve - ap hoc toc en cho toi
mn e coi, va luc th cho mot t Le chi hong tra",
luc th cho bao thuoc la My - luc ay khong co thuoc la
My nh bay gi - hay mot vai ieu thuoc la Nga, luc th
cho mot goi ng nguyen t la lam, toa a, ch can cho mot
t thoi cung u lam ngot ca mot ly ca phe ln . Tnh ban nhan
181
nhat nh nc lanh, keo dai nh the cho en luc Phap

anh Viet Ha Noi th toi ve mot can nha ngh mat
am Linh ng, roi t o ra hau phng theo khang
chien; con Huyen Ha lai. en khi tr ve, toi i qua
Hang Trong, vao hoi tham anh, th anh a mat v co
mot bon lnh le dng vao quay tiem anh cua ong
Hng Ky; anh can thiep va b bon chung ban vao sau
lng trong luc anh quay lng lai e treo len thang gac.
Cung khi o, toi cung nghe thay noi Nghiem Xuan Lam
cung vi gia nh chet ca v Tay nem lu an xuong cai
ham ma ong vi gia nh tru an; Viet Bang b ban
mot ngoai o; Nguyen Trieu Luat, Phan Tran Chuc cung
khong con na. Nghe thay the, toi buon muon khoc, i
mot mnh ven ho, oc mot mnh cau th cua Thao
Thao noi ve chim seu ben ho ct trang kho. T cho sau
tham nhat cua long, toi nghe thay mot cai g ro ret hn
trc cuon cuon len, cuon cuon len. Con nh co mot lan,
khong xa, toi a nghe thay mot cai g manh nha trong
tim oc, va luc ay toi tien cam rang cai g o se thay
oi rat nhieu y niem ve nep song, ve cach ngh va ca
nghe nghiep cua toi. Th hom nay ay, cai g o a
hien ra ro ret hn trc mot chut: lam bao khong the
la ch e chi hay kiem tien, ngi lam bao phai tra
BON MI NAM NOI LAO
182
nhieu th n hn ngi khac v ngi lam bao biet

nhieu hn, cam nhieu hn va cung song gan vi thc te
xa hoi hn ngi khac. c roi, ngi ta bao lam bao
la noi lao an tien , mac ho; nhng ngi lam bao chan chnh
khong the va khong bao gi quan niem nghe nghiep cua
mnh nh vay. Hn ca ai het, ho biet rang bao ch la
mot bo mon van hoa phan anh sinh ong nhat, ay u
nhat tnh chat cua mot che o va cho mot che o xa
hoi, khong nhng noi len - ung nh li ong Nguyen
Van Vnh a noi vi Hy Tong - noi len pham chat hoac
van minh u viet, hoac thoai hoa cua che o ay, ma con
i sau vao tng tnh tiet, tam t cua con ngi, tng
kha canh tr treu, uan khuc, gia tao cua che o.
Trung thanh vi ly tng chong ap bc, chuong tien
bo ma quyen li tinh than cua con ngi a uy thac cho
no, bao ch luon luon co tnh nang tranh au va xay
dng. Co khi e thc hien s mang ay, ngi lam bao
hanh ong trn tru, em ep, bnh thng; nhng trong
rat nhieu trng hp, khong the yen on, bnh an nh
cac tang lp ngi dan khac.
La v quyen li dan toc nhieu khi trai ngc vi
quyen li cua mot che o, hay cua mot chnh phu, nen
mau thuan thng phat sanh, tao ra nhng ieu trai
183
nghch, uat han, bat cong. V the bao ch phai kinh qua
nhng nghch canh, thang tram, ma ngi lam bao cung nh lam chnh tr - thng b vu cao, hanh ha, tu
toi, ay ai hay chet oan, chet c.
Ngi lam bao a b thien ha khinh khi la loai ngi
noi lao an tien, lai con mang cai tieng la dai na. Tai
sao c chng ach, chong oi lam g? Tai sao khong lam
nh bao nhieu ngi khac guc mat, cui au nhan ke thu
lam ban e chung th cho cm tha canh can ma an?
Tai sao khong nghe li chung nh cho nghe li chu, cam
gm cam sung e giet ca cha me mnh, anh em mnh,
ho hang lang mac nha mnh? Hi tat ca cac nha viet
bao a chet va con song, hi tat ca cac anh em ky gia
ben nay va ben kia lan mc, ngh en bao nhieu kho
ai cua cac anh, ngh en bao nhieu ngo nhan ma ngi
ta gan cho cac anh, ngh en bao nhieu cong trnh tranh
au am tham, lang le, khong can ai biet cua cac anh,
toi mi thc hieu ch oan trng no the nao, va cung
t luc o toi mi thay, trong quy ao cua nghe bao, toi
can phai lam mot cai g khac trc, thc te hn trc,
ma cung la e xng ang vi nhng anh em xa gan hn
trc.
BON MI NAM NOI LAO
184
Phai, toi ngh nh the va toi cam thay bng bng

ngi len nh the muon ra ngay tien tuyen e hoi cai
n mau cua thc dan oi vi anh em ong bao toi.
Nhng... ve chieu, gio Ho Gm thoi lanh, ma bay nh
ray bot lam cho quan ao va ca long ngi am t, toi
cam thay neu khong vao Le Lac uong may cai pun
xo e si am long th buon khong chu c, buon chet
mat. Va, ngay em hom o, toi quen het bao nhieu be
ban a chet, toi quen het tat ca nhng y ngh cao ep
ban ngay...
Roi ngay thang troi qua, toi tiep tuc viet that nhieu,
viet ch t e song mot cuoc i ay u, phe phn vi
ga, cho, chim choc, cay canh... cho en luc quan oi
Phap thua het tran no en tran kia va dan chung bat
au ban nha ban ca e len ng vao Nam. Quan ly
van khe Deroche, cung ruc rch em van phong i luon,
gi cho toi mot th yeu cau, trong thi gian mot thang,
phai em tra van phong so tien ba tram ngan ong ma
toi con thieu neu khong the th hai cai nha toi cam se
a ra ban au gia.
Toi nh luc o la thang chap am lch, tri ret nh
cat da cat tht, suot ngay toi i mn tien e tra quan
ly van khe ma khong ai cho mn c lay nam ngan
185
ong. That vong qua, toi l, co khong ngh en chuyen

ban tien o na. em giang sinh nam ay, toi co gi cho
long bnh than, t bao mnh luc i nam: May nam nay
hau phng, mnh khong nghe chuong nha th, nam
nay phai co thc xem no co g ac biet khong. Nhng
roi toi ngu luc nao khong biet va toi git mnh thc day
vao luc chuong nha th reo gan het. Git mnh v toi
va nam thay mot giac m vo ngha. Toi m m mang
mang thay Huyen Ha t cau thang gac nha toi i len
pha au ging toi; anh van bo au phuc mau xam am,
y nh luc song, va hoi toi: May lam sao ma mat mui
rau r the?. Toi ap ung nguyen van nh the nay: Tao
kho hn con cho, i xoay tien khon nan ma khong
c.
Huyen Ha than nhien, gat au, roi tiep: May noi
that ay a? Neu qua nh the, tao giup may. Ch co the,
roi toi thc day. Con cho sua may tieng di nha. Toi
noi chuyen vi v giac mong va qua va ket luan: Vo
ly het sc. Mot ngi chet ma hien ve bao giup cho
ngi song, nghe khong the c. Bo may doc qua, doc
luc song, ma chet i van con doc nh thng. Nhng
v toi khong chap nhan luan c o, v tin rang nhng
ngi luc song thong minh, ma b bat ac ky t, thng
BON MI NAM NOI LAO
186
linh thieng hn nhieu ngi khac. Toi phu nhan t

tng ay, nhng trong tham tam, toi t nhu hom nao
phai hoi tham mo Huyen Ha au e en vieng anh
mot chut. Tuy nhien y nh ay khong the thc hien
c, v moi ngay, viec xoay tien cap bach hn. Mot
hom, Bui Cam Chng, chu nhiem bao Ho Gm tm
toi hoi co phai toi can tien thc khong, roi anh ha i
tm ngi cho vay. Toi khong t choi, nhng ci vao
mui Chng ma bao: Bo may hang tuan xoay co may
tram ong lay bao ma con khong noi, lai noi chuyen vay
may chuc van cho t, bo may ua ay ch?. Bui Cam
Chng khong noi, nhng toi hom ay i xe ap en nha
toi - anh la Chng Mu nhng i xe ap lieu khong chu
c - bao cho biet la mai co ong chu anh ti tm toi
noi chuyen.
Noi chuyen th mi biet ong chu ay cung et nh la
bon toi, nhng ong la moi gii i vay va noi chac la vay
c. Nhng i en ba bon cho ma cung khong vay c
ong nao. Toi bat au that vong th gap Tuat, th ky
cua Deroche, mot ngi ban cua Chng va toi, co tieng
la lam an kham kha, nhng Tuat cung khong co tien.
Anh cung ha giup toi va bao neu xoay c se keu ien
thoai cho toi lien. Toi ao gng gao, v mot ngan phan
187
khong tin c mot; nhng mot buoi sang, Tuat keu toi
that va bao en chieu th ba ti th lai van phong
chng khe. ung hom o, toi lai va ngoi ch. Deroche
thay toi, cho mi vao trc va hoi co tien cha. Toi noi:
Co ngi cho vay roi. Toi a mat nhn Tuat hoi ai,
th Tuat luong cuong: Ngi cho vay cha en, ngoi ch
mot luc xem sao.
That vong khong the ta c, toi nh ra ve th Tuat
reo len Kia roi! va bao toi vao ngay van phong lam
giay. Trc mat quan ly van khe, mot qua phu an van
o en, a the kiem tra ra va noi vi quan ly van khe
rang ba bang long lay ra ba chuc van trong so tien ba
gi van phong chng khe cho toi mn. Tnh han
ngi, toi cung a kiem tra ra cho chng khe lam giay
t; xong roi, ca hai ngi cung ky. Luc o, toi mi liec
xem thieu phu cho toi vay ten la g, au, ma lai tot
nh the c. au oc toi nh co sng mu; toi trong ba
mang mang nh co gap vai lan, nhng ngay luc o th
khong nh la gap au. en luc ra ve, toi lien hoi th
mi biet la v Huyen ha! S d toi khong nh c ro
lam la v luc Huyen ha con song, anh gac ba, ma v
va con tang nh; phan nhieu en chuyen tro vi Huyen
Ha, toi ch i qua roi len thang, nen t khi gap mat,
BON MI NAM NOI LAO
188
nhng v be ban i lai vi Huyen Ha rat t, nen ch

cung biet toi, va luc song, Huyen Ha thng noi ti ten
toi, moi khi toi bieu thc g, anh lai ve khoe vi v. Ch
noi:
- Thc tnh, toi khong biet anh vay, en tan luc anh
a kiem tra ra, toi mi biet la anh ay.
Sau o, vai ngay, ch cho toi biet them:
- So tien toi gi quan ly van khe la tien gia tai cua
thay me nha toi cho, luc Huyen Ha mat i. Co nhieu
ngi noi vi thay me toi va thay me chong toi, khuyen
toi lay tien ra e lam an sinh li, nhng toi khong chu.
Toi c nh e ay e sau nay cho cac con. Nhng... ky
lam, anh a. em giang sinh va qua, toi nam m thay
anh ay ve, vao trong phong xoa au cac con ang ngu
va bao toi: Nay em, co ai nh giup g th co giup ngi
ta nhe. Toi nao biet giup cai g, ma giup ai? Toi suy
ngh mai ma khong the nao hieu noi, nhng ke t luc
nam me, luc nao toi cung thay nong ruot. Roi mot hom,
ong Tuat gap toi van phong chng khe, bao co mot
ngi muon vay tien. Khong hieu tai sao, toi nhan li
ngay, mac du khong biet ngi vay tien o la ai, va mac
du t trc en luc o, co bao nhieu ngi a nh thay
me toi noi gium ma toi khong chu. Thc qua la toi
189
khong hieu tai sao toi lai nhan li cho vay nh vay,
nhng co mot ieu toi nhan thay rat ro ret; nhan li
nh the, toi khong thay ban khoan mot chut nao va en
khi ky giay t chng khe xong, toi t nhien thay het
nong ruot.
Nghe cau chuyen cua ch Huyen Ha xong, toi thay ca
ngi lanh toat, va en luc nay, thuat lai cau chuyen
khong them bt, toi van con giat mnh, sao lai co the
co s cam thong gia mot ngi ban vi mot ngi ban,
mot nha van nha bao vi mot nha van nha bao ky la
en nh the c. Va cung t luc o, long toi thay oi
rat nhieu: toi tin Phat, Tri; ngi chet va ngi song
co s tng quan; i co am phu dng tr thc; va
toi c tin nh the, khong can biet tin nh the th co
phai la thoai hoa, phan khoa hoc hay lac hau khong...
Bay gi, tr lai luc lam Trung Bac Chu Nhat. Lam
th ky toa soan cua Trung Bac Chu Nhat t so au
cho ti khi bao ngh, toi chuyen trach ve cac bai v
ang bao va gop them y kien vi Vng ve viec tm van
e lam cac so. Xong au o, toi chuyen sang cho Vng
suy ngh ve cach mi va tm hnh anh e cho bao vui
hn va song ong hn. Mi ngi hp tac cung nh cac
mon chi tieu thu tac eu do Nguyen Doan Vng lieu ly,
BON MI NAM NOI LAO
190
va neu can phai oi pho th cung do Vng ca. Toi tranh

i nh the mot phan cung la v, ung trong thi gian
o, toi la th ky toa soan cho ba t bao Pho Thong,
Tieu Thuyet Th Bay va Truyen Ba. Ma Tieu thuyet
Th Bay va Trung Bac Chu Nhat lai la hai t bao
chay nhat nc, so in xap x ngang nhau. ng vao cai
the ngang trai ay, toi ngo y vi Nguyen Doan Vng
mot ben, va ong Vu nh Long mot ben, xin thoi, e
ch lam cho mot nha, nhng v ca hai cung co cam tnh,
khong chu, nen rut cuc, toi van lam; sang, cho nha Tan
Dan, chieu, cho Trung Bac Chu Nhat, ma ca hai bao
luc nao cung van co thien cam vi nhau. Kho cho toi
nhat la co mot luc Tieu Thuyet Th Bay muon m
rong pham vi, mua bai cua ao Trinh Nhat va ong thi
Trung Bac Chu Nhat lai muon nh Nam Cao, Kim
Lan viet truyen ngan, Ngo Tat To viet Th Va Tnh
dch th ng va thuat lai nhng diem s lien he en
cac bai th o.
Du sao, cac viec ay khong ang ke. Thi cuc hoi o
bien chuyen tng ngay, nhng viec ang cho ngi ta
oi pho co mot tnh cach trong ai hn nhieu. The chien
th nh bat au. Vng a ra y kien Nhat co the o
bo Viet Nam; bao Trung Bac Chu Nhat ra mot loat
191
bai ve o bo t ong qua Tay, t co ch kim. Bao chay

troi han len. Cu Luan vuot rau, ngoi uong ru, nhn ra
ng Henri d'Orleans suy ngam: th ra Nhat o bo
thc. i au cung nghe thay tieng gm ap vao got sat
cua ngi lnh Nhat keu chan chat. Sach Nhat Ng
Thc Hanh ban chay nh tom ti. Bt tai lai, van
nghe thay vang len Do to, Do to nay. Trong khi ay,
Phap van con lai. Nhieu van e can phai oi pho bat
au, th nhat la vi Nhat. Hang ngay xay ra khong biet
bao nhieu viec lien he en Nhat va Phap. Gia Trung
Bac Chu Nhat la mot t bao thng th co le ho cung
chang ke ti lam g; ang nay lai mang tieng la mot t
bao chay nhat ma thien ve van hoa chnh tr, nen ca
Nhat lan Phap eu muon v vao mnh. Thanh th ra
gia, Trung Bac Chu Nhat lam vao cai the b: Nganh
mat ve Te e S gian, quay au sang S s Te ghen.
Toi con nh mai cau chuyen lien quan ti phu ban in
vao dp bao xuan luc o. Tieu Thuyet Th Bay in mot
bc tranh lua cua Le Van e. Muon chi troi, Trung
Bac Chu Nhat ieu nh vi hoa s Foujita, en tham
Ha Noi vao mot ngay thang chap, ve rieng cho mot bc
tranh e lam phu ban Trung Bac Chu Nhat. The la
Phap khong bang long. Thieu ta Robb phan nan vi cu
BON MI NAM NOI LAO
192
Luan va nh khuyen Vng thay oi phu ban i; nhng

a l quang cao roi, Vng c in phu ban Foujita mot
mat, va lo oi pho vi Phap mat khac. Rut cuc, Phap
cung chu luan c cua Vng a ra la hp ly va cung
ke t luc o, Phap va Nhat cung thi ua mua long
Trung Bac Chu Nhat bang cach nay hay bang cach
khac, va co mot luc ai s Nhat a khong ngai bao vien
Tong Lanh S cua ong la Ogawa a ra mot tui bac e
ly s Trung Bac Chu Nhat nhan dp Tet.
Vng a lam mot c ch khien toi cam men; anh t
choi, vien c rang bao cua anh tam u song, khi nao
can, anh se e ngh sau, con luc nay th that qua cha
can. Vien ai s Nhat bao anh cam lay so tien o cho
con anh nh mot th tien mng tuoi. Rat cam n,
nhng toi cha co con - Vng tra li knh can.
T khi con nho tuoi, hoc lp D B, Vng a song
mot cuoc i en toi, thieu moi tnh yeu thng, thieu
ca ve vat chat, nhng Vng khong he bao gi be boi
ve tien nong oi vi nhng ngi la, cung nh oi vi
anh em. Toi van phuc c tnh ay cua Vng, nhng
vao trng hp lam bao - ma bao lai khong giau g qua toi a ngac nhien trong mot phut. T choi mot s
giup nh vay cua Nhat vao luc bay gi, khong phai
193
ch la mot thai o trong sach cua mot nha bao trung

thanh vi ly tng cua mnh, nhng phai noi la can
am, v ai cung biet trang thai tam ly cua a so ngi
Nhat khi o ky la lam.
ng vao cai the tranh chap ngam ngam vi Phap
nc ta luc ay, a so ngi Nhat cho rang ai khong i
vi ho tc la i vi Tay; ho gian; ma ho a gian th
khong ngai to ra thai o cuc can, co khi vo bien. Nhng
bu lai, ho lai hieu biet hn ai: neu ngi oi thoai to
ra thanh thc, khong khuat s uy vu th ho lai v ne va
ai vao hang ban, ch khong coi la mot th ngi ma
ai Nht Ban, theo chu trng ai ong A, en e giac
ngo va che ch.
Trc c ch ay cua Vng, toi cam thay nh co mot
bong hoa be nho n trong long va t nhu: Thoi cung
c. Nh the, Nhat ho hieu lam la cac nha bao Viet
Nam eu ten la Hoang C, ang Van Hinh, Trng Anh
T.
Cho mai en khi phai t ngh v tnh the khong cho
phep, Trung Bac Chu Nhat luc nao cung gi vng lap
trng ma Vng va toi a thoa hiep luc ban nhau xuat
ban: lap trng quoc gia, dan toc.
BON MI NAM NOI LAO
194
The roi Nhat chiem Viet Nam, loai Phap ra ngoai.

Rat nhieu anh em, gia co, tre co, khuyen chung toi ch
nen gang qua vi ngi Nhat, trong so o ban van hoa
khong hiem g. Chung toi ch ao, nhng, ve thao luan
vi nhau. Vng va toi van gi nguyen ng loi a
vach san: lam bao Viet Nam, cho ngi Viet Nam, v
ngi Viet Nam. Mot ngi ban Nhat, thay the, khong
hieu v vo tnh hay hu y, ban tieng doa bat giam
Vng, mat khac lai xach en nha toi mot cay kiem dai
thn tht, buoc phai nhan mot chc vu ve kiem duyet.
Vng a giai quyet on thoa cho toi vu ay. Nhng chnh
luc Nhat lam d nh the th tren toan bo, Nhat khong
con anh tot, thang mau nh vu Tran Chau Cang. T
Trung Bac Chu Nhat va lam va trong. Bao khong chay
d doi na, va en luc Nhat thua, Viet Minh hoat ong
manh, th chang c Trung Bac Chu Nhat, tat ca cac
bao eu ham thang e i cham cham roi lay c ky thuat,
thieu giay bao, e ngh mot thi gian. Cung vao khoang
o, t Bao Mi cung cua cu Luan, va do Nguyen Khac
Kham lam chu nhiem, Nguyen Doan Vng lam th ky
toa soan, cung ngh luon.
Bao Mi la mot t bao hang ngay ma anh em nh
lam theo mot cong thc mi, vi hy vong se la mot t
195
bao la nht va chay nht, nhng cha thc hanh c y

nh th bien co xay ra don dap e a en viec quan
oi L Han keo en tiep thu Ha Noi.
196
TRUNG VIET TAN VAN
Nguyen Pho, Nguyen Doan Vng va toi song mot

cuoc i thanh than trong vai thang. Hang ngay, chung
toi ngoi ban bac vi nhau ra mot loai bao giat gan theo
kieu Tabloid (toi a viet nhieu ve loai bao nay trong
Trung Bac Chu Nhat); co luc lai ban lam mot t bao
in giay mau hong cho ong Minh (vi s cong tac cua
mot ky gia lanh nghe ma khong he ai biet tieng la Van
Thu), nhng roi ket cuc khong xong au vao au ca.
Chung toi nhn quan oi L Han vao tiep thu Ha Noi
vi tnh cach quan sat vien mot thi gian, th mot hom
Pho, thay mat cu Le Ky, mi toi sang nha pho Nha
Thng Phu Doan ban ve mot t bao ln: Trung Viet
Tan Van. Pho noi vi toi mot cach de dat, v trc khi
o, toi a t choi khong chu hp tac vi t Bnh
Minh, mot t bao hang ngay khac, cua Nguyen Giang,
anh ruot Pho.
Tai sao lai khong lam t Bnh Minh? Muon cho that
ro, ta can phai biet tai sao di thi Nhat lai co t bao
o.
Vao thu len nhat cua Pham Le Bong, ong co ra
mot t bao ch Phap la Patrie Annamite do Ton That
Bnh, con re Pham Quynh chu but, Tieu Vien Nguyen
BON MI NAM NOI LAO
197
c Bnh phu trach ve bai v va mot t bao ch Viet,

t Viet Bao, mua lai cua Bui Xuan Hoc, do mot tap
oan gom co Nguyen c Bnh, Van Hac Le Van Hoe,
Micro Bui Xuan Nh va may anh em khac viet bai.
Chnh Pham Le Bong khong e mat ti hai t bao o.
Cong viec lam bao va doanh thng nam het ca trong
tay ba v; con ong th tat ca hoat ong tap trung vao
viec triet e theo bam Bao ai, Pham Quynh, bay ngay
mot tiec ln, ba ngay mot tiec nho, e mua long ai
Phap bao ho, cung co chc vien trng vien Dan bieu
cp c cua Pham Huy Luc trong tap oan Nguyen
Van Vnh.
Pham Le Bong, luc o, la au e cua rat nhieu bai
ve nhao bang ma cung la ien hnh cua s lo bch, tr
tren trong dan gian; nhng s lieu lnh, s thieu suy xet
cua ong ch len ti tot bc luc Nhat o bo len ong
Dng, ong i vi Chauvet gi mot chc v quan trong
trong uy ban thu thoc cua Phap, e sa soan mot cuoc
chong Nhat vo cung tham thiem.
Toi nh co mot hom cuoi thang chap, di ma bay
lat phat, tap oan Trung Bac Chu Nhat i ch Tet, qua
nha Pham Le Bong thay lnh canh het sc uy nghiem,
mot ngi trong bon noi ua:
198
- No len en tot bc roi, nay mai the nao cung xuong.

Hai cai nha ln nht pho Hang Bo cua no, ai dam quyet
nay mai lai chang sang tay chu khac? Cac cu noi Nhat
ien thien van chu, ay the ma khong co sai au nhe.
Noi ua the ma thanh ra ung. Nhat ha Phap roi,
bat luon Pham Le Bong giam mot cho. e cu van lay
cho oi non, ong Bong xin dang ca hai can nha ay cung
vi nha in, may moc cho quan oi Nhat s dung. Co
nhien Nhat vui long nhan cho Bong, va hai cai nha
ay c dung lam toa soan va nha in bao Bnh Minh,
nhng sau khi Nhat thua, Tau ti, roi Phap quay tr lai,
th khong hieu sao, o Xuan Mai, tc la chu nha in Mai
Lnh lai s dung nha in o, em ban lai cho ong Bach,
cong ty vi ba Hoa Tng, don tat ca ve ng Hang
Chuoi, e roi hnh nh lai chuyen sang cho than
chng Bui Ngoc Phng (sau nay noi tieng la Vua Dau
Hoa).
Nhng o la chuyen sau. Tr lai luc Pham Le Bong
b bat, xin vi Tasaki cho gap bo trng Yokohama, phu
trach ve van hoa, e tnh nguyen dang ca nha ca va
may in, may xen, may uc cho quan oi Nhat. Hai ong
Komatsu va Omya, trong bo Van Hoa, ben mi ba ky
gia la Nguyen Doan Vng, Khai Hng Tran Khanh Gi
BON MI NAM NOI LAO
199
(trong tap oan Phong Hoa, Ngay Nay) va Nguyen

Giang (con trai cu Nguyen Van Vnh) ng ra s dung
nha in Viet Bao cua Pham Le Bong tang, va xuat ban
mot bao hang ngay la t Bnh Minh e e cao quan
oi Nhat va chng trnh ai ong A cua ai Nht
Ban.
Trc mat Nguyen Giang va Tran Khanh Gi, Nguyen
Doan Vng t choi khong lam. Toi biet chac ay khong
phai la lan au Vng t khc nha in cua Bong. Trc
o t lau, sau mot hoi kien ve em vi Bong, Vng a
cho toi biet la Bong, trc bien chuyen cua thi cuoc, a
ln Vng va e ngh tang nha in Viet Bao cho rieng
anh va anh a em viec nay noi cung ong Luan. Ong
Luan a ra y kien la neu ban re th mua ch khong
lay khong: con Vng th du ban re cung khong chi, v
anh tuy la ban vi Bong, nhng khong muon dnh lu g
vi Bong. Thanh ra en luc Komatsu va Omya e ngh
cho tam au che Vng, Gi, Giang, cai nha in va hai
toa nha, Nguyen Doan Vng t khc lien, vien c
rang anh a co hai t Trung Bac Chu Nhat, Bao Mi
vi mot nha in cung kha ln, ma hien gi th nha in
con ang thieu th lam, cha s dung c triet e cac
200
may moc nham thi hanh ke hoach a vach san cua anh.
Tran Khanh Gi khong noi g, nhng Nguyen Giang
th noi vi Komatsu, vi giong na ua na that: Vng
t choi v han s Tay tr lai. Vng tra li: Toi s
Tay hay khong th co Komatsu ngoi ay biet ro.
Komatsu ci, nhn Giang va Vng, noi (bang tieng
Phap): Khong, toi biet Vng lam, anh ta ung la ao
Trung Dung; nhng anh Giang, anh la mot cha muon
lam ai tnh, nhng nhat qua nen anh thu dam.
T Bnh Minh ra i, khong co Nguyen Doan Vng
la do le o. Trong thang au xuat ban, t Bnh Minh
cung c ngi ta tm oc kha ong, nhng ve sau,
phan v khong co g mi la, phan v ngi ta chan ngan
che o ha khac cua Nhat, nen so oc gia Bnh Minh
sut dan. Khai Hng rut lui; Nguyen Giang mi Phan
Quang an (luc o lam tong th ky hoi Cu oi vi Mai
Van Ham, chu nhiem t Tin Mi mua lai cua bac s
Luyen) ve lam chu but. Nhng v an khong ranh ve
nghe bao, nghe in, lai them cai ch quoc ng mi cua
Nguyen Giang a ra co oc cung khong tai nao ma oc
c, nen bao Bnh Minh sut mai, sut mai, e thanh
ra mot th bao cm nguoi khong ai buon mo ti.
BON MI NAM NOI LAO
201
Chnh vao luc o, Nguyen Pho va Nguyen Dng, hai

em trai cua Nguyen Giang, tm toi ru ve cu van t
Bnh Minh, nhng v biet Nguyen Giang la mot th
o gan, co tnh lam cam, nen toi de t choi, va toi a
t choi ngay, vien le la khong ai chu c Giang, co
lam vi nhau bat qua cung ch c t lau roi lai thoi
th hp tac lam g. Lam vi nhau th oan than, thu han,
the th khong lam vi nhau e gi lay tnh anh em
trc sau nh mot, ha lai chang hn ?
Chnh v le o, nen luc Nguyen Pho e cap en viec
toi ve giup cho t Trung Viet Tan Van, anh noi vi
toi mot cach de dat; nhng lan nay th toi nhan li anh,
sau mot vai em suy ngh.
Toi noi suy ngh cung la ung mot phan nao, v
ngi lam bao vao luc o that la kho tnh, nhat la
mot ngi lam bao khong thuoc ang phai nao, ch biet
co nghe mnh va quyen li cua dan toc. Luc ay, Nhat
thua tran, quan oi L Han en tiep thu quan oi Nhat,
va Viet Minh th va mi ve, em lai tin tng va le
song cho dan. Tat nhien, nhng mau thuan va co xat
gia Viet Minh va Trung Khanh khong the nao khong
xay ra. Lam an ma khong kheo th b mang tieng la
phan boi; nhng trai lai, neu co lap trng vng chac
202
va mot ng loi sang suot th cung co the an mot

phan nao chnh the mi phoi thai luc o, b tan cong
ve moi mat.
Khong toi nao toi khong cung Pho va Ky (Nguyen Ky
la con trai cu Vnh, em cua Pho) va Dng nghien cu,
thao luan nen lam an ra the nao, mot mat; va mat
khac, toi thng xuyen gap Phung Bao Thach, Ngo Tat
To, Thng S, Tran Kim Dan e xet cho that ky co nen
nhan lam bao Trung Viet Tan Van, c quan chnh thc
cua quan oi L Han en tiep thu quan oi Nhat hay
khong.
Anh Pho, bay gi anh au? Van con Bac Viet hay
a i Tay i Tau roi? Mi lam nam xa cach - bang ca
mot cuoc i phieu bat cua co Kieu! - mi lam nam a
troi qua, nhng toi van nh thng anh nh nhng ngay
hau phng va khong bao gi toi quen c nhng
em khong ngu, chung ta uong ca phe noi chuyen ve
quan Nhat i va quan Tau ti.
Nguyen Pho la te t cua cu Le Ky. Trong cac ban cua
cu, co nhieu ngi Trung Hoa. V the, ong Tsan Cam
Thoong, c phep xuat ban t Trung Viet Tan Van,
lien c ngay cac ban nh cu Ly Seng Pao, Nguyen Hai
Than gii thieu mi cu Ky ra lam giam oc va cu Tran
BON MI NAM NOI LAO
203
Phng The lam quan ly. Thc ra, bao ay khong phai
do ong Tsan Cam Thoong cam chch, nhng la cua mot
Lam Y than tn cua Tng Tong Thong va la con trai
cua ong Tsan ng cam chch ben trong. Bao ra i
nham muc tieu xiet chat tnh than thien Hoa Viet,
tuyen truyen cho che o Trung Hoa trang va e cao
quan oi Tau noi chung va oan quan cua L Han en
tiep thu Viet Nam, noi rieng. V la ban cua Pho va
thng chuyen tro vi hai cu Ky, The c coi la tam
au y hiep, cac cu Ky, The va Ly than ai mi toi ve
lam chu but cho bao.
T trc cho en luc o, toi van co thoi quen la khong
bao gi nhan lanh mot chc vu g co ten chanh thc in
tren bao. Nhieu bai bao, cung nh nhieu cuon sach cua
toi, do cac nha xuat ban in ra eu mang but t - ma t
toi en gi cung quen mat nhieu but t cua mnh, thnh thoang mi co bai hay sach mang ten that. Nhan
li lam Trung Viet Tan Van, toi cung nh ap dung
phng thc co hu la ch nhan lam ben trong, con
ten tren bao th e cho ngi khac ng. Nhng cu Ly
va ong Tsan, cung nh Tsan Chi So - con trai ong Tsan
- khong chu the. Ho quan niem chc vu chu but rat
204
quan trong va ep toi phai e ten chu but, muon t choi

khong tai nao c.
Thay ch v cai ten cong viec dang dai ra mai, cac
anh em nh Tran Kim Dan, Thng Sy Nguyen c
Long, Phung Bao Thach, khuyen toi nhan li. Toa soan
lai gom cac anh em cu, tr vai ngi a mat hay a i
xa. Bu lai, toi lai c them may anh em khac trong
nhom Tieu Thuyet Th Bay hay Trung Bac Chu Nhat
- luc ay a ngh - ve hp tac. Co nhien mot t bao nh
the phai giau, tru s phai to, nhuan but phai hau va
co... the la ang khac. Nhng co le v oc gia khong co
may cam tnh vi quan oi Trung Hoa luc bay gi mot
phan, ma phan khac tai anh em cung khong hang hai
lam viec cho mnh nh thu Cong Dan, Vt c,
Tng Lai, nen bao khong chay may. Va chang, Tran
Huy Lieu, luc ay, lam bo trng thong tin, t ra cung u
phep em chung toi. Toi biet trong anh em luc bay gi,
Tran Huy Lieu tru chung toi nhieu nhat. Trung Viet
Tan Van viet mot loai bai a kch rieng Tran Huy Lieu
cham tien, cha chi a li dung chc vu bo trng cua
anh e hang ngay i cong xa en nha Ngan Giang n
s uong tra tau va ngam th con coc. Uat han khong
chu c, Lieu doa hot chung toi vao xe rac.
BON MI NAM NOI LAO
205
Bac Bo Phu, trai lai, lai to ra gng nhe vi chung

toi v thc ra chung toi, lay t cach la mot nha bao,
cam chch quyen th t trong nc - a so ngi Trung
Hoa luc o tin nh vay - cung a ng ra thu xep c
mot t ieu xch mch nho gia quan oi L Han vi
chanh quyen hoi ay.
Noi rieng ve chc chu but cua toi, that ky. Khac han
khi lam th ky toa soan cho cac t bao khac, ngi chu
but cua Trung Viet Tan Van, t luc bao ra cho en luc
bao ngh, gan nh khong viet g, khong biet g ve bao.
Moi cong viec toa soan do Phung Bao Thach va Ngo Tat
To trong nom het. Qua ngay nay sang ngay khac, toi
ch phu trach viec i an uong, xa giao, het cm Tau en
cm Tay, het cu nay mi lai en ong kia thet. Nhng
du sao, tat ca nhng cai o cha ky bang viec may chu
nhan cua bao quan niem ve nghe bao luc bay gi: bai
v ang bao khong can lam, trong tam hoat ong cua
chu but la cong viec tiep thu quan oi Nht. Ngha la
moi khi quan oi L Han tiep thu au th lai co tin
bao lien cho chu but vi ay u chi tiet: hom nay, quan
oi Nht lam sao, ta nhan bao nhieu vo kh, tm ra c
may kho vai, bao nhieu kho gao, bao nhieu kho ng...
Cac anh em Trung Hoa luc ay oi vi rieng toi that la
206
on hau en lam cho toi cam ong v ho thanh thc en

mc bao trang cho toi biet rang cac tin ay khong can
ang len tren bao lam g. S d ho bao tin cho toi biet
trc nhat la v ho muon danh cho toi quyen li u tien:
ong chu but co cho tieu thu th ban i lay li, khi nao
ong chu but khong ban c th chung toi mi ban, ong
chu but c t nhien v la anh em ca ma.
Ban khoan th nh cua cac v ay la viec tham gia
quoc hoi au tien Viet Nam oc lap. Ngoai cac ngh s
dan bau, chnh phu chap nhan mot so ngh s ch nh
danh cho cac ang quoc gia. Ong chu but co gia nhap
ang nao khong? Toi chang vao ang nao het. Nhng
khong co sao au, ong chu but c nhan li i, chung toi
se noi vi cu Nguyen va chac cu se bang long lam.
Thc qua lam bao nh the cung ngo va khoe. T thu
bc chan vao nghe, toi cha he bao gi lai thay lam
bao khoe en nh the va toi cung khong biet se con
khoe en chng nao neu bien co khong don dap xay ra
trong nc. Phung Bao Thach nhan lam them t ong
Minh cua cu Nguyen Hai Than, toi d thi gi cung
giup vao mot tay. Nhng roi en mot luc ca Trung Viet
Tan Van va ong Minh eu phai t ong ong ca v
tnh hnh rac roi khong ta c.
BON MI NAM NOI LAO
207
LAM BAO LU ONG KHU BA
The la may bay Phap lai g g tren tri, con di at

th xe dp, mo to chay am am nh gio - nhieu khi e
cho, ch cung chang co viec g can. Toi con nh co anh
lnh nai nt nh ra tran a, ngoi thang n n tren
mo to no may chay bay nh the phai i cu ong
D'Argenlieu hay Sainteny lam nan, nhng rut cuc en
doc Hang Ken th ham may, vao tu quan uong mot ly
ru manh va om con gai chuyen tro nh phao ran.
Thay Nhat a uoi Phap i roi ma bay gi lai thay
Phap tr lai lu lu ca ong, dan chung chan nan khong
tng tng c. Viet Minh vao mot the rat kho
khan: mot mat oi pho vi Phap, mot mat tuyen truyen
dan gian e cho khoi mat tin tng, va mat khac na
lai phai lo chuyen oan ket cac ang phai, v cac ang
phai luc nay leng pheng nh xe le rat nhieu va i vi Tau
hoac Phap e chong lai Viet Minh.
Toi viet bai cho mot t y hoc, t Vui Song, ong
thi to chc nha in cho nhieu anh em cac ni ve
thanh, v tnh nao cung co mot hai t bao. V la anh
em quen biet cu, toi viet bai them cho mot vai t; rieng
co t Khang Chien cua Nguyen Ky Cao Bac Lang th
toi e tam vao nhieu nhat.
208
Trong khi ay, cac t bao nh Tieu Thuyet Th Bay,

Trung Bac Chu Nhat, Truyen Ba, Pho Thong Ban
Nguyet San eu ngh het. Anh em van hoa, van nghe
chuan b len ng ra hau phng chien au. The roi
lnh tieu tho khang chien ban ra; thanh pho ao ham
tru an; t ve xe ng ap u e oi pho vi mot tnh
the nay la chac chan khong the nao tranh c, xay
ra khong biet luc nao.
Nhng ngay khang chien au tien hau phng that
la cc kho, nhng cung thc la vui la. Toi chay ve khu
ba, ngoi keo si, va trong hn na nam tri khong lam
g; nhng sau lan lan bat lien lac c vi cac anh em
cu, toi viet may v kch (trong o co kch Bom Ba Cang)
co tnh cach tuyen truyen, roi do o i hop van hoa, viet
mot hai t bao nho a phng Ha Nam, vung an,
oi ep. Ngay thang nang ne troi; i song thieu thon
u moi cach nhng long ngi he ha nh chet ma song
lai. Toi cha he c song nhng gi phut soi ong va
am long nh the: ong bao thng xot nhau nh ruot
tht; ngi dan giup nhau thc tnh; anh lnh ho th
ngi dan t nhien thay ngc mnh au nhoi. Rieng toi,
toi rng rng nc mat khi thay Nguyen Pho va Nguyen
Ky t Cao Bac Lang ve tham toi an. Moi phien ch,
BON MI NAM NOI LAO
209
toi ra ngoi quan ca phe, do o gap u mat anh em e

tro chuyen va tham do tin tc. Cam ong nhat la S
Bao Doan Ke Thien a gia roi ma cung lan loi t Sn
Tay ve ru toi i lam viec van hoa; Nam Cao c ngh
xa hi ve nam kheo vi toi, an cm vi ca chua va rau
cai, uong nc che ti nham vi top m, cung bao
nhieu anh em khac na hien gi a chet, ma cung con
nhieu ngi con chien au. Trong so cac anh em o, co
ngi i hang may ngay ng, mot than mot mnh; co
ngi ngay ngh, em i bang o, co ve quoc quan ho
tong. Nguyen c Long, but hieu Thng Sy, la ngi
an hien, i ve tham toi nhieu nhat.
Long bat au viet bao t t Tin Mi cua bac s
Nguyen Van Luyen. Tren t hang tuan, anh viet phong
s, ieu tra, truyen ngan; con tren t hang ngay, anh
ac trach ve phe bnh sach va cung chnh v muc nay
anh a tao ra nhieu thu, ay la khong ke nhieu ban a
co van gia, thi s nh cho anh mot mach . Ra bng khang
chien, Long lam t hang ngay Chong Giac cua ang
Thai Mai lien khu ba, trong o co Sy Ngoc, Nguyen
Tuan, Ho Dzenh... V phu trach ve phong s, ieu tra
tin tc, anh phai i luon, nen tha dp ve tham toi mot
thang oi lan va ru toi viet bai cho Chong Giac.
210
Nhng chang bao lau, chien tranh lan ra en o, t

Chong Giac chuyen en mot a iem xa xoi khac. V
b sot ret nang, Long khong i c, ve Keo, gan vi
toi. Noi la gan, nhng cung cach nhau en bay, tam cay
so. Toi keo si, em ra ban ch an, con Long th an
xong, khong ngu, i nghe ngong khap ni, thao het
chng trnh nay en ke hoach no, nhng rut cuc khong
the nao thc hien c - tr mot t ban tuan bao ten
la Ban Tre.
Ban Tre la mot t bao cua t nhan, t tuc, in tren
giay ban, kho nho. Bao quan at mot can nha la chat
choi mot lang tai khu ba, trong ven ven co mot cai
ban va mot cai ging. Thng Sy Nguyen c Long va
toi phu trach ve bai v cho bao ay. Luc nao Long i
tham do ng loi chanh tr e viet bai th toi trong
nom viec sa cha mo rat va ap cai may pe a let e in.
Chu nhiem khong co mat may khi bao, phai lo tien,
lo giay, lo mc mua ch ong Quan ve. Lam bao nh
t Ban Tre, thc cung la lung, ma thu v, v t thu
bc chan vao nghe, toi cha lam mot t bao nao thieu
phng tien en nh the bao gi. Viet bai ban ngay, ban
em xep ch va in; va trong in, va an cm; in xong
th mot so anh em - hau het la sinh vien va hoc sinh
BON MI NAM NOI LAO
211
- en lay bao tan mac i bo, i thuyen, i xe may khap

cac ni trong vung khang chien e ban. Bao Ban Tre
ban cung kha; ban xong, anh em nhat tien ve e mua
mc, mua giay in so sau; nhng khch le nhat la co
nhieu oc gia mua bao lai ung ho tien va co ngi, du
biet trc la tnh the thay oi luon luon, van c san
sang gi tien mua ca nam hay sau thang. Cang lam cho
chung toi nc long hn na la trong mot ai hoi Lien
khu ba, Uy ban Khang chien a to chc mot cuoc trng
bay cac bao khang chien e anh dau no lc cua anh
em van nghe s, t Ban Tre a c xep vao hang au
ve ky thuat lam bao va Chu tch Uy ban Khang chien
a keu goi anh em nen giup tay co ong t Ban Tre
cho moi ngay c pho cap hn.
Ve sau nay, ve thanh, gap Vu nh Ch (Tam Lang)
- b Tay giam mot a iem tai tnh Ha ong trong
thi ky khang chien - anh co cho Nguyen c Long biet
la anh a c oc mot so Ban Tre trong nha giam,
va co mot bai noi ve s tan ac cua quan oi Phap ham
hiep an ba gia yeu - du la khong ky ten thc - anh
oc cung oan la cua toi.
Ke lai luc lam t Ban Tre, toi khong the quen mot
ky niem khong bao gi quen c. Trong Ban Tre, co
212
mot muc ve tin tc noi thanh, thuat lai tat ca cac hanh
ong cua nguy quyen va hoat ong cua cac ngi lai
vi Phap, lam cho Phap. Phu trach ve muc o, moi
thang mot lan, toi phai i t an qua nhieu vung co
Tay chiem ong, qua ruong, qua song e ve mot lang te,
gap mot ong ban lam giao hoc cung cap cho tin tc
thuoc vao loai o.
Toi nh hoi o la mua ong, tri lanh cat da cat tht.
Lan ngoi ngoi nc ve c en nha ong giao, thng
la tri a toi, khong con trong ro mat ngi. ng
ngoai cong nhn vao th cai vn ang trc toi om;
trong nha, co ngon en thap sang va nhng hoa la bay
len nh nhng con om om nho. Ay la cai hoa lo than
ot len e si. Ong giao mac ao bong, i i lai lai
trong nha, thnh thoang lai h hai ban tay vao la va
ngam vang cau th cu The s du du nai lao ha....
Moi lan, toi ve tham ong nh the, bao gi ong cung
hoi a an uong g cha?, nhng o la hoi lay le ma
thoi, ch du an roi hay cha an, ong cung hoi v va co
em i thoi mot noi cm thc nong, lam mot con ga vang
mi an, khong quen rot mot chen ru nong e uong cho
am bung. V va co em gai ong la nhng ngi an ba
kieu mau. Em gai ong chng oi mi, i i lai lai buon
BON MI NAM NOI LAO
213
ban t vung te sang vung khang chien nh i ch, nen

moi khi t gia ong ra ve, ngi em gai lai a toi i v
s toi khong am hieu ng loi, co the sa vao bay cua
ch hoac khong biet tra li moi khi co viec can oi pho.
Quen lam sao c nhng buoi sang ret cam cam, thc
day t luc tri hay con toi en nh mc e sa soan ra
ve. Ba giao, tre mang va ep nh mot bai th, ong giao
va co em cung day, e tien toi. Ca mot gia nh lch s
nh nhau; ong giao tro chuyen nho nha, co em lo lieu
chu ao cho toi khong thieu thon thc g, con ba giao
th a un nc t luc nao e pha tra va khong lan nao
quen thoi mot noi cm, nam may thoi, kem mot t muoi
me hay vai khuc ca e vao ba lo cho khach. Song ca
mot kiep ngi noi thanh, khong the co nhng phut
thng thng nh the. Tnh ong bao vi ong bao
ngat ngao thm mui cua hoa bi na em ve sang.
Nhng chien tranh tan khoc nao co muon cay co loc,
bong co trai, ngi co con, xuan co bm: khoi la lan
tran t hau phng en cac lang te va mot hom chung
toi c tin a so ngi lang ay a tan c i ni khac.
The roi toi rinh te. Toi rinh, nhng khong co mot
chut mac cam, la v toi quan niem rang Ha Noi la at
nc mnh, mnh co quyen o, con van e hen hay
214
khong, o la tuy nhan cach cua tng ngi. Mot buoi

sang kia, nhan i uong ru vi Nguyen c Long Le
Lac ve, toi bong nghe thay co tieng goi khe sau lng.
ng lai, toi nh than mot luc th t nhien tnh han
ru: ngi thieu phu cht khan vuong, mac ao nau non,
ganh cam va quyt ng trc mat toi, chnh la ba giao!
Tri lat phat ma bay. Gio Ho Gm thoi manh lam
nghieng cai non la cua ngi thieu phu, e he may si
toc may che na mat hoa. Viec au tien la toi hoi tham
ong giao va co em. Ba noi van tat cho toi biet la thang
tam nam ay, sau khi toi i khoi c vai ngay, quan
Phap ve lang, can quet va bat nhieu ngi em i, trong
so o co ong giao. Con co em may va i khoi hom
trc, va hnh nh van con i lai buon ban lien khu
ba, nhng lau lam khong tin ve nha. Ve phan ong giao,
ba tuyet mu tin tc, nhng theo li may ban than cho
biet sau khi giam Nha Tien t lau, quan Phap a boc
ong cung vi mot bon chng nam chuc ngi em len
may bay i Sai Gon (?) anh ap bat trong hai con mat,
va dng nh ong a khong chu noi nhng phng
phap tra tan toi da man cua bon thc dan cp nc.
Thay ng lau chuyen tro nh the gia ng khong
tien, toi ghi so nha vao mot manh giay con, mi ba lai
BON MI NAM NOI LAO
215
chi vi nha toi; nhng cho en tan luc ky hiep nh

Geneve, toi van khong c thay bong ngi an ba
diem tuyet, kien trinh kia au na.

12397453 Bốn Mươi Năm Noi Lao Vũ Bằng

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

12397453 Bốn Mươi Năm Noi Lao Vũ Bằng

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

BON MI NAM NOI LAO

Thanh knh dang Cau, M,

BON MI NAM NOI LAO

Noi lao ma chi, nghe lao chi

BON MI NAM NOI LAO

BON MI NAM NOI LAO

bo nh thi hao Beaudelaire: Bat c t bao nao cung vay,

BON MI NAM NOI LAO

lam tuoi i chim gai, cac chang trai mi ln len mn

BON MI NAM NOI LAO

The la toi tng toi co tai. Neu c ngh mnh co tai

lien vi cai tai. Chng c la en e ngu trng Albert

BON MI NAM NOI LAO

sc nh lai thu anh em cung chung mot mai hoc ng

ngan. Co truyen cop Guy de Maupassant; co truyen keu

BON MI NAM NOI LAO

sau thang na; neu trong thi ky o, to ra co hanh kiem

BON MI NAM NOI LAO

a mac phai no th me, khong chu c. Toi thch cai

Trong nhng dp suy ngam nh the, co mot cau

nhng cha u; no con a toi i xa hn na. Nguyen

BON MI NAM NOI LAO

mi lam cho lang bao manh hn len. Tuy nhien, manh

tam sao that ban roi, ch khong ma phai oc lai th xau

Nhng thi gian em tien bo en cho ngi ta sc

BON MI NAM NOI LAO

gia i, khong co g la het. Va ngi ta se khong la la

Muon noi g, mac; ngi ta van theo oc ong Tay va

BON MI NAM NOI LAO

Tch Chu mi toi en toa bao pho Nha Th noi

Toi c gap ong Phung Tat ac lan au tien, vao

BON MI NAM NOI LAO

co ai biet rang toi a s ong Phung Tat ac them biet

Xa hoi Viet Nam luc ay mac mot cai bnh ma ngi

BON MI NAM NOI LAO

thieu n luc o nhay nhng bc nhay vot vao s an

BON MI NAM NOI LAO

chang trc th sau cung se a ngi dan My en mot

Va e to ra rang mnh cung la tay lao luyen nh ai,

BON MI NAM NOI LAO

Khong chi Tay c nh ai (v toi s b Tay bat a

nghe en luc ay, qua toi cha kiem c mot ong xu

S d toi ngh ca cha nh vay la v cha co ban

BON MI NAM NOI LAO

trong xay ra thc: t tuan bao ong Tay oi ra bao

toi khong the hy vong gi nguyen trang lau hn na,

Bo hoc, toi giau me toi cho en gi chot e lam viec

BON MI NAM NOI LAO

Nghiep mua giay in, chu ba thang khong co mot ong

Va i bc mot ven ho Hoan Kiem, toi va suy

BON MI NAM NOI LAO

- A, ong Bang, ong co thay khong? Ch veo ay co

BON MI NAM NOI LAO

Con ngh sao na! Toi c cai be ngi ma hm

dng, tan ac en lam cho anh phai bo mnh trong nguc,

BON MI NAM NOI LAO

cung vay: toi cha kp ngoi xuong ghe th ong a cuong

hieu la Trong Lang) gi en, Nghiem Xuan Huyen vt

BON MI NAM NOI LAO

loan xa ngau (mien la ng chi Tay) chi chet thoi, ma

BON MI NAM NOI LAO

chet c ngi: luc o toi phuc Beraud sat at (sau nay,